Diyalog Avrasya №23 by Diyalog Avrasya Platformu DA Dergisi

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

ISSN: 1302-5686

BCP SAMPLE

Поколение революции: камо грядеши?

Зима / K›fl 2006

Türkiye fiyat› 7.50 YTL.

Devrim çocuklar› nereye? Председатель турецкого парламента Бюлент Арынч в России

Режиссер фильма «Мусульманин» В. Хотиненко:

TBMM Baflkan› Bülent Ar›nç Rusya’da

“Müslüman” filminin yönetmeni Hotinenko:

Наш кинематограф далек от жизни Sinemam›z hayattan uzak

Узбекистан сказал «да» Özbekistan “da” dedi

“Diyalog ‘evet’le bafllar”

Диалог начинается с «да»

DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r.

Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия

Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал

Yayg›n Süreli Yay›n

ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA

Каким быть человеку? Nas›l bir insan?

Учредители ‹mtiyaz Sahibi Эркам Туфан Айтав и Некоммерческая организация «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» От имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav

Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek

Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›

Лилия Якимова Liliya Yakimova

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n Editörü

Невваль Севинди Nevval Sevindi Главный консультант Yazar-Bafldan›flman

Мустафа Армаган Mustafa Arma¤an Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri

Александр Полещук, Марина Меланьина Aleksandr Polefluk, Marina Melanina Редакторы отделов Alan Editörleri

Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl Консультативный совет Dan›flma Kurulu АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar fiahanov (Казахстан Kazakistan), Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan), Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu), Халиль Иналджик Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin, Ильбер Ортайлы ‹lber Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye) Редколлегия Yay›n Kurulu Албания Arnavutluk Джевахир Спахый Cevahir Sipahi Азербайджан Azerbaycan Бахтияр Вахабзаде Bahtiyar Vahapzade Низами Джафаров Nizami Caferov Ариф Эмрахоглу Arif Emraho¤lu Иса Хабиббейли ‹sa Habipbeyli Тофик Исмаилов Tevfik ‹smailov Энес Джансевер Enes Cansever Сулейман Окумуш Süleyman Okumufl Исмаил Хаджиев ‹smail Hac›yev Босния-Герцеговина Bosna Hersek Энес Пелидиджа Enes Pelidija Грузия Gürcistan Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Рамаз Б. Кхотивари Ramaz B. Khotivari Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili Экрем Диндарол Ekrem Dindarol Казахстан Kazakistan Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Али Челикбаш Ali Çelikbafl

Кыргызстан K›rg›zistan К. Молдокасымов K. Moldokas›mov Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Таджикистан Tacikistan Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov Месут Ата Mesut Ata

Македония Makedonya Энвер Челик Enver Çelik

Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu Эге Джансен Ege Cansen Талат Саит Халман Talat Sait Halman М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen

Монголия Mo¤olistan Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov Молдова Moldova Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Румыния Romanya Михаил Мирон Mihail Miron Российская Федерация Rusya Federasyonu Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Михаил Мейер Mihail Meyer Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev Мери Трифоненко Meri Trifonenko Дагестан Da¤›stan М. Дугричилов M. Dugr›c›lov Татарстан Tataristan Ильфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Башкортостан Baflk›rdistan Равиль Бикбаев Ravil Bikbayev Марат Абдуллин Marat Abdullin

Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z Украина Ukrayna Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Исмаил Керимов ‹smail Kerimov Павло Загребельный Pavlo Zagrebelniy Гокхан Демир Gökhan Demir Владимир Казарин Vladimir Kazarin Богдан Андрусышин Bogdan Andrus›flin Светлана Кирьянова Svetlana Kiryanova Игорь Коваль ‹gor Koval

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz. Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü Али Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m

Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›m Муневвер Караташ Münevver Karatafl (abone@da.com.tr)

Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin

Дизайн Görsel Tasar›m Мурат Аджар Murat Acar

Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefi Сефер Яйладжы Sefer Yaylac› Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Тел Tel: +90 (212) 232 17 51 Факс Faks: +90 (212) 231 82 34 Bask›: Ekspres Matbaa / Yüzy›l Mah. Matbaac›lar Cad. No: 34 Ba¤c›lar - ‹stanbul Tel: +90 (212) 430 88 13 Представительства Temsilcilikler: Албания-Македония-Румыния-Босния-Герцеговина-Турция Arnavutluk-Makedonya-Romanya-Bosna Hersek-Türkiye +90 (212) 232 17 51 Азербайджан Azerbaycan (azerbaycan@da.com.tr) +994 (12) 498 17 24 Грузия Gürcistan (gurcistan@da.com.tr) +995 (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan (kazakistan@da.com.tr) +7 (3272) 67 16 67 Кыргызстан K›rg›zistan (kirgizistan@da.com.tr) +996 (312) 66 56 01 Молдова Moldova (moldova@da.com.tr) +373 (79) 76 70 83 Монголия Mo¤olistan (mogolistan@da.com.tr) +34 29 66 32 54 63 Нахчеван Nahç›van (nahcivan@da.com.tr) +994 502 12 02 17

Российская Федерация Rusya Federasyonu (rusya@da.com.tr) +7 (495) 514 13 83 Дагестан Da¤›stan (dagistan@da.com.tr) +7 (8722) 65 00 66 Татарстан Tataristan (tataristan@da.com.tr) +7 (843) 238 18 47 Башкортостан Baflk›rdistan (baskurdistan@da.com.tr) +7 (3472) 66 58 38 Tува Tuva (tuva@da.com.tr) +7 (39422) 518 84 Новосибирск Novosibirsk (novosibirsk@da.com.tr) +7 (3832) 21 17 67 Таджикистан Tacikistan (tacikistan@da.com.tr) +992 (372) 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan (turkmenistan@da.com.tr) +99 (312) 41 14 05-06-07 Украина Ukrayna (ukrayna@da.com.tr) +38 (044) 235 66 53

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL. KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, YTL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7. TC. Ziraat Bankas› Afi. Osmanbey fiubesi (850) YTL: 45359102-5001 USD: 45359102-5002 EURO: 45359102-5003 Posta çeki no: 1610121 Подписной индекс: 83156 Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ № 77-5826 от 07.12. 2000 В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: 5878-Ж

www.da.com.tr • da@da.com.tr

18-87 Любой народ мечтает о патриотах Her millet vatansever bir insan ister

Дженгиз Шимшек / Cengiz fiimflek

Ахмет Озхан: Суфизм – неотъемлемая часть жизни турецкого общества Ahmet Özhan: Türk toplumu tasavvufa muhtaç Беседовала: Невваль Севинди Konuflan: Nevval Sevindi

«Наши» плохими не бывают! “Bizimkiler” kötü olamaz! Владимир Авдеев / Vladimir Avdeyev

Наиболее безнравственный поступок в России – равнодушие Rusya’da en büyük ahlâks›zl›k, “ilgisizlik” Гульдар Шакурова / Guldar fiakurova

Детская республика Çocuk Cumhuriyeti

Светлана Кирьянова / Svetlana Kiryanova

Ника Вачеишвили: Грузинскому народу свойственны оптимизм и толерантность Nika Vaçeiflvili: Gürcü kimli¤i iyimserlik ve hoflgörüye dayan›r Беседовал: Фатих Демир Konuflan: Fatih Demir

В Узбекистане формируется новое поколение Özbekistan’da yeni bir nesil yetifliyor Феруза Хашимханова Firuze Haflimhanova

редактор editör

Трудно быть человеком Невваль Севинди Главный редактор

‹nsan olman›n sanc›s› Nevval Sevindi Yay›n Editörü

Воспитание нравственного, созидающего поколения – наша общая цель. Условие развития человечества – высоконравственное и позитивное общество. И не важно, к какой расе, религии или культуре оно принадлежит. ‹yi ve ahlakl› insan, hepimizin ortak hedefi. Dini, dili, ›rk› ne olursa olsun “iyi ve ahlakl›” insan toplumlar›n gelecek teminat›d›r.

ÒÂ Ï˚ Î˛·ËÏ Ï‡ÎÂÌ¸ÍËı ‰ÂÚÂÈ. èÓfl‚ÎÂÌËÂ ÏÎ‡‰ÂÌˆ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚ – ‚ÒÂ„‰‡ ·ÓÎ¸¯ÓÈ Ôð‡Á‰ÌËÍ ‚ ÒÂÏ¸Â. ë ÏÓÏÂÌÚ‡ ÔÂðÂ‰‡˜Ë ðÂ·ÂÌÍ‡ ‚ ðÛÍË Ï‡ÚÂðË ÓÌ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ. éÌ ÊË‚ÂÚ ‚ÌÛÚðË ˝ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. êÂ·ÂÌÓÍ Û˜ËÚÒfl Û Ï‡ÚÂðË ðÓ‰ÌÓÏÛ flÁ˚ÍÛ, ÛÁÌ‡ÂÚ Ó·˚˜‡Ë Ë Úð‡‰ËˆËË. ÜÂÌ˘ËÌ‡ – ÌÓÒËÚÂÎ¸ÌËˆ‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. êÂ·ÂÌÓÍ ð‡ÒÚÂÚ, ðÓ‰ËÚÂÎË Ì‡˜ËÌ‡˛Ú Á‡‰ÛÏ˚‚‡Ú¸Òfl Ì‡‰ ÚÂÏ, Í‡Í ‰‡Ú¸ ÂÏÛ ıÓðÓ¯ÂÂ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ, Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ËÁ ÌÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ÇÓÒÔËÚ‡ÌËÂ ‚ ÒÂÏ¸Â, ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ë ¯ÍÓÎÂ ÔðËÁ‚‡ÌÓ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡Ú¸ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı Î˛‰ÂÈ. ëÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl, Ó·Î‡‰‡Ú¸ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔðËÌËÏ‡Ú¸ Ë ÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛ – Ò‚ÓÈÒÚ‚Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. èÂðÂ‰‡˜‡ ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ Úð‡‰ËˆËÈ, flÁ˚ÍÓ‚˚ı Ì‡‚˚ÍÓ‚ Û˜ËÚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. ç‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ‚ ÒÂÏ¸Â. åÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ·ð‡ÍË – ÚÓÊÂ ÔðËÏÂð ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. éÌË ‚ÌÓÒflÚ ‚ ÊËÁÌ¸ ÌÓ‚˚Â Íð‡ÒÍË. óÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸, Í‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë Í‡ÍÓ„Ó „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡ ıÓ˜ÂÚ ‚Ë‰ÂÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, Ì‡‰Ó Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ¯ÍÓÎ¸ÌÓÏÛ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË˛. à Í‡Í ÌÂ ÛÚð‡ÚËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸, Ò‚ÓË ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ‚ ˝ÔÓıÛ, ÍÓ„‰‡ ËÌÙÓðÏ‡ˆËfl ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÒÓ ÒÍÓðÓÒÚ¸˛ ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÍËÎÓÏÂÚðÓ‚ ‚ ÒÂÍÛÌ‰Û? óÚÓ·˚ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ‰‡‚ÎÂÌËfl Ó‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÌÓ„Ó Ó·ð‡Á‡ ÊËÁÌË, ‚‡ÊÌÓ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ò‡ÏËÏ ÒÓ·ÓÈ. åÂ‚ÎflÌ‡ ÒÍ‡Á‡Î: «óÚÓ ·˚ Ú˚ ÌË ËÒÍ‡Î, Ë˘Ë ‚ÌÛÚðË ÒÂ·fl». å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ ÏÓ‰ÂÎË Ë ÙÓðÏ˚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‰Îfl ÒÂ·fl Ë ‚ÌÛÚðË ÒÂ·fl. ç‡¯Â Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ‰ÓÎÊÌÓ ‚˚ð‡Ê‡Ú¸ Ì‡Ò. ÅÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ ÔðÓˆÂÒÒÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ËÏÂ˛Ú ÔÓ‚Â‰ÂÌ˜ÂÒÍËÂ ÏÓ‰ÂÎË. ÖÒÎË ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎ¸ ÔðËÏÂÌflÂÚ ÒËÎÛ, „ðÛ·Ó ð‡Á„Ó‚‡ðË‚‡ÂÚ Ò Û˜ÂÌËÍ‡ÏË, ËÏÂÂÚ ‚ðÂ‰Ì˚Â ÔðË‚˚˜ÍË, Í‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÓÌ ‚ÓÒÔËÚ‡ÂÚ? ÇÓÒÔËÚ‡ÌËÂ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó, ÒÓÁË‰‡˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl – Ì‡¯‡ Ó·˘‡fl ˆÂÎ¸. ìÒÎÓ‚ËÂ ð‡Á‚ËÚËfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ – ‚˚ÒÓÍÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë ÔÓÁËÚË‚ÌÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó. à ÌÂ‚‡ÊÌÓ, Í Í‡ÍÓÈ ð‡ÒÂ, ðÂÎË„ËË ËÎË ÍÛÎ¸ÚÛðÂ ÓÌÓ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ. êÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. ÅÂÁ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ÌÂÎ¸Áfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ðÂÎË„Ë˛. çÂÎ¸Áfl ·˚Ú¸ ‚ÂðÛ˛˘ËÏ Ë Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ÌÂ˜ÂÒÚÌ˚Ï ‚ ÚÓð„Ó‚ÎÂ ËÎË „ðÛ·˚Ï ‚ ÒÂÏ¸Â. ÇÒÂ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ‡ÌÓ. óÂÎÓ‚ÂÍ – ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚ¸ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Í‡˜ÂÒÚ‚. å˚ Ê‰ÂÏ ÓÚ ‚‡Ò ÔËÒÂÏ Ì‡ ÚÂÏÛ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ï˚ ÔÓ‰ÌflÎË ‚ ˝ÚÓÏ ÌÓÏÂðÂ. Ñ‡‚‡ÈÚÂ ‚ÏÂÒÚÂ ËÒÍ‡Ú¸ ÓÚ‚ÂÚ˚ Ì‡ ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Â ‚ÓÔðÓÒ˚. «ÑÄ» ÒÌÓ‚‡ ÓÚÍð˚‚‡ÂÚ Ò‚ÓË ÒÚð‡ÌËˆ˚ ‰Îfl ‚‡Ò. «ÑÄ» ð‡ÒÚÂÚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‚‡ÏË. n

epimiz bebekleri severiz. Bebe¤in

do¤umu flenliklerle kutlan›r. Be-

bek, annenin kuca¤›na verildi¤i

“an”dan itibaren bir kültürün parças› olur. O kültürün içine do¤mufltur. Anneden ana dilini ö¤renir, gelenekleri ö¤renir. Kad›n kültür tafl›y›c›s›d›r.

‹flte, bir bebek nas›l do¤du¤u kültürün

parças› oluyorsa, onun nas›l bir insan olaca-

¤› sorusuna da cevap aran›r. Aile içinde e¤i-

tim, toplum içinde e¤itim ve okulda e¤itimle “bir insan” yetifltirilir. ‹nsan olman›n anlam› e¤itilebilir olmakt›r.

Binlerce y›ll›k geleneklerin, dillerin akta-

r›m› kadar farkl›l›klar› sindirmek ve hoflgörü aile bireylerinden yans›r. Farkl›l›klarla evlilikler aileye hoflgörü kazand›r›r. Zenginleflti-

rir. Okuldaki e¤itim “nas›l bir insan” sorusu

kadar “nas›l bir vatandafl” sorusuna da ce-

vap arama yeridir. Bugünün dünyas›nda bilginin saniyeler içinde milyonlarca kilometre ald›¤›n› düflünürsek, nas›l “özgün” kalaca¤›z sorusu da önemlidir. Egemen kültürlerin bask›s›ndan ve egemenli¤inden kurtulmak için “kendin” olmak önemlidir.

Mevlana der ki: Ne ararsan ara, kendi

içinde ara!

Kendi içimizde kendimize özgü e¤itim

modelleri üretmeliyiz. E¤itim modelleri bizi

tarif etmeli. En önemli e¤itim “rol model”ler arac›l›¤›yla yaflan›r. E¤itimi veren ö¤retmen

fliddet uygulay›c›s›, kötü al›flkanl›k sahibiyse, ö¤renciye nas›l “iyi insan ol” deriz?

‹yi ve ahlakl› insan, hepimizin ortak hede-

fi. Dini, dili, ›rk› ne olursa olsun “iyi ve ahlakl›” insan toplumlar›n gelecek teminat›d›r.

Kültürün içinde yer alan dinî de¤erleri-

miz, ahlakî de¤erlerdir ayn› zamanda.

Ahlak olmadan dinî uygulama olmaz. Di-

nî kimlik ayr›, ticarî kimlik ayr› veya aile içi

kimlik ayr› de¤ildir. ‹nsan bir ve tam oland›r. Bütünüyle ahlakî de¤erlere sahip oland›r.

Bu say›m›zda tart›flmaya açt›¤›m›z dosya

konumuzda sizlerden mektuplar bekliyoruz. Tart›flmaya kat›l›n.

DA dergisi yine dopdolu ve sizinle büyü-

yor.

Sevgilerimle. n

актуально güncel

Нейтральный Туркменистан отмечает 15-ю годовщину независимости Джемиль Йылдыз Türkmenistan Ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. Y›l›n› Kutluyor Cemil Y›ld›z

политика siyaset

Бюлент Арынч: Доверие между Россией и Турцией растет Беседовал: Али Сами Йылдырым

Bülent Ar›nç: Türkiye ile Rusya aras›nda güven art›yor Konuflan: Ali Sami Y›ld›r›m

человек insan

Формула лидерства белорусской молодёжи Татьяна Красовская Belarus Gençli¤inin Liderlik Formülü Tatyana Krasovskaya

литература edebiyat

Молла Насреддин – источник вдохновения для тюркского мира Иса Габиббейли Molla Nasreddin Türk dünyas›na ilham oldu ‹sa Habibbeyli

общество toplum

Поколение трех революций: камо грядеши? Юрий Брязгунов Üç devrimin çocuklar›: Nereye gidiyorsunuz? Yuriy Brazgunov история tarih

104

Восточная и западная культура в произведениях Дмитрия Кантемира Халил Иналджик

Do¤u ve Bat› Kültürleri uzman›: Dimitri Kantemir Halil ‹nalc›k

кинематограф sinema

108

Владимир Хотиненко: «Западу не нужны ни наши герои, ни наше благополучие!» Беседовала: Оксана Фомина

Vladimir Hotinenko: Bat› ne bizim kahramanlar›m›z›, ne de mutlulu¤umuzu istiyor

114

Konuflan: Oksana Fomina

экология çevre

114

Арарат меняется Рюштю Ылгар A¤r› da¤› de¤ifliyor Rüfltü Ilgar экология çevre

118

Семиозерье Алаттин Чанкая Yedigöller Alaattin Çankaya информация-новости info-haber

Узбекистан сказал Диалогу «ДА» Özbekistan Diyalog için “DA” dedi

122 122 Фотография на обложке: Юнус Эрдогду Kapak Foto¤raf›: Yunus Erdo¤du

актуально güncel

Нейтральный Туркменистан отмечает 15-ю годовщину независимости Джемиль Йылдыз Представитель «ДА» в Туркменистане.

Türkmenistan Ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. Y›l›n› Kutluyor Cemil Y›ld›z

Türkmenistan DA Temsilcisi.

èÓ ÒÎÓÊË‚¯ÂÈÒfl Úð‡‰ËˆËË, ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ Ò‚ÓÈ „Î‡‚Ì˚È Ôð‡Á‰ÌËÍ, ÑÂÌ¸ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ‚ÒÚðÂÚËÎ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚Ï «Ô‡ð‡‰ÓÏ ÔðÂÏ¸Âð». Ç ÓÍÚfl·ðÂ ‚ ÒÚÓÎËˆÂ Ì‡Í‡ÌÛÌÂ Ôð‡Á‰ÌÓ‚‡ÌËfl 15-ÎÂÚËfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚‚Â‰ÂÌÓ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ 44 Ó·˙ÂÍÚ‡ Ò‡ÏÓ„Ó ð‡ÁÌÓ„Ó Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌËfl. é·˘‡fl ÒÚÓËÏÓÒÚ¸ ÌÓ‚ÓÒÚðÓÂÍ ÔðÂ‚˚¯‡ÂÚ 500 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ. ä‡Í Ë ‚ ÔðÓ¯Î˚Â „Ó‰˚, Ëı ÓÒÌÓ‚ÌÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ ÒÓÒÚ‡‚ËÎË ÊËÎ˚Â ‰ÓÏ‡ ÔÓ‚˚¯ÂÌÌÓÈ ÍÓÏÙÓðÚÌÓÒÚË Ë ÛÎÛ˜¯ÂÌÌÓÈ ÔÎ‡ÌËðÓ‚ÍË. Ç Í‡ÌÛÌ Ôð‡Á‰ÌËÍ‡ ·ÓÎÂÂ 30 Ú‡ÍËı ‰ÓÏÓ‚ ÔÓÔÓÎÌËÎË ð‡ÒÚÛ˘ËÈ ÊËÎË˘Ì˚È ÙÓÌ‰ Ä¯ı‡·‡‰‡, ‡ ÒÓÚÌË ÒÂÏÂÈ ÓÚÏÂÚËÎË ÌÓ‚ÓÒÂÎ¸Â ‚ Í‚‡ðÚËð‡ı, ÓÚ‚Â˜‡˛˘Ëı ÏËðÓ‚˚Ï ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ‡Ï Í‡˜ÂÒÚ‚‡. Ç ÔðÂ‰‰‚ÂðËË ÚÓðÊÂÒÚ‚‡ ‚ „ÓðÓ‰Â Ú‡ÍÊÂ Ò‰‡Ì˚ ‚ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆË˛ ÌÓ‚‡fl ¯ÍÓÎ‡ Ë ‰ÂÚÒÍËÈ Ò‡‰. á‡ 15 ÎÂÚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ˝ÍÓÌÓÏËÍ‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ÔðÂÚÂðÔÂÎ‡ ðfl‰ ÔÓÁËÚË‚Ì˚ı ËÁÏÂÌÂÌËfl. ùÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÈ ðÓÒÚ ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â ‰ÓÒÚË„ 20%. ê‡ÒÚÂÚ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ ‚‡ÎÓ‚Ó„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÓ„Ó ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ (ÇÇè), ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËfl ˆÂÌ Ì‡

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

u y›l Türkmenistan halk› tarihinin özel, kader belirleyici öneme sahip bir tarihi, Cumhurbaflkan› Sapar Murat Niyazov’un kitab›n›n ve ulusal diriliflin ilkelerinin beflinci y›l›n› kutluyor. Ruhname’nin yaz›l›fl›n›n beflinci y›l› ve ba¤›ms›zl›¤›n 15. y›l›; bu iki büyük olay Türkmen hayat›na ayr› bir önem ve anlam verdi.

˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ì‡ðÓ‰ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ÓÚÏÂ˜‡ÂÚ ÓÒÓ·Û˛, ËÏÂ˛˘Û˛ ÔÓËÒÚËÌÂ ÒÛ‰¸·ÓÌÓÒÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚ Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËË ‰‡ÚÛ: ÔflÚËÎÂÚËÂ ÍÌË„Ë èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú‡ çËflÁÓ‚‡, ÔÂð‚ÓÓÒÌÓ‚˚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl. èflÚ‡fl „Ó‰Ó‚˘ËÌ‡ ÒÓÁ‰‡ÌËfl êÛıÌ‡Ï˝ Ë 15-ÎÂÚËÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË – ˝ÚË ‰‚‡ ‚ÂÎËÍËı ÚÓðÊÂÒÚ‚‡ ÔðË‰‡˛Ú ÊËÁÌË ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÓÒÓ·˚È ÒÏ˚ÒÎ Ë ÁÌ‡˜ÂÌËÂ.

Türkmenistan gelene¤e göre en önemli bayram; Ba¤›ms›zl›k Günü’nü her y›l kendine has “prömye geçitler”le kutlar. Ekim ay›nda ba¤›ms›zl›¤›n 15. y›l›n› kutlama arifesinde 44 adet tesisin hizmete aç›lmas› planland›. Yeni infla edilen binalar toplam 500 milyon dolardan fazla paraya mal oldu. ÔÓÚðÂ·ËÚÂÎ¸ÒÍËÂ ÚÓ‚‡ð˚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Î‡ ðÓÒÚÛ ‰ÓıÓ‰‡ Ì‡ ‰Û¯Û Ì‡ÒÂÎÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚È ‚˚ðÓÒ Ò ÓÚÏÂÚÍË 7 ‰ÓÎÎ. ‚ 1991 „. ‰Ó 7000 ‰ÓÎÎ. ‚ 2006 „.

Газовая промышленность — локомотив экономики Туркменистана èÓ Á‡Ô‡Ò‡Ï ÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó „‡Á‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì Á‡ÌËÏ‡ÂÚ Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÏÂÒÚ ‚ ÏËðÂ. ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÓˆÂÌÍÂ ÏÂÒÚÌ˚ı Ë ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ı ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ˝ÍÒÔÂðÚÓ‚, ‚ ÌÂ‰ð‡ı íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Á‡ÎÂ„‡ÂÚ 45,44 ÏÎð‰ Ú. Û„ÎÂ‚Ó‰ÓðÓ‰‡ ‚ ÌÂÙÚflÌÓÏ ˝Í‚Ë‚‡ÎÂÌÚÂ Ë 23 ÚðÎÌ ÍÛ·. Ï „‡Á‡. Ç íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÂ ÓÚÍð˚ÚÓ 149 „‡ÁÓ‚˚ı Ë „‡ÁÓÍÓÌ‰ÂÌÒ‡ÚÌ˚ı

Geçen y›llarda oldu¤u gibi bu yap›lar›n ço¤unu büyük, konforlu ve geliflmifl planlara göre infla edilen evler oluflturuyor. Aflkabat’›n yüzlerce ailesi Konut ‹daresi taraf›ndan bayramdan önce tamamlanacak olan 30’dan fazla bu tip apartmanlarda dünya standartlar›na uygun yeni evlerine tafl›nmay› kutlad›. Bayram arifesinde flehirde ayn› flekilde yeni bir okul ve krefl hizmete aç›ld›. Türkmenistan Ekonomisi 15 y›l ba¤›ms›zl›k sürecinde birçok olumlu de¤ifliklikler de yaflad›. Ekonomik büyüme %20’ye ulaflt›. GSMH de¤erlerinde bir art›fl söz konusu. ‹htiyaç maddeleri fiyatlar›n›n daha istikrarl› bir seviyeye gelmesi kifli bafl›na düflen geliri de art›r-

güncel актуально

ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËÈ Ò Á‡Ô‡Ò‡ÏË 4970,7 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ 139 ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËÈ Ì‡ ÒÛ¯Â Ë 10 Ì‡ ä‡ÒÔËÈÒÍÓÏ ¯ÂÎ¸ÙÂ. Ç ð‡Áð‡·ÓÚÍÂ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl 54 ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËfl Ò Á‡Ô‡Ò‡ÏË ·ÓÎÂÂ 2,6 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÓ Í ð‡Áð‡·ÓÚÍÂ 11 ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËÈ, ‚ ð‡Á‚Â‰ÍÂ Ì‡ıÓ‰flÚÒfl 73 ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËfl, ‚ ÍÓÌÒÂð‚‡ˆËË — 11. ÑÓ·˚˜Û „‡Á‡ ‚ ÒÚð‡ÌÂ ‚Â‰ÛÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÍÓÌˆÂðÌ˚ «íÛðÍÏÂÌ„‡Á», «íÛðÍÏÂÌÌÂÙÚ¸» Ë «íÛðÍÏÂÌ„ÂÓÎÓ„Ëfl». ÅÓÎÂÂ 80% Ó·˘Â„Ó Ó·˙ÂÏ‡ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ „‡Á‡ ÔðËıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ ‰ÓÎ˛ Éä «íÛðÍÏÂÌ„‡Á». íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ Û‚ÂÎË˜Ë‚‡ÂÚ ÔÓÚÂÌˆË‡Î ÌÂÙÚÂÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡˛˘ÂÈ ÓÚð‡ÒÎË, ÍÓÚÓð‡fl ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ‡ íÛðÍÏÂÌ·‡¯ËÌÒÍËÏ ÍÓÏÔÎÂÍÒÓÏ ÌÂÙÚÂÔÂðÂð‡·‡Ú˚‚‡˛˘Ëı Á‡‚Ó‰Ó‚ Ë ëÂÈ‰ËÌÒÍËÏ çèá. Ç Ò‚flÁË Ò ‚ÓÁðÓÒ¯ËÏ ÏËðÓ‚˚Ï ÒÔðÓÒÓÏ Ì‡ ÒÊËÊÂÌÌ˚È „‡Á Â„Ó ˝ÍÒÔÓðÚÌ˚Â ÔÓÒÚ‡‚ÍË ‚ 2006 „. Û‚ÂÎË˜ËÎËÒ¸ ÔÓ˜ÚË Ì‡ 400 Ú˚Ò. Ú. ì‰ÂÎ¸Ì˚È ‚ÂÒ ˝ÍÒÔÓðÚËðÛÂÏÓ„Ó ÒÊËÊÂÌÌÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ÒÚðÛÍÚÛðÂ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÌÂÛÍÎÓÌÌÓ ÔÓ‚˚¯‡ÂÚÒfl Ò 4,4% ‚ 1997 „. ‰Ó 96,7% ‚ 2006 „. èðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÏÓ˘ÌÓÒÚË ÔÓ ‚˚ÔÛÒÍÛ ÒÊËÊÂÌÌÓ„Ó „‡Á‡ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ 2006 „. ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÓÁð‡ÒÚË Ì‡ 94 Ú˚Ò. Ú, Ë Â„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ·Û‰ÂÚ Ì‡ð‡˘Ë‚‡Ú¸Òfl Ò ‰Ó‚Â‰ÂÌËÂÏ ‚ 2020 „. ‰Ó 2 ÏÎÌ Ú. Ç ˝ÚËı ˆÂÎflı Ì‡ÏÂ˜ÂÌÓ ÔÓÒÚðÓËÚ¸ ·ÓÎÂÂ 20 Á‡‚Ó‰Ó‚ Ì‡ ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËflı Ò ‚˚ÒÓÍËÏ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂÏ ÔðÓÔ‡Ì-·ÛÚ‡ÌÓ‚˚ı Ùð‡ÍˆËÈ Ì‡ ‚ÓÒÚÓÍÂ ÒÚð‡Ì˚. ëÊËÊÂÌÌ˚È „‡Á ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ˝ÍÒÔÓðÚËðÛÂÚÒfl ‚ àð‡Ì,

ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì Ë ðfl‰ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì ðÂ„ËÓÌ‡. ç‡ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Û, Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÌÓ‚˚ı ÏÓ˘ÌÓÒÚÂÈ, Â„Ó Ì‡ÏÂ˜ÂÌÓ ˝ÍÒÔÓðÚËðÓ‚‡Ú¸ ‚ è‡ÍËÒÚ‡Ì, äËÚ‡È, ûÊÌÛ˛ äÓðÂ˛ Ë üÔÓÌË˛. Ç 2005 „. íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ˝ÍÒÔÓðÚËðÓ‚‡Î ÓÍÓÎÓ 45,5 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï „‡Á‡ ‚ êÓÒÒËÈÒÍÛ˛ îÂ‰Âð‡ˆË˛, ìÍð‡ËÌÛ Ë àÒÎ‡ÏÒÍÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ àð‡Ì. ÑÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ Ó ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ËÁ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ‚ äËÚ‡ÈÒÍÛ˛ ç‡ðÓ‰ÌÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ. äçê Ì‡ÏÂðÂÌ‡ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ 30 ÎÂÚ ÔÓÍÛÔ‡Ú¸ Û íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ «„ÓÎÛ·ÓÂ ÚÓÔÎË‚Ó» ‚ Ó·˙ÂÏÂ 30 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï. èÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ-Ëð‡ÌÒÍÓÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ, ÔðÂ‰ÛÒÏ‡ÚðË‚‡˛˘ÂÂ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ 2007 „. ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó ÔðËðÓ‰ÌÓ„Ó „‡Á‡ ‚ àð‡Ì ‰Ó 14 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï. é‰ÌËÏ ËÁ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Ì˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚ fl‚ÎflÂÚÒfl „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì-ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì-è‡ÍËÒÚ‡Ì, ðÂ¯ÂÌËÂ Ó ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÍÓÚÓðÓ„Ó ÚðË ÒÚð‡Ì˚ ÔÓ‰Ú‚Âð‰ËÎË ÏÂÊÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂÏ, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌ˚Ï ‚ 2002 „. èðÓÔÛÒÍÌ‡fl ÏÓ˘ÌÓÒÚ¸ ÌÓ‚Ó„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ 33 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ „Ó‰.

Туркменский газ как фактор мировой энергетической безопасности ùÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍ‡fl ÒÚð‡ÚÂ„Ëfl íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Ò ÏÓÏÂÌÚ‡ Ó·ðÂÚÂÌËfl

d›. 1991’de 7 dolarken 2006’da 7 bin dolara ulaflt›.

Gaz sanayisi Türkmenistan ekonomisinin lokomotifidir

Türkmenistan do¤al gaz kaynaklar› bak›m›ndan dünyada ilk s›ralarda yer al›yor. Yerel ve uluslararas› uzmanlar›n de¤erlendirmelerine göre Türkmenistan topraklar›nda 45.44 milyar ton petrole eflde¤er hidrokarbon ve 23 trilyon metreküp gaz var. Gaz ve gaz yata¤› miktar›na bak›l›rsa 4970.7 milyar metreküp hacminde 149 gaz ve gaz yo¤unlaflt›r›c› yatak, buna ek olarak karada 139 yatak, Hazar Deniz’inde 10 yatak var. Bunlar›n d›fl›nda 2.6 milyar metreküp hacminde 54 yatak da ifllenmeye haz›r durumda. Araflt›rma safhas›nda 73 yatak, koruma alt›nda ise 11 yatak mevcut. Ülkede gaz üretimini devlet flirketleri “Türkmengaz”, “Türkmenneft” ve “Türkmengeologiya” gerçeklefltiriyor. Bu flirketler aras›nda en büyük üretim hacmine (%80’den fazla) “Türkmengaz” sahiptir. Türkmenistan her y›l Türkmenbafl› Petrol ‹flleme tesislerindeki fabrikalar ve Seydi flehrindeki petrol rafinerisinde gerçekleflen petrol üretimini art›r›yor. Günümüzde artan s›v› gaz talebi dola-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

актуально güncel

y›s›yla gaz ihrac› 2006 y›l›nda yaklafl›k 400 bin ton artt›. ‹hraç edilen s›v› gaz›n özgül a¤›rl›¤› üretim bünyesinde 1997 y›l›ndaki %4.4 oran›ndan 2006 y›l›nda %96.7’ye kadar yükseldi. S›v› gaz›n üretim kapasitesi sadece 2006 y›l› itibariyle 94.000 ton. Bu miktar 2020 y›l›ndaki üretimi ise 2 milyon tona kadar büyüyecek. Bu hedefler ›fl›¤›nda gaz yataklar›nda yüksek donan›ml› 20’den fazla fabrika kurulmas› planland›. Türkmen gaz› ‹ran, Afganistan ve bölgenin di¤er birçok ülkesine ihraç ediliyor. Gelecekte yeni tesislerin yap›lmas›yla beraber gaz›n Pakistan, Çin, Güney Kore ve Japonya’ya ihraç edilmesi tasarlan›yor.

ÒÚð‡ÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ·˚Î‡ ÒÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì‡ Ì‡ ÏÌÓ„Ó‚‡ðË‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰Ì˚ı ÔðÓÂÍÚÓ‚. ÉÎ‡‚Ì˚ÏË ÍðËÚÂðËflÏË ÔðË ‚˚·ÓðÂ Ô‡ðÚÌÂðÓ‚ ‰Îfl ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡‰ÂÊÌÓÒÚ¸, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡fl ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ Ë ð‡‚ÌÓÁÌ‡˜Ì‡fl ‚˚„Ó‰‡. çÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú çËflÁÓ‚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÔðËÁ˚‚‡ÂÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Â ÙËÌ‡ÌÒÓ‚˚Â ËÌÒÚËÚÛÚ˚ Ë ‚ ˆÂÎÓÏ ‰ÂÎÓ‚˚Â ÍðÛ„Ë ‡ÍÚË‚ÌÂÂ ÔÓ‰ÍÎ˛˜‡Ú¸Òfl Í ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓÂÍÚÓ‚ ‚˚‚Ó‰‡ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó «„ÓÎÛ·Ó„Ó ÚÓÔÎË‚‡» Ì‡ ÏËðÓ‚˚Â ð˚ÌÍË. éÌ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ «ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÚÛðÍÏÂÌÒÍËı ˝ÌÂð„ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ ËÏÂÂÚ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‰Îfl Ëı ÔÓÚðÂ·ËÚÂÎÂÈ, ÌÓ Ë ‚ ˆÂÎÓÏ ‰Îfl ÏËðÓ‚ÓÈ ˝ÍÓÌÓÏËÍË».

Северный вектор äðÛÔÌÂÈ¯ËÏ ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÂÏ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ÚÂÍÛ˘ÂÏ „Ó‰Û ÒÚ‡Î ðÓÒÒËÈÒÍËÈ «É‡ÁÔðÓÏ». 5 ÒÂÌÚfl·ðfl 2006 „. ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌÂÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ë‡Ô‡ðÏÛð‡ÚÓÏ íÛðÍÏÂÌ·‡¯Ë Ë ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÂÏ Ôð‡‚ÎÂÌËfl éÄé «É‡ÁÔðÓÏ» ÄÎÂÍÒÂÂÏ åËÎÎÂðÓÏ. ëÚÓðÓÌ˚ ‰Ó„Ó‚ÓðËÎËÒ¸, ˜ÚÓ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì ÔÓÒÚ‡‚ËÚ êÓÒÒËË 162 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï „‡Á‡ ÔÓ ˆÂÌÂ 100 ‰ÓÎÎ. ëòÄ Á‡ Ú˚Òfl˜Û ÍÛ·ÓÏÂÚðÓ‚. Ç ˆÂÎflı „‡ð‡ÌÚËðÓ‚‡ÌÌÓÈ ÔÓÒÚ‡‚ÍË ÒÓ„Î‡ÒÓ‚‡ÌÌ˚ı Ó·˙ÂÏÓ‚ „‡Á‡ ÚÛðÍÏÂÌÒÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚ ÍÓÏÔÎÂÍÒ ð‡·ÓÚ ÔÓ ÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Ò˚ð¸fl, Û‚ÂÎË˜ÂÌË˛ Â„Ó ‰Ó·˚˜Ë Ë Ì‡‰ÂÊÌÓÒÚË Úð‡ÌÒÔÓðÚËðÓ‚ÍË. é·˘ËÈ Ó·˙ÂÏ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÈ ‚ ÒËÒÚÂÏÛ „ÓÒÍÓÌˆÂðÌ‡ «íÛðÍÏÂÌ„‡Á» ÒÓÒÚ‡‚ËÎ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 4 „Ó‰‡ ·ÓÎÂÂ 800 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ëòÄ.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Бросок на восток ÇÓ ‚ðÂÏfl ÒÓÒÚÓfl‚¯Â„ÓÒfl ‚ ‡ÔðÂÎÂ ÓÙËˆË‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ËÁËÚ‡ „Î‡‚˚ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ‚ äËÚ‡ÈÒÍÛ˛ ç‡ðÓ‰ÌÛ˛ êÂÒÔÛ·ÎËÍÛ 3 ‡ÔðÂÎfl 2006 „. ‚ èÂÍËÌÂ ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÂ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ Ó ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓÂÍÚ‡ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì-äËÚ‡È. äËÚ‡ÈÒÍ‡fl ÒÚÓðÓÌ‡ ÔðËÌflÎ‡ Ì‡ ÒÂ·fl Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó Á‡ÍÛÔ‡Ú¸ ÔðËðÓ‰Ì˚È „‡Á Ì‡ „ð‡ÌËˆÂ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ‚ Ó·˙ÂÏÂ 30 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ „Ó‰ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ 30 ÎÂÚ, Ì‡˜ËÌ‡fl Ò Ì‡˜‡Î‡ ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËË „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì-äËÚ‡È ‚ 2009 „.»

Афганский фактор íð‡ÌÒ‡Ù„‡ÌÒÍËÈ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰ ‰Ë‡ÏÂÚðÓÏ 56 ‰˛ÈÏÓ‚ (1420 ÏÏ) Ò ð‡·Ó˜ËÏ ‰‡‚ÎÂÌËÂÏ 100 ‡ÚÏ ð‡ÒÒ˜ËÚ‡Ì Ì‡ ÔðÓÔÛÒÍÌÛ˛ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ 33 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï „‡Á‡ ‚ „Ó‰. ëÚÓËÏÓÒÚ¸ ÔðÓÂÍÚ‡ ÓˆÂÌË‚‡ÂÚÒfl ‚ 3,3 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ç‡ 1680ÍËÎÓÏÂÚðÓ‚ÓÈ Úð‡ÒÒÂ ·Û‰Û˘Â„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ ÔðÂ‰ÛÒÏ‡ÚðË‚‡ÂÚÒfl ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ¯ÂÒÚË ÍÓÏÔðÂÒÒÓðÌ˚ı ÒÚ‡ÌˆËÈ ÓÚ ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËfl ÑÓ‚ÎÂÚ‡·‡‰ ‚ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡ÌÂ ‰Ó Ì‡ÒÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔÛÌÍÚ‡ î‡ÁËÎÍ‡ (àÌ‰Ëfl) Ì‡ „ð‡ÌËˆÂ è‡ÍËÒÚ‡Ì‡ Ë àÌ‰ËË.

Многовариантность как реальность ì„ÎÂ‚Ó‰ÓðÓ‰Ì˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ Ì‡ÒÚÓÎ¸ÍÓ ‚ÂÎËÍ, ˜ÚÓ ‚ÔÓÎÌÂ ÓÔð‡‚‰‡ÌÌ˚Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Ä¯ı‡·‡‰‡ ÛÊÂ ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚˚ÒÚð‡Ë‚‡Ú¸ Ï‡Ò¯Ú‡·Ì˚Â ÔÎ‡Ì˚ ÔÓ ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ÏÌÓ„Ó‚‡ðË‡ÌÚÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ Ï‡ð¯ðÛÚÓ‚ ‚˚‚Ó‰‡ Ò‚ÓËı ˝ÌÂð„ÓðÂÒÛðÒÓ‚ Ì‡ ÏËðÓ‚˚Â ð˚ÌÍË. Ä ÔÂð‚ÓÈ Î‡ÒÚÓ˜ÍÓÈ

Türkmenistan 2005 y›l›nda Rusya Federasyonu, Ukrayna ve ‹ran ‹slam Cumhuriyeti’ne 45.5 milyar metreküp gaz ihraç etti. Çin Halk Cumhuriyeti ile Türkmenistan aras›nda gaz boru hatt› inflaat› anlaflmas›na vard›. Çin Halk Cumhuriyeti Türkmenistan’dan 30 y›l boyunca her y›l 30 milyar metreküp “mavi yak›t” almay› planl›yor. ‹ran’a 2007 y›l› boyunca Türkmen do¤al gaz›n›n 14 milyar metreküpüne kadar ç›kar›lmas›n› öngören ‹ran – Türkmenistan anlaflmas› imzaland›. En perspektifli projelerden biri olan Türkmenistan – Afganistan – Pakistan gaz hatt› projesinin gerçeklefltirilmesi için üç ülke hükümetleri aras›ndaki anlaflma 2002 y›l›nda imzaland›. Yeni hatt›n gaz tafl›ma gücü y›lda 33 milyar metreküp olacak.

Dünya enerji güvenli¤i faktörü olarak Türkmen gaz›

Türkmenistan’›n enerji stratejisi, ba¤›ms›zl›¤›n kazan›lmas›ndan sonra çok seçenekli boru hatlar› projelerine yöneldi. Türkmen hükümeti için ortakl›k kriterleri güvenilirlik, ekonomik etkinlik ve eflit kârd›r. Saparmurat Niyazov’un uluslararas› finans kurulufllar›n› ve ifl çevrelerini Türkmen “mavi yak›t›n›n” dünya pazarlar›na ç›kar›lmas› projelerine kat›lmalar› için davet etmesi tesadüf de¤ildir. Devlet Baflkan› “Türkmen enerji tafl›y›c›lar› için en uygun flartlar›n sa¤lanmas› yaln›z onlar›n tüketicileri için de¤il, genelde dünya ekonomisi için de büyük önem tafl›yor.” der.

güncel актуально

Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÈ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ˝ÚËı ÔÎ‡ÌÓ‚ ÒÚ‡ÎÓ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ‚ ÒÂðÂ‰ËÌÂ 90-ı „„. ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ‚ÂÍ‡ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ-Ëð‡ÌÒÍÓ„Ó „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ äÓðÔÂ‰ÊÂ (á‡Ô‡‰Ì˚È íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì) – äÛðÚ-äÛË (àð‡Ì). ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚Ï ÔÓ‰ðfl‰˜ËÍÓÏ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ˝ÚÓ„Ó ÔðÓÂÍÚ‡ ÒÚÓËÏÓÒÚ¸˛ 195 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. ‚˚ÒÚÛÔËÎ‡ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Ëð‡ÌÒÍ‡fl ÌÂÙÚÂËÌÊËÌËðËÌ„Ó‚‡fl ÒÚðÓËÚÂÎ¸Ì‡fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl (çàçàëä). èðÓÚflÊÂÌÌÓÒÚ¸ ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰‡ ÓÍÓÎÓ 200 ÍÏ, 135 ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÔðÓıÓ‰ËÚ ÔÓ ÚÂððËÚÓðËË Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡ íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡. èðÓÂÍÚÌ‡fl ÏÓ˘ÌÓÒÚ¸ „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰‡ 8 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ÚÓÔÎË‚‡ ‚ „Ó‰. ùÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËÓÌÌ˚È ÙÓÌ‰ äÓðÔÂ‰ÊÂ ÒÂÈ˜‡Ò Ì‡Ò˜ËÚ˚‚‡ÂÚ ·ÓÎÂÂ 100 „‡ÁÓ‚˚ı Ë ÌÂÙÚflÌ˚ı ÒÍ‚‡ÊËÌ. é·˙ÂÏ ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó „‡Á‡ ‚ Ëð‡ÌÒÍÓÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËË ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ð‡ÒÚÂÚ: Ò ÏÂÌÂÂ 2 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ 1998 „. ‰Ó ·ÓÎÂÂ 6 ÏÎð‰ ÍÛ·. Ï ‚ 2005 „. åÌÓ„ËÂ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚Â ˝ÍÒÔÂðÚ˚ ÔðÓ„ÌÓÁËðÛ˛Ú Ì‡ ÔðÂ‰ÒÚÓfl˘ËÂ „Ó‰˚ ðÂÁÍÓÂ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ ðÓÎË íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì‡ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË „‡ÁÓ‚Ó„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ Í‡Í ‰Îfl êÓÒÒËË Ë ìÍð‡ËÌ˚, Ú‡Í Ë ‰Îfl ÒÚð‡Ì Ö‚ðÓÔ˚ Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ðÓÒÚ Â„Ó ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚË Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÏ ð˚ÌÍÂ. Ä¯ı‡·‡‰ „ÓÚÓ‚ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸ Ì‡ ˝ÚÓÚ ‚˚ÁÓ‚ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó ÒÚðÂÏÎÂÌËË Í ‚Á‡ËÏÓ‚˚„Ó‰ÌÓÏÛ Ë ˜ÂÒÚÌÓÏÛ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û. ä‡Í ‚ÌÓ‚¸ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ ÌÂ‰‡‚ÌÓ ÔðÂÁË‰ÂÌÚ ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú çËflÁÓ‚, «Ï˚ „ÓÚÓ‚˚ ð‡Ò¯ËðflÚ¸ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò Ì‡¯ËÏË Ô‡ðÚÌÂð‡ÏË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ‚ÓÔðÓÒ‡ı ÍÛÔÎË-ÔðÓ‰‡ÊË „‡Á‡, ÌÓ Ë ‚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÏ ÓÒ‚ÓÂÌËË ÏÂÒÚÓðÓÊ‰ÂÌËÈ ä‡ÒÔËfl Ë Ôð‡‚Ó·ÂðÂÊ¸fl ÄÏÛ‰‡ð¸Ë, ÍÓÓÔÂð‡ˆËË ÛÒËÎËÈ ÔÓ ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ÌÓ‚˚ı ÔÛÚÂÈ ‰Îfl ‚˚‚Ó‰‡ ÚÛðÍÏÂÌÒÍÓ„Ó „‡Á‡ Ì‡ ÏËðÓ‚˚Â ð˚ÌÍË». n

Kuzey Vektörü

Bu y›l Türkmen gaz›n›n en büyük al›c›s›, Rusya Gazprom flirketi oldu. 5 Eylül 2006 tarihinde Cumhurbaflkan› Saparmurat Türkmenbafl› ile “Gazprom” Baflkan› Aleksey Miller aras›nda karfl›l›kl› anlaflma imzaland›. Taraflar ars›nda var›lan anlaflmaya göre Türkmenistan Rusya’ya bin metreküpü 100 dolardan 162 milyar metreküp gaz vermeyi taahhüt etmifltir. Türkmenistan taraf›, anlaflmaya var›lan gaz miktar›n›n teslim garantisi amac›yla ham madenin kalitesini yükseltme çal›flmalar› yap›yor. Bu yükümlülükler gere¤ince son y›llarda gaz altyap›lar› büyük bir teknik bak›mdan geçirildi, do¤al gaz›n durumunu dünya standartlar›na ulaflt›rmak için ça¤dafl tesisler yap›ld›. Devlet flirketi Türkmengaz sisteminde yap›lan yat›r›mlar›n toplam hacmi son dört y›lda 800 milyon dolar tuttu.

Do¤uya Aç›lma

Devlet Baflkan›’n›n 3 Nisan 2006 y›l›nda Çin Halk Cumhuriyeti’ne yapt›¤› resmi ziyarette Türkmenistan – Çin gaz boru hatt›n›n yap›lmas› anlaflmas› imzaland›. Çin taraf› Türkmenistan – Çin do¤al gaz hatt› 2009 y›l›nda iflletmeye aç›lmas›ndan sonra 30 y›l boyunca her y›l 30 milyar metreküp hacminde do¤al gaz almay› kabul etti.

Afganistan Faktörü

56 inç (1420 mm) çap›nda, 100 atmosfer

bafl›nçl› Afganistan trans do¤al gaz boru hatt›n›n y›lda 33 milyar metreküp gaz tafl›mas› tasarlan›yor. Proje 3.3 milyar dolar tutar›nda de¤erlendiriliyor. 1680 kilometrelik hatt›n üzerinde üretim yata¤›na sahip Türkmenistan Dovletabad’dan, Pakistan – Hindistan s›n›r›ndaki Fazilka’daki (Hindistan) son noktaya kadar 6 kompresör istasyonu infla etmesi öngörülüyor.

Bir gerçek olarak çok seçeneklilik

Türkmenistan’›n hidrokarbon potansiyeli o kadar büyük ki, Aflkabat’›n enerji kaynaklar›n› dünya pazarlar›na ç›karmak amac›yla genifl kapsaml› çok seçenekli bir sistem gelifltirme gayretleri, bu potansiyelin yeterince de¤erlendirildi¤ini gösteriyor. Bu planlar›n pratikte gerçeklefltirilmesinin “ilk belirtisi” ise 1990’l› y›llar›n ortalar›nda Korpece (Bat› Türkmenistan) – Kurt Kui (‹ran) aras›ndaki Türkmen - ‹ran gaz boru hatt›n›n infla edilmesi oldu. 195 milyon dolar tutan bu projenin gerçekleflmesinin bafl müteahhidi Ulusal ‹ran Petrol Mühendisleri (U‹PMfi) fiirketi oldu. Hatt›n uzunlu¤u 200 km. Bunun 135 kilometresi Türkmenistan’›n bat› bölgelerinden geçiyor. Hatt›n projede öngörülen kapasitesi y›lda 8 milyar metreküplük yak›ttan ibarettir. Korpece iflletme fonu 100’den fazla gaz ve petrol kuyusuna sahip. ‹ran’a gönderilen Türkmen gaz›n›n hacmi zamanla daha da büyüyor: 1998 y›l›nda 2 milyar metreküp iken, bu miktar 2005 y›l›nda 6 milyara ç›kt›. Birçok ba¤›ms›z uzman önümüzdeki y›llarda Türkmenistan’›n Rusya, Ukrayna, Avrupa ülkeleri ve di¤er devletler için do¤al gaz dengesinin flekillenmesindeki rolünün ve uluslararas› pazarlardaki öneminin h›zl› bir flekilde büyüyece¤ini tahmin ediyor. Aflkabat bu ihtiyaçlara cevap vermeye haz›r ve her iki taraf›n da faydas›na dürüst bir ortakl›ktan yana oldu¤unu sürekli dile getiriyor. Saparmurat Türkmenbafl›’n›n geçenlerde tekrar ifade etti¤i gibi “Türkmenistan, ortaklar›yla sadece gaz al›m sat›m›nda de¤il, Hazar’daki, Amuderya’n›n sa¤ k›y›s›ndaki yataklar›n iflletilmesi, Türkmen gaz›n›n dünya pazarlar›na ç›kar›lmas› için yeni yollar›n oluflturulmas› amac›yla ortak gayret gösterilmesinde iflbirli¤ini geniflletmeye haz›r.” n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

политика siyaset

Председатель Великого национального собрания Турецкой Республики

Бюлент Арынч:

Доверие между Россией и Турцией растет Беседовал: Али Сами Йылдырым Координатор платформы «ДА» в РФ.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan›

Bülent Ar›nç:

Türkiye ile Rusya aras›nda güven art›yor Konuflan: Ali Sami Y›ld›r›m DA Platformu Rusya Koordinatörü.

èÓ ÔðË„Î‡¯ÂÌË˛ ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl ëÓ‚ÂÚ‡ îÂ‰Âð‡ˆËË êÓÒÒËË ëÂð„Âfl åËðÓÌÓ‚‡ Ò 10 ÔÓ 13 Ë˛Îfl 2006 „. ÒÚÓÎËˆÛ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ îÂ‰Âð‡ˆËË ÔÓÒÂÚËÎ ÒÔËÍÂð Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË Å˛ÎÂÌÚ Äð˚Ì˜. ùÚÓ ÔÂð‚˚È ‚ËÁËÚ ‚ åÓÒÍ‚Û „Î‡‚˚ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 10 ÎÂÚ, ˜ÚÓ ÛÍ‡Á˚‚‡ÂÚ Ì‡ Ì‡˜‡ÎÓ ÌÓ‚Ó„Ó ˝Ú‡Ô‡ ‚Ó ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓ‚ ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì. èÓ‰˜ÂðÍË‚‡fl, ˜ÚÓ ð‡Á‚ËÚËÂ ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌÂ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û êÓÒÒËÂÈ Ë íÛðˆËÂÈ

ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌËÂ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÏËð‡ Ë ÒÚ‡·ËÎ¸ÌÓÒÚË ‚ÒÂ„Ó Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡, Å˛ÎÂÌÚ Äð˚Ì˜ ÛÍ‡Á‡Î Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ð‡Á‚ËÚËfl ÍÓÌÚ‡ÍÚÓ‚ ÏÂÊ‰Û ÔÓÎËÚËÍ‡ÏË ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì. ÇÔÂ˜‡ÚÎÂÌËflÏË Ó åÓÒÍ‚Â, ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËflÏË Ó ÒÓ·˚ÚËflı Ì‡ ÅÎËÊÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ó ·Û‰Û˘ÂÏ ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Å˛ÎÂÌÚ Äð˚Ì˜ ÔÓ‰ÂÎËÎÒfl Ò ÍÓÓð‰ËÌ‡ÚÓðÓÏ èðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÑÄ ‚ êÓÒÒËË ÄÎË ë‡ÏË â˚Î‰˚ð˚ÏÓÏ.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkan› Bülent Ar›nç Rusya Federasyonu Konseyi Baflkan› Sergey Mironov’un davetlisi olarak 10-13 Temmuz 2006 tarihleri aras›nda Moskova’y› ziyaret etti. Son 10 y›ldan bu yana meclis baflkan› düzeyinde ilk kez gerçeklefltirilen bu ziyaret, Rusya Federasyonu ileTürkiye’nin iliflkilerinin parlamentolararas› boyutunda güçlendirilmesine ivme kazand›raca¤›na bir iflaretti. Türkiye ile Rusya aras›nda son dönemde her alanda geliflen iflbirli¤i, iki ülkenin ç›karlar›na hizmet etti¤i gibi, içinde bulundu¤umuz bölgenin bar›fl, güvenlik, istikrar ve kalk›nmas›na da katk› sa¤lamaktad›r. Say›n Bülent Ar›nç Moskova ile ilgili izlenimlerini, Orta Do¤u’daki geliflmeleri ve Rusya-Türkiye aras›ndaki iliflkilerin gelece¤i hakk›ndaki düflüncelerini Diyalog Avrasya Platformu Rusya Koordinatörü Ali Sami Y›ld›r›m ile paylaflt›.

Ali Sami Y›ld›r›m: Moskova’ya ilk gelifliniz. Bu gezi sonras› Rusya hakk›ndaki düflüncelerinizi de¤erlendirseniz, öncesi ve sonras› hakk›nda neler söylerdiniz? Bülent Ar›nç: Rusya Federasyonu’nda ilk gördü¤üm yer, bundan iki y›l

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

siyaset политика

ÄÎË ë‡ÏË â˚Î‰˚ð˚Ï: ùÚÓ Ç‡¯ ÔÂð‚˚È ‚ËÁËÚ ‚ åÓÒÍ‚Û. óÚÓ Ç˚ ÏÓÊÂÚÂ ÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó êÓÒÒËË? àÁÏÂÌËÎÓÒ¸ ÎË Ç‡¯Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÒÚð‡ÌÂ ‰Ó Ë ÔÓÒÎÂ ˝ÚÓÈ ÔÓÂÁ‰ÍË? Å˛ÎÂÌÚ Äð˚Ì˜: èÂð‚˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓð˚È fl ÔÓÒÂÚËÎ ‰‚‡ „Ó‰‡ Ì‡Á‡‰, ·˚Î ë‡ÌÍÚ-èÂÚÂð·Ûð„. ü ÔðËÌËÏ‡Î Û˜‡ÒÚËÂ ‚ „ÂÌÂð‡Î¸ÌÓÏ ÒÓ·ð‡ÌËË óÂðÌÓÏÓðÒÍÓÈ ‡ÒÒ‡Ï·ÎÂË ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. ÑÓ ˝ÚÓ„Ó fl ‚Ë‰ÂÎ ÏÌÓ„ËÂ „ÓðÓ‰‡ Ö‚ðÓÔ˚, ÄÏÂðËÍË Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì, ÌÓ ë‡ÌÍÚèÂÚÂð·Ûð„ ÔÓÍ‡Á‡ÎÒfl ÏÌÂ ·ÓÎÂÂ ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï, Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ „ÓðÓ‰ÓÏ ÏÂ˜Ú˚. ü ‰Ó ÒËı ÔÓð ÌÂ ÏÓ„Û Á‡·˚Ú¸ Â„Ó ÏÛÁÂË, ÔðÓÒÔÂÍÚ˚, ÛÎËˆ˚, Ò‡‰˚, ÙÓÌÚ‡Ì˚. ëËÎ¸ÌÓÂ ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ ÔðÓËÁ‚ÂÎË Ì‡ ÏÂÌfl ÚÛðÂˆÍËÂ ¯ÍÓÎ˚, ÍÓÚÓð˚Â fl ÔÓÒÂÚËÎ ‚ ë‡ÌÍÚèÂÚÂð·Ûð„Â. ü ÁÌ‡Î, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚËı ¯ÍÓÎ‡ı ‰‡ÂÚÒfl Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÏÌÂ ·˚ÎÓ ÔðËflÚÌÓ Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ ÒÔÎÓ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ Û˜ÂÌËÍÓ‚, ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎÂÈ Ë ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ. ç‡ÒÚÓfl˘ËÈ ‚ËÁËÚ – ÔÂð‚˚È ÓÙËˆË‡Î¸Ì˚È ‚ËÁËÚ „Î‡‚˚ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË ‚ åÓÒÍ‚Û Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 10 ÎÂÚ. ÑÓ ÏÂÌfl ‚ 1996 „. åÓÒÍ‚Û ÔÓÒÂÚËÎ åÛÒÚ‡Ù‡ ä‡ÎÂÏÎË. ÇÒÚðÂ˜Ë „Î‡‚ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓ‚ Ú‡ÍËı ‰‚Ûı ‚ÂÎËÍËı ÒÚð‡Ì-ÒÓÒÂ‰ÂÈ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔðÓıÓ‰ËÚ¸ ˜‡˘Â. ç‡‰Â˛Ò¸, ÏÓÈ ‚ËÁËÚ ÒÚ‡ÌÂÚ ıÓðÓ¯ËÏ Ì‡˜‡ÎÓÏ, Ë Ì‡¯Ë ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ÍÓÎÎÂ„Ë ‚ ÒÍÓðÓÏ ‚ðÂÏÂÌË ÔÓÒÂÚflÚ íÛðˆË˛. åÓÒÍ‚‡ ÔðÓËÁ‚ÂÎ‡ Ì‡ ÏÂÌfl ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏÓÂ ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ: Ó˜ÂÌ¸ Íð‡ÒË‚˚È „ÓðÓ‰ Ò ·Ó„‡ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÓÈ Ë ËÒÚÓðËÂÈ. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Ï˚ ÔðÓ‚ÂÎË ÏÌÓ„Ó ÔÎÓ‰ÓÚ‚ÓðÌ˚ı ‚ÒÚðÂ˜, ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÏÂðÓÔðËflÚËflı. åÓÒÍ‚‡ Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ÓÒÓ·ÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ÏËðÓ‚ÓÈ ËÒÚÓðËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ·˚ÎÓ Ó˜ÂÌ¸ ËÌÚÂðÂÒÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ Ò‚ÓËÏË „Î‡Á‡ÏË. èÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ ÓÚÏÂ˜ÂÌ˚ ‚ ÏËðÂ ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÌËÂÏ ‚ÓÎÌ˚ ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚË Ë ‚ÒÂ‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÙÓ·ËÈ. åÓÊÌÓ ÎË Ì‡Á‚‡Ú¸ ˝ÚË ÒÓ·˚ÚËfl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËÂÈ ÚÂÓðËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ë‡Ï˛˝Îfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡? ä‡Í Ç˚ ÓˆÂÌË‚‡ÂÚÂ ‚ÍÎ‡‰ ‰Ë‡ÎÓ„Ó‚˚ı ËÌËˆË‡ÚË‚ ‚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ÏËðÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û Ó·˘ÂÒÚ‚‡ÏË Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË? à‰Âfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡ – ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ „ËÔÓÚÂÁ‡, Ì‡‰ ÍÓÚÓðÓÈ ÏÌÓ„Ó ð‡·ÓÚ‡ÎË. äÚÓ-ÚÓ ˝ÚÛ ÚÂÓðË˛ ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÚ, ÍÚÓÚÓ ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÔðÓÚË‚. çÂÎ¸Áfl ÔðÂÛÏÂÌ¸¯‡Ú¸ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ë‰ÂË

Бюлент Арынч и Сергей Миронов Bülent Ar›nç ve Sergey Mironov

Россия – сильная держава. Поставки нефти и газа из России в Турцию, а также на Ближний Восток, в Центральную Европу и Средиземноморье через Турцию свидетельствуют, что российско-турецкие отношения, построенные на доверии, ожидает хорошее будущее. Rusya çok güçlü bir devlettir. Özellikle petrol, do¤al gaz ve di¤er enerjilerin Türkiye’ye gelmesi ve Türkiye üzerinden Orta Do¤u’ya, Orta Avrupa ve Akdeniz ülkelerine geçmesi, bir enerji koridoru veya enerji terminali olarak Türkiye ile Rusya aras›ndaki güvene dayal› iliflkilerin artmas›, gelece¤in çok daha güçlü olaca¤›n›n bir göstergesidir. ï‡ÌÚËÌ„ÚÓÌ‡. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ Â„Ó ÚÂÓðËfl ËÏÂÂÚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚È ‚ÂÒ ‚ ÏËðÂ. çÓ ‚ ð‡ÏÍ‡ı ˝ÚÓÈ ÚÂÓðËË ·Û‰ÂÚ ÌÂÔð‡‚ËÎ¸ÌÓ Ó·˙fl‚ÎflÚ¸ ËÒÎ‡Ï, ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ËÎË ‚ÓÓ·˘Â ÍÓ„Ó-ÎË·Ó ‚ð‡„‡ÏË, Ò ÍÓÚÓð˚ÏË ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ ÔðÓËÁÓÈ‰ÂÚ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÂ. ëÂ„Ó‰Ìfl Ï˚ Ó˘Û˘‡ÂÏ ÓÚ„ÓÎÓÒÍË ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ðÓ‰‡ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ ÔðÓfl‚ÎflÂÚ

önce St. Petersburg’du. Karadeniz Ekonomik ‹flbirli¤i Parlamenter Asamblesi’nin genel kuruluna kat›lm›flt›m. St. Petersburg o güne kadar gördü¤üm pek çok Avrupa, ABD ve di¤er devletlerin flehirlerinden çok daha güzel, çok daha iç aç›c›; müzeleriyle, caddeleriyle, sokaklar›yla, bahçeleriyle, yeflil alanlar›yla ve f›skiyeli havuzlar›yla adeta bir rüya fleh-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

политика siyaset

ÒÂ·fl Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ Í‡Ê‰ÓÏ Û„ÓÎÍÂ áÂÏÎË. íÂÏ ·ÓÎÂÂ ÔÓÒÎÂ ÒÓ·˚ÚËÈ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ÒËÎÛ Ì‡·Ëð‡˛Ú ÚÂ, ÍÚÓ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó ÔðË·ÎËÊÂÌËË ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ç‡Ï ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌflÚ¸ ‚ÒÂ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Â ÏÂð˚ ‰Îfl ÔðÂ‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËfl Ú‡ÍÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ì‡‰Ó Ì‡Î‡‰ËÚ¸ ÏÂÊˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È, ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚È ‰Ë‡ÎÓ„, ÍÓÚÓð˚È ÔÓÍ‡ÊÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË. å˚ ÏÓÊÂÏ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Í‡Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, Í‡Í ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ËÎË Í‡Í Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ˚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ÍÓ„‰‡ Ú‡ÍÛ˛ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ÓÒÓÁÌ‡ÎË ‚ ééç, ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÔðËÌflÎ ÍÓÌÍðÂÚÌÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ Ó· Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË «åÂÊˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡». èðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚð˚ íÛðˆËË Ë àÒÔ‡ÌËË ‚ÓÁ„Î‡‚ËÎË ˝ÚÓ Ì‡˜ËÌ‡ÌËÂ. Ç Ë˛ÌÂ 2006 „. Ì‡ ‚ÒÚðÂ˜Â „Î‡‚ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓ‚ ÒÚð‡Ì Öë ‚ äÓÔÂÌ„‡„ÂÌÂ fl Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ ÏÂÊˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ ËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, Ë ·˚ÎÓ ·˚ ˆÂÎÂÒÓÓ·ð‡ÁÌÓ Á‡ÌflÚ¸Òfl ˝ÚÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚, ÌÓ Ë Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓ‚ ÒÚð‡Ì Öë. Ç ÌÓfl·ðÂ 2005 „. fl ÔðËÌËÏ‡Î Û˜‡ÒÚËÂ ‚Ó ‚ÒÚðÂ˜Â „Î‡‚ Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓ‚ ÒÚð‡Ì ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓð¸fl ‚ Å‡ðÒÂÎÓÌÂ Ë ‚ÓÁ„Î‡‚ÎflÎ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ «åÂÊˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡». ç‡ ˝ÚÓÏ Á‡ÒÂ‰‡ÌËË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË îð‡ÌˆËË Ë Ö„ËÔÚ‡ ‚˚ÒÚÛÔËÎË Ò ÓÚ˜ÂÚ‡ÏË. Ç Ó·ÒÛÊ‰ÂÌËË ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ „Î‡‚˚ 13 Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓ‚. ü ‚˚ÒÚÛÔ‡Î Ò Á‡ÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ðÂ˜¸˛, ‚ ÍÓÚÓðÓÈ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÏÂÊˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ fl‚ÎflÂÚÒfl

ÒÔ‡Ò‡ÚÂÎ¸Ì˚Ï ÍðÛ„ÓÏ, Í ‰Ë‡ÎÓ„Û Ú‡ÍÓ„Ó ðÓ‰‡ ‚ÒÂ „ÓÚÓ‚˚, ÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÛÔðÓ˜ËÚ¸ Â„Ó ÔÓÁËˆËË ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÔÎ‡ÚÙÓðÏ˚. ÑË‡ÎÓ„, ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ, ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ – ‚ÒÂ ˝ÚÓ Ó˜ÂÌ¸ ‚‡ÊÌ˚Â ÔÓÌflÚËfl. ç‡¯‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÓÒÚ‡‚ËÎ‡ ‚ ËÒÚÓðËË Á‡ÏÂ˜‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÔðËÏÂð˚ Ì‡ ÒÂÈ Ò˜ÂÚ. å˚ fl‚ÎflÂÏÒfl Ì‡ˆËÂÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÏÓÊÂÚ ÔÓı‚‡ÒÚ‡Ú¸Òfl ÔÓ Íð‡ÈÌÂÈ ÏÂðÂ ÔflÚ¸˛-¯ÂÒÚ¸˛ ‚ÂÍ‡ÏË ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ı ‚Âð Ë ˝ÚÌÓÒÓ‚. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl Ë ‰ðÛ„ËÂ ÌÂÔð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ‰ÂÎ‡˛Ú ·Î‡„ÓÂ ‰ÂÎÓ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡Ò¯ËðflÚ¸ Ú‡ÍÛ˛ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸.

Россия – сильная держава ä‡ÍËÏ Ç˚ ‚Ë‰ËÚÂ ·Û‰Û˘ÂÂ Ö‚ð‡ÁËË Ë, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ·Û‰Û˘ÂÂ ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ? ü Ò ·ÓÎ¸¯ËÏ ÓÔÚËÏËÁÏÓÏ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛ ·Û‰Û˘ÂÂ ðÂ„ËÓÌ‡ Ë ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðÂˆÍËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. é·Â ÒÚð‡Ì˚ Ë‰Â‡Î¸ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú Ò‚ÓÈ ÔÓÚÂÌˆË‡Î. äÓÌÂ˜ÌÓ, ÒÚÓËÚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ ·ÓÎ¸¯Û˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡ÂÚ ÒÚð‡ÚÂ„Ëfl ÇÎ‡‰ËÏËð‡ ÇÎ‡‰ËÏËðÓ‚Ë˜‡ èÛÚËÌ‡. èð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó íÛðˆËË Ú‡ÍÊÂ ÒÚðÂÏËÚÒfl ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ Ò‚ÓËÏ ÒÂ‚ÂðÌ˚Ï ÒÓÒÂ‰ÓÏ. ä‡Í ÏÌÂ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, èÛÚËÌ Ë ùð‰Ó„‡Ì ‚ÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl 3-4 ð‡Á‡ ‚ „Ó‰, Ó·ÒÛÊ‰‡˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÒÚð‡Ì‡ÏË, ÔðËÌËÏ‡˛Ú ÍÓÌÍðÂÚÌ˚Â ðÂ¯ÂÌËfl, ÍðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ÒÚðÂÏflÚÒfl ‰ÓÒÚË˜¸ ÔÓÌËÏ‡ÌËfl ‚ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ‚ÓÔðÓÒ‡ı Ì‡ ·Î‡„Ó ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡. ÅÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ËÏÂÂÚ ðÂ¯ÂÌËÂ Ó· Û‚ÂÎË˜ÂÌËË ÚÓð„Ó‚Ó„Ó

ri gibiydi. Bu izlenimimi pek çok dostuma da anlatt›m. Tabi St. Petersburg’da beni etkileyen di¤er bir husus da, Türk okullar›n› ziyaret etmem oldu. Okullar›n nitelikli e¤itim verdi¤ini biliyordum ama bu denli ö¤rencisiyle, velisiyle, yönetimiyle kaynaflm›fl örnek gösterilen bir okul olarak faaliyette bulunmas› beni çok duyguland›rm›flt›. Bu kez ilk defa Rusya Federasyonu’nu ve Moskova’y› resmî bir s›fatla ziyaret ediyorum. Benden önce Sn. Mustafa Kalemli 1996 y›l›nda Rusya’y› ziyaret etmifller. Ben on y›l sonra bu ziyareti tekrarlad›m. ‹ki komflu ülkenin, iki önemli ülkenin parlamento baflkanlar›n›n birbirlerini daha s›k ziyaret etmeleri gerekmektedir. ‹nflallah benim ziyaretimle iyi bir bafllang›ç olacak ve dostlar›m›z Türkiye’yi daha yak›n bir zamanda ziyaret edecekler. Moskova da beni çok etkiledi. Güzel bir flehir çok önemli hat›ralar› var. Kültür ve tarih ad›na çok zengin bir ülke. Burada görüfltü¤ümüz ve ziyaret etti¤imiz kiflilerle de çok iyi bir diyalo¤umuz oldu. Resmî ziyaretlerimiz çok verimli ve baflar›l› geçti. Kültürel ve sosyal etkinliklere kat›ld›k. Moskova’n›n da tarihte çok önemli bir yeri oldu¤unu biliyorum, flehrin güzel yerlerini görmek de bizi çok etkiledi. Olumlu izlenimlerle Türkiye’ye dönüyoruz. Dünya genelinde bir hoflgörüsüzlük hâkim. Huntington’un “Medeniyetler Çat›flmas›” yaflanabilir mi? Toplumlar ve medeniyetler aras› diyalo¤un dünya bar›fl›na katk›lar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Huntington’un bu düflüncesi bir kuramd›r. Bunun üzerine çok çal›flmalar oldu. Bunu isteyenler de var, bundan kaç›nanlar da. Öyle bir fleyin olmamas› için gayret edilmesi gerekti¤ini söyleyen de var. Huntington’un bu düflüncesi asl›nda yabana at›lacak düflünce de de¤il. Böyle bir düflüncenin dünya için var oldu¤unu söyleyebilirim. Ancak bunun içerisinde ‹slâm kültürünü veya baflka bir kimli¤i düflman kabul etmek ve bu düflmanlar›n bir gün çat›flaca¤›n› var saymak, çok do¤ru bir düflünce de¤ildir. Bu çat›flmalar baz› olaylarla kendini dünyada hissettirir ve maalesef uluslararas› terör korkunç yüzünü hemen her yerde gösterir. Özellikle 11 Eylül’den sonra böyle bir çat›flman›n yak-

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

siyaset политика

Ó·ÓðÓÚ‡, ÍÓÚÓð˚È ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 15 ÏÎð‰ ‰ÓÎÎ. ëòÄ, ‡ Í ÍÓÌˆÛ 2008 „. ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 25 ÏÎð‰. íÛðÂˆÍËÂ ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎË ÔÓÌËÏ‡˛Ú ðÓÎ¸ êÓÒÒËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚Â‰ÛÚ Á‰ÂÒ¸ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌÛ˛ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡ÚÂÎË ‚˚·Ëð‡˛Ú íÛðˆË˛ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ·‡Á˚ ‰Îfl Ò‚ÓÂÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. Ç‡ÊÌ˚Ï ÒÂÍÚÓðÓÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÚÛðËÁÏ. é„ðÓÏÌ˚Ï ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÓÏ Ó·Î‡‰‡˛Ú ÒÙÂð˚ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. Ç êÓÒÒËË ð‡·ÓÚ‡˛Ú ÚÛðÂˆÍËÂ ¯ÍÓÎ˚, ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÚÛðÂˆÍËı ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚ Ó·Û˜‡˛ÚÒfl ‚ êÓÒÒËË, ‡ ðÓÒÒËÈÒÍ‡fl ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ Â‰ÂÚ Û˜ËÚ¸Òfl ‚ íÛðˆË˛. ê‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÚÛðÂˆÍËÈ flÁ˚Í. ìÏÂÌËÂ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ì‡ ÚÛðÂˆÍÓÏ flÁ˚ÍÂ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÒÓÁ‰‡ÌË˛ ‰ðÛÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÓÒÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË. êÓÒÒËfl - ÒËÎ¸Ì‡fl ‰ÂðÊ‡‚‡. èÓÒÚ‡‚ÍË ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡ ËÁ êÓÒÒËË ‚ íÛðˆË˛, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ì‡ ÅÎËÊÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ, ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÛ˛ Ö‚ðÓÔÛ Ë ëðÂ‰ËÁÂÏÌÓÏÓð¸Â ˜ÂðÂÁ íÛðˆË˛ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú, ˜ÚÓ ðÓÒÒËÈÒÍÓÚÛðÂˆÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ˚Â Ì‡ ‰Ó‚ÂðËË, ÓÊË‰‡ÂÚ ıÓðÓ¯ÂÂ ·Û‰Û˘ÂÂ. êÓÒÒËfl Ë íÛðˆËfl ËÏÂ˛Ú ÒıÓ‰Ì˚Â ÔÓÁËˆËË ÔÓ Ô‡ÎÂÒÚËÌÓ-ËÁð‡ËÎ¸ÒÍÓÏÛ ‚ÓÔðÓÒÛ. éÚÌÓ¯ÂÌËfl êÓÒÒËË Ò ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ‚ÎËfl˛Ú Ì‡ ·ÎËÊÌÂ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ. êÓÒÒËfl ‚ÁflÎ‡ Ì‡ ÒÂ·fl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÏËðÌÓÂ ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËÂ ‚ ˝ÚÓÏ ðÂ„ËÓÌÂ, ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ÁÌ‡˜ËÏ˚Ï ‚ÍÎ‡‰ÓÏ ‚ ‰ÂÎÓ ÏËð‡ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ, Ú‡Í Í‡Í êÓÒÒËfl – Ó‰ËÌ ËÁ ÔÓÒÚÓflÌÌ˚ı ˜ÎÂÌÓ‚ ëÓ‚ÂÚ‡ ÅÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ééç. èÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl íÛðˆËË Ë êÓÒÒËË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ Ì‡ „ÎÛ·ÓÍÓÏ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËË Ë ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â. ëÎÂ‰ÛÂÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÍÓÌˆÂ 2004 „., ‚Ó ‚ðÂÏfl ‚ËÁËÚ‡ èÛÚËÌ‡ ‚ íÛðˆË˛, ÏÂÊ‰Û „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÒÓ„Î‡¯ÂÌËÂ Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â. íÓ ÂÒÚ¸ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÌÂ Ó„ð‡ÌË˜Ë‚‡ÂÚÒfl ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÏ ÒÂÍÚÓðÓÏ, ‡ ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÙÂð‡ı. Ç ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ËÒÔÓÎÌflÂÚÒfl 85 ÎÂÚ ‰Ó„Ó‚ÓðÛ Ó ‰ðÛÊ·Â Ë ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â ÏÂÊ‰Û Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡ÏË íÛðˆËË Ë êÓÒÒËË. ç‡ ‚ÒÚðÂ˜Â Ò ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÂÏ ëÓ‚ÂÚ‡ îÂ‰Âð‡ˆËË êî ëÂð„ÂÂÏ åËðÓÌÓ‚˚Ï ·˚ÎÓ ðÂ¯ÂÌÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ ÔðÓÚÓÍÓÎ Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â ÏÂÊ‰Û Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚÓÏ íÛðˆËË, ëÓ‚ÂÚÓÏ îÂ‰Âð‡ˆËË Ë ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÑÛÏÓÈ. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ˚ ‰‚Ûı ÒÚð‡Ì ‚ÍÎ˛˜‡ÚÒfl ‚ ð‡·ÓÚÛ, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÛ˛ Ì‡ ÛÍðÂÔÎÂÌËÂ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. n

Сильное впечатление произвели на меня турецкие школы, которые я посетил в Санкт-Петербурге. Я знал, что в этих школах дается качественное образование, мне было приятно наблюдать сплоченность учеников, преподавателей и руководителей. Beni etkileyen di¤er bir husus da, St. Petersburg’daki Türk okullar›n› ziyaret etmem oldu. Okullar›n nitelikli e¤itim verdi¤ini biliyordum ama bu denli ö¤rencisiyle, velisiyle, yönetimiyle kaynaflm›fl örnek gösterilen bir okul olarak faaliyette bulunmas› beni çok duyguland›rm›flt›. laflt›¤›n› söyleyenler de adeta güç kazanm›fl gibi görünüyor. Bizim büyük bir gayret ve istekle böyle bir çat›flmay› önlemek için çaba göstermemiz gerekiyor. Dolay›s›yla medeniyetler aras›nda diyalo¤un karfl›l›kl› görüflmenin, farkl›l›klar›n bir arada yaflayabilece¤ini göstermenin dinler aras› diyalo¤un, hoflgörünün, müsamahan›n, temelde beraber olman›n özelliklerini ortaya koymam›z gerekiyor. Bunu devletler, kültürler ve parlamentolar olarak da yapabiliriz. Nitekim böyle bir tehlikeye BM’de dikkat çekildi¤i zaman Say›n Genel Sekreter’in de öngörüsüyle “Medeniyetler aras› Diyalog” aray›fl› somut bir flekilde ortaya ç›kt›. Türkiye ve ‹spanya baflbakanlar› böyle bir diyalogda efl baflkanlar olarak görev ald›lar. Ben de bu y›l Haziran ay›nda Kopenhag’da yap›lan Avrupa Birli¤i Parlamento Baflkanlar› toplant›-

s›nda medeniyetler aras› diyalo¤un çok önemli oldu¤unu, bunun baflkanlar düzeyinde yap›l›rken asl›nda Avrupa Birli¤i Parlamento baflkanlar›n›n da kendi platformlar›nda böyle bir fleyi gerçeklefltirmeleri gerekti¤ini belirtim. Çünkü Kas›m ay›nda Barselona’da yap›lan Avrupa Akdeniz Parlamento Baflkanlar› toplant›s›na da kat›lm›flt›m ve orada “Medeniyetler Aras› Diyalog” konulu bir oturumun baflkanl›¤›n› yapt›m. O oturumda Fransa ve M›s›r rapor sunmufllard›. Bu raporlar müzakere edildi ve 13 parlamento baflkan› söz ald›. Benim yönetimimde oldu¤u için oturumu toparlamak bana düfltü ve Barselona’da yap›lan Avrupa Akdeniz Parlamento Baflkanlar› toplant›s›nda, medeniyetler aras› diyalo¤un can simidi oldu¤unu ve asl›nda herkesin de buna haz›r oldu¤unu ama bunun güçlü bir zemin ve plat-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

политика siyaset

Türk ifladamlar› Rusya’y› önemli bir potansiyel olarak görmüfller ve buralarda yat›r›mlar yap›yorlar. Di¤er taraftan Rus ifladamlar› ve sanayicileri de Türkiye’yi bir üs olarak seçiyorlar. Turizm önemli bir sektör, e¤itim ve kültür önemli bir potansiyel, burada pek çok okullar›m›z var, üniversitelerde okuyan pek çok gencimiz var. Ayn› flekilde Rus gençleri de Türkiye’yi bir e¤itim merkezi olarak kabul ediyorlar. Türkçe gittikçe yayg›nlafl›yor. Türkçenin bilinmesi, konuflulmas› iki ülke aras›nda önemli bir dostluk köprüsü meydana getiriyor.

Турецкие предприниматели понимают роль России, поэтому ведут здесь инвестиционную деятельность, в то же время российские предприниматели выбирают Турцию в качестве базы для своей деятельности. Türk ifladamlar› Rusya’y› önemli bir potansiyel olarak görmüfller ve buralarda yat›r›mlar yap›yorlar. Di¤er taraftan ise Rus ifladamlar› ve sanayicileri Türkiye’yi bir üs olarak seçiyorlar. formda büyütülmesi gerekti¤ini ifade etmifltik. Diyalog, karfl›l›kl› anlay›fl, birbirini kabul etme ve bir arada yaflama; bunlar çok önemli olgular. Bizim medeniyetimiz bunun güzel örneklerini tarihte sunmufltur. Biz, bir arada yaflaman›n, en az›ndan 5. ve 6. yüzy›llarda güzel örneklerini sergilemifl bir milletiz. Bugün bile Anadolu topraklar›nda farkl› kültürlerin bir arada bar›fl içerisinde yaflad›¤›n› görmek mümkündür. Ben hem Diyalog Avrasya, hem de bu konuda görev yapan birçok sivil toplum kuruluflunun çok hay›rl› bir ifl yapt›¤›na inan›yorum ve bunun daha da büyütülerek gerçeklefltirilmesi gerekti¤ini düflünüyorum.

Rusya çok güçlü bir devlettir

Son y›llarda Rusya-Türkiye iliflkilerini geldi¤i nokta itibariyle düflünecek

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

olursak, Avrasya merkezinde ve özelinde Rusya-Türkiye iliflkilerinin gelece¤ini nas›l görüyorsunuz? Çok parlak görüyorum. Çünkü trend giderek yükseliyor. ‹ki ülke de potansiyellerini olumlu yönde çok iyi kullan›yor. Tabii bu geliflmelerde Say›n Putin’in güçlü liderli¤inin de çok önemli rolü var. Türkiye’deki mevcut yönetimin de bu konuda istekli oluflu çok önemli. Say›n Putin ve Say›n Erdo¤an bildi¤im kadar›yla bir y›l içerisinde üç-dört defa bir araya gelmek suretiyle iki ülke aras›ndaki iliflkileri nas›l güçlendirebileceklerini konufluyorlar, somut ad›mlar at›yorlar. Ayn› zamanda bölgesel anlamda da dünya bar›fl›n› do¤rudan ilgilendiren konularda bir anlay›fl beraberli¤ini ortaya koyuyorlar. Ayr›ca son y›llarda 15 milyar dolar› bulan ticaret hacminin 2008 y›l› sonuna kadar 25 milyar dolar› bulaca¤› kararl›l›¤› çok önemlidir.

Rusya çok güçlü bir devlettir. Özellikle petrol, do¤al gaz ve di¤er enerjilerin Türkiye’ye gelmesi ve Türkiye üzerinden Orta Do¤u’ya, Orta Avrupa ve Akdeniz ülkelerine geçmesi, bir enerji koridoru veya enerji terminali olarak Türkiye ile Rusya aras›ndaki güvene dayal› iliflkilerin artmas›, gelece¤in çok daha güçlü olaca¤›n›n bir göstergesidir. Bir taraftan da Rusya geleneksel olarak ‹srail-Filistin uyuflmazl›¤›nda, ‹slâm ülkeleriyle iliflkilerinde ve Orta Do¤u’yla olan politikas›nda olumlu de¤ifliklikler yapt›. Bu konularda da Türkiye ile ayn› düflüncenin örtüfltü¤ünü görüyoruz. BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olan Rusya’n›n dünya bar›fl› konusunda önemli bir rol üslenmesi, dünya bar›fl› için çok önemlidir. Göstergelere bakt›¤›m›z zaman Türkiye ve Rusya aras›ndaki iliflkilerin güçlü bir anlay›fla ve iflbirli¤ine dayal› oldu¤unu görüyorum. Kald› ki Say›n Putin 2004 y›l› sonunda Türkiye’yi ziyaret etti¤i zaman Türkiye ve Rusya aras›nda çok boyutlu iflbirli¤i konusunda anlaflma imzaland›. Yani sadece ekonomik konuda bir kaç de¤ifliklik de¤il, pek çok konuda beraberlik sergilendi¤ini görebiliriz. Bu y›l, TBMM ile Rusya fiuralar Meclisi aras›nda imzalanan ‹flbirli¤i ve Dostluk Anlaflmas›’n›n da 85. y›l dönümüdür. Federasyon Konseyi Baflkan› Say›n Mironov’la yap›lan görüflmede TBMM ve Federasyon Konseyi ve Devlet Dumas› aras›nda iflbirli¤i protokolü imzalanmas› kararlaflt›r›ld›. Bundan böyle parlamenterler düzeyinde de ikili iliflkilerimizi art›rabilecek görüflmeler ve çal›flmalar yapaca¤›z. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Любой народ мечтает о патриотах Дженгиз Шимшек Ответственный редактор журнала «ДА» (Стамбул).

Her millet vatansever bir insan ister Cengiz fiimflek

DA dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (‹stanbul).

ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ ‰ÓÍÎ‡‰˜ËÍË Ì‡ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÒËÏÔÓÁËÛÏ‡ı Ë ÍÓÌÙÂðÂÌˆËflı ‚ÒÂ ˜‡˘Â „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡fl ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. Ç Ë˛ÌÂ 2006 „. Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ «èÎ‡ÚÙÓðÏ‡ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» ‚ ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Â Ë ÔðË ÔÓ‰‰ÂðÊÍÂ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ‚ ÅË¯ÍÂÍÂ ·˚Î Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ «ÑË‡ÎÓ„ ÏÂÊ‰Û ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË Ë ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÂ ÏËðÌÓÂ ÔðÓÊË‚‡ÌËÂ Ì‡ðÓ‰Ó‚», Û˜‡ÒÚÌËÍË ÍÓÚÓðÓ„Ó ÔðË¯ÎË Í Ó·˘ÂÏÛ ÏÌÂÌË˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰Îfl ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂı ÚÓ˜Í‡ı ÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡ð‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÂðÂÒÏÓÚðÂÚ¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ Ò‚ÓËı ÒÚð‡Ì Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ·˚ ‚˚flÒÌËÚ¸, Í‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏ‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. é·˘ËÂ ÍðËÚÂðËË ÒËÒÚÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ·Û‰ÛÚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ÓÍ‡Á‡Ú¸ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËÂ ÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ÒËÚÛ‡ˆËÈ ‚ ÏËðÂ. èÓ‰Ó·Ì‡fl ÔÓÁËˆËfl Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛÏ‡ ÒÚ‡Î‡, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, ÓÚð‡ÊÂÌËÂÏ ÌÂÒÓ„Î‡ÒËfl Ò ÚÂÓðËÂÈ «ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ». çÂ ‚‡ÊÌÓ, Í‡Í Ì‡Á˚‚‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ‚ÓÈÌ˚ Ë ð‡Á‰Óð˚ ÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËflÏË Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË. áÌ‡˜ÂÌËÂ ËÏÂÂÚ ÚÓ, ˜ÚÓ Ú‡ÍËÂ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÂÒÚ¸, Ë ÓÌË ÛÒÎÓÊÌfl˛Ú ÊËÁÌ¸ ÚÂı, ÍÚÓ, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ ð‡ÁÎË˜Ëfl, ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚÂ Ì‡ Ó‰ÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËË, ‚ Ó‰ÌÓÈ ÒÚð‡ÌÂ. Ç ÚÂ˜ÂÌËÂ ‰‚Ûı ‰ÌÂÈ Û˜‡ÒÚÌËÍË Ó·ÒÛÊ‰‡ÎË ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ, „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÂ, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ, ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ë ·˚ÚÓ‚˚Â ÔðË˜ËÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÇÒÂ ÒÓ„Î‡ÒËÎËÒ¸ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ÁÂÏÎfl Ö‚ð‡ÁËË ÔÂðÂÊËÎ‡ „Óð¸ÍËÂ ‰ÌË, ÌÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÒËÚÛ‡ˆË˛ ‚ ÒËÎ‡ı ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ä‡Ê‰ÓÂ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, Ì‡ðfl‰Û Ò ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍÓÈ, ÔðÓ‚Ó‰ËÚ ðÂÎË„ËÓÁÌÛ˛, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛, ÒÓˆË‡Î¸ÌÛ˛, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ ‚ÌÛÚðË ÒÚð‡Ì˚. àÌÓ„‰‡ ÙÓðÏ‡ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÍÓÏÛ-ÚÓ ÔðËÌÓÒËÚ ‚ðÂ‰, ÍÓ„Ó-ÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‚ÓÂ‚‡Ú¸, ‚ÏÂÒÚÓ ÚÂðÔËÏÓÒÚË ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ·Ëð‡ÂÚ ‡„ðÂÒÒË˛. Ç Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ Ï˚ ÔÓÒ˜ËÚ‡ÎË

ünyan›n as›l probleminin insan yetifltirmek oldu¤u çeflitli sempozyum ve konferanslarda birçok defa dile getirildi. En son, Diyalog Avrasya Platformu’nun Haziran 2006’da K›rg›zistan Kültür Bakanl›¤› ev sahipli¤inde baflkent Biflkek’te düzenledi¤i forumda, son dö-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

nemlerde dünyada birçok çat›flman›n yafland›¤› ve bunun ancak devletlerin “nas›l bir insan ve nas›l bir vatandafl yetifltirmeli?” politikalar›n›n tekrar gözden geçirmeleriyle önlenebilece¤i üzerinde hem fikir olunmufltu. Bu karar, asl›nda Avrasya entelektüelinin “medeniyetler çat›flmas›” tezine karfl› koydu¤u bir tav›rd›. Evet, ad› “medeniyetler çat›flmas›” olmasa da dünyan›n bir yerlerinde insanlar, milletler, dinler ve ülkeler bir flekilde çat›fl›yorlar (savafl›yorlar), dolay›s›yla farkl› olmalar›na ra¤men birlikte yaflamak zorunda olanlar için hayat çekilmez hale geliyor. “Medeniyetler Aras› Diyalog ve Birlikte Yaflama Sanat›” ad›yla iki gün boyunca devam eden toplant›da çat›flmaya sebep olan zeminler, tarihi geçmifller, yaflananlar, genetik nitelikler, dinler, kültürler, ekonomiler ve hayat›n her basama¤› kat›l›mc›larca masaya yat›r›ld›. ‹stesek de istemesek de Avrasya co¤rafyas›nda yaflanan ac› günlerimizin oldu¤u kabul edildi. Çözüm belliydi asl›nda. Her devletin kendine ait bir d›fl politikas› ve içerde din, ekonomi, e¤itim ve sosyal politikalar› vard›. ‹flte ne olduysa bu politikalar›n baz› uygulan›fl bi-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

КАКИМ ДОЛЖНО БЫТЬ ОБРАЗОВАНИЕ? NASIL B‹R E⁄‹T‹M? Кочнева Любовь Петровна Директор гимназии № 7 (Казань) – победительницы Всероссийского конкурса «Лучшая школа года-2004» в номинации «Школа гражданского становления».

Koçneva Lyubov Petrovna

Kazan’daki 7 numaral› lisenin müdürü. Lise, “Rusya çap›nda en iyi okul” yar›flmas›n›n “Toplumsal Oluflum Okulu” dal› ödülünün 2004 y›l› sahibi.

Школа никогда не заменит семью Какую роль в воспитании ребенка играет школа? Я нередко повторяю своему педагогическому коллективу: «Не навреди». Это первая роль школы. Вторая роль – быть помощником семьи, но не заменять семью. Если школа является помощником в образовательном процессе и мотивирует ребенка, то из ребенка получится толк. Но, пожалуй, главная роль – это все-таки образование. Семья нам доверяет, мы являемся гарантом воспитания и образования ребенка. В моем понимании современное качественное образование – это интеграция всех предметов с компьютерными технологиями. Необходимо научить использовать компьютерные технологии в математике, литературе, географии, музыке, это первая задача, первое направление школы. Второе направление – необходимо создать единое языковое международное пространство, то есть английский язык должны знать все, пусть на разговорном уровне. Молодые люди должны знать английский. Языки открывают возможности для проявления своих способностей. Каким должен быть человек в современном глобализирующемся мире? Мне кажется, что общество должно делать акцент на гуманизацию. Гуманизация – понятие очень широкое. Прежде всего, это толерантность. В Татарстане, я об этом ответственно заявляю, обычно татары говорят о том, что у нас отношения терпимые, а русские на подобный вопрос ответа не дают. Потому что с 1995 года все ответственные посты занимают татары. Если фамилия русская, это могут быть крещеные татары, чуваши. Русских очень мало. В нашем регионе лично я пока не вижу полной толерантности в широком понимании. Мне бы хотелось, чтобы человека оценивали не по национальному признаку, а по деловым качествам. Для воспитания и развития толерантности необходимо больше узнавать друг друга, общаться. Человека нельзя измерить национальностью. Годы нужны для того, чтобы изменить идеологию, а уже потом можно будет наблюдать практическое воплощение этого.

Okul ailenin yerini alamaz Çocu¤un e¤itiminde okul nas›l bir rol oynar?

Ben ö¤retmenlerime “zarar verme” derim s›k s›k. Okulun ilk rolü budur. ‹kinci rolü aileye yard›mc› olmakt›r ama ailenin yerini almak de¤ildir. E¤er okul e¤itim sürecinde çocu¤a yard›mc› olur ve ona bunun gerekçelerini anlat›rsa çocukta muhakeme oluflur. Ama bafll›ca rol yine de e¤itimdir. Aile bize güveniyor. Biz çocu¤un e¤itimi ve terbiyesinin kefiliyiz. Benim anlay›fl›mdaki ça¤dafl; kaliteli e¤itim, bütün derslerin bilgisayar teknolojileri ile bütünleflmesidir. Bilgisayar teknolojisini matematikte, edebiyatta, co¤rafyada, müzikte kullanmay› ö¤renmek gerekir. Bu, okulun ilk görevi, ilk yönelimidir. ‹kinci yönelim uluslararas› bir dil alan› oluflturmak gerekir. Yani ‹ngilizceyi gençler baflta olmak üzere herkes konuflma seviyesinde de olsa bilmelidir. Diller onlara yeteneklerini ortaya ç›karma imkân› verirler. Küreselleflen ça¤dafl dünyada insan nas›l olmal›d›r? Bana öyle geliyor ki toplum insanileflmeye önem vermelidir. ‹nsanileflme genifl anlaml› bir kavramd›r. Her fleyden önce hoflgörü demektir bu. Tataristan’da sorumlulu¤unu tafl›yarak bunu ifade ediyorum- Tatarlar genellikle “bizim davran›fllar›m›z hoflgörülüdür” derler. Ruslar ise ayn› soruya cevap vermiyorlar. Çünkü 1995 y›l›ndan itibaren sorumlu mevkilerde Tatarlar oturuyor. E¤er soy ismi Tatarsa, bunlar ya vaftiz edilmifl Tatarlar ya da Çuvafllar olabilir. fiahsen bölgemizde genifl anlamda bir insanileflme ve hoflgörü flimdilik görmüyorum. ‹nsan›n milli kriterlere göre de¤il, ifl kabiliyetlerine göre de¤erlendirilmesini isterdim. Hoflgörü e¤itimi ve hoflgörünün geliflmesi için bir araya gelmek, birbirimizi daha çok tan›mak gerekir. ‹nsan milliyetiyle ölçülmez. ‹deolojiyi de¤ifltirmek için y›llar gerek, bunun uygulamaya geçiflini ise sonra görece¤iz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Тема: «Урок толерантности». Цели: Развивать стремление быть терпимым в обществе; воспитывать интернационализм; способствовать развитию устной речи учащихся.

Русские дети учатся жить вместе Учитель школы-интерната № 23 г. Петрозаводска Н.А. Никишова проводит показательный урок толерантности для коллег.

ХОД УРОКА Учитель. Сегодня мы с вами проведем урок толерантности. Я не буду раскрывать значение этого слова, а вы сами в конце урока попробуете сказать, что означает слово «толерантность». Учитель читает стихотворение С. Маршака «Всемирный хоровод». Стихи для ребят Всех народов и стран: Для абиссинцев И англичан, Для испанских детей И для русских, Шведских, Турецких, немецких, Французских Негров, чья родина – Африки берег... У. О чем это стихотворение? Дети. О том, что дети всех цветов кожи должны дружить друг с другом. У. Почему все дети, независимо от национальности и цвета кожи, должны жить дружно? Д. Чтобы не было войны на Земле, и все жили счастливо. У. Сейчас в мире непростая обстановка. Во многих точках планеты идет война, гибнут люди, рушатся здания, страдают дети. Люди вынуждены покидать свои дома и убегать из родных городов, чтобы спастись от голода, разрухи, болезней. Эти люди называются беженцами. Они приезжают в другие города в надежде, что мы протянем им руку помощи, поделимся всем, что имеем сами. С нами тоже может случиться беда, и мы вынуждены будем просить помощи. Давайте подумаем, чем мы можем помочь беженцам. Д. Дать одежду, поделиться едой, игрушками, не обижать детей беженцев... Дети должны понять, что к людям, даже если они другой национальности, нужно относиться с уважением, понимать их горе, сочувствовать беде. У. Во время Великой Отечественной войны, когда фашисты захватили русские города, многие россияне были эвакуированы на юг, куда война еще не дошла. Их радушно принимали люди других национальностей: таджики, узбеки, грузины, армяне и др. Русским предоставляли жилье, обеспечивали едой, одеждой и другими необходимыми вещами. Люди не смотрели на то, что беженцы были не их

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

национальности, с другим цветом глаз и кожи! И поэтому наша страна победила в такой тяжелой и страшной войне. Люди помогали друг другу, не давали погибнуть слабым, все вместе объединились против общего врага – фашистов. И вот через много лет ситуация повторилась. Только теперь люди с юга бегут на север, за помощью к русским людям. Ведь добрая русская душа еще издавна была известна всем народам. Если мы будем жить в мире со всеми людьми, то на Земле не будет войн, террористических актов. А теперь давайте попробуем объяснить, что же обозначает слово «толерантность». Высказывания детей. В первую очередь толерантность проявляется дома, в школе. Все знают, что нужно жить дружно, но иногда трудно сдержаться, когда мы видим недостатки других. Иногда у нас возникает ощущение, что к нам придираются, стремясь быть сильными, мы становимся нетолерантными и остаемся в одиночестве.

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Ders: “Hoflgörü” Dersin Amac›: ‹nsan topluluklar›nda sab›rl› olmaya gayret etmek, enternasyonal terbiye, ö¤rencinin konuflma becerisini gelifltirmek.

Ruslar birlikte yaflamay› önemsiyor Rusya Petrozavodsk flehri 23 No’lu okul ö¤retmeni N.A. Nikiflkova meslektafllar›na Etik ve Vatandafll›k derslerinde ö¤rencilerin nas›l e¤itilmesi gerekti¤i konusunda, “Hoflgörü” ünitesiyle ilgili yapt›¤› örnek ders plan›n› öneriyor.

Ders ‹flleyifli

Ö¤retmen: Bugün sizlerle Hoflgörü dersini iflleyece¤iz. Size bu kelimenin ne demek oldu¤unu ben anlatmayaca¤›m. Siz ders sonunda kendiniz söyleyeceksiniz. Ö¤retmen, S. Marflak’›n “Dünya korosu” fliirinden bir parça okur. fiiir dünyadaki bütün ülkelerin çocuklar›na: ‹ngilizlere, ‹spanyollara, Ruslara, ‹sveçlere, Türklere, Almanlara, Frans›zlara. K›z›lderililere, her iki Amerika’ya K›y› olan Afrika zencilerine.

- Bu fliir neden bahsediyor? Ö¤renciler: Farkl› renkte derisi olan çocuklar›n birbiriyle dost olmas› gerekti¤inden. - Bütün çocuklar farkl› milletlerden ve derilerinin renginin farkl› olmas›na ra¤men neden dost olmal›lar? - Dünyada savafl olmamas› ve hep birlikte mutlu yaflamak için. - Bugünlerde dünya karmafl›k bir yap› içinde. Birçok yerde savafl var, insanlar ölüyorlar, binalar y›k›l›yor, çocuklar ac› çekiyorlar. ‹nsanlar açl›ktan, yokluktan ve hastal›ktan kurtulmak için evlerini ve anavatanlar›n› terk etmek zorunda kal›yorlar. Bu insanlara “kaçk›nlar” denir. Bu insanlar baflka flehirlere, onlara bizim yard›mc› olabilece¤imiz, elimizde neyimiz varsa onlarla paylaflabilece¤imizi ümit ederek geliyorlar. Bizim de bafl›m›za böyle bir bela gelebilir ve biz de bir baflkas›ndan yard›m dileyebiliriz. Bir düflünelim, bu kaçk›nlara nas›l yard›m edebiliriz acaba? - Elbise verebilir, yiyeceklerimizi paylaflabilir, kaçk›nlar›n çocuklar›n› üzmeyebiliriz.

– Почему все дети, независимо от национальности и цвета кожи, должны жить дружно? – Чтобы не было войны на Земле, и все жили счастливо. – Bütün çocuklar farkl›

milletlerden ve derilerinin

renginin farkl› olmas›na

ra¤men neden dost olmal›lar?

– Dünyada savafl olmamas› ve

hep birlikte mutlu yaflamak için.

Burada ö¤renciler, insanlar farkl› milletten bile olsalar onlara sayg› duymak, ac›lar›n› hissedebilmek ve onlar›n dertlerini paylaflmak gerekti¤ini anlamal›d›r. - Büyük Kurtulufl Savafl›’nda faflistler Rus illerine girdiklerinde, birçok Rus henüz savafl›n gelmedi¤i güneye sürülmüfl. Onlar› Tacikler, Özbekler, Gürcüler, Ermeniler ve baflka milletlerden insanlar büyük bir memnuniyetle kabul etmifl, yiyecek, giyecek ve kalacak yer vermifller. ‹nsanlar bu kaçk›nlar›n baflka bir milletten olduklar›na, deri ve gözlerinin farkl› renkte olduklar›na ald›r›fl etmemifller. Bu yüzden ülkemiz o savafl› kazanabildi. Aradan uzun y›llar geçtikten sonra bugün yine buna benzer olaylar yaflan›yor. Yaln›z bu kez insanlar kuzeye, yani Ruslardan yard›m dilemeye geliyorlar. Zira Ruslar›n ne kadar iyi kalpli olduklar› eskiden beri herkes taraf›ndan iyi bilinir. E¤er bu dünyada insanlarla birlikte yaflarsak, ne savafl ve ne de terörist faaliyetler olur. fiimdi söyleyin bakal›m, ne demek “hoflgörü”? Ö¤renciler düflüncelerini aç›klarlar. - Hoflgörü öncelikle evde ve okulda yaflan›r. Herkesin birlikte yaflamak gerekti¤ini bildi¤imiz halde, baflkas›n›n eksiklerini görünce dayanam›yoruz. Bazen birilerinin sebepsiz yere bize ç›k›flt›klar›n› san›yoruz . Kuvvetli olmaya çal›flarak kabal›k yap›yor ve toplumda yaln›z kal›yoruz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

КАКИМ ДОЛЖНО БЫТЬ ОБРАЗОВАНИЕ? NASIL B‹R E⁄‹T‹M? Нияз Гайбулаев Старший специалист отдела среднего образования Министерства образования Таджикистана.

Niyaz Gaybullayev

Tacikistan Milli E¤itim Bakanl›¤› Orta Ö¤retim Okullar› Bafluzman›

Прежде всего – человек В последние годы Министерство образования Таджикистана уделяет большое внимание не только качеству преподавания в средней школе, но и воспитанию учеников. С целью формирования нравственного поколения, преданного Родине, министерство утвердило национальную патриотическую концепцию. Согласно новой программе, ученики третьих и четвертых классов два раза в неделю будут изучать предмет «Любовь к Родине». В старших классах классный руководитель один раз в неделю проводит с учениками классный час, посвященный общим принципам и правилам воспитания, этике, культуре поведения. Цель этих занятий – привить детям уже в раннем возрасте чувства патриотизма, уважения к Отчизне, воспитать граждан, полезных обществу и государству. Таджикским ученикам повезло, что они выросли на родине таких великих поэтов, как Саади, Хафиз, Фирдоуси, Рудаки, Мевляна. Их произведения, которые являются настоящими учебниками этики, мудрости, милосердия и гуманизма, включены в школьную программу. Иными словами, уроки литературы тоже способствуют воспитанию доброты, человечности, развивают патриотические чувства. Кроме того, 3 часа в неделю выделено на уроки гражданственности и физической культуры. В последние годы повышается значение предметов, воспитывающих в детях нравственные качества, нравственное воспитание идет непрерывно.

Önce iyi insan

Tacikistan E¤itim Bakanl›¤› son y›llarda ders e¤itiminin yan›nda okullardaki terbiyeye çok önem veriyor. Öncelikli olarak iyi bir insan ve daha sonra iyi bir vatandafl yetifltirmek amac›yla E¤itim Bakanl›¤›, Ulusal Vatanseverlik Program›n› onaylad›. Buna göre ilkokul 3. ve 4. s›n›flarda “vatan sevgisi” dersi haftada 2 defa verilece¤i belirtiliyor. Bunun yan›nda üst s›n›flarda s›n›f ö¤retmeni ba¤›ms›z olarak haftada 2 saatlik terbiye, etik ve davran›fl kültürü konular›n› içeren “terbiye saati” dersi veriyor. Bu derslerde topluma ve insanlara faydal› bir bireyin yetifltirilmesi ve vatanperverlik hissinin erken yafllarda yerlefltirilmesi amaçlanmaktad›r. Tacikistan edebiyat›n›n Sadi fiirazi, Hafiz, Firdevsi, Rudaki, Mevlana gibi flairleri olmas› ve onlar›n eserlerinin okullarda okutulmas› bizim için çok büyük bir avantaj. Çünkü onlar›n eserleri zaten hikmet ve insanl›k dersi ile dolu. Dolay›s›yla edebiyat dersleri de talebeleri insanl›¤a, vatanseverli¤e sevk ediyor. Öte yandan vatandafll›k ve beden e¤itimi dersleri de müfredata göre haftada 3 saat verilmektedir. Eskiye nazaran son y›llarda okullarda çocuklar› manevi yönden daha kuvvetli ve iyi insan olmalar› yönünde çeflitli derslere a¤›rl›k verilmekte ve bu yönde çal›flmalar devam etmektedir.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÔÓÒ‚flÚËÚ¸ ÌÓÏÂð Ì‡¯Â„Ó ÊÛðÌ‡Î‡ ÚÂÏÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ‡ ÚÓ˜ÌÂÂ – ÚÓÏÛ, Í‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡ ıÓÚflÚ ‚Ë‰ÂÚ¸ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ‚ÂÒ¸ ÏËð, Ë Í‡ÍÓ‚‡ ðÓÎ¸ ÔðÓˆÂÒÒ‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÛÏÂ˛˘Â„Ó Ï˚ÒÎËÚ¸ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ Ë ÔÓÁËÚË‚ÌÓ. èÓ Ì‡ÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÈ ÔðÓÒ¸·Â „Î‡‚ÌÓ„Ó ðÂ‰‡ÍÚÓð‡ ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë ˝ÚÓÚ ‚ÓÔðÓÒ ‚Ó¯ÂÎ ‚ ËÚÓ„Ó‚Û˛ ‰ÂÍÎ‡ð‡ˆË˛ ÙÓðÛÏ‡, ˜ÚÓ Â˘Â ð‡Á ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÂÚ Â„Ó ‡ÍÚÛ‡Î¸ÌÓÒÚ¸. ÉÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍÓÂ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ÍÛÎ¸ÚÛðÌ‡fl Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍ‡fl ÚÍ‡Ì¸ Ö‚ð‡ÁËË ‰ÂÎ‡˛Ú ˝ÚÓÚ ðÂ„ËÓÌ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚Ï. á‰ÂÒ¸ ÊË‚ÛÚ ð‡ÁÌ˚Â ÔÓ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ðÓ‰˚. çÂÍÓÚÓð˚Â ËÁ ÌËı Ì‡Ò˜ËÚ˚‚‡˛Ú

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Hatta öyle milletler var ki, Karaimlerde oldu¤u gibi art›k nesilleri tükenmek üzere. Buna ra¤men her millet ve her kültür yaflamaya, yaflat›lmaya çal›fl›l›yor, her devlet kendi vatandafl›n› iyi bir vatandafl ve iyi birer insan olarak yetifltirmeye çal›fl›yor. Kimileri dünya kültür ve medeniyet miras›n› kendileri için ayakta kalma yolu olarak görürken, kimileri sadece kendi milli kültürüne sahip ç›k›p, var olufl yollar›n› onlara tutunmakta, onlar› gelifltirmekte görüyor ve kendi etnik kimli¤ini yüceltmeye çal›fl›yor. Dolay›s›yla devletlerin uygulad›klar› e¤itim politikalar› da bu ihtiyaca göre flekilleniyor. Hem iyi bir vatandafl, hem de iyi bir insan yetifltirilmek isteniyor. Yetiflen bu nesil çevresiyle ya diyalogu, ya kavgay›, ya da kuvvet kazan›ncaya kadar flimdilik uzlaflmay› tercih ediyor.

ÏËÎÎËÓÌ˚. çÂÏ‡ÎÓ Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ì‡ÔðËÏÂð, Í‡ð‡ËÏ˚, Ì‡ıÓ‰flÚÒfl Ì‡ „ð‡ÌË ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌËfl. çÓ, ‚ÓÔðÂÍË ‚ÒÂÏÛ, Í‡Ê‰˚È Ì‡ðÓ‰ Ë Í‡Ê‰‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ·Óð˛ÚÒfl Á‡ ‚˚ÊË‚‡ÌËÂ, Í‡Ê‰ÓÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ, ÒÔÓÒÓ·ÌÓÂ Í ÒÓÁË‰‡ÌË˛, ËÒÔÓÎÌÂÌÌÓÂ Ô‡ÚðËÓÚË˜ÂÒÍËı ˜Û‚ÒÚ‚ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ðÓ‰ËÌÂ. ÑÎfl ÍÓ„Ó-ÚÓ ÔÓ‚Ó‰ÓÏ Í ‚˚ÊË‚‡ÌË˛ ÒÚ‡ÎÓ ‚ÒÂÏËðÌÓÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ, ÍÚÓ-ÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÒÔÓÒÓ·Ì‡ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ÔðÓˆÂÒÒ ‡ÒÒËÏËÎflˆËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÒÚðÂÏËÚÒfl ‚Òfl˜ÂÒÍË ÛÍðÂÔËÚ¸ Ë ð‡Á‚ËÚ¸ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ˜Û‚ÒÚ‚‡ Ò ˆÂÎ¸˛ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ò‚ÓÂÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ÔÓÎËÚËÍ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÙÓðÏËðÛÂÚÒfl ÒÓ„Î‡ÒÌÓ

çimlerinden zararl› davran›fllar ortaya ç›km›fl, baz› insanlar paylaflmak yerine kap›flmay›, hoflgörü yerine çat›flmay› tercih etmifllerdi. Özellikle dergimiz yay›n editörü Nevval Sevindi’nin ›srar›yla sonuç bildirgesine giren ve bizim de bu say›m›zda dosya konusu olarak inceledi¤imiz “nas›l bir insan ve nas›l bir vatandafl yetifltirmeli?” konusu e¤itim politikalar› aç›s›ndan bir kez daha gözden geçirmeye de¤er görüldü. Avrasya, co¤rafi konumu üzerinde bar›nd›rd›¤› kültür ve etnik yap› bak›m›ndan s›ra d›fl› bir yer. Bir milyon, befl yüz bin ve hatta yüz bin nüfuslu milletler bile var.

Diyalog Avrasya dergisinin yay›n alan›na giren Avrasya cumhuriyetlerine bakt›¤›m›zda, toplumun bu yöndeki ihtiyaçlar›n›n e¤itim yoluyla karfl›lanmas› amac›yla e¤itim programlar›nda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Din Eti¤i, Etik, Vatandafll›k, Hayat Bilgisi gibi derslerin yer ald›¤›n› görüyoruz. Bu derslerin kiminin içeri¤inde sadece o devletin etnik kimli¤ine dönük bilgiler verilirken, kimileri daha evrensel çerçevede de¤erlendirilerek içeri¤ine insan haklar› konular›n› da dahil edilmifl. K›rg›zistan’da 1. s›n›ftan 11. s›n›fa kadar haftal›k 1 ders saati olarak verilen “Edep” (Etik) dersi gayet detayland›r›lm›fl bir niteli¤e sahip. ‹çerik olarak di¤er cumhuriyetlerde verilen Etik dersinden fark› olmasa da, belli s›n›flarda dersin alt konularla verilmesi Etik dersini biraz daha anlaml› k›l›yor. Mesela 1-4. s›n›flarda “Edep”, 5-7. s›n›flarda “Miras”, 8-11. s›n›flarda ise bir tür blok ders uygulan›yor: 8. s›n›flar “‹nsan”, 9. s›n›flar “Aile”, 10. s›n›flar “Etnoloji” ve nihayet 11. s›n›flar “Kültür” derslerini al›yorlar.

‹yi vatandafl dindar olan m›d›r?

Özellikle Sovyetler sonras› ba¤›ms›zl›¤›na kavuflan cumhuriyetlerde, Sovyet döneminde yer verilmedi¤i düflüncesiyle ortaö¤retimde din derslerinin yer almas›, son on befl y›ld›r tart›fl›lan bir konu. Dolay›s›yla Türkiye örne¤inde oldu¤u gibi Etik dersinin içinde din de yer alabiliyor. Zaman zaman s›cak tart›flmalar›n yafland›¤› forumlarda dile getirilen ana konu, dinin toplumun önemli dinamiklerinden oldu-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚflÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ì‡ˆËË. ñÂÎ¸ Î˛·Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ – ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ ıÓðÓ¯Â„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ËÎË „ð‡Ê‰‡ÌËÌ‡, ‡ ÎÛ˜¯Â – ˜ÚÓ·˚ ÒÓ˜ÂÚ‡ÎËÒ¸ Ó·‡ ˝ÚË Í‡˜ÂÒÚ‚‡. çÓ‚ÓÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ‚˚·Ëð‡ÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ÏËðÌÓÂ ðÂ¯ÂÌËÂ ð‡ÁÌÓ„Î‡ÒËÈ. èðË ·Â„ÎÓÏ ‚Á„Îfl‰Â Ì‡ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ Ó·˘ÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËÈ ‚ ÒÚð‡Ì‡ı Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡, „‰Â ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl ÊÛðÌ‡Î «ÑÄ», ‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ ‰Îfl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ÔÓÁËÚË‚ÌÓ„Ó ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl ¯ÍÓÎ¸ÌËÍ‡Ï ÔðÂÔÓ‰‡˛ÚÒfl Ú‡ÍËÂ ÔðÂ‰ÏÂÚ˚, Í‡Í «êÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸», «êÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ˝ÚËÍ‡», «ùÚËÍ‡», «Éð‡Ê‰‡ÌÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸», «ìðÓÍË ÊËÁÌË» Ë Ú.‰. ëÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ËÁ ˝ÚËı ÔðÂ‰ÏÂÚÓ‚ ‰‡ÂÚ ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚÌÛ˛ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛ Ó Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË ÒÚð‡Ì˚, ˜‡ÒÚ¸ ËÁ ÌËı ËÏÂÂÚ ˆÂÎ¸˛ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ Û˜ÂÌËÍ‡Ï Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ÏËðÂ, Á‡Úð‡„Ë‚‡fl ·ÓÎÂÂ ÛÌË‚ÂðÒ‡Î¸Ì˚Â ÚÂÏ˚. ÇÌËÏ‡ÌËÂ ÔðË‚ÎÂÍ‡ÂÚ ÔðÂ‰ÏÂÚ «ùÚËÍ‡»,

ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÂÏ˚È Ò ÔÂð‚Ó„Ó ÔÓ Ó‰ËÌÌ‡‰ˆ‡Ú˚È ÍÎ‡ÒÒ ‚ ¯ÍÓÎ‡ı ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡. ëÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ Ï‡ÎÓ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ÓÚ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÛðÓÍÓ‚ ‚ ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı. àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ ÔðÂ‰ÏÂÚ ‚ Í‡Ê‰ÓÏ ÍÎ‡ÒÒÂ ‰ÂÎËÚÒfl Ì‡ ÔÓ‰ð‡Á‰ÂÎ˚. ç‡ÔðËÏÂð, Ò ÔÂð‚Ó„Ó ÔÓ ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È ÍÎ‡ÒÒ ÔðÂ‰ÏÂÚ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl – «ù‰ÂÔ» («äÛÎ¸ÚÛð‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl»), Ò ÔflÚÓ„Ó ÔÓ ÒÂ‰¸ÏÓÈ ÍÎ‡ÒÒ – «ç‡ÒÎÂ‰ËÂ», ‚ ‚ÓÒ¸ÏÓÏ ÍÎ‡ÒÒÂ – «óÂÎÓ‚ÂÍ», ‚ ‰Â‚flÚÓÏ – «ëÂÏ¸fl», ‰ÂÒflÚËÍÎ‡ÒÒÌËÍË ËÁÛ˜‡˛Ú «ùÚÌÓÎÓ„Ë˛», ‡ Û˜‡˘ËÂÒfl Ó‰ËÌÌ‡‰ˆ‡Ú˚ı ÍÎ‡ÒÒÓ‚ – «äÛÎ¸ÚÛðÛ».

Хороший гражданин – верующий гражданин? ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÔflÚÌ‡‰ˆ‡ÚË ÎÂÚ Ì‡ ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â ÌÂ ÛÚËı‡˛Ú ÒÔÓð˚ Ó ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËË ðÂÎË„ËË ‚ ÒðÂ‰ÌÂÈ ¯ÍÓÎÂ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ú‡ÍÓ„Ó ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ Ó·˙flÒÌfl˛Ú, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÍÓÏ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚

Для кого-то поводом к выживанию стало всемирное культурное наследие, кто-то считает, что только национальная культура способна остановить процесс ассимиляции, поэтому стремится всячески укрепить и развить национальные чувства с целью сохранения своей идентичности. Kimileri dünya kültür ve medeniyet miras›n› kendileri için ayakta kalma yolu olarak görürken, kimileri sadece kendi milli kültürüne sahip ç›k›p, var olufl yollar›n› onlara tutunmakta, onlar› gelifltirmekte görüyor ve kendi etnik kimli¤ini yüceltmeye çal›fl›yor.

¤u ve ortaö¤retim sürecinde asla ihmal edilmemesi gerekti¤i, ülkelerin ve insanl›¤›n bu tür insanlara ihtiyac› oldu¤udur. Fakat flunu da göz ard› etmemek gerekir ki, bu cumhuriyetler bir yandan da milli varl›klar›n› ortaya koymak ve milli fluurlar›n› yeniden infla etmek amac›yla kendi milli dinamiklerine fazlas›yla yer veriyorlar. Ba¤›ms›zl›¤›n› yeni elde etmifl bir cumhuriyet için bu anlafl›l›r bir fleydir. Bununla birlikte Rusya, Türkiye, Ukrayna gibi yönünü k›smen de olsa Bat›’ya çevirmifl olan ülkelerde “nas›l bir nesil istiyoruz?” sorusuna e¤itim yönetmeliklerinde verilen cevap “modern, insan haklar›na sayg›l›, dünya ile entegre olabilen, farkl› kültürlere sayg›l› ve hoflgörülü, akl› hür, vicdan› hür bir nesil” fleklinde oluyor. Bu bak›fl aç›s›n›, ülkelerin etnik yap›lar› gere¤i çok milletli olufluna ba¤lamak mümkün. Fakat konuya yaklafl›m bak›m›ndan toplum ve bürokrasi hep iki taraf halinde organize oluyor. Halk›n büyük bir kesimi “nas›l bir insan ya da vatandafl yetiflmeli?” sorusuna dindar (yani etnik ço¤unlu¤un dini) ve vatansever insanlar yetiflmesi gerekti¤ini fleklinde cevap veriyor. Geleneksel yap›lara sahip toplumlar için bu tercihin hiç de yad›rganacak bir taraf› yoktur. Ama iflin ilginç yan›, bu gibi ülkelerdeki e¤itimden sorumlu devlet adamlar›, ortaö¤retim kurumlar›nda herhangi bir dinin ö¤retilmesi yerine bütün din ve kültürlerin ö¤retilmesi, kendi din ve kültürünün dünya medeniyetleri aras›ndaki yerinin özellikle vurgulanmas›yla bu ihtiyac›n giderilebilece¤i düflüncesiyle hareket ediyorlar. Bu konuda Ukrayna’da “Etik” dersi ile ilgili tart›flmalar oldukça bilgi verici. 1992’den beri “H›ristiyan Eti¤i” ad› alt›nda verilen derslerde H›ristiyan kültürü verilerek topluma manevi ve ahlaki yönden nas›l bir insan gerekti¤i konusu çözüme kavuflturulmufltu. Eylül 2005’den itibaren ad› “Etika” olarak de¤ifltirilen ve içeri¤inin genel ahlak kurallar›, din kültürü ve toplumsal de¤erlerin verilmesi fleklinde de¤ifltirilen ders, halen din çevrelerinin büyük bir tepkisini çekiyor. Bu dersin içeri¤inin boflalt›ld›¤›n› düflünen kilise, dersin ad›n›n tekrar “H›ristiyan Eti¤i” olmas› gerekti¤ini, zira toplumun dinden gittikçe uzaklaflt›r›lmas›n›n büyük bir sak›nca do¤uraca¤›n› her f›rsatta dile getiriyor. Bilhassa 6. s›n›f ders içeri¤inde yer alan “iyi ve kötüyü birey kendisi belirler”, “insan olmak çok zor,” “güvenli seks, cinsel iliflkiler-

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÂ ‚ðÂÏfl. à ÒÂÈ˜‡Ò ðÂÎË„ËÓÁÌÓÂ ÁÌ‡ÌËÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÓÒÚ‡‚ÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ «ùÚËÍ‡». çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ðÂÎË„ËË ‚ ÒðÂ‰ÌËı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËflı ‡ÍÚË‚ÌÓ Ó·ÒÛÊ‰‡ÂÚÒfl Ì‡ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÙÓðÛÏ‡ı Ë ÍÓÌÙÂðÂÌˆËflı. êÂÎË„Ëfl fl‚ÎflÂÚÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ Ù‡ÍÚÓðÓ‚ ð‡Á‚ËÚËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÌÂÎ¸Áfl ÌÂ‰ÓÓˆÂÌË‚‡Ú¸ ðÓÎ¸ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÁÌ‡ÌËÈ, ÍÓÚÓð˚ÏË ‰ÓÎÊÂÌ Ó·Î‡‰‡Ú¸ Í‡Ê‰˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. é‰Ì‡ÍÓ ÌÂÎ¸Áfl Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÒÚ‡‚¯ËÂ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ÏË ÔÓÎÚÓð‡ ‰ÂÒflÚÍ‡ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÒÚðÂÏflÚÒfl, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, Í ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË˛ Ë ÛÍðÂÔÎÂÌË˛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËfl, ˜ÚÓ ‚ÔÓÎÌÂ ÓÔð‡‚‰‡ÌÌÓ ‰Îfl ÌÓ‚ÓÓ·ð‡ÁÓ‚‡‚¯ËıÒfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. êÓÒÒËfl, ìÍð‡ËÌ‡, íÛðˆËfl – ˝ÚÓ ÒÚð‡Ì˚, ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÓ‚ÂðÌÛ‚¯ËÂ Ò‚ÓÈ ÍÛðÒ Ì‡ á‡Ô‡‰. ëËÒÚÂÏ‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ ˝ÚËı ÒÚð‡Ì‡ı ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ„Ó ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÍÓÚÓðÓÂ Û‚‡Ê‡ÂÚ Ôð‡‚‡ Î˛‰ÂÈ, ÎÂ„ÍÓ ËÌÚÂ„ðËðÛÂÚÒfl ‚ ÏËðÓ‚ÓÂ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó, Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ‰ðÛ„ËÏ ÍÛÎ¸ÚÛð‡Ï, Ó·Î‡‰‡ÂÚ Ò‚Ó·Ó‰ÓÈ Ï˚ÒÎË Ë ÒÓ‚ÂÒÚË. èÓ‰Ó·Ì˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ÒÓÒÚ‡‚ÓÏ ˝ÚËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. é‰Ì‡ÍÓ ÔÓÁËˆËfl Ì‡ðÓ‰‡

ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ÓÚ ÔÓÁËˆËË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ç‡ÒÂÎÂÌËÂ ÒÚð‡Ì˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË ‚ÂðÛ˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, Ó·Î‡‰‡˛˘Â„Ó Ô‡ÚðËÓÚË˜ÂÒÍËÏË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË. ÑÎfl Ó·˘ÂÒÚ‚ Ò ÒËÎ¸Ì˚ÏË Úð‡‰ËˆËflÏË Ú‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ‚ÔÓÎÌÂ Ó·˙flÒÌËÏ. é‰Ì‡ÍÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ ˝ÚËı ÒÚð‡Ì‡ı ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ËÁÛ˜ÂÌËÂ ‚ ÒðÂ‰ÌËı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËflı ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ÔðÂÓ·Î‡‰‡˛˘ÂÈ ‚ ÒÚð‡ÌÂ ðÂÎË„ËË, ÌÓ Ë Ó·˘Ëı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÁÌ‡ÌËÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÏËðÓ‚ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. èðË ˝ÚÓÏ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Û‰ÂÎflÂÚÒfl ÏÂÒÚÛ ðÂÎË„ËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÒÚð‡Ì˚ ‚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÚÍ‡ÌË ÏËð‡. ÑÓÎ„ÓÂ ‚ðÂÏfl ÌÂ ÛÚËı‡ÎË Ì‡ ìÍð‡ËÌÂ ÒÔÓð˚ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ «ùÚËÍ‡». ç‡˜ËÌ‡fl Ò 1992 „., ‚ ¯ÍÓÎ‡ı ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÎÒfl ÔðÂ‰ÏÂÚ «ïðËÒÚË‡ÌÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡», ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÍÓÚÓðÓ„Ó ¯ÍÓÎ¸ÌËÍË ÔÓÎÛ˜‡ÎË ÁÌ‡ÌËfl Ó Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðËÌˆËÔ‡ı ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ Ë ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ Í‡ðÚËÌÂ ÏËð‡. Ç ÒÂÌÚfl·ðÂ 2005 „. Ì‡Á‚‡ÌËÂ ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ ·˚ÎÓ ËÁÏÂÌÂÌÓ Ì‡ «ùÚËÍÛ». ñÂÎ¸ ÌÓ‚Ó„Ó ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ – ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË Ó ‚ÒÂÓ·˘Ëı ˝ÚË˜ÂÒÍËı Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðËÌˆËÔ‡ı, ðÂÎË„Ëflı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚflı. àÁÏÂÌÂÌËÂ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ ‚˚Á‚‡ÎÓ ·ÛðÌÛ˛

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

de kültürlülük ve kültürsüzlük” gibi ünitelerin insan psikolojisine zarar verdi¤i, insan› kiflilik bozuklu¤una sürükledi¤i s›k elefltirilen konular aras›nda. Çok milletli ve çok kültürlü Ukrayna, bakanl›¤›n yapt›¤› bu düzenlemeyle dinler aras› bar›fl›, hoflgörüyü ve evrensel de¤erleri yakalamay› hedefliyor. “Nas›l bir insan?” konusuna din adamlar›n›n “dindar adam” cevab›yla yaklaflmalar› gayet do¤ald›r. Demokrasi devlet yönetiminde halk›n aktif kat›l›m›n› gerektirir. Fakat devlet halk›n her fikrini her konuda sormayabiliyor. Bu nedenle, “devlete ve topluma faydal› insan kimdir?” konusu kimi zaman yukar›dan inme uygulamalarla çözüme kavuflturuluyor. Bir örnek teflkil etmesi bak›m›ndan Rusya’da Global Rus internet analiz sitesinin yapt›¤› bir araflt›rma önemli. Ziyaret edilme s›kl›¤›na göre 92 bininci s›rada yer alan site, din e¤itiminin gerekli olup olmad›¤›n› 3.635 kifliye sormufl ve flu cevaplar› alm›fl: Farkl› inançlar› bar›nd›ran Rusya’daki okullarda ne din adamlar›na, ne de dinlere ihtiyaç yoktur: % 49.8, ister din okullar›nda ister-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

se normal okullarda “Allah’›n emir ve yasaklar›” de¤il, din kültürü ya da Ortodoks kültürü verilsin: % 31,3, “Allah’›n emir ve yasaklar›” okullarda gerekli: % 18,7. Halk böyle düflünüyor ama Kilise bugün yaflanan toplumsal kaosu örgün e¤itimde din e¤itiminin verilmeyifline ba¤l›yor. Din e¤itiminin okullarda verilmesine ihtiyaç olup olmad›¤› Rusya’da hâlâ tart›fl›lan bir konu. Bu durum Türkiye için de geçerli.

ÓÚðËˆ‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ ðÂ‡ÍˆË˛ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ. ñÂðÍÓ‚¸ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔðÂ‰ÏÂÚ ÛÚð‡ÚËÎ Ò‚ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ë ÌÂ ‚˚ÔÓÎÌflÂÚ ‚ÓÁÎÓÊÂÌÌÓÈ Ì‡ ÌÂ„Ó ÙÛÌÍˆËË, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÚðÂ·ÛÂÚ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ «ïðËÒÚË‡ÌÒÍ‡fl ˝ÚËÍ‡», ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Ë Ú‡Í Ó˜ÂÌ¸ ÒËÎ¸ÌÓ ÓÚ‰‡ÎflÂÚÒfl ÓÚ ðÂÎË„ËË. ç‡Ë·ÓÎ¸¯ÂÈ ÍðËÚËÍÂ ÔÓ‰‚Âð„‡˛ÚÒfl Ú‡ÍËÂ ÚÂÁËÒ˚, Í‡Í «˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ Ò‡Ï ÓÚÎË˜‡Ú¸ ÁÎÓ ÓÚ ‰Ó·ð‡», «·˚Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÌÂÔðÓÒÚÓ», «Ì‡‰ÂÊÌ˚È ÒÂÍÒ, ˝ÚËÍ‡ ÔÓÎÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ». ë‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎË Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â ÚÂÏ˚ Ì‡ÌÓÒflÚ ‚ðÂ‰ ‰ÂÚÒÍÓÈ ÔÒËıÓÎÓ„ËË, ‚Â‰ÛÚ Í ð‡ÁðÛ¯ÂÌË˛ ÎË˜ÌÓÒÚË ðÂ·ÂÌÍ‡. ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÊÂ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·ÌÓÂ ËÁÏÂÌÂÌËÂ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ ·Û‰ÂÚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ð‡Á‚ËÚË˛ ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ë ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ‚ ÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ìÍð‡ËÌÂ. ÇÔÓÎÌÂ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ˜ÚÓ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎË Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÂðÛ˛˘Ëı ËÌ‰Ë‚Ë‰‡ı. ÑÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÈ ÒÚðÓÈ ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ‡ÍÚË‚ÌÓÂ Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ðÓ‰‡ ‚ ÛÔð‡‚ÎÂÌËË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ. é‰Ì‡ÍÓ Í „ÓÎÓÒÛ Ì‡ðÓ‰‡ ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÚð‡Ì˚ ÔðËÒÎÛ¯Ë‚‡ÂÚÒfl ÓÚÌ˛‰¸ ÌÂ ‚ÒÂ„‰‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÌÂÌËÂ Ó ÚÓÏ, Í‡ÍÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÎÂÁÌ˚Ï ‰Îfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÌÂðÂ‰ÍÓ Ì‡‚flÁ˚‚‡ÂÚÒfl Ò‚ÂðıÛ. Ç Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÔðËÏÂð‡ fl ıÓ˜Û ÔðË‚ÂÒÚË ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ‡Ì‡ÎËÁ‡ ðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ËÌÚÂðÌÂÚ-Ò‡ÈÚ‡ Global Rus. ë‡ÈÚ Ó·ð‡ÚËÎÒfl Í ÔÓÒÂÚËÚÂÎflÏ Ò Ú‡ÍËÏ ‚ÓÔðÓÒÓÏ: «çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÎË ‚ êÓÒÒËË ðÂÎË„ËÓÁÌÓÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ?». ç‡ ‚ÓÔðÓÒ ÓÚ‚ÂÚËÎË 3635 ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ Ò‡ÈÚ‡. 49,8% ËÁ ÌËı Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÏÌÓ„ÓÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â, Í‡ÍËÏ fl‚ÎflÂÚÒfl êÓÒÒËfl, ‚ ¯ÍÓÎÂ ÌÂÚ ÏÂÒÚ‡ ÌË ‰Îfl Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ, ÌË ‰Îfl ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ðÂÎË„ËË. 31,3% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËflı Ë ‚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ó·˘ÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ¯ÍÓÎ‡ı ‰ÓÎÊÌ‡ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡Ú¸Òfl ðÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ËÎË Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡, ÌÓ ÌÂ Á‡ÍÓÌ˚ ðÂÎË„ËË. 8,7% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËÂ Á‡ÍÓÌÓ‚ Ë Á‡ÔðÂÚÓ‚ ðÂÎË„ËË ‚ ¯ÍÓÎÂ. ùÚÓ ÏÌÂÌËÂ Ì‡ðÓ‰‡. ñÂðÍÓ‚¸ ÊÂ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ı‡ÓÒ, Ì‡·Î˛‰‡ÂÏ˚È ‚ ÒÚð‡ÌÂ, Ò‚flÁ‡Ì Ò ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÍ‡ÏË ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ì‡ÒÂÎÂÌËfl. é·ÒÛÊ‰ÂÌËÂ ‚ÓÔðÓÒ‡ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ êÓÒÒËË ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚÒfl. ùÚ‡ ÒËÚÛ‡ˆËfl ı‡ð‡ÍÚÂðÌ‡ Ë ‰Îfl íÛðˆËË. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ˝ÚÓ„Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ‚˚‚Ó‰, ˜ÚÓ Ì‡ðÓ‰ êÓÒÒËË Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ‰ðÛ„Ëı ‚Âð, Û‚‡Ê‡fl Ëı ÊËÁÌÂÌÌ˚Â ÔÓÁËˆËË. ùÚÓ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡˛Ú ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ Â˘Â Ó‰ÌÓ„Ó ÓÔðÓÒ‡, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ÔðÓ‚Â‰ÂÌ ðÓÒÒËÈÒÍËÏ ÙÓÌ‰ÓÏ «é·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÏÌÂÌËÂ» 21-23 ÒÂÌÚfl·ðfl 2006 „. Ç ÒÂÌÚfl·ðÂ 2006 „. ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÈ è‡Ô‡ êËÏÒÍËÈ ÅÂÌÂ‰ËÍÚ XVI ‰ÓÔÛÒÚËÎ ÓÒÍÓð·ËÚÂÎ¸Ì˚Â ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËfl ‚ ‡‰ðÂÒ ËÒÎ‡Ï‡ Ë èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏ‡‰‡. îÓÌ‰ ÓÔðÓÒËÎ 1500 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚ ÒÚ‡ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ı ÔÛÌÍÚ‡ı êÓÒÒËË. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ÌÂÓÊË‰‡ÌÌ˚ÏË: 39% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ è‡Ô‡ ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðËÌÂÒÚË ËÁ‚ËÌÂÌËfl, 23% – ÔðÓÒÚÓ ‚˚ð‡ÁËÚ¸ ÒÓÊ‡ÎÂÌËÂ. ÑÎfl Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚ÌÓÈ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓð‡fl ÔÂðÂÊËÎ‡ ‰ÎËÚÂÎ¸Ì˚È ÔÂðËÓ‰ ‡ÚÂËÁÏ‡, Ú‡Í‡fl ÔÓÁËˆËfl ‰ÓÒÚÓÈÌ‡ ‚ÓÒıË˘ÂÌËfl. èÓ‰‰ÂðÊÍ‡ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ‚ ¯ÍÓÎÂ ÓÒÌÓ‚ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ, ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ÒÓıð‡ÌÂÌË˛ Ó·˚˜‡Â‚ Ë Úð‡‰ËˆËÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ, Ì‡ÒÂÎfl˛˘Ëı ÒÚð‡ÌÛ, „Ó‚ÓðflÚ Ó ÁðÂÎÓÒÚË ðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. é‰ÌÓ ËÁ ÔÓÎÓÊÂÌËÈ ‰ÂÍÎ‡ð‡ˆËË ÅË¯ÍÂÍÒÍÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡ „Ó‚ÓðËÚ Í‡Í ð‡Á Ó· ˝ÚÓÏ: ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Û‚‡Ê‡Ú¸ ‰ðÛ„Ó„Ó, Í‡Í ÒÂ·fl Ò‡ÏÓ„Ó.

Yap›lan bu araflt›rmadan “Ruslar›n gittikçe farkl› inanç sahibi insanlar› da önemsedikleri, onlara karfl› tav›rlar›nda daha duyarl› olduklar›” ç›kar›m›n› yapmak da mümkün. Bu görüflü destekleyen bir baflka araflt›rma Rus Toplum Düflüncesi Vakf› taraf›ndan 21-23 Eylül 2006 tarihlerinde yap›lm›fl. Hat›rlayaca¤›m›z gibi, Eylül 2006’da Papa 16. Benedict ‹slam ve peygamberi Hz. Muhammed ile ilgili elefltiri içerikli aç›klamalar yapt›. Rus toplumunun her alan›nda halk görüflüne dönük araflt›rmalar yapan ve yay›nlayan Toplum Düflüncesi Vakf› 100 ayr› yerleflim biriminde 1.500 kiflinin görüflüne müracaat etmifl ve ortaya ilginç bir sonuç ç›km›fl: Papa kesinlikle özür dilemeliydi - % 39, aç›klamalar›ndan üzüntü duydu¤unu belirtmesi yeterli - % 23. Rusya gibi Ortodoks H›ristiyan ve din konusunda uzun y›llar s›k›nt› çekmifl bir ülke vatandafllar›n›n özellikle ‹slâm konusundaki bu tutumlar› takdire flayan. ‹ster kendi dininizi ö¤retin, ister kendi gelenek, görenek ve adetlerinizi, isterseniz milli de¤erlerinizle vatanperverli¤inizi yükseltin, sizinle beraber bu dünyay› paylaflan baflkalar›n› da görmek büyük bir erdemdir. Asl›nda DAP forumunda ç›kan bir di¤er önemli sonuç da bu idi: Ötekini de en az kendiniz kadar önemli görmek.

Evrensel de¤erler milli politikalara siniyor

Türkiye, din dersleri ve ahlaki bilgiler konusunda Rusya ve Ukrayna ile örtüflen özelliklere sahip. Eskiden ilkö¤retimin her kademesinde “Din Dersi” ad› alt›nda verilen bilgiler 1982’den beri 4. s›n›ftan itibaren 5,6,7,8. s›n›flarda haftada ikifler saat, 9,10 ve 11. s›n›flarda haftada birer saat olmak üzere Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersiyle veriliyor. ‹slâm dininin temel bilgilerinin ö¤retildi¤i bu derste di¤er dinlere ait özellikler, dinler tarihi, kültürler, yaflay›fllar, insan haklar›, Türk kültür ve gele-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

Всеобщие ценности находят отражение в национальной политике Ç ‚ÓÔðÓÒ‡ı ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËfl ˝ÚËÍË Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÁÌ‡ÌËÈ íÛðˆËfl ÌÂ Ó˜ÂÌ¸ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ÓÚ êÓÒÒËË Ë ìÍð‡ËÌ˚. ê‡Ì¸¯Â «êÂÎË„Ëfl» ·˚Î‡ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸Ì˚Ï ÔðÂ‰ÏÂÚÓÏ ‚ Ì‡˜‡Î¸ÌÓÈ Ë ÒðÂ‰ÌÂÈ ¯ÍÓÎÂ. ë 1982 „. ÔðÂ‰ÏÂÚ ÒÚ‡Î Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl «äÛÎ¸ÚÛð‡ ðÂÎË„ËË Ë ˝ÚËÍ‡». èðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËÂ ˝ÚÓ„Ó ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò ˜ÂÚ‚ÂðÚÓ„Ó ÍÎ‡ÒÒ‡. ë ˜ÂÚ‚ÂðÚÓ„Ó ÔÓ ‚ÓÒ¸ÏÓÈ ÍÎ‡ÒÒ Ì‡ «äÛÎ¸ÚÛðÛ ðÂÎË„ËË Ë ˝ÚËÍÛ» ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl 2 ˜‡Ò‡ ‚ ÌÂ‰ÂÎ˛, ‡ ‚ 9, 10 Ë 11 ÍÎ‡ÒÒ‡ı – ˜‡Ò ‚ ÌÂ‰ÂÎ˛. ëÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ ‚ÍÎ˛˜‡ÂÚ ÚÂÓðÂÚË˜ÂÒÍËÂ ÁÌ‡ÌËfl ÔÓ ËÒÎ‡ÏÛ, ËÒÚÓðË˛ ðÂÎË„ËÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð, ·˚Ú Ë Ìð‡‚˚ ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ôð‡‚‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Úð‡‰ËˆËË Ë Ó·˚˜‡Ë ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÚÂÏ˚. ç‡ÒÂÎÂÌËÂ íÛðˆËË, ·ÓÎ¸¯Û˛ ˜‡ÒÚ¸ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ, Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔðÂ‰ÏÂÚ ÌÂ ‚˚ÔÓÎÌflÂÚ ÙÛÌÍˆË˛ ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ‰ÂÚÂÈ, Ó‰Ì‡ÍÓ ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÌÂ Ì‡ÏÂðÂ‚‡ÂÚÒfl ‚ÌÓÒËÚ¸ Í‡ÍËÂ-ÎË·Ó ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ ÔðÓ„ð‡ÏÏÛ. íÛðˆËfl „ÓÚÓ‚ËÚÒfl Í ‚ÒÚÛÔÎÂÌË˛ ‚ Öë, ˜ÚÓ ÒÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl Ë Ì‡ ÒËÒÚÂÏÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ ‚ðÂÏfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÒÚðÂÏËÚÒfl Í ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛ ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ËÏÂ˛˘Â„Ó ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó· Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚflı, ‚Î‡‰Â˛˘Â„Ó ËÌÙÓðÏ‡ˆËÂÈ Ó ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð‡ı Ë Ì‡ðÓ‰‡ı, „Ó‚Óðfl˘Â„Ó Ì‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı flÁ˚Í‡ı, ÓÚÍð˚ÚÓ„Ó Ì‡ÛÍÂ Ë ÔðÓ„ðÂÒÒÛ. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ 7 ÍÎ‡ÒÒÂ Ì‡ ÛðÓÍÂ «äÛÎ¸ÚÛð‡ ðÂÎË„ËË Ë ˝ÚËÍ‡» ËÁÛ˜‡˛ÚÒfl Ú‡ÍËÂ ÚÂÏ˚, Í‡Í «ì‚‡ÊÂÌËÂ Í ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ËÌ˚ı ‚Âð», «ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ Â‰ËÌÒÚ‚Ó», «ã˛·Ó‚¸ Í êÓ‰ËÌÂ», «ì‚‡ÊÂÌËÂ Í ËÌÓÒÚð‡Ìˆ‡Ï, Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËflÏ ËÁ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ËÌ‡ÍÓÏ˚ÒÎË˛». äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ‚ ÒÂ‰¸ÏÓÏ ÍÎ‡ÒÒÂ ÔðÂÔÓ‰‡ÂÚÒfl Â˘Â Ó‰ËÌ ÔðÂ‰ÏÂÚ – «Éð‡Ê‰‡ÌÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸», ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÍÓÚÓðÓ„Ó ‰ÂÚË ÔÓÎÛ˜‡˛Ú ÁÌ‡ÌËfl Ó ÁÌ‡˜ÂÌËË Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë ˝ÚËÍÂ, Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚ÍÎ‡‰‡ ‚ ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ ‚ÒÂÏËðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl. Ç êÓÒÒËË ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËÂ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËı ÁÌ‡ÌËÈ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl Ò ÔÂð‚Ó„Ó ÍÎ‡ÒÒ‡. Ç ˝ÚÓÏ ‚ÓÁð‡ÒÚÂ ðÂ·ÂÌÓÍ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛ Ó· Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚflı Ë ˆÂÌÌÓÒÚflı Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÌ ÊË‚ÂÚ. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÓÔðÓÒ‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl ÔÓÍ‡Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÌËÂ ÓÒÌÓ‚ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËı ÁÌ‡ÌËÈ ‚ 9 Ë 10 ÍÎ‡ÒÒ‡ı Ó·˘ÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ¯ÍÓÎ˚ Ó˜ÂÌ¸ ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. ë‡ÏË Û˜ÂÌËÍË Ò˜ËÚ‡˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ð‡Á‚ËÚËÂ ˜Û‚ÒÚ‚ Û‚‡ÊÂÌËfl Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Û, Á‡ÍÓÌ‡Ï, Ì‡ˆËË, ‡ Ú‡ÍÊÂ Í ‰ðÛ„ËÏ ÍÛÎ¸ÚÛð‡Ï Ë Ì‡ðÓ‰‡Ï. n

nekleri de a¤›rl›kl› olarak ifllenen konular aras›nda. Ço¤unlu¤u Müslüman olan halk zaman zaman bu dersin içeri¤inin boflalt›lmas›ndan rahats›zl›k duysa da, bakanl›k bu konuda henüz bir de¤iflikli¤in yap›laca¤›na iliflkin bir görüfl beyan etmedi. Avrupa Birli¤i’ne girmeye çal›flan Türkiye, gerekli de¤ifliklikleri e¤itim alan›nda da yaparak mümkün oldukça evrensel de¤erler vermeye, çok dil bilen, farkl› kültürleri bilen, ilime ve araflt›rmaya aç›k nesiller yetifltirmek istiyor. Özellikle 7. s›n›flarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinde “baflkalar›n›n inanc›na sayg›”, “milli birlik”, “vatan sevgisi”, “yabanc›ya sayg›”, “farkl› kültürden al›nt›lar›m›za ve farkl› düflünene sayg›” konular› üzerine dikkatle duruluyor. Ayr›ca Vatandafll›k dersinde ö¤renciye milli de¤erlerin ve sorumluluk-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

lar›n yan›nda 7. s›n›fta “insanl›¤›n ortak miras›n›n de¤eri”, “bu miras›n bütün insanl›¤a ait oldu¤u”, “ortak mirasa katk›da bulunman›n önemi”, “insan haklar› ve etik bilgisi” en dikkat çeken konular aras›nda yer al›yor. Rusya’da ise vatandafll›k e¤itimi ana s›n›f›ndan itibaren bafll›yor. Çocuk bu devrede genel insani de¤erleri ve içinde yaflad›¤› toplumun de¤erlerini ö¤reniyor. 9. ve 10. s›n›flara vatandafll›k derslerinin ne kadar faydal› oldu¤u yönünde yap›lan bir anketin sonuçlar› ise Rus milli e¤itimi için önemli bir veri niteli¤i tafl›yor. Çünkü ö¤rencilerin büyük bir ço¤unlu¤u bu dersin ö¤rencilerde devlete, millete ve kanunlara sayg› ve sevgiyi ö¤retti¤i, fakl› milletlere ve devletlere sayg›ya önem verdi¤i için yerinde ve oldukça faydal› görüyorlar. n

Демократический строй предполагает активное участие народа в управлении государством. Однако к голосу народа руководство страны прислушивается отнюдь не всегда, поэтому мнение о том, какой человек является полезным для государства и общества, нередко навязывается сверху. Demokrasi devlet yönetiminde halk›n aktif kat›l›m›n› gerektirir. Fakat devlet halk›n her fikrini her konuda sormayabiliyor. Bu nedenle, “devlete ve topluma faydal› insan kimdir?” konusu kimi zaman yukar›dan inme uygulamalarla çözüme kavuflturuluyor.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Фундамент консервативных ценностей в Турции:

семья и религия Реджеп Каймакджан Кандидат педагогических наук, доцент Университета Сакарья (Турция).

Türkiye’deki Muhafazakar De¤erlerin ‹ki Kayna¤›:

Aile ve Din Recep Kaymakcan

Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ö¤retim Üyesi (Türkiye).

ˆÂÌÌÓÒÚflı Î˛‰Ë ÒÚ‡ÎË Á‡‰ÛÏ˚‚‡Ú¸Òfl Â˘Â ‚Ó ‚ðÂÏÂÌ‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÈ Ó ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Ë ÒÏ˚ÒÎÂ ÊËÁÌË. éÔðÂ‰ÂÎÂÌËÂ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Í‡Í ÒËÒÚÂÏ˚ Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓ‰ÚÓÎÍÌÛÎÓ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÒÓˆË‡Î¸Ì˚Â „ðÛÔÔ˚ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰Ó‚ Í Û„ÎÛ·ÎÂÌÌÓÏÛ ËÁÛ˜ÂÌË˛ ˝ÚÓ„Ó ‚ÓÔðÓÒ‡. äÓ„‰‡ Ï˚ „Ó‚ÓðËÏ Ó ˆÂÌÌÓÒÚflı, ÌÂ‚ÓÎ¸ÌÓ ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚ ‚ÓÔðÓÒ, Í‡ÍÓ‚˚ ÓÌË. Ö˘Â ‚ ‰ðÂ‚ÌÓÒÚË ÙËÎÓÒÓÙ˚ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â Ï˚ÒÎËÚÂÎË ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÎË Ò‚ÓË ‚Á„Îfl‰˚ Ë ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌËfl Ó ÚÓÏ, Í‡ÍËÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË ‰ÓÎÊÌ˚ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚Ó. ê‡ÁÎË˜ËÂ ËÂð‡ðıËÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Á‡‚ËÒÂÎÓ ÓÚ ÏÂÒÚ‡ Ë ‚ðÂÏÂÌË, Ó‰Ì‡ÍÓ Í‡ÚÂ„ÓðËË, ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏ˚Â ÔðË ÓˆÂÌÍÂ ÒÓ·˚ÚËÈ Ë ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı Í‡˜ÂÒÚ‚, ‚ÒÂ„‰‡ ËÏÂÎË Ó·˘ËÈ ı‡ð‡ÍÚÂð. ä‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, ÒÚ‡ð¯ÂÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ‚Ó ‚ÒÂ ‚ðÂÏÂÌ‡ Ê‡ÎÓ‚‡ÎÓÒ¸ Ì‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÛ˛ ÔÓÚÂð˛ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ‰Â„ð‡‰‡ˆË˛ ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. Ç Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÌÂ ËÁÏÂÌËÎ‡Ò¸. èðÓˆÂÒÒ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë ðÂÁÍËÈ ÒÍ‡˜ÓÍ ‚ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËË ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ÛÒÍÓðËÎË Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆË˛ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë ÛÒËÎËÎË ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

‚Á‡ËÏÓ‚ÎËflÌËÂ. èÓÒÎÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ‰‡Ú˚ Ì‡˜‡Î‡ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËË íÛðˆËË ‚ Öë ‚ÓÁðÓÒÎ‡ ÚðÂ‚Ó„‡, Ò‚flÁ‡ÌÌ‡fl Ò ‚ÂðÓflÚÌ˚Ï ÍÓÌÙÎËÍÚÓÏ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı Ë ÚÛðÂˆÍËı ÒËÒÚÂÏ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËÂÏ ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÓÚ Ò‚ÓËı ËÒÚËÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. éÊË‰‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔðÓˆÂÒÒ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËË íÛðˆËË ‚ Öë Ë Ó·ðÂÚÂÌËÂ ÒÚð‡ÌÓÈ ˜ÎÂÌÒÚ‚‡ ‚ ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË ·Û‰ÛÚ

‹

nsanlar, dünya ve hayat›n anlam› üzerinde düflünmeye bafllamakla birlikte de¤erler konusu ile de ilgilenmeye bafllam›fllard›r. Demokrasinin bir ortak de¤erler sistemi olarak tan›mlanmas› fertlerin ve toplumun son y›llarda de¤erler üzerinde daha fazla ilgilenmesinde etkili olmufltur. De¤erler diye konufltu¤umuz zaman flu soru akla gelmektedir: Hangi de¤erler? Eski ça¤lardan beri filozoflar, düflünürler ve dinler, insan ve toplumun sahip olmas› gereken de¤erler üzerinde fikir yürütmüfller ve önerilerde bulunmufllard›r. Zaman ve mekâna ba¤l› olarak istenen de¤erlerin s›ralanmas›nda farkl›l›k olsa da insan ve olaylar› de¤erlendirmede kullan›lan ölçüt olma özelli¤ini korumufllard›r. Genellikle yetiflkin nesil genç nesilde bir de¤er kaymas› ve bozulmas› oldu¤u yönünde flikâyette bulunmufllar ve günümüzde de bulunmaya devam etmektedirler. Küreselleflme, iletiflim imkanlar›n›n artmas› geçmifle oranla de¤er de¤iflme sürecinin h›zlanmas›na ve farkl› kültürlerden etkilenmesinin artmas› sonucunu do¤urmufl-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ·ÓÎ¸¯ÂÈ ÓÚÍð˚ÚÓÒÚË ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÛÒËÎËÚÒfl ÔðÓˆÂÒÒ ð‡ÁÏ˚‚‡ÌËfl Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÚÛðÂˆÍÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Û ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ˜‡ÒÚË˜ÌÓ„Ó ÓÚÍ‡Á‡ ÓÚ ÌËı. Ä ˝ÚÓ ˜ðÂ‚‡ÚÓ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ ÛÚð‡Ú˚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚ı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı, ˝ÚË˜ÂÒÍËı, ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ÓÒÌÓ‚, ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸ ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ÑÎfl ÔÓÌËÏ‡ÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ „ðÛÔÔ˚ ËÎË ËÌ‰Ë‚Ë‰‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ ÔðÓÔÓ‚Â‰ÛÂÏÛ˛ ËÏË ÒËÒÚÂÏÛ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. éÌ‡ ‰‡ÂÚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó ÚÓÏ, ‚ Í‡ÍËı ÒÙÂð‡ı ‰‡ÌÌ˚È ËÌ‰Ë‚Ë‰ ËÎË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl „ðÛÔÔ‡ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ‰ÓÒÚË˜¸ Ì‡Ë·ÓÎ¸¯Â„Ó ÛÒÔÂı‡, ‡ ‚ Í‡ÍËı Û ÌËı Ï‡ÎÓ Ì‡‰ÂÊ‰. èðË ËÁÏÂÌÂÌËË ÒÚðÛÍÚÛð˚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÛÒ‚ÓÂÌÌ˚Â Î˛‰¸ÏË ˆÂÌÌÓÒÚË Ú‡ÍÊÂ Úð‡ÌÒÙÓðÏËðÛ˛ÚÒfl ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔÂðÂÏÂÌ. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ðÓÒÚ‡ Ë ËÌ‰ÛÒÚðË‡ÎËÁ‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÏÂÌflÂÚÒfl ËÂð‡ðıËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÏÌÓ„ËÂ ËÁ ÌËı Ó·ðÂÚ‡˛Ú ÌÓ‚ÓÂ ÔðÓ˜ÚÂÌËÂ, ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÏÂÌfl˛Ú Ò‚ÓÂ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ. àÁÏÂÌÂÌËÂ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ÒÂÏÂÈÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë‰ÂÚ ÏÂ‰ÎÂÌÌÂÂ, ˜ÂÏ ‰ðÛ„Ëı „ðÛÔÔ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ùÚ‡ ÒÚ‡Ú¸fl ÔÓÒ‚fl˘ÂÌ‡ ‡Ì‡ÎËÁÛ Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆËË Ò‡Ï˚ı ÍÓÌÒÂð‚‡ÚË‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı Í‡ÚÂ„ÓðËÈ. Ä‚ÚÓð ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Считается, что по мере роста индивидуализма семья постепенно теряет статус главного общественного института. Резко возросло количество разводов, что также говорит о снижении значения семьи. Ailenin toplumun en önemli kurumu olma özelli¤i, ferdiyetçili¤in daha fazla etkinlik kazanmas› gibi nedenlere ba¤l› olarak azald›¤› söylenmektedir. Boflanma oranlar›nda da kayda de¤er art›fl gözlenmektedir. Bu ise ailenin öneminin gittikçe azald›¤› izlenimini veriyor ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ-2001. èÓ‰Ó·Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÔðÓ‚Ó‰flÚÒfl ÔÓ ÏÂðÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Í‡Ê‰˚Â ÔflÚ¸ ÎÂÚ.

Семейные ценности ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔÓ ÏÂðÂ ðÓÒÚ‡ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡ÎËÁÏ‡ ÒÂÏ¸fl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÚÂðflÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒ „Î‡‚ÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ËÌÒÚËÚÛÚ‡. êÂÁÍÓ ‚ÓÁðÓÒÎÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ð‡Á‚Ó‰Ó‚, ˜ÚÓ Ú‡ÍÊÂ „Ó‚ÓðËÚ Ó ÒÌËÊÂÌËË ÁÌ‡˜ÂÌËfl ÒÂÏ¸Ë. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ·ÓÎÂÂ 90% ÚÛðÍÓ‚ ÌÂ ÒÓ„Î‡ÒÌ˚ Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ «ÏÓ‰‡ Ì‡ ·ð‡Í ÓÒÚ‡Î‡Ò¸ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ». í‡Í ÊÂ Ò˜ËÚ‡˛Ú 61,7% Ùð‡ÌˆÛÁÓ‚, 88,8% ‡ÏÂðËÍ‡ÌˆÂ‚, 94,1% Â„ËÔÚflÌ Ë 67% ÊËÚÂÎÂÈ àð‡Ì‡.

tur. Türkiye’nin Avrupa Birli¤i’ne tam üyelik müzakere tarihi almas›yla birlikte AB de¤erleriyle Türkiye’nin de¤erler sistemleri aras›nda de¤er çat›flmalar› olabilece¤i ve bu süreçte de¤erlerimizde h›zl› bir yabanc›laflma ve kayma olabilece¤i endifleleri dile getirilmektedir. AB üyelik süreci ve üyelikle birlikte Türk toplumunun daha aç›k bir toplum olmas›na paralel olarak de¤erlerinin uluslararas› etkilere aç›k hale gelece¤i gündeme gelmektedir. Bu, evrensel de¤erlerle birlikte bizi millet yapan temel ahlakî, milli ve manevi de¤erlerin kaybolma endiflesi karfl›s›nda konunun önemine dikkat çekilmesidir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

åÓÊÌÓ ÒÏÂÎÓ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÚÛðÂˆÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÔðË‰‡ÂÚ ÒÂÏ¸Â ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. Ç ëòÄ Ë Ö„ËÔÚÂ ÒÂÏ¸fl Ú‡ÍÊÂ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ‚‡ÊÌ˚Ï Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ËÌÒÚËÚÛÚÓÏ. çÓ Ùð‡ÌˆÛÁÒÍÓÂ Ë Ëð‡ÌÒÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓıÓÊÂ, ÏÂÌ¸¯Â ÌÛÊ‰‡˛ÚÒfl ‚ ÒÂÏ¸Â. çÂÓÊË‰‡ÌÌ˚Ï ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ ÚÓ, ˜ÚÓ Ëð‡ÌÒÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÔðË‰‡ÂÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÏÂÌ¸¯ÂÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÒÂÏ¸Â ‚ Òð‡‚ÌÂÌËË Ò ‰ðÛ„ËÏË ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. êÓÊ‰ÂÌËÂ ÊÂÌ˘ËÌÓÈ ðÂ·ÂÌÍ‡ ‚ÌÂ ·ð‡Í‡ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ ÓÚðËˆ‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ ðÂ‡ÍˆË˛ Û 86,3% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı ‚ íÛðˆËË. Ç Ö„ËÔÚÂ ˝Ú‡ ˆËÙð‡ ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ 95%, ‚ àð‡ÌÂ – 79,9%, ‚ ëòÄ – 43,4%, ‚Ó îð‡ÌˆËË – 27,4%. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ÚÛðÂˆÍËÂ ÒÂÏ¸Ë, ÌÂ ÓÚÎË˜‡flÒ¸ ÓÚ Ó·˘ÂÏËðÓ‚ÓÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË, ıÓÚflÚ ËÏÂÚ¸ 2 ËÎË 3 ðÂ·ÂÌÍ‡ (2 ðÂ·ÂÌÍ‡ ıÓÚflÚ 61%

ÒÂÏÂÈ, ÚðË ðÂ·ÂÌÍ‡ – 23,3% ÒÂÏÂÈ). äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, 73,5% ÚÛðÂˆÍËı ÒÂÏÂÈ Û‚ÂðÂÌ˚ ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ËÏÂÚ¸ ðÂ·ÂÌÍ‡ ‰Îfl Ò˜‡ÒÚÎË‚Ó„Ó ·ð‡Í‡. çËÊÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍË ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÏÛÊÂÏ Ë ÊÂÌÓÈ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Â, ÔÓ ÏÌÂÌË˛ ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‰Îfl Ò˜‡ÒÚÎË‚Ó„Ó ·ð‡Í‡ (ÔÓ Û·˚‚‡˛˘ÂÈ): ‰Ó‚ÂðËÂ (95,8%), ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËÂ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û (90,0%), Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÂ ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ (83,8%), „‡ðÏÓÌË˜Ì˚Â ÔÓÎÓ‚˚Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl (83,9%), ðÂ·ÂÌÓÍ (77,8%), ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚ÓÏÛ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÎÓ˛ (64,3%) Ë ÔðË‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚ¸ Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚Ï ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÏ ‚Á„Îfl‰‡Ï (47,8%). êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ Á‡ÎÓ„ Û‰‡˜ÌÓ„Ó ·ð‡Í‡ – ‚Á‡ËÏÌÓÂ

Toplumu ve bireyi yak›ndan tan›mak için onlar›n de¤erlerine bakmak gerekmektedir. De¤erleri bilinen bir toplumun hangi alanlarda baflar›l› olaca¤› veya ne tür eksiklerinin ortaya ç›kabilece¤ini tahmin etmek mümkündür. Toplumsal yap› de¤ifltikçe ö¤renme sonucu oluflan de¤erler de de¤iflerek yeni yap›ya ayak uydurmaktad›r. Toplumun sanayileflme seviyesi ve ekonomik geliflmeler sonucunda de¤erler geliflmekte, eski de¤erleri yeniden yorumlanmakta, de¤er sistemindeki hiyerarfli de¤iflmektedir. Din ve aile kurumlar›na ait de¤erlerdeki de¤iflmeler di¤er de¤erlere oranla daha yavafl olmaktad›r. Yaz›m›zda, 2001 Dünya De¤erler Araflt›rmas› sonuçlar› esas al›narak de¤iflimin daha yavafl oldu¤u bu iki alanla ilgili de¤erler konusu üzerinde durulacakt›r. Gerekti¤inde ortalama her 5 y›lda bir yap›lan önceki Dünya De¤erler Araflt›rmas› sonuçlar› ve baz› di¤er ülkelerle karfl›laflt›rmada bulunulacakt›r.

Aile De¤erleri

Ailenin toplumun en önemli kurumu olma özelli¤i, ferdiyetçili¤in daha fazla etkinlik kazanmas› gibi nedenlere ba¤l› olarak azald›¤› söylenmektedir. Boflanma oranlar›nda da kayda de¤er art›fl gözlenmektedir. Bu ise ailenin öneminin gittikçe azald›¤› izlenimini veriyor. Dünya De¤erler Araflt›rmas›’nda “evlilik, modas› geçmifl bir kurumdur” fikrine Türklerin % 90.0’› kat›lmamaktad›r. Ayn› görüfle kat›lmayan Frans›zlar›n oran› % 61.7, ABD’lilerin oran› % 88.8, M›s›rl›lar›n ki % 94.1 ve ‹ranl›lar›n ise % 67.0’d›r. Di¤er bir ifade ile Türk toplumu çok yüksek bir oranda aile kurumuna önem vermektedir. Di¤er ülkelerden ABD ve M›s›r da ailenin halen çok önemli oldu¤unu düflünmektedir. ‹ran ve Fransa ise ailenin önemli oldu¤una duyulan inanç daha düflüktür. Bu sonuçlardan en ilginç olan› ise ‹ran’da ailenin önemli oldu¤una duyulan inanc›n di¤er Müslüman ülkelerden düflük olmas›d›r. Bir kad›n›n kendi bafl›na evlilik d›fl› bir iliflki sonucu çocuk sahibi olmas›n› onaylamayanlar Türkiye’de % 86.3 iken bu oran M›s›r’da % 95.0, ‹ran’da %79.9, ABD’de % 43.4 ve Fransa’da % 27.4’tür. Ayr›ca Türkiye’de aileler dünyadaki ge-

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

nas›l bir insan? каким быть человеку?

‰Ó‚ÂðËÂ ÒÛÔðÛ„Ó‚. ëÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ‚Á„Îfl‰Ó‚ Ë„ð‡ÂÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÏÂÌ¸¯Û˛ ðÓÎ¸. ç‡ÏÌÓ„Ó ·ÓÎÂÂ ‚‡ÊÌ˚ÏË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÎË˜ÌÓÒÚË ÒÛÔðÛ„Ó‚ Ë Ù‡ÍÚÓð˚, ÍÓÚÓð˚Â ‚ÎËfl˛Ú Ì‡ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚ ÒÂÏ¸Â. ÅÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔðË‰‡ÂÚÒfl Ë Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÎÓÊÂÌË˛ ÒÂÏ¸Ë. ÇÓ Ùð‡ÌˆÛÁÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ÍÓÚÓðÓÂ, Í‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‰ÓÎÊÌÓ ÔðË‰‡‚‡Ú¸ ·ÓÎ¸¯ÂÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ï‡ÚÂðË‡Î¸Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ, ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌË˛ Ò ÚÛðÂˆÍËÏ, ÚÓÎ¸ÍÓ 39,7% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı ÛÍ‡Á‡ÎË Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ„Ó ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl ‰Îfl Ò˜‡ÒÚÎË‚Ó„Ó ·ð‡Í‡.

Религиозные ценности ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂÈ ËÒÚÓðËË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ ðÂÎË„Ëfl Ë„ð‡ÂÚ ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰‡. ëÛ˘ÌÓÒÚ¸ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÔÓÌËÏ‡ÌËË Â‰ËÌÒÚ‚‡ ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. èðË ÍÎ‡ÒÒËÙËÍ‡ˆËË ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ó‰Ì‡ÍÓ, ðÂÎË„Ëfl Ó·˚˜ÌÓ ‚ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ Í‡ÚÂ„ÓðË˛ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ëÚÓðÓÌÌËÍË ÒÂÍÛÎflðËÁÏ‡ Á‡fl‚Îfl˛Ú Ó ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓÏ Ë ÌÂÛÍÎÓÌÌÓÏ ÒÌËÊÂÌËË ðÓÎË ðÂÎË„ËË ‚ ÊËÁÌË Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰‡. ç‡Û˜Ì˚Â ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl Ë ‰Â·‡Ú˚, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚Â ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚, ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Как правило, старшее поколение во все времена жаловалось на частичную потерю моральных ценностей и деградацию молодого поколения. В наше время ситуация не изменилась. Genellikle yetiflkin nesil genç nesilde bir de¤er kaymas› ve bozulmas› oldu¤u yönünde hep flikâyette bulunmufl ve günümüzde de bulunmaya devam etmektedirler. nel yaklafl›ma paralel olarak 2 veya 3 çocuk sahibi olmay› istemektedirler (2 çocuk isteyenler: % 61, 3 çocuk isteyenler: % 23.3). Ayr›ca Türk toplumu % 73.5 gibi yüksek bir oranda evlili¤in mutlu olmak için gerekli oldu¤una inanmaktad›r. Türk toplumunda baflar›l› bir evlilik için çok önemli unsurlar›n baz›lar›n› s›ralamaya çal›flal›m: (1) Güven: % 95.8; (2) anlay›fl ve hoflgörü: % 90.0; (3) yeterli bir gelir: % 83.8; (4) mutlu bir cinsellik: % 83.9; (5) çocuk sahibi olma: %77.8; (6) ayn› çevreden gelme: % 64.3; ve (7) politik konularda anlaflma: % 47:8’dir. De¤erler araflt›rmas› sonuçlar› baflar›l› evlilikte en önemli unsurun

karfl›l›kl› güven oldu¤unu göstermektedir. Politik konularda efllerin birbiriyle anlaflmas› ise daha az düzeyde önemli bulunmaktad›r. Kiflilik özellikleri ve efli ile olan iliflkiyi etkileyen faktörlerin baflar›l› bir evlilikte ön s›ralarda oldu¤u anlafl›lmaktad›r. ‹lginç say›labilecek sonuçlardan biri de baflar›l› bir evlilik için yeterli bir gelirin, yani ekonominin % 83.8 gibi oldukça yüksek düzeyde önemli oldu¤una inan›lmas›d›r. Türk toplumuna göre daha materyalist ve ekonomi ile ilgili de¤erlere önem verdi¤ini düflünebilece¤imiz Fransa’da ise yeterli gelirin baflar›l› evlilik için çok önemli oldu¤unu düflünenlerin oran› ise yaln›zca % 39.7’dir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËfl ÌÂ ÓÚð‡Ê‡˛Ú ðÂ‡Î¸ÌÛ˛ ÒËÚÛ‡ˆË˛ ‚ ÏËðÂ Ë ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ ÎË¯¸ ‰Îfl Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı ÒÚð‡Ì. êÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ2001 ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ, Ì‡ÔðËÏÂð, ÚÛðÂˆÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÔðË‰‡ÂÚ Ó˜ÂÌ¸ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ðÂÎË„ËË Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. Ç íÛðˆËË ‚ÂðflÚ ‚ ÅÓ„‡ 96,7% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı, ‰Îfl 76,7% ÅÓ„ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ ÊËÁÌË. Ç ÊËÁÌ¸ ÔÓÒÎÂ ÒÏÂðÚË ‚ÂðflÚ 86% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı, 76,5% Ò˜ËÚ‡˛Ú ÒÂ·fl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË Î˛‰¸ÏË. èÓÌflÚËÂ Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ „ðÂı‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚ¸˛ ‰Îfl 95,2% Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ùÚË ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ Íð‡ÒÌÓðÂ˜Ë‚Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ÚÛðÂˆÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ðÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ÊËÁÌ¸ Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl Ì‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ. ÖÒÎË Òð‡‚ÌËÚ¸ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ÇÒÂÏËðÌ˚ı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÎÂ„ÍÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÌÂÛÍÎÓÌÌ˚È ðÓÒÚ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò Í‡ÚÂ„ÓðËÂÈ ‚Âð˚. çË ‚ Ó‰ÌÓÈ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ ÒÚð‡ÌÂ ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚË ÌÂ ‰ÓÒÚË„‡˛Ú Ú‡ÍÓ„Ó ‚˚ÒÓÍÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl, Í‡Í ‚ íÛðˆËË. ëðÂ‰Ë Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı ÒÚð‡Ì Ì‡Ë·ÓÎ¸¯‡fl ÔðË‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ Í ˆÂÌÌÓÒÚflÏ ‚Âð˚ Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ‚ èÓÎ¸¯Â, Á‡ ÌÂÈ ÒÎÂ‰ÛÂÚ àðÎ‡Ì‰Ëfl. àÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ÛðÓ‚Ìfl Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ðËÒÛÂÚ ÒÓ‚ÒÂÏ ËÌÛ˛ Í‡ðÚËÌÛ. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡ ð‡ÁÌËˆ‡ ÏÂÊ‰Û ‚ÂðÛ˛˘ËÏË Ë Ôð‡ÍÚËÍÛ˛˘ËÏË ðÂÎË„Ë˛ Î˛‰¸ÏË. 35,2% Ì‡ÒÂÎÂÌËfl íÛðˆËË ÌÂ Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú ‚ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ðËÚÛ‡Î‡ı Ë ˆÂðÂÏÓÌËflı. é˜ÂÌ¸ ÌËÁÓÍ ÛðÓ‚ÂÌ¸ ÚÂı, ÍÚÓ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ôð‡ÍÚËÍÛÂÚ ðÂÎË„Ë˛ ‚ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÊËÁÌË. é‰ÌËÏ ËÁ Î˛·ÓÔ˚ÚÌ˚ı ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓ‚ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÌËÁÍËÈ ÛðÓ‚ÂÌ¸ ‰Ó‚ÂðËfl ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û ‚ ÚÛðÂˆÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â. íÓÎ¸ÍÓ 10% Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ‰Ó‚Âðfl˛Ú Î˛‰flÏ Ë Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡ ÌËı ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÓÊËÚ¸Òfl. ì˜ËÚ˚‚‡fl ‚˚ÒÓÍÛ˛ ðÓÎ¸, ÍÓÚÓðÛ˛ Ë„ð‡ÂÚ ‰Ó‚ÂðËÂ ‚ ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, ÔÓÎËÚËÍÂ Ë ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÊËÁÌË, ˝ÚÓ Ó˜ÂÌ¸ ÌËÁÍËÈ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌË˛ Ò ‰ðÛ„ËÏË Á‡Ô‡‰Ì˚ÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. Ç ÚÛðÂˆÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â, ÍÓÚÓðÓÂ ÔðË‚flÁ‡ÌÓ Í Úð‡‰ËˆËflÏ, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ Ë ‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ ‚ ÍÛÎ¸Ú ÒÂÏ¸˛, ÌÂ‰Ó‚ÂðËÂ Î˛‰ÂÈ ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û Ë ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËÂ ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ Í‡ÊÂÚÒfl Ô‡ð‡‰ÓÍÒ‡Î¸Ì˚Ï Ù‡ÍÚÓÏ. Ç Ó·˘ÂÒÚ‚Â, „‰Â ÒËÎ¸Ì˚ Úð‡‰ËˆËË, ‰Ó‚ÂðËÂ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, ÔðË˜ËÌÛ ˝ÚÓ„Ó ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëfl ÒÚÓËÚ ËÒÍ‡Ú¸ ‚ ·˚ÒÚð˚ı Ë ı‡ÓÚË˜Ì˚ı ÔðÓˆÂÒÒ‡ı Ûð·‡ÌËÁ‡ˆËË, ð‡Á‚ËÚËfl Í‡ÔËÚ‡ÎËÁÏ‡ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡ÎËÁÏ‡, ÍÓÚÓð˚Â ÔÓðÓÊ‰‡˛Ú ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ÓÚ‰‡Îfl˛Ú Î˛‰ÂÈ ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Dini De¤erler

Tarih boyunca din, fert ve toplum hayat›nda önemli fonksiyona sahiptir. ‹nsanlar›n hayatlar›n› ve evreni bir bütün olarak anlamland›rma dinî de¤erlerin temelini oluflturmaktad›r. De¤er s›n›flamalar›nda ise dinî de¤erler genelde geleneksel de¤erler aras›nda zikredilmektedir. Sekülerleflme tezleri ise dinin fert ve toplum hayat›ndaki yerinin gittikçe azalaca¤›n› varsaymaktad›r. Son y›llarda yap›lan bu tür bilimsel tart›flma ve araflt›rmalar bunun bütün dünya için geçerli¤i olmad›¤›n›, büyük oranda Avrupa merkezli bir anlay›fl› yans›tt›¤›n› iddia etmektedirler. 2001 Dünya De¤erler Araflt›rma sonuçlar›na bakt›¤›m›z zaman Türk toplumunun dini de¤erlere verdi¤i önemin oldukça yüksek oldu¤u görülmektedir. Türk toplumunun % 96.7’si Allah’a inanmakta ve 76.7’si yaflant›lar›nda Allah’›n çok önemli oldu¤unu düflünmektedir. Ölümden sonraki hayata inand›¤›n› söyleyenler ise % 86.0’d›r. Kendini dindar olarak tan›mlayanlar ise % 76.5’tir. Günah kavram›na inananlar›n oran› ise % 95.2 gibi yüksek seviyededir. Bu sonuçlar Türk toplumunun dini inanç noktas›nda oldukça yüksek bir düzeyde oldu¤unu göstermektedir. Ayr›ca 2001 öncesi yap›lan Dünya De¤erler Araflt›rmas› sonuçlar›na bakt›¤›m›z zaman dinin inanç boyutu ile ilgili de¤erlerde sistematik bir art›fl›n oldu¤u görülmektedir. Ayn›

araflt›rmaya kat›lan Avrupa ülkelerine bak›ld›¤› zaman neredeyse hiçbirinde dinin inanç boyutu ile ilgili de¤erlerin Türkiye kadar yüksek olmad›¤›n› söyleyebiliriz. Avrupa’da dini de¤erlere ba¤l›l›k yönünden en yak›n ülkenin Polonya ve onu da ‹rlanda’n›n izledi¤ini görmekteyiz. Dini pratikler konusunda ise farkl› bir tablo ortaya ç›kmaktad›r. Dini pratiklerle inanç aras›nda oldukça önemli say›labilecek bir farkl›l›k gözlenmektedir. ‹nsan›m›z›n % 35.2’si hiç dini tören ve ibadetlere kat›lmad›¤›n› belirtmektedir. Dini pratikleri sürekli yerine getirenler ise düflük seviyededir. Di¤er kayda de¤er bir husus ise Türk halk›n›n birbirine olan güvenin az olmas›d›r. Halk›m›z›n % 10 kadar› insanlar› güvenilir bulmaktad›r. Özellikle di¤er bat›l› ülkelere göre bu oldukça düflük bir orand›r. Oysaki güven duygusu günlük hayatta, ekonomide ve siyasette son derece önemlidir. ‹flin asl›na bakacak olursan›z, Türkiye gibi geleneklerine önem veren, aileyi yücelten, dini de¤erleri ön plana ç›karan bir toplumda insanlar›n birbirine güvenmemesi, birbirinden yabanc›laflm›fl olmas› çeliflki gibi gözükmektedir. Bizim toplumumuzda, geleneksel ba¤lar›n güçlü olmas›, güven duygusunun ön plana ç›kmas› beklenir. Belki de h›zl› ve düzensiz kentleflmenin, kapitalistleflmenin, bireyselleflmenin neden oldu¤u bir yabanc›laflma duygusuyla karfl› karfl›yay›z. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Неужели равны те, которые знают, и те, которые не знают? Леонид Сюкияйнен Доктор юридических наук, профессор Государственного Университета-Высшей школы экономики (Москва).

Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu? Leonid Sükiyainen

Prof., Hukuk Bilimleri Doktoru, Devlet Yüksek Ekonomi Okulu (Moskova).

·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ‚Â‰Û˘ËÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏ ð‡Á‚ËÚËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. àÏÂÌÌÓ ÁÌ‡ÌËÂ, Ì‡ÛÍ‡ Ë ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÌËÂ Ëı ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ ÔðÂ‰ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛Ú ÏÂÒÚÓ Î˛·ÓÈ ÒÚð‡Ì˚ ‚ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÏ ÏËðÂ. ÖÒÎË ð‡Ì¸¯Â ÓÚ ÛðÓ‚Ìfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Á‡‚ËÒÂÎË ÊËÁÌÂÌÌ˚Â ÔÓÁËˆËË ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë ÒÚ‡ÚÛÒ ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈ ÒÚð‡Ì˚, ÚÓ ÚÂÔÂð¸ Ò ÌËÏ ‚ ðÂ¯‡˛˘ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË Ò‚flÁ‡Ì˚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÛ‰¸·˚ ‚ÒÂ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡ Ë Ò‡ÏÓ Â„Ó ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. Ç ˝ÔÓıÛ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðËÓðËÚÂÚÌ˚Ï ‰Îfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌÓÂ ÁÌ‡ÌËÂ. ÇÂ‰¸ „Î‡‚Ì‡fl ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ÌÓ‚Ó„Ó ‚ÂÍ‡ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÒÓÂ‰ËÌËÚ¸ ·ÂÁ„ð‡ÌË˜Ì˚Â ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ Ë ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌ˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ò ‚˚Ò¯ÂÈ ÏÓð‡Î¸˛. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÈ

¤itim, günümüz insanl›¤›n›n geliflmesinin en önemli yönlerinden biridir. Özellikle bilgi, bilim ve bunlar›n eserlerinin kullan›lmas› her ülkenin günümüz dünyas›ndaki yerini belirler. Eskiden ayr› ayr› her insan›n hayat görüflleri ve ülkelerin statüleri e¤itimlerine ba¤l›yken, flimdi bütün insanl›¤›n kaderi ve insanl›¤›n kendi varl›¤› önemli dere-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Религиозное невежество Dinî cehalet, dinî порождает конфликты çat›flmaya yol açar Протоиерей Александр Макаров (Отдел внешних церковных связей Московского Патриархата).

равославная Церковь считает желательным, чтобы вся система образования была построена на религиозных началах, — так записано в «Основах социальной концепции Русской Православной Церкви», доктринальном документе, принятом Архиерейским Собором в 2000 г. Стремление Церкви присутствовать в школе в качестве активного субъекта воспитательно-образовательного процесса соответствует воле большинства граждан нашей страны и здравому смыслу. А все выдвигаемые противниками возражения, блокирующие церковные инициативы в сфере общего образования, не выдерживают предметной критики, так как основаны на абстракциях и имеют весьма отдаленное отношение к реальным потребностям социума. Выдвигаются они людьми, для которых по идеологическим мотивам неприемлема даже возможность значимого присутствия Церкви в государственной и общественной жизни. Школа не выполнит своего предназначения, если будет заботиться лишь о том, чтобы за время пребывания в ее стенах дети усвоили ограниченный учебной программой набор не всегда связанных между собой фрагментов научного знания. В ее задачи входит и передача последующим поколениям нравственных ценностей, накопленных народом за предшествующие века. А ценности эти, если говорить о России и русской школе, в своей основе христианские. Нравственность не может существовать в отрыве от нравственных аксиом, имеющих абсолютный характер и потому не меняющихся с течением времени в угоду конъюнктуре. Абсолютным же авторитетом в нашем мире является только Бог. Отсюда проистекает и религиозное содержание самого понятия «нравственность».

Религиозное образование в школе ни в коем случае не может быть сведено к информации о существующих в мире религиях, так как в этом случае теряется его нравственная составляющая, а значит и смысл. Включение в содержание общего образования предмета религиозной направленности вернет в школу базовые моральные ценности и будет способствовать нравственному воспитанию учащихся. Наличие у человека нравственных качеств формирует у него гражданскую позицию, в основе которой лежит ответственность за данные ему Богом таланты, за окружающий его мир. Для верующего является недопустимым недобросовестное исполнение своих обязанностей в обществе, так как он ощущает высшую — религиозную форму ответственности за свои дела и поступки. Религиозное образование в школе ни в коем случае не может быть сведено к информации о существующих в мире религиях, так как в этом случае теряется его нравственная составляющая, а значит и смысл. Нет никакой необходимости перегружать школьные курсы еще одним, интересным только узкому кругу религиоведов предметом. Противники религиозного образования в светских школах пугают общество конфликтами в детской среде, которые могут возникнуть под влиянием религиозной проповеди. Опасения безосновательны, так как религиозные конфликты являются результатом религиозной безграмотности, которую как раз и предполагается устранить преподаванием основ вероучения. Да и опыт тех регионов России, где в течение нескольких лет ведется преподавание основ православной культуры, опровергает это надуманное предположение. Верующий человек, если он имеет адекватное представление о предмете своей веры, никогда не создаст проблем в обществе.

Aleksandr Makarov

Baflpapaz, Moskova Patrikli¤i Kilise Uluslararas› ‹liflkiler Bölümü.

rtodoks Kilisesi’nin 2000 y›l›nda Arhiyereyskiy Konseyi taraf›ndan kabul edilen “Rus Ortodoks Kilisesi’nin Sosyal Kontsept Esaslar›” doktrin belgesinde “Bütün e¤itim sisteminin dinî ilkelere göre kurulmas›n›n gerekti¤ini düflünüyor.” diye yaz›l›d›r. Kilisenin okulda e¤itim ve terbiye sürecine aktif bir birey olarak kat›lma iste¤i ülkemiz vatandafllar›n›n ço¤unun arzusuna ve sa¤duyusuna uygundur. Kilisenin orta ö¤retimde inisiyatif almas›na karfl› olanlar taraf›ndan ileri sürülen itirazlar›n tutarl› bir taraf› yok, çünkü soyut fleylere dayan›yor ve toplumun gerçek ihtiyaçlar›ndan çok uzaklar. Bu itirazlar, ideolojik gerekçelerden dolay› kilisenin devlet ve toplumsal hayatta olmas›n›n kabul edilemez oldu¤unu düflünen insanlar taraf›ndan ileri sürülüyor. Okul, e¤er; çocuklar›n duvarlar› aras›nda bulundu¤u zamanda kendi aras›nda bilimsel bilgi unsurlar›yla ba¤l› olmayan, s›n›rl› bir e¤itim program›n› ö¤renmeleri kayg›s›nda olursa, görevini yapm›fl olmaz. Okulun görevleri aras›na gelecek nesillere önceki yüzy›llar boyunca birikmifl ahlakî de¤erleri vermek de girer. E¤er söz konusu ülke Rusya ve Rus okulu ise, bunlar H›ristiyan de¤erleridir. Ahlak, mutlak bir yap›s› olan ve onun için tarih boyunca konjonktür yarar›na de¤iflmeyen ahlaki aksiyomlardan ayr› yaflayamaz. Dünyada mutlak otorite yaln›z Tanr›’d›r. “Ahlak” kavram›n›n dinî yap›s› buradan geliyor. Orta ö¤retimin içeri¤ine din a¤›rl›kl› bir

Okuldaki dinî e¤itim asla dünyada var olan dinler bilgisine indirgenmemelidir. Çünkü o zaman ahlaki içeri¤i, dolay›s›yla anlam› da kaybolur. dersin konulmas› okula temel ahlakî de¤erleri verecektir ve ö¤rencilerin ahlakî terbiyesine yard›mc› olacakt›r. ‹nsanda ahlakî de¤erlerin olmas›, Tanr›’n›n ona verdi¤i yetenekleri flekillendirdi¤i gibi çevresine karfl› sorumlulu¤un bir ifadesi olan vatandafll›k tutumunu da flekillendirir. ‹nançl› insan için toplumdaki sorumluluklar›n› özensiz yapmas› kabul edilemez bir harekettir çünkü o, davran›fllar› ve yapt›klar› için tafl›d›¤› en yüksek sorumluluk flekli olan dinî sorumlulu¤u tafl›r. Okuldaki dinî e¤itim asla dünyada var olan dinler bilgisine indirgenmemelidir. Çünkü o zaman ahlaki içeri¤i dolay›s›yla anlam› da kaybolur. Okul dersleri aras›na din uzmanlar›n› ilgilendiren dar bir ders daha koymaya gerek yok. Laik okullarda din e¤itimine karfl› olanlar, toplumu din dersleri etkisiyle çocuklar aras›nda ç›kabilecek anlaflmazl›klarla korkutuyorlar. Korkular temelsizdir, çünkü dine dayal› anlaflmazl›klar tam da inanc›n temellerinin ö¤retilmesiyle ortadan kald›r›laca¤› tahmin edilen dinî cehaletten kaynaklan›yor. Rusya’n›n birkaç y›ld›r Ortodoks kültürü esaslar›n›n ö¤retildi¤i di¤er bölgelerinin tecrübeleri de hayal mahsulü bu tahmini yalanl›yor. ‹nanan insan e¤er inanc›n›n dersinde inanc›na denk bir anlay›fl al›rsa, toplumda hiçbir zaman problem yaratmaz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔðÓ„ðÂÒÒ ÌÂ ÒÓÔðÓ‚ÓÊ‰‡ÂÚÒfl ÒÚÓÎ¸ ÊÂ ·˚ÒÚð˚Ï ÛÒ‚ÓÂÌËÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ë‰Â‡ÎÓ‚. Ç ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËË ˝ÚÓ„Ó ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ëfl ‚‡ÊÌ‡fl ðÓÎ¸ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ ‚ÒÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï ÍÛÎ¸ÚÛð‡Ï, ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏ Ë ðÂÎË„ËflÏ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ ËÒÎ‡ÏÛ. ïÓðÓ¯Ó ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Â„Ó ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚÓ Û‚‡ÊËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í Ì‡ÛÍÂ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË˛ Ë Û˜ÂÌ˚Ï. åÓÊÌÓ ·ÂÁ ÔðÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌËfl ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ËÒÎ‡Ï – ˝ÚÓ ðÂÎË„Ëfl, ÍÛÎ¸ÚÛð‡ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ÓÔËð‡˛˘‡flÒfl Ì‡ ÁÌ‡ÌËÂ. Çðfl‰ ÎË ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ‚ äÓð‡ÌÂ „Ó‚ÓðËÚÒfl: «ÉÓÒÔÓ‰Ë! ìÏÌÓÊ¸ ÏÌÂ ÁÌ‡ÌËÂ» (20:114). çÂ ÔðËÁÌ‡‚‡fl ð‡ÒÓ‚˚ı, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë ËÌ˚ı ð‡ÁÎË˜ËÈ ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏË, ËÒÎ‡Ï ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÓÚ‰‡ÂÚ ÔðÂ‰ÔÓ˜ÚÂÌËÂ ÚÂÏ, ÍÚÓ Ó‚Î‡‰ÂÎ ÁÌ‡ÌËflÏË: «ÄÎÎ‡ı ‚ÓÁ‚˚¯‡ÂÚ ÚÂı ËÁ ‚‡Ò, ÍÓÚÓð˚Â Û‚ÂðÓ‚‡ÎË, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÚÂı, ÍÓÚÓð˚Ï ‰‡ðÓ‚‡ÌÓ ÁÌ‡ÌËÂ» (58:11). Ç ËÒÎ‡ÏÂ ‚‡ÊÌÂÈ¯ÂÂ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÔðËÓ·˘ÂÌËË Í ÁÌ‡ÌË˛: «çÂÛÊÂÎË ð‡‚Ì˚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÚÂ, ÍÓÚÓð˚Â ÁÌ‡˛Ú, Ë ÚÂ, ÍÓÚÓð˚Â ÌÂ ÁÌ‡˛Ú?» (39:9). ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÁÌ‡ÌËÂ ÔðÂ‰ÓÔðÂ‰ÂÎflÂÚ „ÎÛ·ËÌÛ ‚Âð˚: «ÅÓflÚÒfl ÄÎÎ‡ı‡ ËÁ ˜ËÒÎ‡ Ö„Ó ð‡·Ó‚ ÚÓÎ¸ÍÓ ÚÂ, ÍÓÚÓð˚Â ÁÌ‡˛Ú» (35:28). ç‡ÍÓÌÂˆ, ‚Ó ‚ÒÂı ÒËÚÛ‡ˆËflı, ÍÓ„‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ ÁÌ‡ÂÚ, Í‡Í ÔÓÒÚÛÔËÚ¸, ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ Ó·ð‡˘‡Ú¸Òfl Á‡ ÒÓ‚ÂÚÓÏ Í Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚Ï ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ‡Ï: «ëÔðÓÒËÚÂ ÁÌ‡ÚÓÍÓ‚, ÂÒÎË ‚˚ ÌÂ ÁÌ‡ÂÚÂ» (21:7). ëÎÂ‰ÛÂÚ Ì‡ÔÓÏÌËÚ¸ Ë ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËÂ èðÓðÓÍ‡ åÛı‡ÏÏÂ‰‡: «åÓÊÌÓ Á‡‚Ë‰Ó‚‡Ú¸ ÚÓÎ¸ÍÓ ‰‚ÛÏ Î˛‰flÏ – ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌÌÓÂ ÓÚ ÄÎÎ‡ı‡ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó ð‡ÒıÓ‰ÛÂÚ Ì‡ ·Î‡„ËÂ ‰ÂÎ‡, Ë ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ÔÓÒÚÛÔ‡ÂÚ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ‰‡ðÓ‚‡ÌÌÓÈ ÂÏÛ ÄÎÎ‡ıÓÏ ÏÛ‰ðÓÒÚË, ÔÂðÂ‰‡‚‡fl Ò‚ÓË ÁÌ‡ÌËfl ‰ðÛ„ËÏ». éÒÓ·Û˛ ðÓÎ¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡˛Ú ÒÂ„Ó‰Ìfl ÏÌÓ„ËÂ ‡‚ÚÓðËÚÂÚÌ˚Â Û˜ÂÌ˚Â Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ‰ÂflÚÂÎË. ä ÌËÏ ÔðËÌ‡‰ÎÂÊËÚ Ó‰ËÌ ËÁ ÍðÛÔÌÂÈ¯Ëı ËÒÎ‡ÏÒÍËı Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÈ îÂÚıÛÎÎ‡ı É˛ÎÂÌ, ÍÓÚÓð˚È ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚Ó ÓÚÏÂ˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÏËð ÔÂðÂÊË‚‡ÂÚ

cede buna ba¤l›. Küreselleflme ça¤›nda e¤itim için öncelik sosyal bilgi oldu. Çünkü yeni yüzy›l›n bafll›ca problemi, s›n›rs›z teknoloji ve bilgi imkanlar›n› yüksek bir ahlakla birlefltirmektir. Günümüz insan› taraf›ndan manevi ve ahlaki ideallerin özümsenmesi bilimsel ve teknolojik sürece ayn› h›zla efllik etmiyor maalesef. Bu çeliflkinin afl›lmas›nda ‹slâm dahil bütün ça¤dafl kültür, medeniyet ve dinlere önemli rol düflüyor. ‹slâm’›n bilime, e¤itim ve bilim adamlar›na özellikle aç›kça belirtilen sayg›s› iyi biliniyor. “‹slâm bilgiye dayanan bir din, kültür ve medeniyettir” dense mübala¤a etmemifl oluruz. Kur’an’da “Allah’›m ilmimi art›r”(20:114) denmesi tesadüf de¤ildir. ‹nsanlar aras›ndaki ›rksal, ulusal ve di¤er farkl›l›klara bakmadan, ‹slâm ilim sahibi insanlar› üstün tutar: “Allah sizden iman edenleri ve kendilerine ilim

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

По мнению исламского мыслителя Фетхуллаха Гюлена, одной из причин международного терроризма является образование, не ориентированное в достаточной степени на диалог, усвоение всего многообразия культур и достижений различных цивилизаций. ‹slâm alimi Fethullah Gülen’e göre uluslararas› terörün sebeplerinden biri; yeteri kadar diyalo¤a, kültürlerin çeflitlili¤inin benimsenmesi ve farkl› medeniyetlerin kazan›mlar›na yönlendirilmeyen e¤itimdir. ‰ÛıÓ‚Ì˚È ÍðËÁËÒ. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÔðË˜ËÌ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁÏ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl, ÔÓ Â„Ó ÏÌÂÌË˛, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÌÂ ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌÓÂ ‚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÈ ÒÚÂÔÂÌË Ì‡ ‰Ë‡ÎÓ„, ÛÒ‚ÓÂÌËÂ ‚ÒÂ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ì˜ÂÌ˚È Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÁÌ‡ÌËÂ ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ÍÎ˛˜Â‚Û˛ ðÓÎ¸, ÌÓ ÔðË ÛÒÎÓ‚ËË Óð„‡ÌË˜ÌÓ„Ó ÒÓÂ‰ËÌÂÌËfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ì‡ÛÍË Ò ÏÓð‡Î¸Ì˚ÏË ÔðËÌˆËÔ‡ÏË, ‚˚ð‡·ÓÚ‡ÌÌ˚ÏË ‚ÒÂÏË ÏËðÓ‚˚ÏË ðÂÎË„ËflÏË. Ç ˝ÚÓÏ Ë ÒÓÒÚÓËÚ ÒÚð‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍÓÂ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÂ ð‡Á‚ËÚËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ Ì˚ÌÂ¯Ì˛˛ ˝ÔÓıÛ, ÍÓÚÓð‡fl Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡ ð‡Ì¸¯Â ÌÛÊ‰‡ÂÚÒfl ‚ Ó·Ó„‡˘ÂÌËË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÔÓÎÛ˜Ë‚¯ÂÈ ‚ Ò‚ÓË ðÛÍË ÌÂÓ„ð‡ÌË˜ÂÌÌ˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‚ÎËflÚ¸ Ì‡ ÊËÁÌ¸ Í‡Ê‰Ó„Ó ËÁ Ì‡Ò, ‰ÛıÓ‚ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. ëðÂ‰Ë ÌËı Ó‰ÌÓ ËÁ ˆÂÌÚð‡Î¸Ì˚ı ÏÂÒÚ Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛÎ¸ÚÛð. n

verilenleri derecelerle yükseltsin” (58:11). ‹slâm’da insan›n en önemli özelli¤i ilim ö¤renmesidir: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (39:9). Bundan da öte ilim inanc›n derinli¤ini belirler: “Kullar› içinde ise Allah’tan ancak alim olanlar korkarlar” (35:28). Nihayet her durumda nas›l davranaca¤›n› bilmeyen insan e¤itimli uzmanlara baflvurmal›d›r: “E¤er bilmiyorsan›z ilim sahiplerine sorun” (21:7). Peygamber Hz. Muhammed’in hadisini hat›rlamak gerekir: “Yaln›z iki kifliye g›pta edilir: Biri, Allah’›n mal verip hak yolunda harcamaya muvaffak k›ld›¤› kimse; di¤eri de, Allah’›n kendisine ilim verip bunlar› baflkas›na ö¤reten kimsedir.” E¤itimin büyük önemini bugün birçok yetkin bilim adam› ve toplumsal flahsiyetler de belirtiyor. Bunlara “dünya bugün manevi bir kriz yafl›yor” di-

yen büyük ‹slâm alimi Fethullah Gülen de dahildir. Onun düflüncesine göre uluslararas› terörün sebeplerinden biri; yeteri kadar diyalo¤a, kültürlerin çeflitlili¤inin benimsenmesi ve farkl› medeniyetlerin kazan›mlar›na yönlendirilmeyen e¤itimdir. Gülen, ça¤dafl bilimin edinimlerinin ancak bütün dünya dinlerinin emretti¤i ahlak düsturlar›yla organik bir flekilde birleflmesi halinde, bugünkü küreselleflme flartlar›nda bilginin anahtar bir rol edinece¤ini düflünüyor. Manevi-ahlaki de¤erlerle her birimizin hayat›n› etkilemek için s›n›rs›z imkanlara sahip olan ve her zamankinden daha fazla, medeniyetin zenginleflmesine ihtiyaç duyulan ça¤›m›zda e¤itimin geliflmesindeki stratejik esas budur. Bunlar›n aras›nda merkezi yerlerden birini kültürlerin diyalo¤u almaktad›r. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Суфизм – неотъемлемая часть жизни турецкого общества Беседовала: Невваль Севинди Главный редактор журнала «ДА» (Турция).

Türk toplumu tasavvufa muhtaç Konuflan: Nevval Sevindi DA dergisi Yay›n Editörü (Türkiye).

Ç íÛðˆËË ÒÛÙËÁÏ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË, ·˚ÚÛ˛˘ËÈ ‚ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. èÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍË ð‡ÁÌ˚ı ˝ÔÓı Ò ÛÔÓÂÌËÂÏ ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡ÎË Ó ÚÛðÍ‡ı, ‰Îfl ÍÓÚÓð˚ı ÒÛÙËÈÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ‚‡ÊÌÛ˛ ˜‡ÒÚ¸ ·˚ÚËfl. òÍÓÎ˚ ÒÛÙËÁÏ‡ ÔÓÎÛ˜ËÎË ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ Ì‡ ‚ÒÂı ˜ÂÚ˚ðÂı ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡ı. é·ËÚÂÎË ‰Âð‚Ë¯ÂÈ ÒÚ‡ÎË Ì‡„Îfl‰Ì˚ÏË ÔðËÏÂð‡ÏË, Ì‡Û˜Ë‚¯ËÏË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÒÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ÒÓÔÂðÂÊË‚‡Ú¸ ·ÓÎ¸ Ë ð‡‰ÓÒÚ¸ ‰ðÛ„Ó„Ó. Ç Ò‡Ï˚ı ÚðÛ‰Ì˚ı ÒËÚÛ‡ˆËflı, ‰‡ÊÂ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ‚ð‡„‡Ï, ÚÛðÍ‡Ï ÔðËÒÛ˘Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘¸ Ë ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ ‰ðÛ„Ó„Ó, ËÒÚÓÍË ÍÓÚÓð˚ı Ú‡ÍÊÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÒÍ‡Ú¸ ‚ ÒÛÙËÁÏÂ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ðÓÎ¸ ÒÛÙËÁÏ‡ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ó˜ÂÌ¸ ‚ÂÎËÍ‡. ÑÎfl ÔÂ‚ˆ‡ ÄıÏÂÚ‡ éÁı‡Ì‡ ÒÛÙËÁÏ, ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ «èÛÚ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡», ËÏÂÂÚ ÓÒÓ·ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. ÄıÏÂÚ éÁı‡Ì Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ·ÂÁ ÒÛÙËÁÏ‡ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ Ë ÓÁ‰ÓðÓ‚ÎÂÌËÂ ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡. ë ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Ï ËÒÔÓÎÌËÚÂÎÂÏ ÒÛÙËÈÒÍÓÈ ÏÛÁ˚ÍË Ï˚ „Ó‚ÓðËÎË Ó ‚ÓÒÔðËflÚËË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ÒÛÙËÁÏÂ Ë ÒÛÙËÈÒÍÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â Í ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. çÂ‚‚‡Î¸ ëÂ‚ËÌ‰Ë: îËÎÓÒÓÙËfl, ðÂÎË„Ëfl Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ÔðÂ‰Î‡„‡˛Ú Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÏ ÏÓ‰ÂÎË ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl Ë ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ä‡ÍÓ‚‡ ðÓÎ¸ ÒÛÙËÁÏ‡ ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓˆÂÒÒÂ? ÄıÏÂÚ éÁı‡Ì: ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Í‡Í Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÛ˛ ÏÓ‰ÂÎ¸ ËÎË ÔÎÓ‰ ÒÛÙËÈÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl – ÁÌ‡˜ËÚ Ò Ò‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡ ÌÂ ÛflÒÌËÚ¸ ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ÒÛÙËÁÏ‡. Ç ÚÓÏ Ë ÔðÓ·ÎÂÏ‡, ˜ÚÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÔðËÔËÒ˚‚‡ÂÚ ÒÛÙËÁÏÛ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÂÒ‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ÙÛÌÍˆËË Ë Á‡‰‡˜Ë. ÇÒÂ„Ó Ó‰Ì‡ ·ÛÍ‚‡ «·», Ò

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÍÓÚÓðÓÈ Ì‡˜ËÌ‡ÂÚÒfl ÓÚÍð˚‚‡˛˘‡fl ë‚fl˘ÂÌÌ˚È äÓð‡Ì ÒÛð‡ «î‡ÚËı‡» (ÅÂÒÏÂÎÂ), ÛÊÂ ÔðÂÔÓ‰ÌÓÒËÚ Ì‡Ï ÏÓ‰ÂÎ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚Ó ‚ÒÂı Â„Ó ÔðÓfl‚ÎÂÌËflı Ë ÔÓÚÂÌˆËflı ð‡Á‚ËÚËfl. ëÎÓ‚‡ÏË èðÓðÓÍ‡ ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ „Ó‚ÓðËÚ: «ÅÛ‰Û˜Ë Ú‡ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÓÍðÓ‚Ë˘ÌËˆÂÈ, fl ÔÓÊÂÎ‡Î ·˚Ú¸ ÛÁÌ‡ÌÌ˚Ï, ÔÓÊÂÎ‡Î ·˚Ú¸ ‚ÓÁÎ˛·ÎÂÌÌ˚Ï. ü ÒÓÁ‰‡Î ÏËð ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ‰Îfl ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡». ÖÒÎË ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ¸ Í ‚ÓÔðÓÒÛ Ò ˝ÚÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ÚÓ ÔÓðÚðÂÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Í‡ÍËÏ ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Ú¸, ÒÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚÒfl Ò‡Ï ÒÓ·ÓÈ: Ôð‡‚ËÎ¸Ì˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl Ó·ð‡Á ÊËÁÌË, ˆÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÓÒ¸˛ ÍÓÚÓðÓ„Ó fl‚ÎflÂÚÒfl ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ Ë ÍÓÚÓð˚È ·˚Î ·˚ ÇÒÂ‚˚¯ÌËÏ Ó‰Ó·ðÂÌ. ëÛÙËÁÏ – ˝ÚÓ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÂ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂ Ú‡ÍÓ„Ó ÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ÔÓÁËˆËfl, ÍÓÚÓðÛ˛ Ï˚ Á‡ÌËÏ‡ÂÏ ÔðË ÔðÂÚ‚ÓðÂÌËË ‚ ÊËÁÌ¸ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl. ëÛÙËÁÏ – ˝ÚÓ ˝ÒÚÂÚËÍ‡, ˝ÚËÍÂÚ, ÒÏ˚ÒÎÓ‚‡fl Ì‡ÔÓÎÌÂÌÌÓÒÚ¸ Ë „ÎÛ·ËÌ‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ÇÓÁÏÓÊÂÌ ÎË ÒÛÙËÁÏ ·ÂÁ ÁÌ‡ÌËfl Ë Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÂÏÛ ˝ÚËÍÂÚ‡? çÂÚ, ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÂÌ. àÒÎ‡Ï ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÂÌ ·ÂÁ ˝ÚÓ„Ó. ëÛÙËÁÏ ÌÂÎ¸Áfl ð‡ÒÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸ ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ ÓÚ ËÒÎ‡Ï‡. éÌ fl‚ÎflÂÚÒfl

Türkler tasavvufu bir yaflam biçimi olarak alg›lam›fl ve hayata geçirmifllerdir. Tasavvufun de¤erleri ile yaflayan ve yaflatan Türklerin tutumu birçok yabanc› seyyaha konu oldu. Tasavvuf okullar› dört k›taya yay›ld›. ‹nsanl›¤›n parças› olma ve insanileflme yolundaki safhalar, dertlenme ve dostunun derdinde kavrulma tasavvuf dergahlar›nda ö¤renildi Türklerin genelde karfl›laflt›¤› haks›z durumlarda karfl›dakinden hep anlay›fl ve empati beklemesinin de alt›nda yard›mlaflma duygusu yatar. Bu nedenle toplumda tasavvufun yeri büyüktür. “‹nsan olma yolu” diyebilece¤imiz tasavvuf, sanatç› Ahmet Özhan için özel bir anlam içeriyor. Düflüncelerini “Türk toplumu Tasavvufsuz iflah olmaz” cümleleriyle özetleyen, Türk tasavvuf müzi¤inde önemli bir yere sahip olan Ahmet Özhan’la tasavvufun insan yetifltirme yaklafl›m›n› ve insana bak›fl›n› konufltuk. Nevval Sevindi: Bir insan modeli oluflturmada felsefe, din ve e¤itim kendilerine özgü bir üslupla öneri getiriyorlar. Tasavvufun bu konudaki yaklafl›m› nedir? Ahmet Özhan: Özgün bir tasavvuf modeli olarak “insan”› düflünmenin, meseleyi ta bafltan yeteri kadar kavrayamayan bugünkü insan topluluklar›n›n meselesi oldu¤unu düflünüyorum. Çünkü Kur’an-› Kerim’in besmelesinin b’sinin alt›ndaki noktada bu insan modeli zaten bütün profiliyle, bütün perspekti-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

fiyle ortadad›r. Çünkü Cenab-› Hak Habibinin lisan›yla “Ben bir gizli hazineyken, bilinmeyi, sevilmeyi murad ettim. Bütün alemi insan için, insan-› kâmil için yaratt›m” diyor. Meseleye buradan yaklaflt›¤›m›z zaman, zaten nas›l bir insan olunmas›n›n gereklili¤i ortaya ç›k›yor. O zaman Cenab-› Hak merkezli ve O’nu hoflnut edecek yaflama biçimi farz›n yerine getirilmesinden ibarettir. Tasavvuf zaten yaflama geçirilirken al›nan tav›rd›r. Yaflama geçirme sürecindeki ald›¤›m›z tav›rd›r. Derinlemesine yaflam anlay›fl›m›z›n konuyu anlamlaflt›r›rken ortaya konan esteti¤imiz, nezaketimiz ve irfan›m›zd›r. Tasavvuf böyle bir profil ç›kart›yor ortaya. Nezaket ve irfan olmadan tasavvuf olamaz m›? Olmaz. ‹slâm olamaz. Yani benim bugünkü düflüncem içerisinde tasavvuf ayr› bir profil de¤il. ‹slâm’›n özünün ortaya ç›k›fl›ndan ibarettir. Kati surette ayr› de¤ildir fakat ‹slâm’›n arza inince anlama veyahut aktarma biçimi de bir tasavvuftur. Kaba, saba, marjinalleflmifl, fiile tapan bir üslupla de¤il de, o fiille hayat›n› aflka dönüfltüren bir üsluptur tasavvuf. Bunun gerektirdi¤i ne kadar fiil ve yaflama aktar›lm›fl bir biçim varsa, onlarda bu flekilde yaflamak isteyen insanlar›n hayatlar›nda tatbik etmeleri gereken davran›fl biçimleridir. Peki, hayat›m›zda var olan tepkisellikten kurtulman›n bir yolu yok mudur? Gönül ve ak›l uyan›kl›l›¤›n› mümkün oldu¤u kadar sürekli k›lmakla tepkisellikten kurtulabiliriz. Her an hangi huzurda, hangi maksatla bulundu¤umuzu unutmaz isek, yani her an›n fark›na var›r isek, kurtulabiliriz. K›r›c› tepkilerimizden ancak bu flekilde piflman olabiliriz. Böylece bir ad›m geri döner, piflman oldu¤umuz anki psikolojimizin d›fl›nda oldu¤umuzu an›nda tespit ederiz. Piflman oldu¤umuz psikoloji ise, fark›ndal›¤›m›z› yitirdi¤imiz and›r. Üstelik nezaket bak›m›ndan da her zaman karfl›n›zdakini kendimize tercih etmemiz laz›md›r. Bir yanl›fl davran›fla tepki verme konusunda “Ama o da bana böyle yapt›.” diye cevap veren birisine flunu demek laz›m. “Sen de yaparsan, ondan ne fark›n kal›r?” O yapacak, sen yapmayacaks›n. Nefse zor geliyor ama kemalin gitti¤i yolda

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔðÓfl‚ÎÂÌËÂÏ ÒÛ˘ÌÓÒÚË ËÒÎ‡Ï‡. ùÚÓ Â‰ËÌÓÂ ˆÂÎÓÂ, ÌÓ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂ, ‚ÓÒÔðËflÚËÂ Ë ÔÓÌËÏ‡ÌËÂ ËÒÎ‡Ï‡ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ÒÛÙËÁÏ‡. ëÛÙËÁÏ ‰‡ÎÂÍ ÓÚ „ðÛ·Ó„Ó, Ï‡ð„ËÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÏÂÚÓ‰‡, ÓÔËð‡˛˘Â„ÓÒfl ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl, Ì‡ ÙÓðÏÛ. ëÛÙËÁÏ – ˝ÚÓ ÏÂÚÓ‰ Úð‡ÌÒÙÓðÏ‡ˆËË ÊËÁÌË ÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ‚ ‚˚ÒÓÍÛ˛, ÌÂÁÂÏÌÛ˛ Î˛·Ó‚¸, Ú.Â. ÙÓðÏ‡ ÔÂðÂıÓ‰ËÚ ‚ ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂ. ÇÒÂ ÏÂÚÓ‰˚, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ðÂ‡ÎËÁ‡ˆË˛ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÌËÏ‡ÌËfl, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ‚Ë‰˚ Ë ÙÓðÏ˚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÊÂÎ‡˛˘Â„Ó ÊËÚ¸ ‚ÌÛÚðË ÒÛÙËÁÏ‡. ä‡Í ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ËÁ·‡‚ËÚ¸Òfl ÓÚ ðÂÙÎÂÍÚÓðÌ˚ı, ÌÂÓ·‰ÛÏ‡ÌÌ˚ı ÔÓÒÚÛÔÍÓ‚? èÓÒÚÓflÌÌÓÂ ÔðÓ·ÛÊ‰ÂÌËÂ Ë ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ ÒÂð‰ˆ‡ Ë ð‡ÁÛÏ‡ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ËÁ·‡‚ËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÓÚ ÌÂÓ·‰ÛÏ‡ÌÌ˚ı ðÂ‡ÍˆËÈ. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Í‡Ê‰˚È ÏË„ ÔÓÏÌËÚ¸, Ò Í‡ÍÓÈ ˆÂÎ¸˛ Ë ‰Îfl ˜Â„Ó Ï˚ ÔðË¯ÎË ‚ ˝ÚÓÚ ÏËð. ÖÒÎË Ï˚ ÓÒÓÁÌ‡ÂÏ ÙÛÌÍˆË˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ì‡ áÂÏÎÂ, ‚ÎÓÊÂÌÌÛ˛ ‚ Ì‡Ò ÇÒÂ‚˚¯ÌËÏ, Ì‡¯Â ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ ËÁÏÂÌËÚÒfl Ò‡ÏÓ ÒÓ·ÓÈ. ÇÂ‰¸ ÚÓ„‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ·Û‰ÂÚ ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ‡Ì‡ÎËÁÛ Í‡Ê‰Ó„Ó Ò‰ÂÎ‡ÌÌÓ„Ó ËÏ ¯‡„‡. íÓÎ¸ÍÓ Ú‡ÍÓÈ ‡Ì‡ÎËÁ ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÒÓÊ‡ÎÂÚ¸ Ó ÌÂÔð‡‚ËÎ¸ÌÓÏ ‰ÂÈÒÚ‚ËË. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ï˚ÒÎÂÌÌÓ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl Ì‡Á‡‰ Ë ÓÒÓÁÌ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‚ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ„‰‡ ËÏ ·˚Î ÒÓ‚Âð¯ÂÌ ÌÂ·Î‡„Ó‚Ë‰Ì˚È ÔÓÒÚÛÔÓÍ, Â„Ó ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÒÚÓflÌËÂ Ì‡ıÓ‰ËÎÓÒ¸ Á‡

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ð‡ÏÍ‡ÏË ÓÒÓÁÌ‡ÌËfl ÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó Ì‡·Î˛‰ÂÌËfl Á‡ ÌËÏ ÇÒÂ‚˚¯ÌÂ„Ó. Ñ‡ Ë ‚ÓÓ·˘Â – ˝ÚËÍ‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl ÛÚ‚ÂðÊ‰‡ÂÚ, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚ÒÂ„‰‡ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡Ú¸ ·ÎËÊÌÂ„Ó ÒÂ·Â. óÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È Ì‡ ÌÂ‚ÓÒÔËÚ‡ÌÌÓÒÚ¸ ËÎË „ðÛ·ÓÒÚ¸ ÓÚ‚Â˜‡ÂÚ ÚÂÏ ÊÂ, ÌË˜ÂÏ ÌÂ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ÓÚ ÚÓ„Ó, ÍÚÓ ÔðÓfl‚ËÎ ÌÂÛ‚‡ÊÂÌËÂ Í ÌÂÏÛ. áðÂÎ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ ÒÚ‡ÌÂÚ ÓÚ‚Â˜‡Ú¸ ÚÂÏ ÊÂ Ì‡ ÌÂ‚ÓÒÔËÚ‡ÌÌÓÒÚ¸, Ì‡„ÎÓÒÚ¸, ÁÎÓ. ÑÎfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ˝„Ó ˝ÚÓ ÒÎÓÊÌ˚È ˝ÍÁ‡ÏÂÌ, ÌÓ ÔÛÚ¸ Í ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÛ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Û ÔðÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÚ ÔÓ·Â‰Û ‚ ÒÂ·Â „Óð‰ÓÒÚË, Ú˘ÂÒÎ‡‚Ëfl, ‚˚ÒÓÍÓÏÂðËfl. à ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÏÓÊÌÓ ÔðË·ÎËÁËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËÏ‡ÌË˛ ‚˚Ò¯ÂÈ ËÒÚËÌ˚, ˜‡ÒÚ¸˛ ÍÓÚÓðÓÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. èðÓˆÂÒÒ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ Ò‡Ï ÔÓ ÒÂ·Â, ÌÂÔðÓËÁ‚ÓÎ¸ÌÓ ËÎË Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ˜ÚÓÚÓ ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó ÔðÂ‰ÔðËÌËÏ‡Ú¸? ë‡ÏÓ ÔÓ ÒÂ·Â ÌË˜Â„Ó ÌÂ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ. óÚÓ·˚ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ú¸Òfl, Ì‡‰Ó ÔðËÎÓÊËÚ¸ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â ÛÒËÎËfl. ÑÎfl ÚÓ„Ó Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ‚Â‰¸ ˜ÚÓ·˚ ÔÓÌflÚ¸ Í‡ÍÛ˛-ÎË·Ó Í‡ÚÂ„ÓðË˛ ËÎË ÔðÂ‰ÏÂÚ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÁÌ‡ÌËfl. ê‡Á‚ËÚ˚Ï ÁÌ‡ÌËÂÏ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÏÛ‰ðÂˆ, Û ÍÓÚÓðÓ„Ó ˝ÚÓ ÁÌ‡ÌËÂ ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸. å˚ fl‚ÎflÂÏÒfl ÔðËÏÂðÓÏ ‰Îfl ÍÓ„Ó-ÚÓ, Ì‡¯Ë ÁÌ‡ÌËfl Ë ÓÔ˚Ú ÔÓÏÓ„‡˛Ú ÍÓÏÛ-ÚÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ú¸Òfl. çÓ Ë Ì‡ Ì‡¯ÂÏ ÔÛÚË ÂÒÚ¸ Î˛‰Ë, ÍÓÚÓð˚Â fl‚Îfl˛ÚÒfl ‰Îfl Ì‡Ò ÔðËÏÂðÓÏ, ÍÓÚÓð˚Â ‚Â‰ÛÚ Ì‡Ò. àÌ˚ÏË

bu ciddi bir engeldir, bu afl›lmas› gereken bir fleydir. O zaman da eflyan›n -yani fleylerin ço¤ulu olarak kullan›yorum eflyay›- insan da ona dahil olmak üzere, hakikatini anlamak ad›na ciddi mesai sarf etmek laz›m. ‹nsan› kemale götüren süreç kendili¤inden mi oluflur, yoksa bizim bunun için bir fley yapmam›z m› gerekir? Yapmam›z gerekir. Kendili¤inden olmaz. E¤itim diye bir gerçek var. Malum için ilim gerek, ilim için de bir âlime ihtiyaç vard›r. ‹lim – âlim – malum birbirine ba¤l›lar. Bir fleyin malumat› için ilim laz›m. Mutlaka biz birilerine önder oluruz, donan›m›m›zla, mutlaka bize önderlik etmek durumunda olan önümüzde daha donan›ml› insanlar vard›r. Yani bir mürflide ihtiyac›m›z var. Ayd›nlat›c›, ö¤reticiye ihtiyac›m›z var. Hangi okula gitseniz ö¤retmenden geçilmez. Ö¤retmensiz okul olur mu? Dünya da bir okuldur, kemal sürecini yaflad›¤›n›z bir okul. Dünyan›n ö¤retmenlerinin olmamas› mümkün mü? Kitap var. Okulda da kitap var. Onun için Kuran-› Kerim var ama Peygamber Efendimiz var. Üstelik o kitaplar› kim yaz›yor? Hep ö¤retmenler yaz›yor.

nas›l bir insan? каким быть человеку?

Словами Пророка Всевышний говорит: «Будучи таинственной сокровищницей, я пожелал быть узнанным, пожелал быть возлюбленным. Я создал мир для человека, для совершенного человека». Если подходить к вопросу с этой стороны, то портрет человека, каким он должен быть, складывается сам собой. Cenab-› Hak Habibinin lisan›yla “Ben bir gizli hazineyken, bilinmeyi, sevilmeyi murad ettim. Bütün alemi insan için, insan-› kâmil için yaratt›m” diyor. Meseleye buradan yaklaflt›¤›m›z zaman, zaten nas›l bir insan olman›n gereklili¤i ortaya ç›k›yor. ÒÎÓ‚‡ÏË, ·ÂÁ Û˜ËÚÂÎfl ÌÂÎ¸Áfl. ÇÓ ‚ÒÂı ¯ÍÓÎ‡ı, ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ı ÂÒÚ¸ Û˜ËÚÂÎfl. çÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÒÂ·Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒ ·ÂÁ Û˜ËÚÂÎfl. ÇÒÂÎÂÌÌ‡fl – ÚÓÊÂ ¯ÍÓÎ‡, „‰Â ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚ÛÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó. à Û ˝ÚÓÈ ¯ÍÓÎ˚ ÚÓÊÂ ÂÒÚ¸ Û˜ËÚÂÎ¸. à ÂÒÚ¸ ÍÌË„‡, Ú.Â. Û˜Â·ÌËÍ. á‰ÂÒ¸ ‚ÒÂ, Í‡Í ‚ ¯ÍÓÎÂ. äÓð‡Ì – Û˜Â·ÌËÍ, èðÓðÓÍ – Û˜ËÚÂÎ¸. é‰ÌÓ ·ÂÁ ‰ðÛ„Ó„Ó ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ. à ÂÒÚ¸ íÓÚ, ÍÚÓ Ì‡ÔËÒ‡Î ÍÌË„Û. Ç˚ ÍÓÒÌÛÎËÒ¸ Ó˜ÂÌ¸ ‚‡ÊÌÓÈ ‰Îfl Ì‡Ò ÚÂÏ˚ ¯ÍÓÎ˚. åÓÊÌÓ ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ¯ÍÓÎ‡ – ˝ÚÓ ˆÂÌÚð ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ä‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡Ú¸ ¯ÍÓÎ‡? ä‡Í-ÚÓ ÏÂÌfl ÔðË„Î‡ÒËÎË ‚˚ÒÚÛÔËÚ¸ ‚ Ó‰ÌÓÏ ÍÓÎÎÂ‰ÊÂ. äÓÎÎÂ‰Ê ÌÓÒËÎ ËÏfl ûÌÛÒ‡ ùÏðÂ. èÓ ‰ÓðÓ„Â fl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÎ ÒÂ·Â, ˜ÚÓ ‚˚ÔÛÒÍÌËÍË ˝ÚÓ„Ó ÍÓÎÎÂ‰Ê‡, Í‡Ê‰˚È ËÁ ÌËı, – ‚ Í‡ÍÓÏ-ÚÓ ÒÏ˚ÒÎÂ ûÌÛÒ ùÏðÂ. çÓ, Í ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÍÓÎÎÂ‰Ê ÌÂ ‚˚ÔÛÒÍ‡ÂÚ ûÌÛÒÓ‚ ùÏðÂ, ÓÌ ‚˚ÔÛÒÍ‡ÂÚ ÏÓÎÓ‰˚ı Î˛‰ÂÈ, ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ ÌËı ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÔËÒ‡ÚÂÎÂÏ, ÍÚÓ-ÚÓ ÔÓ˝ÚÓÏ, ÌÓ ûÌÛÒ‡ ÒðÂ‰Ë ÌËı ÌÂÚ. Ç ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍÓÏ ÒÛÙËÁÏÂ ûÌÛÒ ùÏðÂ ËÏÂÂÚ ÓÒÓ·˚È ÒÚ‡ÚÛÒ. èÂðÂÊËÚ˚È ËÏ ‰ÛıÓ‚Ì˚È ðÓÒÚ, ÌÂ‚ÂðÓflÚÌÓÂ ÔðË·ÎËÊÂÌËÂ Í ËÒÚËÌÂ, ËÒÍðÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ‚ÂðÂ ÌÂ Òð‡‚ÌËÏ˚ ÌË Ò ˜ÂÏ. çÓ ˝ÚÓ ÌÂ ÁÌ‡˜ËÚ, ˜ÚÓ Ì‡Ï ÌÂ ÌÛÊÌ‡ ¯ÍÓÎ‡ ËÏÂÌË ûÌÛÒ‡ ùÏðÂ. ëðÂ‰Ë ÒÛÙËÈÒÍËı Óð‰ÂÌÓ‚ ÂÒÚ¸ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÂ «Û‚ÂÈÒËÎËÍ», ÍÓÚÓðÓÂ ÔÓ‰ð‡ÁÛÏÂ‚‡ÂÚ Ò‡ÏÓð‡Á‚ËÚËÂ Ë Ò‡ÏÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ ·ÂÁ ÔÓÒðÂ‰ÒÚ‚‡ Û˜ËÚÂÎfl. çÓ ˝ÚÓ ÎË¯¸ Ó‰ÌÓ ËÁ ÏÌÓ„Ëı Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÈ, Û ÍÓÚÓðÓ„Ó ‚ Ò‚ÓÂ ‚ðÂÏfl Ú‡ÍÊÂ ·˚ÎË ¯ÍÓÎ˚, ‰Âð‚Ë¯ÒÍËÂ Ó·ËÚÂÎË, „‰Â ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ˝„Ó. ç‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ ‰ÂÌ¸, ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ, ÒÛÙËÈÒÍËÂ Û˜ðÂÊ‰ÂÌËfl Á‡Íð˚Ú˚. çÓ ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ Á‡Íð˚Ú¸ ËÎË Á‡ÔðÂÚËÚ¸ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ. äÛÎ¸ÚÛð‡ ÒÛÙËÁÏ‡ ÊË‚‡. ä‡Í Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ¸ Í ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛ ‰ÂÚÂÈ? ä‡Í Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ËÁ ‰ÂÚÂÈ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı Î˛‰ÂÈ?

Burada çok önemli bir fley var; okul. Okul, asl›nda insan üreten bir merkezdir. Bu okul nas›l bir insan yetifltirir? Beni bir okula konuflma için davet ettiler. Okulun ismi Yunus Emre Koleji. Ben okula giderken “Yunus Emrelik o kolejden mezun olan, Yunus Emre olur mu acaba?” diye tatl› bir çocuksu hayal kurdum. Ama maalesef Yunus Emre mezun olunmuyor, birileri mezun oluyor, okuryazar oluyor ama Yunus Emrelik baflka bir süreç, baflka bir okul. Ama mutlaka yine böyle bir okula ihtiyaç var. Mutlaka derken tabii ekoller içerisinde Üveysilik diye bir ekol var. Bu, kendi kendine bir oluflma ve sadece kemale götüren kulvarlardan bir tanesi. Asl›nda bir zamanlar bunun tarikatlar ve dergahlar gibi ciddi müesseseleri, okullar› vard›. Bugün onlar kanun gere¤i kapat›lm›fl. Ama kültürü kapatmak mümkün de¤il. Kültür hâlâ yafl›yor. Peki, çocuklar› ne yapaca¤›z? Bir çocuktan nas›l insan yetifltirilir? Görgülü kufllar gördü¤ünü ifller. E¤er ailede böyle bir yatk›nl›k söz konusu ise, çocuk kendinde genetik olarak var olan e¤ilimlerinin bir tak›m bilgisayar t›klamalar›n› kendi beyninde bir aç›l›m olarak küçüklü¤ünden itibaren hissetmeye bafllar. Ve o art›k kendi karar verip, kendi arzular›n› tatmin etme dönemine geldi¤i zaman, kendi kâmilini aramaya bafllar. Büyük bir ifltah ve istekle o manevi yan› ona sinyal verir. Ama arama iste¤ini veremezsiniz. Var olan iste¤ini uyand›rabilirsiniz. Yani onun yarad›l›fl biçiminde o t›klanacak noktan›n var olmas› laz›m ki, siz oray› t›klayabilesiniz. Sizin bilgisayar›n›zda o yükleme yok, istedi¤in kadar t›klay›n oraya, yan›t al›r ama bilgi ç›kmaz ortaya. Ama Cenab-› Hakk’›n “ruhundan ruh

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Суфизм – своеобразная дорожная карта уфизм в материальном и духовном отношениях рассматривает человека как совокупность проявлений атрибутов Всевышнего. Свои достоинства или недостатки человек связывает с уровнем образования или способностями, вложенными в него Всевышним. Т.е. даже в этом вопросе просматривается влияние педагогики. Ловля рыбы тоже связана с воспитанием и педагогикой. Это неправильное действие, потому что при ловле рыбы человек использует наживку и обманывает живое существо. Или другой пример: я могу грубо поступить по отношению к кому-то. Человек обвинит меня в невоспитанности или предположит, что мое психологическое состояние в тот момент помешало мне быть вежливым. От его реакции зависит, смогу ли я измениться в лучшую сторону или нет. Вообще, человек должен строить отношения со всеми живыми и неживыми существами по такой схеме.

Суфизм – способ существования, своеобразная дорожная карта. Для правильного использования карты необходимо обладать коммуникативными навыками, поскольку любой объект мы познаем в процессе общения. Общение – это способ найти правильный адрес. В турецком народе генетически заложено уважение к ближнему, духовный стержень. Источник этих качеств – суфизм. Мы очень дружелюбны, испытываем уважение к вере, в нас есть юношеский задор. Это наше достояние. Поэтому для турецкого общества суфизм – это путь к духовному и карьерному росту. Самый, казалось бы, прожженный негодяй испытывает благодаря суфизму трепет перед Аллахом. Суфизм принял социальный характер, формируя замечательное общество, свободное, равноправное, в генетическом коде которого заложена масса позитивных духовных черт.

Tasavvuf bir yol haritas›d›r

asavvuf, insan› maddi ve manevi olarak bir esma terkibi olarak görmedir. ‹nsan›n yeterliliklerini veya yetersizliklerini kendi e¤itimi veya Allah’›n yaratmas›yla alakal› bir flekilde gören kiflinin O’na tepkisi tamamen pedagojik olmal›d›r. Bal›k tutman›n bile pedagojiyle alakas› var ama hayvan› aldat›yorsun. Aldatmak hayat›n hiçbir safhas›nda do¤ru de¤ildir. Ben sana kabal›k yapabilirim. Sen ya “bunun psikolojisi yerinde de¤il” veyahut “bu e¤itimsizin birisi” dersin. E¤er müdahale edecek gücün varsa bana bir art› ekleme ad›na yapars›n. ‹nsan eflya ile bu flekilde iliflki kurmal›. Tasavvuf bir var›fl biçimi, yol haritas›d›r. Bu yol haritas› içerisinde iletiflim çok önemli, çünkü objeyi onunla yapt›¤›n iletiflim yoluyla tan›yacaks›n ve tarif edilmifl yolu bulacaks›n. ‹letiflim bir adres bulmaktaki sokak ismi, cadde ismi, köfle bafl›ndaki belirgin bir objedir. Türk insan›n›n ço¤unluk olarak genetik yap›s›nda tasavvufi heyecan ve sayg› vard›r. Çünkü biz dostlu¤u seven, paylaflmay› seven, inanca çok yak›n ve delikanl›y›z. Veri taban›m›z bu. Dolay›s›yla bu toplumun en büyük ›slah ve kariyer argüman› tasavvuftur. En belal› adam bile tasavvuf sayesinde Allah’tan korkar. Tasavvuf; sosyalleflmifl, özgür ve f›rsat eflitli¤i olan bir toplumda bu genetik yap›ya sahip mükemmel bir toplum ortaya koyar.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

«éÚ ‰Ó·ðÓ„Ó ÍÓðÌfl Ë ‰Ó·ð‡fl ÔÓðÓÒÎ¸». ÖÒÎË ‚ ÒÂÏ¸Â ÂÒÚ¸ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌÓÒÚ¸ Í ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÛ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌË˛, ÚÓ „ÂÌÂÚË˜ÂÒÍË ÓÌ‡ ÔÂðÂ‰‡ÂÚÒfl Ë ðÂ·ÂÌÍÛ. ùÚÓ Í‡Í ÔðÓ„ð‡ÏÏÌÓÂ Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ ÍÓÏÔ¸˛ÚÂð‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ Á‡ÎÓÊÂÌÓ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÔðÓ„ð‡ÏÏ, ˜‡ÒÚ¸˛ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÔÓÎ¸ÁÛÂÏÒfl, ‡ ‰ðÛ„ÓÈ – ÌÂÚ. çÓ ÒÚÓËÚ Ì‡Ê‡Ú¸ Ì‡ ÌÛÊÌÛ˛ ÒÌÓÒÍÛ, Ë ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ ÔðÓfl‚ËÚÒfl. äÓ„‰‡ ÔðË‰ÂÚ ‚ðÂÏfl, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡˜ÌÂÚ ÔÓËÒÍ ÔÛÚË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ò‚ÓÂ„Ó «fl». íÓ„‰‡ Á‡ÎÓÊÂÌÌ˚È ‚ ÌÂÏ ‰ÛıÓ‚Ì˚È ÔÓÚÂÌˆË‡Î ÔðÓfl‚ËÚ ÒÂ·fl. çÓ ÂÒÎË ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÂ ÌÂ Á‡ÎÓÊÂÌÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ ÔÓËÒÍ‡ ÒÂ·fl, ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl, ÚÓ ‚ðfl‰ ÎË ˜ÚÓ-ÚÓ ÏÓÊÌÓ ËÁÏÂÌËÚ¸. Ç ˜ÂÎÓ‚ÂÍÂ ÓÚ ðÓÊ‰ÂÌËfl ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Ú¸ Á‡ÎÓÊÂÌ‡ ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡, ÍÓÚÓð‡fl Ò‰ÂÎ‡ÂÚ ‚ÂðÓflÚÌ˚Ï Â„Ó ‰ÛıÓ‚Ì˚È ðÓÒÚ. é‰Ì‡ÍÓ ÌÂÎ¸Áfl Á‡·˚‚‡Ú¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ ÒÍ‡Á‡Î: «ü ‚‰ÓıÌÛÎ ‚ ÌÂ„Ó ËÁ åÓÂ„Ó ‰Ûı‡». í.Â. ‚ Í‡Ê‰ÓÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÂ ËÁÌ‡˜‡Î¸ÌÓ Á‡ÎÓÊÂÌ‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ Í ‰ÛıÓ‚ÌÓÏÛ ð‡Á‚ËÚË˛. Ç ˝ÚÓÏ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ÒÚÓËÚ Ì‡ÔÓÏÌËÚ¸ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÓÂ ‚ ËÒÎ‡ÏÂ ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ: «ÇÒÂ Î˛‰Ë ðÓÊ‰‡˛ÚÒfl ıÓðÓ¯ËÏË»… ëÓ„Î‡ÒÌÓ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÏÛ Û˜ÂÌË˛, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ò ðÓÊ‰ÂÌËfl ÌÂÒÂÚ ‚ ÒÂ·Â ÔÂð‚ÓðÓ‰Ì˚È „ðÂı. èðË ÍðÂ˘ÂÌËË ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ˜‡ÒÚË˜ÌÓÂ Ó˜Ë˘ÂÌËÂ ÓÚ „ðÂı‡. Ç ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı ‚ÂðÓÛ˜ÂÌËflı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ˜ËÒÚ˚Ï, Í‡Í ·ÂÎ˚È ÎËÒÚ ·ÛÏ‡„Ë. ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ ‚ Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚ ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ë ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚Â ÔðËÁ‚‡Ì˚ ÒÎÛÊËÚ¸ Â„Ó

Гармоничное развитие ребенка, создание благоприятных условий для его духовного развития – задача родителей, соседей, школы, города, всего государства. Çocu¤un yarat›l›fl› do¤rultusunda baflar›l› olmas› için ona yard›m etmek, sa¤l›kl›, uygun bir ortam haz›rlamak velinin, mahallenin, semtin meselesidir, flehrin meselesidir, ülkenin meselesidir.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÔðÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌË˛ ‚ ÁÂÏÌÓÈ ÊËÁÌË. ëÓ„Î‡ÒÌÓ ÔðÓfl‚ÎÂÌË˛ ÊÂÎ‡ÌËfl ÇÒÂ‚˚¯ÌÂ„Ó, ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Á‡ÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚÒfl ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ‡fl ˆÂÎ¸, ÍÓÌˆÂÔˆËfl, ‰Îfl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÍÓÚÓðÓÈ ÓÌ Ó·Î‡‰‡ÂÚ ‚ÒÂÏË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ÏË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË. ÄÎÎ‡ı Ó·Î‡‰‡ÂÚ 99 ÍÎ˛˜Â‚˚ÏË ËÏÂÌ‡ÏË‡ÚðË·ÛÚ‡ÏË. ëÌ‡˜‡Î‡ Ï˚ ÛÁÌ‡ÂÏ Ó· ‡ÚðË·ÛÚÂ ùð-ê‡ıÏ‡Ì – åËÎÓÒÚË‚˚È, ÔÓÒÎÂ‰ÌËÈ ‡ÚðË·ÛÚ – ÄÒ-ë‡·Ûð – íÂðÔÂÎË‚˚È. çÓ ˝ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ˜‡ÒÚ¸ ËÏÂÌ‡ÚðË·ÛÚÓ‚ ÄÎÎ‡ı‡. íÓÚ, ÍÚÓ ‚ÓÁ¸ÏÂÚÒfl ÛÚ‚ÂðÊ‰‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚Òfl ÒËÎ‡ Ë ‚ÒÂ ‚ÂÎË˜ËÂ ÄÎÎ‡ı‡ Ó„ð‡ÌË˜ÂÌÓ ˝ÚËÏË 99 ËÏÂÌ‡ÏË, ÔðÓÒÚÓ ÌÂ ð‡Á·Ëð‡ÂÚÒfl ‚ ‚ÓÔðÓÒÂ. ùÚÓ ÍÎ˛˜Â‚˚Â ‡ÚðË·ÛÚ˚, Í‡Ê‰˚È ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ÒÓ‰ÂðÊËÚ ‚ ÒÂ·Â Â˘Â 99 ‡ÚðË·ÛÚÓ‚, ÚÂ ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ Â˘Â ÔÓ 99 Ë Ú‡Í ‰Ó ·ÂÒÍÓÌÂ˜ÌÓÒÚË. Ç Í‡Ê‰ÓÏ ËÁ Ì‡Ò Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ËÁ ‡ÚðË·ÛÚÓ‚ ‰ÓÏËÌËðÛÂÚ, Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ÔðÓfl‚ÎflÂÚÒfl ÏÂÌ¸¯Â. Ç ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÌÂÚ ‰‚Ûı Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚˚ı Î˛‰ÂÈ. ÇÒÂ Ï˚ ÓÚÎË˜‡ÂÏÒfl ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡ – ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÚÓ„Ó, ‰Îfl ˜Â„Ó, ‚ Í‡ÍËı ˆÂÎflı ÇÒÂ‚˚¯ÌËÈ Á‡‰ÛÏ‡Î ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ Ì‡Ò. ç‡ÔðËÏÂð, ÍÚÓ-ÚÓ ÓÚÎË˜‡ÂÚÒfl ·ÓÎ¸¯ËÏ ÚÂðÔÂÌËÂÏ. à Ú‡Ï, „‰Â fl Ì‡˜ËÌ‡˛ ÌÂð‚ÌË˜‡Ú¸, ÔÓ‚˚¯‡Ú¸ „ÓÎÓÒ, ‰ðÛ„ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Û‰‡ÂÚÒfl ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ıÎ‡‰ÌÓÍðÓ‚ËÂ, ·ÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, Û ÌÂ„Ó ı‚‡Ú‡ÂÚ ÚÂðÔÂÌËfl, ˜ÚÓ·˚ ÏÂÌfl ÛÒÔÓÍÓËÚ¸. à Ú‡ÍËı ÔðËÏÂðÓ‚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó. Ç˚ – ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÒÍÛÒÒÚ‚‡. ä‡ÍÛ˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡˛Ú ÔÂ‚ˆ˚, ıÛ‰ÓÊÌËÍË, ‡ÍÚÂð˚, Ú‡ÌˆÓð˚ Ë ‰ðÛ„ËÂ Î˛‰Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË ÎË˜ÌÓÒÚË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡?

üfürdüm” dedi¤i ruhuyla var olma söz konusu oldu¤undan dolay› o istidat belli bir yüzdeyle her insanda var. Bu ba¤lamda ‹slâmiyet’in “Her insan iyi do¤ar” fikri çok anlaml›… Mesela H›ristiyanl›k’ta her insan günahkâr do¤ar, sonra vaftiz suyuyla temizlenir temizlenebildi¤i kadar. Do¤u inançlar› içerisinde herkes beyaz kâ¤›t gibi do¤ar. Cenab-› Hak hangi kulunu nerde kullanacaksa o istidatla yarat›r. Ne karalama kâ¤›d›d›r, ne karalam›fl bir kâ¤›tt›r, akt›r. “Murad-› ‹lahi” dedi¤imiz; maksat, konsept ve her türlü fiilin oluflmas› gerekiyor ve o fiili oluflturacak bir kul yarat›yor Cenab-› Hak. Cenab-› Hakk’›n 99 kilit esmas› vard›r. Er-Rahmandan bafllar Es-Sab›rla biter. Ama bu kilit, esmad›r. Cenab-› Hakk’›n kudretini simgeleyen esmalar›n 99 ile s›n›rl› oldu¤unu söyleyen kifli konuyu kavrayamam›fl demek. Onlar kilittir ve her birinden 99 tane zuhur eder, her 99’un birinden yine 99 zuhur eder. Fakat senin esmanda bir tanesi daha ilerdedir, benim esmamda ona muhalif olarak bir tanesi daha ilerdedir. Ayniyet diye bir fley söz konusu de¤ildir. Hepimiz kullan›m yerine göre esmalar›m›z›n dozu itibariyle de¤ifli¤iz. Senin sab›r esman harc›nda daha fazlad›r. Benim daha çabuk sinirlendi¤im meselelere “ya otur Ahmet, ne yap›yorsun Allah aflk›na, dur. Mevla ne eyler görelim, ne eylerse güzel eyler” dersin. Bunun örneklerini ço¤altabiliriz. Siz bir sanatç›s›n›z. Bir insan›n birey olarak yetiflmesinde sanatç›n›n nas›l bir rolü olur? Cenab-› Hakk’tan geleni Cenab-› Hakk’›n di¤er kullar›yla paylaflmak. Bu halim benim tercihlerimle ve yegâne gayretlerimle oluflmufl bir hal de¤il. Bu bir vergi, netice itibariyle bu bir görevdir. Bu görev Cenab-› Hakk’›n di¤er kullar›na O’nun kudretini ve esteti¤ini hat›rlatma görevidir. Ben bütün izah›mla, bütün duruflumla, bütün sözlerimle ancak ve ancak insano¤luna “Ey, kardeflim. Allah var. Ve baflka hiçbir fley yok ve sen flu anda da, yar›n da sonsuza kadar, ondan dolay› vars›n, onunla vars›n, onun için vars›n. Onun için yapay olmayan, seni sadece flu zaman dilimi içerisinde üç-befl dakikal›k diyebilece¤imiz sonsuzlu¤un yan›nda, bir zaman içeri-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

íÂÏ, ˜ÂÏ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡„ð‡Ê‰ÂÌ ÓÚ ÇÒÂ‚˚¯ÌÂ„Ó, ÓÌ Ó·flÁ‡Ì ‰ÂÎËÚ¸Òfl Ò ‰ðÛ„ËÏË Î˛‰¸ÏË. ùÚÓ ÌÂ ÔðÓÒÚÓ ÏÓÂ ÎË˜ÌÓÂ ÏÌÂÌËÂ ËÎË ÏÓÈ ‚˚·Óð, ˝ÚÓ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸, ‚ÓÁÎÓÊÂÌÌ‡fl Ì‡ Ì‡Ò ÇÒÂ‚˚¯ÌËÏ. ùÚ‡ Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ ÌÂ ‰‡ÂÚ Ì‡Ï Á‡·˚Ú¸ Ó ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚Â Ë ‚˚ÒÓÍÓÈ ˝ÒÚÂÚËÍÂ ÄÎÎ‡ı‡. ä‡Í ÔÂ‚Âˆ, fl ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÎË¯¸ Ì‡ÔÓÏÌËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Ò‚ÓËÏ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÓÏ, „ÓÎÓÒÓÏ, ˜ÚÓ ÄÎÎ‡ı ÂÒÚ¸. à éÌ – ˝ÚÓ „Î‡‚ÌÓÂ. ÄÎÎ‡ı ‚Â˜ÂÌ, Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ, ·Î‡„Ó‰‡ðfl Ö„Ó ‚ÓÎÂ Ë Ö„Ó ÊÂÎ‡ÌË˛, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‰Îfl çÂ„Ó. é·ð‡˘‡flÒ¸ ÒÓ ÒˆÂÌ˚ Í ÒÎÛ¯‡ÚÂÎflÏ, fl ÎË¯¸ Ì‡ÔÓÏËÌ‡˛ ËÏ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ð‡‰Ë ·˚ÒÚðÓÚÂ˜Ì˚ı Û‰Ó‚ÓÎ¸ÒÚ‚ËÈ, ‰ÎËÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ ÍÓÚÓð˚ı – ÌË˜ÚÓ ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌË˛ Ò ‚Â˜ÌÓÒÚ¸˛, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ ‰ÓÎÊÂÌ Á‡·˚‚‡Ú¸ Ò‚ÓÂ„Ó ËÒÚËÌÌÓ„Ó ÇÓÁÎ˛·ÎÂÌÌÓ„Ó, ÍÓÚÓð˚È ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ó‰‡ðËÚ¸ Â„Ó ‚Â˜Ì˚Ï Ò˜‡ÒÚ¸ÂÏ Ë ‚Â˜Ì˚Ï ÔÓÍÓÂÏ. ë‚ÓËÏ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÏ, ÊËÁÌÂÌÌÓÈ ÔÓÁËˆËÂÈ, ‚Á„Îfl‰‡ÏË fl ÒÔÓÒÓ·ÂÌ ÎË¯¸ ÛÍ‡Á‡Ú¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Ì‡ ‚ÂðÌ˚È ÔÛÚ¸ Ë ÌË˜Â„Ó ·ÓÎ¸¯Â. ÖÒÎË fl ÒÚ‡ÌÛ ÔðÂÚÂÌ‰Ó‚‡Ú¸ Ì‡ ˜ÚÓ-ÚÓ ·ÓÎ¸¯ÂÂ, ÚÓ ˝ÚÓ ÛÊÂ ÓÚÍÎÓÌÂÌËÂ ÓÚ ‚Âð˚. ä‡ÍËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðË‚ËÚ¸ ðÂ·ÂÌÍÛ, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ ‚˚ðÓÒ ‚˚ÒÓÍÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï, ‰ÓÒÚÓÈÌ˚Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ? à ÏÓÊÂÚ ÎË ÒÛÙËÁÏ ÔÓÏÓ˜¸ ‚ ˝ÚÓÏ? ÖÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ðÂ‡ÎËflı íÛðˆËË, ÚÓ, Ì‡‚ÂðÌÓÂ, ð‡ÌÓ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó Ú‡ÍÓÈ „ÎÛ·ÓÍÓÈ ÚÂÏÂ, Í‡Í ÒÛÙËÁÏ. ëÌ‡˜‡Î‡ íÛðˆËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ðÂ¯ËÚ¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Â ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ËÁ·‡‚ËÚ¸Òfl ÓÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÈ. ü ËÏÂ˛ ‚ ‚Ë‰Û ÒÔÓð˚ Ó ÒÂÍÛÎflðËÁÏÂ. èðË ÔÓÔ˚ÚÍÂ ‰‡Ú¸ ðÂ·ÂÌÍÛ ıÓðÓ¯ÂÂ ‰ÛıÓ‚ÌÓÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ Ï˚ Ì‡Ú‡ÎÍË‚‡ÂÏÒfl Ì‡ ÒËÒÚÂÏÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÔðÂÔflÚÒÚ‚ÛÂÚ Ì‡Ï ‚ ˝ÚÓÏ. ÖÒÎË ÌÂ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÚ¸ ÒËÒÚÂÏÂ, ÚÓ ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ‚ÓÁÌËÍ‡ÂÚ Ó·ð‡Á ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ ‰ÛıÓ‚ÌÓÏ ÚÛÔËÍÂ. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ‰ÓÎÊÌ‡ ÒÌ‡˜‡Î‡ ÛÍðÂÔËÚ¸ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÓÒÌÓ‚˚, ðÂ¯ËÚ¸ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ÔðÓ·ÎÂÏ˚. ùÚÓ Á‡‰‡˜‡ ‰Îfl ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÒÚð‡Ì˚. ÇÒÂ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÓÒÚ‡˛ÚÒfl, Í ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, Ì‡ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÏ, Â‰ËÌË˜ÌÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ. ü Á‡ÌËÏ‡˛Ò¸ Ò‚ÓËÏ ðÂ·ÂÌÍÓÏ Ë ıÓðÓ¯Ó... çÓ ‚ Í‡Ê‰ÓÏ ðÓ‰ËÚÂÎÂ ÊË‚ ÒÚð‡ı ÛÎËˆ˚, ÍÓÚÓð‡fl ÏÓÊÂÚ ÔðËÌÂÒÚË ðÂ·ÂÌÍÛ ‚ðÂ‰. É‡ðÏÓÌË˜ÌÓÂ ð‡Á‚ËÚËÂ ðÂ·ÂÌÍ‡, ÒÓÁ‰‡ÌËÂ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ı ÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Â„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl – Á‡‰‡˜‡ ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ, ÒÓÒÂ‰ÂÈ, ¯ÍÓÎ˚, „ÓðÓ‰‡, ‚ÒÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÂðËÈÌ˚Ï Û·ËÈˆÂÈ, ÚÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÌË˜Â„Ó ÌÂÎ¸Áfl, ÔÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Â„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÂ ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ ÒÓÒÚÓflÌËÂ ÔÓ‰Ú‡ÎÍË‚‡ÂÚ Â„Ó Í ˝ÚÓÏÛ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Ú‡ÍÓÈ ‡ÚÏÓÒÙÂð˚, ÍÓÚÓð‡fl ·˚Î‡ ·˚ ÒÔÓÒÓ·Ì‡ Û‰ÂðÊ‡Ú¸ Â„Ó ÓÚ ˝ÚËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

При попытке дать ребенку хорошее духовное образование мы наталкиваемся на систему, которая препятствует нам в этом. Если не противоречить системе, то перед нами возникает образ человека в духовном тупике. Я считаю, что Турция должна сначала укрепить демократические основы, решить этнические и религиозные проблемы. Çocu¤a manevi ilim vermeye çal›fl›yorsunuz, sistem karfl› ç›k›yor. Sistemin do¤rultusunda gitti¤in zaman, çocuk manevi olarak bir açmaza düflüyor. Yani demokrasiyi ciddi bir flekilde alg›lat›p etnik s›k›nt›lar›m›z› da, inanç boyutundaki s›k›nt›lar› da bir düzene koymam›z gerekir. sinde sanal bir benli¤in pençesine girip, bir tak›m flehvetleri tatmin için sonsuzdaki mutlulu¤unu ve sonsuzdaki sevgilini unutma. Fark›nda ol, hakikatli ol, sözünün eri ol, adam ol.” t›klamalar›n› sesimle, sözümle, duruflumla, hayat›mla ve iliflkilerimle yapabilirim. Bunun haricinde yap›lan her fley benim için flirk argüman›d›r. Peki, çocu¤un kiflilik yap›lanmas›na ne katmal›y›z ki, buradaki sorunlar›n› de afls›n. Tasavvufun bu konuda ne gibi katk›lar› olabilir? Türkiye gerçe¤inden bahsedecek olursak, tasavvuf konusu tamamen içeride bir yerde gizlice söylenecek bir durumda. Bundan önce Türkiye’nin gerçek sorunlar›n› hal etmesi, ikilemden kurtulmas› laz›md›r. Bu ikilem, laik-anti laik ikilemidir. Çocu¤a manevi ilim vermeye

çal›fl›yorsunuz, sistem karfl› ç›k›yor. Sistemin do¤rultusunda gitti¤in zaman, çocuk manevi olarak bir açmaza düflüyor. Yani demokrasiyi ciddi bir flekilde alg›lat›p etnik s›k›nt›lar›m›z› da, inanç boyutundaki s›k›nt›lar› da bir düzene koymam›z gerekir. Bunu da bafla gelen insanlar becersin. Bütün yap›lanmalar hakikaten çok bireysel kal›yor. Ben çocu¤umla bireysel olarak ilgileniyorsam ne âlâ. Aksi takdirde soka¤a b›rakt›¤›nda ortaya ne ç›kacak bilmiyorsun. Çocu¤un yarat›l›fl› do¤rultusunda baflar›l› olmas› için ona yard›m etmek, sa¤l›kl›, uygun bir ortam haz›rlamak velinin, mahallenin, semtin meselesidir, flehrin meselesidir, ülkenin meselesidir. Onun içerisinde adam katil olacaksa, yapacak bir fley yok çünkü onun psikolojik dengeleri onu buna yöneltiyor. Onu bu fiili gerçekleflmekten al›koyacak tedbirlerle oluflmufl bir sosyal ortam gerekir. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

«Наши» плохими не бывают! Владимир Авдеев Журналист, сотрудник Института развития прессы (Москва).

“Bizimkiler” kötü olamaz! Vladimir Avdeyev

Bas›n Gelifltirme Enstitüsü ö¤retim üyesi, gazeteci (moskova).

“Ve insanlar› uzun bir süre ‘bizimkiler’ ve ‘düflmanlar’ diye ay›raca¤›z.

à Î˛‰ÂÈ ·Û‰ÂÏ ‰ÓÎ„Ó ‰ÂÎËÚ¸ Ì‡ «Ò‚ÓËı» Ë «‚ð‡„Ó‚». ÇÎ‡‰ËÏËð Ç˚ÒÓˆÍËÈ

ðÓÒÒËÈÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ì‡ ð‡ÁÌ˚ı ˝Ú‡Ô‡ı Â„Ó ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ·˚ÎË ‚ ıÓ‰Û ð‡ÁÎË˜Ì˚Â Ó·ð‡˘ÂÌËfl Í Î˛‰flÏ: «ÒÛ‰‡ð¸», «„ÓÒÔÓÊ‡», «·‡ðËÌ», «„ð‡Ê‰‡ÌÓ˜Í‡», «‚‡¯Â ÔðÂ‚ÓÒıÓ‰ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó», ÌÂÁ‡·‚ÂÌÌÓÂ «ÚÓ‚‡ðË˘». Ç Í‡Ê‰ÓÏ ËÁ ÌËı ÓÚð‡Ê‡Î‡Ò¸ ˆÂÎ‡fl „‡ÏÏ‡ ˜Û‚ÒÚ‚, Úð‡‰ËˆËÈ, ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ËÂð‡ðıËË. ÄÌ‡ÎËÁËðÓ‚‡Ú¸ ˝ÚË ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ë ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ðÂ‡ÎËË – Á‡‰‡˜‡ ËÒÚÓðËÍÓ‚, ÒÓˆËÓÎËÌ„‚ËÒÚÓ‚, ÍÛÎ¸ÚÛðÓÎÓ„Ó‚. çÓ ÂÒÚ¸ Ó‰ÌÓ ËÌÚÂðÂÒÌÓÂ ÔÓÌflÚËÂ, ÊË‚Û˘ÂÂ ‚ ÒÓÁÌ‡ÌËË Ë ÔÓ‰ÒÓÁÌ‡ÌËË Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚Ó ‚ÒÂ ‚ðÂÏÂÌ‡ Ë ˝ÔÓıË – «ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ». ùÚÓ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ï˚ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ Ò‚flÁ˚‚‡ÂÏ Ò ÔÓÌflÚËÂÏ «Ò‚ÓÈ» ËÎË «Ì‡¯». «ç‡¯Ë» – Î˛‰Ë, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡Ò ÔÓÌËÏ‡˛Ú. «ç‡¯Ë» – ÒÓÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍË Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ. «ç‡¯Ë» – ÍÓÏ‡Ì‰‡ êÓÒÒËË, ÍÓÚÓð‡fl ‚˚ıÓ‰ËÚ Ì‡ ÙÛÚ·ÓÎ¸ÌÓÂ ÔÓÎÂ. ïÓðÓ¯ÂÂ ÒÎÓ‚Ó «Ì‡¯». Ç Ì‡¯ÂÏ ÒÓÁÌ‡ÌËË ÓÌÓ ‰‡‚ÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÒÎÓ‚Û «ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ». ùÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ: «Ì‡¯» ÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔÎÓıËÏ. èÓÚÓÏÛ Ë ‚˚‚Ó‰ËÏ Ï˚ «Ì‡¯Ëı» Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ˚ ÔðË‚˚˜ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ÍÓÓð‰ËÌ‡Ú Ë ÓˆÂÌÓÍ, Ë·Ó Á‡˜ÂÏ ÔÓ‰‚Âð„‡Ú¸ ÓˆÂÌÍÂ ÚÓ, ˜ÚÓ ÛÊÂ ÓˆÂÌÂÌÓ Ò‡ÏÓÈ ‰ÂÙËÌËˆËÂÈ?! çÓ «ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ», «Ì‡¯», «Ò‚ÓÈ» – ÓˆÂÌÍË ÎË˜Ì˚Â Ë ÎË˜ÌÓÒÚÌ˚Â. Ä ÔÓÌflÚËÂ «ıÓðÓ¯ËÈ „ð‡Ê‰‡ÌËÌ» – Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ. ÇÂ‰¸ ÔÓÌflÚËÂ «ıÓðÓ¯ËÈ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Vladimir V›sotskiy

us toplumunda insanlara farkl› dönemlerde farkl› isimlerle hitap edilirdi: “sudar (efendim)”, “gospoja (han›mefendi)”, “boyarin (boyar)”, “grajdanoçka (vatandafl (bayanlar için))”, “vafle perevoshoditelstvo (Ekselans)”, “nezabvennoe tovarifl (unutulmaz yoldafl)”. Bunlar›n her birinde duygu, gelenek, kültür ve toplumsal hiyerarflinin bütün dereceleri yans›t›l›rd›.

„ð‡Ê‰‡ÌËÌ» ‚ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ÌÂð‡Áð˚‚ÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò Ú‡ÍËÏË ÔÓÌflÚËflÏË, Í‡Í Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ, Û‚‡ÊÂÌËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ËÒÚÓðËË Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, ÔðË‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚ¸ ÎË·Âð‡Î¸Ì˚Ï Ë ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. Ç ıÓ‰Â ËÒÚÓðËË ÏÂÌflÎÓÒ¸ ÏÌÓ„ÓÂ: „ð‡ÌËˆ˚, ÔðËÌˆËÔ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË, ˆÂÌÌÓÒÚË. åÂÌflÎÓÒ¸ Ë ÔÓÌflÚËÂ «ıÓðÓ¯ËÈ „ð‡Ê‰‡ÌËÌ». Ç ÒËÎÛ ÒÍÎ‡‰˚‚‡˛˘ËıÒfl ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ðÂ‡ÎËÈ ÓÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‚ÍÎ˛˜‡Ú¸ ‚ ÒÂ·fl „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ·ÓðÓÚ¸Òfl Ë ‚ÓÂ‚‡Ú¸, ÌÂÌ‡‚ËÒÚ¸ Í ‚ð‡„Û, „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ ÔÓÊÂðÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÒÓ·ÓÈ ð‡‰Ë éÚÂ˜ÂÒÚ‚‡. Ç Ú‡ÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÌÂÁ˚·ÎÂÏÓÒÚ¸ Ë, Í‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‚Â˜ÌÓÒÚ¸ Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÓÍ‡Á˚‚‡Î‡Ò¸ Ì‡ ‚ÚÓðÓÏ ÔÎ‡ÌÂ. Ä ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ð˚ÌÍ‡ ·ËÁÌÂÒÏÂÌ‡ ÔðËÌflÚÓ

Bu sosyokültürel ve tarihî gerçekleri analiz etmek tarihçilerin, dilbilimciler ve kültür bilimcilerin iflidir. Fakat bütün zaman ve ça¤lar boyunca her insan›n bilincinde ve bilinçalt›nda yaflayan “iyi insan” gibi ilginç bir kavram var. Bu belirlemeyi kaç›n›lmaz bir flekilde “kendimiz” veya “bizimkiler” anlay›fl›yla yapar›z. “Bizimkiler”, bizi anlayan insanlard›r. “Bizimkiler” yurtd›fl›ndaki vatandafllar›m›zd›r. “Bizimkiler” futbol sahas›na ç›kan Rusya milli tak›m›d›r. Güzel bir kelimedir “bizimkiler”. “Bizimkiler” kötü olamaz, ki bu elbette do¤ald›r. Zaten onun için “bizimkileri” al›fl›lan sistem, koordinat ve de¤erlerin d›fl›na ç›kar›yoruz. Zira tan›m›n kendisince de¤erlendirilen fley neden bir daha de¤erlendirilsin ki?! Fakat “iyi insan”, “bizim” ve “kendi” de¤erlendirmeleri özel ve bireyseldir. “‹yi vatandafl” kavram› ise toplumsald›r. Çünkü “iyi vatandafl” kavram› vatanseverlik, milletinin kültür ve tarihine sayg› duymak,

nas›l bir insan? каким быть человеку?

D‹YALOG

EVET’LE

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Ò˜ËÚ‡Ú¸ ıÓðÓ¯ËÏ „ð‡Ê‰‡ÌËÌÓÏ, ÂÒÎË Â„Ó ·ËÁÌÂÒ ÒÎÛÊËÚ ÒÚð‡ÌÂ (ÒÎÛÊËÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Û) Ë ˝ÚÓÚ ·ËÁÌÂÒ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì (ÒÎÛÊËÚ Ó·˘ÂÒÚ‚Û). Кто враг? ë ÒÂð¸ÂÁÌÓÈ ÔÂðÂÓˆÂÌÍÓÈ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚ ÒÚ‡ÎÍË‚‡ÂÚÒfl Î˛·ÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó. çÂ ÒÚ‡Î‡ ËÒÍÎ˛˜ÂÌËÂÏ Ë êÓÒÒËfl. èÂðËÓ‰ ÔÂðÂÒÚðÓÈÍË, Ì‡˜‡Î‡ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËı Ë ð˚ÌÓ˜Ì˚ı ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ ÓÁÌ‡ÏÂÌÓ‚‡ÎÒfl Ë ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÏË ËÁÏÂÌÂÌËflÏË ‚ ÒÓÁÌ‡ÌËË Î˛‰ÂÈ. çÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÂðÂÓˆÂÌËÚ¸ ðÓÎ¸, ÍÓÚÓðÛ˛ Ò˚„ð‡ÎË ‚ ˝ÚÓÏ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚Â ÓÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ëåà, ÔÓfl‚Ë‚¯ËÂÒfl ‚ ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ ‚ êÓÒÒËË. ã˛‰Ë, ÌÂ ÛÏÂ˛˘ËÂ ËÎË ÓÚ‚˚Í¯ËÂ ð‡ÁÎË˜‡Ú¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ, ÒÚ‡ÎË ÔÓÎÛ˜‡Ú¸ ËÌÙÓðÏ‡ˆË˛, ÍÓÚÓð‡fl ·Û‰ËÎ‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡Î¸ÌÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ, Á‡ÒÚ‡‚ÎflÎ‡ ‰ÛÏ‡Ú¸, ÌÂ ÔÓÎ‡„‡flÒ¸ Ì‡ ÔðÂ‰Î‡„‡ÂÏ˚Â „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ, Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ, ‚Î‡ÒÚ¸˛ ÙÓðÏÛÎËðÓ‚ÍË Ë ÔÓÌflÚËfl. ÑÎfl ÏÌÓ„Ëı ˝ÚÓ ·˚Î ÔÂðËÓ‰ «ÎÓÏÍË ÒÓÁÌ‡ÌËfl», ÔÂðÂıÓ‰‡ Í ÌÓ‚ÓÏÛ Ó·ð‡ÁÛ Ï˚¯ÎÂÌËfl Ë, Í‡Í ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ, Í ÌÓ‚ÓÏÛ Ó·ð‡ÁÛ ÊËÁÌË. ï‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ÏË ˜ÂðÚ‡ÏË ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ÚÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡ ÒÚ‡ÎË ·ÓÎ¸¯‡fl ÓÚÍð˚ÚÓÒÚ¸ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı ðÂ¯ÂÌËÈ Ë ËÌËˆË‡ÚË‚, ð‡Á‚ËÚËÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı Ò‚flÁÂÈ,

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Есть одно интересное понятие, живущее в сознании и подсознании каждого человека во все времена и эпохи – «хороший человек». Это определение мы неизбежно связываем с понятием «свой» или «наш». Bütün zaman ve ça¤lar boyunca her insan›n›n bilincinde ve bilinçalt›nda yaflayan “iyi insan” gibi ilginç bir kavram var. Bu belirlemeyi kaç›n›lmaz bir flekilde “kendimiz” veya “bizimkiler” anlay›fl›yla yapar›z. ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ‰ËÒÍÛÒÒËÈ, ÏÂÊ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·ÏÂÌ‡. éÒÎÓÊÌflÎ ÒËÚÛ‡ˆË˛ ˆÂÎ˚È ðfl‰ Ó˜‡„Ó‚ Ì‡ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ·˚‚¯Â„Ó ëëëê, ÔÓ‰Ó„ðÂ‚‡ÂÏ˚ı Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ÏË ‚ ÍÓÌÙÎËÍÚÂ ÒËÎ‡ÏË Í‡Í ‚ÌÛÚðË ÒÚð‡Ì˚, Ú‡Í Ë Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ. ç‡ðfl‰Û Ò ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸˛ Ë Û‚‡ÊÂÌËÂÏ Í ÍÛÎ¸ÚÛðÂ ‰ðÛ„Ëı Ì‡ðÓ‰Ó‚ ·˚ÚÓ‚‡Î Ë Ó·ð‡Á ‚ð‡„‡, ÔÓðÓÈ ˆÂÎ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚! ÇÒÔÓÏÌËÚÂ ıÓÚfl ·˚ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÂ ÂÎ¸ˆËÌÒÍÓÂ ‚˚ÒÍ‡Á˚‚‡ÌËÂ «óÂ˜ÂÌˆ˚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÍðËÏËÌ‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÛ˛ Ì‡ˆË˛»! ëÓÁÌ‡ÌËÂ ÒÍÎ‡‰˚‚‡ÎÓÒ¸, Í‡Í ÏÓÁ‡ËÍ‡: ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÏÂÎ ‰ÂÎÓ Ò ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ð‡ÁÌ˚ÏË, ÔÓðÓÈ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚ÏË, ÓˆÂÌÍ‡ÏË Ó‰ÌÓ„Ó Ë ÚÓ„Ó ÊÂ ÒÓ·˚ÚËfl, fl‚ÎÂÌËfl, Ù‡ÍÚ‡, ËÌ‰Ë‚Ë‰‡. é˜ÂÌ¸ ıÓÚÂÎÓÒ¸ ‚ÂðËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ «ÏÓÁ‡Ë˜ÌÓÏ» ÒÓÁÌ‡ÌËË ·Û‰ÛÚ ÔðÂÓ·Î‡‰‡Ú¸ Ò‚ÂÚÎ˚Â ÚÓÌ‡…

hoflgörü, liberal ve demokratik de¤erlere ba¤l›l›k gibi kavramlarla ayr›lmaz bir flekilde ba¤l›d›r. Tarih boyunca çok fley de¤iflti: S›n›rlar, devletleraras› iliflkilerdeki prensipler, de¤erler. “‹yi vatandafl” kavram› da de¤iflti. Tarihsel gerçeklerin zoru ile bu kavram kaç›n›lmaz bir flekilde mücadele ve savafla haz›r olmay›, düflmana nefreti, vatan için kendini feda etmeye haz›r olmay› da içine ald›. Bu flartlarda insanî de¤erlerin de¤iflmezli¤i ve sonsuzlu¤u ikinci planda kald›. Serbest piyasa flartlar›nda e¤er ifli ülkeye hizmet ediyorsa (devlete de hizmet ediyordur) ve e¤er bu ifl toplumsal olarak da yönlendirilmiflse topluma hizmet eder. Dolay›s›yla bu ifladam›n› “iyi vatandafl” saymak kabul edilmifltir. Her toplum, sosyal, ekonomik ve politik durumlar›n de¤iflmesiyle beraber de¤er-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

èÓÍ‡ ‚ ˝ÚÓÈ ·ËÚ‚Â ÌÂÚ fl‚ÌÓ„Ó ÔÓ·Â‰ËÚÂÎfl. Ç êÓÒÒËË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ÒðÂ‰ÒÚ‚‡ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðÏ‡ˆËË, ÒÓ ÒÚð‡ÌËˆ ÍÓÚÓð˚ı ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛÂÚÒfl ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Ë ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌ‡fl ðÓÁÌ¸, „ðÛÔÔ˚ ÒÍËÌıÂ‰Ó‚ ÛÒÚð‡Ë‚‡˛Ú ÔÓ„ðÓÏ˚, ËÁ·Ë‚‡fl (Ë Û·Ë‚‡fl!) «ÌÂ Ì‡¯Ëı», ‚ ðfl‰Â ÒÚðÛÍÚÛð ÒÎÓÊËÎÓÒ¸ ˜ÂÚÍÓÂ ‰ËÙÙÂðÂÌˆËðÓ‚‡ÌËÂ Î˛‰ÂÈ ÔÓ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÏÛ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÓÏÛ ÔðËÁÌ‡ÍÛ. ü ‰‡ÎÂÍ ÓÚ Ï˚ÒÎË, ˜ÚÓ ðÓÒÒËÈÒÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ·ÎËÊÂ Í ð‡ÒËÁÏÛ Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÛ. ëÍÓðÂÂ ÓÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ð‡‚ÌÓ‰Û¯Ì˚Ï. ì·ËÈÒÚ‚Ó Ï‡ÎÂÌ¸ÍÓÈ ‰Â‚Ó˜ÍË Ì‡ ÔÓ˜‚Â Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÌÂÔðËflÁÌË, ‡‚Ë‡Í‡Ú‡ÒÚðÓÙ˚, ÛÌÓÒfl˘ËÂ ÒÓÚÌË ÊËÁÌÂÈ, „Ë·ÂÎ¸ ˝ÍËÔ‡Ê‡ ÔÓ‰‚Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍË, ÚÂð‡ÍÚ˚ Ë ‡‚‡ðËË – ‚ÒÂ ˝ÚÓ ·ÓÎËÚ ÎË¯¸ ÌÂ‰ÂÎ˛, ÛÒÚÛÔ‡fl Á‡ÚÂÏ ÏÂÒÚÓ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚Ì˚Ï ıÎÓÔÓÚ‡Ï Ë Á‡ÒÚ‡‚Îflfl Á‡·˚‚‡Ú¸. ç‡¯Â ð‡‚ÌÓ‰Û¯ËÂ, ‚ ÓÚÎË˜ËÂ ÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ·ðËÚÓ„ÓÎÓ‚˚ı, ÌÂ ËÏÂÂÚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÓÍð‡ÒÍË: ÓÌÓ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Á‡·˚Ú¸ ‚ÒÂı – Ë «Ì‡¯Ëı», Ë «˜ÛÊËı». ç‡‚ÂðÌÓÂ, ‰Ó ÒËı ÔÓð ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÌÂ Ì‡Û˜ËÎÒfl ÊËÚ¸ ‚Â˜Ì˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË, ÌÂ ÛÏÂÂÚ ‚˚¯Â ‚ÒÂ„Ó ÒÚ‡‚ËÚ¸ ‰ðÛÊ·Û, Û‚‡ÊÂÌËÂ, Íð‡ÒÓÚÛ, Î˛·Ó‚¸, „Óð‰ÓÒÚ¸ Á‡ Ò‚ÓÈ ÚðÛ‰. çÓ ÌÓ‚ÓÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ·Û‰ÂÚ ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ·ÓÎ¸¯ÂÈ ÓÚÍð˚ÚÓÒÚË, ËÌ˚ı ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ðÂ‡ÎËÈ, ËÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ë ðÂÎË„ËË ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚. ÇðÂÏfl ÎÂÚËÚ ·˚ÒÚðÓ, Ë ÌÂÎ¸Áfl ÛÔÛÒÍ‡Ú¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ ·Û‰Û˘ËÏ „ð‡Ê‰‡Ì‡Ï Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÔðË ‚Á‡ËÏÌ˚ı ÍÓÌÚ‡ÍÚ‡ı ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ·Ó„‡˜Â, ˜ÚÓ Î˛‰Ë ÏÓ„ÛÚ Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ð‡ÁÌ˚ÏË, ˜ÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ Ë „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Î˛‰ÂÈ ËÏÂ˛Ú ÌÂÔðÂıÓ‰fl˘Û˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Понятие «хороший гражданин» в цивилизованном обществе неразрывно связано с такими понятиями, как патриотизм, уважение культуры и истории своего народа, толерантность, приверженность либеральным и демократическим ценностям. “‹yi vatandafl” kavram› vatanseverlik, milletinin kültür ve tarihine sayg› duymak, hoflgörü, liberal ve demokratik de¤erlere ba¤l›l›k gibi kavramlarla ayr›lmaz bir flekilde ba¤l›d›r. lerinin de ciddi bir yeniden de¤erlendirilmesiyle yüz yüze gelir. Rusya da bundan istisna olmad›. Perestroyka periyodu, demokrasi ve serbest piyasa dönüflümleri insanlar›n bilinçlerinde ciddi de¤iflikliklerle kendini belli etti. Bu konuda o dönem Rusya’da ortaya ç›kan ve devletten ba¤›ms›z çal›flan kitle iletiflim araçlar›n›n rolünü inkar etmek mümkün de¤il. Neyin devlet, neyin sivil oldu¤unu ay›rt edemeyen veya unutan insanlar, toplumsal ve bireysel bilinci uyand›ran bilgileri almaya bafllad›. Bu bilgiler insan› devlet ve hükümet taraf›ndan sunulan formüle edilmifl fikir ve kavramlara bel ba¤lamadan düflünmeye zorlad›. Birçoklar› için bu bir “bilinç ›slah›”, yeni bir düflünme flekline ve bunun neticesinde yeni bir hayat tarz›na geçifl dönemiydi.

Düflman kim?

Politik, ekonomik karar ve inisiyatiflerin saydaml›¤›, uluslararas› iliflkilerin geliflmesi, dinler aras› tart›flmalar, etnik yap›lar aras› de¤iflimler, Rusya gerçekli¤inin o dönemdeki ay›rt edici özellikleri oldu. Eski SSCB topraklar› üzerinde güçlerin çat›flmas›nda ç›karlar› olan, yurt içinde oldu¤u

gibi yurt d›fl›ndan güçlerin de k›z›flt›rd›¤› birçok gerilim noktalar› durumu zorlaflt›rd›. Hoflgörü ve di¤er uluslar›n kültürüne sayg› duyanlardan hariç bir de düflman tipi vard›. Bu bazen bir milletin kendisi de olabiliyordu. Yeltsin’in meflhur sözünü hat›rlay›n en az›ndan “Çeçenlerin hepsi suça bulaflm›fl bir millettir”. Bilinç bir mozaik gibi flekilleniyordu. ‹nsan ayn› olay, olgu ve bireyle ilgili bazen tamamen farkl›, bazen de z›t yaklafl›mlarda bulunabiliyordu. Bu “mozaik” bilinçte, aç›k renklerin üstün olaca¤›na inanmay› çok isterdik. Ben, “Rus toplumunun ›rkç›l›k ve milliyetçili¤e yak›nlaflt›¤›” düflüncesine kat›lm›yorum. Toplumun kay›ts›z kald›¤› daha do¤rudur. Bu savaflta flimdilik net bir galip yok. Rusya’da halklar ve dinler aras› düflmanl›k propagandas›n›n yap›ld›¤›, ›rkç› gruplar›n “bizim olmayanlar›” dövdüklerine (öldürdükleri!) sayfalar›nda yer veren yay›n organlar› var. Birçok kurumda insanlar ›rk ve dini belirtilere göre aç›k bir ayr›ma tabi tutuluyorlar. Milliyetçi temele dayal› antipatiyle öldürülen küçük k›z çocu¤u ve yüzlerce hayata mal olan trafik kazalar›; bütün bunlar bir hafta ac› ve a¤r› verir, yerini günlük meflgaleye b›rak›r, olanlar› unutmaya zorlar. Bizim umursamazl›¤›m›z, dazlaklar›n ideolojisinden farkl› bir milliyetçi renk tafl›m›yor, herkesi, “bizimkileri” ve “di¤erleri”ni unutturuyor. ‹nsan galiba flimdiye kadar ebedi de¤erlerle yaflamay› ö¤renemedi. Dostlu¤u, sayg›y›, güzelli¤i, aflk›, eme¤inin onurunu her fleyden üstün tutamad›. Ama yeni nesil, daha saydam flartlarda, farkl› uluslararas› gerçeklerde, di¤er millet ve ülkelerin kültürlerine daha farkl› bir yaklafl›mla gelifliyor. Zaman çabuk geçiyor, gelecek nesillerle karfl›l›kl› iliflkilerde kültürlerin daha da zenginleflti¤ini, insanlar›n farkl› olabilece¤ini, yaln›z iyi insan ve yurttafl vas›flar›n›n kal›c› bir de¤ere sahip oldu¤unu anlatma imkan›n› kaç›rmamal›. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Наиболее безнравственный поступок в России – равнодушие Гульдар Шакурова Социолог, политолог, кандидат политических наук, доцент кафедры политологии Башкирской Академии государственной службы и управления при Президенте Республики Башкортостан, член Европейской политологической научной сети (EPSNet, Париж).

Rusya’da en büyük ahlâks›zl›k, “ilgisizlik” Guldar fiakurova

Doç.Dr. Sosyolog, politolog, Baflk›rdistan Cumhurbaflkanl›¤› Devlet Yönetimi ve Memurlu¤u Akademisi Avrupa Politoloji Kürsüsü Bilimsel A¤› (EPSNet, Paris ) üyesi.

ÓÒÒËfl Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 10-15 ÎÂÚ ÔÂðÂÊËÎ‡ ÒËÎ¸ÌÂÈ¯ËÂ ËÁÏÂÌÂÌËfl. ùÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl ÌÂ ÏÓ„ÎË ÌÂ ÍÓÒÌÛÚ¸Òfl Ë ÒÙÂð˚ ÏÂÊÎË˜ÌÓÒÚÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÂÂ „ð‡Ê‰‡Ì. é‰ÌË ˝ÍÒÔÂðÚ˚ ËÌÚÂðÔðÂÚËðÛ˛Ú ‰‡ÌÌÛ˛ ÒËÚÛ‡ˆË˛ Í‡Í ÛÚð‡ÚË‚¯Û˛ ˝ÚË˜ÂÒÍËÂ ÍÓÓð‰ËÌ‡Ú˚, „‰Â ÔðÓËÁÓ¯ÂÎ «ÌÂ·˚‚‡Î˚È, ·ÂÒÔðÂˆÂ‰ÂÌÚÌ˚È Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔðÓ‚‡Î», ‰ðÛ„ËÂ ÔÓÎ‡„‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ðÓÒÒËÈÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ «ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ‚˚Ò‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ ÏÌÓ„Ëı ÒÙÂð ÊËÁÌË ËÁ-ÔÓ‰ ÔðflÏÓ„Ó Ë ÊÂÒÚÍÓ„Ó ÏÓð‡Î¸ÌÓ„Ó ‰ËÍÚ‡Ú‡, ‰ÂÚ‡Û·ËðÓ‚‡ÌËÂ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚ı ÙÓðÏ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË, ˜ÚÓ ËÏÂÎÓ, ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÔÓÁËÚË‚ÌÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ – ÌÂ ÔðÓ˜Âð˜ÂÌ˚ Ò Ú‡ÍÓÈ flÒÌÓÒÚ¸˛, Í‡Í ð‡Ì¸¯Â, ÌÓ‚˚Â ÍÓÓð‰ËÌ‡Ú˚ ‰Ó·ð‡ Ë ÁÎ‡». àÌÚÂðÂÒÌ˚Â ‰‡ÌÌ˚Â ÔÓÎÛ˜ËÎ ÇÒÂðÓÒÒËÈÒÍËÈ ˆÂÌÚð ËÁÛ˜ÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl (Çñàéå), ÍÓÚÓð˚È ÔðÓ‚Ó‰ËÎ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ÔÓ ‚ÒÂÈ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ îÂ‰Âð‡ˆËË ‚ ÔÂðËÓ‰ Ò flÌ‚‡ðfl ÔÓ Ë˛Î¸ 2005 „. Ñ‡ÌÌÓÂ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ·˚ÎÓ Ì‡ˆÂÎÂÌÓ Ì‡ ‚˚fl‚ÎÂÌËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ðÓÒÒËflÌ Í ÏÓð‡Î¸ÌÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÒÚÓðÓÌÂ ÊËÁÌË. êÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚ‡Ï ·˚ÎÓ ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌÓ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸ Ì‡ ‚ÓÔðÓÒ: «ä‡ÍËÂ ÔÓÒÚÛÔÍË Ë ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Î˛‰ÂÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ·ÂÁÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË?». àÌÚÂðÂÒÌ˚Ï ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ ðÓÒÒËflÌÂ ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ Ì‡Á‚‡ÎË ·ÂÁð‡ÁÎË˜ËÂ ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û

usya son 10 – 15 y›lda çok büyük de¤ifliklikler yaflad›. Bu de¤iflikliklerin vatandafl›n kifliler aras› iliflkilerine etki etmemesi mümkün de¤il. Kimi uzmanlar durumu “benzeri görülmemifl, emsalsiz bir ahlaki çöküntünün” yaflanmas› ve etik koordinatlar›n yitirilmesiyle aç›kl›yor. Kimileri ise bu durumu, bir yönden olumlu bir geliflme fleklinde ifade edilebilecek “Rus toplumsal hayat›nda birçok alan›n gerçek ve ac›mas›z bir moral diktas›ndan kurtulmas›”, di¤er bir yönden ise “iyi” ve “kötü”nün s›n›rlar›n›n eskiye nazaran tam olarak belirlenmemifl olmas›yla aç›kl›yorlar. Rusya Kamuoyu Araflt›rmalar› Merkezi (VTS‹OM) 2005 Ocak ve Temmuz aylar› aras›nda Rusya çap›nda yapt›¤› sosyal araflt›rmada ilginç veriler elde etti. Söz konusu araflt›rma günümüz Rusyal›lar›n›n moral ve ah-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

Безразличие людей друг к другу ‹nsanlar›n birbirlerine ilgisizli¤i

Ложь, лицемерие, подлость Yalan, ikiyüzlülük, sahtekarl›k

Бытовое хамство, мат Günlük hayatta kabal›k, küfür Безразличие власти к людям, бюрократия Hükümetin insanlara ilgisizli¤i ve bürokrasi

Разврат, пошлость Ahlak bozuklu¤u, baya¤›l›k

Зависть, злоба Haset, kin

Неуважение к старшим Büyüklere sayg›s›zl›k

Распределение ответов на вопрос: «Какие поступки и действия людей являются наиболее безнравственными?» (в % от общего числа опрошенных)

Агрессия, жестокость Agresiflik, fliddet Жадность, погоня за деньгами Cimrilik, para h›rs›

Аморальное поведение Ahlaka uygun olmayan davran›fllar

Неуважение к Родине Vatana sayg›s›zl›k

Бескультурье Kültürsüzlük

Насилие, унижение fiiddet, hakaret

Безнравственность в СМИ Kitle iletiflim araçlar›ndaki ahlaks›zl›k

Безверие ‹nançs›zl›k

Другое Di¤er Затрудняюсь ответить Çekimser

“‹nsanlar›n en çok hangi davran›fllar› ahlaka ayk›r›d›r?” sorusuna verilen cevaplar›n da¤›l›m›.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Русские жалуются на безразличие в обществе Ruslar ilgisizlikten flikayetçi

8 15

Табл. 1 / Tablo 1

lakla ilgili tutumlar›n› nas›l ortaya koyduklar›na yönelikti. Araflt›rmaya kat›lanlardan “insanlar›n en çok hangi davran›fllar› ahlaka ayk›r›d›r?” sorusuna cevap vermeleri istendi. ‹lginç olan, Rusya halk›n›n buna ilk s›rada “insanlar›n birbirlerine kay›ts›z kalmalar›” (%26) fleklinde cevap vermeleriydi. Yalan, ikiyüzlülük, sahtekarl›k (%25), günlük hayatta kabal›k, küfür (%17), alkolizm, uyuflturucu ve ahlaka ayk›r› di¤er davran›fllar ancak son s›rada yer ald›lar (bkz. Tablo 1). Yani insanlar ilk önce bireyler aras› iliflkilerin de¤iflmesiyle ilgililer, düflünce standartlar› de¤iflime u¤rad› ve insanlar bireyselcilik yolunda davran›fl flekillerini ve hedeflerini de¤ifltirdiler. Araflt›rmaya kat›lanlar›n görüfllerine göre, reformlar döneminde insanlar›n kendileri ve karfl›l›kl› iliflkileri büyük de¤iflikliklere u¤rad›. Bu de¤iflim özellikle iyilikseverlik, içtenlik, dürüstlük, ç›kar beklememe, karfl›l›kl› güven gibi özellikleri etkiledi. Bununla beraber kat›l›mc›lar sald›rganl›¤›n ve hayas›zl›¤›n fark edilir bir flekilde büyüdü¤ünü belirtiyorlar (bkz Tablo 2).

Табл. 2 Распределение ответов на вопрос: «Как, на ваш взгляд, изменились люди и отношения между ними за последние 10-15 лет?» (в % от общего числа опрошенных) Tablo 2 “Size göre son 10 – 15 y›lda insanlar ve insanlar aras› iliflkiler nas›l de¤iflti?” sorusuna verilen cevaplar›n yüzde olarak da¤›l›m›. Усилились Güçlendi

Ослабли Zay›flad›

Не изменились De¤iflmedi

Цинизм/Hayas›zl›k

Агрессивность/Sald›rganl›k

Образованность/E¤itim

Активность, целеустремленность/Aktiflik, Kararl›l›k

Способность к сотрудничеству/‹flbirli¤i kabiliyeti

Трудолюбие/Çal›flkanl›k

Бескорыстие/Ç›kar beklememe

Патриотизм/Vatanseverlik

Верность товарищам/Arkadafllara vefa

Душевность/‹çtenlik

Доброжелательность/‹yilikseverlik

Взаимное доверие/Karfl›l›kl› güven

Искренность/Samimiyet

Честность/Dürüstlük

Качества людей/‹nsan Özellikleri

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Табл. 3. Распределение ответов на вопрос: «Если у Вас вызывают раздражение, неприязнь представители некоторых наций и народов, с чем это в большей степени связано?» (в % от общего числа опрошенных) Tablo 3. “E¤er baz› halklar ve milletlerden insanlar sizin nefret ve antipatinizi çekiyorsa bu daha çok neyle ba¤lant›l›d›r? sorusuna verilen cevaplar›n yüzde olarak da¤›l›m› (1601 kifli) мне не нравится их внешность, манера поведения, черты характера D›fl görünüflleri, davran›fllar›, karakter özellikleri hofluma gitmiyor эти люди не хотят считаться с обычаями и нормами поведения, принятыми в России Bu insanlar Rusya’da kabul gören adetlerine ve davran›fl ölçülerine dikkat etmek istemiyorlar эти люди, как правило, не обладают элементарной культурой и не умеют вести себя Bu insanlar bir kaide olarak basit bir kültüre bile sahip de¤il ve nas›l hareket edeceklerini bilmiyorlar я опасаюсь их в связи с угрозой терроризма Terör tehdidinden dolay› onlardan korkuyorum мне не нравится то, что они контролируют определенные сферы бизнеса Onlar›n ifl hayat›n›n belirli alanlar›n› iflgal etmesi hofluma gitmiyor они отнимают рабочие места у местного населения Yerel halk›n ifl imkanlar›n› ellerinden al›yorlar эти люди не хотят учить русский язык Bu insanlar Rusça ö¤renmek istemiyorlar другое мнение Di¤er fikirler затрудняюсь ответить Çekimser

Россия за последние 10-15 лет пережила сильнейшие изменения. Эти изменения не могли не коснуться и сферы межличностных отношений ее граждан. Некоторые эксперты интерпретируют данную ситуацию как утратившую этические координаты, где произошел «небывалый, беспрецедентный нравственный провал». Rusya son 10 – 15 y›lda çok büyük de¤ifliklikler yaflad›. Bu de¤iflikliklerin vatandafl›n kifliler aras› iliflkilerine etki

etmemesi mümkün de¤il. Kimi uzmanlar durumu “benzeri

görülmemifl, emsalsiz bir ahlaki çöküntünün” yaflanmas› ve etik koordinatlar›n yitirilmesiyle aç›kl›yor.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

7 9 6 11 7 2 1 5 51

(26%), ÎÓÊ¸, ÎËˆÂÏÂðËÂ, ÔÓ‰ÎÓÒÚ¸ (25%), ·˚ÚÓ‚ÓÂ ı‡ÏÒÚ‚Ó, Ï‡Ú (17%), ‡ ‡ÎÍÓ„ÓÎËÁÏ, Ì‡ðÍÓÏ‡ÌËfl, ‡ÏÓð‡Î¸ÌÓÂ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Á‡ÌflÎË ÎË¯¸ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ÔÓÁËˆËË (Ú‡·Î. 1). íÓ ÂÒÚ¸ ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ Î˛‰Ë ÓÁ‡·Ó˜ÂÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËflÏË ‚ ÏÂÊÎË˜ÌÓÒÚÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı: ÔðÓËÁÓ¯Î‡ ÒÏÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‰‡ðÚÓ‚ Ï˚¯ÎÂÌËfl Ë Î˛‰Ë Ì‡ ÔÛÚË Í ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡ÎËÁ‡ˆËË ÔÓÏÂÌflÎË ÒÚËÎ¸ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl Ë Ò‚ÓË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÍË. èÓ ÏÌÂÌË˛ ðÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚÓ‚, Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ ðÂÙÓðÏ ÔðÓËÁÓ¯ÎË ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ Ò‡ÏËı Î˛‰flı Ë ‚ Ëı ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflı. ùÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÓÒÌÛÎËÒ¸ ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ Ú‡ÍËı Í‡˜ÂÒÚ‚, Í‡Í ‰Ó·ðÓÊÂÎ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, ‰Û¯Â‚ÌÓÒÚ¸, ËÒÍðÂÌÌÓÒÚ¸, ·ÂÒÍÓð˚ÒÚËÂ, ‚Á‡ËÏÌÓÂ ‰Ó‚ÂðËÂ. èðË ˝ÚÓÏ ðÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚ˚ ÓÚÏÂ˜‡˛Ú Á‡ÏÂÚÌÓÂ

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÛÒËÎÂÌËÂ ÔðÓfl‚ÎÂÌËÈ ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÒÚË, ðÓÒÚ ˆËÌËÁÏ‡ (Ú‡·Î. 2). êÓÒÚ ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓÒÚË, Á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡ÌÌ˚È ‚ ÏÂÊÎË˜ÌÓÒÚÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı, ‚˚Á˚‚‡ÂÚ Ú‡ÍÊÂ ÓÔ‡ÒÂÌËfl ÒðÂ‰Ë ˝ÍÒÔÂðÚÓ‚. ÄÌ‡ÎËÁËðÛfl ‰‡ÌÌ˚Â ‰ðÛ„Ëı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ Çñàéå, ÍÓÚÓð˚Â ÔðÓ‚Ó‰ËÎËÒ¸ ‚ ÔÂðËÓ‰ Ò 2004 ÔÓ 2006 „., ÙËÍÒËðÛÂÚÒfl ‰ðÛ„ÓÈ ‚‡ÊÌ˚È ‡ÒÔÂÍÚ ‰‡ÌÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ – ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ‰ðÛ„Ëı ˝ÚÌÓÒÓ‚ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð ‚ ðÓÒÒËÈÒÍÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â. í‡Í, ‚ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËË 2004 „. Á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡Ì ðÓÒÚ Ì‡ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË ‚ ÒÙÂðÂ ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. àÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÂ ÔðÓ‚Ó‰ËÎÓÒ¸ ‚ 100 Ì‡ÒÂÎÂÌÌ˚ı ÔÛÌÍÚ‡ı 39 Ó·Î‡ÒÚÂÈ, Íð‡Â‚ Ë ðÂÒÔÛ·ÎËÍ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ îÂ‰Âð‡ˆËË. èÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌÌ˚Ï ‰‡ÌÌ˚Ï, ÎË¯¸ ˜ÛÚ¸ ·ÓÎÂÂ ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı (56%) ÓÚÌÓÒflÚÒfl Ó‰ËÌ‡ÍÓ‚Ó Í ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ‚ÒÂı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ. éÒÚ‡Î¸Ì˚Â ÓÚÏÂÚËÎË ÌÂÔðËflÁÌÂÌÌÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ‰ðÛ„ËÏ Ì‡ˆËflÏ Ë Ì‡ðÓ‰‡Ï, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎË Ì‡Á‚‡Ì˚ ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ëÂ‚ÂðÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡ Ë á‡Í‡‚Í‡Á¸fl: ˜Â˜ÂÌˆ˚ (14,8%), ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡Ìˆ˚ (5,1%), ‡ðÏflÌÂ (4,1%), «Í‡‚Í‡Áˆ˚» (6%) Ë Ú.‰. ëðÂ‰Ë ÔðË˜ËÌ Ú‡ÍÓÈ ÌÂÔðËflÁÌË Ë ð‡Á‰ð‡ÊÂÌËfl ·˚ÎË Ì‡Á‚‡Ì˚: ÒÓˆËÓÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â ‡ÒÔÂÍÚ˚ («ÌÂ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl Ò Ó·˚˜‡flÏË Ë ÌÓðÏ‡ÏË

‹nsanlar aras›nda sald›rganl›¤›n artmas›, uzmanlar› kayg›land›r›yor. VTS‹OM’un 2004 – 2006 döneminde yapt›¤› di¤er araflt›rma verileri analiz edildi¤inde söz konusu problemin baflka önemli bir yönü tespit edildi: Rusya toplumundaki baflka etnik ve kültüre ait insanlara karfl› davran›fllar. 2004 y›l›nda yap›lan araflt›rmada halklar aras› iliflkilerde gerginli¤in artt›¤› tespit edildi. Araflt›rma Rusya Federasyonu’nun 39 eyalet, bölge ve cumhuriyetinin 100 yerleflim biriminde gerçeklefltirildi. Elde edilen verilere göre araflt›rmaya kat›lanlar›n yar›s›ndan çok az› (%56) di¤er milliyetten insanlara ayn› flekilde davran›yorlar. Geri kalanlar, aralar›nda ilk s›rada Kuzey Kafkasya ve Kafkasya’da yaflayanlar Çeçenler (%14.8) olmak üzere, Azeriler (%5.1), Ermeniler (%4.1), Kafkaslar (%6) ve di¤er halklar ve milletlere antipati ile davrand›klar›n› ifade ediyorlar. Bu antipati ve öfkenin sebepleri aras›nda “sosyokültürel yönler” (Rusya’n›n adet ve davran›fl ölçülerine uygun davranmad›klar› sebebi), “nas›l hareket edecekle-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

rini bilmemeleri”, “s›rf yabanc› olmalar›” - %46), terör korkusu (%22), ekonomik sebepler (etnik gruplar›n ifl hayat›n› kontrol etme, ifl pazarlar›ndaki rekabet) (%20) oldu¤u ortaya ç›k›yor (bkz. Tablo 3). Buna ra¤men kat›l›mc›lar›n yar›s› (%51) farkl› kültür temsilcilerine antipati ile yaklaflma sebebini aç›klayamad›. Ulusal antipati eksenindeki kavgalar, genç holiganlar›n Rus olmayan insanlar› dövmeleri kamuoyunda ayn› flekilde kabul görmüyor. VTS‹OM’un yapt›¤› araflt›rmaya göre araflt›rmaya kat›lanlar›n %26’s› “bu olaylar Rus gençli¤inin ortak meyillerini yans›t›yor, %34’ü “bu olaylar her ne kadar yeterince yayg›n da olsa Rus gençli¤inin özelli¤i de¤ildir”, %33’ü bu olaylar› “kitlesel deste¤i olmayan münferit” tepkiler olarak de¤erlendiriyor. Bununla beraber bu olaylar›n “farkl› kültürlerden insanlara olan antipatinin Rus gençli¤inin ortak e¤ilimini yans›tt›¤› fikri gençler aras›nda daha s›k destekleniyor (18 – 24 yafl aras›ndaki gençlerin %31’i bu gö-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl ‚ êÓÒÒËË», «ÌÂ ÛÏÂ˛Ú ÒÂ·fl ‚ÂÒÚË», «ÓÌË ÔðÓÒÚÓ «˜ÛÊËÂ»» – 46%); ·ÓflÁÌ¸ ÚÂððÓðËÁÏ‡ (22%) Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ ÔðË˜ËÌ˚ («ÍÓÌÚðÓÎ¸ Ì‡‰ ·ËÁÌÂÒÓÏ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔËðÓ‚ÓÍ, ÍÓÌÍÛðÂÌˆËfl Ì‡ ð˚ÌÍÂ ÚðÛ‰‡» (20%) (Ú‡·Î. 3). èðË ˝ÚÓÏ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı (51%) ÌÂ ÒÏÓ„Î‡ ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ÔðË˜ËÌÛ Ò‚ÓÂ„Ó ÌÂÔðËflÁÌÂÌÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ËÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ëÎÛ˜‡Ë ÒÚ˚˜ÂÍ Ì‡ ÔÓ˜‚Â Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÌÂÔðËflÁÌË, ÍÓ„‰‡ ÏÓÎÓ‰˚Â ıÛÎË„‡Ì˚ ËÁ·Ë‚‡˛Ú ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÌÂðÛÒÒÍËı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ, ‚ÓÒÔðËÌËÏ‡˛ÚÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÏÌÂÌËÂÏ ÌÂÓ‰ÌÓÁÌ‡˜ÌÓ. í‡Í, ÔÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl Çñàéå, 26% ðÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚÓ‚ ÔÓÎ‡„‡˛Ú, ˜ÚÓ «˝ÚË ÒÎÛ˜‡Ë ÓÚð‡Ê‡˛Ú Ó·˘ËÂ Ì‡ÒÚðÓÂÌËfl ðÛÒÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË», 34% Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ «˝ÚË fl‚ÎÂÌËfl ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Û ðÛÒÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ÌÂ Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚, ıÓÚfl Ë ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌ˚», 33% ÓˆÂÌË‚‡˛Ú Ëı Í‡Í «Â‰ËÌË˜Ì˚Â ÒÎÛ˜‡Ë, ÌÂ ËÏÂ˛˘ËÂ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÈ ÔÓ‰‰ÂðÊÍË». èðË ˝ÚÓÏ ÒðÂ‰Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊË ˜‡˘Â ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÚÒfl ÏÌÂÌËÂ, ˜ÚÓ «ÌÂÔðËflÁÌ¸ Í ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ ËÌ˚ı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ Ó·˘ËÂ Ì‡ÒÚðÓÂÌËfl ðÛÒÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË» (˝ÚÓÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÔðË‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl 31% ÓÔðÓ¯ÂÌÌ˚ı ‚ ‚ÓÁð‡ÒÚÂ 18–24 ÎÂÚ). Ä ·ÓÎÂÂ ÒÚ‡ð¯ÂÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ðÓÒÒËflÌ, Ì‡ÔðÓÚË‚, «Ò˜ËÚ‡ÂÚ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ú‡ÍËÂ ÒÚ˚˜ÍË Â‰ËÌË˜Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ». í‡ÍÊÂ ‚˚fl‚ÎÂÌ‡ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ÏÂÊ‰Û ÛðÓ‚ÌÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë „ÓðÓ‰ÒÍËÏË/ÒÂÎ¸ÒÍËÏË ÊËÚÂÎflÏË. í‡Í, ðÓÒÒËflÌÂ Ò ‚˚ÒÓÍËÏ ÛðÓ‚ÌÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë ÊËÚÂÎË „ÓðÓ‰Ó‚ (ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÏÂ„‡ÔÓÎËÒÓ‚) «ÒÍÎÓÌÌ˚ ÓˆÂÌË‚‡Ú¸ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÂ «‚˚Ô‡‰˚» ÏÓÎÓ‰ÂÊË Í‡Í ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌÓÂ, ÌÓ ‚ÒÂ ÊÂ ÌÂ Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Û ˛Ì˚ı ðÓÒÒËflÌ fl‚ÎÂÌËÂ». ã˛‰Ë Ò ÌËÁÍËÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÂÎ¸ÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ˜‡˘Â ÔÓÎ‡„‡˛Ú, ˜ÚÓ «ÌÂÔðËflÁÌ¸ Ë ÒÎÛ˜‡Ë ËÁ·ËÂÌËfl Î˛‰ÂÈ ‰ðÛ„Ëı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ ÚËÔË˜Ì˚ ‰Îfl ðÛÒÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË». n

rüfle inan›yor). Daha yafll› olanlar ise aksine “bu olaylar›n münferit oldu¤unu düflünüyor”. fiehirliler ve köylüler aras›nda e¤itim düzeyi kriterine göre de bir de¤erlendirme yap›ld›. Mesela yüksek seviyede e¤itimli ve flehirde (özellikle büyük flehirlerde) yaflayan Rusya vatandafllar›n›n, gençlerin “milliyetçi sald›r›lar›n›n” yeterince yayg›n olmas›na ra¤men, bu davran›fl›n ço¤unun karakteri say›lamayaca¤›” de¤erlendirmesini yap›yorlar. Düflük e¤itimli ve köylü vatandafl ise daha çok “antipati ve di¤er uluslardan insanlar›n dövülmesi” olaylar›n›n, gençli¤in tipik bir karakteri oldu¤u görüflündeler. n

àÒÚÓ˜ÌËÍË 1. ïÓðÛÊËÈ ë. ÄÌÚË‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ êÓÒÒËË// èÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÍÎ‡ÒÒ. 2005, ‹ 3. 2. ÉÛÒÂÈÌÓ‚ Ä. êÛÒÒÍËÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ÌÂÓ·˚˜ÌÓÈ Ì‡ˆËÂÈ // èÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÍÎ‡ÒÒ. 2005, ‹ 6. 3. èÂÚÛıÓ‚ Ç. ÑÂ„ð‡‰‡ˆËfl Ìð‡‚Ó‚ ËÎË ‚Âð·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÚð‡ıÓ‚?// èÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ ÍÎ‡ÒÒ. 2005, ‹ 9. 4. Ñ‡ÌÌ˚Â ‚ÒÂðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ÓÔðÓÒ‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌÓ„Ó Çñàéå ‚ ÔÂðËÓ‰ Ò 23 ÔÓ 24 ÓÍÚfl·ðfl 2004 „. ëÏ. ÔÓ‰ðÓ·ÌÂÂ: êÓÒÒËflÌÂ Ë «ËÌÓðÓ‰ˆ˚»: ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ËÎË ÍÒÂÌÓÙÓ·Ëfl?// èðÂÒÒ-‚˚ÔÛÒÍ Çñàéå, ‹ 132. 16.11.2004.

KAYNAKÇA 1. Horujiy S. Antivozrojdenie Rossii (Rusya’n›n Karfl› Do¤uflu) // Politiçeskiy Klas. 2005, No: 3. 2. Guseynov A. Russkie yavlayutsa kakoy-to neobiçnoy natsiey (Ruslar farkl› bir millet) // Politiçeskiy Klas. 2005, No: 6. 3. Petunov V. Degradatsiya narodov ili verbalizatsiya strahov? (Milliyet ayr›mc›l›¤› m›, korkular›n dile yans›mas› m›?) // Politiçeskiy Klas. 2005, No: 9. 4. VTS‹OM’un 23-24 Ekim 2004 verileri. Rusyal›lar ve “ötekiler”: Hoflgörülülük veya öteki korkusu // Pres-v›pusk VTS‹OM, No: 132. 16.11.2004.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Детская республика Светлана Кирьянова

Çocuk Cumhuriyeti Журналист (Украина/АРК).

Svetlana Kiryanova Gazeteci (Ukaryna/K›r›m).

Ó‰ÌÓÏ ËÁ Íð‡ÒË‚ÂÈ¯Ëı ÏÂÒÚ Ä‚ÚÓÌÓÏÌÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË äð˚Ï ð‡ÁÏÂÒÚËÎ‡Ò¸ «êÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ ‰ÂÚÒÚ‚‡» – åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ‰ÂÚÒÍËÈ ˆÂÌÚð «ÄðÚÂÍ». èðËðÓ‰‡, ÒÎÓ‚ÌÓ ÁÌ‡fl Ó ÔÎ‡Ì‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ÓÁ‚ÂÒÚË Û ÔÓ‰ÌÓÊËfl Ä˛-Ñ‡„‡ ÒÚ‡‚¯ËÈ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Ï Ì‡ ‚ÂÒ¸ ÏËð Î‡„Âð¸, ÌÂ ÔÓÒÍÛÔËÎ‡Ò¸: Íð‡ÒÓÚ‡ ÏÓðÒÍÓ„Ó Á‡ÎË‚‡ ÒÓÒÂ‰ÒÚ‚ÛÂÚ Ò ‚ÂÎË˜ËÂÏ „ÓðÌÓÈ „ðfl‰˚, ÒÎÛÊ‡˘ÂÈ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ë Á‡˘ËÚÓÈ ÓÚ ‚ÂÚðÓ‚. Ç ‰‡ÎÂÍÓÈ ‰ðÂ‚ÌÓÒÚË Á‰ÂÒ¸ ÔðÓÊË‚‡ÎË Ú‡‚ð˚, Ë ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â ð‡ÒÍÓÔÍË, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚Â ‚ XX ‚., ÔÓ‰Ú‚Âð‰ËÎË

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

„ÛÒÚÓÌ‡ÒÂÎÂÌÌÓÒÚ¸ ˝ÚÓÈ ÏÂÒÚÌÓÒÚË Â˘Â ‰Ó Ì‡¯ÂÈ ˝ð˚. ëÂ„Ó‰Ìfl «ÄðÚÂÍ» ÚÓÊÂ „ÛÒÚÓÌ‡ÒÂÎÂÌ: Í‡Ê‰Û˛ ÒÏÂÌÛ Á‰ÂÒ¸ ÓÚ‰˚ı‡ÂÚ ·ÓÎÂÂ 3,5 Ú˚Ò. ‰ÂÚÂÈ ÒÓ ‚ÒÂı ÍÓÌˆÓ‚ Ò‚ÂÚ‡. Ä ÍÓ„‰‡-ÚÓ, ‚ Ë˛ÌÂ 1925 „., ÔÂð‚˚Â 80 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÊËÎË Á‰ÂÒ¸ ‚ ·ðÂÁÂÌÚÓ‚˚ı Ô‡Î‡ÚÍ‡ı Ë ÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ÍÂðÓÒËÌÓ‚˚ÏË Î‡ÏÔ‡ÏË. á‡ 80 ÎÂÚ ‚ Î‡„ÂðÂ ËÁÏÂÌËÎÓÒ¸ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ÒÂ: ‚˚ðÓÒÎË ÌÓ‚˚Â ÍÓðÔÛÒ‡, ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ÒÔÓðÚË‚Ì˚Â ÔÎÓ˘‡‰ÍË, ÔÎflÊË. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ÔÓÒÎÂ 1991 „. «ÄðÚÂÍ», ÌÂ ÔÓÍË‰‡fl Ò‚ÓËı ÔðÂ‰ÂÎÓ‚, ÔÓÎÛ˜ËÎ ÔðÓÔËÒÍÛ ÔÓ ‡‰ðÂÒÛ: ìÍð‡ËÌ‡, äð˚Ï. ÑÓ ˝ÚÓ„Ó

›r›m Özerk Cumhuriyeti’nin en güzel yerlerinden birinde “Çocuk Cumhuriyeti”- uluslararas› çocuk merkezi “Artek” yer al›r. Allah insano¤lunun Ay›da¤›’n›n ete¤inde bütün dünyada meflhur olacak bir kamp kuracaklar›n› düflünerek, bu yere bütün cömertli¤ini göstermifl. Deniz koyunun güzelli¤i, ayn› zamanda rüzgardan koruma görevini de yapan s›ra da¤lar›n büyüklü¤ü ile yan yana. Eskiden burada “Tavrlar” yaflarm›fl ve XX. yüzy›lda yap›lan birçok kaz›da bu yerin

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Природа, словно зная о планах человека возвести у подножия Аю-Дага ставший известным на весь мир лагерь, не поскупилась: красота морского залива соседствует с величием горной гряды, служащей одновременно и защитой от ветров. Allah insano¤lunun Ay›da¤›’n›n ete¤inde bütün dünyada meflhur olacak bir kamp kuracaklar›n› düflünerek, bu yere bütün cömertli¤ini göstermifl. ‚ðÂÏÂÌË ÓÌ ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ ˜Û‰ÂÒ Ó„ðÓÏÌÓÈ ÒÚð‡Ì˚ ëëëê.

«Не можешь — научим!» Ç ð‡ÁÌ˚Â „Ó‰˚ „ÓÒÚflÏË «ÄðÚÂÍ‡» ·˚ÎË ÔÂð‚˚È ÍÓÒÏÓÌ‡‚Ú ÁÂÏÎË ûðËÈ É‡„‡ðËÌ, ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ ÔÂ‚Âˆ èÓÎ¸ êÓ·ÒÓÌ, ÔËÒ‡ÚÂÎË Ë ÔÓÎËÚËÍË, Û˜ÂÌ˚Â Ë ˝ÚÌÓ„ð‡Ù˚. é·˘ÂÌËÂ Ò ÌËÏË ðÂ·flÚ‡Ï Á‡ÔÓÏËÌ‡ÎÓÒ¸ Ì‡ ‚Ò˛ ÊËÁÌ¸ — ‚ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂÎÂ, „‰Â Â˘Â ÏÓÊÌÓ ‚ÒÚðÂÚËÚ¸ ÒÚÓÎ¸ÍÓ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÒÚÂÈ ð‡ÁÓÏ, ÔÓÊ‡Ú¸ ðÛÍÛ

ÔðÂÁË‰ÂÌÚ‡Ï Ë ÒÙÓÚÓ„ð‡ÙËðÓ‚‡Ú¸Òfl Ì‡ Ô‡ÏflÚ¸ Ò Î˛·ËÏ˚ÏË ‡ðÚËÒÚ‡ÏË? ÑÂ‚ËÁÓÏ ˛Ì˚ı „ÓÒÚÂÈ (‡ Ì‡ ‚ðÂÏfl ÓÚ‰˚ı‡ — Ë ıÓÁflÂ‚) Î‡„Âðfl ÒÚ‡ÎË ÒÎÓ‚‡ «ÄðÚÂÍÓ‚Âˆ ÒÂ„Ó‰Ìfl, ‡ðÚÂÍÓ‚Âˆ — ‚ÒÂ„‰‡!». à Â˘Â: Á‰ÂÒ¸ ‚Ó ‚ÒÂ ‚ðÂÏÂÌ‡ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Î ÌÂ„Î‡ÒÌ˚È ÔðËÌˆËÔ: «çÂ ÏÓÊÂ¯¸ — Ì‡Û˜ËÏ!» à Û˜ËÎËÒ¸, Ë Û˜‡ÚÒfl ÌÓ‚˚Â ÔÓÍÓÎÂÌËfl ËÒÍÛÒÒÚ‚Û Óð‡ÚÓðÒÍÓ„Ó Ï‡ÒÚÂðÒÚ‚‡, ÛÏÂÌË˛ ‰ðÛÊËÚ¸, ð‡·ÓÚ‡Ú¸ Ë ÔÓÁÌ‡‚‡Ú¸ ÏËð ‚Ó ‚ÒÂÏ Â„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË. ä‡Ê‰‡fl ‡ðÚÂÍÓ‚ÒÍ‡fl ÒÏÂÌ‡ ÔðÓıÓ‰ËÚ ÔÓ‰ ÁÌ‡ÍÓÏ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÔÓÁÌ‡‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ

Люся Кириллова, приехавшая в 60-е годы в «Артек» из Амурской области, вспоминает: «Здесь я научилась многому, а еще — записалась в юные санитарки и ничуть об этом не жалею. Я научилась накладывать шины, оказывать первую медицинскую помощь». По приезде домой эти знания очень пригодились девочке. Lyusya Kirillova- altm›fll› y›llarda Amurskaya eyaletinden Artek’e geldi. “Burada çok fley ö¤rendim, genç bir hastabak›c› oldum. Bundan hiç piflman de¤ilim. Ben burada sarg› sarmay›, ilk yard›m› ö¤rendim” diyor.

nüfusunun milattan önce de yo¤un oldu¤unu gösteriyor. “Artek” bugün de kalabal›k. Burada her dönem dünyan›n her köflesinden 3.550’den fazla çocuk dinlenir. Bir zamanlar, 1925 y›l› Haziran’›nda 80 kifli tente çad›rlarda yaflar ve gaz lambas› kullan›rd›. 80 y›l içinde kampta her fley de¤iflti. Yeni binalar infla edildi, spor alanlar›, plajlar yap›ld›. Üstelik 1991 y›l›ndan sonra Artek o zamanki bulundu¤u yerini de¤ifltirmeden “Artek Ukrayna – K›r›m”

Двенадцатилетний (в 1963 году) Коля Семихов из русского города Архангельска занялся в «Артеке» радиоделом и полюбил его на всю жизнь. On iki yafl›ndaki (1963 y›l›nda) Koyla Semihov Rusya flehri Arhangelsk’ten geldi ve Artek’te radyo ifllerini ö¤rendi ve bu ifli bütün hayat› boyunca sevdi.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

«Артек»: волшебный город солнца Сергей Ерохин Заместитель генерального директора Международного детского центра «Артек».

0 лет назад начал свою славную историю знаменитый пионерский лагерь «Артек», известный миллионам детей и взрослых разных стран и поколений. Очевидно, «Артек», вобрав в себя огромный потенциал человеческой доброты, таланта юных и мудрости взрослых, щедро передает это богатство новым поколениям артековцев, связывая время, события и людей в единое целое, что называется артековцами. Подростки, побывавшие в «Артеке», стремятся вновь попасть сюда. Что же привлекает их? Это равноправие и взаимоуважение в отношениях между подростками и взрослыми, темп, разнообразие и насыщенность артековской жизни. Взаимодействие детей в «Артеке» носит нетрадиционный характер по содержанию и форме включения их в те или иные сферы деятельности (коммуникативную, спортивную, трудовую, познавательную, творческую, образовательную и т.д.). Разнообразная деятельность, быстро меняющиеся ситуации и столь же быстрая адаптация к новой ситуации дают возможность каждому в короткий срок испробовать десятки игровых и ситуативных ролей, открыть в себе лучшие качества и приобрести новые навыки. В детских лагерях «Артека» работает механизм самоуправления, где каждый может стать участником сводных объединений, максимально реализовать себя в процессе социального творчества. Подростки, объединенные значимой совместной деятельностью,

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ËÎË ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚. á‰ÂÒ¸ ÛÊÂ ÏÌÓ„Ó ÎÂÚ ÔðÓ‚Ó‰ËÚÒfl ÌÂ ËÏÂ˛˘ËÈ ‡Ì‡ÎÓ„Ó‚ ‰ÂÚÒÍËÈ ÍËÌÓÙÂÒÚË‚‡Î¸, „‰Â Ò‡ÏÓÂ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ ÏËðÂ Ê˛ðË (ÚðË Ò ÔÓÎÓ‚ËÌÓÈ Ú˚Òfl˜Ë ðÂ·flÚ) ‚˚·Ëð‡ÂÚ Ò‡Ï˚È ÎÛ˜¯ËÈ, Ò‡Ï˚È ‰Ó·ð˚È, Ò‡Ï˚ÈÒ‡Ï˚È ÙËÎ¸Ï ÙÂÒÚË‚‡Îfl. ÅÓÎ¸¯ÓÈ ÔÓÔÛÎflðÌÓÒÚ¸˛ ÔÓÎ¸ÁÛÂÚÒfl ÒÏÂÌ‡ «ëÓÁ‚ÂÁ‰ËÂ «ÄðÚÂÍ‡», „‰Â ˛Ì˚Â ÍÓÒÏÓÌ‡‚Ú˚ Ë ‡ÒÚðÓÌÓÏ˚ ÁÌ‡ÍÓÏflÚÒfl Ò ‡Á‡ÏË ‡ÒÚðÓÌÓÏËË, ÔÓÁÌ‡˛Ú ‚ Ï‡ÒÚÂðÍÎ‡ÒÒ‡ı Ë Ì‡ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËı Á‡ÌflÚËflı ÏËð ‰‡ÎÂÍËı „‡Î‡ÍÚËÍ. ÅÛÍ‚‡Î¸ÌÓ Ì‡ ‰Ìflı Á‡‚Âð¯ËÎ ð‡·ÓÚÛ VIII åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÍÓÌÍÛðÒ-ÙÂÒÚË‚‡Î¸ ‰ÂÚÒÍÓ„Ó Ë ˛ÌÓ¯ÂÒÍÓ„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡ «ç‡¯‡ ÁÂÏÎfl — ìÍð‡ËÌ‡», ÒÓ·ð‡‚¯ËÈ ˛Ì˚Â Ú‡Î‡ÌÚ˚ ËÁ ÛÍð‡ËÌÒÍËı ‰Ë‡ÒÔÓð ÄðÏÂÌËË, ÅÂÎÓðÛÒÒËË, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì‡, êÓÒÒËË, ã‡Ú‚ËË, ãËÚ‚˚, èÓÎ¸¯Ë, ùÒÚÓÌËË Ë ‰ðÛ„Ëı ðÂ„ËÓÌÓ‚. ñÂÎ¸˛ ÙÂÒÚË‚‡Îfl ÒÚ‡ÎÓ ÓÚÓ·ð‡ÊÂÌËÂ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡, ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, flÁ˚Í‡ Ë Úð‡‰ËˆËÈ, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔÓÔÛÎflðËÁ‡ˆËfl ‰ÂÚÒÍÓ„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡, ‚˚fl‚ÎÂÌËÂ Ë ÔÓ‰‰ÂðÊÍ‡ Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚ı Ë Ó‰‡ðÂÌÌ˚ı ‰ÂÚÂÈ. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ «ÄðÚÂÍ» fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‡Ï˚Ï ÍðÛÔÌ˚Ï ‚ ÏËðÂ åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚Ï ‰ÂÚÒÍËÏ ˆÂÌÚðÓÏ, ÌÓ Ë ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÈ

nas›l bir insan? каким быть человеку?

olarak yeni adresini alm›fl oldu. Bundan önce SSCB gibi büyük bir ülkenin harikalar›ndan biriydi.

“Yapam›yorsan ö¤retiriz”

Farkl› zamanlarda ilk astronot Yuriy Gagarin, Amerikal› flark›c› Poul Robson, kimi yazarlar, politikac›lar, bilim adamlar› ve etnograflar Artek’in misafiri oldular. Çocuklar onlarla buluflmay› bütün hayatlar› boyunca hat›rlad›lar. Bu kadar ünlüyü bir arada görmek, cumhurbaflkanlar›n elini s›kmak, sevdikleri sanatç›larla foto¤raf çekmek baflka nerede mümkün olabilirdi acaba? Genç misafirlerin (dinlenme zaman› kamp sahiplerinin de) parolas› “bugün Artekli olan, her zaman Arteklidir” sözleri oldu. Bir de burada her zaman, “Yapam›yorsan Ö¤retiriz” gizli prensibi vard›. Genç nesiller hitabet sanat›n›, arkadafl olma, çal›flma ve dünyay› bütün çeflitlili¤inde tan›ma becerisini ö¤rendiler ve hâlâ ö¤reniyorlar. Her Artek devresi belirlenen bir ö¤retici veya kültürel bir program çerçevesinde geçer. Burada

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Аrtek: Güneflin büyülü flehri Sergey Yerohin

Uluslararas› Artek Çocuk Merkezi Genel Müdür Yard›mc›s›

arkl› ülkelerden ve nesillerden milyonlarca çocuk ve yetiflkinin bildi¤i ünlü piyoner (izci) kamp› “Artek” flanl› tarihine 80 y›l önce bafllad›. Artek insanl›¤›n iyilik potansiyelini, gençlerin yeteneklerini, büyüklerin irfan›n› içine al›p, zaman›, olaylar› ve insanlar› “Artekliler” paydas›nda bir araya getirerek bu zenginli¤i yeni nesillere cömertçe aktard›¤›n› görüyoruz. Artek’e gelen çocuklar bir daha gelmek istiyorlar. Onlar› buraya neyin çekti¤ine bakt›¤›m›zda, çocuklar ve büyükler aras›ndaki iliflkilerde eflit hak ve karfl›l›kl› sayg›, Artek hayat›n›n temposu, çeflitlili¤i ve doyuruculu¤u karfl›m›za ç›k›yor. Çocuklar›n Artek’teki etkileflimleri, faaliyetlerin herhangi bir alan›na (iletiflim, spor, ifl, ö¤retici çal›flmalar, sanat, e¤itim v.b.) girme flekline ve niteli¤ine göre geleneksel bir yap› tafl›maz. Çeflitli faaliyetler, çabuk de¤iflen durumlar ve yeni duruma k›sa sürede uyum sa¤lama ortamlar›, bu kampa gelen herkese k›sa sürede onlarca oyun ve durum rolünü tekrar tekrar oynama, kiflisel özellikleri keflfetme ve yeni beceriler edinme imkan› veriyor. Herkesin e¤itsel kol faaliyetlerine kat›labildi¤i, sosyal yarat›c›l›k sürecinde kendisini maksimum düzeyde gerçeklefltirdi¤i bir yer olan Artek kamplar›nda özerklik mekanizmas› iyi çal›fl›r. Ortak faaliyetlerin önemine binaen bir araya gelen çocuklar, her birinin kamp

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

постоянно анализируют все, что делается, в том числе и участие каждого в жизни лагеря. Особое внимание в «Артеке» уделяется созданию радостной творческой атмосферы. Важно не допустить, чтобы подросток чувствовал себя униженным, ущербным, проигравшим, переживал стресс. Только позитивные ощущения ребенка, испытанные им в лагере, способствуют его духовно-культурному развитию. Окружающий мир меняет поведение детей. Несовпадение того, что говорится в школе, дома, и того, что дети видят на улице, черпают из СМИ, порождает цинизм, неверие. Приходится говорить и о таком явлении, как агрессивность по отношению к сверстникам, взрослым людям. Безусловно, нам стало трудней работать, мы сталкиваемся с такими проблемами, от которых, кажется, «Артек» должен быть огражден. Но никогда нельзя забывать об одном из главных правил педагогики: «Ребёнка надо воспринимать таким, какой он есть». Миссия «Артека» заключается в том, чтобы, при безусловном обеспечении права каждого на развитие и свободу самовыражения, создавать условия для цивилизованного, грамотно построенного общения детей; утверждать психологическую атмосферу, способствующую проявлению и развитию лучших качеств ребёнка, его способностей и устремлений; организовывать знакомство детей с лучшими образцами и достижениями мировой культуры, искусства, науки, образования и т.д. В «Артеке» Великий мечтатель огромный состав квалифицированных Кампанелла верил в специалистов, профессионалов своего дела. Это руководители детских лагерей, педагогических чудесный Город подразделений, ведущие специалисты, заместители начальников лагерей по Солнца, который педагогической работе, методисты, музыкальные и художественные руководители, инструкторы по сделает счастливыми физической культуре, учителя, руководители всех людей. «Артек» кружков. Великий мечтатель Кампанелла верил в чудесный Город Солнца, который сделает сегодня для многих счастливыми всех людей. «Артек» сегодня для поколений мальчишек и девчонок поколений мальчишек многих представляется таким же Городом Солнца. Только называют они его по-своему: «Остров А» Остров и девчонок добра, верности и взаимопонимания. представляется таким Определяющим для развития личности подростка является его свобода выбора же Городом Солнца. мировоззрения, взглядов, поступков. Именно в организованном социокультурном пространстве юные артековцы вместе со своими старшими друзьями-вожатыми совершают совместное восхождение к вершинам познания мира и себя в этом мире. Восхождение через взаимопонимание, совместную деятельность, где господствуют приоритеты личностно ориентированных потребностей и интересов, способностей и нравственных ценностей, где оценивают сегодняшние поступки подростка в сравнении с вчерашними, а сегодняшние достижения с победами, одержанными накануне. В центре всей деятельности «Артека» была и остаётся личность подростка. Нет и не должно быть ничего важнее ребенка. Идеи артековской педагогики созвучны положениям Конвенции ООН «О правах ребенка»: «Когда дети рождаются, они свободны, и с каждым должны обращаться одинаково. Они обладают разумом и совестью и должны дружелюбно поступать по отношению друг к другу… Вы имеете право жить в условиях свободы и безопасности… Никто не имеет права относиться к вам, как к рабу, и вы не должны никого делать рабами».

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÓÈ Î‡·Óð‡ÚÓðËÂÈ, „‰Â ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl Ë ‚ÌÂ‰ðfl˛ÚÒfl ÌÓ‚˚Â Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÚÂıÌÓÎÓ„ËË Ë ÏÂÚÓ‰ËÍË. ë 1996 ÔÓ 2003 „. ‚ «ÄðÚÂÍÂ» ÔðÓıÓ‰ËÎ åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÍÓÌÍÛðÒ ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚, ÔðÓ‚Â‰ÂÌËÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ‚˚fl‚ÎÂÌË˛ Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚ı ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚ Ë ÔðÓ‰ÛÍÚË‚Ì˚ı ÙÓðÏ ð‡·ÓÚ˚ Ò ‰ÂÚ¸ÏË. á‡ ˝ÚË „Ó‰˚ ‚ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂ ·ÓÎÂÂ 400 ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚ ËÁ 13 ÒÚð‡Ì ÏËð‡. ëÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ «ÄðÚÂÍ» ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ ðÂÊËÏÂ ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓËÒÍ‡, ÒÓıð‡Ìflfl ÔðË ˝ÚÓÏ ÎÛ˜¯ËÂ Úð‡‰ËˆËË Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ Ë ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. Ç 2004 „., ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÔðÂÁË‰ÂÌÚÒÍÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ «àÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ», ‚ åÑñ «ÄðÚÂÍ» ‚ÒÚÛÔËÎ‡ ‚ ÒÚðÓÈ ÌÓ‚‡fl ¯ÍÓÎ‡, ÍÓÚÓð‡fl ÔÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÈ ÓÒÌ‡˘ÂÌÌÓÒÚË, ÍÓÏÙÓðÚÛ Ë ÔÎ‡ÌËðÓ‚ÍÂ fl‚ÎflÂÚÒfl ˝ÍÒÍÎ˛ÁË‚ÌÓÈ ‚ ìÍð‡ËÌÂ. ç‡ÎË˜ËÂ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ·‡Á˚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ «ÄðÚÂÍÛ» ‚˚ÈÚË Ì‡ ÌÓ‚˚È ÛðÓ‚ÂÌ¸ Ò‚ÓÂÈ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË. ç‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËË á‡ÍÓÌ‡ ìÍð‡ËÌ˚ «é· Ó·˘ÂÏ ÒðÂ‰ÌÂÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËË», ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‰ÓÍÚðËÌ˚ ð‡Á‚ËÚËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ «ì˜ËÚÂÎ¸», ‡ Ú‡ÍÊÂ åÂÏÓð‡Ì‰ÛÏ‡ Ó ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËË, Á‡ÍÎ˛˜ÂÌÌÓ„Ó ÏÂÊ‰Û åËÌËÒÚÂðÒÚ‚ÓÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË ìÍð‡ËÌ˚ Ë ÍÓðÔÓð‡ˆËÂÈ «Intel Mikroelektronics Ukraine Ltd», ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍËÏ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÓÏ ¯ÍÓÎ˚ ÓÒ‚ÓÂÌ‡ ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡ «Intel. é·Û˜ÂÌËÂ ‰Îfl ·Û‰Û˘Â„Ó». ÇÌÂ‰ðÂÌËÂ ‰‡ÌÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ‚ Û˜Â·Ì˚È ÔðÓˆÂÒÒ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ Û˜ËÚÂÎflÏ ‡ðÚÂÍÓ‚ÒÍÓÈ ¯ÍÓÎ˚ ¯ËðÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ Ì‡ ÛðÓÍ‡ı

Ольга Гузар, генеральный директор Международного детского центра «Артек». Olga Guzar, Uluslararas› Çocuk Merkezi “Artek” Genel Müdürü

nas›l bir insan? каким быть человеку?

uzun süredir devam eden ve bir benzeri olmayan çocuk sinemas› festivali yap›l›yor. Festivalde dünyan›n en büyük jürisi (üç bin befl yüz ö¤renci) festivalin en güzel, en iyi ve en “en filmi”ni seçiyorlar. Genç kozmonot ve astronotlar›n astrolojinin temelini ö¤rendikleri, uzak galaksileri ö¤rendikleri bir s›n›flar› ve pratik derslerinin yap›ld›¤› “Artek Tak›my›ld›z›” tak›m› büyük bir üne sahiptir. Yak›n zamanda Ukrayna’n›n Ermenistan, Belorus, Kazakistan, Rusya, Litvanya, Letonya, Polonya, Estonya ve di¤er bölge diasporalar›ndan çocuk ve genç yeteneklerin topland›¤› “Bizim Ülkemiz – Ukrayna” VIII. uluslararas› yar›flma – festivali sona erdi. Festivalin amac› Ukrayna kültürünün zenginli¤ini, çok boyutlulu¤unu, dillerini ve geleneklerini yans›tmak, ayn› flekilde çocuk eserlerini halka tan›tma, yetenekli ve üstün kabiliyetli çocuklar›n ortaya ç›kar›lmas› ve desteklenmesiydi. Uzun y›llar boyunca Artek sadece dünyan›n en büyük uluslararas› çocuk merkezi olmakla kalmad›, yeni e¤itim metot ve tekniklerinin gelifltirildi¤i ve olgunlaflt›r›ld›¤› benzersiz bir e¤itim laboratuar› da oldu. 1996’dan 2003’e kadar Artek’te uluslararas› ö¤retmen yar›flmas› yap›ld›. Bu yar›flman›n yap›lmas› kabiliyetli ö¤retmenlerin ve ö¤rencilerle verimli çal›flma yöntemlerinin ortaya ç›kmas›na yard›m etmiflti. Programa bu y›llarda dünyan›n 13 ülkesinden 400’den fazla ö¤retmen kat›ld›. Bugünkü Artek pedagoji ve e¤itim ala-

Сергей Ерохин, заместитель генерального директора Международного детского центра «Артек».

Sergey Yerohin, Uluslararas› Çocuk Merkezi “Artek” Genel Müdür Yard›mc›s›

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

hayat›na ayr› ayr› kat›lmas› da dahil olmak üzere, burada yap›lan her fleyi sürekli analiz ederler. Artek’te nefleli bir yarat›c› ortam›n oluflturulmas›na, çocu¤un küçük düfltü¤ü, kendini zay›f, yenik hissedece¤i, stres dönemini yaflad›¤› zamanlarda muhtemel bir durumun ortaya ç›kmamas›na büyük dikkat gösterilir. Kamp›n faaliyet sürecinde tecrübe etti¤i olumlu duygular çocu¤un manevi ve kültürel geliflmesine vesile olur. D›fl dünya çocu¤un davran›fllar›n› da de¤ifltirir. Okulda gösterilen ve ebeveynlerce söylenenlerin çocu¤un sokakta gördüklerine uymamas›, kitle iletiflim araçlar›ndan al›nanlar çocu¤u güvensiz k›lar. Etraf›ndaki yafl›tlar›ndan gelen “sald›rganl›k” gibi özelliklerden de bahsetmek zorunday›z. fiüphesiz iflimiz daha da zorlaflt›. Bu problemlerin Artek’in kendini sak›nd›¤› problemler oldu¤unu gördük. Ama e¤itimin bafll›ca kurallar›ndan “çocu¤u oldu¤u gibi kabul etmek gerekir”i hiçbir zaman unutmamak gerek. Artek’in misyonu, her bireyin geliflim hakk›n›n mutlak surette sa¤lanmas›, kendini ifade özgürlü¤ü, çocu¤a yafl›tlar›yla uygar ve do¤ru bir iletiflim formu oluflturmas› için gereken flartlar›n sa¤lanmas›, çocu¤un en iyi özelliklerinin, kabiliyet ve gayretlerinin ortaya ç›kmas›na ve geliflmesine yard›mc› olacak psikolojik ortam›n sa¤lanmas›, kültür, sanat, bilim, e¤itim ve Ünlü düflünür di¤er medeniyet kriterlerinin en iyi örnekleri ve bu Kampanella, güneflin alanlarda baflar›l› modellerle görüflme imkan›n›n sa¤lanmas›d›r. Artek’in pedagojik yap›s›nda çocuk bütün sakinlerini kamplar› ve e¤itimi birlikleri yöneticileri, önde gelen uzmanlar, kamp yöneticilerinin pedagojiden ›s›tan ve onlar› sorumlu yard›mc›lar›, e¤itim uzmanlar›, müzik ve mutlu eden büyülü sanat yönetmenleri, beden e¤itimi ö¤retmenleri, ö¤retmenler, e¤itsel kol yöneticileridir. Ünlü flehrine inan›rd›. düflünür Kampanella, bütün sakinlerini ›s›tan ve Bugün Artek de erkek onlar› mutlu eden büyülü günefl flehrine inan›rd›. Bugün Artek de erkek ve k›z birçok nesil için güneflin ve k›z birçok nesil bu flehri gibi kabul ediliyor. Fakat onlar kendilerince “A Adas›”, iyili¤in, vefa ve karfl›l›kl› anlay›fl›n adas› için güneflin bu flehri “Arteks” diye adland›r›yorlar. Önemli olan, çocu¤un gibi kabul ediliyor. kiflili¤inin geliflmesini, tercih özgürlü¤ünü, dünya görüflü, bak›fl ve davran›fl tercihini belirleyen bilincin özellefltirilmesidir. Genç Artekliler burada özel olarak organize edilen sosyal ve kültürel ortamlarda dünyay› ve kendini tan›man›n o zorlu doruklar›na büyük arkadafllar›yla (oymak bafllar›) birlikte t›rman›rlar. Bu t›rman›fl karfl›l›kl› anlay›fl, ihtiyaç, fayda, yetenek ve ahlaki de¤erlerin bireye yönelik olarak tayin edildi¤i ortak faaliyetler yard›m›yla yap›l›r. Çocu¤un her gün yan›ndakiyle k›yaslanmad›¤›, bugünkü davran›fllar›n›n dün yapt›klar›yla, bugünkü baflar›lar›n›n bir gün önceki zaferleriyle karfl›laflt›r›larak de¤erlendirildi¤i yerdir. Artek’in faaliyetlerinde as›l belirleyici, hep çocu¤un kiflili¤i oldu ve böyle bu devam edecektir. Çocuktan, onun menfaatleri ve kiflili¤inden daha önemli bir fley yoktur, olamaz da. Bu, Artek’in bir di¤er s›rr›d›r. Artek’in e¤itimle ilgili düflünceleri BM’nin Çocuk Haklar› Bildirgesi’nde ifade edilen “…Çocuklar hür do¤ar, her çocu¤a ayn› flekilde davran›lmal›d›r. Onlar ak›l ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karfl› dostça davranmal›lar… Sizler özgürlük ve güvenlik flartlar›nda yaflama hakk›na sahipsiniz. Hiç kimse size köle gibi davranma hakk›na sahip de¤ildir, siz de kimseyi köle yapmamal›s›n›z.” ilkesiyle uyumludur.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

n›nda elde edilen en iyi yaklafl›mlara sad›k kalmak kofluluyla yeni yollar ve yöntemler için aray›fllar devam etmektedir. 2004 y›l›nda Cumhurbaflkan›’n›n “E¤itime Yat›r›m” program›na UÇM (Uluslararas› Çocuk Merkezi)’de Artek Ukrayna’da teknik donan›m› ve rahatl›¤› ile özel olarak kabul edilmifl ve yeni bir okul sistemiyle kat›lm›flt›. Artek’in ça¤dafl bir e¤itim temeline sahip olmas› kendi e¤itim faaliyetlerinin yeni bir seviye kazanmas›na imkan sa¤lad›. Ukrayna’n›n ulusal doktrini; e¤itimi gelifltirme “Orta Ö¤retim ve E¤itim” kanunu, devlet “Ulusal Ö¤retmen” program› ve Ukrayna E¤itim ve Bilimler Bakanl›¤› ile ‹ntel Mikroelektronics Ukraine Ltd. flirketi aras›nda yap›lan memorandum temel al›narak okulun ö¤retmen kurulu taraf›ndan “Intel – Gelecek E¤itimi” program› haz›rland›. Söz konusu program›n e¤itim sürecinde uygulanmas› Artek okulu ö¤retmenlerine interaktif e¤itim biçimlerini daha genifl bir flekilde kullanma imkan› verdi. Dolay›s›yla gelecekte okul mezunlar› geliflmifl bir rekabet kabiliyeti imkan› bulacaklard›r.

Sa¤lam bir toplum için e¤itim

ËÌÚÂð‡ÍÚË‚Ì˚Â ÙÓðÏ˚ Ó·Û˜ÂÌËfl, ˜ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‚ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Â ÔÓ‚˚¯ÂÌË˛ ÍÓÌÍÛðÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË ‚˚ÔÛÒÍÌËÍÓ‚. ë 2005 „. åÑñ «ÄðÚÂÍ» ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÔÓ ‰Ó„Ó‚ÓðÛ Ò äð˚ÏÒÍËÏ ËÌÒÚËÚÛÚÓÏ ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Û˜ËÚÂÎÂÈ. ç‡ ·‡ÁÂ ‡ðÚÂÍÓ‚ÒÍÓÈ ¯ÍÓÎ˚ ‰Îfl Íð˚ÏÒÍËı ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚ ÂÊÂÏÂÒfl˜ÌÓ ÔðÓ‚Ó‰flÚÒfl ÒÂÏËÌ‡ð˚ ÔÓ ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚Ï Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚Ï ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏ. ëÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ «ÄðÚÂÍ» — ˝ÚÓ Ë Ì‡‰ÂÊÌ˚È Ô‡ðÚÌÂð Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÒÚðÛÍÚÛð. ÑÎfl ËÁÛ˜ÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ÔÓ‰ıÓ‰Ó‚ Í ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌË˛ ÒËÒÚÂÏ˚ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ÄÏÂðËÍ‡ÌÒÍËÈ ÒÓ‚ÂÚ ÔÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓÏÛ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË˛ Ë åËÌËÒÚÂðÒÚ‚Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË ìÍð‡ËÌ˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò «ÄðÚÂÍÓÏ», ‚ ð‡ÏÍ‡ı ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ «è‡ðÚÌÂð˚ ‚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËË», ‚ Ë˛ÎÂ 2005 „. ÔðÓ‚ÂÎË ÒÂÏËÌ‡ð ÔÓ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÏÛ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌË˛ ‰Îfl ‰ËðÂÍÚÓðÓ‚ ¯ÍÓÎ ˛ÊÌÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡ ìÍð‡ËÌ˚. Ç ˝ÚÓÏ ÊÂ „Ó‰Û åËÌËÒÚÂðÒÚ‚ÓÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË ìÍð‡ËÌ˚, ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò íçì ËÏ. Ç. ÇÂðÌ‡‰ÒÍÓ„Ó, àÌÒÚËÚÛÚÓÏ ÒÚð‡Ì ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡ åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÎ‡‚flÌÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ („. ï‡ð¸ÍÓ‚), á‡Ô‡‰ÌÓ-åË˜Ë„‡ÌÒÍËÏ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚÓÏ Ë ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚÓÏ Éð‡Ì‰ ÇÓÔÎÂÈ (ëòÄ), ÉÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ˚Ï ËÌÒÚËÚÛÚÓÏ «ÄðÚÂÍ» ·˚Î ÔðÓ‚Â‰ÂÌ ˜ÂÚ‚ÂðÚ˚È ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚È ÒÂÏËÌ‡ð «êÂÎË„Ëfl Ë „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó: ÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏÓÏ Ë „ÎÓ·‡ÎËÁÏÓÏ». Ç ð‡ÏÍ‡ı ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfl ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl Û˜ËÚÂÎÂÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl åËÌËÒÚÂðÒÚ‚ÓÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ì‡ÛÍË ìÍð‡ËÌ˚, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÅðËÚ‡ÌÒÍËÏ ëÓ‚ÂÚÓÏ ‚ ìÍð‡ËÌÂ (ÓÚ‰ÂÎ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÔÓÒÓÎ¸ÒÚ‚‡ ÇÂÎËÍÓ·ðËÚ‡ÌËË), ‚ ‡ÔðÂÎÂ 2006 „. «ÄðÚÂÍ» ÔÓÒÂÚËÎ‡ „ðÛÔÔ‡

UÇM Artek, 2005 y›l›ndan itibaren K›r›m Ö¤retmen Meslek ‹çi E¤itim Enstitüsü ile anlaflmal› olarak çal›fl›yor. Artek okulu bünyesinde her ay K›r›m ö¤retmenleri için yeni e¤itim teknolojileri seminerleri veriliyor. Ayr›ca Artek yurtd›fl›ndaki e¤itim kurulufllar›n güvenli bir orta¤›d›r. Ukrayna E¤itim ve Bilimler Bakanl›¤› ile Amerika Uluslararas› E¤itim Kurulu ve Artek iflbirli¤iyle vatandafll›k e¤itimi konusunda ça¤dafl yaklafl›mlar›n araflt›r›lmas› amac›yla 2005 y›l›nda güney bölgesi okul müdürlerine “E¤itimde ortakl›k” konulu seminerler verildi. Bu y›l Ukrayna E¤itim ve Bilimler Bakanl›¤›, V. ‹. Vernadskiy Tavriye Milli Üniversitesi, Harkov Uluslararas› Slav Üniversitesi Do¤u ve Bat› Ülkeleri Enstitüsü, Bat› Michigan Üniversitesi ve Grand Vopley Üniversitesi (ABD), Artek Sosyal Bilimler Enstitüsü iflbirli¤i ile “Din ve Sivil Toplum: Milliyetçilik ile Küreselleflme Aras›nda” konulu seminer gerçeklefltirildi. Ukrayna E¤itim ve Bilimler Bakanl›¤› ile ‹ngiliz kurulu (‹ngiltere’nin Ukrayna Büyükelçili¤i Kültür Dairesi) “uluslararas› ö¤retmenlerin profesyonel geliflimi” program› çerçevesinde Nisan 2006 tarihinde bir grup ‹ngiliz ö¤retmeni mer-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

nin onuncu y›l› vesilesiyle ve ö¤retmenö¤renci aras›ndaki iflbirli¤ini gelifltirme yollar›n›n araflt›r›lmas› amac›yla, bu y›l 25 Eylül’den 2 Ekim’e kadar sürecek Uluslararas› “Artek’te okul gökkufla¤›” forumunun gerçeklefltirilmesinde inisiyatif ald›. Forumun kat›l›mc›lar› yak›n ve uzak d›fl ülkelerden ö¤retmenler ve ö¤rencileri oldu.

·ðËÚ‡ÌÒÍËı ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚ ‰Îfl ÓÁÌ‡ÍÓÏÎÂÌËfl Ò Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸˛ ñÂÌÚð‡.

Образование в интересах устойчивого общества Ç ÚÂ˜ÂÌËÂ ‰Â‚flÚË ÎÂÚ «ÄðÚÂÍ» ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÍÓÌÚ‡ÍÚ˚ Ò I êËÏÒÍËÏ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚÓÏ (àÚ‡ÎËfl). é·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ ËÚ‡Î¸flÌÒÍÓÈ ÒÚÓðÓÌÓÈ Ì‡Û˜ÌÓÈ ˝ÍÒÔÂðÚËÁ˚ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÍÓÌÍÛðÒ‡ ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚ ‚ «ÄðÚÂÍÂ», Ó·ÏÂÌ ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍËÏ ÓÔ˚ÚÓÏ, ÔðÓıÓÊ‰ÂÌËÂ ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÓÈ Ôð‡ÍÚËÍË ËÚ‡Î¸flÌÒÍËÏË ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡ÏË ‚ «ÄðÚÂÍÂ» ÒÚ‡ÎË ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÏË ˝ÚÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. àÁÛ˜ÂÌËÂ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÂ‰‡„Ó„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ÓÔ˚Ú‡ «ÄðÚÂÍ‡» ËÚ‡Î¸flÌÒÍËÏË ÔÂ‰‡„Ó„‡ÏË ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ «La Sapienza» Ì‡¯ÎÓ ÓÚð‡ÊÂÌËÂ ‚ Ì‡Û˜Ì˚ı ð‡·ÓÚ‡ı ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚ Ë ÔðÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎÂÈ ˝ÚÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡. Ç Ò‚flÁË Ò ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌËÂÏ ééç ÑÂÒflÚËÎÂÚËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ‚ ËÌÚÂðÂÒ‡ı ÛÒÚÓÈ˜Ë‚Ó„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ò ˆÂÎ¸˛ ÔÓËÒÍ‡ ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚Ì˚ı ÔÛÚÂÈ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÔÂ‰‡„Ó„‡ Ë ðÂ·ÂÌÍ‡ ‚ 2006 „. åÑñ «ÄðÚÂÍ» ‚˚ÒÚÛÔËÎ Ò ËÌËˆË‡ÚË‚ÓÈ ÔðÓ‚Â‰ÂÌËfl åÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛÏ‡ ÔÂ‰‡„Ó„Ó‚ Ë Û˜ÂÌËÍÓ‚ «òÍÓÎ¸Ì‡fl ð‡‰Û„‡ ‚ «ÄðÚÂÍÂ», ÍÓÚÓð˚È ÒÓÒÚÓËÚÒfl Ò 25 ÒÂÌÚfl·ðfl ÔÓ 2 ÓÍÚfl·ðfl. ì˜‡ÒÚÌËÍ‡ÏË ÙÓðÛÏ‡ ÒÚ‡ÎË ÔÂ‰‡„Ó„Ë ÒÚð‡Ì ·ÎËÊÌÂ„Ó Ë ‰‡Î¸ÌÂ„Ó Á‡ðÛ·ÂÊ¸fl ÒÓ Ò‚ÓËÏË Û˜ÂÌËÍ‡ÏË. ëÂ„Ó‰Ìfl ‚ «ÄðÚÂÍÂ» ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡ÂÚÒfl Ë ðÂ‡ÎËÁÛÂÚÒfl ·ÓÎÂÂ 20 ÔðÓÂÍÚÓ‚ Ë ÔðÓ„ð‡ÏÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó ÁÌ‡˜ÂÌËfl, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚ı Ì‡ ÓÁ‰ÓðÓ‚ÎÂÌËÂ ‰ÂÚÂÈ, ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛ

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

kezin pedagojik faaliyetleri hakk›nda bilgi almak için Artek’i ziyaret etti. Artek dokuz y›ldan beri I. Roma Üniversitesi (‹talya) ile e¤itim iliflkilerini devam ettiriyor. Artek’te devam eden uluslararas› ö¤retmen yar›flmas›n›n kat›l›mc›lar›n›n bilimsel denetiminin ‹talya taraf›ndan sa¤lanmas›, pedagojik tecrübelerin paylafl›m›, ‹talyan ö¤retmenlerin Artek’te pedagoji staj› yapmalar›, bu iflbirli¤inin ana unsurlar›n› teflkil etmektedir. ‹talya La Sapienza Üniversitesi’nden e¤itimcilerin Artek’te kazand›klar› tecrübeler ö¤rencilerin ve bu üniversitenin hocalar›n›n bilimsel çal›flmalar›na yans›d›. UÇM Artek BM’nin “sa¤lam toplum için e¤itim”i ilan etmesi-

Bugün Artek’te çocuklar›n iyilefltirilmesi, yetenekli olanlar›n desteklenmesi, geçim s›k›nt›s› çekenlerin rehabilite edilmesine yönelik yirmiden fazla milli ve uluslararas› seviyede proje ve program gelifltirilip uygulan›yor. Bu gelenek Sovyetler Birli¤i’nden beri devam ediyor. Az geliflmifl ülkelerin çocuklar› buraya gelirdi. Tak›m liderlerinden biri Jenya Bajenov’un hat›rlad›¤›na göre bir defas›nda (bu yetmiflli y›llar›n sonunda geçiyor) Afrikal› bir k›z çocu¤u kendisine do¤ru koflar ve elini öper. “Neden?” diye sorar flafl›ran genç. “O beni kaç gündür ücretsiz besliyor ve çal›flmaya zorlam›yor. O bir büyücüdür” diye cevap verir k›z çocu¤u. Artek Sovyetler Birli¤i zaman›nda yerleflik hale gelen enternasyonal geleneklerini sürdürüyor. Artek’i serbest piyasa flartlar›n›n hüküm sürdü¤ü bugün de “bar›fl ve dostluk kamp›” olarak adland›rmalar› tesadüf de¤ildir. UÇM’nin Müdürü Olga Guzar’a göre karfl›l›kl› anlay›fl›n yollar› Ay›da¤›’ndan bafllar, denizler ve okyanuslar ötesine kadar uzar. Sadece geçti¤imiz A¤ustos ay›nda baflta Avusturya, Alman-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

«Артек» продолжает традиции интернационализма, заложенные еще во времена Советского Союза. Его не случайно даже в нынешнее «рыночное» время называют лагерем мира и дружбы. Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚ı Ë ðÂ‡·ËÎËÚ‡ˆË˛ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓ Ó·ÂÁ‰ÓÎÂÌÌ˚ı ðÂ·flÚ. ÇÔðÓ˜ÂÏ, Úð‡‰ËˆËfl ˝Ú‡ ÊË‚ÂÚ ‰‡‚ÌÓ – Â˘Â ‚Ó ‚ðÂÏÂÌ‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡ Ò˛‰‡ ÔðËÂÁÊ‡ÎË ‰ÂÚË ËÁ ÒÎ‡·Óð‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚð‡Ì. ä‡Í ‚ÒÔÓÏËÌ‡Î Ó‰ËÌ ËÁ ÓÚðfl‰Ì˚ı ‚ÓÊ‡Ú˚ı ÜÂÌfl Å‡ÊÂÌÓ‚, Ó‰Ì‡Ê‰˚ (˝ÚÓ ·˚ÎÓ ‚ ÍÓÌˆÂ ÒÂÏË‰ÂÒflÚ˚ı „Ó‰Ó‚) Í ÌÂÏÛ ÔÓ‰·ÂÊ‡Î‡ ‚ÓÒ¸ÏËÎÂÚÌflfl ‡ÙðËÍ‡ÌÒÍ‡fl ‰Â‚Ó˜Í‡ Ë ÔÓˆÂÎÓ‚‡Î‡ ðÛÍÛ. «á‡˜ÂÏ?» – ÒÔðÓÒËÎ ÔÓð‡ÊÂÌÌ˚È ˛ÌÓ¯‡. – «éÌ ÍÓðÏËÚ ÏÂÌfl ·ÂÒÔÎ‡ÚÌÓ ÒÚÓÎ¸ÍÓ ‰ÌÂÈ Ë ÌÂ Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ð‡·ÓÚ‡Ú¸. éÌ ‚ÓÎ¯Â·ÌËÍ», – ÓÚ‚ÂÚËÎ‡ ‰Â‚Ó˜Í‡. «ÄðÚÂÍ» ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÚ Úð‡‰ËˆËË ËÌÚÂðÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁÏ‡, Á‡ÎÓÊÂÌÌ˚Â Â˘Â ‚Ó ‚ðÂÏÂÌ‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡. Ö„Ó ÌÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ‰‡ÊÂ ‚ Ì˚ÌÂ¯ÌÂÂ «ð˚ÌÓ˜ÌÓÂ» ‚ðÂÏfl Ì‡Á˚‚‡˛Ú Î‡„ÂðÂÏ ÏËð‡ Ë ‰ðÛÊ·˚. ÑÓðÓ„Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËÏ‡ÌËfl, Ò˜ËÚ‡ÂÚ ‰ËðÂÍÚÓð åÑñ éÎ¸„‡ ÉÛÁ‡ð, ·ÂðÛÚ Ò‚ÓÂ

Artek Sovyetler Birli¤i zaman›nda yerleflik hale gelen enternasyonal geleneklerini sürdürüyor. Artek’i serbest piyasa flartlar›n›n hüküm sürdü¤ü bugün de bar›fl ve “dostluk kamp›” olarak adland›rmalar› tesadüf de¤ildir

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ì‡˜‡ÎÓ Û Ä˛-Ñ‡„‡ Ë ÚflÌÛÚÒfl ˜ÂðÂÁ ÏÓðfl Ë ÓÍÂ‡Ì˚: ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ Ì˚ÌÂ¯Ì˛˛ ‡‚„ÛÒÚÓ‚ÒÍÛ˛ ÒÏÂÌÛ Á‰ÂÒ¸ ÓÚ‰˚ı‡˛Ú ‰ÂÚË ËÁ ÒÂÏÌ‡‰ˆ‡ÚË ÒÚð‡Ì ÏËð‡: Ä‚ÒÚð‡ÎËË Ë ÉÂðÏ‡ÌËË, èÓÎ¸¯Ë Ë êÓÒÒËË, îð‡ÌˆËË Ë àÒÔ‡ÌËË, àÚ‡ÎËË Ë ÄðÏÂÌËË. Ç ÄðÚÂÍÂ ÔÓ-ÔðÂÊÌÂÏÛ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡˛Ú ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ·Û‰Û˘Â„Ó. ùÚË Ï‡Î¸˜Ë¯ÍË Ë ‰Â‚˜ÓÌÍË, ÍÓÚÓð˚Ï ÒÂ„Ó‰Ìfl ÔÓ 12-13 ÎÂÚ, ˜ÂðÂÁ 10-15 ÎÂÚ ÒÚ‡ÌÛÚ Û ðÛÎfl ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ë ÔÓÎËÚËÍË, ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ˝ÍÓÎÓ„ËË ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì ÏËð‡. ÇÓÒÔËÚ‡Ú¸ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı Î˛‰ÂÈ – Ó‰Ì‡ ËÁ Ò‡Ï˚ı ·Î‡„ÓðÓ‰Ì˚ı Á‡‰‡˜ Í‡Í ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ, Ú‡Í Ë ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÏ åÑñ «ÄðÚÂÍ». ä‡Í „Ó‚ÓðflÚ ‚ÒÂ Ó˜Â‚Ë‰ˆ˚, ÔÂðÂ‰ ð‡ÒÒÚ‡‚‡ÌËÂÏ ‰ÂÚË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó·ÏÂÌË‚‡˛ÚÒfl ‡‰ðÂÒ‡ÏË, ÌÓ Ë ÔÎ‡˜ÛÚ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÒÍ‡ÁÍ‡ ÔÓ ËÏÂÌË «ÄðÚÂÍ» ÍÓÌ˜ËÎ‡Ò¸. í‡Í ·˚ÎÓ, Ú‡Í ÂÒÚ¸, Ú‡Í ·Û‰ÂÚ… n

ya, Polonya, Rusya, Fransa, ‹spanya, ‹talya ve Ermenistan’dan olmak üzere dünyan›n on yedi ülkesinden çocuklar burada dinlendi. Artek’te eskiden oldu¤u gibi gelece¤in çocuklar› e¤itiliyor. Bugün 12- 13 yafllar›nda olan bu erkek ve k›z çocuklar› 10 – 15 y›l sonra dünyan›n birçok ülkesinde ekonomi, politika, kültür ve ekolojinin dümeninde olacaklar. Gerçek insanlar yetifltirmek eskiden oldu¤u gibi bugün de UÇM Artek’in ana görevlerinden biridir. Buraya kat›lan çocuklar›n ifadelerine göre, çocuklar Artek’ten ayr›lmadan önce sadece adres al›flverifli yapm›yor, a¤l›yorlar da. Çünkü onlar için “Artek” masal› bitiyor. Bu hep böyleydi, böyle oldu ve hep böyle de kalacak. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Уроки жизни по-башкирски Марьям Буракаева

Илгизяр Буракаев

Писатель, педагог, инициатор и один из авторов учебного предмета «Уроки жизни» (РФ/Башкортостан).

Писатель, педагог, журналист (РФ/Башкортостан).

Baflkurtlar›n Hayat Bilgisi Maryam Burakayeva

E¤itimci, Yazar, “Hayat Bilgisi” e¤itim dersinin öncüsü (Rusya/Baflkurdistan).

‹lgizyar Burakayev

Gazeteci, e¤itimci, Yazar (Rusya/Baflkurdistan).

ÂÈ˜‡Ò ÏÌÓ„Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ·ÓflÚÒfl ÂÂ, ÒÚ‡ð‡˛ÚÒfl ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÂÈ, ÔÓÌËÏ‡fl, ˜ÚÓ ÓÌ‡ „Û·ËÚÂÎ¸Ì‡ ‰Îfl Ï‡ÎÓ˜ËÒÎÂÌÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚, ÍÓÚÓð˚Â ÒÓıð‡ÌËÎË Ò‚Ó˛ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, Ì‡ıÓ‰flÒ¸ ‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. çÓ Ï˚ ÊË‚ÂÏ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂ, Ë Ì‡ðÓ‰‡Ï, ÍÓÚÓð˚Â Ë‰ÛÚ ‚ ÌÓ„Û ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ, ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÓÚ„ÓðÓ‰ËÚ¸Òfl ÓÚ ‚ÌÂ¯ÌÂ„Ó ÏËð‡, ËÁ·Â„‡fl ÍÓÌÚ‡ÍÚÓ‚ Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË. å˚ Í‡Ê‰˚È ‰ÂÌ¸ Ó·˘‡ÂÏÒfl Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ‰ðÛ„Ëı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÒÚÂÈ, ÒÓÁ‰‡ÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÂ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ·ÓÍ Ó ·ÓÍ Ò ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ‰ðÛ„Ëı Ì‡ðÓ‰Ó‚, Ë ˝ÚÓ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ fl‚ÎÂÌËÂ. çÓ Í‡Í ÔðË ˝ÚÓÏ ÒÓıð‡ÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸? ä‡Í ÌÂ Á‡·˚Ú¸ ðÓ‰ÌÓÈ flÁ˚Í? ä‡Í ÌÂ ÔÓÚÂðflÚ¸ ÒÂ·fl? ÑÎfl ·‡¯ÍËð ÔðÓ·ÎÂÏ‡ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ò‚ÓÂÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë flÁ˚Í‡ ·˚Î‡ ÓÒÚðÓÈ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ ‚ÒÂ„Ó XX ‚ÂÍ‡. ä‡Í Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı Ì‡ðÓ‰Ó‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡, ·‡¯ÍËð˚, ÊË‚Û˘ËÂ ‚ „ÓðÓ‰Â, Ó·˘‡ÎËÒ¸ ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ, Ì‡Á˚‚‡ÎË ‰ÂÚÂÈ ÌÂ·‡¯ÍËðÒÍËÏË ËÏÂÌ‡ÏË, ÔðË ˝ÚÓÏ Ò˜ËÚ‡ÎË Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ÌÂÔðÓ„ðÂÒÒË‚ÌÓÈ. ÑÂðÂ‚ÂÌÒÍËÂ ·‡¯ÍËð˚ ÔÓ‰ð‡Ê‡ÎË „ÓðÓÊ‡Ì‡Ï, Ò‡ÏÓ·˚ÚÌ˚Â Úð‡‰ËˆËË Ò˜ËÚ‡ÎË ÔÂðÂÊËÚÍ‡ÏË ÔðÓ¯ÎÓ„Ó Ë ÌÂ ÔÂðÂÌËÏ‡ÎË ÓÔ˚Ú ÒÚ‡ð¯Ëı ÔÓÍÓÎÂÌËÈ. çÓ ÔÂðÂ‰Ó‚˚Â ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË, ÔðÓÒÚ˚Â Î˛‰Ë Ò ð‡Á‚ËÚ˚Ï Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËÂÏ, Í‡Í ÏÓ„ÎË, ·ÓðÓÎËÒ¸ Ò ˝ÚÓÈ ÚÂÌ‰ÂÌˆËÂÈ. èÓÒÎÂ 1991 „. ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÚ‡Î‡ ÏÂÌflÚ¸Òfl Í ÎÛ˜¯ÂÏÛ. ìÒËÎËÎÓÒ¸ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Í ËÁ‰‡ÌË˛ ÍÌË„, ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ð‡‰ËÓ‚Â˘‡ÚÂÎ¸Ì˚È Ë ÚÂÎÂ‚ËÁËÓÌÌ˚È Í‡Ì‡Î˚ Ì‡ ·‡¯ÍËðÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ. çÓ ÏÓÎÓ‰˚Â ðÓ‰ËÚÂÎË, Ò ‰ÂÚÒÚ‚‡ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌÌ˚Â ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ÌÂÁÌ‡ÌËfl ðÓ‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë flÁ˚Í‡, ÌÂ ÏÓ„ÎË

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÔðË‚ËÚ¸ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‰ÂÚflÏ Î˛·Ó‚¸ Í Ò‚ÓÂÏÛ Ì‡ðÓ‰Û. èÓ˝ÚÓÏÛ Ï˚ ðÂ¯ËÎË ÒÓÁ‰‡Ú¸ Û˜Â·Ì˚È ÔðÂ‰ÏÂÚ, ÓÔËð‡˛˘ËÈÒfl Ì‡ Í‡ÌÓÌ˚ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ„Ó ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl, ‡Ì‡ÎÓ„Ó‚ ÍÓÚÓðÓÏÛ ÌÂ ·˚ÎÓ. èÓÌ‡‰Ó·ËÎÓÒ¸ ËÁÛ˜ËÚ¸ ‚ÒÂ Ì‡ðÓ‰ÌÓÂ Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚Ó Ë ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ˝ÔÓÒ «ìð‡Î·‡Ú˚ð», ÍÓÚÓð˚È ‡ÍÍÛÏÛÎËðÛÂÚ ‚ ÒÂ·Â ‚Ò˛ ÏÛ‰ðÓÒÚ¸ ·‡¯ÍËðÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡. ÅÛ‰Û˘‡fl Û˜Â·Ì‡fl ‰ËÒˆËÔÎËÌ‡ ‰ÓÎÊÌ‡ ·˚Î‡ ‚ÍÎ˛˜‡Ú¸ ‚ ÒÂ·fl ÌÂ Í‡ÍÓÈ-ÎË·Ó ÔðÂ‰ÏÂÚ ‚ ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓÒÚË, ÒÍ‡ÊÂÏ, ËÒÚÓðË˛ ËÎË ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó, ‡ ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÊËÁÌË ·‡¯ÍËðÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, Ì‡˜ËÌ‡fl Ò „ÎÛ·ËÌ ‚ÂÍÓ‚ Ë ‰Ó ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂ„Ó ‰Ìfl. éÒÌÓ‚ÌÓÈ ˆÂÎ¸˛ ÒÚ‡ÎÓ ËÁÛ˜ÂÌËÂ ·‡¯ÍËðÒÍËı Úð‡‰ËˆËÈ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl, ıÓÁflÈÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl, Ó·˚˜‡Â‚, Ôð‡Á‰ÌËÍÓ‚, Ó·ðfl‰Ó‚, ÍÓ‰ÂÍÒ‡ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÌÓðÏ Ë ˝ÚËÍÂÚ‡ ÒÂÏÂÈÌÓÈ ÊËÁÌË, ðÂÎË„ËË, ÎÂ„ÂÌ‰ Ë ÔðÂ‰‡ÌËÈ, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÍÛıÌË, Ì‡ðÓ‰ÌÓÈ ÏÂ‰ËˆËÌ˚, Ì‡ðÓ‰Ì˚ı Ë„ð Ë ÒÓÒÚflÁ‡ÌËÈ, ÊËÁÌË Ë ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ·‡¯ÍËðÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÒÚ˛Ï‡ Ë ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚ı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓ‚, ËÒÚÓðËË

ugünlerde küreselleflme hakk›nda çok konufluluyor. Kimileri ondan korkuyor, sahip olduklar› benzersiz kültürlerini koruyarak bu günlere dek gelmifl say›ca az halklar için yok edici oldu¤unu düflündükleri bu yeni medeniyetin kaynaklar›ndan uzak durarak, ona karfl› koymaya gayret ediyorlar. Fakat biz ça¤dafl bir dünyada yafl›yoruz ve zamana ayak uyduran uluslar›n di¤er ülke ve medeniyetlerle iliflki kurmaktan kaç›narak kendini d›fl dünyadan tecrit etmesinin mümkün olmad›¤›n› iyi biliyoruz. Her gün baflka uluslardan insanlarla konufluyor ve böylece farkl› milletlerden insanlarla yan yana gelerek ça¤dafl bir toplumu oluflturuyoruz. Bu, do¤al bir olayd›r. Fakat buna ra¤men kendi kültürümüzü, ulusal kimli¤imizi nas›l korumal›, ana dilimizi nas›l unutmamal›, kendimizi nas›l kaybetmemeliyiz? Baflkurtlar için kültür ve dilini koruma, bütün XX. yüzy›l boyunca büyük bir problem olarak kald›. SSCB’nin di¤er birçok ulusu gibi flehirde yaflayan Baflkurtlar da genellikle Rusça konufluyorlard›, çocuklar›na Baflkurt olmayan isimler veriyorlard›. Bununla beraber kültürlerinin ilerici olmad›¤›n› düflünüyorlard›. Köylü Baflkurtlar flehirlileri taklit ediyor, özgün geleneklerinin geçmiflten kalan fleyler oldu¤unu düflünüyor ve eski neslin tecrübelerinden istifade etmiyorlard›. Ama ayd›nlar›n öncü temsilcileri, geliflmifl ulusal bilince sahip insanlar bununla ellerinden geldi¤ince mücadele ettiler. 1991 y›l›ndan sonra durum iyiye do¤ru geliflmeye bafllad›. Baflkurt dilinde kitaba ilgi büyüdü, Baflkurtça radyo ve televizyon kanallar› aç›ld›. Fakat genç nesil, çocukluktan beri öz kültürünü ve ana dilini

nas›l bir insan? каким быть человеку?

D‹YALOG

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

каждый день общаемся с представителями других национальностей, создаем современное общество бок о бок с представителями других народов, и это естественное явление. Но как при этом сохранить свою культуру, национальную идентичность? Как не забыть родной язык? Как не потерять себя? Her gün baflka uluslardan insanlarla konufluyor ve böylece farkl› milletlerden insanlarla yan yana gelerek ça¤dafl bir toplumu oluflturuyoruz. Bu, do¤al bir olay. Fakat buna ra¤men kendi kültürümüzü, ulusal kimli¤imizi nas›l korumal›? Ana dilimizi nas›l unutmamal›? Kendimizi nas›l kaybetmemeliyiz? ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÔÂÒÂÌ, ÓÒÌÓ‚ Ì‡ðÓ‰ÌÓÈ ıÓðÂÓ„ð‡ÙËË Ë ÏÌÓ„Ó„Ó ‰ðÛ„Ó„Ó. çÓ Ò‡ÏÓÈ „Î‡‚ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ ÔðÂ‰ÏÂÚ‡ «ìðÓÍË ÊËÁÌË» ÒÚ‡ÎÓ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ Î˛·‚Ë Í ðÓ‰ÌÓÏÛ Íð‡˛, Í Ò‚ÓÂÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ë Í Ò‚ÓÂÈ ÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ðÂÒÔÛ·ÎËÍÂ. ÅÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Û‰ÂÎflÂÚÒfl ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌË˛ ÎË˜ÌÓÒÚÌ˚ı Í‡˜ÂÒÚ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ú‡ÍËı Í‡Í ÛÏÂÌËÂ ‚ÂÒÚË ÒÂ·fl Ì‡ Î˛‰flı, „ð‡ÏÓÚÌÓ ‚˚ð‡Ê‡Ú¸ Ò‚ÓË Ï˚ÒÎË Ë

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

‚˚ÒÚÛÔ‡Ú¸ ÔÂðÂ‰ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ‡Û‰ËÚÓðËÂÈ. ÑÂÚË Ó·Û˜‡˛ÚÒfl Ë„ðÂ Ì‡ Ì‡ðÓ‰Ì˚ı ÏÛÁ˚Í‡Î¸Ì˚ı ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ‡ı, Ó‚Î‡‰Â‚‡˛Ú Ï‡ÒÚÂðÒÚ‚ÓÏ ËÒÔÓÎÌÂÌËfl ÔÂÒÂÌ Ë Ú‡ÌˆÂ‚, Á‡ÌËÏ‡˛ÚÒfl Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ÏË ‰ÂÍÓð‡ÚË‚ÌÓ-ÔðËÍÎ‡‰Ì˚ÏË ðÂÏÂÒÎ‡ÏË. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÔðÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ˚ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÂ Á‡ÌflÚËfl, ÔðÂ‰ÛÒÏÓÚðÂÌÌ˚Â Û˜Â·ÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÓÈ. ä Û˜Â·ÌÓÏÛ ÔðÓˆÂÒÒÛ ÔðË‚ÎÂÍ‡˛ÚÒfl ðÓ‰ËÚÂÎË Ë Î˛‰Ë ÒÚ‡ð¯Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. ç‡ÔðËÏÂð, ‰Îfl ÒÓÁ‰‡ÌËfl

bilmemekten dolay› kendileri taraf›ndan terbiye edilen çocuklar›na millet sevgisini afl›layamad›. Onun için biz okullarda farkl› bir ders yapmaya karar verdik. Bu ders geleneksel terbiyenin bütün kurallar›n›n timsali olmal›yd›. Bütün bunlar› toplamak ve bir dersin içinde birlefltirmek için bütün halk sanat›n› ama hepsinden önce bütün Baflkurt halk›n›n irfan›n› içinde bar›nd›ran “Ural Bat›r” destan›n› ö¤renmek gerekti. Çünkü bu ders, tarih ya da sanat gibi herhangi bir ders de¤il, Baflkurt milletinin yüzy›llar›n derinli¤inden bafllay›p günümüze kadar gelen hayat›n› ilgilendiren her fleyi ö¤retiyor. Baflkurt geleneksel e¤itimini, milli ekonomisini, adetlerini, bayramlar›n›, törenlerini, ahlak kanunlar› ve aile hayat› eti¤ini, dini, efsane ve menk›belerini, ulusal mutfa¤›, ulusal t›p, oyunlar›, yar›flmalar›, Baflkurt milletinin önde gelenlerinin hayatlar›n› ve faaliyetlerini, milli giysiler ve müzik enstrümanlar›n›n özelliklerini, flark›lar›n tarihlerini, milli koreografi esaslar›n› ve di¤er birçok fleyi araflt›rmak bu dersin bafll›ca amac› oldu. Fakat “Hayat Bilgisi” dersinin en önemli görevi, ana vatan›na, kültürüne ve çokuluslu cumhuriyetine sevgi e¤itimiydi. ‹nsan›n baflkalar› yan›nda nas›l davranmas› gerekti¤i, büyük insan kitleleri önünde konuflma ve fikirlerini do¤ru bir flekilde ifade etme gibi bireysel niteliklerin flekillenmesine büyük bir önem veriliyor. Çocuklar milli çalg›lar› çalmay› ö¤reniyorlar, flark› söyleme ve dans etme zanaat›n› ediniyorlar, geleneksel süsleme ve tatbik sanatlar›yla meflgul oluyorlar. E¤itim sürecine aileler ve yafll› nesilden insanlar da kat›l›yor. Mesela kendi soy a¤ac›n› oluflturmak için akrabalar› getirmek gerekiyordu. Programa göre zorunlu olan fiejere - Soya¤ac› veya çocuk Sabantuy bayram›n›n düzenlen-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ðÓ‰ÓÒÎÓ‚ÌÓ„Ó ‰ðÂ‚‡ ÚðÂ·ÛÂÚÒfl ÔðË‚ÎÂ˜¸ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, ‡ Í Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÏÛ ÔÓ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ Ôð‡Á‰ÌËÍÛ òÂÊÂðÂ (êÓ‰ÓÒÎÓ‚ÌÓÈ) ËÎË ‰ÂÚÒÍËÏ Ò‡·‡ÌÚÛflÏ ÔÓ‰ÍÎ˛˜‡˛ÚÒfl ‚ÒÂ ÊËÚÂÎË ÒÂÎ‡, ‚Òfl ¯ÍÓÎ‡. í‡Í Û Û˜ÂÌËÍÓ‚ ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ÂÚ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÒÛ‰¸·Û Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡, Íð‡fl, ‡ ‚ ˆÂÎÓÏ ‚ÓÁðÓÊ‰‡ÂÚÒfl ÍÛÎ¸Ú ðÓ‰Ó‚˚ı ÒÚ‡ðÂÈ¯ËÌ, ‡ÍÒ‡Í‡ÎÓ‚. ÇÔÂð‚˚Â ˝ÚÓÚ ÔðÂ‰ÏÂÚ ‡‚ÚÓðÒÍÓÈ ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ·˚Î ‚‚Â‰ÂÌ Í‡Í ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚È ‚ 1992 „. ‚ ÚÓÎ¸ÍÓ ˜ÚÓ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ áËflÌ˜ÛðËÌÒÍÓÈ ·‡¯ÍËðÒÍÓÈ „ËÏÌ‡ÁËË ‚ ÒÂÎÂ àÒflÌ„ÛÎÓ‚Ó. ÇÒÂ„Ó ˜ÂðÂÁ „Ó‰ Ì‡ ðÂÒÔÛ·ÎËÍ‡ÌÒÍÓÈ Û˜ËÚÂÎ¸ÒÍÓÈ ÍÓÌÙÂðÂÌˆËË „ËÏÌ‡ÁËÒÚ˚ ÔÓÍ‡Á‡ÎË Ú‡ÍÓÂ ÁÌ‡ÌËÂ ·‡¯ÍËðÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ˜ÚÓ ·˚ÎÓ ÔðËÌflÚÓ ðÂ¯ÂÌËÂ ÌÂÁ‡ÏÂ‰ÎËÚÂÎ¸ÌÓ ‚‚ÂÒÚË ÌÓ‚˚È ÔðÂ‰ÏÂÚ ‚Ó ‚ÒÂ ·‡¯ÍËðÒÍËÂ ¯ÍÓÎ˚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË Ë ÒÓÒÂ‰ÌËı Ó·Î‡ÒÚÂÈ. í‡Í Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ Ó·Û˜ÂÌËÂ ·‡¯ÍËðÒÍËı ‰ÂÚÂÈ «ìðÓÍ‡Ï ÊËÁÌË» («äÛÎ¸ÚÛðÛ ·‡¯ÍËð»). ç‡Ï ÔðÂ‰ÒÚÓflÎÓ Ì‡ÔËÒ‡Ú¸ Û˜Â·ÌËÍË Ò 1 ÔÓ 10 ÍÎ‡ÒÒ. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl Ï˚ ÌÂ Ì‡¯ÎË ÌË˜Â„Ó ÔÓıÓÊÂ„Ó ‚

ÔÂ‰‡„Ó„ËÍÂ ‰ðÛ„Ëı Ì‡ðÓ‰Ó‚ êÓÒÒËË Ë Ö‚ð‡ÁËË. ÑÌË Ë ÌÓ˜Ë Ï˚ ÔðÓ‚Ó‰ËÎË Ì‡‰ ÍÌË„‡ÏË, ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂÍ‡ı Ë ‡ðıË‚‡ı. è‡ð‡ÎÎÂÎ¸ÌÓ Ì‡˜‡ÎË ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ ‡Û‰ËÓ- Ë ‚Ë‰ÂÓÔÓÒÓ·Ëfl, ¯ÍÓÎ¸Ì˚Â ÚÂÚð‡‰Ë. Ç ËÚÓ„Â ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ flðÍËÂ, ÒÓ‰ÂðÊ‡ÚÂÎ¸Ì˚Â Ë Íð‡ÒÓ˜Ì˚Â ÍÌË„Ë, ‡ ¯ÍÓÎ¸Ì˚È ÔðÂ‰ÏÂÚ «ìðÓÍË ÊËÁÌË», ÔÓ ÓÔðÓÒ‡Ï, ÒÚ‡Î Î˛·ËÏ˚Ï ÔðÂ‰ÏÂÚÓÏ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Û˜ÂÌËÍÓ‚, ÌÓ Ë Ëı ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ. èðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ÔÓÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ÓÌË Ò‡ÏË ÔðÓ˜ËÚ˚‚‡˛Ú Û˜Â·ÌËÍË Ë Á‡ÌÓ‚Ó ÓÚÍð˚‚‡˛Ú ‰Îfl ÒÂ·fl ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Â Ë ‰ÛıÓ‚Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡.

В основе культуры каждого народа – стремление к Справедливости, к Добру ç‡Ò ˜‡ÒÚÓ ÒÔð‡¯Ë‚‡˛Ú, ÔÓ˜ÂÏÛ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Â ‰ÂÚË Ò Ú‡ÍËÏ ‡Á‡ðÚÓÏ ËÁÛ˜‡˛Ú ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡. èðÂÊ‰Â ˜ÂÏ Ì‡˜‡Ú¸ ð‡·ÓÚÛ Ì‡‰ ÔðÓ„ð‡ÏÏÓÈ Ë Û˜Â·ÌËÍ‡ÏË, ·˚ÎÓ ÔðÓ‚Â‰ÂÌÓ ÏÌÓ„Ó Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËı Á‡ÌflÚËÈ Ò Û˜‡˘ËÏËÒfl, ËÁÛ˜‡ÎËÒ¸ Ëı ËÌÚÂðÂÒ˚, ‚ÓÁð‡ÒÚÌ‡fl ÔÒËıÓÎÓ„Ëfl. ÇÂ‰¸ Û˜Â·ÌËÍ ‰ÓÎÊÂÌ ·˚Î ÒÚ‡Ú¸ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÌÂ ÒÚÓÎ¸ÍÓ

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

mesine köyün bütün sakinleri ve okul kat›l›r. Böylelikle ö¤rencilerin kendi uyru¤una, vatan›na karfl› sorumlulu¤u geliflir. Genelde ise soy büyükleri ve aksakal kültürü yeniden do¤uyor. Pilot ders olarak ilk defa 1992 y›l›nda ‹syangulovo köyünde yeni kurulan Baflkurt Ziyançur lisesinde uygulanmaya baflland›. Sonuçta bir y›l sonra Cumhuriyet genelinde düzenlenen Ö¤retmenler Konferans›’nda liseli ö¤renciler Baflkurt kültürü bilgilerini öyle gösterdiler ki, yeni dersin zaman geçirilmeden cumhuriyetin bütün okullar›nda ö¤retilmesi karar› al›nd›. Baflkurt çocuklar›n›n “Hayat Bilgisi”ni (Baflkurt kültürü) ö¤renmeleri böyle bafllad›. Önümüzde 1. s›n›ftan 10. s›n›fa kadar ders kitaplar›n›n yaz›lmas› ifli vard›. Maalesef o zamanlar Rusya ve Avrasya halklar›n›n e¤itim müfredatlar›nda benzer bir fley görmedik. Bütün zaman›m›z› arfliv ve kütüphanelerde kitaplarla geçirdik. Buna paralel olarak kaset, video ve

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ËÌÙÓðÏ‡ÚË‚ÌÓ„Ó Ï‡ÚÂðË‡Î‡, ÒÍÓÎ¸ÍÓ ÒÎÛÊËÚ¸ ÒÏÂÌÂ ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËı ÒÚÂðÂÓÚËÔÓ‚ ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ„Ó ÌÓ‚Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÍÓÚÓðÓÂ ‰ÓÎÊÌÓ ‰ÓÒÚÓÈÌÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ·‡¯ÍËð Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÈ ‡ðÂÌÂ. Ä ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó Ì‡‰Ó ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ð‡Á‚ËÚ¸ „Óð‰ÓÒÚ¸ Á‡ Ò‚Ó˛ ËÒÚÓðË˛, ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ‰ÂflÌËfl ‰Â‰Ó‚ Ë Ôð‡‰Â‰Ó‚, ÛÍðÂÔËÚ¸ ÓÒÎ‡·Â‚¯ËÂ Ò‚flÁË ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡ð¯ËÏ Ë ÏÎ‡‰¯ËÏ ÔÓÍÓÎÂÌËflÏË, ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ Û Í‡Ê‰Ó„Ó Û˜ÂÌËÍ‡ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ÔÂðÂ‰ ËÒÚÓðËÂÈ. çÂÌ‡‚ËÒÚ¸ Ë ÌÂ·ðÂÊÂÌËÂ ÌÂ ÏÓ„ÛÚ ðÓ‰ËÚ¸ Î˛·Ó‚¸. à ÂÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚ Á‡ ÒÓ·ÓÈ Ò‚Ó˛ ËÒÚÓðË˛, ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ Ò‚ÓÂÈ ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ÓÌ ·Û‰ÂÚ Û‚‡Ê‡Ú¸ Ë ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ‰ðÛ„Ëı Ì‡ðÓ‰Ó‚. ÇÂ‰¸ ‚ ÓÒÌÓ‚Â ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ – ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ëÔð‡‚Â‰ÎË‚ÓÒÚË, Í ÑÓ·ðÛ. Ñ‚ÂÌ‡‰ˆ‡Ú¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ÏÌÓ„ÓÂ ÔËÒ‡ÎÓÒ¸ ÔÓ ËÌÚÛËˆËË, ‡ ÒÂÈ˜‡Ò Ï˚ Ò Û‰Ë‚ÎÂÌËÂÏ Ó·Ì‡ðÛÊË‚‡ÂÏ, ˜ÚÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl Ì‡ÛÍ‡ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚ ÌÂÍÓÚÓð˚Â Ì‡¯Ë ÚÂÁËÒ˚.

ä ÔðËÏÂðÛ, ‚ ÔÒËıÓÎÓ„ËË ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Û˛ ðÓÎ¸ Ë„ð‡˛Ú ˝ÚÌÓÔÒËıÓÎÓ„Ëfl Ë ˝ÚÌÓÔÒËıË‡ÚðËfl. àÎË ÊÂ Ì‡¯Â ÛÚ‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ, ˜ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÓÚ‰˚ı‡ÂÚ ‰Û¯ÓÈ Ë ÎÂ˜ËÚ Ò‚Ó˛ ‰Û¯Û ðÓ‰ÌÓÈ ÏÛÁ˚ÍÓÈ, ÚÂÔÂð¸ ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰‡ÂÚÒfl ÏÂ‰ËˆËÌÒÍËÏË ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËflÏË. ÇÍð‡ÚˆÂ ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó ÔðËÌˆËÔÂ ÒÓÁ‰‡ÌËfl Û˜Â·ÌËÍÓ‚. ÑÎfl Ì‡˜‡Î¸Ì˚ı ÍÎ‡ÒÒÓ‚ ÓÌË ÔË¯ÛÚÒfl Í‡Í ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂ, ð‡Á‰ÂÎÂÌÌÓÂ Ì‡ „Î‡‚˚. ÉÎ‡‚Ì˚È „ÂðÓÈ – ‰ÂðÂ‚ÂÌÒÍËÈ Ï‡Î¸˜ËÍ ò‡ÚÏÛð‡Ú, ÍÓÚÓð˚È Û˜ËÚÒfl ‚ ·‡¯ÍËðÒÍÓÈ ¯ÍÓÎÂ, ‡ Ì‡ðÓ‰ÌÛ˛ ÏÛ‰ðÓÒÚ¸ ÓÌ ÔÓÒÚË„‡ÂÚ ÓÚ ‰Â‰Û¯ÍË Ò ·‡·Û¯ÍÓÈ. ÉÓðÓ‰ÒÍÓÈ Ï‡Î¸˜ËÍ ê‡ÒÛÎ, ‰‚Ó˛ðÓ‰Ì˚È ·ð‡Ú Ë ðÓ‚ÂÒÌËÍ ò‡ÚÏÛð‡Ú‡, Ì‡ Í‡ÌËÍÛÎ˚ ÔðËÂÁÊ‡ÂÚ ‚ ‰ÂðÂ‚Ì˛, Ë ÓÌË ıÓ‰flÚ Ò ‰Â‰Û¯ÍÓÈ Ì‡ ÒÂÌÓÍÓÒ, Ì‡ ð˚·‡ÎÍÛ, Ì‡·Î˛‰‡˛Ú Á‡ Á‚ÂÁ‰‡ÏË, Ûı‡ÊË‚‡˛Ú Á‡ ‰ÓÏ‡¯ÌÂÈ ÊË‚ÌÓÒÚ¸˛. ÑÓÏ‡ Ëı Ê‰ÂÚ ·‡·Û¯Í‡, ÔðË„ÓÚÓ‚Ë‚¯‡fl ‚ÍÛÒÌ˚Â ·ÛÎÓ˜ÍË. ÇÌËÏ‡fl ð‡ÒÒÍ‡Á‡Ï ·‡·Û¯ÍË Ë ‰Â‰Û¯ÍË, ÓÚˆ‡ Ë Ï‡ÚÂðË, ò‡ÚÏÛð‡Ú (‡ ‚ÏÂÒÚÂ Ò

Самой главной задачей предмета «Уроки жизни» стало воспитание любви к родному краю, к своей культуре и к своей многонациональной республике. “Hayat Bilgisi” dersinin en önemli görevi, ana vatan›na, kültürüne ve çokuluslu cumhuriyetine sevgi e¤itimidir.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

okul defterlerinin haz›rlanmas› iflini bafllatt›k. Sonuçta göz al›c›, zengin içerikli ve renkli kitaplar ortaya ç›kt›. “Hayat Bilgisi” dersi sadece ö¤renciler için de¤il, anne ve babalar› için de en sevilen ders oldu. ‹lk ifl olarak onlar kendileri ders kitab›n› okuyor ve milletlerinin kültürel ve manevi de¤erlerini kendileri için yeniden keflfediyorlard›.

Her kültürün temelinde adalete ve iyili¤e ulaflma emeli vard›r

Bize s›k s›k “günümüz çocuklar› böylesi bir coflkuyla kendi milletinin kültürünü nas›l ö¤reniyor?” diye soruyorlar. Program ve ders kitab› üzerinde ifle bafllamadan önce ö¤rencilerle birçok ders yap›ld›, yafllar›n›n psikolojisi ve ilgileri ö¤renildi. Çünkü ders kitab›n›n psikolojik klifleleri de¤ifltirecek bu kadar zengin bir bilgi kayna¤› olmas›n›n yan›nda, dünya sahnesinde Baflkurtu lay›k›yla temsil edecek tamamen yeni bir neslin e¤itimine de hizmet etmeliydi. Bunun içinse her fleyden önce kendi tarihi, kültürü, dedelerinin ve büyük dedelerinin yapt›klar›yla gurur duyma hislerini gelifltirmek, eski ve yeni nesil aras›nda zay›flayan ba¤lar› kuvvetlendir-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÌËÏ Ë ‚ÒÂ Û˜ÂÌËÍË) ÔÓÒÚË„‡˛Ú ÔÂð‚˚Â ÛðÓÍË Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ˝ÍÓÎÓ„ËË, ËÒÚÓðËË Íð‡fl, ÁÌ‡ÍÓÏflÚÒfl Ò ÎÂ„ÂÌ‰‡ÏË Ë ÔðÂ‰‡ÌËflÏË. ë ÔflÚÓ„Ó ÔÓ ‰ÂÒflÚ˚È ÍÎ‡ÒÒ˚ ÏÌÓ„Ó ‚ÌËÏ‡ÌËfl Û‰ÂÎflÂÚÒfl Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍËÏ Á‡ÌflÚËflÏ. é·˚˜ÌÓ ‚ ¯ÍÓÎ‡ı ÔðÓ‚Ó‰flÚÒfl ÍÓÏ·ËÌËðÓ‚‡ÌÌ˚Â ÛðÓÍË. ç‡ ÛðÓÍ‡ı ÚðÛ‰‡ ‰Â‚Ó˜ÍË Á‡ÌËÏ‡˛ÚÒfl ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËÂÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ó‰ÂÊ‰˚, ‚˚¯Ë‚ÍÓÈ, ¯ËÚ¸ÂÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ó‰ÂÊ‰˚, ‡ Ï‡Î¸˜ËÍË – ðÂÁ¸·ÓÈ ÔÓ ‰ÂðÂ‚Û, ËÁ„ÓÚÓ‚ÎÂÌËÂÏ ÔðÂ‰ÏÂÚÓ‚ ·˚Ú‡, Ó‰ÂÊ‰˚. ç‡ ÛðÓÍ‡ı ÙËÁÍÛÎ¸ÚÛð˚ ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl ‚ðÂÏfl ‰Îfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë„ð, ‚Â‰ÂÚÒfl ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡ Í ÔðÓ‚Â‰ÂÌË˛ ‰ÂÚÒÍÓ„Ó ë‡·‡ÌÚÛfl. ç‡ ÛðÓÍ‡ı ÏÛÁ˚ÍË Ë ðËÚÏËÍË ËÁÛ˜‡˛ÚÒfl ÔÂÒÌË Ë Ú‡Ìˆ˚. Ç ‰ÂÒflÚÓÏ ÍÎ‡ÒÒÂ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Û‰ÂÎflÂÚÒfl Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË˛. ÑÂÒflÚËÍÎ‡ÒÒÌËÍË ÔË¯ÛÚ ÒÓ˜ËÌÂÌËfl Ì‡ Ú‡ÍËÂ ÚÂÏ˚, Í‡Í «êÓÎ¸ Ì‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÂ‰‡„Ó„ËÍË ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËË ÎË˜ÌÓÒÚË», «ëÛ‰¸·‡ Ì‡ðÓ‰‡ – ÏÓfl ÒÛ‰¸·‡», «åÓfl ðÓÎ¸ ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ ÏÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡». äÓ„‰‡ ÔÓ‰ðÓÒÚÓÍ Ò‡Ï Ë˘ÂÚ ÓÚ‚ÂÚ˚ Ì‡ ˝ÚË ÌÂÔðÓÒÚ˚Â ‰‡ÊÂ ‰Îfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ‚ÁðÓÒÎÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ‚ÓÔðÓÒ˚, ÓÌ ÒÛÏÂÂÚ ÔÓÚÓÏ ÓÚÎË˜ËÚ¸ ÎÓÊÌ˚Â Ë‰Â‡Î˚ ÓÚ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı. á‡ ‰‚ÂÌ‡‰ˆ‡Ú¸ ÎÂÚ ‚˚ðÓÒÎË Û˜ÂÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ÎÂÚ ËÁÛ˜‡ÎË Ì‡¯ ÔðÂ‰ÏÂÚ. åÓÊÌÓ Ò „Óð‰ÓÒÚ¸˛ ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÌË ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÓÚÎË˜‡˛ÚÒfl ÓÚ Ò‚ÓËı ÔðÂ‰¯ÂÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚. à ‰ÂÎÓ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ıÓðÓ¯ÂÏ ÁÌ‡ÌËË ËÒÚÓðËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ·‡¯ÍËð, ‡ ‚ ÊËÁÌÂÌÌ˚ı ÔðËÌˆËÔ‡ı, ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚË Ë ˆÂÎÂÛÒÚðÂÏÎÂÌÌÓÒÚË. Ä ˝ÚÓ Â˘Â ð‡Á ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ì‡ðÓ‰Ì‡fl ÔÂ‰‡„Ó„ËÍ‡, ÍÓÚÓð‡fl ÒÍÎ‡‰˚‚‡Î‡Ò¸ ‚ÂÍ‡ÏË Ë ‚Ó·ð‡Î‡ ‚ ÒÂ·fl ‚ÒÂ ÚÓÌÍÓÒÚË ÏÂÌÚ‡ÎËÚÂÚ‡ Ì‡ðÓ‰‡, – ÓÒÌÓ‚‡ ‚ÒÂ„Ó ÔðÓ„ðÂÒÒË‚ÌÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÓÚ‚ÓðËÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Ó. ä‡Ê‰˚È Ì‡ðÓ‰, ð‡Á‚Ë‚‡fl Ò‚Ó˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ÔÂðÂÌËÏ‡ÂÚ ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ‰ðÛ„Ëı ÍÛÎ¸ÚÛð Ë Ó·Ó„‡˘‡ÂÚ Ëı Ò‚ÓËÏË. à Û ·‡¯ÍËðÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÂÒÚ¸ ÏÌÓ„ÓÂ, ˜ÚÓ, ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ·Û‰ÂÚ ˆÂÌÌ˚Ï ‰Îfl ‚ÒÂı ‰ðÛ„Ëı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ì‡ áÂÏÎÂ. n

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Ders kitaplar› yaz›l›rken hangi prensiplerin dikkate al›nd›¤›n› k›saca anlatmak istiyorum. Birinci s›n›flar için haz›rlanan kitaplar bölümlere ayr›lm›fl bir sanat eseri olarak yaz›ld›. Konular›n roller fleklinde verilerek anlat›ld›¤› kitab›n baflkahraman› fiatmurat köylü bir Baflkurt çocu¤udur. Milli bilincini dedesi ve ninesinden al›r. Kuzeni ve yafl›t› Ruslan yaz tatilinde flehirden köye gelir. Ve dedeleriyle beraber ot biçmeye, bal›¤a giderler, y›ld›zlar› seyrederler, evcil hayvanlarla ilgilenirler. Evde onlar› lezzetli yiyeceklerle nineleri bekler. Dede ve ninelerinin hikayelerini dinleyerek fiatmurat (onunla beraber bütün ö¤renciler) ilk ahlak, çevre, bölge tarihi dersini al›rlar, efsane ve menk›belerle tan›fl›rlar.

mek, her ö¤rencinin tarih önündeki sorumlulu¤unu terbiye etmek gerekir. Nefret ve özensizlik sevgiyi do¤uramaz. Ve e¤er insan içinde kendi tarihini, yüzlerce y›ll›k tarihi olan kültürünün benzersizli¤ini hissederse farkl› milletten insanlara da sayg› duyacakt›r. Çünkü her kültürün temelinde adalete ve iyili¤e ulaflma emeli vard›r. On iki y›l önce bu konuyla ilgili birçok fley önyarg›l› bir üslupla yaz›ld› ve bugün ça¤dafl bilimin bizim baz› tezlerimizi do¤rulad›¤›n› hayretle görüyoruz. Mesela psikolojide etnopsikoloji ve etnopsikiyatri bilim dallar› gün geçtikçe daha da gelifliyor. Veya insan›n ruhuyla dinlendi¤ini ve ruhunu ulusal müzi¤iyle tedavi etti¤ini öne süren tezimizi günümüz t›p araflt›rmalar› teyit ediyor.

Если человек чувствует за собой свою историю, уникальность своей многовековой культуры, он будет уважать и представителей других народов. Ведь в основе культуры каждого народа – стремление к Справедливости, к Добру. ‹nsan içinde kendi tarihini, yüzlerce y›ll›k tarihi olan kültürünün benzersizli¤ini hissederse, farkl› milletten insanlara da sayg› duyacakt›r. Çünkü her kültürün temelinde adalete ve iyili¤e ulaflma emeli vard›r.

Beflinci s›n›ftan onuncu s›n›fa kadar daha çok pratik derslere dikkat edilir. Okullarda genellikle birleflik dersler yap›l›r. ‹fl e¤itimi derslerinde k›z ö¤renciler yerel yemekleri haz›rlamay›, milli k›yafetleri dikmeyi, erkek ö¤renciler ise a¤aç oymac›l›¤›n›, ev eflyas› ve elbise yapmay› ö¤renirler. Beden e¤itimi derslerinde zaman milli sporlara, çocuk Sabantuyunun düzenlenmesine ayr›l›r. Müzik ve ritim derslerinde flark› ve dans ö¤retilir. Onuncu s›n›fta ahlak e¤itimine büyük önem verilir. Ö¤renciler “kiflilik terbiyesinde milli e¤itimin rolü”, “milletin kaderi benim kaderimdir”, “milletimin gelece¤inde benim rolüm” konular›nda kompozisyon yazarlar. Bir yetiflkin, e¤itimli ve yetiflkinler için bile basit olmayan bu sorulara cevap arad›¤› zaman yalanc› idealleri gerçek ideallerden ay›rt edebilir. On iki y›l zarf›nda bizim dersimizi ö¤renen ö¤renciler yetiflti. Bu ö¤rencileri selefleriyle k›yaslad›¤›mda aralar›nda büyük fark oldu¤unu gururla söyleyebilirim. ‹fl onlar›n Baflkurt tarihini, kültürünü iyi bilmelerinde de¤il, hayat prensiplerinin kendisinde, aktif olufllar›nda ve kararl›l›klar›ndad›r. Bu da, yüzy›llar boyunca oluflmufl ve halk›n anlay›fl›n›n bütün inceliklerini içine alan milli e¤itimin her türlü geliflme, ilerleme ve insanl›¤›n yapabilece¤i her fleyin esas› oldu¤unu bir kez daha gösteriyor. Her ulus ancak kendi kültürünü gelifltirerek di¤er kültürlerin eserlerini benimser ve o kültürleri kendi eserleriyle zenginlefltirir. Bu ba¤lamda Baflkurt milletinin de dünyadaki di¤er bütün uluslar için flüphesiz de¤erli birçok fleyi vard›r. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Заместитель министра культуры, охраны памятников и спорта Грузии

Ника Вачеишвили:

Грузинскому народу свойственны оптимизм и толерантность Беседовал: Фатих Демир Представитель «ДА» в Грузии.

Gürcistan Tarihi Eserleri Koruma, Spor ve Kültür Bakan› Yard›mc›s›

Nika Vaçeiflvili:

Gürcü kimli¤i iyimserlik ve hoflgörüye dayan›r Konuflan: Fatih Demir Gürcistan DA temsilcisi.

‹letiflim teknolojisinin geliflmesi farkl› kültürlerin s›k s›k birbiriyle buluflmas›na imkan sa¤lad›. Do¤al olarak kültürleflme yoluyla zaman zaman baz› de¤erler al›nd›, verildi. Hiç flüphesiz sa¤lam bir medeniyet köküne sahip olanlar bu etkileflim sürecinde her daim ayakta kalabilmifller ve hep etraflar›n› etkilemifllerdir. Sa¤lam ve köklü bir geçmifle sahip Gürcü kültürü de kendine ait de¤erleriyle bu süreçte bir yer edindi. Gürcü kültürünün özellikleri, di¤er kültürlerle etkileflimi ve diyalog üzerine Gürcistan Kültür Bakan› Yard›mc›s› Nika Vaçeiflvili ile görüfltük.

ê‡Á‚ËÚËÂ ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ÚË‚Ì˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ÓÚÍð˚ÎÓ ÌÓ‚˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl Ò·ÎËÊÂÌËfl ð‡ÁÌ˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ‡ÍÚË‚ËÁ‡ˆËË ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÛÒËÎËÎÒfl Ó·ÏÂÌ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ÏË ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. äÛÎ¸ÚÛð˚ Ò ·ÓÎÂÂ ÔðÓ˜Ì˚ÏË Ë „ÎÛ·ÓÍËÏË ÍÓðÌflÏË ÒÛÏÂÎË ÒÓıð‡ÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸ Ë ÔðÓ‰ÓÎÊ‡˛Ú ÓÍ‡Á˚‚‡Ú¸ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ÒÓÒÂ‰ÌËÂ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. Ç ðÂ‡ÎËflı ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡ „ðÛÁËÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Û‰‡ÎÓÒ¸ ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ÔðÓ˜ÌÛ˛ ÔÓÁËˆË˛. ë Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎÂÏ ÏËÌËÒÚð‡ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, Óıð‡Ì˚ Ô‡ÏflÚÌËÍÓ‚ Ë ÒÔÓðÚ‡ ÉðÛÁËË çËÍÓÈ Ç‡˜ÂË¯‚ËÎË Ï˚ „Ó‚ÓðËÎË Ó· ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflı „ðÛÁËÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ÂÂ ÏÂÒÚÂ ‚ ÔðÓˆÂÒÒÂ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ÏËðÓ‚˚ı ÍÛÎ¸ÚÛð. î‡ÚËı ÑÂÏËð: ä‡Í ÏÓÊÌÓ ÍÓðÓÚÍÓ Óı‡ð‡ÍÚÂðËÁÓ‚‡Ú¸ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ë ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÈ ÒÓÒÚ‡‚ ÉðÛÁËË? çËÍ‡ Ç‡˜ÂË¯‚ËÎË: ÉðÛÁËfl – „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó Ò ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚ÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ. ê‡ÒÒÍ‡Á‡Ú¸ Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ Ì‡ÒÎÂ‰ËË ‰ðÂ‚ÌÂÈ¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ ‚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÒÎÓ‚‡ı Ó˜ÂÌ¸ ÒÎÓÊÌÓ, ÌÓ, ÔÓÊ‡ÎÛÈ, ÒÎÂ‰ÛÂÚ ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ÚðË ÓÒÌÓ‚Ì˚ı Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËfl, ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ ÍÓÚÓð˚ı ð‡Á‚Ë‚‡Î‡Ò¸ ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÉðÛÁËË Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ. ùÚÌË˜ÂÒÍ‡fl ÏÌÓ„ÓÒÎÓÈÌÓÒÚ¸, ÔÂðÏ‡ÌÂÌÚÌ‡fl ·Óð¸·‡ Á‡ ‚˚ÊË‚‡ÌËÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë Ó„ðÓÏÌÓÂ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Two Вачеишвили / Nika Vaçeiflvili

‚ÎËflÌËÂ ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓÈ ðÂÎË„ËË Ò‰ÂÎ‡ÎË ÍÛÎ¸ÚÛðÛ Ì‡ðÓ‰‡ Ë ÒÚð‡Ì˚ ÛÌËÍ‡Î¸ÌÓÈ Ë Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ÎÂ„ÍÓ ÛÁÌ‡‚‡ÂÏÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ ‚ÒÂÏËðÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÒÓÍðÓ‚Ë˘ÌËˆ˚. ÉðÛÁËÌÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl – ˝ÚÓ ÍÓÎÓðËÚÌÓÂ, ÌÓ ‚ ÚÓÊÂ ‚ðÂÏfl ËÁ˚ÒÍ‡ÌÌÓÂ ÒÏÂ¯ÂÌËÂ ÇÓÒÚÓÍ‡ Ë á‡Ô‡‰‡, ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËÂ ÏÂÒÚÌ˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı ÏÓÚË‚Ó‚ Ë ÔðÓ„ðÂÒÒË‚Ì˚ı Â‚ðÓÔÂÈÒÍËı ÚÂÌ‰ÂÌˆËÈ. á‡ðÓÊ‰ÂÌËÂ „ðÛÁËÌÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍË Ò‚flÁ‡ÌÓ ÒÓ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂÏ Ë

Fatih Demir: Gürcistan’›n kültürünü ve etnik yap›s›n› k›saca nas›l tan›mlars›n›z? Nika Vaçeiflvili: Gürcistan yüzy›llarca tarihi geçmifli olan bir devlettir. Bu çok eski devletin kültür miras›n› birkaç kelimeyle anlatmak çok zor. Yine de yüzy›llar boyunca etkisinde geliflti¤i üç e¤ilimi ifade etmek mümkün: Çok uluslu etnik yap›, Gürcistan’›n hayatta kalmas› için sürekli mücadele, H›ristiyanl›¤›n halk›n ve ülke kültürünün, ayn› zamanda dünya kültür haznesinin kolayca tan›nan bir parças› olmas›. Gürcü

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÛÒËÎÂÌËÂÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ äÓÎıË‰‡ Ë ä‡ðÚÎË ‚ ÔÂð‚˚Â ‚ÂÍ‡ Ì‡¯ÂÈ ˝ð˚. ÄðıÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÂ ð‡ÒÍÓÔÍË Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú Ó ‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ ‡ðıËÚÂÍÚÛð˚ Ë „ð‡‰ÓÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó ÔÂðËÓ‰‡, Ó· ËÒÚÓÍ‡ı „ðÛÁËÌÒÍÓÈ ÔËÒ¸ÏÂÌÌÓÒÚË Ë Á‡ðÓÊ‰ÂÌËË ÎËÚÂð‡ÚÛð˚. ç‡ ð‡ÌÌ˛˛ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ó„ðÓÏÌÓÂ ‚ÎËflÌËÂ ÓÍ‡Á‡ÎË Â„Ó Ò‚flÁË Ò „ðÂ˜ÂÒÍËÏ ÏËðÓÏ Ë êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËÂÈ. é‰Ì‡ÍÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÉðÛÁËË ËÒÚÓðËÍË Ì‡Á˚‚‡˛Ú ÔÂðËÓ‰ Ò IV ÔÓ VIII ‚. Ì‡¯ÂÈ ˝ð˚, ÍÓ„‰‡ ‚ ÉðÛÁË˛ ÔðË¯ÎÓ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚Ó. ãÂ„ÂÌ‰˚ Ë ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ıðÓÌËÍË Ò‚flÁ˚‚‡˛Ú ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ ‚ ÉðÛÁËË Ò ËÏÂÌÂÏ Ò‚flÚÓÈ çËÌÓ ä‡ÔÔ‡‰ÓÍËÈÒÍÓÈ, ÍÓÚÓð‡fl ‚ 319 „. ‚Ó¯Î‡ ‚ ‰ðÂ‚Ì˛˛ ÒÚÓÎËˆÛ ÉðÛÁËË åˆıÂÚÛ. é·˙fl‚ÎÂÌËÂ ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡ ‚ 337 „. „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ðÂÎË„ËÂÈ ÒÚ‡ÎÓ ÍÓÎÓÒÒ‡Î¸Ì˚Ï ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï ÒÓ·˚ÚËÂÏ ‚ ÊËÁÌË Ì‡ðÓ‰‡. Ä Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì˚È ÍðÂÒÚ ËÁ ‚ÂÚÓÍ ‚ËÌÓ„ð‡‰ÌÓÈ ÎÓÁ˚, Ó·‚ËÚ˚È Ôðfl‰flÏË ‚ÓÎÓÒ Ò‚flÚÓÈ çËÌÓ, ÒÚ‡Î Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚Ï ÒËÏ‚ÓÎÓÏ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó ıðËÒÚË‡ÌÒÍÓ„Ó ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÓÚð‡ÊÂÌËÂÏ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË ÒÚð‡Ì˚. Ç ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ Ë ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó IX ‚. ÒÚð‡Ì‡ ¯Î‡ ÔÓ ÔÛÚË ÔÓ‰˙ÂÏ‡, ˜ÚÓ ·Î‡„ÓÚ‚ÓðÌÓ ÓÚð‡ÁËÎÓÒ¸ Ë Ì‡ ÂÂ

Принцип, верность которому прививают детям с пеленок – стремление к свободе и стремление вперед, иногда любой ценой. Çocuklara daha beflikteyken afl›lanan bir di¤er düstur da, her ne pahas›na olursa olsun ba¤›ms›zl›k emeli ve ileri gitme gayretidir. ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ ð‡Á‚ËÚËË. Ç ÉðÛÁËË ð‡Á‚Ë‚‡ÎËÒ¸ ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ, ÙËÎÓÒÓÙËfl, ÒÓÁ‰‡‚‡Î‡Ò¸ ÓðË„ËÌ‡Î¸Ì‡fl ÎËÚÂð‡ÚÛð‡ – ‚ÒÂ ˝ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ Ì‡ ·‡ÁÂ ıðËÒÚË‡ÌÒÍËı ˆÂðÍ‚ÂÈ Ë ÏÓÌ‡ÒÚ˚ðÂÈ, ÍÓÚÓð˚Â ÒÚ‡ÎË ˆÂÌÚð‡ÏË ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Í‡Í ‚ Ò‡ÏÓÈ ÒÚð‡ÌÂ, Ú‡Í Ë Á‡ ÂÂ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË. í‡ÍËÂ Ì‡Á‚‡ÌËfl Í‡Í àÂðÛÒ‡ÎËÏÒÍËÈ äðÂÒÚÓ‚˚È ÏÓÌ‡ÒÚ˚ð¸ ËÎË èÂÚðËˆÓÌÒÍËÈ ÏÓÌ‡ÒÚ˚ð¸ ‚ ÅÓÎ„‡ðËË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Ë ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ÒÂÏ ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌÌ˚Ï Î˛‰flÏ ÏËð‡, ‡ ·˚ÎË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ ÓÌË „ðÛÁËÌÒÍËÏË ÏÓÌ‡ı‡ÏË Â˘Â ‚ ëðÂ‰ÌËÂ ‚ÂÍ‡. èÓÒÎÂ‰Û˛˘ËÂ ‚ÂÍ‡ ÒÚ‡ÎË Úð‡„Ë˜ÂÒÍËÏË ‚ ËÒÚÓðËË ÉðÛÁËË

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

kültürü bugün renkli, fakat ayn› zamanda Do¤u ile Bat›’n›n zarif bir kar›fl›m›, yerel etnik motif ve Avrupal› ilerici e¤ilimlerin birlikteli¤inden oluflur. Gürcü kültürünün tarihi, Kolhid ve Kartli devletlerinin M.S. ilk yüzy›llarda kurulmas› ve güçlenmesiyle irtibatl›d›r. Arkeolojik kaz›lar bu dönemin mimari ve flehir kuruluflunun yüksek seviyesini, Gürcü yaz›s›n›n ilk kaynaklar›n› ve edebiyat›n bafllang›c›n› ortaya koyuyor. Gürcistan devletinin ilk dönem kültürüne en büyük etkiyi Yunan dünyas› ve Roma ‹mparatorlu¤u ile olan iliflkiler yapm›flt›r. Fakat tarihçiler kültürel aç›dan de¤erlendirerek, Gürcistan’›n kuruluflunu, buraya H›ristiyanl›¤›n geldi¤i M.S. IV. - VIII. yüzy›llar›yla iliflkilendirirler. Tarihi el yazmalar› ve efsaneler H›ristiyanl›¤›n Gürcistan’da yay›lmas›n› Kapadokyal› Azize Nino’nun 319 y›l›nda Gürcistan’›n eski baflkenti Mtseta’ya girdi¤i tarihe ba¤larlar. H›ristiyanl›¤›n 337 y›l›nda devlet dini olarak ilan edilmesi, ülke ve halk›n hayat›nda muazzam bir tarihî ve kültürel olay olarak de¤erlendirildi. Azize Nino’nun saçlar›yla örülü üzüm çubu¤undan yap›lm›fl Ortodoks haç›, Gürcü H›ristiyan sanat›n›n kendi-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ne özgü bir sembolü, ülkenin manevi hayat›n›n ve devlet yap›s›n›n bir yans›mas› haline geldi.

ÔÓÒÚÓflÌÌ˚Â Ì‡¯ÂÒÚ‚Ëfl Á‡‚ÓÂ‚‡ÚÂÎÂÈ, ð‡Á‰ÂÎÂÌËÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ÍÌflÊÂÒÚ‚‡, ‡ÒÒËÏËÎflˆËfl Ò ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ÏË ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÏË „ðÛÔÔ‡ÏË – ‚ÒÂ ˝ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ „ÂÌÂÚË˜ÂÒÍÓÈ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚË Ë ÔðËÒÔÓÒÓ·ÎflÂÏÓÒÚË Ì‡ðÓ‰‡, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðË‚ÌÂÒÎÓ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚Â Ì˛‡ÌÒ˚ ‚ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó, ‡ðıËÚÂÍÚÛðÛ, ÎËÚÂð‡ÚÛðÛ, ÏÛÁ˚ÍÛ. àÏÂÌÌÓ ‚ ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ„Ó „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó ÏÌÓ„Ó„ÓÎÓÒ¸fl. Ç ˜ÂÏ Â„Ó ÒÂÍðÂÚ Ë ËÒÚÓÍË? ä‡Ê‰˚È „ÓÎÓÒ ‚ Ó·˘ÂÏ ıÓðÂ ð‡‚ÌÓˆÂÌÂÌ Ë Í‡Ê‰˚È ð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ÓÚ‰ÂÎ¸ÌÓ Ë ·ÂÒÍÓÌÂ˜ÌÓ. ëÎË‚‡flÒ¸ ‚ÏÂÒÚÂ, ÓÌË ÒÓÁ‰‡˛Ú Ó˘Û˘ÂÌËÂ ÔðÓÒÚÓð‡ Ë Ò‚Ó·Ó‰˚. çÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ÒÎÓÊÌÛ˛ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÛ˛ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ˜ËÒÎÓ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ ‚ ÌÂÏ ‚ÒÂ„‰‡ ·˚ÎÓ ÏËÌËÏ‡Î¸Ì˚Ï. Ç ÉðÛÁËË ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â ÏÂÌ¸¯ËÌÒÚ‚‡ ËÏÂÎË ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl ·ÂÒÔðÂÔflÚÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl Ò‚ÓÂÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚, flÁ˚Í‡, Úð‡‰ËˆËÈ. ä‡Í Ë ‚ „ðÛÁËÌÒÍÓÏ ÏÌÓ„Ó„ÓÎÓÒ¸Â, ‚ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚË Í‡Ê‰Ó„Ó „ÓÎÓÒ‡ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚÒfl ÒÎÓÊÌ‡fl Íð‡ÒÓÚ‡ Ó·˘Â„Ó Á‚Û˜‡ÌËfl, Ì‡Á‚‡ÌËÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÉðÛÁËfl. ïÓÚfl ÉðÛÁËfl Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‰ÓÎ„Ó„Ó ‚ðÂÏÂÌË ‰ÂÎËÎ‡Ò¸ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚Â ˝ÚÌÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÂ Ó·Î‡ÒÚË Ë ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, „ðÛÁËÌÒÍ‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ‚ ÒËÎÛ ‚ÌÛÚðÂÌÌËı (ÌÂÔðÂð˚‚ÌÓÈ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÒÓÎË‰‡ˆËË) Ë ‚ÌÂ¯ÌËı (ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ Ó·˘Â„Ó ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ÔÓÒÚÓflÌÌÓÈ Û„ðÓÁÂ

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ËÁ‚ÌÂ) ÔðË˜ËÌ ‚ÒÂ„‰‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ Í‡Í Â‰ËÌÓÂ ˆÂÎÓÂ. ÉðÛÁËfl – ÔÓÎË˝ÚÌË˜ÂÒÍ‡fl ÒÚð‡Ì‡. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ Á‰ÂÒ¸ ·ÓÍ Ó ·ÓÍ ÊË‚ÛÚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı „ðÛÔÔ: ‡·ı‡Á˚, ÓÒÂÚËÌ˚, ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡Ìˆ˚, ‡ðÏflÌÂ, ðÛÒÒÍËÂ, Â‚ðÂË, „ðÂÍË... Ç ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÏ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË ÉðÛÁËfl ‚Ë‰ËÚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ Ò‚ÓÂÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË. ëËÎ‡ Ì‡ðÓ‰‡ ÉðÛÁËË – ‚ ÒÔ‡flÌÌÓÒÚË ‚ÒÂı ˝ÚÌË˜ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ, Ó·˙Â‰ËÌÂÌÌ˚ı ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚˚ÏË Úð‡‰ËˆËflÏË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl Ë Ó·˘ËÏ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂÏ ‚ÏÂÒÚÂ ÒÚðÓËÚ¸ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ÒËÎ¸ÌÛ˛, ÔðÓˆ‚ÂÚ‡˛˘Û˛, ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÛ˛ Ë Ò‚Ó·Ó‰ÌÛ˛ ÉðÛÁË˛. í‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Â ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÂ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ÉðÛÁËË, ÔÓ ÒÛÚË ‰ÂÎ‡, ÌÓÒflÚ ÒÍÓðÂÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÈ, ˜ÂÏ ˝ÚÌË˜ÂÒÍËÈ ı‡ð‡ÍÚÂð, Ú‡Í Í‡Í „Î‡‚Ì˚Ï ÚðÂ·Ó‚‡ÌËÂÏ ‡·ı‡ÁÒÍËı Ë ÓÒÂÚËÌÒÍËı «‚Î‡ÒÚÂÈ» fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÓÚ‰ÂÎÂÌËÂ ÓÚ ÉðÛÁËË, ‡ ‚ÒÂ Ëı ÔðÂÚÂÌÁËË ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ëfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ ‰Îfl ˝ÚÌÓÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ËÒÚÓðË˜ÂÒÍË ÎË¯ÂÌ˚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ. ä‡ÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÔðËÓðËÚÂÚÌ˚ÏË ‰Îfl „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡? àÒÚÓðË˜ÂÒÍË „ðÛÁËÌÒÍ‡fl Ì‡ˆËfl Úfl„ÓÚÂÂÚ Í ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÏÛ Ì‡·ÓðÛ ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Ë ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ı ‰Îfl ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚‡ ÔðÓ„ðÂÒÒË‚ÌÓÈ ˜‡ÒÚË ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. çÓ ÂÒÚ¸ ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍËÂ ˜ÂðÚ˚, ÍÓÚÓð˚Â Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ „ðÛÁËÌÒÍÓÏÛ Ì‡ðÓ‰Û, ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ðÂ‡Î¸ÌÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸ ‰Îfl

Dokuzuncu yüzy›la kadarki bu dönemde ülke, kültürel bak›mdan büyük bir geliflme sa¤lad›. Gürcistan’da kültür, felsefe geliflti, özgün Gürcü edebiyat› olufltu. Bütün bunlar ülke içinde ve d›fl›nda kültür merkezleri haline gelen H›ristiyan kilise ve manast›rlar› sayesinde oldu. Kudüs Haç Kilisesi veya Petritsonskiy Manast›r› gibi isimleri Bulgaristan’da kültürlü her insan bilir. Bunlar Ortaça¤da Gürcü keflifller taraf›ndan yap›lan dini eserlerdir. Takip eden as›rlarda Gürcistan tarihinde trajik olaylar oldu: Ülkeyi fethetmeye çal›flanlar›n art arda sald›r›lar›, devletin çeflitli prensliklere ayr›lmas›, kalabal›k etnik gruplara uygulanan asimilasyon. Bütün bu olaylar toplumun genetik yap›s›n› ve halk›n intibak kabiliyetini de etkiledi. Di¤er yandan sanat, mimari, edebiyat ve müzik di¤er dönemlerden ayr›flabilecek nitelikler kazand›. Özellikle bu dönemde Gürcü çokseslili¤i geleneksel hale geldi. Bunun bir s›rr› ve ilham kayna¤› vard›. Korodaki her ses ayn› de¤erdedir ve her ses ayr› bir flekilde ve s›n›rs›zca geliflir. Sesler beraber kaynaflarak ferahl›k ve özgürlük hissi meydana getirirler. Gürcistan toplumunun kar›fl›k ve dinî yap›s›na ra¤men etnik ve dinî anlaflmazl›klar toplumda her zaman en az seviyede kalm›flt›r. Gürcistan’da etnik ve dinî az›nl›klar kültür, dil ve geleneklerinin serbestçe geliflmesi için bütün imkanlara sahiptiler. Gürcü çokseslili¤inde oldu¤u gibi, ad› “Gürcistan” olan ortak bir sesin güzelli¤i ancak her sesin benzersizli¤inin tezahürüyle ortaya ç›kar. Gürcistan uzun zaman boyunca ayr› etnik bölgelere ve çeflitli politik oluflumlara bölündüyse de kültürü, iç (etnik ve politik uyum) ve d›fl (d›flar›dan gelen tehditlere karfl› ortak durufl zarureti) güçler sebebiyle tek bir bütün olarak flekillendi. Gürcistan etnik çeflitlili¤e sahiptir. As›rlar boyunca burada farkl› etnik gruplardan insanlar yan yana yaflarlar: Abhazlar, Osetinler, Azeriler, Ermeniler, Ruslar, Yahudiler, Yunanl›lar… Gürcistan kendi kimli¤inin temellerini etnik ve kültürel çeflitlilikte görmektedir. Gürcistan halk›, beraber yaflamaktan dolay›

nas›l bir insan? каким быть человеку?

Í‡Ê‰Ó„Ó ËÒÚËÌÌÓ„Ó „ðÛÁËÌ‡. Ç ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, Û‚‡ÊÂÌËÂ ËÌÓ„Ó, ÌÂÔÓıÓÊÂ„Ó Ì‡ ÚÂ·fl, ÛÏÂÌËÂ ÔðËÌflÚ¸ Â„Ó. íÓ, ˜ÚÓ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛ˛Ú Ò‡Ï˚Â ÔðÓ„ðÂÒÒË‚Ì˚Â Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÂ ÎË‰Âð˚, ˜ÚÓ Ô˚Ú‡˛ÚÒfl ÔðË‚ËÚ¸ ‰ÂÚflÏ ‚ ÒÂÏ¸flı Ì‡ ÇÓÒÚÓÍÂ Ë á‡Ô‡‰Â, ‰Îfl „ðÛÁËÌ – ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ë Óð„‡ÌË˜ÌÓÂ ÒÓÒÚÓflÌËÂ, ˜‡ÒÚ¸ Í‡Ê‰Ó‰ÌÂ‚ÌÓÈ ·˚ÚÓ‚ÓÈ ÊËÁÌË, ËÁ‰ðÂ‚ÎÂ Á‡‚Â‰ÂÌÌ˚È ÔÓðfl‰ÓÍ. ä‡Í ÏÓÊÌÓ Ì‡‰ðÛ„‡Ú¸Òfl Ì‡‰ ˜ÛÊÓÈ ‚ÂðÓÈ, ÂÒÎË Ì‡ Ï‡ÎÂÌ¸ÍÓÏ ÔflÚ‡˜ÍÂ ‚ ÒÚ‡ðÓÏ í·ËÎËÒË ‚ÂÍ‡ÏË ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú ˜ÂÚ˚ðÂ ˆÂðÍ‚Ë – „ðÛÁËÌÒÍ‡fl Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì‡fl, ‡ðÏflÌÒÍ‡fl „ðÂ„ÓðË‡ÌÒÍ‡fl, ÏÂ˜ÂÚ¸ Ë Â‚ðÂÈÒÍ‡fl ÒËÌ‡„Ó„‡? ä‡Í ÏÓÊÌÓ ÌÂ Û‚‡Ê‡Ú¸ ˜ÛÊÓÈ flÁ˚Í Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÛ, ÂÒÎË ‚ÂÎËÍËÈ ë‡flÚ-çÓ‚‡ ÔÂÎ Ò‚ÓË ÔÂÒÌË Ì‡ ˜ÂÚ˚ðÂı flÁ˚Í‡ı?

Наш жизненный принцип – «талант жизни» Мамардашвили Ö˘Â Ó‰ËÌ ÔðËÌˆËÔ, ‚ÂðÌÓÒÚ¸ ÍÓÚÓðÓÏÛ ÔðË‚Ë‚‡˛Ú ‰ÂÚflÏ Ò ÔÂÎÂÌÓÍ – ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í Ò‚Ó·Ó‰Â Ë ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ ‚ÔÂðÂ‰, ËÌÓ„‰‡ Î˛·ÓÈ ˆÂÌÓÈ. ÉðÛÁËÌ˚ –

ÌÂÔÓÍÓðÌ˚È Ë Ò‚Ó·Ó‰ÓÎ˛·Ë‚˚È Ì‡ðÓ‰, ˝ÚÓ ‰ÓÍ‡Á˚‚‡ÂÚ ‚Òfl ËÒÚÓðËfl ÉðÛÁËË. ë‚Ó·Ó‰‡ ‚˚·Óð‡, ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË, ‡ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ, ˜‡ÒÚÓ ‚˚Á˚‚‡ÎË ‚ ÒÚð‡ÌÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ÔÂðÂÏÂÌ˚. ÖÒÎË ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ ÌÓ‚ÂÈ¯Û˛ ËÒÚÓðË˛, ÚÓ ‚ ÒÓ·˚ÚËflı ÑÂ‚flÚÓ„Ó ‡ÔðÂÎfl ‚ í·ËÎËÒË Ë ‚ «ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË ðÓÁ», ÔÓ ÓˆÂÌÍÂ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚ı ˝ÍÒÔÂðÚÓ‚, ÔÂð‚Ë˜Ì‡ ÌÂ ÒÚÓÎ¸ÍÓ «ËÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸», ÒÍÓÎ¸ÍÓ «‚ÌÛÚðÂÌÌflfl ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚ¸ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ„Ó ‰Ûı‡».

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

oluflan as›rl›k geleneklerle bir araya gelen bütün etnik ve dinî gruplar›n elbirli¤iyle ça¤dafl, güçlü, geliflen, demokratik ve hür bir Gürcistan oluflturmaktad›r. Gürcistan topraklar›ndaki sözde anlaflmazl›klar asl›nda etnik yap›dan çok politik bir nitelik tafl›yor. Çünkü Abhaz ve Osetya “yönetim”lerinin bafll›ca istekleri, Gürcistan’dan ayr›lmakt›r. Etnik ve kültürel geliflim imkan›na sahip olmad›klar› yolundaki iddialar›n tarihsel bir temeli yoktur.

Мы разделяем идею о том, что конструктивное взаимодействие социальных групп, имеющих различные ценностные, религиозные и политические ориентиры, может быть достигнуто только на основе выработки норм толерантного поведения и навыков межкультурного взаимодействия. Biz, farkl› dinî ve politik e¤ilimlere sahip sosyal gruplar›n yap›c› ve karfl›l›kl› etkileflimlere hoflgörülü bir zemine, ancak kültürler aras› iliflkiler temelinde var›laca¤› düflüncesini paylafl›yoruz.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÖÒÚ¸ Â˘Â Ó‰ËÌ ÊËÁÌÂÌÌ˚È ÔðËÌˆËÔ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È ‚ÂÎËÍËÈ „ðÛÁËÌÒÍËÈ ÙËÎÓÒÓÙ å‡Ï‡ð‰‡¯‚ËÎË Ì‡Á‚‡Î «Ú‡Î‡ÌÚÓÏ ÊËÁÌË». èÓ ÒÎÓ‚‡Ï å‡Ï‡ð‰‡¯‚ËÎË, Û „ðÛÁËÌÒÍÓÈ Ì‡ˆËË ‚ÒÂ„‰‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÂ Ú‡·Û: ÌÂ Ê‡ÎÓ‚‡Ú¸Òfl, ÌÂ ·˚Ú¸ ‚ Úfl„ÓÒÚ¸ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÏ, ÔðÓÒÚÓ ð‡‰Ó‚‡Ú¸Òfl ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ú˚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂ¯¸, ˜ÚÓ Ú˚ ‚˚ÊËÎ, ˜ÚÓ Ú˚ „ðÛÁËÌ. ùÚÓÚ ÔðËÌˆËÔ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó ÓÔÚËÏËÁÏ‡, ÍÓÚÓð˚È ÚðÛ‰ÂÌ ‰Îfl ÔÓ‰ð‡Ê‡ÌËfl, ÌÓ Á‡ÒÎÛÊË‚‡ÂÚ Û‚‡ÊÂÌËfl, – ˜‡ÒÚ¸ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl Ë Ó‰Ì‡ ËÁ ÓÚÎË˜ËÚÂÎ¸Ì˚ı ˜ÂðÚ „ðÛÁËÌÒÍÓ„Ó ı‡ð‡ÍÚÂð‡. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ˝ÔÓıÛ ·ÓÎ¸¯ÓÂ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔðËÓ·ðÂÎ ‰Ë‡ÎÓ„ ðÂÎË„ËÈ Ë ÍÛÎ¸ÚÛð. óÚÓ ‚˚ ‚ÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚÂ ‚ ˝ÚË ÔÓÌflÚËfl? èÓÒÎÂ‰ÌËÂ ÒÓ·˚ÚËfl ‚ ÏËðÂ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËfl ‚ ÊËÁÌ¸ Ë‰ÂÈ, ÓÚð‡ÊÂÌÌ˚ı ‚ ‰ÂÍÎ‡ð‡ˆËflı ûçÖëäé ÔÓ ‚ÓÔðÓÒ‡Ï ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, Ë ‚ ÔðËÌflÚÓÈ Ì‡ 33 ÒÂÒÒËË ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒÒ‡Ï·ÎÂË ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË «äÓÌ‚ÂÌˆËË Ó Á‡˘ËÚÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl Ë Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË». å˚ ð‡Á‰ÂÎflÂÏ Ë‰Â˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓÂ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ, ËÏÂ˛˘Ëı ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚Â, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÂ ÓðËÂÌÚËð˚, ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Â ‚˚ð‡·ÓÚÍË ÌÓðÏ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ„Ó ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl Ë Ì‡‚˚ÍÓ‚ ÏÂÊÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ‚ ÏËðÂ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓÌËÏ‡Ú¸, ˜ÚÓ Ë‰ÂË ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë Ò·ÎËÊÂÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛð Ë ðÂÎË„ËÈ ÌÂ ÓÁÌ‡˜‡˛Ú ‚ÒÂÓ·˘Â„Ó ÔðÓ˘ÂÌËfl, ˜ÚÓ ÓÌË ËÒÍÎ˛˜‡˛Ú ÔÂðÂ„Ó‚Óð˚ Ò ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË Ù‡Ì‡ÚËÍ‡ÏË Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÒÚ‡ÏË, ˜ÚÓ ÌÂ‰ÓÔÛÒÚËÏ‡ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í ÚÂððÓðËÒÚ‡Ï. ëÂ„Ó‰Ìfl ‚ ÉðÛÁËË, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡ ð‡Ì¸¯Â, ‡ÍÚÛ‡Î¸Ì‡ ÔðÓ·ÎÂÏ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË. ÅÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÔðËıÓ‰ËÚÒfl ðÂ¯‡Ú¸ ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ ÏËðÂ ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌ˚Ï „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï, ËÏÂ˛Ú ‚ ÓÒÌÓ‚Â Ó·ÂÒÔÂ˜ÂÌËÂ Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚Ï «Ï‡Î˚Ï» Ì‡ðÓ‰‡Ï ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ‡‚ÚÓÌÓÏËË ËÎË ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. ëÂ„Ó‰Ìfl ‚Î‡ÒÚË ÉðÛÁËË „ÓÚÓ‚˚ Ì‡ Î˛·ÓÈ ‰Ë‡ÎÓ„, Ì‡ Î˛·˚Â ÛÒÚÛÔÍË Ì‡ðÓ‰Û Ä·ı‡ÁËË Ë ûÊÌÓÈ éÒÂÚËË ‰Îfl Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËfl Ëı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓ„Ó Ôð‡‚‡ Ì‡ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÛ˛ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸. é‰Ì‡ÍÓ Â˘Â ð‡Á ıÓ˜ÂÚÒfl ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ ÔÓ‰ÏÂÌ‡ ˝ÚËı ÚÂÁËÒÓ‚ ÚÂÁËÒ‡ÏË Ó ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÏ ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚÂ ˝ÚËı ËÒÍÓÌÌÓ „ðÛÁËÌÒÍËı ðÂ„ËÓÌÓ‚ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜ËÚ ÔÓÎÓÊÂÌËflÏ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰ÌÓ„Ó Ôð‡‚‡ Ë ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ÒÚ‡ÌÂÚ ÔðÂ‰ÏÂÚÓÏ ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

yade “özgür Gürcü ruhunun içsel ihtiyac›d›r”.

Gürcü milleti için hangi de¤erler önceliklidir? Gürcüler tarihsel olarak insanl›¤›n ço¤u ilerici kesimi için karakteristik olan baz› kültürel ve ahlaki de¤erlere sahiptirler. Ama yine de ay›rt edici, kendine has, gerçek bir Gürcü için karakteristik özellikler de vard›r. Bu, her fleyden önce hoflgörü, kendisine benzemeyene sayg› duymak ve onu kabul etme kabiliyetidir. Bugün en ilerici Avrupa liderlerinin propagandas›n› yapt›¤›, Do¤u ve Bat› ailelerinde topluma benimsetilmeye çal›fl›lan fleyler bir Gürcü için do¤al, organik, günlük hayat›n bir parças› ve ezelden beri kurulmufl bir düzendir. E¤er eski Tiflis’te küçük bir alanda dört mabet; Gürcü Ortodoks, Ermeni Gregoryen kiliseleri, cami ve Yahudi sinagogu faaliyetteyse, baflkas›n›n inanc›na nas›l hakaret edilebilir ki? Büyük Sayat Nova* flark›lar›n› dört dilde okurken, baflkas›n›n dilini ve kültürüne nas›l sayg› duyulmaz ki?

Mamardaflvili’nin “Hayat yetene¤i” ilkesi düsturumuzdur

Çocuklara daha beflikteyken kendisine sadakati afl›lanan bir di¤er düstur da, her ne pahas›na olursa olsun ba¤›ms›zl›k emeli ve ileri gitme gayretidir. Gürcülerin boyun e¤meyen ve özgürlü¤ü seven bir millet oldu¤unu bütün Gürcü tarihi yazar. Seçme özgürlü¤ü, iç ba¤›ms›zl›k gayreti ve buna uygun olarak küresel ba¤›ms›zl›k ihtiyac› ülkeyi s›k s›k tarihî de¤iflimlere götürdü. E¤er yak›n tarihi hat›rlarsak; ba¤›ms›z uzmanlar›n de¤erlendirmelerine göre 9 Nisan’da Tiflis’te meydana gelen olaylar ve “gül devrimi” “tarihsel bir gereklilikten” zi-

Büyük Gürcü düflünürü Mamardaflvili’nin “hayat yetene¤i” diye adland›rd›¤› bir düstur daha var: Gürcü milletinin flikayet etmemek, etraf›ndakilere yük olmamak, var oldu¤una, hayatta kald›¤›na ve Gürcü oldu¤u için sevinmek gibi bir iç tabuya sahiptir. Bu tarihsel iyimserlik düsturunun taklit edilmesi zordur ama kültürel miras›n parças› ve Gürcü karakterinin ay›rt edici de¤erlerinden biri olarak sayg›ya lay›kt›r. Ça¤›m›zda dinler ve kültürler aras› diyalog büyük bir önem kazand›. Siz bu kavramlar› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Dünyada geliflen son olaylar, UNESCO’nun hoflgörü konusunda deklarasyonuna yans›t›lan düflüncelerin ve BM’nin 33. Genel Kurulu’nda kabul edilen kültürel zenginlikler ve özgün kimliklerin korunmas› anlaflmas›n›n hayata geçirilmesinin zaruretini gösteriyor. Biz, farkl› dinî ve politik e¤ilimlere sahip sosyal gruplar›n yap›c› ve karfl›l›kl› etkileflimlere hoflgörülü bir zemine, ancak kültürler aras› iliflkiler temelinde var›laca¤› düflüncesini paylafl›yoruz. Bununla beraber dünya, kültür ve dinlerin yak›nlaflmas›na yönelik diyalog fikirlerinin her fleyi ba¤›fllamad›¤›n›, bu düflüncelerin dinî fanatik ve köktencilerle görüflmeleri kapsamad›¤›n› ve teröre hoflgörülü davran›lamayaca¤›n› anlamal›d›r. Bugün Gürcistan’da ulusal kimlik problemi her zamankinden daha popüler. Bugün uygar devletlerin çözmek zorunda oldu¤u anlaflmazl›klar›n ço¤u, “küçük” uluslara kültürel özerklik veya ba¤›ms›zl›k verilmesiyle ilgilidir. Gürcistan yönetimi Abhaz ve Güney Osetya halk›na kültürel kimliklerinin tarihsel haklar›n›n temin edilmesi için her türlü diyalog ve uzlaflmaya haz›rd›r. Fakat bir daha belirtmek isterim ki; bu tezlerin ezelden beri Gürcü topra¤› olan bu bölgelerin siyasi ba¤›ms›zl›k tezleriyle yer de¤ifltirmesi kesinlikle görüflme konusu olmayacakt›r. Bu uluslararas› hukuka ayk›r›d›r. n * Sayat Nova (1712-1795): Ermeni flair. As›l ad› Arutyon Sayatyan. Ermenice, Farsça, Azerice, Gürcüce fliirler yazd›. Müzik eserleriyle de ünlüdür.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

В Узбекистане формируется новое поколение Феруза Хашимханова Корреспондент газеты «Зеркало XXI».

Özbekistan’da yeni bir nesil yetifliyor Firuze Haflimhanova Zerkalo XXI gazetesi Muhabiri (Taflkent).

Manevi dirilifl, düflünceleriyle ba¤›ms›zl›¤›n maneviyat›n› yans›tan yarat›c› yeni nesil entelektüelin bir tezahürüdür.

ÑÛıÓ‚ÌÓÂ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ – ˝ÚÓ ÔÓfl‚ÎÂÌËÂ ÌÓ‚Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl Ú‚Óð˜ÂÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË, Ï˚¯ÎÂÌËÂ ÍÓÚÓðÓÈ ÓÔðÂ‰ÂÎflÂÚ ‰Ûı ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. à.Ä. ä‡ðËÏÓ‚

“G

ÂÔðÂðÂÍ‡ÂÏ‡fl ËÒÚËÌ‡: ÌÂÎ¸Áfl Ë‰ÚË ‚ÔÂðÂ‰, ÌÂ Ó„Îfl‰˚‚‡flÒ¸ Ì‡Á‡‰. ëÂ„Ó‰Ìfl, Ò ÔÓÁËˆËË ÔðÓÈ‰ÂÌÌ˚ı ÒÓ ÑÌfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË 15 ÎÂÚ, ˝Ú‡ Ò‚flÁ¸ ‚ðÂÏÂÌ Ó˘Û˘‡ÂÚÒfl Ú‡Í fl‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ, Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡. ÑÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÔÂðÂÏÂÌ˚, ÔðÓËÁÓ¯Â‰¯ËÂ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ Á‡ ˝ÚË „Ó‰˚, ‚˚ð‡Ê‡˛ÚÒfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ÔÓÒÚðÓÈÍ‡ı, ÌÓ Ë, ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó, ‚ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËË ËÏÂÌ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı Û˜ËÚÂÎÂÈ ÔðÓÒ‚ÂÚËÚÂÎÂÈ ÔðÓ¯Î˚ı ˝ÔÓı Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ì‡ðÓ‰‡. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ËÏÂÌÌÓ ‰ÛıÓ‚ÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ Ì‡ðÓ‰‡ Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËÈ ÒÎÛÊËÎÓ ÏÓ˘Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ÔÓ‰ð‡ÒÚ‡˛˘Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ‰ÛıÂ Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ‡, Î˛·‚Ë Ë ÔðÂ‰‡ÌÌÓÒÚË Ò‚ÓÂÈ éÚ˜ËÁÌÂ. ë ˝ÚÓÈ ˆÂÎ¸˛ Ò ÔÂð‚˚ı ‰ÌÂÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ‚‡ÊÌÂÈ¯ÂÈ Á‡‰‡˜ÂÈ, ÔÓ‰ÌflÚÓÈ Ì‡ ÛðÓ‚ÂÌ¸ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË, ÒÚ‡ÎÓ ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ Ó„ðÓÏÌÓ„Ó Ë ·ÂÒˆÂÌÌÓ„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ-ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl, fl‚Îfl˛˘Â„ÓÒfl Óð„‡ÌË˜ÂÒÍÓÈ ÒÓÒÚ‡‚ÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËfl, Ó·ð‡˘ÂÌËÂ Í ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï ËÒÚÓÍ‡Ï, ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚˚Ï ÍÓðÌflÏ Ì‡ðÓ‰‡. é·ðÂÚÂÌËÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ë Ò‚Ó·Ó‰˚, ÓÁÌ‡˜‡‚¯ÂÂ, ˜ÚÓ Ú‚ÓðˆÓÏ Ë ÔÓ‰ÎËÌÌ˚Ï ıÓÁflËÌÓÏ Ò‚ÓÂÈ ÒÛ‰¸·˚ ÓÚÌ˚ÌÂ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ò‡Ï Ì‡ðÓ‰, ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌÓ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë Úð‡‰ËˆËÈ, ÔÓÁÌ‡ÌËÂ Ò‡ÏËı ÒÂ·fl ÔðÓıÓ‰ËÎÓ ‚ ÌÂÔðÓÒÚ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı ð‡Á‚‡Î‡

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÚ‡ðÓðÂÊËÏÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ Ë ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÌÓ‚˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. óÚÓ·˚ ËÁ·ÂÊ‡Ú¸ ÌÂÔðÂ‰‚Ë‰ÂÌÌ˚ı Ó¯Ë·ÓÍ Ì‡ ÔÛÚË ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ ‚ ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ Ó·Î‡ÒÚË, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ·˚ÎÓ Ì‡ÈÚË Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ÂðÌ˚È ÔÛÚ¸ ÔÂðÂıÓ‰‡ Í ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ, ËÒÍÎ˛˜‡˛˘ËÈ ÔðÓÒÚÓÂ ÓÚðËˆ‡ÌËÂ ÔðÂÊÌËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÌÂÎ¸Áfl ·˚ÎÓ ÌÂ ‚Ë‰ÂÚ¸ Ë ‰ðÛ„Û˛ ÓÔ‡ÒÌÛ˛ Íð‡ÈÌÓÒÚ¸ – ·ÂÁÓ„Îfl‰ÌÓÂ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ «‚ÂðÌÛÚ¸» ˆÂÌÌÓÒÚË, Úð‡‰ËˆËË Ë ÛÍÎ‡‰ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ˜ÚÓ ·˚ÎÓ ˜ðÂ‚‡ÚÓ ÌÂÔðËflÚËÂÏ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒÚË, ÓÚðËˆ‡ÌËÂÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚‡. éÒÓÁÌ‡ÌËÂ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ÒÓ·˚ÚËÈ ‰ËÍÚÓ‚‡ÎÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ „ÎÛ·ÓÍÓ ÔðÓ‰ÛÏ‡ÌÌÓ„Ó Ë ‚Á‚Â¯ÂÌÌÓ„Ó ÔÓ‰ıÓ‰‡, ð‡Áð‡·ÓÚÍË Ë ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ÍÓÏÔÎÂÍÒ‡ ‚Á‡ËÏÓ‰ÓÔÓÎÌfl˛˘Ëı ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËı Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı ÔðÓ„ð‡ÏÏ,

‹.A.Kerimov

eriye bakmadan ileri gitmek mümkün de¤ildir.” sözü flüphe götürmez bir gerçektir. Bugün ba¤›ms›zl›ktan bu yana geçen 15 y›la göz att›¤›m›zda, yaflanan zaman›n günümüzle ba¤› her zamankinden daha aç›k görünür. Bu zaman zarf›nda Özbekistan’da meydana gelen demokratik de¤ifliklikler sadece ça¤dafl yap›lara etki etmiyor, her fleyden önce manevi dinamiklerimizin, alimlerimizin adlar›n›n, milletin kültürel ve manevi de¤erlerinin dirilmesine de vesile oluyor. Bilindi¤i gibi, sahip oldu¤umuz manevi miras, yeni neslin as›rlard›r vatanseverlik ruhuyla ve ona ba¤l›l›kla yetiflmesinde büyük bir güç kayna¤› olmufltur. Bu nedenden dolay›, ba¤›ms›zl›¤›n ilk günlerinden beri halk›n ulusal bilincinin canl› bir parças› olan manevi kaynaklara ve yüzlerce y›ll›k köklerine dönüfl ve o paha biçilmez manevi kültür miras›n›n diriltilmesi devlet politikas› haline gelmifltir. Bundan sonra, “millet kendi kaderinin gerçek sahibi ve yarat›c›s›d›r” anlam›na gelen politik ba¤›ms›zl›k ve özgürlü¤ün elde edilmesi, ancak kutsal kabul etti¤imiz dini-manevi de¤erler ve geleneklerin yeniden tesis edilmesi, kendini tan›ma, eski rejimin y›k›lmas› ve yeni toplumsal iliflkilerin kurulmas›yla mümkün olabildi. Manevi de¤iflim yolunda görünmeyen ha-

nas›l bir insan? каким быть человеку?

D‹YALOG

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

talardan kaç›nmak ve yeni bir program› uygulamaya koyarken eski de¤erleri inkardan kaçan do¤ru yolu seçmek gerekti. Bununla beraber, geçmiflin de¤erleri ve hayat tarz›n› düflünmeden “yeniden yaflatmak” gibi di¤er bir tehlikeyi de görmezden gelmek mümkün de¤ildi. Bu da, ça¤dafl uygarl›¤›n kabul edilmemesi ve toplumun modernize edilmeye ihtiyac› oldu¤unu inkar etmek anlam›na geliyordu.

Махалля формирует общественное сознание на базе жизненного опыта аксакалов, личного примера старших, принятых в обществе норм коллективного поведения. Mahalle, toplumda “kolektif görgü kurallar› ölçüsü” olarak kabul edilen, aksakallar›n hayat tecrübelerini temel alarak toplumsal bilinci flekillendiriyor. Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚ı Ì‡ ÛÒËÎÂÌËÂ ÔÓÁËÚË‚ÌÓ„Ó, ÒÓÁË‰‡ÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ı‡ð‡ÍÚÂð‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl. éÌË ·‡ÁËðÓ‚‡ÎËÒ¸ Ì‡ ‰ËÙÙÂðÂÌˆËðÓ‚‡ÌÌÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â Í ‚ÓÁðÓÊ‰‡ÂÏÓÏÛ Ì‡ÒÎÂ‰Ë˛, ‚˚·ÓðÂ Ì‡Ë·ÓÎÂÂ ‚‡ÊÌ˚ı, ˝ÚË˜ÂÒÍË ÁÌ‡˜ËÏ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ Ë Ó·˚˜‡Â‚, Ó·Ó„‡˘‡˛˘Ëı Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ÓÚ‚Â˜‡˛˘Ëı ÚðÂ·Ó‚‡ÌËflÏ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË Ë Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡. éÔðÂ‰ÂÎflfl ÔÛÚË ÔÂðÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÚð‡Ì˚ ıÓðÓ¯Ó ÔÓÌËÏ‡ÎÓ: ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡Ò‡Ê‰‡ÎÓÒ¸ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ ÏÌÓ„Ëı ‰ÂÒflÚÍÓ‚ ÎÂÚ, ÌÂ ËÁÏÂÌËÚ¸ ‚ Ó‰ÌÓ˜‡Ò¸Â: ‚ÂÎËÍ ðËÒÍ ðÂÁÍÓ„Ó Ó·ÓÒÚðÂÌËfl ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ‚ÌÛÚðË Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó‰ÌËı ÒÓˆË‡Î¸Ì˚ı „ðÛÔÔ ‰ðÛ„ËÏ. íÓ„Ó ÊÂ ÚðÂ·Ó‚‡ÎË Ë Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ-ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÂ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÛÍÎ‡‰‡ ÊËÁÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl, Â„Ó Ó·ð‡Á Ï˚¯ÎÂÌËfl, Ì‡ðÓ‰Ì˚Â Ó·˚˜‡Ë Ë Úð‡‰ËˆËË, ÔðËÌ‡‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË.

С небольшого ручейка начинается река... á‡ ÔÓÎÚÓð‡ ‰ÂÒflÚÍ‡ ÎÂÚ, ÔðÓ¯Â‰¯Ëı ÒÓ ‰Ìfl Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËfl, ÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎÓÒ¸ ÌÓ‚ÓÂ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ, ‚˚ðÓÒ¯ÂÂ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËı ÔÂðÂÏÂÌ, ‰Îfl ÍÓÚÓðÓ„Ó ÌÂÏ˚ÒÎËÏ˚ ‰ðÛ„ËÂ ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚Â ÓðËÂÌÚËð˚, ÍðÓÏÂ ÚÂı, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎË ·ÎËÁÍËÏË Ë ðÓ‰Ì˚ÏË Ò ð‡ÌÌËı ‰ÂÚÒÍËı ÎÂÚ. ã˛·ÓÏÛ ðÂ·ÂÌÍÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl ·ÎËÁÍË Ú‡ÍËÂ ÔÓÌflÚËfl, Í‡Í ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ ‰Ûı‡

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÛÁ·ÂÍÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ë‰Â‡ÎÓ‚ Ì‡ˆËË, ‚ ÍÓÚÓð˚ı „ÎÛ·ÓÍÓ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÌÂð‡Áð˚‚ÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÏ. çÂ ÚÂðflfl Ò‚ÓÂÈ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚË, Ì‡ðÓ‰˚, ÔðÓÊË‚‡˛˘ËÂ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ, Ó·ðÂÚ‡˛Ú Â‰ËÌÛ˛ ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÒÚ¸ Ë ÙËÎÓÒÓÙË˛ ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl, ÔÂðÂ‰‡˛˘ËÂÒfl ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. éÚÒ˛‰‡ Ó·˘ËÈ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÚÂðÊÂÌ¸, ÍÓÚÓð˚È ‚ÒÂ „Ó‰˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÒÍðÂÔÎflÎ ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÒÓ„Î‡ÒËÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÔÓ˜ÚË ÔÓÎÛÚÓð‡ ÒÓÚÂÌ ˝ÚÌÓÒÓ‚, ÔðÓÊË‚‡˛˘Ëı ÒÂ„Ó‰Ìfl ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ. éÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ÂÂ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ Î˛‰ÂÈ, ÔðÓÊË‚‡˛˘Ëı ‚ ðÂ„ËÓÌÂ, ‚ÒÂ„‰‡ ÓÍ‡Á˚‚‡ÎË Ë ÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ‰ðÂ‚Ìflfl ËÒÚÓðËfl Ë ÍÛÎ¸ÚÛð‡, ÚÓÚ Ó„ðÓÏÌ˚È ‚ÍÎ‡‰, ÍÓÚÓð˚È ‚ÌÂÒÎË ‚ ð‡Á‚ËÚËÂ ÏËðÓ‚ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÊË‚¯ËÂ Á‰ÂÒ¸ ‚ ð‡ÁÌ˚Â ‚ðÂÏÂÌ‡ Ï˚ÒÎËÚÂÎË, ÙËÎÓÒÓÙ˚, ‰ÛıÓ‚Ì˚Â ‰ÂflÚÂÎË. èð‡‚‰‡, ÔÓ‰‡‚Îfl˛˘‡fl Ï‡ÒÒ‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ËÏÂÎ‡ Ó„ð‡ÌË˜ÂÌÌ˚Â, ‡ ÌÂðÂ‰ÍÓ ËÒÍ‡ÊÂÌÌ˚Â Ò‚Â‰ÂÌËfl Ó ÌËı, Ú‡Í Í‡Í ÔðÓ¯Î˚È ðÂÊËÏ ÌÂ ·˚Î Á‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Ì ‚ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍË ‰ÓÒÚÓ‚ÂðÌÓÏ ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌËË ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÔðÓÒÚ˚ı „ð‡Ê‰‡Ì. é‰ÌÓÈ ËÁ ‚‡ÊÌÂÈ¯Ëı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ú‡ÍÊÂ ÒÎÂ‰Ó‚‡ÎÓ Û˜ËÚ˚‚‡Ú¸ ‚ ÒÚð‡ÚÂ„ËË ðÂÙÓðÏ, ·˚Î‡ ÒÎÓÊË‚¯‡flÒfl ‰ÂÏÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍ‡fl ÒËÚÛ‡ˆËfl. àÏÂ˛ÚÒfl ‚ ‚Ë‰Û ‚˚ÒÓÍËÂ ÚÂÏÔ˚ ÔðËðÓÒÚ‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl Ë ÚðÛ‰Ó‚˚ı ðÂÒÛðÒÓ‚, ÔðÓÊË‚‡ÌËÂ ·ÓÎÂÂ

Benzer geliflmelerden kaynaklanan tehlikelerin fark›na var›lmas›, manevi dirilmenin müspet ve yarat›c› yap›s›n›n güçlendirilmesine yönelik gayet derin düflünülmüfl ve ölçüp biçilmifl bir yaklafl›m›n, birbirlerini tamamlayan politik, ekonomik ve kültürel programlar›n haz›rlanmas›n› ve bütün bunlar›n gerçeklefltirilmesini zorunlu k›ld›. Bunlar, insanlar›n yeniden canlanan bu mirasa yönelik kiflisel tutumuna, ortak insani de¤erleri zenginlefltiren, toplumun demokratikleflmesine ve yenilenme isteklerine cevap veren, etnik öneme sahip gelenek ve adetlerin seçimine dayan›yordu. Ülke yönetimi ülkenin yeni bafltan kurulma yollar›n› belirlerken halk›n bilincinde onlarca y›l yer etmifl fleylerin bir anda de¤ifltirilemeyece¤ini, toplumsal iliflkilerin gerginleflmesi ve sosyal gruplar›n karfl› karfl›ya gelme riskinin büyük oldu¤unun fark›na vard›. Halk›n milli adet ve gelenekleri, yaflam biçimi, düflünce tarz› ve Do¤u medeniyetine aidiyet de ayn› titizli¤i gerektiriyordu.

Nehir küçük bir dereden bafllar…

Yaflanan yeniliklerden bu zamana kadar geçen 15 y›l boyunca demokratik de¤iflimlerde yetiflen ve çocuk yafllardan itibaren yak›n ve “öz” haline gelen de¤erlerin d›fl›nda hiçbir de¤erin kendileri için bir anlam ifade etmedi¤ini kabul eden yeni bir nesil yetiflti. Özbek milli ruhunun dirilmesi, milli ve evrensel ahlaki de¤erlerin birbirine s›k›ca ba¤l› oldu¤unu ifade eden kavramlar, bugün her çocuk için tan›d›kt›r. Özbekistan’da yaflayan milletler, kendi kimli¤ini kaybetmeden nesilden nesle geçen tek bir mantalite ve felsefeye sahiptirler. Ba¤›ms›zl›k y›llar› boyunca Özbekistan’da yaflayan yaklafl›k yüz elli etnik gruptan oluflan bu insanlar aras›ndaki uzlafl›y› sa¤lamlaflt›ran ortak bir ahlaki eksen ortaya ç›k›yor. Bölgede yaflayan insanlar›n dünya görüflü üzerinde kadim tarih, kültür, çeflitli zamanlarda burada yaflam›fl düflünür ve

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ „ð‡Ê‰‡Ì ‚ ÒÂÎ¸ÒÍÓÈ ÏÂÒÚÌÓÒÚË Ë, ˜ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ, ‚ÓÁð‡ÒÚÌ‡fl ÒÚðÛÍÚÛð‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl: Ò‚˚¯Â 60 % ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ‰ÂÚË, ÔÓ‰ðÓÒÚÍË Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ‚ ‚ÓÁð‡ÒÚÂ ‰Ó 25 ÎÂÚ. èÎ˛Ò ÍÓ ‚ÒÂÏÛ ˝ÚÓÏÛ – Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ‡fl ÛÁ·ÂÍÒÍÓÏÛ Ì‡ðÓ‰Û ÔðË‚flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸ Í Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï ÏÂÒÚ‡Ï ÔðÓÊË‚‡ÌËfl ÔðÂ‰ÍÓ‚, ÌÂÒÍÎÓÌÌÓÒÚ¸ Í ÏË„ð‡ˆËË. Ç ˝ÚÓÏ ÔÎ‡ÌÂ Ó‰ÌËÏ ËÁ ÛÌËÍ‡Î¸Ì˚ı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚ fl‚ÎflÂÚÒfl Ï‡ı‡ÎÎfl, ÍÓÚÓð‡fl ÔðËÒÛ˘‡ Ó·ð‡ÁÛ ÊËÁÌË ËÒÍÎ˛˜ËÚÂÎ¸ÌÓ Ì‡¯Â„Ó Ì‡ðÓ‰‡. ÅÛ‰Û˜Ë ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍÓÈ ÏÓ‰ÂÎ¸˛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ ÏÂÒÚÛ ÊËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡, Ï‡ı‡ÎÎfl, ÓÔËð‡flÒ¸ Ì‡ ‚ÂÍÓ‚˚Â Úð‡‰ËˆËË Ë Ó·˚˜‡Ë, ‚˚ÔÓÎÌflÂÚ ‚‡ÊÌ˚Â Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÌÓ-˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÂ Ë ‚ÓÒÔËÚ‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÙÛÌÍˆËË. éÌ‡ ÙÓðÏËðÛÂÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÒÓÁÌ‡ÌËÂ Ì‡ ·‡ÁÂ ÊËÁÌÂÌÌÓ„Ó ÓÔ˚Ú‡ ‡ÍÒ‡Í‡ÎÓ‚, ÎË˜ÌÓ„Ó ÔðËÏÂð‡ ÒÚ‡ð¯Ëı, ÔðËÌflÚ˚ı ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ÌÓðÏ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÌÓ„Ó ÔÓ‚Â‰ÂÌËfl.

Чувство Родины «ç‡Ï ÒÎÂ‰ÛÂÚ ÍðËÚË˜ÂÒÍË ÓÚÌÂÒÚËÒ¸ Í Ì‡¯ÂÏÛ ·ÎËÁÍÓÏÛ ÔðÓ¯ÎÓÏÛ Ë, ‚Áfl‚ Ì‡ ‚ÓÓðÛÊÂÌËÂ ‚ÒÂ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓÂ Ë ˆÂÌÌÓÂ ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ÓÚÍ‡Á‡Ú¸Òfl ÓÚ ÒÚ‡ðÓ„Ó ÒÚËÎfl ð‡·ÓÚ˚ Ë ÔÓÎËÚËÍË, ÍÓÚÓð‡fl ÌÂ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÏÛ ‰Ì˛ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðÂ„ð‡‰ÓÈ Ì‡ Ì‡¯ÂÏ ÔÛÚË». ùÚË Ï˚ÒÎË, ‚˚ÒÍ‡Á‡ÌÌ˚Â „Î‡‚ÓÈ Ì‡¯Â„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÒÚ‡ÎË ÓÒÌÓ‚ÓÈ ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸Ì˚ı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙÂð‡ı ÊËÁÌË, ÔÓÎÌ˚Ï ıÓ‰ÓÏ Ë‰Û˘Ëı ‚ ÒÚð‡ÌÂ. áÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÂ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ı ÏÓÎÓ‰˚ı Í‡‰ðÓ‚, ÒÚðÂÏfl˘ËıÒfl ÌÂÔðÂð˚‚ÌÓ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ò‚ÓÂ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ Ï‡ÒÚÂðÒÚ‚Ó, Ë„ð‡ÂÚ ÒËÒÚÂÏ‡ ÒðÂ‰ÌÂ„Ó Ë ‚˚Ò¯Â„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ÔðÂÚÂðÔÂ‚¯‡fl Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ËÁÏÂÌÂÌËfl. í‡ÍËÂ ÌÓ‚˚Â ÔðÂ‰ÏÂÚ˚, Í‡Í «çÓ‚ÂÈ¯‡fl ËÒÚÓðËfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡», «éÒÌÓ‚˚

„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚‡», «éÒÌÓ‚˚ äÓÌÒÚËÚÛˆËË êÂÒÔÛ·ÎËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì», «ÑÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸ Ë ÔðÓÒ‚ÂÚËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó», «éÒÌÓ‚˚ ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÌÓÈ „ð‡ÏÓÚÌÓÒÚË», ËÁÛ˜ÂÌËÂ ÓÒÌÓ‚ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ‚‚Â‰ÂÌÌ˚Â Á‡ „Ó‰˚ ðÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚, ÔÓÏÓ„‡˛Ú ¯ÍÓÎ¸ÌËÍ‡Ï Ë‰ÚË ‚ ÌÓ„Û ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏ, ÔðÓ·ÛÊ‰‡˛Ú Û ÌËı ËÌÚÂðÂÒ Í ‰‡ÎÂÍÓÏÛ ÔðÓ¯ÎÓÏÛ Ò‚ÓÂÈ éÚ˜ËÁÌ˚, ÌÓ‚˚Ï ÚÂıÌÓÎÓ„ËflÏ, Û˜‡Ú Î˛·ËÚ¸ Ë ˆÂÌËÚ¸ ðÓ‰ÌÓÈ Íð‡È, ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡˛Ú ‚ ‰ÛıÂ ‚˚ÒÓÍÓ„Ó Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ‡. ÖÒÎË ‰Îfl Ì‡Ò, ‚ÁðÓÒÎ˚ı, ‚˚ðÓÒ¯Ëı ‚ ·˚‚¯ÂÈ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ðÌÓÈ ‰ÂðÊ‡‚Â, Ôð‡Á‰ÌËÍË, «ÓÚÍð˚Ú˚Â» ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸˛, Â˘Â fl‚Îfl˛ÚÒfl ÌÓ‚˚ÏË, ‡ ‰Îfl ÍÓ„Ó-ÚÓ, ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ë ÌÂ ÒÓ‚ÒÂÏ ÔðË‚˚˜Ì˚ÏË, ÚÓ ˛Ì˚Â ÛÁ·ÂÍËÒÚ‡Ìˆ˚ ÌÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ò‚ÓÂÈ ÊËÁÌË ·ÂÁ ç‡‚ðÛÁ‡ ËÎË äÛð·‡Ì·‡Èð‡Ï‡, êÛÁ‡-ı‡ÈËÚ‡ ËÎË ÑÌfl Ô‡ÏflÚË Ë ÔÓ˜ÂÒÚÂÈ... óÛ‚ÒÚ‚Ó êÓ‰ËÌ˚, ÔðË˜‡ÒÚÌÓÒÚË Í Ó·˘ËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ ‚ Ò‚ÂÚÂ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ó·ðÂÚ‡ÂÚ Ò‚ÓÈ ËÒÚËÌÌ˚È ÒÏ˚ÒÎ. ëÂ„Ó‰Ìfl ‰‡ÊÂ ‰ÂÚË ‰Ó¯ÍÓÎ¸ÌÓ„Ó ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ ÁÌ‡˛Ú, ÍÚÓ Ú‡ÍÓÈ «‰Â‰Û¯Í‡» ÄÏËð íËÏÛð ËÎË ÄÎË¯Âð ç‡‚ÓË, àÏ‡Ï ÅÛı‡ðË ËÎË ÄÚíÂðÏËÁË. åÓÊÌÓ ÒÏÂÎÓ ÛÚ‚ÂðÊ‰‡Ú¸, ˜ÚÓ Í‡Ê‰˚È ¯ÍÓÎ¸ÌËÍ, ÌÂ „Ó‚Óðfl ÛÊÂ Ó

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

manevi önderlerin dünya medeniyetine yapt›klar› o muazzam katk›n›n büyük etkisi var, hâlâ da etkilemeye devam ediyor. Gerçi nüfusun ezici ço¤unlu¤u eksik, bazen de kas›tl› yanl›fl bilgilere sahip. Çünkü tarihin de do¤rulamas›na ra¤men, eski rejim milyonlarca insan›n ayd›nlanmas›na ilgi göstermemifltir. Reform stratejisinde dikkate al›nmas› gereken en önemli özelliklerden biri, nüfusun ve ifl kaynaklara ihtiyac›n artma temposu, vatandafllar›n yar›s›ndan fazlas›n›n köylerde yaflamas›, özellikle nüfusun %60’tan fazlas›n› çocuklar, ergenler ve 25 yafl›n alt›ndakilerin oluflturdu¤u sosyal bir yap›n›n olmas›yd›. Bir de bunlara, Özbek milletine has ata topraklar›na geleneksel ba¤l›l›k ve göçe e¤ilimli olmamay› eklemek laz›m. Bu durumda, milletimizin hayat tarz›na özgü ulusal bir yap› niteli¤i tafl›yan “mahalla” (mahalle) ortaya ç›k›yor. Yaflan›lan yere has özerk bir yönetim birimi olan “mahalla”, as›rl›k gelenek ve adetlere dayanarak ekonomik organizasyon ve toplumsal e¤itim misyonunu yerine getiriyor. Mahalle, toplumda “kolektif görgü

Чувство Родины, причастности к общим ценностям в свете независимости обретает свой истинный смысл. Сегодня даже дети дошкольного возраста знают, кто такой «дедушка» Амир Тимур или Алишер Навои, Имам Бухари или Ат-Термизи. Vatan duygusu ve ortak de¤erlere ilgi ancak ba¤›ms›zl›k ayd›nl›¤›nda kendi gerçek anlam›n› bulur. Bugün okul öncesi yafltaki çocuklar bile Emir Timur “Dede”nin veya Ali fiir Nevai, ‹mam Buhari veya Tirmizi’nin kim oldu¤unu bilir.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Давно ли при слове «армия» содрогались не только родители, но и сами призывники, вкладывая в него негативный смысл? А теперь? “Ordu” kelimesinden eskiden sadece anne ve babalar de¤il, askere ça¤r›lanlar›n kendileri bile olumsuz anlam yükleyerek ürkerlerdi. Peki, flimdi? ÒÚÛ‰ÂÌ˜ÂÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË, ıÓðÓ¯Ó ÓÒ‚Â‰ÓÏÎÂÌ Ó „ÂÌË‡Î¸ÌÓÈ ÔÎÂfl‰Â ÛÁ·ÂÍÒÍËı „ÂÌËÂ‚ Ì‡ÛÍË, ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÔÓÒ‚flÚË‚¯Ëı Ò‚Ó˛ ÊËÁÌ¸ ÒÎÛÊÂÌË˛ éÚÂ˜ÂÒÚ‚Û. ëÎ‡‚Ì˚Â ËÏÂÌ‡ Ì‡¯Ëı Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÈ Ä·Û êÂÈı‡Ì‡ ÅËðÛÌË, à·Ì ëËÌ˚, ÄıÏ‡‰‡ üÒÒ‡‚Ë, åËðÁÓ ìÎÛ„·ÂÍ‡, Å‡·Ûð‡, Å‡ıÓÛ‰‰ËÌ‡ ç‡Í¯·‡Ì‰‡ Ë ÏÌÓ„Ëı-ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı, ÛÍðÂÔË‚¯ËÂÒfl ‚ Ô‡ÏflÚË Ì‡¯Â„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÔÂðÂ‰‡˛ÚÒfl ËÁ ÛÒÚ ‚ ÛÒÚ‡, ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. ÅÓÎÂÂ ÚÓ„Ó, ˝ÚË ËÏÂÌ‡, ‚ÁÎÂÎÂflÌÌ˚Â ÍÓÎ˚·ÂÎ¸˛ ÇÓÒÚÓÍ‡, ‰‡‚ÌÓ ÛÊÂ ÒÚ‡ÎË ‰ÓÒÚÓflÌËÂÏ ÏËðÓ‚ÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË: ‚Â‰¸ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, „Î‡‚Ì˚È Ù‡ÍÚÓð, ðÓ‰Ìfl˘ËÈ Î˛‰ÂÈ ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚ Ë ÒÚð‡Ì. óÚÓ Ë „Ó‚ÓðËÚ¸, ÌÂÛÁÌ‡‚‡ÂÏÓ ËÁÏÂÌËÎ‡Ò¸ Ì‡¯‡ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ ÔÓÎÚÓð‡ ‰ÂÒflÚÍ‡ ÒÛ‰¸·ÓÌÓÒÌ˚ı ÎÂÚ. Ñ‡‚ÌÓ ÎË ÔðË ÒÎÓ‚Â «‡ðÏËfl» ÒÓ‰ðÓ„‡ÎËÒ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ðÓ‰ËÚÂÎË, ÌÓ Ë Ò‡ÏË ÔðËÁ˚‚ÌËÍË, ‚ÍÎ‡‰˚‚‡fl ‚ ÌÂ„Ó ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚È ÒÏ˚ÒÎ? Ä ÚÂÔÂð¸? èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ, Í‡Ê‰˚È ‚ÚÓðÓÈ ÔÓ‰ðÓÒÚÓÍ ÒÂ„Ó‰Ìfl Ò‚flÁ˚‚‡ÂÚ Ò‚ÓÂ ·Û‰Û˘ÂÂ Ò ‡ðÏÂÈÒÍÓÈ ÒÎÛÊ·ÓÈ. á‡‚Âð¯‡fl ð‡Á„Ó‚Óð Ó· ËÒÚËÌÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚflı, ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌÌ˚ı Ë‰Â‡Î‡ı, ÒÓÒÚ‡‚ÌÓÈ ˜‡ÒÚ¸˛ ÍÓÚÓð˚ı fl‚ÎflÂÚÒfl Ë ·ÂÒˆÂÌÌÓÂ ˜Û‚ÒÚ‚Ó Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ‡, ıÓ˜ÂÚÒfl ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ËÏÂÌÌÓ ˝ÌÂð„Ë˜Ì˚Â, ‰ÂÎÓ‚˚Â, ËÌËˆË‡ÚË‚Ì˚Â ÏÓÎÓ‰˚Â Î˛‰Ë Ë ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÍÓ„ÓðÚÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËı Ô‡ÚðËÓÚÓ‚. à Ú‡ÍËı ÏÓÎÓ‰˚ı Î˛‰ÂÈ Û Ì‡Ò ÏËÎÎËÓÌ˚. å˚ ÁÌ‡ÂÏ Ë Ú‚Âð‰Ó Û‚ÂðÂÌ˚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó Ò ‚ÂÎËÍËÏ ·Û‰Û˘ËÏ, ˜ÚÓ ÂÏÛ, Í‡Í Ë ‰ðÛ„ËÏ ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏÒfl ÒÚð‡Ì‡Ï, ÌÂ ˜ÛÊ‰Ó ‚ıÓÊ‰ÂÌËÂ ‚ ÏËðÓ‚ÓÂ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó. çÓ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡‰Ó Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÔÓÏÌËÚ¸, ˜ÚÓ ÔÓ ÏÂðÂ ËÌÚÂ„ðËðÓ‚‡ÌËfl ‚ ÏËðÓ‚ÓÂ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Â ˜Û‚ÒÚ‚‡, Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl „Óð‰ÓÒÚ¸ Ì‡ðÓ‰‡ ÌÂ ËÒ˜ÂÁ‡˛Ú. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

kurallar› ölçüsü” olarak kabul edilen, aksakallar›n hayat tecrübelerini temel alarak toplumsal bilinci flekillendiriyor.

Vatan Duygusu

“Bizim yak›n geçmiflimize elefltirel bir bak›flla yönelmemiz ve geçmiflten faydal› ve de¤erli her fleyi al›p bugüne uymayan ve bize engel olabilecek eski ifl ve politika tarz›ndan vazgeçmemiz gerekir.” Devlet Baflkan›m›z taraf›ndan ifade edilen bu düflünceler, ülkede bütün h›z›yla devam eden hayat›n her alan›ndaki de¤iflimin ilkesi oldu. Profesyonelliklerini gelifltirmeye gayret eden yetenekli gençlerin haz›rlanmas›nda, yap›s›nda çeflitli de¤ifliklikler yaflanan orta ve yüksek e¤itim sistemi önemli rol oynuyor. Özbekistan’›n Yeni Tarihi, Özbekistan Cumhuriyeti Anayasas› ‹lkeleri, Maneviyat ve ‹rfan, Bilgisayar E¤itimi Temelleri gibi yeni dersler, e¤itim sisteminde yap›lan reform gere¤i yürürlü¤e giren sivil toplum esaslar›n›n ö¤renilmesine, zamana uyum sa¤lamaya, vatan›n›n tarihine, yeni teknolojilere ilgi uyand›rmaya yard›mc› oluyor. Ö¤renciler bu dersler vesilesiyle anavatan›n› sevmeyi ve ona de¤er vermeyi ö¤reniyor, vatanseverlik ruhuyla yetifliyorlar. E¤er ba¤›ms›zl›kla “gelen” bayramlar totaliter bir devlette yetiflen biz yetiflkinler için bugün hâlâ yeni ve birileri için tamamen al›fl›lmad›k nitelikteyse, genç Özbekistanl›lar Nevruz, Kurban, H›drellez, Hat›ra ve Sayg› günü bayramlar› olmadan hayatlar›n› düflünemezler bile. Vatan duygusu ve ortak de¤erlere ilgi ancak ba¤›ms›zl›k ayd›nl›¤›nda kendi gerçek anlam›n› bulur. Bugün okul öncesi yafltaki çocuklar bile Emir Timur “Dede”nin veya Ali fiir Nevai, ‹mam Buhari ve-

ya Tirmizi’nin kim oldu¤unu bilir. Üniversite gençli¤i bir yana, her ö¤renci, hayat›n› vatan›na hizmete adam›fl Özbek bilim, edebiyat ve sanat alan›ndaki o dâhi nesli iyi bilir. Düflünürlerimizden Ebu Reyhan Biruni, ‹bni Sina, Ahmet Yesevi, Mirza Ulu¤ Bey, Babür, Bahaettin Nakflibendi ve milletimizin haf›zas›nda yer etmifl di¤er birçok isim dilden dile, nesilden nesle aktar›l›yor. Üstelik bu isimler Do¤u’nun befli¤inde büyüyen ve çoktan dünya kültürü ve medeniyetine mal olmufllard›r. Çünkü bilindi¤i gibi maneviyat farkl› milliyet ve ülke insanlar›n› yak›nlaflt›ran temel ba¤d›r. Kaderimizi belirleyici nitelikteki flu son on befl y›lda gençli¤imiz tan›nmayacak derecede de¤iflti, baflka ne denebilir ki?! “Ordu” kelimesinden eskiden sadece anne ve babalar de¤il, askere ça¤r›lanlar›n kendileri bile olumsuz anlam yükleyerek ürkerlerdi. Peki, flimdi? Yap›lan araflt›rmalar›n verilerine göre, her iki gençten biri bugün gelece¤ini askerlik hizmetine ba¤l›yor. Ana temelini vatanperverlik hislerinin oluflturdu¤u gerçek de¤erler ve yeni oluflan idealler hakk›ndaki sözlerime burada son verirken, özellikle enerjik, becerikli ve inisiyatif alabilen gençlerin bugünkü vatanperverlerin “kohort”* kesimini oluflturdu¤unu belirtmek isterim. Bu gibi gençlerimizin say›s› milyonlar› buluyor. Biz Özbekistan’›n büyük bir gelece¤i oldu¤unu biliyoruz ve bundan kesinlikle eminiz. Özbekistan ve di¤er geliflmekte olan ülkeler için dünya kamuoyuna girmek yabanc› bir fley de¤il. Fakat flunu belirtmek gerekir ki, dünya kamuoyuna entegre olmakla halk›n milli duygu ve gururu kaybolmaz. n

* Kohort: Ayn› yafltaki insanlar›n içersinde bulundu¤u bir grup insan.

каким быть человеку? nas›l bir insan?

Наша основная задача – воспитать молодежь в патриотическом духе Беседовала: Нургуль Исаева Корреспондент «ДА» в Кыргызстане.

Görevimiz gençlerin vatanperverlik duygusunu e¤itmek Konuflan: Nurgül ‹sayeva K›rg›zistan DA muhabiri.

Sohbetimiz K›rg›zistan’da bugün nas›l bir gençli¤in yetiflti¤ini ö¤renme amac› tafl›yor. Gençli¤in hedefleri, istekleri neler? “Vatanseverlik” sözüne yaklafl›mlar› ne? Kendilerini ülkelerinin gerçek yurtseverleri olarak kabul ediyorlar m›? Çünkü K›rg›zistan nüfusunun 2 milyondan fazlas›n› gençler oluflturuyor. Gençlik, K›rg›zistan’›n geliflme stratejisinin nihai baflar›s›n› belirleyen karar verici bir faktör. Bizi ilgilendiren bu sorular› gençlik vakf› “Iy›k Ata Curt” (Kutsal Vatan) Baflkan› Nurlan Bolotoviç Aciyev ve Yard›mc›s› Nurmukambed Kubatoviç Abd›kad›rov cevapland›rd›.

Ç Ì‡¯ÂÈ ·ÂÒÂ‰Â Ï˚ ıÓÚËÏ ‚˚flÒÌËÚ¸, Í‡Í‡fl ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ ÒÂ„Ó‰Ìfl. ä‡ÍËÂ Û ÌÂÂ ˆÂÎË, ‡Ï·ËˆËË? ä‡Í ÓÌË ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í ÔÓÌflÚË˛ «Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ»? ë˜ËÚ‡˛Ú ÎË ÓÌË ÒÂ·fl ËÒÚËÌÌ˚ÏË Ô‡ÚðËÓÚ‡ÏË Ò‚ÓÂÈ ÒÚð‡Ì˚? ÇÂ‰¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ·ÓÎÂÂ ‰‚Ûı ÏËÎÎËÓÌÓ‚ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡, ÓÌ‡ – ðÂ¯‡˛˘ËÈ Ù‡ÍÚÓð, ÓÔðÂ‰ÂÎfl˛˘ËÈ ÛÒÔÂı ÒÚð‡ÚÂ„ËË ð‡Á‚ËÚËfl ä˚ð„˚ÁÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. é· ˝ÚÓÏ Ï˚ ·ÂÒÂ‰ÛÂÏ Ò ‰ËðÂÍÚÓðÓÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓ„Ó ÙÓÌ‰‡ «õÈ˚Í ÄÚ‡ ÜÛðÚ» («ë‚fl˘ÂÌÌ‡fl éÚ˜ËÁÌ‡») ÄÊËÂ‚˚Ï çÛðÎ‡ÌÓÏ ÅÓÎÓÚÓ‚Ë˜ÂÏ Ë Â„Ó Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎÂÏ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚˚Ï çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ÓÏ äÛ·‡ÚÓ‚Ë˜ÂÏ. çÛð„ÛÎ¸ àÒ‡Â‚‡: ê‡ÒÒÍ‡ÊËÚÂ, ÔÓÊ‡ÎÛÈÒÚ‡, Í‡Í Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÎÒfl ‚‡¯ ÙÓÌ‰? ä‡ÍÓ‚˚ Â„Ó „Î‡‚Ì˚Â ˆÂÎË? à Í‡Í ‚˚ ÓˆÂÌË‚‡ÂÚÂ Â„Ó ‚ÍÎ‡‰ ‚ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËÂ ÔðÂ‰‡ÌÌÓ„Ó êÓ‰ËÌÂ, ‚˚ÒÓÍÓÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl? çÛðÎ‡Ì ÄÊËÂ‚: é·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÏÓÎÓ‰ÂÊÌ˚È ÙÓÌ‰ «õÈ˚Í ÄÚ‡ ÜÛðÚ» ·˚Î ÓÒÌÓ‚‡Ì ‚ 2000 „. îÓÌ‰ Ì‡˜‡Î Ò‚Ó˛ ð‡·ÓÚÛ Ò Û˜‡ÒÚËfl ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ «ä‡‰ð˚ XXI ‚ÂÍ‡». îÓÌ‰ Á‡·ÓÚËÎÒfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ·˚ ÒÚÛ‰ÂÌÚ˚, ÍÓÚÓð˚Â Û˜ËÎËÒ¸ Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ ÔÓ ˝ÚÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ, ‚ÂðÌÛ‚¯ËÒ¸ ‰ÓÏÓÈ, ÏÓ„ÎË ÔÓ‰ÂÎËÚ¸Òfl ÒÓ Ò‚ÂðÒÚÌËÍ‡ÏË ÔðËÓ·ðÂÚÂÌÌ˚ÏË Ì‡‚˚Í‡ÏË Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔÓÏÓ˜¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚˚·ð‡Ú¸ Ôð‡‚ËÎ¸Ì˚È ÔÛÚ¸.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Фотограф: Марат Омуров Foto¤raflar: Marat Ömürov

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Председатель фонда «Ыйык Ата Журт» Нурлан Ажиев (в центре) и его заместитель Нурмукамбед Абдыкадыров (справа) “Iy›k Ata Curt” Vakf› Baflkan› Nurlan Bolotoviç Aciyev (ortada) ve Yard›mc›s› Nurmukambed Kubatoviç Abd›kad›rov (sa¤da)

îÓÌ‰ ÔÓÏÓ„‡ÂÚ ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡Ï Ë Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ, Ë ÏÓð‡Î¸ÌÓ. ì Ì‡Ò ÂÒÚ¸ 100 ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚, Ò ÍÓÚÓð˚ÏË Ï˚ ð‡·ÓÚ‡ÂÏ. å˚ ÔðÓ‚Ó‰ËÏ ÍÓÌÍÛðÒ Ì‡ ÎÛ˜¯Â„Ó ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡, Ë ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ÔðÓıÓ‰ËÚ ÍÓÌÍÛðÒ, Ï˚ ‚˚ÔÎ‡˜Ë‚‡ÂÏ ÒÚËÔÂÌ‰Ë˛ ‚ ð‡ÁÏÂðÂ 400 ÒÓÏÓ‚ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ „Ó‰‡. à Â˘Â Ì‡¯‡ Á‡‰‡˜‡ – ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ ÏÓÎÓ‰˚ı Î˛‰ÂÈ ‚ Ô‡ÚðËÓÚË˜ÂÒÍÓÏ ‰ÛıÂ,

Nurgül ‹sayeva: Vakf›n›z nas›l kuruldu anlat›r m›s›n›z lütfen? Bafll›ca amaçlar› nelerdir? Vakf›n vatan›na ba¤l›, yüksek ahlakl› bir neslin yetiflmesine katk›lar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Nurlan Aciyev: Gençlik vakf› “Iy›k Ata Curt” 2000 y›l›nda kuruldu. Vak›f “XXI. Yüzy›l›n›n Kadrolar›” devlet program›yla çal›flmalar›na bafllad›. Bafll›ca amac›, bu program dahilinde yurtd›fl›na okumaya giden ö¤rencilerin baflar›l› bir e¤itimden sonra vatanlar›na dönüp yeteneklerini, tecrübelerini paylaflabilmeleri, böylece gençli¤e do¤ru yolu seçmelerine bir derece yard›mc› olmas›d›r.

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Наша основная задача – воспитать молодых людей в патриотическом духе, т.е. помочь им стать настоящими гражданами своей страны, где они родились и выросли. Награды и деятельность фонда

Esas görevimiz, gençlerdeki vatanseverlik duygusunu e¤itmektir. Yani üzerinde do¤duklar› ve büyüdükleri yurdun gerçek birer vatandafllar› olmalar›na yard›mc› olmakt›r. Ú.Â. ÔÓÏÓ˜¸ ËÏ ÒÚ‡Ú¸ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÏË „ð‡Ê‰‡Ì‡ÏË Ò‚ÓÂÈ ÒÚð‡Ì˚, „‰Â ÓÌË ðÓ‰ËÎËÒ¸ Ë ‚˚ðÓÒÎË. é‰Ì‡ ËÁ ‚‡ÊÌÂÈ¯Ëı Á‡‰‡˜ – ‚ÓÒÔËÚ‡Ú¸ Û‚‡ÊÂÌËÂ Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ flÁ˚ÍÛ, ÔÓÍ‡Á‡Ú¸ Â„Ó ‰ÓÒÚÓÈÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ÒÂÏ¸Â ‰ðÛ„Ëı flÁ˚ÍÓ‚ ÏËð‡. å˚ ÔðÓ‚Ó‰ËÏ ‰ËÒÍÛÒÒËË, ÒÂÏËÌ‡ð˚, Ó·ÒÛÊ‰ÂÌËfl, Ôð‡Á‰ÌËÍË ‚ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ ÔÓðfl‰ÍÂ Ì‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏ flÁ˚ÍÂ. ëÂ„Ó‰Ìfl Ì‡¯ ÙÓÌ‰ ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚Ó ‚ÒÂı Ó·Î‡ÒÚflı ðÂÒÔÛ·ÎËÍË. ä‡Í ‚˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚÂ, ˜Â„Ó ‰Ó·Ë‚‡ÂÚÒfl ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ÒÂ„Ó‰Ìfl? ä‡ÍËÂ Û ÌÂÂ ˆÂÎË? ü ·˚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÂÒÚ¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸, ÍÓÚÓð‡fl ÚflÌÂÚÒfl Í ÁÌ‡ÌËflÏ, ð‡Á‚ËÚË˛, ıÓ˜ÂÚ ‰Ó·Ë‚‡Ú¸Òfl ·ÓÎ¸¯Â„Ó. ì ˝ÚÓÈ ˜‡ÒÚË ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌÌ˚Â ˆÂÎË, Û ÌÂÂ ð‡Á‚ËÚÓÂ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ. Ä ‰ðÛ„ËÏ ‚ÒÂ ·ÂÁð‡ÁÎË˜ÌÓ: Ò‚Ófl ÁÂÏÎfl, Ì‡ðÓ‰, flÁ˚Í Ë Ú.Ô. åÌÂ Ëı Ó˜ÂÌ¸ Ê‡Î¸, ·ÓÎ¸ÌÓ ‚Ë‰ÂÚ¸ Ú‡ÍÛ˛ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸... ä‡Í ‚˚ ‰ÛÏ‡ÂÚÂ, fl‚ÎflÂÚÒfl ÎË ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡ ÓÔÔÓÁËˆËÓÌÌÓÈ ÒËÎÓÈ ËÎË ÊÂ ÓÌ‡ Ë‰ÂÚ ÔÓ ÔÛÚË, ÛÍ‡Á‡ÌÌÓÏÛ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ? çÛðÎ‡Ì ÄÊËÂ‚: äÓÌÂ˜ÌÓ, ·˚‚‡˛Ú ÒÎÛ˜‡Ë, ÍÓ„‰‡ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ˆÂÎflı. çÓ ÂÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó Ì‡¯ÂÈ ð‡·ÓÚÂ, ÚÓ ˆÂÎË ÙÓÌ‰‡ ÌÂ ð‡ÒıÓ‰flÚÒfl Ò ˆÂÎflÏË åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË äê. å˚ Ë‰ÂÏ ‚ ÌÓ„Û Ò „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ. çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: å˚ ÔÎ‡ÌËðÛÂÏ ÏÂðÓÔðËflÚËÂ ÔÓ‰ Ì‡Á‚‡ÌËÂÏ «Ç ÏÓÂÈ éÚ˜ËÁÌÂ ÊË‚ÛÚ Úð‡‰ËˆËË Í˚ð„˚ÁÓ‚». éÌÓ ÚÓÊÂ ·Û‰ÂÚ ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸Òfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚ÓÏ. íÓ ÂÒÚ¸,

2003

Vakf›n ö¤rencilere maddi ve manevi yönden yard›mc› oldu¤unu söylemek isterim. fiu an için birlikte çal›flt›¤›m›z 100 ö¤rencimiz var. “En baflar›l› ö¤renci” yar›flmas› yap›yor ve kazanana y›l boyunca 400 som (yaklafl›k 10 $) burs veriyoruz. Esas görevimiz, gençlerdeki vatanseverlik duygusunu e¤itmektir. Yani üzerinde do¤duklar› ve büyüdükleri yurdun gerçek birer vatandafllar› olmalar›na yard›mc› olmakt›r. Önemli bak›fl aç›lardan biri de, gençli¤in toplumda devlet dili, ana dil K›rg›zcaya sayg› göstermesi, K›rg›zcan›n dünyan›n di¤er dilleri aras›nda sayg›n bir yer almas›d›r. Bundan baflka ö¤renciler aras›nda K›rg›zca olmak üzere çeflitli müzakereler, seminerler, diyaloglar, bayramlar düzenliyoruz. Ülkenin bütün bölgelerinde vakf›m›z›n çal›flmalar› var. Sizce gençlik bugün neyin peflinde kofluyor? Hedefleri nelerdir? Ben gençleri ikiye ay›r›yorum: Yorulmadan bilime, geliflmeye heves eden, daha çok fleyler baflarmak isteyen bir tür gençlik. Gençli¤in bu kesiminin büyük hedefleri var ve dünya görüflleri geliflmifltir. Di¤erleri ise, hiçbir fleyi umursamayanlar. Onlar vatanlar›na, millete ve dile karfl› ilgisizler. Onlara çok ac›yorum, böyle bir gençlik görmek ac› veriyor. K›rg›zistan gençli¤i muhalif bir güç mü yoksa hükümetin belirledi¤i yolu mu takip ediyor? Gençli¤in politik güç olarak kullan›ld›¤›

15 ноября Награжден Почетной грамотой КР за вклад в молодежную политику Кыргызстана 2004 Участник саммита молодежи мира в Бангкоке (Таиланд) по приглашению ООН, совместно c Министерством образования, спорта и молодежной политики 2004 Участник молодежного семинара в Румынии 2005 Лауреат премии молодежи КР С 2005 года фонд выпускает научнокультурный журнал «Шоокум». 2006 Участник конференции молодежной организации в КНДР

Эмблема фонда Синий цвет – символ доброты. Круг – это земля, весь мир. Внутри расположены тюндук и кёёкёр. В середине горящая свеча. Тюндук (он изображен на Государственном флаге КР) означает Родину, кёёкёр (кожаный сосуд для кумыса) – символ нации, национального гостеприимства. А горящая свеча – очаг, символ семьи.

Vakf›n faaliyet ve ödülleri 2003

15 Kas›m K›rg›z Cumhuriyeti fleref diplomas›

2004 BM ve E¤itim, Spor ve Gençlik Bakanl›¤›n›n davetiyle Tayland’›n baflkenti Bangkok’ta düzenlenen Dünya Gençli¤i Forumu kat›l›mc›s›. 2004 Romanya’daki gençlik seminerleri kat›l›mc›s› 2005 2005

K›rg›zistan Gençli¤i ödülü y›l›ndan itibaren “fiokum” bilim kültür dergisi ç›kar›l›yor.

2006 Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki gençlik organizasyonlar›n›n kat›l›mc›s›.

Vakf›n amblemi

Mavi renk, iyili¤in sembolü. Daire, bütün dünya. ‹çinde milli Tündük (K›rg›z çad›r›) ve Köökör. Ortada yanan mum. Tündük (K›rg›zistan Cumhuriyeti’nin bayra¤›nda da var) vatan anlam›na gelir, Köökör (K›m›z koymak için deriden yap›lan kap) milletin, ulusal misafirperverli¤in sembolü. Ortada ›fl›ldayan günefl ise oca¤› aileyi temsil eder.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÚÂÏ‡ÚËÍ‡ Ì‡¯Ëı ð‡·ÓÚ ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ð‡·ÓÚÓÈ ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡. ùÚÓ Ì‡¯‡ ÔÓÁËˆËfl: ‚ÒÂ„‰‡ ·˚Ú¸ ‚ÏÂÒÚÂ Ò „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ.

Неправительственные организации понравились молодежи Жетписбай Бекболатулы Журналист, кандидат экономических наук (Алматы).

ак показывает мировая практика, неправительственные организаций (НПО) являются одним из определяющих элементов всякого демократического общества. По их развитости судят о развитости общества в целом. Одной из наиболее актуальных проблем, вставших перед постсоветскими государствами Центральной Азии в условиях переходного периода, является адекватное происходящим переменам развитие сферы гражданского контроля за политическими и социальноэкономическими процессами в обществе и государстве. Поэтому резко возрастает роль НПО как общественных институтов власти, которые и должны выполнять функцию «контроля и участия» в вышеозначенном процессе. Деятельность НПО в Казахстане характеризуется профессионализмом, компетентностью, мобильностью, соответствием нуждам людей. Неправительственные организации работают более чем по 30 направлениям. Среди них – образование, культура, экология, социальная защита, социологические и политологические исследования, борьба с бедностью, гендерные проблемы рынка труда, правовая защита и обучение, социальная поддержка молодежи. Работа с молодежью является приоритетной, так как сегодня в Казахстане происходит переоценка старых и выработка новых ценностей. Особую значимость приобретают те социальные группы, которые обладают творческим, инновационным потенциалом, не связанными с устаревшими взглядами, отжившими стереотипами. Таким потенциалом, безусловно, обладает молодежь, в том числе учащиеся. В столице и регионах республики большое внимание уделяется развитию детского и молодежного движения, образовательных НПО. Например, в столичной Акмолинской области успешно работает Ассоциация «Мектеп». Миссия Ассоциации – развитие и совершенствование системы образования, поддержка творческих инициатив, обмен педагогическим опытом, обеспечение юридических и социальных прав работников образования. Ассоциация дает консультации по вопросам образования, публикует материалы о деятельности общеобразовательных школ в своей газете «Попечительский совет», проводит акции против курения детей и подростков. Общественные объединения области, такие как педагогический отряд «Юность», Ассоциация поддержки молодежи Акмолинской области, Детский экологический клуб «Коктем», Союз детских творческих объединений «Жулдыз», занимаются организацией свободного времени молодежи. Общественное объединение «Жулдыз» ежегодно организует отдых детей в лагерях. Оно выпускает газету «Лидер», где печатаются статьи и заметки детей из всех районов области. Для поддержки одаренных детей Совет женщин области создал профильные школы «Дарын» («Дарование»). Неправительственные организации пользуются уважением и доверием в обществе. Они помогают людям переходить от ожидания перемен к вмешательству в жизнь. Когда люди начинают действовать сами, демократия востребуется ими в виде соблюдения законодательства, создания системы гарантий, участия в формировании эффективной власти, которая бы отвечала их интересам.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ñ‡‚‡ÈÚÂ, ‚ÂðÌÂÏÒfl ‚ ÌÂ‰‡‚ÌÂÂ ÔðÓ¯ÎÓÂ. 24 Ï‡ðÚ‡ 2005 „. ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÂ ÒÓ·˚ÚËÂ, ‚˚Á‚‡‚¯ÂÂ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ðÂÁÓÌ‡ÌÒ ‚ ÏËðÂ. åÌÓ„ËÂ Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÒÎÛ˜ËÎÓÒ¸ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÔÓ‚˚¯ÂÌÌÓÈ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚË Í˚ð„˚ÁÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË. í‡Í ÎË ˝ÚÓ? ä‡ÍÓ‚‡ ·˚Î‡ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚË ðÓÎ¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ ˝ÚËı ÒÓ·˚ÚËflı? çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: Ç ÚÓ ‚ðÂÏfl Í‡Ê‰˚È „ð‡Ê‰‡ÌËÌ, ·˚Î ÎË ÓÌ ÏÓÎÓ‰˚Ï ËÎË ÔÓÊËÎ˚Ï, ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Î „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÛ˛ ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸. ëÚÛ‰ÂÌÚ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ – ÔÓ-Ò‚ÓÂÏÛ, ÚÓÚ, ÍÚÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ˜ÚÓ ÓÍÓÌ˜ËÎ Û˜Â·Û Ë ‚ÒÚÛÔËÎ ‚ ÊËÁÌ¸, – ÔÓ-Ò‚ÓÂÏÛ. ÖÒÚ¸ Ë ÚÂ, ÍÓÚÓð˚ı ÏÓÊÌÓ Ì‡Á‚‡Ú¸ «ÒÚ‡ð˚ÏË ‚ÓÎÍ‡ÏË» – Û ÌËı ÒÓ‚ÒÂÏ ËÌÓÂ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ. é‰ÌË „Ó‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ÓÌË Ò‰ÂÎ‡ÎË ÔÂðÂ‚ÓðÓÚ, ‰ðÛ„ËÂ ÓÚðËˆ‡˛Ú, ÛÚ‚ÂðÊ‰‡˛Ú, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Ëı ðÛÍ ‰ÂÎÓ. çÓ Ï˚ Ú‚Âð‰Ó ÒÚÓflÎË Ì‡ Ò‚ÓÂÏ, Û Ì‡Ò ·˚Î‡ Ú‡ ÊÂ ÔÓÁËˆËfl, ˜ÚÓ Ë ‚ 2000 „. ç‡ Ì‡¯Ëı Ò‡ÈÚ‡ı Ï˚ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ó·˙fl‚ÎflÎË Ó· ˝ÚÓÏ. óÂ„Ó Ï˚ ‰Ó·Ë‚‡ÎËÒ¸? å˚ ÔËÒ‡ÎË, ˜ÚÓ Ì‡Ï ÌÛÊÌ˚ ÚÓÎ¸ÍÓ ÏËð Ë ‰ðÛÊ·‡ ‚ Ì‡ðÓ‰Â. ü ıÓ˜Û ÒÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ ÚÂ ‰ÌË ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ Ó·˙ÂÍÚÓÏ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı ËÌÚðË„, ÌÂ ÁÌ‡fl Ó· ˝ÚÓÏ, Âfi ·ÂÁÊ‡ÎÓÒÚÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎË Í‡Í ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÛ˛ ÒËÎÛ. Ç ÚÂı ·ÂÒÔÓðfl‰Ó˜Ì˚ı ÚÓÎÔ‡ı, ˜ÚÓ ‚ð˚‚‡ÎËÒ¸ ‚ ÚÂ ‰ÌË ‚ ÅÂÎ˚È ‰ÓÏ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ·˚ÎË Ë ÒÚÛ‰ÂÌÚ˚ ËÁ ÚÂı, Ò ÍÂÏ Ï˚ ð‡·ÓÚ‡ÂÏ Ë ÍÓ„Ó ÓÔÂÍ‡ÂÏ. å˚ ÔÓÒÚ‡ð‡ÎËÒ¸ Ó·˙flÒÌËÚ¸ ËÏ, ‚ ˜ÂÏ ÒÓÒÚÓËÚ Ëı ÔðÓÒÚÛÔÓÍ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÑÓÏ Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ – ˝ÚÓ, Í‡Í „Ó‚ÓðflÚ Í˚ð„˚Á˚, «Úfið» – ÔÓ˜ÂÚÌÓÂ ÏÂÒÚÓ. äÚÓ ·˚ Ú˚ ÌË ·˚Î, Ú˚ ÌÂ ÏÓÊÂ¯¸, ÔðË‰fl Í Î˛‰flÏ ·ÂÁ ÔðË„Î‡¯ÂÌËfl, Òð‡ÁÛ ÊÂ Ì‡Ôð‡‚ËÚ¸Òfl ‚ «Úfið». å˚ ÌÂ ÏÓÊÂÏ ‚ÓÈÚË ·ÂÁ ÔðË„Î‡¯ÂÌËfl ‚ ‰ÓÏ, ÌÂ ËÏÂÂÏ Ì‡ ˝ÚÓ Ôð‡‚‡. à Ò ÅÂÎ˚Ï ‰ÓÏÓÏ ÚÓ ÊÂ Ò‡ÏÓÂ. àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ Ï˚ ÔÓÒÚ‡ð‡ÎËÒ¸ Ó·˙flÒÌËÚ¸ Ì‡¯ËÏ ÒÚÛ‰ÂÌÚ‡Ï, ÍÓÚÓð˚Â, ÌÂ ð‡ÁÓ·ð‡‚¯ËÒ¸, ‚Óð‚‡ÎËÒ¸ Ò ÚÓÎÔÓÈ ‚ ÅÂÎ˚È ‰ÓÏ, Ò˜ËÚ‡fl ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ ÔðËÍÎ˛˜ÂÌËÂÏ. Ç Ì‡˜‡ÎÂ Ì‡¯Â„Ó ð‡Á„Ó‚Óð‡ Ç˚ ÓÚÏÂÚËÎË, ˜ÚÓ ÙÓÌ‰ ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò åËÌËÒÚÂðÒÚ‚ÓÏ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË. Ä Í‡Í Ç˚ ÓÚÌÓÒËÚÂÒ¸ Í Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡? ìÒÚð‡Ë‚‡ÂÚ ÎË ‚‡Ò Ì˚ÌÂ¯Ìflfl ÒËÒÚÂÏ‡ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl? çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: ü ÌÂ ÒÍÎÓÌÂÌ ÍðËÚËÍÓ‚‡Ú¸ Ì˚ÌÂ¯Ì˛˛ ÒËÒÚÂÏÛ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl. ÇÂ‰¸ ˜ÚÓ·˚

nas›l bir insan? каким быть человеку?

anlar oldu elbette. E¤er bizim yönümüzü konuflacak olursak, çal›flmalar›m›z› K›rg›zistan Cumhuriyeti E¤itim ve Gençlik Bakanl›¤› ile beraber gerçeklefltiriyoruz. Biz devletle ayn› yönde gidiyoruz. Nurmukambed Abd›kad›rov: Yak›nda “Yaflad›¤›m›z vatan›m›zda K›rg›zlar›n gelenekleri devam ediyor” ad›nda bir etkinlik yapmay› düflünüyoruz. Bu etkinlik de E¤itim ve Gençlik Bakanl›¤› ile beraber yap›lacak. Yani bizim bütün ifllerimiz bu bakanl›kla s›k› bir flekilde ba¤l›d›r. Bizim duruflumuz her zaman devletin yan›nda olmakt›r. Gelin biraz geriye, yak›n geçmifle, dünyada büyük yank› uyand›ran 24 Mart 2004 y›l›ndaki politik olaya dönelim. Birço¤u bunun K›rg›z gençli¤inin artan bilinci sonucu oldu¤unu düflünüyor. Böyle mi oldu? Gençli¤in gerçekte nas›l bir rolü oldu sizce? O zaman genç olsun, yafll› olsun her vatandaflta farkl› derecelerde bir bilinç vard›. Mesela üniversitede okuyan gençte bilincin bir derecesi, e¤itimini yeni bitiren ve hayat› tan›maya bafllayanlarda baflka bir derece vard›. Bir de “eski kurtlar” diye adland›r›lanlar var, onlar›n bambaflka bir dünya görüflü var. Birileri “devrimi biz yapt›k” diyor, di¤erleri bunlar› yalanl›yor, kendilerinin yapt›¤›n› söylüyor. Bu olaylar yafland›¤›nda da biz söylemlerimizi de¤ifltirmedik, duruflumuz 2000 y›l›ndaki duruflumuzla ayn›yd›. ‹nternet sayfalar›m›zda yorulmadan bunu ilan ettik. Bununla ne elde ettik? Biz topluma sadece bar›fl ve dostlu¤un gerekti¤ini yazd›k. Ben de gençli¤in o zamanlar gerçekten politik sald›r›lara maruz kald›¤›n› söylemek isterim. Gençleri ac›mas›zca politik bir güç gibi kulland›lar.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Gençler sivil örgütlenmeyi sevdi Jenitbay Bekbolatul›

Gazeteci, Ekonomi Bilimleri Doktoru (Almat›)

azakistan’daki sivil toplum örgütlerinin ay›r›c› özellikleri profesyonellik, otorite, hareketlilik, insanlar›n ihtiyaçlar›na uygun olmakt›r. Sivil örgütler, aralar›nda e¤itim, kültür, çevre, sosyal güvence, sosyolojik ve politik araflt›rmalar, fakirli¤in azalt›lmas› veya önlenmesi, ifl dünyas›nda cinsiyet ayr›mc›l›¤›n›n kald›r›lmas›, e¤itim hakk›n›n savunulmas›, gençli¤e sosyal destek sa¤lanmas› gibi konular›n bulundu¤u 30’dan fazla temel alanda çal›fl›yorlar. Gençli¤e yönelik çal›flmalar, Kazakistan’daki sivil toplum örgütlerinin önceli¤idir. Çünkü Kazakistan’da, eski de¤erlerin gözden geçirilip yenilerinin oluflturuldu¤u dikkat çekiyor. Bu flartlarda yarat›c›, yenilikçi potansiyele sahip, önyarg›larla ömrünü tüketmifl, eski fikirlere ba¤l› kalmayan sosyal gruplar›n faaliyetleri özel bir önem kazan›r. Günümüz flartlar›nda bu potansiyele flüphesiz gençlik sahiptir. Buna e¤itim gören gençlik de dahildir. Bu nedenle baflkent Astana ve cumhuriyetin di¤er bütün bölgelerinde çocuk ve genç hareketlerin geliflmesine büyük bir özen gösteriliyor, e¤itim amaçl› STK’lar aktif bir flekilde gelifliyorlar. Mesela baflkente ba¤l› Akmolin eyaletinde “Mektep” kuruluflu bu alanda oldukça baflar›l›. E¤itim sisteminin gelifltirilmesi ve iyilefltirilmesi, yarat›c› inisiyatiflerin ortaya ç›kar›lmas› ve desteklenmesi, pedagojik tecrübelerin paylafl›m› için flartlar›n sa¤lanmas›, e¤itim çal›flanlar›n›n haklar›n›n savunulmas›, kuruluflun misyonudur. “Mektep” kuruluflu e¤itim sistemi sorunlar›yla ilgili dan›flma hizmeti veriyor, kendi gazetesi Popeçitelskiy Sovyet’te ortaö¤retim okullar›n›n faaliyetleriyle ilgili yay›nlar yap›l›yor, çocuklar ve gençler için sigaraya karfl› sistemli bir flekilde faaliyetler düzenleniyor. Gençlerin problemleriyle u¤raflan pedagoji ekibi “Yunost” (Gençlik), “Akmol Gençli¤ini Destekleme Kuruluflu”, “Koktem Çocuk ve Çevre Kulübü” ve “Çocuk Sanatlar› Birli¤i Juld›z” gibi bölge kurulufllar› gençli¤in bofl zamanlar›n› organize ifliyle ilgileniyorlar. Mesela “Juld›z” gibi toplumsal bir kurulufl her y›l çocuk kamplar› düzenliyor. Ayn› kurulufl taraf›ndan eyaletin her bölgesinden çocuklar›n yaz› ve haberlerinin yay›nland›¤› Lider gazetesi ç›kar›l›yor. Üstün yetenekli ve ak›ll› çocuklar›n desteklenmesi amac›yla “Dar›n – Yetenek” ad›yla Akmol eyaletinde kad›n meslek okullar› aç›ld›. Sivil örgütlerin toplumsal problemlerin büyük k›sm›n› çözdükleri, faaliyetlerini vatandafllar›n önemli bir k›sm›na ulaflt›rd›klar›, toplumda sayg› duyuldu¤u ve güvenilir olduklar› görülüyor. STK’lar›n faaliyetleri, insanlar›n bilinçlerini de¤ifltirme, de¤ifliklik beklentilerinde kendi hayat›n› kendi yönetmeye geçifl zemini yarat›yor. Demokrasi, insanlar›n kendileri hareket etmeye bafllad›klar› zaman; kanunlara uymak, garanti sistemlerinin kurulmas›, insanlar›n ç›karlar›na cevap verecek etkili bir yönetimin oluflmas›na kat›lmak için bir gerekliliktir.

O günlerdeki ö¤rencilerden çal›flt›klar›m›z ve himaye ettiklerimiz var. Düzensiz kalabal›klara kar›fl›p onlar da Cumhurbaflkanl›¤› Saray›’na girdiler. Biz onlara bunun do¤ru olmad›¤›n› anlatmaya çal›flt›k. Çünkü Hükümet Kona¤› K›rg›zlar›n “tör” dedi¤i sayg›n bir yerdir. Kim olursa olsun, her isteyenin davetsiz bir flekilde “töre” girmesini istemez. Nereye gidersek gidelim davet edilmeden eve giremeyiz, buna hakk›m›z yoktur. Ayn› fley Cumhurbaflkanl›¤› Saray› için de geçerlidir. Bu toplumun uymas› gereken ahlaki bir mecburiyettir. Özellikle bu kavramlar› bilinçsizce, yanl›fll›kla, iflin asl›n› anlamadan, macera aray›fl›yla kalabal›¤a kar›fl›p Cumhurbaflkanl›¤›

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

каким быть человеку? nas›l bir insan?

ÍðËÚËÍÓ‚‡Ú¸ ˜ÚÓ-ÎË·Ó, Ì‡‰Ó ËÏÂÚ¸ ‚ ‚Ë‰Û ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì˚Â ‚ÂðÒËË, ‚‡ðË‡ÌÚ˚, ˜ÚÓ·˚ ÔðÂ‰ÎÓÊËÚ¸ Ëı ‚Á‡ÏÂÌ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Ú˚ Ò˜ËÚ‡Â¯¸ Û˘Âð·Ì˚Ï. å˚ ÒÚ‡ð‡ÂÏÒfl ËÁÎÓÊËÚ¸ Ì‡¯Û ÔÓÁËˆË˛, ÔÓÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ï˚ ÍÓÌÍðÂÚÌÓ ÏÓÊÂÏ ÔðÂ‰ÎÓÊËÚ¸ ËÎË Ò‰ÂÎ‡Ú¸. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ 2004 „. Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚Ó ÔðËÌflÎÓ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ‹702 Ó ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ «ÑÂÔÓÁËÚ ÏÓÎÓ‰Ó„Ó Û˜ËÚÂÎfl». ëÓ„Î‡ÒÌÓ ˝ÚÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÂ, ‚ ¯ÍÓÎ˚, ÍÓÚÓð˚Â ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ˚ ‚ ‰‡Î¸ÌËı ð‡ÈÓÌ‡ı ðÂÒÔÛ·ÎËÍË, Ì‡Ôð‡‚Îfl˛ÚÒfl ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚ˚, ÔðÓ¯Â‰¯ËÂ ÓÚ·Óð. à Ï˚ ÚÓÊÂ, ÔÓÎ¸ÁÛflÒ¸ ˝ÚÓÈ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸˛, ÔÓÔðÓÒËÎË Ì‡Á‚‡Ú¸ 10 ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚Ï Ï˚ ÏÓ„ÎË ·˚ ‰‡Ú¸ ÒÚËÔÂÌ‰ËË. éÚÒ˛‰‡ ‚Ë‰ÌÓ, ˜ÚÓ Ï˚ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÏ ÔÓÎËÚËÍÛ ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡. å˚ ÌÂ ÔðÓÒÚÓ ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡ÂÏ, Í‡Í „Ó‚ÓðËÚÒfl, „ÓÎÓÒÎÓ‚ÌÓ, Ï˚ ÒÚ‡ð‡ÂÏÒfl ËÏ Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÏÓ˜¸. åÓ„Û ÓÚÏÂÚËÚ¸ Â˘Â Ó‰ËÌ ÏÓÏÂÌÚ. ÇÒÂ, ˜ÚÓ Ï˚ Óð„‡ÌËÁÓ‚˚‚‡ÂÏ – ·Û‰¸ ÚÓ ÒÂÏËÌ‡ð ËÎË ‰ËÒÔÛÚ, ‚ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÏ ÔÓðfl‰ÍÂ ÔðÓ‚Ó‰ËÏ Ì‡ ðÓ‰ÌÓÏ flÁ˚ÍÂ. ë ÔÓÏÓ˘¸˛ Ú‡ÍËı ÏÂðÓÔðËflÚËÈ ÏÌÓ„ËÂ ÒÚÛ‰ÂÌÚ˚ ÛÊÂ ÏÓ„ÛÚ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‡ð„ÛÏÂÌÚËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓÂ ÏÌÂÌËÂ Ì‡ Í˚ð„˚ÁÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ. Ç˚ Ô‡ÚðËÓÚ? çÛðÎ‡Ì ÄÊËÂ‚: äÓÌÂ˜ÌÓ. ü Ô‡ÚðËÓÚ ‚ ÔÓÎÌÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÒÎÓ‚‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ð‡·ÓÚ‡˛ ‚ ˝ÚÓÏ ÙÓÌ‰Â. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÛÏ‡ÂÚ Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â, Ì‡ðÓ‰Â, ÁÂÏÎÂ Ë ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚Ó ËÏfl Ëı, ÓÌ Ë ÂÒÚ¸ Ô‡ÚðËÓÚ. çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: ÉÓ‚Óðfl Ó Ô‡ÚðËÓÚËÁÏÂ, ÌÛÊÌÓ ËÏÂÚ¸ ‚ ‚Ë‰Û Ôð‡ÍÚË˜ÂÒÍÛ˛ ÒÚÓðÓÌÛ. é‰Ì‡Ê‰˚ fl ð‡Á„Ó‚‡ðË‚‡Î Ò ‰ðÛ„ÓÏ, Ë ÓÌ ÏÌÂ ÒÍ‡Á‡Î: «ü ·ÓÎ¸¯ËÈ Ô‡ÚðËÓÚ, ˜ÂÏ ‚˚. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ÒÂ„‰‡ ‰ÂÎ‡˛ ÚÓ, ˜ÚÓ Ó·Â˘‡Î, ÔðËıÓÊÛ Ì‡ ÏÂÒÚÓ ‚ Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌÌÓÂ ‚ðÂÏfl, ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ÓÔ‡Á‰˚‚‡˛. à ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ Ó·Ï‡Ì˚‚‡˛. ÇÓÚ ˝ÚÓ Ë ÂÒÚ¸ ÏÓÈ Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ». áÌ‡˜ËÚ, Ô‡ÚðËÓÚËÁÏ ‚˚ð‡Ê‡ÂÚÒfl ÌÂ ‚ ÒÎÓ‚‡ı, ‡ ‚ ‰ÂÎ‡ı. à ÂÒÎË Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÂÒÚ¸ Ú‡ÍËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡, Í‡Í Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, ‚ÂðÌÓÒÚ¸ Ë Ú.Ô., ÚÓ ÓÌ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ Ô‡ÚðËÓÚ. ëÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ÎË Í‡ÍËÂ-ÚÓ ÏÓÎÓ‰ÂÊÌ˚Â ‡Î¸ÚÂðÌ‡ÚË‚Ì˚Â ‰‚ËÊÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚Â ðÂ‡ÎËÁÛ˛Ú ÔðÓÂÍÚ˚ Ë ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚, Ì‡ˆÂÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ÏÓÎÓ‰ÂÊË, ð‡Á‚ËÚËfl „ð‡Ê‰‡ÌÒÍËı Í‡˜ÂÒÚ‚? ÖÒÚ¸ ÎË ÓÚ‰ÂÎ¸Ì‡fl ÔðÓ„ð‡ÏÏ‡, Í‡Ò‡˛˘‡flÒfl ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË? çÛðÏÛÍ‡Ï·ÂÚ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: åÌÓ„ËÂ ˜ËÌÓ‚ÌËÍË ÔðÓÒÚÓ ÔÓÔÛÎËÒÚ˚. ìÏÂ˛Ú ÚÓÎ¸ÍÓ „Ó‚ÓðËÚ¸, ‡ ÍÓÌÍðÂÚÌ˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ Ë ðÂ¯ÂÌËÈ ÌÂ ÔðÂ‰Î‡„‡˛Ú. ç‡¯‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl ÌÂ ÔðË‰ÛÏ˚‚‡ÂÚ ÌËÍ‡ÍËı ÔðÓ„ð‡ÏÏ ËÎË ÔðÓÂÍÚÓ‚, ÌÓ Ï˚

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÒÚ‡ð‡ÂÏÒfl ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ÏÂðÓÔðËflÚËfl Ì‡ ðÓ‰ÌÓÏ flÁ˚ÍÂ. ëÚ‡ð‡ÂÏÒfl ‚ÓÁðÓ‰ËÚ¸ ‚ ÏÓÎÓ‰ÂÊÌÓÈ ÒðÂ‰Â Ó·˚˜‡Ë, Úð‡‰ËˆËË, ÍÓÚÓð˚Â ËÒÔÓÍÓÌ ‚ÂÍÓ‚ ÔÂðÂıÓ‰ËÎË ËÁ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ‚ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ. èÓ‰ÓÔÂ˜Ì˚ı ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚ ‚˚‚ÓÁËÏ Ì‡ ËÒÚÓðËÍÓ˝ÚÌÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÂ Ó·˙ÂÍÚ˚, Ú‡ÍËÂ Í‡Í: «ÄÚ‡ ·ÂËÚ», «ÅÛð‡Ì‡», ÒÚ‡ð‡ÂÏÒfl ‰‡Ú¸ ÌÓ‚˚Â Ò‚Â‰ÂÌËfl. éð„‡ÌËÁÛÂÏ ÔÓıÓ‰˚ Ì‡ ÔðËðÓ‰Û, ‰ÂÎ‡ÂÏ ÔËÍÌËÍË. ùÚÓ ‰‡ÂÚ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ÒÚËÏÛÎ, ðÓÊ‰‡ÂÚ ‚‰ÓıÌÓ‚ÂÌËÂ. èÓ˜ÂÏÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ÒÚðÂÏËÚÒfl ÛÂı‡Ú¸ Á‡ ðÛ·ÂÊ? ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÎË ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ Ú‡Í‡fl ÔðÓ·ÎÂÏ‡? çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: èÓ˜ÂÏÛ ÏÓÎÓ‰˚Â ÛÂÁÊ‡˛Ú? èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì ÌÂ ÏÓÊÂÚ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ ËÏ ‚ÒÂ„Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸ Ëı ÊÂÎ‡ÌËfl. ùÚÓ ÏÓÂ ÎË˜ÌÓÂ ÏÌÂÌËÂ. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ðÂ¯ËÎ ÛÂı‡Ú¸ ‚ ‰ðÛ„Û˛ ÒÚð‡ÌÛ Û˜ËÚ¸Òfl ËÎË ð‡·ÓÚ‡Ú¸, ‡ ÔÓÚÓÏ ‚‰ðÛ„ ðÂ¯ËÎ Ú‡Ï Ó·ÓÒÌÓ‚‡Ú¸Òfl Ì‡ÒÓ‚ÒÂÏ, ÚÓ ÓÌ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðËÌÓÒËÚ¸ ÔÓÎ¸ÁÛ Ò‚ÓÂÏÛ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Û. Ä Í‡Í ˝ÚÓ ÏÓÊÌÓ Ò‰ÂÎ‡Ú¸? ëÍ‡ÊÂÏ, ÓÌË ÏÓ„ÛÚ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ú¸ Í‡ÍÓÂ-ÌË·Û‰¸ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ËÎË ‰Ë‡ÒÔÓðÛ, ÔÓÏÓ„‡Ú¸ Ì‡¯ÂÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË Û˜ËÚ¸Òfl, ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡Ú¸ Ëı ÏÓð‡Î¸ÌÓ Ë Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓ. ùÚÓ ÔðËÌÂÒÎÓ ·˚ Ó„ðÓÏÌÛ˛ ÔÓÎ¸ÁÛ. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ‚‡ÊÌÓ, Ì‡ıÓ‰flÒ¸ ‚ ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚð‡ÌÂ, ‰ÓÍ‡Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ú˚ – ‰ÓÒÚÓÈÌ˚È „ð‡Ê‰‡ÌËÌ Ò‚ÓÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ¸ÌÓÂ ÏÌÂÌËÂ Ó ÒÂ·Â. çÛðÎ‡Ì ÄÊËÂ‚: ÖÒÎË ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ıÓ˜ÂÚ Û˜ËÚ¸Òfl Á‡ „ð‡ÌËˆÂÈ, ÚÓ ÔÛÒÍ‡È ÛÂÁÊ‡ÂÚ, ˝ÚÓ ÌÂ ÔðÓ·ÎÂÏ‡. çÓ ÚÓÎ¸ÍÓ ‚ ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ÓÌ, Ì‡·ð‡‚¯ËÒ¸ ÁÌ‡ÌËÈ, ÔðËÌÂÒÂÚ Ò‚ÓÂÈ ÁÂÏÎÂ ıÓÚ¸ Í‡ÍÛ˛-ÌË·Û‰¸ ÔÓÎ¸ÁÛ. Ñ‡ÈÚÂ ‚ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ÒÎÓ‚‡ı ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍÛ Ì˚ÌÂ¯ÌÂÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì‡. ä‡Í ‚˚ ‰ÛÏ‡ÂÚÂ, Í‡ÍÛ˛ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ‚ÓÒÔËÚ˚‚‡ÂÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó? çÛðÏÛÍ‡Ï·Â‰ Ä·‰˚Í‡‰˚ðÓ‚: ü ·˚ ‰‡Î Ú‡ÍÛ˛ ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍÛ: ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ Ë‰ÂÚ ‚ÔÂðÂ‰. çÓ ÔÓÍ‡ ÚÓ˜ÌÓ ÌÂ ÓÔðÂ‰ÂÎËÎ‡ Ò‚ÓÈ ÔÛÚ¸, ÌÂ ‰ÓÁðÂÎ‡. Å˚ÎÓ ·˚ ıÓðÓ¯Ó, ÂÒÎË ·˚ ÓÌ‡ ÔÓ¯Î‡ ÔÓ ‚ÂðÌÓÏÛ ÔÛÚË: ÔðflÏÓ. ÇÓÚ ÚÓ„‰‡ ·˚ ÓÌ‡ ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ‰ÓÒÚË„Î‡ Ò‚ÓÂÈ ˆÂÎË. çÛðÎ‡Ì ÄÊËÂ‚: ÅÓÎ¸¯Â ‚ÒÂ„Ó ÏÂÌfl Ó„Óð˜‡ÂÚ ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡¯‡ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÍÓ ‚ÒÂÏÛ ·ÂÁð‡ÁÎË˜Ì‡. Ä ‚Â‰¸ ÂÂ Á‡‰‡˜‡ – ÔÓÏÓ˜¸ Ì‡ðÓ‰Û ÔÓ‰ÌflÚ¸Òfl, ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl. ü ‚Âð˛, ˜ÚÓ Ú‡Í Ë ·Û‰ÂÚ! Ç‡¯Ë ÔÎ‡Ì˚ Ì‡ ·Û‰Û˘ÂÂ? èÓ·ÛÊ‰‡Ú¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ Í Ô‡ÚðËÓÚË˜ÂÒÍËÏ ‰ÂÎ‡Ï, Í Á‰ÓðÓ‚ÓÏÛ Ó·ð‡ÁÛ ÊËÁÌË. à Â˘Â – ÓÚÍð˚Ú¸ ÍÛðÒ˚ Í˚ð„˚ÁÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡ Ë ÍÓÏÔ¸˛ÚÂðÌÓÈ „ð‡ÏÓÚÌÓÒÚË. n

Saray›’na giren ö¤rencilerimize benimsetmeye gayret ettik. Konuflmam›z›n bafl›nda vakf›n E¤itim ve Gençlik Bakanl›¤› ile çal›flt›¤›n› söylemifltiniz. Peki, siz devletin e¤itim politikas›n› nas›l buluyorsunuz? Bugünkü e¤itim sistemi sizi tatmin ediyor mu? Ben bugünkü e¤itim sistemini elefltirmekten çok uza¤›m. Çünkü bunu veya baflka bir fleyi elefltirirken hofluna gitmeyen, kalitesiz olan›n yerine teklif edece¤iniz alternatiflere, varyantlara sahip olman›z gerekir. Biz duruflumuzu aç›klamaya çal›fl›yoruz. Somut olarak ne teklif edebilir, ne yapabiliriz? Mesela 2004 y›l›nda hükümet 702 nolu “ö¤retmen depozitosu” program› karar›n› ald›. Bu programa göre devletin uzak bölgelerindeki okullara imtihanlar› geçen uzmanlar gönderiliyor. Biz de bu imkan› kullanarak kendilerine burs verebilece¤imiz 10 uzman›n verilmesini istedik. Bu bakanl›¤›n politikas›n› tamam›yla destekledi¤imizi gösteriyor. Biz sadece gözü kapal› bir flekilde desteklemiyoruz. Her flekilde yard›m etmeye gayret ediyor ve bunu pratikte göstermek istiyoruz. Küçük bir örnek verebilirim: Seminer olsun, bilimsel tart›flmalar olsun mutlaka ana dilde düzenliyoruz. Bu tür etkinlikler sayesinde birçok ö¤renci düflüncelerini art›k K›rg›zca rahatça anlatabiliyor.

nas›l bir insan? каким быть человеку?

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

lendi¤imiz ö¤rencileri “Ata Beyit”, “Burana” gibi tarihi mekanlara götürüyoruz ve onlara yeni bilgiler vermeye gayret ediyoruz. K›r gezileri düzenliyor, piknikler yap›yoruz. ‹flte bütün bunlar gençli¤e uyar›c› bir etken, ilham ve gelecek gayreti veriyor. Bugün gençlik daha fazla yurtd›fl›na gitmek istiyor. Gençlerin göçü K›rg›zistan için bir problem olur mu? Bunun sebepleri nelerdir?

Патриотизм выражается не в словах, а в делах. И если у человека есть такие качества, как обязательность, ответственность, верность и т.п., то он действительно патриот. vatanseverli¤i lafla de¤il, iflle ispat etmek gerekir. ‹flin kökeninde ise ba¤lay›c›l›k, sorumluluk ve sadakat gibi de¤erler bulunmal›d›r. Siz vatansever misiniz? Nurlan Aciyev: Elbette. Bu kelimenin bütün anlam›yla vatanseverim. Bu vak›fta çal›flmam da bunu ispat ediyor diye düflünüyorum. E¤er bir insan devletini, milletini, vatan›n› düflünüyorsa ve onlar için çal›fl›yorsa vatanseverdir. Nurmukambed Abd›kad›rov: Vatanseverli¤i konuflurken baz› fleyleri dikkate almak gerekir. Bu sonuca bir defas›nda arkadafl›mla konuflurken vard›¤›m› hat›rl›yorum flimdi. O bana “ben sizden daha samimi bir vatanseverim. Çünkü ben her zaman söz verdi¤im fleyleri yapar›m. E¤er ‘flu saatte gelece¤im’ dediysem mutlaka belirlenen zamanda orada olurum. Asla geç kalmam. Asla yalan söylemem. Benim vatanseverli¤im iflte budur.” Demek vatanseverli¤i lafla de¤il, iflle ispat etmek gerekir. ‹flin kökeninde ise ba¤lay›c›l›k, sorumluluk, sadakat v.b. bulunmal›d›r. Ve

e¤er bir insanda bu özellikler varsa o gerçekten vatanseverdir düflüncesindeyim. Gençli¤in toplumdaki durumunu konuflurken tart›flmal› sorular ortaya ç›k›yor. Gençli¤in ahlak seviyesinin yükseltilmesine ve vatandafll›k vas›flar›n›n gelifltirilmesine yönelik proje ve programlar› gerçeklefltiren alternatif gençlik hareketleri var m›d›r? Gençlik politikas› ile ilgili münferit bir program var m›? Nurmukambed Abd›kad›rov: Hangi kurulufl olursa olsun, bu bakanl›k flubesi de olsa hepsi popülisttir. Sadece konuflmay› beceriyorlar. Somut ifl, varyant veya teklif yok, teklif etmiyorlar. Bizim kuruluflumuz herhangi bir program veya proje uydurmuyor. Ama biz ana dilde farkl› düzeylerde etkinlikler düzenlemek istiyoruz. Gençli¤imize ezelden beri nesilden nesle geçen adetleri, gelenekleri ve di¤er de¤erli bilgileri benimsetmeye çal›fl›yoruz. ‹lgi-

Niçin gidiyorlar? Çünkü K›rg›zistan’da onlar›n isteklerini karfl›layacak her fley yok. Bu benim kiflisel görüflümdür. E¤er bir insan yurtd›fl›na okumaya veya çal›flmaya gidiyorsa sonra aniden oraya tamamen yerleflmeye karar verdiyse mutlaka bir ölçüde devletine faydal› bir fleyler yapmal›d›r. Peki, bunu nas›l yapmal›? Mesela onlar bir kurulufl kurabilir veya diasporay› toplayabilirler. Gençlerimize yard›m edebilirler, onlara e¤itim ald›klar› yerde okuma imkan› sa¤layabilirler, burs verebilirler. Yani onlar› maddi ve manevi yönden destekleyebilirler. Bu, gençlere büyük bir yarar sa¤lard›. Bundan baflka, onlar›n farkl› bir ülkedeyken devletlerine lay›k bir vatandafl olduklar›n› göstermeleri, haklar›nda iyi düflünceler b›rakmalar› da bir faydad›r. Nurlan Aciyev: Gençler d›flar›da okumak istiyorlarsa, b›rak›n gitsinler, bu problem de¤il. Ama e¤er okuyup tecrübe kazan›r ve vatan›na bir yarar sa¤layacak ve bir katk› yapacaksa. K›rg›zistan gençli¤inin birkaç kelimeyle tan›t›r m›s›n›z? K›rg›z Devleti sizce nas›l bir gençlik e¤itiyor? Nurmukambed Abd›kad›rov: Onlarda ileriye giden bir fleyler var. Ama henüz yolunu tam olarak belirlememifl, olgunlaflmam›fl. E¤er gençlik do¤ru yolda gidecekse iyi olur. As›l o zaman hedefine mutlaka varacakt›r. Nurlan Aciyev: Beni daha çok gençli¤imizin her fleye ilgisiz kalmas› üzüyor. Halbuki, gençli¤in görevi milletinin aya¤a kalkmas› ve geliflmesine yard›m etmektir. Bunlardan gelecekte mükemmel bir gençlik ç›kaca¤›na inan›yorum. Gelecek planlar›n›z? Gençli¤i vatanseverli¤e, sa¤l›kl› bir hayat tarz›na ça¤›rmak. Ve bir de yak›n planlar›m›zda K›rg›z dili ve bilgisayar kurslar› açmak. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

человек insan

Формула лидерства белорусской молодёжи Татьяна Красовская Журналист (Беларусь).

Belarus Gençli¤inin Liderlik Formülü Tatyana Krasovskaya Gazeteci (Belarus).

Ó„‰‡-ÌË·Û‰¸, fl Û‚ÂðÂÌ‡, Ï˚ ÒÌÓ‚‡ ·Û‰ÂÏ ÁÌ‡ÍÓÏËÚ¸Òfl Ò ÄÌ‰ðÂÂÏ Ë ûðËÂÏ. íÓÎ¸ÍÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡ÌÛÚ ˝ÚË ðÂ·flÚ‡ ÔÂðÂ‰ Ì‡ÏË ÛÊÂ ‚ ‰ðÛ„ÓÏ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÏ ÒÚ‡ÚÛÒÂ. åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, ÒÚ‡ÌÛÚ ‚ÂÎËÍËÏË Û˜ÂÌ˚ÏË, ‡ ÏÓÊÂÚ, Ó‰ËÌ ËÁ ÌËı ‚ÓÁ„Î‡‚ËÚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó. ÇÂ‰¸ Ë ÒÂÈ˜‡Ò ûðËÈ ñ‡ðËÍ Ë ÄÌ‰ðÂÈ åÓðÓÁ ÓÚÌ˛‰¸ ÌÂ ðfl‰Ó‚˚Â ÒÚÛ‰ÂÌÚ˚ Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ (ðÂ·flÚ‡ Á‡Í‡Ì˜Ë‚‡˛Ú ‚Â‰Û˘ËÈ ‚ÛÁ ÒÚð‡Ì˚ – ÅÂÎÓðÛÒÒÍËÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ). ûðËÈ, Í ÔðËÏÂðÛ, ËÏÂÂÚ Ò‚ÓÈ ÍÎÛ· – àÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚È, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl ÔðÓ·ÎÂÏ˚ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË Ë ÔÓÎËÚËÍË, ÔðË˜ÂÏ Ì‡ð‡·ÓÚÍË ÍÎÛ·‡ Íð‡ÈÌÂ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Ì˚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, ˝ÚÓÚ Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚È ˛ÌÓ¯‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÓÚðÛ‰ÌËÍÓÏ àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÏËðÓ‚Ó„Ó ð‡Á‚ËÚËfl (åÓÒÍ‚‡). Ö„Ó ‰ðÛ„ ÄÌ‰ðÂÈ – «Ò‚Ó·Ó‰Ì˚È Ï˚ÒÎËÚÂÎ¸», ÌË ‚ Í‡ÍËı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËflı ÌÂ ÒÓÒÚÓËÚ, Á‡ÌËÏ‡ÂÚÒfl Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓ, ÌÓ fl‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÍÎ‡‰ÂÁ¸ Ï˚ÒÎÂÈ Ë Ë‰ÂÈ.

Что общего между Иисусом и Петром I? ä‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ Ó·˘Â„Ó ÏÂÊ‰Û àËÒÛÒÓÏ ïðËÒÚÓÏ Ë Ó‰ÌËÏ ËÁ ðÛÒÒÍËı ˆ‡ðÂÈ Ò ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ÍðËÒÚ‡Î¸ÌÓÈ ðÂÔÛÚ‡ˆËÂÈ? èÓ ÏÌÂÌË˛ ÄÌ‰ðÂfl (‡ ‚ÔðÓ˜ÂÏ, Ë ûðËÈ ‚ ˝ÚÓÏ ‚ÓÔðÓÒÂ Ò ÌËÏ ÒÓ„Î‡ÒÂÌ), ˝ÚÓ ËÏÂÌ‡ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı ÎË‰ÂðÓ‚. àËÒÛÒ ‚ÓÓ‰Û¯Â‚ËÎ Ó„ðÓÏÌÓÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Î˛‰ÂÈ Ë‰ÂÂÈ, ÒÚ‡‚¯ÂÈ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ‰ÂÎÓÏ Â„Ó ÊËÁÌË. ñ‡ð¸ èÂÚð – ËÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl ÙË„Ûð‡ Ó˜ÂÌ¸ ÔðÓÚË‚ÓðÂ˜Ë‚‡fl. çÓ ÓÌ ÒÛÏÂÎ ÔÂðÂÒÚðÓËÚ¸ Ó„ðÓÏÌÛ˛ ÒÚð‡ÌÛ ÔÓ ÍÓÌÍðÂÚÌÓÏÛ ÔÎ‡ÌÛ ÌÂ ‚Ó ËÏfl ÍÓð˚ÒÚÌ˚ı ËÌÚÂðÂÒÓ‚, ‡ ‚Ó ·Î‡„Ó Ë‰ÂË, ‚ ÍÓÚÓðÛ˛ ‚ÂðËÎ.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÄÌ‰ðÂÈ: ãË‰Âð – ˝ÚÓ, ‚ ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È ÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ó·˙Â‰ËÌËÚ¸ Î˛‰ÂÈ ‚ÓÍðÛ„ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ Ë‰ÂË; Â„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚‡ – ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, Ë‰ÂÈÌÓÒÚ¸ Ë Ò‡ÏÓÓÚ‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚ¸. èðË ˝ÚÓÏ ÎË‰Âð – ÌÂ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ „Î‡‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ‚Â‰¸ ÂÒÚ¸ „Î‡‚˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÌÂ ‚Â‰ÛÚ, ‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚Â‰ÓÏ˚ÏË. í‡Í‡fl ÚÂÌ‰ÂÌˆËfl Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ‚Ó ÏÌÓ„Ëı Á‡Ô‡‰Ì˚ı ÒÚð‡Ì‡ı. Ä ‚ÓÚ ûðËÈ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÎË‰Âð – ˝ÚÓ ÔðÂÊ‰Â ‚ÒÂ„Ó ÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚ¸, ‚˚ÔÓÎÌÂÌËÂ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ÙÛÌÍˆËË ‚ ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ; ˜ÂÎÓ‚ÂÍÎË‰Âð – ÒÛ·˙ÂÍÚ, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ËÈ Á‡‰‡˜‡Ï, ÍÓÚÓð˚Â Ì‡ ÌÂ„Ó ‚ÓÁÎ‡„‡˛ÚÒfl Â„Ó ÙÛÌÍˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚflÏË. ûðËÈ: èðÓÒÚÓ ıÓðÓ¯ËÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ÌË˜Â„Ó ÌÂ Ò‰ÂÎ‡Ú¸, ÏÓÊÂÚ ÔÓÚÂðÔÂÚ¸ ÌÂÛ‰‡˜Û. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È Ì‡Ï, Í ÔðËÏÂðÛ, ÌÂ Ìð‡‚ËÚÒfl, ÏÓÊÂÚ ıÓðÓ¯Ó Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ‰ÂÎÓ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÎË‰Âð – ˝ÚÓ ÚÓÚ, ÍÚÓ ‰ÂÎ‡ÂÚ ‰ÂÎÓ, ÒÚ‡‚ËÚ ˆÂÎË Ë Óð„‡ÌËÁÛÂÚ ð‡·ÓÚÛ ÔÓ Ëı ‰ÓÒÚËÊÂÌË˛. ÇÓÚ ˜ÚÓ Ò‡ÏÓÂ „Î‡‚ÌÓÂ. èÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ ‰Îfl ˝ÚÓ„Ó ÌÛÊÂÌ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚È Ú‡Î‡ÌÚ, ÌÓ ‚ÒÂ ð‡‚ÌÓ fl ‚Âð˛ ‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ Ë ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ÍÚÓ-ÚÓ, ‚ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ÏÓÏÂÌÚ ÌÂ Ó·Î‡‰‡˛˘ËÈ ÌÛÊÌ˚ÏË Í‡˜ÂÒÚ‚‡ÏË, ‚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ˚È ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÈ ÏÓÏÂÌÚ ÏÓÊÂÚ ËÁÏÂÌËÚ¸ ÒÂ·fl.

Современные позитивные примеры лидерства ûðËÈ: ÖÒÎË ·ð‡Ú¸ Ì‡¯Û ÒÚð‡ÌÛ, ÚÓ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð ãÛÍ‡¯ÂÌÍÓ – ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È ‚ ÍÓÌÍðÂÚÌ˚ı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÓÍ‡Á‡ÎÒfl ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌ˚Ï ÚÂÏ ‚˚ÁÓ‚‡Ï, ÍÓÚÓð˚Â ÒÚÓflÎË ÔÂðÂ‰ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÏ; ÍÓÚÓð˚È ÒÏÓ„ Á‡ Ò˜ÂÚ

ndrey ve Yuriy ile yeniden karfl›laflaca¤›ma inan›yorum. Bu gençler baflka bir sosyal statüde önümüze ç›kacaklar. Belki büyük bilim adamlar› olarak, belki de günün birinde devleti yönetecektir. Çünkü gençler (Yuriy Tsarik ve Andrey Moroz) flimdi bile kesinlikle s›radan olmayan uluslararas› iliflkiler fakültesinin (ülkenin önde gelen Belarus Devlet Üniversitesi’ni bitiriyorlar) ö¤rencileri. Yuriy okulda “Entellektüel” adl› bir kulüp kurdu. Kulüpte ideoloji ve politikan›n problemleri inceleniyor, kulübün çal›flmalar› gelecek vaat ediyor. Bu kabiliyetli genç Dünya Geliflim Enstitüsü (Moskova) ile ortak çal›fl›yor. Di¤er arkadafl› “özgür düflünce adam›” Andrey hiçbir organizasyona kat›lmaz, kendi bafl›na çal›fl›r ama yeni fikir ve ideallerin deryas›d›r.

Hz. ‹sa ile I. Petro aras›nda ortak ne var?

Me¤er bir Peygamber ile çok da parlak bir itibar› olmayan bir Rus çar› aras›nda ortak bir fleyler olabilirmifl. Andrey’e göre (bu konuda Yuriy de onunla tamamen ayn› fikirde) bu iki isim de gerçek liderlerin adlar›d›r. ‹sa, hayat›n›n en önemli ifli olan ideali u¤runa büyük bir insan kitlesini coflturan bir kifliliktir. Çar Petro çeliflkili de olsa tarihî bir flahsiyet olarak, koca ülkeyi somut bir plana göre kiflisel ç›karlar› için de¤il, inand›¤› idealler ad›na yönetmeyi baflarm›flt›r. “Lider her fleyden önce belli bir ideal etraf›nda insanlar› bir araya getirme kabiliyetine sahip insand›r. Özellikleri; sorumluluk, feraset ve fedakarl›kt›r. Bunun-

insan человек

Í‡ÍÓ„Ó-ÚÓ ˜ÛÚ¸fl, ËÌÚÛËˆËË, Á‡ Ò˜ÂÚ ÁÌ‡ÌËfl ÊËÁÌË ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ˆÂÎË, ·ÎËÁÍËÂ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Û Î˛‰ÂÈ. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ‰‚ËÊÂÌËÂ Í ˝ÚËÏ ˆÂÎflÏ – ˝ÚÓ Ë ÂÒÚ¸ ðÂ¯ÂÌËÂ ÔðÓ·ÎÂÏ, ðÂ‡Î¸ÌÓ ÒÚÓfl˘Ëı ÔÂðÂ‰ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÏ. ÑÎfl ÏÂÌfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð ãÛÍ‡¯ÂÌÍÓ ÔÓÁËÚË‚Ì˚È ÔðËÏÂð ÎË‰ÂðÒÚ‚‡. ÇÎ‡‰ËÏËð èÛÚËÌ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÎÂÚ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÔÓÒÎÂ ÅÂÒÎ‡Ì‡, ÔðËÓ·ðÂÎ Ú‡ÍÓÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍÓÂ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ, ÍÓÚÓðÓÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ·˚Ú¸ ÎË‰ÂðÓÏ ‚ ‚˚Ò¯ÂÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÒÎÓ‚‡. çÂ‰‡ðÓÏ ‚ êÓÒÒËË ÒÂÈ˜‡Ò ‚ÒÚ‡ÂÚ ‚ÓÔðÓÒ Ó ÚðÂÚ¸ÂÏ ÔðÂÁË‰ÂÌÚÒÍÓÏ ÒðÓÍÂ ‰Îfl ÌÂ„Ó, Í‡Í Û Ì‡Ò ÒÚÓflÎ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÌÂÍÂÏ Á‡ÏÂÌËÚ¸ ÇÎ‡‰ËÏËð‡ èÛÚËÌ‡ – ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ó·ðÂÚ¯Â„Ó ·ÂÒˆÂÌÌ˚È ÓÔ˚Ú, Ò‰ÂÎ‡‚¯Â„Ó ÏÌÓ„Ó Ó¯Ë·ÓÍ, ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl Ò‚Âð¯Ë‚¯Â„Ó ÏÌÓ„Ó ÔÓÎÂÁÌ˚ı ‰ÂÎ. ÄÌ‰ðÂÈ: å‡Î‡ÈÁËfl! ûðËÈ: Ñ‡, åÓı‡‰ıÂð åÓı‡Ï‡‰‡, ÓÌ ÒÂÈ˜‡Ò ÛÊÂ ‚ ÓÚÒÚ‡‚ÍÂ, ÌÓ, ·Û‰Û˜Ë ÔðÂÏ¸Âð-ÏËÌËÒÚðÓÏ, ÓÌ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, ·˚Î ÎË‰ÂðÓÏ! ÄÌ‰ðÂÈ: èÓ ‚˚ð‡ÊÂÌË˛ ûðËfl äÓðÔÛÌÓ‚‡, å‡Î‡ÈÁËfl – ÏËðÓ‚‡fl ‰ÂðÊ‡‚‡, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ˝ÚÓÏÛ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Û ‰Ó ‚ÒÂ„Ó ‚ ÏËðÂ ÂÒÚ¸ ‰ÂÎÓ. ûðËÈ: éÚÌÂÒÂÏ Í ÔÓÁËÚË‚Ì˚Ï ÔðËÏÂð‡Ï ÎË‰ÂðÒÚ‚‡ Ë äËÚ‡È. ãË‰ÂðÓÏ

Андрей – «свободный мыслитель», ни в каких организациях не состоит, занимается самостоятельно, но являет собой настоящий кладезь мыслей и идей. “özgür düflünce adam›” Andrey hiçbir organizasyona kat›lmaz, kendi bafl›na çal›fl›r ama yeni fikir ve ideallerin deryas›d›r. ‚ÔÓÎÌÂ ÏÓÊÌÓ ÔðËÁÌ‡Ú¸ å‡ıÏÛ‰‡ ÄıÏ‡‰Ë-çÂÊ‡‰‡, ‚ Ó˜ÂÌ¸ ÒÎÓÊÌ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı ÓÌ ÒÂÈ˜‡Ò ð‡·ÓÚ‡ÂÚ. ÉÂðı‡ð‰ òðÂ‰Âð Í‡Í ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÔÓÌËÏ‡‚¯ËÈ ‚˚ÁÓ‚˚ ‚ðÂÏÂÌË Ë ÔðÓ‰‚Ë„‡‚¯ËÈ ‚ÓÔðÂÍË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏÛ ÏÌÂÌË˛ Ë‰Â˛ fl‰ÂðÌÓ„Ó ðÂÌÂÒÒ‡ÌÒ‡, ð‡Á‚ËÚËÂ ‡ÚÓÏÌÓÈ ˝ÌÂð„ÂÚËÍË, – ˝ÚÓ ÎË‰Âð, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È ÏÓ„ ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË ð‡Á‚ËÚËfl ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ‚˚¯Â ÔÓÔÛÎflðÌÓÒÚË Ë Ú‡Í ‰‡ÎÂÂ. Ç XXI ‚ÂÍÂ ‚ ËÌÙÓðÏ‡ˆËÓÌÌÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â ÒÚ‡Ú¸ ÎË‰ÂðÓÏ ÔðÓ˘Â ËÎË ÒÎÓÊÌÂÂ? ûðËÈ: ãË‰ÂðÒÚ‚Ó ÒÂ„Ó‰Ìfl ÚÂıÌÓÎÓ„ËÁËðÛÂÚÒfl. ëÚ‡ÎÓ ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï ÎË‰ÂðÒÚ‚Ó, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÂ ÌÂ Ì‡ Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ë‰ÂÈ, ‡ Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ëflı Ï‡ÒÒÓ‚˚ı ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÈ, Ò Ëı ÔÓÏÓ˘¸˛

la birlikte lider devletin bafl› de¤ildir, çünkü birçok devlet baflkan› yönetmiyor, yönetiliyor. Böyle bir e¤ilim birçok Bat› ülkesinde görülmektedir.” Yuriy’e göre ise lider her fleyden önce bir fonksiyonel yükümlülük, toplumsal bir sistemde herhangi bir vazifenin yerine getirilmesidir. “Lider insan, bu fonksiyon yerinde üzerine ald›¤› görevlere eflde¤er bireydir” diye düflünüyor. “‹yi insan bir fley yapmayabilir, baflar›s›z da olabilir. Di¤er taraftan herhangi bir insan hoflumuza gitmiyor olabilir ama iflini iyi yapabilir. Bu nedenle lider, ifli yapand›r, geliflme hedefleri koyand›r ve bu hedeflere ulaflma çal›flmalar›n› organize edendir. ‹flte en önemli fley budur. Bunun için elbette belirli yetenekler gerekir ama

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

человек insan

yine de ben, tarihî bir anda gerekli özelliklere sahip olmayan bir insan›n kendini aflabilece¤ine inan›yorum.”

Liderli¤in ça¤dafl olumlu örnekleri

Yuriy: Ülkemizi ele alacak olursak Aleksandr Lukoflenko somut tarihsel flartlarda toplumun isteklerine karfl›l›k veren, sezgi ve hisleri, hayat tecrübesi ile insanlara yak›n hedefler koyabilen bir insand›r. Zaten bir di¤er yönden bakacak olursak, bu hedeflere yönelik hareketler toplumun önünde duran problemlerin çözümü demektir. Aleksandr Lukoflenko benim için liderli¤in pozitif bir örne¤idir. Vladimir Putin, son y›llarda özellikle Beslan’dan sonra, gerçek anlamda bir lider olmak için gerekli olan “tarihsel trajik bir dünya görüflü” edindi. Rusya’da üçüncü defa seçilmesi sorunu ortaya ç›kt› çünkü çok de¤erli tecrübeler edinen, çok hata yapan ama çok da do¤ru fleyler yapan bir insan Vladimir Putin’in yerine konacak birisi yok. Andrey: Malezya! Yuriy: Evet, Mahathir Muhammet. O art›k emekli ama Baflbakanken o da elbette öyleydi. Andrey: Yuriy Korpunov’a göre Malezya bir süper güçtür çünkü dünyan›n her bölgesi bu devletin ilgi alan›na dahildir. Yuriy: Pozitif liderli¤e Çini de almal›y›z. fiimdi çok zor flartlarda çal›fl›yor olsalar da Mahmud Ahmedinejad da lider olarak kabul edilebilir. Gerhard Schröder ihtiyaçlar› anlayan, kamuoyunun görüflünün aksine nükleer Rönesans› ilerleten, nükleer enerjiyi gelifltiren, toplumun ihtiyaçlar›n›, geliflmenin gerekliliklerini popülerizme kurban etmeyen bir lider. 21. yüzy›lda bilgi toplumunda lider olmak daha kolay m›, zor mu?

Юрий, к примеру, имеет свой клуб – Интеллектуальный, в котором разрабатываются проблемы идеологии и политики, причем наработки клуба крайне перспективны. Кроме того, этот талантливый юноша является сотрудником Института мирового развития (Москва). Yuriy okulda “Entellektüel” adl› bir kulüp kurdu. Kulüpte ideoloji ve politika problemleri inceleniyor. Yuriy Dünya Geliflim Enstitüsü (Moskova) ile ortak çal›fl›yor.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Yuriy: Liderlik bugün teknolojik hale geliyor. ‹deallere bina edilen bir liderlik de¤il, kitle iletiflim teknolojilerine dayanan bir liderlik mümkün hale geldi. Bu teknolojilerin yard›m›yla liderlik projelendirilmeye baflland›, yani bir lider yaratmak art›k çok kolay. Toplum liderini yetifltirmeli midir? Yoksa lider her zaman kendisi ortaya ç›kmal› ve biraz toplumun z›dd›na m› gitmelidir? Yuriy: ‹flte ilginç bir soru. Lider bir olgu olarak topluma biraz ayk›r›d›r her zaman.

insan человек

Президент Беларуси Александр Лукашенко и президент России Владимир Путин Belarus Devlet Baflkan› Aleksandr Lukaflenko ve Rusya Devlet Baflkan› Vladimir Putin

ÎË‰ÂðÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ÔðÓÂÍÚËðÛÂÏ˚Ï, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÎË‰ÂðÓ‚ ÏÓÊÌÓ ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸. é·˘ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ð‡ÒÚËÚ¸ Ò‚ÓÂ„Ó ÎË‰Âð‡? àÎË ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðÓ·Ë‚‡Ú¸Òfl ‚ÒÂ„‰‡ Ò‡Ï, Ë‰ÚË ÌÂÏÌÓ„Ó ÔðÓÚË‚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡? ûðËÈ: ÇÓÚ ËÌÚÂðÂÒÌ˚È ‚ÓÔðÓÒ. ãË‰Âð, ÓÌ ‚Â‰¸ ‚ÒÂ„‰‡ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌÂÏÌÓÊÍÓ ÔðÓÚË‚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡. éÌ Â„Ó ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚ, ÔÓÌËÏ‡ÂÚ, ÌÓ ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ‚Ë‰ËÚ ÚÓ, ˜Â„Ó ÌÂ ‚Ë‰ËÚ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó, ËÏÂÌÌÓ ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ ÌËÏ Ë‰ÂÚ. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰ÌÓÁÌ‡˜ÌÓ ÚðÛ‰ÌÓ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸. çÓ ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ ÎË‰ÂðÓ‚, ‚ÂðÌÂÂ, ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸ ÒðÂ‰Û, ‚ ÍÓÚÓðÓÈ ·˚ ÎË‰Âð˚ ÔÓfl‚ÎflÎËÒ¸, – ˝ÚÓ Ì‡‰Ó. à ‰ÂÎ‡Ú¸ ˝ÚÓ ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓ, ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl Ó˜ÂÌ¸ ‚‡ÊÌ˚Ï ÏÓÏÂÌÚÓÏ ‰Îfl Î˛·Ó„Ó ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ÄÌ‰ðÂÈ: ä‡Í fl ÔÓÌËÏ‡˛, ÎË‰Âð ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ‚ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. äÓ„‰‡ Í‡ÍÓÈ-ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÔÓÍ‡ÊÂÚ Ò‚Ó˛ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ ÒÔð‡‚ÎflÚ¸Òfl Ò ÒËÚÛ‡ˆËÂÈ, ‰ÂðÊ‡Ú¸ ÒÂ·fl ‚ ðÛÍ‡ı, Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ú¸ „ðÛÔÔÛ Î˛‰ÂÈ ‚ ÌÛÊÌ˚È ÏÓÏÂÌÚ, – ‚ Ú‡ÍËı Ó·ÒÚÓflÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÎË‰ÂðÓÏ Ë ÔÓÚÓÏ ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒ ÎË‰Âð‡ ‚ „Î‡Á‡ı ‚Òfi ·ÓÎ¸¯Â„Ó ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Î˛‰ÂÈ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÌÂÎ¸Áfl ‚Áð‡ÒÚËÚ¸ ÎË‰Âð‡, ÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ Ò‡Ï ÔðÓ·ËÚ¸Òfl, Ò‡Ï ‰ÓÎÊÂÌ ‚Áð‡ÒÚËÚ¸ ÒÂ·fl. èðÂ‰ÒÚ‡‚¸ÚÂ ÒÂ·fl ÌÓ‚ÓËÁ·ð‡ÌÌ˚Ï ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ Í‡ÍÓÈ-ÎË·Ó ÒÚð‡Ì˚. çÂ ·Û‰ÂÏ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚˚ Ò‰ÂÎ‡ÂÚÂ – ˝ÚÓ ·Û‰ÂÚ Á‡‚ËÒÂÚ¸ ÓÚ ÒËÚÛ‡ˆËË. ÅÛ‰ÂÏ „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜Â„Ó ‚˚ ÌËÍÓ„‰‡ çÖ Ò‰ÂÎ‡ÂÚÂ, Ó ‚‡¯Ëı ‚ÌÛÚðÂÌÌËı Ú‡·Û, ‰‡ÊÂ ÂÒÎË Ì‡ Í‡ðÚÛ ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÓ ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ ˆÂÎÓÈ ÒÚð‡Ì˚. ÖÒÚ¸ ÙÓðÏÛÎ‡ ÑÓÒÚÓÂ‚ÒÍÓ„Ó Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ò˜‡ÒÚ¸Â ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÌÂ ÒÚÓËÚ ÊËÁÌË Ó‰ÌÓ„Ó ðÂ·ÂÌÍ‡. Ä ‚ ÙËÎ¸ÏÂ «ÉÂðÓÈ», Ó· ËÏÔÂð‡ÚÓðÂ, Ó·˙Â‰ËÌË‚¯ÂÏ äËÚ‡È, ÔÎ‡ÚÓÈ Á‡ ÔÓ·Â‰Û ÒÚ‡Î‡ ÌÂ Ó‰Ì‡ ÊËÁÌ¸. í‡ÍÓ‚˚ ·˚ÎË ðÂ‡ÎËË ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ‡ ˜ÚÓ ÒÂ„Ó‰Ìfl „Î‡‚ÌÓÂ ‰Îfl ÎË‰Âð‡? ÄÌ‰ðÂÈ: Ç ÔÂð‚Û˛ Ó˜ÂðÂ‰¸, Ì‡‰Ó ÒÓıð‡ÌflÚ¸ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, ÌÂ ÔÓ‰‰‡‚‡Ú¸Òfl Ô‡ÌËÍÂ ‚ Î˛·ÓÈ ÚflÊÂÎÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. ÇÚÓðÓÂ – ˜ÂÒÚÌÓÒÚ¸ Í‡Í ÔÂðÂ‰ Ò‡ÏËÏ ÒÓ·ÓÈ, Ú‡Í Ë ÔÂðÂ‰ Ì‡ðÓ‰ÓÏ. Ä ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ì‡ðÓ‰‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‚ÂÎËÍ. à ÂÒÎË ÂÒÚ¸ ð‡‰Ë ˜Â„Ó ÚÂðÔÂÚ¸, Ì‡ðÓ‰ ·Û‰ÂÚ ÚÂðÔÂÚ¸, ÁÌ‡fl, ˜ÚÓ ÂÏÛ ‚ÓÁ‰‡ÒÚÒfl Á‡ ˝ÚÓ ·Î‡„ÓÏ. çÂÎ¸Áfl ÌËÍÓ„‰‡ ðÂÁÍÓ ÏÂÌflÚ¸

ÍÛðÒ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰‡ÊÂ ÂÒÎË ÓÌ ÌÂÏÌÓ„Ó Ó¯Ë·Ó˜ÂÌ, Â„Ó ÎÛ˜¯Â ÍÓððÂÍÚËðÓ‚‡Ú¸, ËÌ‡˜Â ı‡ÓÒ, ÌÂð‡Á·ÂðËı‡, ·˛ðÓÍð‡ÚËÁÏ, ‚ÓðÓ‚ÒÚ‚Ó Ë ÔðÓ˜ËÂ ÌÂ„‡ÚË‚Ì˚Â ÚÂÌ‰ÂÌˆËË. ûðËÈ: ü ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÒÓ„Î‡ÒÂÌ: ˜ÂÒÚÌÓÒÚ¸, ÓÚÍð˚ÚÓÂ ÔÓÁËˆËÓÌËðÓ‚‡ÌËÂ, ÓÚÍð˚ÚÓÂ Ó·˙fl‚ÎÂÌËÂ ˆÂÎÂÈ, ð‡‰Ë Í‡ÍËı Ï˚ ð‡·ÓÚ‡ÂÏ, ð‡‰Ë ˜Â„Ó Î˛‰Ë ÚÂðÔflÚ ÎË¯ÂÌËfl. ëÚÓflÚ¸ Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ÔÓ˜‚Â, ‚ÂðËÚ¸ ‚ Ò‚ÓÈ Ì‡ðÓ‰. çÛ Ë, Ì‡‚ÂðÌÓÂ, fl ·˚ ‰Ó·‡‚ËÎ: ÌÂ ÛÒÔÓÍ‡Ë‚‡Ú¸Òfl, ÌÂ ‰ÛÏ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‰ÂÎÓ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰ÂÎÓ ÌËÍÓ„‰‡ ÌÂ ·˚‚‡ÂÚ Ò‰ÂÎ‡ÌÓ – ÒÂÈ˜‡Ò Ú‡ÍÓÈ ÏËð, ˜ÚÓ, ‚ÒÎÂ‰ Á‡ Ó‰ÌËÏ ‰ÂÎÓÏ Ì‡‰Ó ‰ÂÎ‡Ú¸ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ – ‚ÓÚ Ë ‚Òfi. Ö˘fi Ó‰Ì‡ ÙÓðÏÛÎ‡. éÔflÚ¸ ÊÂ ÎË˜ÌÓÒÚÌ‡fl. åËð (ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÈ) ·˚Î ·˚ ÎÛ˜¯Â, ÂÒÎË ·˚ … èðÓ‰ÓÎÊËÚÂ ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ. äð‡ÚÍÓ. ÄÌ‰ðÂÈ: ÖÒÎË ·˚ Á‡ÍÓÌ˜ËÎ‡Ò¸ ÌÂÙÚ¸. Ç‰ðÛ„. åËð ÒÚ‡Î ·˚ ÎÛ˜¯Â. ûðËÈ: åËð ·Û‰ÂÚ ÎÛ˜¯Â, ÂÒÎË Ï˚ ·Û‰ÂÏ Ô˚Ú‡Ú¸Òfl Â„Ó Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ÎÛ˜¯Â.

Можно еще добавить вот такие рассуждения ëòÄ Ë Ëı ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ÔÓ ÏÌÂÌË˛ ðÂ·flÚ, – ˝ÚÓ, ÒÍÓðÂÂ, ÏËðÓ‚ÓÈ ÄçíàÎË‰Âð. ÇÂ‰¸ ãàÑÖê ‰ÓÎÊÂÌ Ó·˙Â‰ËÌflÚ¸, ‡ ‡ÏÂðËÍ‡ÌÒÍ‡fl ÔÓÔ˚ÚÍ‡ Ô‡ð‡ÁËÚËðÓ‚‡Ú¸ Ì‡ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚Â, „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚ ÚÓÈ ÙÓðÏÂ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ì‡‚flÁ˚‚‡˛Ú ëòÄ, – ˝ÚÓ ÌÂ Ó·˙Â‰ËÌÂÌËÂ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡, ‡ ð‡ÁðÛ¯ÂÌËÂ Â„Ó Ì‡ Ùð‡„ÏÂÌÚ˚: ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚË ðÂ„ËÓÌÓ‚, Ó·ð‡ÁÛ˛˘ËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ Í‡Ê‰ÓÈ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı fl‚ÎflÂÚÒfl ÍÓÌÙÎËÍÚ. èðË˜ÂÏ, ÔÓÍ‡ ÓÌË ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÓÈ ‚Ó˛˛Ú,

O hissetmez, anlar ama ayn› zamanda toplumun görmedi¤ini görür, toplum da özellikle bunun için onun arkas›ndan gider. Fakat liderleri oluflturmak için liderlerin ortaya ç›kaca¤› ortam› oluflturmak gerekir. Bunu bilinçli bir flekilde yapmak gerekir ve bunun her uygar devlet için çok önemli bir konu oldu¤unu düflünüyorum. Andrey: Anlad›¤›m kadar›yla lider belirli durumlarda ortaya ç›kar. Herhangi bir insan bir iflin üstesinden gelme, kendini kontrol etme, gerekti¤i anlarda insan gruplar›n› organize etme kabiliyetini gösterdi¤i zamanlarda lider olur ve sonra insanlar›n büyük kesiminden lider statüsünü kazan›r. Onun için lider yetifltirilmez, o kendisi baflar›l› olmal›, kendi kendisini yetifltirmelidir. Kendinizi herhangi bir ülkenin yeni seçilmifl bir cumhurbaflkan› olarak tasavvur edin. Ne yapaca¤›n›z› konuflmayaca¤›z, bu, flartlara ba¤l› olacak. Asla yapmayaca¤›n›z fleyleri konuflaca¤›z, haritada bile olsa mutlu bir ülkenin iç tabular›n› konuflaca¤›z. Dostoyevski’nin “bütün dünyan›n mutlulu¤u bir çocu¤un ölümüne de¤mez” düsturu var. Çin’i birlefltiren “Hero” filminde zaferin fiyat› sadece bir hayat olmad›. Bunlar o zaman›n gerçekleri. O halde, bugün lider için önemli olan nedir? Andrey: ‹lk olarak özgürlü¤ü korumak ve hiçbir zor olayda pani¤e kap›lmamak gerekti¤ini düflünüyorum. ‹kinci olarak kendine ve halka karfl› dürüstlük. Halk›n potansiyeli yeteri kadar büyüktür. E¤er bir fley u¤runa sabretmek gerekirse, halk sab-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

человек insan

ËÁ ÌËı ‚˚Í‡˜Ë‚‡ÂÚÒfl ÌÂÙÚ¸, „‡Á Ë ‚Òfi ÓÒÚ‡Î¸ÌÓÂ. èÓÎËÚËÍ‡ ‡ÌÚËð‡Á‚ËÚËfl: ˜ÚÓ·˚ ÒÚð‡Ì˚ ÌÂ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸ ðÂ„ËÓÌ‡Î¸Ì˚ÏË ˆÂÌÚð‡ÏË (ÒÔÓÒÓ·Ì˚ÏË ‚ ‰‡Î¸ÌÂÈ¯ÂÏ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ‚ÓÎÂ ëòÄ), ˜ÚÓ·˚ ÌÂ ÔÓÚðÂ·ÎflÎË ðÂÒÛðÒ˚, ÓÌË ‚Úfl„Ë‚‡˛ÚÒfl ‚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁÏ.

Джордж Буш George W. Bush

Peki, siz baflka türlü olabilece¤ini düflünüyor musunuz?

çÛ, ‡ ‚˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚÂ, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔÓ-‰ðÛ„ÓÏÛ? ÄÌ‰ðÂÈ Ë ûðËÈ: ÑÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÔÓ‰ðÛ„ÓÏÛ! Ä ÏÓÊÂÚ ÎË? ûðËÈ: ùÚÓ ÌÂ ÔðËÌˆËÔË‡Î¸ÌÓ. íÓ ÂÒÚ¸, ÂÒÎË ÌÂ ÏÓÊÂÚ, ÁÌ‡˜ËÚ Ì‡‰Ó ÔÓ„Ë·ÌÛÚ¸ ‚ ·Óð¸·Â Á‡ ˝ÚÓ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ ÒÚÓðÓÌÂ ÌËÍÚÓ ÌÂ ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl. ÅÂÎ‡ðÛÒ¸, êÓÒÒËfl – Ï˚ ‚ÒÂ ÛÊÂ ÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎË, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ Ï˚ ‚ÍÎ˛˜ÂÌ˚ ‚ ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ. á‰ÂÒ¸ ËÁÎ˛·ÎÂÌÌ˚È ÔðËÌˆËÔ ·ÂÎÓðÛÒÓ‚ «åÓfl ı‡Ú‡ Ò Íð‡˛» ÌÂ ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ. à ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÂ ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ ãÛÍ‡¯ÂÌÍÓ Ì‡ ˛·ËÎÂÈÌÓÈ 60-È ÒÂÒÒËË ÉÂÌ‡ÒÒ‡Ï·ÎÂË ééç ÔÓÍ‡Á‡ÎÓ, ˜ÚÓ Ï˚ „ÓÚÓ‚˚ ‚ÒÚÛÔËÚ¸ ‚ ·Óð¸·Û Á‡ ÌÓ‚˚È ÒÔð‡‚Â‰ÎË‚˚È ÏËðÓÔÓðfl‰ÓÍ. ÄÌ‰ðÂÈ: åÌÓ„ËÏ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÏ ÎË‰Âð‡Ï ÌÂ ı‚‡Ú‡ÂÚ ¯ËðÓÚ˚, ÌÂ ı‚‡Ú‡ÂÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó Ï˚¯ÎÂÌËfl. Ä ÔÓÚÓÏÛ ÍðÂ‰Ó Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÎË‰Âð‡ ÏÓÊÌÓ ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ú¸ Ú‡Í: Ò‚ÓË Ï˚ÒÎË, Ò‚ÓË Ë‰ÂË ÒÓËÁÏÂðflÚ¸ Ò Ó·˘ÂÈ Ë‰ÂÂÈ ð‡Á‚ËÚËfl. ûðËÈ: ëòÄ, ÍÓÚÓð˚Â ÒÓÁ‰‡˛Ú „ËÔÂðËÏÔÂðË˛, Ì‡ÒÎÂ‰ÌËˆÛ ÅðËÚ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, flÍÓ·˚ Ì‡ Á‡ÍÓÌÌ˚ı ÓÒÌÓ‚‡ÌËflı, ÌÂ ÒÚ‡‚flÚ ‚ÓÔðÓÒ‡ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ÓÓ·˘Â ÌÛÊÌÓ ÏËðÛ. éÌË ÌÂ ıÓÚflÚ ÌÂÒÚË ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸. Ä ‚Â‰¸ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ Á‡ÍÓÌÓÏÂðÌÓ: ÍÚÓ ËÏÂÂÚ Ôð‡‚‡, ÚÓÚ ËÏÂÂÚ Ë Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚË. ä ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, ÒÂ„Ó‰Ìfl¯Ìflfl ÏÂÊ‰ÛÌ‡ðÓ‰Ì‡fl ÒËÒÚÂÏ‡ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ‚ ÔÓÎÌÓÈ ÏÂðÂ ‚ÓÁÎÓÊËÚ¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ì‡ ëòÄ. åËð ÊË‚ÂÚ ·ÂÁ ÎË‰Âð‡. à ‚ ÔðËÌˆËÔÂ ‚ Â„Ó ÔÓËÒÍÂ. ÇÂ‰¸ ÂÒÚ¸ ˆÂÎ˚È ðfl‰ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸ÌÓ ÏËðÓ‚˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ÌÂ Ú‡ÍËı Í‡Í ÔðË‰ÛÏ‡ÌÌÓÂ ëòÄ ÓÚÒÛÚÒÚ‚ËÂ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË, ‡ Ì‡ÒÚÓfl˘Ëı. ç‡ÔðËÏÂð: 1. ê‡ÁðÛ¯ÂÌËÂ Ë ÛÌË˜ÚÓÊÂÌËÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ÚðÛ‰‡ (‡‚ÚÓÏ‡ÚËÁ‡ˆËfl ‰ÂÎ‡ÂÚ Í‡Í ·˚ ÌÂÌÛÊÌ˚ÏË ÏËÎÎË‡ð‰˚ Î˛‰ÂÈ, ÌÓ ÌÂÎ¸Áfl ‰‡ÊÂ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ‰ÓÔÛ˘ÂÌËfl ÔðËÁÌ‡‚‡Ú¸, ˜ÚÓ Û Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ÎË¯ÌËÂ Î˛‰Ë, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ – ‚ÒÂ ð‡‚ÌÓ ‚˚Ò¯‡fl ˆÂÌÌÓÒÚ¸). 2. ÑÂÏÓ„ð‡ÙËfl (˜ÚÓ ‰ÂÎ‡Ú¸ Ì‡ðÓ‰‡Ï, ÍÓÚÓð˚Â ‚˚ÏËð‡˛Ú, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ, Í ÒÓÊ‡ÎÂÌË˛, Ë ‚ ÅÂÎ‡ðÛÒË). 3. ùÌÂð„ÂÚË˜ÂÒÍ‡fl ÔðÓ·ÎÂÏ‡. à Ú.‰. íÓÚ, ÍÚÓ ÔÓÒÚ‡‚ËÚ ˝ÚË ‚ÓÔðÓÒ˚ Ë Ì‡È‰ÂÚ Ëı ðÂ¯ÂÌËÂ ‰Îfl ·Î‡„‡ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÒÌ‡˜‡Î‡ Ì‡ Ò‚ÓÂÈ ÚÂððËÚÓðËË, ‡ ÔÓÚÓÏ ÔÓ‰ÂÎËÚÒfl ÓÔ˚ÚÓÏ, ÚÓÚ Ë ÒÚ‡ÌÂÚ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÏ ÏËðÓ‚˚Ï ÎË‰ÂðÓÏ. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

¤er her fley boflalt›l›yor. Geliflmeye karfl›t bir politika: Ülkeler (ilerde ABD iradesine karfl› durabilecek) bölgesel güç olmas›nlar, kaynaklar› kullanmas›n diye fundamentalizmin içine çekiliyorlar.

Andrey ve Yuriy beraber: Baflka türlü olmal›! Olabilir mi peki?

reder, karfl›l›¤›n› fazlas›yla alaca¤›n› bilir. Biraz hatal› bile olsa istikameti hiçbir zaman keskin bir flekilde de¤ifltirmemeli. Onu en iyisi düzeltmeli, aksi halde kaos, kar›fl›kl›k, bürokratizm, h›rs›zl›k ve di¤er olumsuz e¤ilimler ortaya ç›kar. Yuriy: Kesinlikle kat›l›yorum. Dürüstlük, saydam bir durufl, u¤urlar›nda çal›flt›¤›m›z ve insanlar›n sabrettikleri hedeflerin ilan edilmesidir. Kendi esaslar› üzerinde durmak, halk›na inanmak. Ve bunlara “rahat olmamay›”, “iflin yap›ld›¤›n› düflünmemeyi” eklerdim galiba. ‹fl hiçbir zaman bitmez. fiimdi öyle bir dünyada yafl›yoruz ki, ifl yap›l›r yap›lmaz s›radaki ifli yapmak gerekiyor. ‹flte hepsi bu! Bir düstur daha. Yine kiflilikle ilgili. fiu cümleyi tamamlar m›s›n›z: “Dünya daha iyi olurdu e¤er...” Andrey: E¤er petrol biterse. Birdenbire. Dünya daha iyi olurdu. Yuriy: Dünya, e¤er biz onu daha iyi yapmaya gayret edersek daha iyi olur.

Böylesi fikirler de eklenebilir

ABD ve yönetimi, bu gençlerin düflüncelerine göre anti-liderdir. Çünkü lider birlefltirmeli. Fakat Amerika’n›n insanl›¤›n üstünde parazit olarak yaflama teflebbüsü, ABD’nin empoze etti¤i flekliyle küreselleflme; bunlar dünyay› birlefltirme de¤il, onu parçalara ay›rmakt›r. Bölgelerin bütünlü¤ü, her birinden anlaflmazl›klar›n ortaya ç›kt›¤› unsurlardan olufluyor. Onlar aralar›nda savafl›rken ülkeden petrol, gaz ve di-

Yuriy: Bu, prensiplere uygun de¤il. Yani e¤er olamayacaksa, bunun için savaflta ölmek gerekir. Çünkü kenarda kimse kalmayacakt›r. Belarus ve Rusya olarak biz art›k bu sürecin ne kadar d›fl›nda olmad›¤›m›z› hissettik. Burada Belaruslar›n çok be¤enilen “bu beni ilgilendirmez” prensibi ifle yaramaz. Aleksandr Lukaflenko’nun BM’nin 60. genel kurulunda yapt›¤› konuflmas› bizim yeni ve adil bir dünya düzeni için mücadele etmeye haz›r oldu¤umuzu gösterdi. Andrey: Bugün birçok liderde genifllik ve küresel düflünme eksikli¤i var. Ça¤dafl ve gerçek bir liderin reçetesini flöyle flekillendirmek mümkün: Kendi düflünceleri ve ideallerini geliflmenin ortak idealleriyle karfl›laflt›rmak. Yuriy: ‹ngiliz imparatorlu¤unun mirasç›s›, sözde yasal bir hiperimparatorluk kuran ABD, dünyaya neyin gerekti¤i sorusunu ortaya atamaz. Amerika sorumluluk tafl›mak istemiyor. Ama hakka sahip olan›n yükümlülük sahibi olmas› kesinlikle do¤ald›r. Maalesef bugünkü uluslararas› sistem ABD’yi bu sorumlulukla görevlendirmeye imkan vermemektedir. Dünya lider yoklu¤unda yafl›yor. Ve asl›nda onu aray›fl›n› yafl›yor. Çünkü dünyan›n gerçekten birçok problemi var. ABD taraf›ndan uydurulan problemler de¤il, gerçek problemler var. Mesela 1. Eme¤in bozulmas›, yok edilmesi (otomatiklefltirme milyarlarca insan› sanki gereksiz k›l›yor, fakat “bizim fazla insan›m›z var” diyemiyorsunuz. Bunu ifade etmeye bile izin verilemez çünkü insan, en yüksek de¤erdir). 2. Demografi (yok olmaya mahkum milletler ve özellikle Belarus ne yapmal›?). 3. Enerji problemi v.d. ‹flte kim bu sorunlar› ortaya atar, önce kendi topraklar›nda ve sonra bütün dünya için onlar› çözerse ve sonra tecrübelerini paylafl›rsa iflte o gerçek bir lider olacakt›r dünyada. n

edebiyat литература

Молла Насреддин – источник вдохновения для тюркского мира Иса Габиббейли

Molla Nasreddin Ректор Нахчыванского государственного университета.

Türk dünyas›na ilham oldu ‹sa Habibbeyli

Nahç›van Devlet Üniversitesi Rektörü .

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

литература edebiyat

ÛðÌ‡Î «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ», ËÁ‰‡ÌËÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ‚ 1906 „. ‚ íËÙÎËÒÂ, ‡ Á‡ÚÂÏ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ 25 ÎÂÚ ÛÒÔÂ¯ÌÓ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎÓÒ¸ ‚ íÂ·ðËÁÂ Ë Å‡ÍÛ ÔÓ‰ ðÂ‰‡ÍˆËÂÈ ‚ÂÎËÍÓ„Ó ÔËÒ‡ÚÂÎfl ÑÊ‡ÎËÎ‡ å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â, Á‡ÎÓÊËÎ ÓÒÌÓ‚˚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ò‡ÚËðË˜ÂÒÍÓÈ ÔÂ˜‡ÚË Ë ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ ÍðËÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ðÂ‡ÎËÁÏ‡. «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ», ÔÂð‚˚È ˛ÏÓðËÒÚË˜ÂÒÍËÈ ÊÛðÌ‡Î Ú˛ðÍÓÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ‰‡Î ÒÂð¸ÂÁÌ˚È Ú‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÚÓÎ˜ÓÍ ð‡Á‚ËÚË˛ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ï˚ÒÎË ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ÇÓÒÚÓÍ‡. òËðÓÍÓÏ‡Ò¯Ú‡·Ì‡fl, ÛÔÓðÌ‡fl Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸Ì‡fl ·Óð¸·‡ Á‡ ÔðÓ·ÛÊ‰ÂÌËÂ, ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËÂ Ë ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ ÇÓÒÚÓÍ‡ Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ËÏÂÌÌÓ Ò «åÓÎÎ˚ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ‡». ÜÛðÌ‡Î ‚ÁflÎ Ì‡ ÒÂ·fl ÏËÒÒË˛ ÁÌ‡ÏÂÌÓÒˆ‡ ·Óð¸·˚ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ Ë ÔÂ˜‡ÚË Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ Ò‚Ó·Ó‰Û Ë ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÓÒÚ‡Î¸ÌÓÏ Ú˛ðÍÓ-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÏ ÏËðÂ. ùÚÓÚ ‚ÓËÌÒÚ‚Û˛˘ËÈ ÊÛðÌ‡Î ‰‡Î ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎ¸ÌÓÏÛ ‰‚ËÊÂÌË˛ ·ÓÎ¸¯Â, ˜ÂÏ ‰‡Î‡ ·˚ ˆÂÎ‡fl Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌ‡fl ‡ðÏËfl. «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» – ÔÓÛ˜ËÚÂÎ¸Ì‡fl ÍÌË„‡ Ó Ò‚Ó·Ó‰Â, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ‡fl Ì‡ Ë‰Âflı Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÔÓ‰˙ÂÏ‡. ÅÓð¸·Û Ò Ù‡Ì‡ÚËÁÏÓÏ, Ïð‡ÍÓ·ÂÒËÂÏ Ë ÓÚÒÚ‡ÎÓÒÚ¸˛ ‚ Ì‡˜‡ÎÂ ïï ‚., ‡ ‚ ÔÂðËÓ‰ ëÓ‚ÂÚÓ‚ Ò ÛÌË˜ÚÓÊÂÌËÂÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓ‰ Á‡‚ÂÒÓÈ ·ÓÎ¸¯Â‚ËÁÏ‡ ‚ÓÁ„Î‡‚ÎflÎ ËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓÚ ÊÛðÌ‡Î. Ç ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂ ÓÌ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ‰‚ËÊÛ˘Ëı ÒËÎ ‚ ·Óð¸·Â Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, ÎÓÍÓÏÓÚË‚ÓÏ, ‰ÓÒÚ‡‚Îfl‚¯ËÏ ‚Ó ‚ÒÂ Û„ÓÎÍË ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡, ä‡‚Í‡Á‡ Ë Ú˛ðÍÓÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡ Ë‰ÂË Ò‚Ó·Ó‰˚ Ë ‰Ûı ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË. ÜÛðÌ‡Î Ë„ð‡Î ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ-ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎ¸Ì˚ı

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

906 y›l›nda Tiflis’te yay›na bafllayan daha sonra büyük yazar Celil Mamedkulizade’nin yönetimi alt›nda 25 y›l boyunca Tebriz ve Bakû’de baflar›l› bir flekilde devam eden Molla Nasreddin dergisi milli hiciv edebiyat› ve kritik realizmin temelini att›. Molla Nasreddin Müslüman – Türk dünyas›n›n ilk mizah dergisidir. Do¤u ülkelerinde demokratik sosyal düflüncenin geliflmesinde ciddi yard›mlar› oldu. Do¤u’nun uyanmas›, yeniden dirilmesi ve özgürlü¤ü için genifl ölçekli, ›srarl› ve devaml› bir mücadelesi asl›nda Molla Nasreddin’le bafllad›.

Джалил Мамедкулизаде Celil Mamedkulizade

‰‚ËÊÂÌËflı ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ë íÛðˆËË, ‚ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËÓÌ‡ÎËÒÚÒÍÓÏ ‰‚ËÊÂÌËË ‚ àð‡ÌÂ, ‚ Û„ÎÛ·ÎÂÌËË Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ÔÓ ÚÛ ÒÚÓðÓÌÛ ä‡ÒÔËfl, ‚ ÛðÂ„ÛÎËðÓ‚‡ÌËË ÏÂÊÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ Ì‡ ä‡‚Í‡ÁÂ. ÜÛðÌ‡Î «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» ÒÚÓËÚ Ì‡ð‡‚ÌÂ Ò Ò‡Ï˚ÏË ÔÓÔÛÎflðÌ˚ÏË ÔÂ˜‡ÚÌ˚ÏË Óð„‡Ì‡ÏË á‡Ô‡‰‡ ÔÓ „ÎÛ·ËÌÂ Ë‰ÂÈÌÓ„Ó ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËfl, ÙÓðÏÂ Ë ÒÚËÎ˛. ùÚÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È ÊÛðÌ‡Î, ËÁ‰‡ÌÌ˚È ÔÓ ÒÚ‡Ì‰‡ðÚ‡Ï á‡Ô‡‰‡. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» – ÔÂð‚˚È Â‚ð‡ÁËÈÒÍËÈ ÊÛðÌ‡Î, ÒÓÂ‰ËÌË‚¯ËÈ ÇÓÒÚÓÍ Ë á‡Ô‡‰. ãËÚÂð‡ÚÛð‡, ÔÂ˜‡Ú¸ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ‡fl Ï˚ÒÎ¸ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ ÔÓ‰ÌflÎËÒ¸ Ì‡ ÛðÓ‚ÂÌ¸ Ö‚ð‡ÁËË ÔÓ ÒÚÛÔÂÌ¸Í‡Ï «åÓÎÎ˚ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ‡». «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» ÒÚ‡Î ÔÂð‚˚Ï ÔÂðËÓ‰Ë˜ÂÒÍËÏ ËÁ‰‡ÌËÂÏ, ÒÓÁ‰‡‚¯ËÏ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÛ˛ ¯ÍÓÎÛ, ËÁ‚ÂÒÚÌÛ˛ ‚

Dergi Azerbaycan ve di¤er bütün Türk dünyas›nda edebiyat ve bas›n›n ulusal özgürlük ve ba¤›ms›zl›k bayra¤›n› tafl›ma misyonunu üzerine ald›. Bu savaflç› dergi ba¤›ms›zl›k hareketine düzenli bir ordunun verece¤inden daha fazlas›n› verdi. Dolay›s›yla Molla Nasreddin ulusal dirilifl düflünceleri ve manevi yükselifle dayanan özgürlü¤ün ö¤retici bir kitab›d›r da. XX. yüzy›l›n bafl›nda fanatizmle, gericilikle, geri kalm›fll›kla, Sovyetler zaman›nda Bolflevizm perdesi alt›nda ulusal de¤erlerin yok edilmesi ile mücadeleyi bu dergi yönetti. Bu anlamda dergi, ulusal devletin ba¤›ms›zl›¤›n› harekete geçiren güç, Azerbaycan’›n, Kafkas ve Müslüman – Türk dünyas›n›n her köflesine özgürlükçü düflünce ve demokrasi ruhunu götüren bir lokomotif oldu. Dergi Türkiye ve Azerbaycan’da ulusal ba¤›ms›zl›k hareketlerinde, ‹ran’daki meflrutiyet hareketinde, Hazar Denizi’nin öte k›-

edebiyat литература

ËÒÚÓðËË ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ Ë ÔÂ˜‡ÚË ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡. ä‡Í ÎËÚÂð‡ÚÛðÌ‡fl ¯ÍÓÎ‡ ÓÌ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ ð‡ÁÌ˚ÏË Ú‚Óð˜ÂÒÍËÏË Ê‡Ìð‡ÏË, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËflÏË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ï˚ÒÎË, ‰‡ÊÂ „ð‡ÙËÍÓÈ. çË ð‡Ì¸¯Â, ÌË ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÌË Ó‰ÌÓÏÛ ÊÛðÌ‡ÎÛ ÌÂ ÒÛÊ‰ÂÌÓ ·˚ÎÓ Ó·˙Â‰ËÌËÚ¸ ÒÚÓÎ¸ÍÓ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ, ÔÓ˝ÚÓ‚ Ë ıÛ‰ÓÊÌËÍÓ‚. ÅÎ‡„Ó‰‡ðfl ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ¸Ì˚Ï ÛÒËÎËflÏ ÑÊ‡ÎËÎ‡ å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â ·˚Î‡ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì‡ ‡ðÏËfl «ÏÓÎÎ‡Ì‡ÒðÂ‰‰ËÌÓ‚ˆÂ‚» ËÁ ˜ËÒÎ‡ Ú‚Óð˜ÂÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ Ì‡˜‡Î‡ ïï ‚. ÉÎ‡‚ÌÓÍÓÏ‡Ì‰Û˛˘ËÏ ˝ÚÓÈ ‡ðÏËË ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË ·˚Î ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ ÔËÒ‡ÚÂÎ¸ ÑÊ‡ÎËÎ å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â. èÓ ÔðËÁÌ‡ÌË˛ ‚Ë‰ÌÓ„Ó ÔËÒ‡ÚÂÎfl «ÏÓÎÎ‡Ì‡ÒðÂ‰‰ËÌÓ‚ˆ‡» Ä·‰Ûðð‡„ËÏ-·ÂÍ‡ Äı‚Âð‰Ó‚‡, ÂÒÎË ‚‰ÓıÌÓ‚ÂÌËÂ Ë Ú‡Î‡ÌÚ ·˚ÎË ÔðËÒÛ˘Ë Ò‡ÏËÏ Ú‚Óð˜ÂÒÍËÏ Î˛‰flÏ, ÚÓ «ÚÂÏ˚ ÔÓ‰ÒÍ‡Á˚‚‡ÎË Ë ÔÛÚË ÛÍ‡Á˚‚‡ÎË» ÑÊ. å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â Ë ÊÛðÌ‡Î «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ». í‡ÍËÂ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ÎËÚÂð‡ÚÓð˚ Í‡Í åËðÁ‡ ÄÎÂÍÔÂð ë‡·Ëð, Ä·‰Ûðð‡„ËÏ·ÂÍ Äı‚Âð‰Ó‚, å‡ÏÂ‰ ë‡Ë‰ éð‰Û·‡‰Ë, ÄÎË ç‡ÁÏË, ÄÎËÍÛÎË É‡ÏÍ˛Ò‡ð, åËðÁ‡ÎË åfi‰ÊÛÁ, Å‡Èð‡Ï‡ÎË Ä··‡ÒÁ‡‰Â, å‡ÏÂ‰‡ÎË å‡Ì‡ÙÁ‡‰Â ë‡·ËÚ, ÄÎË ê‡ÁË ò‡Ï˜ËÁ‡‰Â Ë ‰ÂÒflÚÍË ‰ðÛ„Ëı Ú‡Í ËÎË ËÌ‡˜Â ÔËÚ‡ÎËÒ¸ Ú‚Óð˜ÂÒÍËÏ ‰ÛıÓÏ «åÓÎÎ˚ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ‡» ËÎË ÊÂ ÒÚ‡ÎË ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ÏË ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÊÛðÌ‡ÎÛ. «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» – ˝ÚÓ Í‡Í ·˚ ‰Â‰Û¯Í‡ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÈ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÔÂ˜‡ÚË. åÌÓÊÂÒÚ‚Ó Ë‰ÂÈ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ı Ò Ú‡ÍËÏË ·‡ÁÓ‚˚ÏË ÔÓÌflÚËflÏË, Í‡Í Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡, Ôð‡‚‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ÏÌÓ„ÓÔ‡ðÚËÈÌ‡fl ÒËÒÚÂÏ‡, ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl, ‚ÌÂÒÂÌÓ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ˝ÚËÏ ÊÛðÌ‡ÎÓÏ. àÒÍÛÒÒÚ‚Ó Í‡ðËÍ‡ÚÛð˚ ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ú‡ÍÊÂ Ó·flÁ‡ÌÓ Ò‚ÓËÏ ÔÓfl‚ÎÂÌËÂÏ ÊÛðÌ‡ÎÛ «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ». ÑÓ ÌÂ„Ó ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Í‡ðËÍ‡ÚÛð˚, ÌÓ ‰‡ÊÂ ÌËÍ‡ÍËÂ ðËÒÛÌÍË ÌÂ ÔÂ˜‡Ú‡ÎËÒ¸. ä‡ðËÍ‡ÚÛð‡ «èðÓ·ÛÊ‰ÂÌËÂ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡», ÔÓfl‚Ë‚¯‡flÒfl Ì‡ Ó·ÎÓÊÍÂ ÔÂð‚Ó„Ó ÌÓÏÂð‡ ÊÛðÌ‡Î‡ «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ», ÒÚ‡Î‡ Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏÓÈ Ò‡ÚËðË˜ÂÒÍÓÈ „ð‡ÙËÍË. ÖÂ Ì‡ðËÒÓ‚‡Î ÔÓ Á‡Í‡ÁÛ ÑÊ‡ÎËÎ‡ å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â ÌÂÏÂˆÍËÈ ıÛ‰ÓÊÌËÍ éÒÍ‡ð òÏÂðÎËÌ„, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl ÔðÓÊË‚‡‚¯ËÈ ‚ íËÙÎËÒÂ. ÇÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ˝ÚÓÚ ‚‡ÊÌ˚È Ë ÁÌ‡˜ËÏ˚È ‰Îfl ÔÂ˜‡ÚË Ê‡Ìð ÒÚ‡Î ÛÒÔÂ¯ÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ú¸ ‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈ ıÛ‰ÓÊÌËÍ ÄÁËÏ ÄÁËÏÁ‡‰Â. ëÎÂ‰Ûfl ÔÓ ÔÛÚË «åÓÎÎ˚ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ‡», ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Í‡ðËÍ‡ÚÛð˚ Ë ÒÂ„Ó‰Ìfl Á‡‚ÓÂ‚˚‚‡ÂÚ ÔðËÁÌ‡ÌËÂ. «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» - ÔÓ‰ÎËÌÌ˚È ¯Â‰Â‚ð ÔÂ˜‡ÚË ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ Ë ‚ÒÂ„Ó Ú˛ðÍÓ-ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡. àÏÂÌÌÓ ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ ˝ÚÓ„Ó ·ÂÒˆÂÌÌÓ„Ó ÊÛðÌ‡Î‡

y›s›ndaki ulusal hareketler sürecinde, Kafkasya’daki halklar aras› iliflkilerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynad›. Molla Nasreddin dergisi Bat›’n›n en popüler bas›n organlar›yla içerik derinli¤i, form ve tasar›m›yla eflit düzeydeydi. Bu Bat› standartlar›nda yay›nlanan gerçek bir Do¤u dergisidir. Ayr›ca Molla Nasreddin Do¤u ile Bat›’y› birlefltiren ilk Avrasya dergisidir. Azerbaycan’›n edebiyat, bas›n ve toplumsal düflüncesi Avrasya düzeyine Molla Nasreddin’in basamaklar›nda yükseldi. Bu özeli¤iyle Molla Nasreddin Azerbaycan edebiyat ve bas›n tarihinde kendine has bilinen ekolünü kuran ilk süreli yay›n organ› oldu. Bir edebiyat ekolü olarak farkl› sanat dallar›yla, toplumsal düflüncenin e¤ilimleri ve hatta grafikle temsil edildi. Ne önce ne de sonra bu kadar yazar›, flair ve sanatç›y› bir araya getirmek nasip olmad› hiçbir dergiye. Calil Mamedkulizade’nin sürekli gayretleri sayesinde XX. yüzy›l›n bafl›nda Azerbaycan sanatç› ayd›nlar›ndan “Molla Nasreddinciler” “ordusu” kuruldu. Bu “ordu”nun milli ayd›n s›n›f›n›n baflkomutan› Azerbaycan’›n önde gelen yazar› Calil Mamedkuladze oldu. Molla Nasreddinci ünlü yazar Abdurrahim Bek Ahverov’un itiraflar›na göre, e¤er ilham ve yetenek sanatç› insanlara has ise “konular› telkin eden ve yol gösteren” C. Mamedkulizade ve Molla Nasreddin dergisi olmufltur. Mirza Alekper Sabir, Abdurragim Bek Ahverod, Mamed Said Ordubadi, Ali Nazmi, Alikuli Gamkyusar, Mirzali Möcuz, Bayramali Abbaszade, Mamedali Manafzade, Sabit, Ali Razi fiamçizade gibi ünlü edebiyatç›lar ve onlarca di¤er yazar, bir flekilde Molla Nasreddin’in ya-

Журнал «Молла Насреддин» был настоящей школой астера карикатуры, сотрудничавшие в разные годы с «Моллой Насреддином», – Исмаил Ахундов, Газанфар Халигов, Гусейн Алиев, Гусейнкули Зейналов, Эмир Гаджиев (Азербайджан), Константин Дорш, Бено (Россия), Жозеф Роттер (Германия), Халил Мусаев (Дагестан), Чиладзе (Грузия), Сеидали Бехзад (Тебриз) прославились благодаря публикации их рисунков в этом журнале. В течение ХХ в. изданные в Азербайджане журналы «Занбур» («Оса»), «Ары» («Пчела»), «Мезели» («Забавный»), «Кирпи» («Еж») продолжали линию «Моллы Насреддина». «Карагёз» («Черноглазый»), Хаял («Вымысел»), «Тикан» («Колючка»), издававшиеся в Турции, «Азербайджан», «Сури Исрафиль» («Рог Исрафиля»), «Насими-Шимал» («Северный ветерок») – в Иране, «Тохмак» («Колотушка») в Туркмении, «Муштум», «Чаян» («Многоножка») в Узбекстане, «Уклар» «Яшен», «Ял-юрт» в Татарии, «Танг чолпан» в Дагестане своим появлением обязаны журналу «Молла Насреддин».

Molla Nasreddin dergisi okul oldu

olla Nasreddin’le çeflitli y›llarda çal›flan karikatür ustalar› ‹smail Ahundov, Gazanfar Haligov, Gusyn Aliyev, Guseynkulu Zeynalov, Emir Gadjiyev (Azerbaycan), Konstantin Dorfl, Beno (Rusya), Jozef Rotter (Almanya), Halil Musayev (Da¤›stan), Çiladze (Gürcistan), Seiadli Behzat (‹ran) bu dergide yay›nlanan çizimleri sayesinde ün kazand›lar. XX. yüzy›l boyunca Azerbaycan’da Zanbur (Eflek Ar›s›), Ar›, Mezeli (Nefleli), Kirpi, Molla Nasreddin’in çizgisini takip ettiler. Türkiye’de Karagöz, Hayal, Diken, ‹ran’da Azerbaycan Suri ‹srafil (‹srafil’in Suru), Nasimi fiimal (Kuzey Rüzgar›), Türkmenistan’da Tohmak (Tokmak), Özbekistan’da Mufltum, Çayan (K›rkayak), Tataristan’da Uklar, Yaflen, Yalyurt, Da¤›stan’da Tang Çolpan gibi dergiler varl›klar›n› Molla Nasreddin dergisine borçlular.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

литература edebiyat

«Молла Насреддин» играл важную роль в национальноосвободительных движениях в Азербайджане и Турции, в конституционалистском движении в Иране, в углублении национальных процессов по ту сторону Каспия, в урегулировании межнациональных отношений на Кавказе. Dergi Türkiye ve Azerbaycan’da ulusal ba¤›ms›zl›k hareketlerinde, ‹ran’daki meflrutiyet hareketinde, Hazar Denizi’nin öte k›y›s›ndaki ulusal hareketler sürecinde, Kafkasya’daki halklar aras› iliflkilerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynad›. ÔÓfl‚ÎflÎÓÒ¸ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Ò‡ÚËðË˜ÂÒÍËı ÊÛðÌ‡ÎÓ‚ Ë „‡ÁÂÚ ÒÌ‡˜‡Î‡ ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ë Ì‡ ä‡‚Í‡ÁÂ, ‡ Á‡ÚÂÏ ‚Ó ‚ÒÂÏ Ú˛ðÍÓÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÏ ÏËðÂ, „‰Â Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ð‡Á‚ËÚËÂ ðÂ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓ-Ò‡ÚËðË˜ÂÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ Ë Í‡ðËÍ‡ÚÛð˚. ÜÛðÌ‡Î ‡ÍÚÛ‡ÎÂÌ Ë ÒÓ‚ðÂÏÂÌÂÌ ‚Ó ‚ÒÂ ‚ðÂÏÂÌ‡. ÖÒÎË ‰‡Ú˚ ‚˚ÔÛÒÍÓ‚ Ì‡˜‡Î‡ ïï ‚. Á‡ÏÂÌËÚ¸ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÏË, ÚÓ ÊÛðÌ‡Î ÏÓÊÌÓ ÔðËÌflÚ¸ Á‡ «åÓÎÎÛ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ‡» Ì‡¯ÂÈ ˝ÔÓıË. ÅÂÒÒÏÂðÚÌ˚Â Ë‰ÂË ÑÊ.å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â Ë ÊÛðÌ‡Î‡ «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» ÒÓ‚Ô‡‰‡˛Ú Ò ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌËÏË Ë‰ÂflÏË ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË, ·˚ÚÛ˛˘ËÏË ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ Ë ÓÒÚ‡Î¸ÌÓÏ Ú˛ðÍÒÍÓÏ ÏËðÂ. ÜÛðÌ‡Î «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ», ËÁ‰‡‚‡‚¯ËÈÒfl ‚ Ì‡˜‡ÎÂ ïï ‚. ÑÊ‡ÎËÎÓÏ å‡ÏÂ‰ÍÛÎËÁ‡‰Â (1869-1932), ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ Ì‡‰ÂÊÌ˚Ï ÔÓÏÓ˘ÌËÍÓÏ ‰Îfl ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂ„Ó ˜ËÚ‡ÚÂÎfl ‚ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓÏ ÔÓÌËÏ‡ÌËË ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÓÔðÂ‰ÂÎÂÌËfl, „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ë ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË, ÏËðÓ‚Ó„Ó ð‡Á‚ËÚËfl. èÓ˝ÚÓÏÛ ð‡ÒÔÓðflÊÂÌËÂ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË àÎ¸ı‡Ï‡ ÄÎËÂ‚‡ Ó ÔðÓ‚Â‰ÂÌËË 100-ÎÂÚÌÂ„Ó ˛·ËÎÂfl ÊÛðÌ‡Î‡ «åÓÎÎ‡ ç‡ÒðÂ‰‰ËÌ» Ì‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ Ò˚„ð‡ÂÚ ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ·˚ „ðÓÏ‡‰ÌÓÂ Ì‡ÒÎÂ‰ËÂ ÊÛðÌ‡Î‡ ˆÂÎÂÌ‡Ôð‡‚ÎÂÌÌÓ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡ÎÓÒ¸ ‰Îfl ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl Ì‡¯Â„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. ÅÓÎ¸¯ÓÈ Ôð‡Á‰ÌËÍ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓÈ ÔÂ˜‡ÚË ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ ÒÚ‡ÌÂÚ ‚‡ÊÌÂÈ¯ËÏ ÎËÚÂð‡ÚÛðÌÓËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ ÒÓ·˚ÚËÂÏ ‚Ó ‚ÒÂÏ Ú˛ðÍÓÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÒÍÓÏ ÏËðÂ. n

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

rat›c› ruhuyla beslendi veya dergi sayesinde ünlü oldular. Molla Nasreddin bugünkü demokratik bas›n›n dedesi gibidir. ‹fade hürriyeti, insan haklar›, çok partili sistem, demokrasi gibi temel kavramlarla ilgili birçok düflünce bu dergi ile topluma girdi. Azerbaycan’da karikatür sanat› da ortaya ç›k›fl›n› bu dergiye borçludur. Ondan önce Azerbaycan’da de¤il karikatür, herhangi bir resim bile bas›lmazd›. Derginin ilk say›s›n›n kapa¤›nda yer alan “Müslüman Dünyan›n Uyan›fl›” karikatürü satirik grafi¤in gerçek bir program› oldu. Karikatürü Calil Mamedkulizade’nin siparifli üzerine o zamanlar Tiflis’te yaflayan Alman sanatç› Oscar Shmerling çizdi. Sonralar› bas›n için bu önemli ve anlaml› üslubu Azerbaycan’›n mümtaz sanatç›lar›ndan Azim Azimzade baflar›l› bir flekilde kullanmaya bafllad›. Molla Nasreddin’in yolunu izleyen karikatür sanat› bugün de de¤er kazan›yor. Molla Nasreddin Azerbaycan ve bütün Türk dünyas›n›n gerçek bir edebiyat flaheseridir. Özellikle bu çok k›ymetli derginin etkisiyle önce Azerbaycan’da ve Kafkasya’da sonra realist satirik edebiyat ve karikatürünün gelifl-

mesinin bafllad›¤› bütün MüslümanTürk dünyas›nda birçok mizah dergisi yay›nland›. Dergi bütün zamanlar için aktüel ve ça¤daflt›r. E¤er XX. yüzy›l›n bafl›ndaki ç›k›fl tarihlerini bugünkü tarihlerle de¤ifltirecek olursak Molla Nasreddin’i ça¤›m›z dergisi olarak kabul etmek mümkündür. C. Mamedkulizade ve Molla Nasreddin’in ölümsüz fikirleri Azerbaycan ve di¤er Türk dünyas›nda yaflayan günümüz ba¤›ms›zl›k düflünceleriyle örtüflüyor. XX. yüzy›l›n bafl›nda Calil Mamekulizade (1869-1932) taraf›ndan yay›nlanan Molla Nasreddin dergisi, milli - manevi kendi kaderini kendi tayin etme süreci, devlet ba¤›ms›zl›¤› ve demokratikleflme, dünyan›n geliflmesi gibi benzer kavramlarda bugünün okuyucusu için güvenli bir yard›mc› olabilir. Onun için Azerbaycan Cumhurbaflkan› ‹lham Aliyev’in Molla Nasreddin dergisinin 100. y›l› jübilesinin devlet nezdinde kutlanmas›yla ilgili verdi¤i talimat, derginin muazzam miras›n›n devletimizin verimli geliflmesi amac›na uygun kullan›lmas›nda önemli bir rol oynuyor. Azerbaycan’daki özgür bas›n›n büyük bayram› bütün Türk – ‹slâm dünyas›nda en önemli edebî ve tarihî bir olay olacakt›r. n

Поколение трех революций: камо грядеши? Юрий Брязгунов Журналист (Украина).

Üç devrimin çocuklar›: Nereye gidiyorsunuz? Yuriy Brazgunov Gazeteci (Ukrayna).

ÂÒÚÌ‡‰ˆ‡Ú¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ÒÚÛ‰ÂÌÚ˚ ÍËÂ‚ÒÍËı ‚˚Ò¯Ëı Û˜Â·Ì˚ı Á‡‚Â‰ÂÌËÈ Ë Ëı ðÓ‚ÂÒÌËÍË ËÁ ‰ðÛ„Ëı „ÓðÓ‰Ó‚ ìÍð‡ËÌ˚ ‚˚¯ÎË Ì‡ ·˚‚¯Û˛ ÔÎÓ˘‡‰¸ éÍÚfl·ð¸ÒÍÓÈ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË (Ì˚ÌÂ – ÁÌ‡ÏÂÌËÚ˚È å‡È‰‡Ì çÂÁ‡ÎÂÊÌÓÒÚË), ð‡Á·ËÎË Ô‡Î‡ÚÍË Ì‡ „ð‡ÌËÚÌÓÈ ÏÓÒÚÓ‚ÓÈ Ë Ó·˙fl‚ËÎË ·ÂÒÒðÓ˜ÌÛ˛ „ÓÎÓ‰Ó‚ÍÛ. éÌË ÚðÂ·Ó‚‡ÎË ÒÏÂÌËÚ¸ Ôð‡‚fl˘ËÈ ðÂÊËÏ ÚÓ„‰‡¯ÌÂÈ ÔÓÎÛÍÓÎÓÌË‡Î¸ÌÓÈ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ìÍð‡ËÌ˚ Ë ÛÚ‚Âð‰ËÚ¸ ÍÛðÒ Ì‡ ÔÓÎÌÛ˛ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË. ãË‰ÂðÛ ·ÂÒÔðÂˆÂ‰ÂÌÚÌÓÈ ‡ÍˆËË ˛ÌÓ¯ÂÒÚ‚‡ 50-ÏËÎÎËÓÌÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ é.ÑÓÌË˛ ‰‡ÊÂ Û‰‡ÎÓÒ¸ ‰Ó·ËÚ¸Òfl ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËfl Ò ÚðË·ÛÌ˚ ÇÂðıÓ‚ÌÓÈ ê‡‰˚ (Ô‡ðÎ‡ÏÂÌÚ‡) ìÍð‡ËÌ˚ ‚ ÔðflÏÓÏ ˝ÙËðÂ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓ„Ó ð‡‰ËÓ Ë ÚÂÎÂ‚Ë‰ÂÌËfl ìëëê. ëÚÛ‰ÂÌ˜ÂÒÍ‡fl „ÓÎÓ‰Ó‚Í‡ ‚ äËÂ‚Â ËÏÂÎ‡ ðÂÁÓÌ‡ÌÒ ‚ åÓÒÍ‚Â, „‰Â ˝ÚÓ ÒÓ·˚ÚËÂ Ó·ÒÛÊ‰‡ÎË ‰ÂÔÛÚ‡Ú˚ „Óð·‡˜Â‚ÒÍÓ„Ó ÇÂðıÓ‚ÌÓ„Ó ëÓ‚ÂÚ‡ ëëëê. é‰Ì‡ÍÓ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ‡ÍÚ‡ Ò‡ÏÓÔÓÊÂðÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÏÓÎÓ‰ÂÊË ðÂÒÔÛ·ÎËÍË ·˚Î‡ ÎË¯¸ ÓÚÒÚ‡‚Í‡ ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎfl Ôð‡‚ËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡, Í‡ð‰ËÌ‡Î¸Ì˚ı ÊÂ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÈ, ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÈ Ë ÒÓˆË‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË ìÍð‡ËÌ˚ ÌÂ ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ. ëÚ‡ÎË Á‚Û˜‡Ú¸ ÒÍÂÔÚË˜ÂÒÍËÂ ÌÓÚÍË: ÏÓÎ, Áðfl ‰ÂÚÍË ðËÒÍÓ‚‡ÎË Á‰ÓðÓ‚¸ÂÏ Ë ‰‡ÊÂ ÊËÁÌ¸˛, „Óð‡ ðÓ‰ËÎ‡ Ï˚¯¸... çÓ ˜ÂðÂÁ „Ó‰ ËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ÒÚ‡ÎÓ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÓÚˆ‡ÏË Ò‡ÏÓÈ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓÈ ÒËÎÓÈ ÛÊÂ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎ¸ÌÓÈ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË, ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÓÏ ÍÓÚÓðÓÈ ·˚ÎÓ ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌËÂ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ìÍð‡ËÌ˚ 24 ‡‚„ÛÒÚ‡ 1991 „. Ë ÙÂÌÓÏÂÌ‡Î¸ÌÓÂ Â„Ó ÔÓ‰Ú‚ÂðÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ ðÂÙÂðÂÌ‰ÛÏÂ 1 ‰ÂÍ‡·ðfl ÚÓ„Ó ÊÂ „Ó‰‡: ·ÓÎÂÂ 90 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ ÔðÓ„ÓÎÓÒÓ‚‡‚¯Ëı Á‡

Фотограф: Юнус Эрдогду Foto¤raflar: Yunus Erdo¤du

toplum общество

‰ÓÎ„ÓÊ‰‡ÌÌÛ˛ Ò‚Ó·Ó‰Û Ë Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ ‚˚·Óð! á‚ÂÁ‰Ì˚È ˜‡Ò ÛÍð‡ËÌÒÍËı ˛ÌÓ¯ÂÈ Ë ‰Â‚Û¯ÂÍ ÔðÓfl‚ËÎÒfl ‚ ‡ÍÚË‚ÌÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË Ë ÔðÓ‚Â‰ÂÌËË ÏÌÓ„ÓÚ˚Òfl˜Ì˚ı ÏËÚËÌ„Ó‚ ‚ äËÂ‚Â, ã¸‚Ó‚Â (‰Ó 100 Ú˚Ò. ÏËÚËÌ„Û˛˘Ëı), Û˜‡ÒÚËË ‚ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÏ ÔÓıÓ‰Â ¯‡ıÚÂðÓ‚, ‰Ó‚Â‰ÂÌÌ˚ı ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËÂÈ Ë ·Â‰ÌÓÒÚ¸˛ ‰Ó ÓÚ˜‡flÌËfl, Í ¯Ú‡·-Í‚‡ðÚËðÂ ÓÚð‡ÒÎÂ‚Ó„Ó ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ‚ ÑÓÌÂˆÍÂ, Ï‡ÒÒÓ‚ÓÏ ð‡ÒÍÎÂË‚‡ÌËË ÎËÒÚÓ‚ÓÍ Ë ‡„ËÚ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÔÎ‡Í‡ÚÓ‚ Ë Ú.‰. ä‡Á‡ÎÓÒ¸, ÓÍð˚ÎÂÌÌ‡fl ‚ÒÂÌ‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÓ·Â‰ÓÈ, ÍÓÚÓðÛ˛ Ê‰‡ÎË ÒÚÓÎÂÚËflÏË, ÛÍð‡ËÌÒÍ‡fl ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ Ó·ðÂÎ‡ ÍÓÎÓÒÒ‡Î¸Ì˚Â ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰Îfl ðÂ‡ÎËÁ‡ˆËË ‚ÒÂı ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚ı Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÂÈ ‚Ó ËÏfl ÔðÓˆ‚ÂÚ‡ÌËfl Ò‚ÓÂÈ ÔðÂÍð‡ÒÌÓÈ êÓ‰ËÌ˚. êÂ‡ÎËË

n alt› y›l önce Kiev’deki üniversite ö¤rencileri ve Ukrayna’n›n di¤er flehirlerindeki yafl›tlar› eski Oktyabrskaya Revolutsiya Meydan› (flimdiki ünlü Ba¤›ms›zl›k Maydan›’na (meydan›) ç›k›p tafl kald›r›mda kurulu çad›rlar› parçalad›lar ve süresiz açl›k grevine bafllad›lar. Bu grevin amac›; o zamanlar Sovyet Ukrayna’n›n yar› sömürgeci mevcut rejimini de¤ifltirmek ve cumhuriyetin tam ba¤›ms›zl›k yolunu açmakt›. Bu efli görülmemifl protesto sayesinde 50 milyonluk Ukrayna gençli¤inin lideri O. Doniy, Verhovnaya Rada’n›n (parlamento) kürsüsünden Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devlet radyo ve televizyonunun canl› yay›n›nda konuflma yapmay› baflard›. Ö¤rencilerin açl›k grevi Moskova’da yank› bulmufl, Gorbaçev SSCB’sinin Yüksek Konseyi milletvekilleri durumu hemen müzakere etmifllerdi. Gençli¤in kendini feda etti¤i bu eylemin sonucunda sadece Baflbakan istifa etmiflti. Zira bunun d›fl›nda Ukrayna’n›n politik, ekonomik ve toplumsal hayat›nda köklü de¤ifliklikler gerçekleflmedi. Bunun üzerine flüphe dolu sesler yükselmeye bafllad›: Güya çocuklar sa¤l›klar›n›, hatta hayatlar›n› bofl yere riske atm›fllard› ve da¤ fare do¤urmufltu. Fakat bir y›l sonra babalar›yla beraber bu genç nesil, sonunda 24 A¤ustos 1991 y›l›nda Ukrayna’n›n ba¤›ms›zl›¤›n›n ilan edildi¤i ve ayn› y›l›n Aral›k ay›nda yap›lan referandumda ola¤anüstü bir flekilde kabul edildi¤i (uzun süre beklenen ba¤›ms›zl›k ve Avrupa tercihi %90’dan fazla “evet” oyu ald›) ulusal ba¤›ms›zl›k devri-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

общество toplum

˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·‚‡Î‡ ÔÂð‚ÓÈ ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ 1990-ı „„. ÒÚ‡ÎË Ó˜ÂðÂ‰Ì˚Ï ËÒÔ˚Ú‡ÌËÂÏ ‰Îfl ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÍÓÚÓðÓÂ „ÓÚÓ‚Ó ·˚ÎÓ ðËÒÍÓ‚‡Ú¸ ÊËÁÌ¸˛ ‚Ó ËÏfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. éÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ò‚Ó·Ó‰Û ˜‡ÒÚÓ ÎÂ„˜Â ‰Ó·˚Ú¸, ˜ÂÏ ÂÊÂ˜‡ÒÌÓ Ì‡ÔÓÎÌflÚ¸ ÔÓÎÌÓˆÂÌÌ˚Ï Ë ÌÛÊÌ˚Ï Ì‡ðÓ‰Û ÒÓ‰ÂðÊ‡ÌËÂÏ. íÓÚ‡Î¸ÌÓÂ Ó·ÌË˘‡ÌËÂ ·ÓÎÂÂ 80 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ìÍð‡ËÌ˚ ÔðË 10-Ú˚Òfl˜ÌÓÈ ËÌÙÎflˆËË ‚ „Ó‰, ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ÔÓfl‚Ë‚¯ËÂÒfl ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ò ÒÓÒÂ‰flÏË (Úð‡ÌÁËÚ „‡Á‡, ·‡ÁËðÓ‚‡ÌËÂ ðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó óÂðÌÓÏÓðÒÍÓ„Ó ÙÎÓÚ‡ ‚ ëÂ‚‡ÒÚÓÔÓÎÂ, ‰ÂÎËÏËÚ‡ˆËfl Ë ‰ÂÏ‡ðÍ‡ˆËfl „ð‡ÌËˆ Ò êî, ÅÂÎ‡ðÛÒ¸˛, åÓÎ‰Ó‚ÓÈ, êÛÏ˚ÌËÂÈ), fl‰ÂðÌÓÂ ð‡ÁÓðÛÊÂÌËÂ Ë ÏÌÓ„ÓÂ ‰ðÛ„ÓÂ Á‡ÒÚ‡‚ËÎÓ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ·ÓÎÂÂ ÚðÂÁ‚Ó ÒÏÓÚðÂÚ¸ Ì‡ ÓÍðÛÊ‡˛˘ËÈ ÏËð, ÍÓÚÓð˚È, Í‡Í ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸, ÚÓÊÂ ÌÂ ·˚Î „ÓÚÓ‚ Í

ÔÓfl‚ÎÂÌË˛ ÌÓ‚Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. Ç Ó‰ÌÓ˜‡Ò¸Â ÏËÎÎËÓÌ˚ ˛ÌÓ¯ÂÈ Ë ‰Â‚Û¯ÂÍ ÒÚ‡ÎË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ·ÂÁð‡·ÓÚÌ˚ÏË, ÌÓ Ë ÔðÓÒÚÓ ÌÂ‚ÓÒÚðÂ·Ó‚‡ÌÌ˚ÏË Û ÒÂ·fl ‰ÓÏ‡ ‚ Ò‡Ï˚È ÚðÛ‰Ì˚È ÏÓÏÂÌÚ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. èÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û ÓÏ·Û‰ÒÏÂÌ‡, Ì˚ÌÂ ·ÓÎÂÂ ¯ÂÒÚË ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÛÍð‡ËÌˆÂ‚ ÛÂı‡ÎË Á‡ „ð‡ÌËˆÛ Ò ˆÂÎ¸˛ Ì‡ÈÚË ð‡·ÓÚÛ, ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡fl ˜‡ÒÚ¸ ËÁ ÌËı – ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ Ë ÛÊÂ ÔÓ‚ÁðÓÒÎÂ‚¯ËÂ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËÓÌÂð˚ Ì‡˜‡Î‡ 1990-ı „Ó‰Ó‚. ëÚðÓËÚÂÎË ‰‡˜ ‚ èÓ‰ÏÓÒÍÓ‚¸Â ‰Îfl ÌÓ‚˚ı ðÛÒÒÍËı Ë ÍÓÚÚÂ‰ÊÂÈ ‰Îfl ÒðÂ‰ÌÂ„Ó ÍÎ‡ÒÒ‡ ‚ èÓðÚÛ„‡ÎËË, ÒË‰ÂÎÍË ‚ÓÁÎÂ ÌÂÏÓ˘Ì˚ı ÒÚ‡ðÛ¯ÂÍ ‚ àÚ‡ÎËË, ÒÂÁÓÌÌ˚Â ÒÂÎ¸ıÓÁð‡·ÓÚÌËÍË Ì‡ ÙÂðÏ‡ı ‚ èÓÎ¸¯Â, ÔÎÓÚÌËÍË Ë ÒÚÓÎflð˚ ‚ óÂıËË, ð‡·ÓÚÌËÍË

Реалии экономического обвала первой половины 1990-х гг. стали очередным испытанием для поколения, которое готово было рисковать жизнью во имя независимости. Оказалось, что свободу часто легче добыть, чем ежечасно наполнять полноценным и нужным народу содержанием. 1990’l› y›llar›n ilk yar›s›ndaki ekonomik çöküflün gerçekleri, ba¤›ms›zl›k u¤runa hayatlar›n› tehlikeye atmaya haz›r bu nesil için mutlak bir imtihan oldu. Özgürlü¤ü elde etmenin, onu her saat faydal› ve millete laz›m olan içerikle doldurmaktan daha kolay oldu¤u anlafl›ld›.

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

minin en dinamik gücü oldu. Ukrayna genç erkek ve k›zlar›n›n y›ld›z›, Kiev ve Lvov’da gerçeklefltirilen ve binlerce (say›lar› 100 bine kadar ulaflt›) kiflinin kat›ld›¤› mitinglerde, sömürülme ve çaresiz fakirli¤e kadar sürüklenen maden iflçilerinin ünlü yürüyüflünde, Donetsk’teki Sendikalar Bakanl›¤›’n›n Genel Merkezi’ne çok say›da bildiri sahifeleri ve propaganda pankartlar›n›n yap›flt›r›lmas› olaylar›nda yükseldi. Görünen o ki, yüzy›llar boyunca beklenen ulusal çaptaki bu zaferle coflan Ukrayna gençli¤i, ülkelerinin refah› için entelektüel ve di¤er bütün yeteneklerini hayata geçirebilecek muazzam imkanlar elde etmifllerdi. 1990’l› y›llar›n ilk yar›s›ndaki ekonomik çöküflün gerçekleri, ba¤›ms›zl›k u¤runa hayatlar›n› tehlikeye atmaya haz›r bu nesil için mutlak bir imtihan oldu. Özgürlü¤ü elde etmenin, onu her saat faydal› ve millete laz›m olan içerikle doldurmaktan daha kolay oldu¤u anlafl›ld›. Y›ll›k % 10.000’lerdeki enflasyondan dolay› nüfusun % 80’den fazlas›n›n fakir düflmesi, komflularla yaflanan problemler (gaz geçifli, Sivastopol’daki Rus donanmas›, Rusya Federasyonu, Belarus, Moldova, Romanya ile s›n›rlar›n ayr›lmas› ve belirlenmesi), d›flar›dan yap›lan ça¤r›lar, nükleer silahs›zlanma ve di¤er birçok sorun yaflan›yordu. Bu sorunlar gençli¤i, yeni bir devletin ç›kmas›na kendisinin de haz›r olmad›¤› d›fl dünyaya daha serinkanl› bakmaya zorlad›.

toplum общество

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

общество toplum

Лишь украинка могла изобрести последний крик моды: джинсы под украинскую блузкувышиванку с национальным орнаментом. Milli süslerle ifllenen Ukrayna bluzunun alt›na jeans gibi son moday› ancak Ukraynal› bir k›z bulabilirdi. ÒÙÂð˚ Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl ‚ íÛðˆËË – ‚ÓÚ ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ÔÓÎÌ˚È ÔÂðÂ˜ÂÌ¸ Á‡ÌflÚËÈ ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ÛÍð‡ËÌˆÂ‚ Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ‡ÏË éÚ˜ËÁÌ˚. ÇÒ˛‰Û ÓÚÏÂ˜‡˛Ú Ëı ‚˚ÒÓÍËÈ ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎËÁÏ Ë ÒÚ‡ð‡ÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸, ·Î‡„Ó‰‡ðflÚ Á‡ ÔÓðfl‰Ó˜ÌÓÒÚ¸ Ë ˜ÂÒÚÌÓÒÚ¸, ÌÓ ‚ÒÂ ˝ÚÓ ÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ ÌÂÌÛÊÌ˚Ï ‚ ìÍð‡ËÌÂ, ‚‡ÎÓ‚˚È ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ ÔðÓ‰ÛÍÚ ÍÓÚÓðÓÈ ÛÔ‡Î ‰Ó 30 % ÛðÓ‚Ìfl 1990 „. í˚Òfl˜Ë Î˛‰ÂÈ ÛÊÂ ·ÂÁ‚ÓÁ‚ð‡ÚÌÓ ÔÓÚÂðflÌ˚ ‰Îfl ìÍð‡ËÌ˚: ‚ èÓðÚÛ„‡ÎËË, èÓÎ¸¯Â, àÚ‡ÎËË ÏÂÒÚÌ˚Â ıÓÁflÂ‚‡ ÔðÂ‰ÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ú‡ÍËÏ ‡ÍÍÛð‡ÚÌ˚Ï Ë ÒÚÓfl˘ËÏ ð‡·ÓÚÌËÍ‡Ï Ì‡ÚÛð‡ÎËÁÓ‚‡Ú¸Òfl Ë ÔÂðÂ‚ÂÁÚË Ì‡ ÔÓÒÚÓflÌÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ÊËÚÂÎ¸ÒÚ‚‡ ‰ÂÚÂÈ, ÓÔðÂ‰ÂÎËÚ¸ Ëı ‚ ¯ÍÓÎ˚ ËÎË ‰Ó¯ÍÓÎ¸Ì˚Â Û˜ðÂÊ‰ÂÌËfl. éÒÚ‡‚¯ËÏÒfl ‚ ìÍð‡ËÌÂ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡Ï ÏË„ð‡ÌÚ˚ ‚˚Ò˚Î‡˛Ú ‚‡Î˛ÚÛ, ÍÓÚÓð‡fl Ë‰ÂÚ ËÎË Ì‡ ÓÔÎ‡ÚÛ Û˜Â·˚ ‚ ‚ÛÁ‡ı ËÎË ÔðÓÒÚÓ ÔðÓÂ‰‡ÂÚÒfl. ÖÒÚ¸ Ù‡ÍÚ˚ Ë ‰ðÛ„Ó„Ó ðÓ‰‡: ð‡·ÓÚÌËÍË Óð„‡ÌÓ‚ ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌËfl Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚Û˛Ú, ˜ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì‡fl ˜‡ÒÚ¸ ÔÓÒÂÚËÚÂÎÂÈ Í‡ÁËÌÓ Ë Á‡‚Â‰ÂÌËÈ Ò «Ó‰ÌÓðÛÍËÏË ·‡Ì‰ËÚ‡ÏË» – ËÏÂÌÌÓ ˛Ì˚Â ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍË ÚÂÔÂðÂ¯ÌËı ÓÒÚ‡ð·‡ÈÚÂðÓ‚... ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ˜ÚÓ ÌÂ ‚ÒÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÔÓÍÓÎÂÌËfl «ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË Ì‡ „ð‡ÌËÚÂ» ÓÍ‡Á‡ÎËÒ¸ ‚ ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. åÌÓ„ËÂ ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÎË ÊËÚ¸ ð‡‰ËÍ‡Î¸ÌÓÈ ðÓÏ‡ÌÚËÍÓÈ, ÔÓÔÓÎÌflfl ðfl‰˚ ˝ÍÒÚðÂÏËÒÚÒÍËı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ ÚËÔ‡ ìçÄìçëé Ë ‰‡ÊÂ ‚ÓÂ‚‡ÎË ‚ «„Óðfl˜Ëı ÚÓ˜Í‡ı» ÔÓÒÚÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡: Ì‡ ÒÚÓðÓÌÂ ÒÂÔ‡ð‡ÚËÒÚÓ‚ ‚ ÏÓÎ‰Ó‚ÒÍÓÏ èðË‰ÌÂÒÚðÓ‚¸Â Ë Ì‡Ó·ÓðÓÚ – ÔÓÏÓ„‡ÎË „ðÛÁËÌ‡Ï ÔðÓÚË‚ ËÏ ÔÓ‰Ó·Ì˚ı ‚ Ä·ı‡ÁËË. Ç Ò‡ÏÓÈ ìÍð‡ËÌÂ ðÂÁÍÓ ‚ÓÁðÓÒÎ‡ ÔðÂÒÚÛÔÌÓÒÚ¸, Ì‡ðÍÓÏ‡ÌËfl Ë ÔðÓÒÚËÚÛˆËfl ÒðÂ‰Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊË Ë ‰‡ÊÂ ‰ÂÚÂÈ. éÙËˆË‡Î¸Ì‡fl ˆËÙð‡ 100 Ú˚Ò.

100

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

·ÂÒÔðËÁÓðÌ˚ı ‰ÂÚÂÈ ‚ ÒÚð‡ÌÂ, ÔÓ ÏÌÂÌË˛ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÌÂ ÓÚ‚Â˜‡ÂÚ ðÂ‡Î¸ÌÓÈ Í‡ðÚËÌÂ Ë fl‚ÌÓ Á‡ÌËÊÂÌ‡. êÂÁÍÓ ÛÏÂÌ¸¯ËÎ‡Ò¸ ðÓÊ‰‡ÂÏÓÒÚ¸ Ë Û‚ÂÎË˜ËÎ‡Ò¸ ÒÏÂðÚÌÓÒÚ¸, ˜ÚÓ ÔÓ‚ÎÂÍÎÓ Á‡ ÒÓ·ÓÈ ÒÓÍð‡˘ÂÌËÂ ‚ÒÂ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl ÒÚð‡Ì˚. é‰Ì‡ÍÓ ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, ‚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ ìÍð‡ËÌÂ ðÂÁÍÓ Û‚ÂÎË˜ËÎÓÒ¸ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚: ÂÒÎË ‰Ó 1991 „. ‚ ìëëê Ì‡Ò˜ËÚ˚‚‡ÎÓÒ¸ ˜ÛÚ¸ ·ÓÎ¸¯Â 1 ÏÎÌ ÒÚÛ‰ÂÌÚÓ‚, ÚÓ Ì˚ÌÂ ˝ÚÓÚ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎ¸ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 2,5 ÏÎÌ. àÏÂÌÌÓ ˝Ú‡ Í‡ÚÂ„ÓðËfl ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ ‰ÂÍ‡·ðÂ 2004 „. ‚ÌÓ‚¸ ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ‰‚ËÊÛ˘ÂÈ ÒËÎÓÈ ÁÌ‡ÏÂÌËÚÓÈ ÛÊÂ «Óð‡ÌÊÂ‚ÓÈ» (ÔÓÛÍð‡ËÌÒÍË – «ÔÓÏ‡ð‡Ì˜Â‚ÓÈ») ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË Ì‡ å‡È‰‡ÌÂ, Ú‡Í ÔÓð‡ÁË‚¯ÂÈ ‚ÂÒ¸ ÏËð Ò‚ÓÂÈ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸˛, ‚˚‰ÂðÊÍÓÈ Ë ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl

Milyonlarca genç erkek ve k›z bir anda sadece iflsiz kalmad›, ba¤›ms›z genç cumhuriyetin kuruluflunun en zor anlar›nda, kendi vatanlar›nda gereksiz insanlar haline geldiler. Ombudsman›n verdi¤i bilgilere göre alt› milyondan fazla Ukraynal› ifl bulmak amac›yla yurt d›fl›na göç etti. Bunlar›n önemli bir bölümü genç ve 1990’l› y›llar›n bafl›nda büyüyen devrimcilerdir. Moskova yak›nlar›nda yeni Ruslar için veya Portekiz’de orta s›n›f için yazl›k ve villa infla etmek, ‹talya’da güçsüz yafll› kad›nlara bak›c›l›k yapmak, Polonya’da çiftliklerde geçici iflçi olarak çal›flmak, Çek Cumhuriyeti’nde do¤ramac› ve marangozluk yapmak, Türkiye’de hizmet sektöründe çal›flmak; bütün bunlar vatanlar›ndan uzakta çal›flan Ukraynal›lar›n yapt›¤› ifllerin tam bir listesi de¤il kesinlikle. Her yerde üstün profesyonellikleri ve gayretleri, dürüst ve namuslu olduklar› için takdir edildikleri gözleniyor. Ama anlafl›lan, bütün bunlar 1990 y›l›ndakilerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda GSM’si %30’a kadar düflen Ukrayna’da gereksiz olduklar› görüldü. Ukrayna için binlerce insan geri dönmemek üzere kaybedildi. Portekiz’de, Polonya’da, ‹talya’da yerli ifl sahipleri böyle düzgün ve de¤erli iflçilere vatandafll›k al›yorlar, çocuklar›n› okul veya okul öncesi kurumlara vererek sürekli oturuma izni al›yorlar. Göçmenler Ukrayna’da kalan yak›nlar›na para gönderiyorlar. Bu para ya üniversite e¤itimine veya beslenmeye harcan›yor. Burada baflka durumlar da söz konusu: E¤itimcilerin belirttiklerine göre bugün kumarhane ve “tek kollu haydutlar›n” oldu¤u yerlere gidenlerin önemli bir k›sm›, flimdiki kaçak iflçilerin genç yak›nlar›.

toplum общество

ÌÂÒÓÍðÛ¯ËÏÓÈ ‚ÓÎÂÈ Ë ÒÚðÂÏÎÂÌËÂÏ ÓÚÒÚÓflÚ¸ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ËÌÒÚËÚÛÚ˚ Ë Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ ÔÛÚ¸ ð‡Á‚ËÚËfl. èÓÁÓðÌ˚Â Ù‡ÍÚ˚ ÔðÂ‰˚‰Û˘Â„Ó ‰ÂÒflÚËÎÂÚÌÂ„Ó ðÂÊËÏ‡, ÛÊ‡ÒÌÛ‚¯ËÂ ÏËð Ò‚ÓÂÈ ÊÂÒÚÓÍÓÒÚ¸˛ Ë ˆËÌËÁÏÓÏ (Û·ËÈÒÚ‚Ó ÊÛðÌ‡ÎËÒÚ‡ É.ÉÓÌ„‡‰ÁÂ Ë Â˘Â 38 Â„Ó ÍÓÎÎÂ„, ÚÂððÓð ÔðÓÚË‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‰ÂflÚÂÎÂÈ, ÚÓÚ‡Î¸Ì‡fl ÍÓððÛÔˆËfl, ÍÓÌÚð‡·‡Ì‰‡ ÓðÛÊËfl ‰Îfl ðÂ‡ÍˆËÓÌÌ˚ı ðÂÊËÏÓ‚, Ù‡Î¸ÒËÙËÍ‡ˆËfl ‚˚·ÓðÓ‚ Ë Ú.Ô.), ÌÂ ÒÏÓ„ÎË ‚˚Úð‡‚ËÚ¸ ËÁ ˛Ì˚ı ‰Û¯ ÒÚðÂÏÎÂÌËÂ Í ˆË‚ËÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÒÚË Ë Ó·˘Â˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. ëÂÏÌ‡‰ˆ‡Ú¸ ‰ÌÂÈ Ì‡ ÏÓðÓÁÌÓÏ å‡È‰‡ÌÂ ÒÚ‡ÎË Â˘Â Ó‰ÌËÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ Ó„ðÓÏÌ˚ı ÔÓÚÂÌˆË‡Î¸Ì˚ı ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ Ì‡ˆËË. çÓ Í‡ÊÂÚÒfl, ÓÍðÂÔ¯ËÂ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÒÚËıËflı ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÎÂÚ ‰Û¯Ë ÏÓÎÓ‰˚ı Î˛‰ÂÈ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‡‰‡ÔÚËðÛ˛ÚÒfl Í ÔÂðÏ‡ÌÂÌÚÌ˚Ï Í‡ð‰ËÌ‡Î¸Ì˚Ï ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â. èðËÚÓðÏÓÁËÎ‡Ò¸ ÏË„ð‡ˆËfl Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚ı ˛ÌÓ¯ÂÈ Ë ‰Â‚Û¯ÂÍ Á‡ ÔðÂ‰ÂÎ˚ ìÍð‡ËÌ˚. Ç ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl Ï‡ÚÂðË‡Î¸ÌÓÈ ÔÓÏÓ˘Ë ÏÓÎÓ‰˚Ï Ï‡ÚÂðflÏ ‚ ÒÚð‡ÌÂ Û‚ÂÎË˜ËÎ‡Ò¸ ðÓÊ‰‡ÂÏÓÒÚ¸. åÂÌ¸¯Â ÒÚ‡ÎÓ ð‡Á‚Ó‰Ó‚ ÒðÂ‰Ë ÏÓÎÓ‰˚ı ÒÂÏÂÈÌ˚ı Ô‡ð. ÑËÌ‡ÏËÍ‡ ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl

Ó·ÛÒÎÓ‚ËÎ‡ ‰ÂÙËˆËÚ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ð‡·Ó˜Ëı ÔðÓÙÂÒÒËÈ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ ÒÚðÓËÚÂÎ¸ÒÚ‚Â, ÒÙÂðÂ Ó·ÒÎÛÊË‚‡ÌËfl, Ì‡ Úð‡ÌÒÔÓðÚÂ. Ç äËÂ‚Â, Ì‡ÔðËÏÂð, 80 Ú˚Ò. Ú‡ÍËı ‚‡Í‡ÌÒËÈ. èÓ‚˚¯ÂÌËÂ Á‡ð‡·ÓÚÌÓÈ ÔÎ‡Ú˚ ÔÂ‰‡„Ó„‡Ï, Ì‡Ó·ÓðÓÚ, ÔðË‚ÂÎÓ Í ËÒ˜ÂÁÌÓ‚ÂÌË˛ Û˜ËÚÂÎ¸ÒÍËı ‚‡Í‡ÌÒËÈ. èÓ-ÔðÂÊÌÂÏÛ Ò‡Ï˚ÏË ÔÓÔÛÎflðÌ˚ÏË ÒðÂ‰Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÔðÓÙÂÒÒËË ˛ðËÒÚ‡, ˝ÍÓÌÓÏËÒÚ‡, ÊÛðÌ‡ÎËÒÚ‡, ‰ËÔÎÓÏ‡Ú‡. äÓÌÍÛðÒ˚ ÔÓÒÚÛÔ‡˛˘Ëı ‚ ‚ÛÁ˚ Ì‡ ˝ÚË ÒÔÂˆË‡Î¸ÌÓÒÚË ÓÒÚ‡˛ÚÒfl Ò‡Ï˚ÏË ‚˚ÒÓÍËÏË. ç‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÙÂÏËÌËÁ‡ˆËfl ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÔðÓÙÂÒÒËÈ, ÍÓÚÓð˚Â ð‡Ì¸¯Â ·˚ÎË ÔðÂðÓ„‡ÚË‚ÓÈ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÒËÎ¸ÌÓÈ ÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ ÊÛðÌ‡ÎËÒÚËÍÂ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ ˝ÎÂÍÚðÓÌÌ˚ı ëåà, ˜ÚÓ „Ó‚ÓðËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÚÂððÓð ÔðÓÚË‚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ˝ÚÓÈ ÔðÓÙÂÒÒËË ÌÂ ËÒÔÛ„‡Î ‰‡ÊÂ ‰Â‚Û¯ÂÍ. éÌË, ÍÒÚ‡ÚË, Á‡‰‡˛Ú ÚÓÌ Ë ‚ ÔÓ‚ÒÂ‰ÌÂ‚ÌÓÈ ÊËÁÌË ÏÓÎÓ‰ÂÊË, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚ ÏÓ‰Â. ãË¯¸ ÛÍð‡ËÌÍ‡ ÏÓ„Î‡ ËÁÓ·ðÂÒÚË ÔÓÒÎÂ‰ÌËÈ ÍðËÍ ÏÓ‰˚: ‰ÊËÌÒ˚ ÔÓ‰ ÛÍð‡ËÌÒÍÛ˛ ·ÎÛÁÍÛ‚˚¯Ë‚‡ÌÍÛ Ò Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ÓðÌ‡ÏÂÌÚÓÏ. á‡ðÛ·ÂÊÌ˚Â ðÓ‚ÂÒÌËˆ˚ Ò Û‰Ë‚ÎÂÌËÂÏ ÓÚÏÂÚËÎË Â˘Â Ó‰ÌÛ ‰ÂÚ‡Î¸ ‚ ÏÂÌÚ‡Î¸ÌÓÏ ÔÓ‚Â‰ÂÌËË ÛÍð‡ËÌÍË: ‰‡ÊÂ ÒÓ·Ëð‡flÒ¸ ‚ „‡ÒÚðÓÌÓÏ ËÎË Ì‡ ð˚ÌÓÍ Á‡

“Granit devrimi” neslinin bütün temsilcileri benzeri durumlarda de¤il elbette. Birço¤u radikal bir romantizmle yaflamaya devam etti. UNA-UNSO gibi bir dizi radikal kurulufllara kat›ld›lar ve hatta postsovyet co¤rafyada Moldova Pridnestrov’da ayr›l›kç›lar›n saf›nda atefl hatt›nda savaflt›lar ve fakat ayn› durumdaki Abhazya’da Gürcülere yard›m ettiler. Bugün Ukrayna’da ise gençler ve hatta çocuklar aras›nda cinayet, uyuflturucu ve fuhufl tablosu h›zl› bir flekilde büyüyor. Ülkede sokak çocuklar›n›n say›s›, resmî rakamlara göre 100 bin fakat kamuoyunun düflüncesine göre bu say› gerçe¤i yans›tm›yor. Do¤um oran› h›zla düflüyor, ölüm oran› büyüyor. Bu da beraberinde ülkenin bütün nüfusunun azalmas›n› getiriyor. Bu yaflananlar›n yan›nda baflka alanlarda art›fllar da söz konusu. Mesela ö¤renci say›s› çok artt›. 1991 y›l›na kadar Ukrayna Sovyet Cumhuriyeti’nde bir milyondan biraz fazla ö¤renci varken, bugün bu say› 2.5 milyon. Gençli¤in özellikle bu kesimi Aral›k 2004 y›l›nda art›k “turuncu” ad›yla ünlü; bütün dün-

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

101

общество toplum

yay› hoflgörüsü, sabr› ve sars›lmaz iradesi, demokratik kurumlar› ve geliflmede Avrupa’n›n yolunu savunmas›yla flafl›rtan Maydan’daki devrimin hareket gücüydü. Önceki rejimin ac›mas›zl›¤› ve insanlar› hor görmesiyle dünyay› dehflete düflüren yüz k›zart›c› olaylar› (gazeteci G. Gongadze ve 38 arkadafl›n›n öldürülmesi, politik ve toplumu temsil eden kimi insanlara karfl› yap›lan terör, yolsuzluk, muhalif taraflar için örgütlenen silah kaçakç›l›¤›, seçimlere hile kar›flt›rmak v.b.) genç ruhlardan uygarlaflma ve ortak insanî de¤erlere olan hevesi ç›karmad›. Dondurucu so¤ukluktaki Maydan’da geçen on yedi gün, yedi yüzy›ll›k kölelefltirmeden uyanan ulusun büyük potansiyel imkanlar›na tan›kl›k etti. Fakat öyle görünüyor ki son y›llardaki toplumsal afetlerde güçlenen gençlerin ruhu yavafl yavafl devletteki esasl› de¤iflikliklere adapte oluyor. Yetenekli gençlerin Ukrayna d›fl›na gitmeleri durdu. Genç annelere yap›lan yard›mlar›n önemli derecede art›r›lmas› sonucu do¤um oran› büyüdü. Genç çiftler aras›nda boflanma azald›. Özellikle inflaat, hizmet ve ulafl›m sektörü baflta olmak üzere, ekonomik geliflmenin dinamosu birkaç meslek aç›¤›na yol açt›. Mesela Kiev’de 80 bin adet böyle bofl yer var. Ö¤retmen maafllar›n›n art›r›lmas›, bofl ö¤retmen yerlerinin dolmas›na sebep oldu. Gençler aras›nda en popüler meslekler eskiden oldu¤u gibi yine hukuk, ekonomi, gazetecilik ve diplomasi. Bu mesleklerin fakültelerini bar›nd›ran üniversiteler ilk s›rada tercih ediliyor.

ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ÏË ÓÌ‡ ÔðËıÓð‡¯Ë‚‡ÂÚÒfl ÔÂðÂ‰ ÁÂðÍ‡ÎÓÏ Ë Ó‰Â‚‡ÂÚÒfl ÔÓÎÛ˜¯Â, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl ÍÓ„‰‡ Á‡Ô‡‰Ì˚Â Ò‚ÂðÒÚÌËˆ˚ ÌÂ ÔðË‰‡˛Ú ˝ÚÓÏÛ ÓÒÓ·Ó„Ó ÁÌ‡˜ÂÌËfl. àÌÚÂðÂÒÌ˚Â ËÁÏÂÌÂÌËfl ÔðÓËÁÓ¯ÎË Ë ‚Ó ‚Á„Îfl‰‡ı ˛ÌÓ¯ÂÈ, ‚ÒÂ ·ÓÎ¸¯Â ÓÒÓÁÌ‡˛˘Ëı Ò‚Ó˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Í‡Í Á‡˘ËÚÌËÍÓ‚ êÓ‰ËÌ˚. íð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ÒÎÛÊ·Â ‚ ·˚‚¯ÂÈ ëÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ‡ðÏËË, „‰Â ·˚ÚÓ‚‡ÎË Ù‡ÍÚ˚ ‚‡ð‚‡ðÒÍËı ÌÂÛÒÚ‡‚Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÏÂÌflÂÚÒfl Ì‡ ÓÒÓÁÌ‡ÌËÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÒÚðÓËÚ¸ ‚ÓÓðÛÊÂÌÌ˚Â ÒËÎ˚ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ ìÍð‡ËÌ˚ Ì‡ ÌÓ‚ÓÈ ÓÒÌÓ‚Â. éÊË‰‡ÂÏ˚È ÔÂðÂıÓ‰ Í 2010 „. Í ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ‡ðÏËË ÔÓ‚˚ÒËÎ ÔðÂÒÚËÊ ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‰‡ÊÂ ‚ ÒÚÛ‰ÂÌ˜ÂÒÍÓÈ ÒðÂ‰Â, „‰Â ÓÚÌ˚ÌÂ

102

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÓÙËˆÂðÒÍÓÂ Á‚‡ÌËÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌ˚ı Í‡ÙÂ‰ð‡ı ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÎË¯¸ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÔÎ‡ÚÌÓÈ ÙÓðÏÂ Ó·Û˜ÂÌËfl. èÓÔÛÎflðÌ˚ÏË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ‚ÓÂÌÌÓ-ÒÔÓðÚË‚Ì˚Â Ó·˙Â‰ËÌÂÌËfl, ‚ÓÁðÓÊ‰‡˛ÚÒfl Í‡Á‡ˆÍËÂ ÒÚðÛÍÚÛð˚ Ò Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ÛÍÎ‡‰ÓÏ. Ç ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Â Ò‚ÓÂÏ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ – Á‡ ‚ÒÚÛÔÎÂÌËÂ ‚ çÄíé Ë Öë, ıÓÚfl Ì‡ ‚ÓÒÚÓÍÂ Ë ˛„Â ÒÚð‡Ì˚ Ú‡ÍËı ÏÂÌ¸¯Â. ê‡ÁÛÏÂÂÚÒfl, ÂÂ ÍÛÏËð‡ÏË Ì˚ÌÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÒÛÔÂðÁ‚ÂÁ‰‡ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓ„Ó ÙÛÚ·ÓÎ‡ ÄÌ‰ðÂÈ òÂ‚˜ÂÌÍÓ ÒÓ ‚ÒÂÈ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ Ò·ÓðÌÓÈ, ‰Ó¯Â‰¯ÂÈ ‰Ó ˜ÂÚ‚ÂðÚ¸ ÙËÌ‡Î‡ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÔÂð‚ÂÌÒÚ‚‡, ÌÂÓ‰ÌÓÍð‡ÚÌ˚È ˜ÂÏÔËÓÌ ÏËð‡ ÒðÂ‰Ë ·ÓÍÒÂðÓ‚-ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡ÎÓ‚ ÇËÚ‡ÎËÈ äÎË˜ÍÓ Ë ÔÓ·Â‰ËÚÂÎ¸ ÍÓÌÍÛðÒ‡ «Ö‚ðÓ‚Ë‰ÂÌËÂ-2004» ÔÂ‚Ëˆ‡ êÛÒÎ‡Ì‡ ã˚Ê˚˜ÍÓ. Ñ‚ÓÂ ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÔÓ¯ÎË ‚

Eskiden insanl›¤›n güçlü yar›s› olan erkeklerin tekelindeki baz› mesleklerde art›k kad›n hakimiyeti gözlemleniyor. Mesela gazetecilikte, özellikle elektronik gazetecilikte, terörün bu mesle¤i yapanlara karfl› oldu¤unu söylemesi bile gazeteci k›zlar› korkutmad›. Bunlar özellikle moda alan›nda gençli¤in günlük hayat›na yön veriyorlar. Milli süslerle ifllenen Ukrayna bluzunun alt›na jeans gibi son moday› ancak Ukraynal› bir k›z bulabilirdi. Yurtd›fl›ndaki yafl›tlar› Ukraynal› k›z›n görgü mantalitesinden bir detay› flu flekilde veriyorlar: Bat›l› k›zlar markete ya da pazara ç›karken ne giyindiklerine fazla özen göstermezken, Ukraynal› yafl›tlar› daha iyi elbiselerini giyerler, aynan›n önünde süslenir ondan sonra pazara ç›karlar.

toplum общество

·ÓÎ¸¯Û˛ ÔÓÎËÚËÍÛ. ãË‰Âð ÒÚÛ‰ÂÌ˜ÂÒÍÓÈ ðÂ‚ÓÎ˛ˆËË Ì‡ „ð‡ÌËÚÂ é.ÑÓÌËÈ – Ú‡ÍÊÂ. çÓ Ó·ð‡Á ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl ·Û‰ÂÚ ÌÂ ÒÓ‚ÒÂÏ ÔÓÎÌ˚Ï, ÂÒÎË ÌÂ ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ Â˘Â Ó‰ÌÛ ÔðÓ·ÎÂÏÛ ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂÈ ìÍð‡ËÌ˚ – flÁ˚ÍÓ‚Û˛. çÂ ÒÂÍðÂÚ, ˜ÚÓ „ÓðÓ‰ÒÍÓÂ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË Ì‡ ‚ÓÒÚÓÍÂ Ë ˛„Â ÒÚð‡Ì˚, ‚ ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Â ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÚ ðÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í. çÂÍÓÚÓð˚Â ÔÓÎËÚËÍË ÔðÓ·ÎÂÏÛ ÎËÌ„‚ËÒÚË˜ÂÒÍÛ˛ ÔðÂ‚ð‡˘‡˛Ú ‚ Ù‡ÍÚÓð ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ð‡ÁÎË˜Ì˚ı ðÂ„ËÓÌÓ‚ ÒÚð‡Ì˚, ÔðÂÒÎÂ‰Ûfl ÎË˜Ì˚Â ˆÂÎË. èð‡‚‰‡, Á‡ÌËÏ‡˛ÚÒfl ˝ÚËÏ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÚ‡ð¯Â„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl. ûÌÓÒÚ¸ ÒÚð‡Ì˚ ÔÓÍ‡ Á‡ÌËÏ‡ÂÚ ‚˚ÊË‰‡ÚÂÎ¸ÌÛ˛ ÔÓÁËˆË˛, ÔðÂÍð‡ÒÌÓ ÒÓÁÌ‡‚‡fl, Í ˜ÂÏÛ ÏÓÊÂÚ ÔðË‚ÂÒÚË ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÂ Ì‡ ˝ÚÌË˜ÂÒÍÓÈ ÓÒÌÓ‚Â. Ç ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔðÓÒÂ ÏÓÎÓ‰ÂÊ¸ ÒÍÎÓÌflÂÚÒfl Í ÚÂÁËÒÛ, ÔðÓ‚ÓÁ„Î‡¯ÂÌÌÓÏÛ Ëı ‚ÓÊ‰ÂÏ Ì‡ ÔÓÏ‡ð‡Ì˜Â‚ÓÏ å‡È‰‡ÌÂ, ‡ Ì˚ÌÂ ÔðÂÁË‰ÂÌÚÓÏ ìÍð‡ËÌ˚ ÇËÍÚÓðÓÏ û˘ÂÌÍÓ, ˜ÚÓ Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ ‚˚·Óð Ì‡ˆËË ÚðÂ·ÛÂÚ ÁÌ‡ÌËfl ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ ðÓ‰ÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó flÁ˚Í‡, ÌÓ Ë ÌÂÒÍÓÎ¸ÍËı ‰ðÛ„Ëı. à Ú‡ÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚È ÔÓ‰ıÓ‰, Ò Ôð‡‚ÓÏ ÓÒÓÁÌ‡ÌÌÓ„Ó Ô‡ÚðËÓÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ‚˚·Óð‡, ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ‰ÓÏËÌ‡ÌÚÓÈ ‰Îfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË Ë ÔðË ðÂ¯ÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı ‚ÓÔðÓÒÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÒÚ‡‚ËÚ ÔÂðÂ‰ ÌÂÈ ÊËÁÌ¸. n

“Vatan›n savunucular›” olarak sorumluluklar›n› zamanla daha da çok idrak eden gençlerin görüfllerinde ilginç de¤ifliklikler meydana geldi. Barbar ve kanunsuz davran›fllar›n oldu¤u eski Sovyet ordusunda askerlik hizmetine gösterilen geleneksel olumsuz ilgi, yeni bir temel üzerinde ba¤›ms›z Ukrayna’n›n silahl› kuvvetlerinin kurulmas› gereklili¤i ile yer de¤ifltiriyor. 2010 y›l›na do¤ru profesyonel orduya geçme projesi bundan sonra paral› e¤itimle askeri kürsülerde al›nacak olan subay rütbesi, ö¤renci çevrelerinde bile askerli¤in prestijini art›rd›. Askeri sportif dernekler popüler hale gelmeye, Kazak kurulufllar› geleneksel milli bir düzenle yeniden dirilmeye bafllad›. Her ne kadar ülkenin do¤u ve güneyinde farkl› düflünenler olsa da, genç ço¤unluk NATO ve AB’ye girmekten yana. Avrupa futbolunun süper y›ld›z› Andrey fievçenko ve dünya futbol flampiyonas›nda çeyrek finale ç›kan Ukrayna futbol tak›m›, birçok dünya flampiyonlu¤u bulunan boksör Vitaliy Kliçko, 2004 Eurovisyon flark› yar›flmas› birincisi Ruslana gençli¤in idolleri oldular. Son ikisi ve granit ö¤renci devriminin lideri O. Doniy politikaya at›ld›.

E¤er bugünkü Ukrayna’n›n dil problemini de hat›rlamazsak, genç neslin karakterini tam olarak ifade etmifl olmayaca¤›z. Ülkenin do¤u ve güneyinde insanlar›n ço¤unun eski metropolün dilini konufltu¤u s›r de¤il. Her ne kadar eski nesilden olsalar da, baz› politikac›lar dil problemini kendi flahsi amaçlar› do¤rultusunda kafl›yarak ülkenin çeflitli bölgelerini karfl› karfl›ya getirme faktörü olarak kullan›yorlar. Ülke gençli¤i, etnik temelli bir karfl› karfl›ya gelmenin nelere yol açaca¤›n›n iyi bildikleri için flimdilik bekleme durumunda. Bu konuda gençlik, Maydan’daki turuncu liderleri ve flimdinin Cumhurbaflkan› Viktor Yuflenko’nun “Avrupa seçene¤ine ba¤l› olarak sadece öz devlet dilinin de¤il, birkaç dil daha ö¤renmek gerekti¤i” tezine uyuyor. Yurtsever bir tercihin de idrakinde olmay› koruyan böylesi uygar bir yaklafl›m, yaflanan ihtilallerin sadece seyircisi de¤il, sars›nt›l› birkaç ihtilalin aktif kat›l›mc›s› olmufl Ukrayna gençli¤i için hayattaki birçok problemin çözümünde önemli rol oynayacakt›r. n

Украинка, собираясь в гастроном или на рынок за продуктами, прихорашивается перед зеркалом и одевается получше, в то время когда западные сверстницы не придают этому особого значения. Bat›l› k›zlar markete ya da pazara ç›karken ne giyindiklerine fazla özen göstermezken, Ukraynal› yafl›tlar› daha iyi elbiselerini giyerler, aynan›n önünde süslenir ondan sonra pazara ç›karlar. D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

103

история tarih

Восточная и западная культура в произведениях

Дмитрия Кантемира Халил Иналджик Доктор наук, профессор Билькентского университета, Анкара (Турция).

Do¤u ve Bat› Kültürleri uzman›:

Dimitri Kantemir Halil ‹nalc›k

Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi, Ankara (Türkiye).

‡ðÎÓ‚ËˆÍËÈ ÏËð 1699 „., Á‡‚Âð¯Ë‚¯ËÈ ÔÂðËÓ‰ ÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó ÍðËÁËÒ‡, ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛÂÚ Ì‡˜‡ÎÓ ÌÓ‚ÓÈ ˝ÔÓıË ‚ ËÒÚÓðËË éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. éÒÏ‡ÌÒÍ‡fl ËÏÔÂðËfl Ì‡˜ËÌ‡ÂÚ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ ÒÏÂ¯‡ÌÌ˚È Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ËÌÚÂðÂÒ Í ÍÛÎ¸ÚÛðÂ Ë ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, Ó ÍÓÚÓð˚ı ‰Ó ÌÂ‰‡‚ÌÂ„Ó ‚ðÂÏÂÌË ·˚Î‡ ÌÂ ÎÂÒÚÌÓ„Ó ÏÌÂÌËfl. èÓÒÎÂ ˝ÚÓ„Ó ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÎÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ ÔÓÌflÚ¸ á‡Ô‡‰ Ë Á‡Ô‡‰ÌÓÂ ÁÌ‡ÌËÂ Ë, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓÂ „Î‡‚ÌÓÂ, ð‡Á„‡‰‡Ú¸ ÒÂÍðÂÚ Â„Ó ÛÒÔÂıÓ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÎÂÚ. àÁÏÂÌÂÌËÂ ÔÓÁËˆËË éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛ Í á‡Ô‡‰Û ÔðËÏÂ˜‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÓÌÓ ÒÚ‡ÎÓ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎ¸Ì˚Ï Ì‡˜‡ÎÓÏ ÔðÓˆÂÒÒ‡, ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÔÓÎÛ˜Ë‚¯Â„Ó Ì‡Á‚‡ÌËÂ «Â‚ðÓÔÂËÁ‡ˆËË». ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È ÏËÒÚËˆËÁÏ, ÓÒÌÓ‚˚‚‡˛˘ËÈÒfl Ì‡ ÒËÒÚÂÏÂ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚË ‚Á„Îfl‰Ó‚, ÒÓÒÚÓfl˘ÂÈ ËÁ ÍÓÌÙÎËÍÚÛ˛˘Ëı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚, ÛÒÚð‡ÌËÎ ÔðÂ„ð‡‰˚ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ð‡ÁÌ˚ÏË ÍÛÎ¸ÚÛð‡ÏË Ë Ò‰ÂÎ‡Î ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï ˝ÏÓˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ÛÒ‚ÓÂÌËÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ð‡ÙËÌËðÓ‚‡ÌÌ˚Ï ‚˚Ò¯ËÏ ÒÓÒÎÓ‚ËÂÏ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç 1703 „Ó‰Û ê‡ÏË åÂıÏÂÚ-Ô‡¯‡, „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È Á‡ ðÂÁÛÎ¸Ú‡Ú˚ ä‡ðÎÓ‚ËˆÍÓ„Ó ÏËð‡, ·˚Î Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Ì‡ ‰ÓÎÊÌÓÒÚ¸ ‚ÂÎËÍÓ„Ó ‚ËÁËðfl Ë ÒÚ‡Î ÍÓÌÚðÓÎËðÓ‚‡Ú¸ ÛÔð‡‚ÎÂÌËÂ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ. é·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ë ÒÚÓðÓÌÌËÍ ÏËð‡, ê‡ÏË åÂıÏÂÚ-Ô‡¯‡ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï ÔðËÌˆËÔÓÏ ‚ÌÂ¯ÌÂÈ ÔÓÎËÚËÍË éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡

104

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Ò˜ËÚ‡Î ÒÓıð‡ÌÂÌËÂ ÏËð‡. Ç ÚÓ ‚ðÂÏfl ÚðË‰ˆ‡ÚËÎÂÚÌËÈ ÑÏËÚðËÈ ä‡ÌÚÂÏËð (ä‡ÌÚËÏÛð) ·˚Î ËÒÍðÂÌÌËÏ ‰ðÛ„ÓÏ ÌÓ‚Ó„Ó ‚ÂÎËÍÓ„Ó ‚ËÁËðfl. éÌ, ‚ÂÎËÍËÈ ‚ËÁËð¸ Ë Â„Ó ÎË˜Ì˚È ÒÓ‚ÂÚÌËÍ çÂÙËÈÓ„ÎÛ ·˚ÎË ÎË‰Âð‡ÏË ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl, ÔÓÎÛ˜Ë‚¯Â„Ó ð‡Á‚ËÚËÂ ‚ ùÔÓıÛ Ú˛Î¸Ô‡ÌÓ‚. ä‡ÌÚÂÏËð ÓÔËÒ˚‚‡ÂÚ çÂÙËÈÓ„ÎÛ Í‡Í Á‰ð‡‚ÓÏ˚ÒÎfl˘Â„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, Ê‡Ê‰Û˘Â„Ó ÔÛÚÂÏ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ËÁÛ˜ÂÌËfl Î‡ÚËÌÒÍÓ„Ó flÁ˚Í‡ ÒÓÂ‰ËÌËÚ¸ ‚ ÒÂ·Â Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ Ë ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ ÍÛÎ¸ÚÛð˚. ÅÎËÁÍËÏ ‰ðÛ„ÓÏ ˝ÚÓÈ ËÁ·ð‡ÌÌÓÈ „ðÛÔÔ˚ ·˚Î „Î‡‚Ì˚È ‰ð‡„ÓÏ‡Ì (ÔÂðÂ‚Ó‰˜ËÍ) ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð å‡‚ðÓÍÓð‰‡ÚÓ, ÍÓÚÓð˚È Ò˚„ð‡Î ÌÂÏ‡ÎÓ‚‡ÊÌÛ˛ ðÓÎ¸ ‚ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËË ä‡ðÎÓ‚ËˆÍÓ„Ó ÏËð‡. å‡‚ðÓÍÓð‰‡ÚÓ ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ „ðÂÍÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â, ÔÓÎÛ˜Ë‚

699’da, önceden tahmin edilmemifl bir bunal›m dönemini sona erdiren Karlofça Bar›fl›, Osmanl› tarihinde yeni bir devrin bafllang›c›n› simgeler. O vakte kadar Bat›’y› ve onun kültürünü küçümsemifl olan Osmanl›lar›n tutumu, bu kültüre ve baflar›lar›na sayg›yla kar›fl›k bir merak duymaya bafllad›. Bunu Bat›’y› ve Bat›’n›n bilgisini daha iyi anlamak ve en önemlisi de son y›llardaki baflar›s›n›n s›rr›n› keflfetmek arzusu takip etti. Osmanl›lar›n Bat›’ya karfl› tavr›nda vuku bulan bu temel de¤iflme, daha sonralar› Bat›l›laflma süreci olarak bilinecek olan fleyin Türkiye’deki hakiki bafllang›c› olacakt›r. Öte yandan, çat›flan unsurlardan müteflekkil birleflik bir bütün anlay›fl›na izin veren Do¤u mistisizmi, iki farkl› kültür ve din aras›ndaki engelleri kald›rd› ve rafine Osmanl› üst s›n›f›n›n Bat› kültürüne duygusall›kla yaklaflmas›n› imkân dahiline soktu. 1703’te, Karlofça Bar›fl Antlaflmas›’n›n neticesinden sorumlu Osmanl› Devleti Sekreteri (Defterdar) Râmi Mehmet Pafla, Vezir-i Azam olarak Osmanl› yönetiminin bafl›na geçti. Kültürlü ve bar›fl yanl›s› biri olan Râmi Mehmet Pafla, Osmanl› siyasetinin temel ilkesi olarak bar›fl› benimsedi. O s›ralarda 30 yafl›nda olan Dimitri Kantemir (Kantimur), yeni Vezir-i Azam’›n samimi dostuydu; Veziri Azam ile flahsî dan›flman› Nefiyo¤lu, bilahare Lâle Devri’nde geliflecek olan yeni

tarih история

Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ ‚ è‡‰Û‡ÌÒÍÓÏ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚÂ, ð‡Á‚Ë‚‡ÎË Ë‰ÂË ÄðËÒÚÓÚÂÎfl ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎÂ. ùÚË Ë‰ÂË ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò˚„ð‡ÎË ðÂ¯‡˛˘Û˛ ðÓÎ¸ ‚ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl ÏÓÎÓ‰Ó„Ó ä‡ÌÚÂÏËð‡, ÌÓ Ë ÓÍ‡Á‡ÎË ·ÓÎ¸¯ÓÂ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ ð‡Á‚ËÚËÂ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ Ï˚ÒÎË éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. ÅÂÁ ÒÓÏÌÂÌËfl, ÌÓ‚ÓÂ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÂ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËÂ, ÔÓÎÛ˜Ë‚¯ÂÂ Ì‡Á‚‡ÌËÂ ‡ðËÒÚÓÚÂÎËÁÏ, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ÍÓÚÓðÓ„Ó Ò‚ÓËÏË „Î‡Á‡ÏË ÏÓ„ÎË ‚Ë‰ÂÚ¸ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚Â Ì‡·Î˛‰‡ÚÂÎË ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË ‚ îÂÌÂðÂ, ‚ ‰ÓÏ‡ı ‚‡ÊÌ˚ı ÓÒÓ·, ‚ ÍðÛ„‡ı ËÌÚÂÎÎË„ÂÌÚÓ‚-ÍÓÒÏÓÔÓÎËÚÓ‚ ÒÚÓÎËˆ˚ éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ËÏÂÎÓ ÒËÎ¸ÌÓÂ ÒıÓ‰ÒÚ‚Ó Ò ‡ÚÂËÒÚË˜ÂÒÍËÏË ÚÂÌ‰ÂÌˆËflÏË. ç‡ÍÓÌÂˆ, ÄıÏÂÚ II (1691-1695) Ë ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËË ÒÛÎÚ‡Ì ùÔÓıË Ú˛Î¸Ô‡ÌÓ‚ ÄıÏÂÚ III (1708 1730), ÍÓÚÓð˚È, ÍÒÚ‡ÚË, ÔËÚ‡Î ·ÓÎ¸¯ÓÈ ËÌÚÂðÂÒ Í ä‡ÌÚÂÏËðÛ, ·˚ÎË ÔÓÍðÓ‚ËÚÂÎflÏË Ë ‚ÂÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ˝ÚÓ„Ó ÍðÛ„‡. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ˝Ú‡ ÔÂð‚‡fl ÔÓÔ˚ÚÍ‡ ÒÓÔðËÍÓÒÌÓ‚ÂÌËfl éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ò Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ „ÛÏ‡ÌËÁÏÓÏ ÌÂ Á‡ÏÂ‰ÎËÎ‡ ‰‡Ú¸ ÔÎÓ‰˚ Ë ÓÍ‡Á‡Î‡ ‚ÎËflÌËÂ Ì‡ Ó·ð‡Á ÊËÁÌË, ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó ËÏÔÂðËË. ÇÎËflÌËÂ Ì‡ÚÛð‡ÎËÁÏ‡ Ì‡ ÓÒÏ‡ÌÒÍÛ˛ ÔÓ˝ÁË˛ Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó ÏËÌË‡Ú˛ð˚, ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËÂ ÒÚËÎfl ·‡ðÓÍÍÓ ‚ ÓÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ‡ðıËÚÂÍÚÛðÂ XVIII ‚ÂÍ‡ Ú‡ÍÊÂ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÔðÓ‰ÛÍÚ‡ÏË ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚ı Ò‚flÁÂÈ Ò á‡Ô‡‰ÓÏ. åÓÎÓ‰ÓÈ ‡ðËÒÚÓÍð‡Ú ä‡ÌÚÂÏËð, ËÏÂ‚¯ËÈ ·ÎËÁÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ò Ò‡Ï˚Ï ð‡ÙËÌËðÓ‚‡ÌÌ˚Ï ÒÎÓÂÏ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ‚Ó ‰‚ÓðˆÂ ÓÒÏ‡ÌÒÍËı Ô‡‰Ë¯‡ıÓ‚, Ò˚„ð‡Î ‰ÓÏËÌËðÛ˛˘Û˛ ðÓÎ¸ ‚ Ò·ÎËÊÂÌËË ÍÛÎ¸ÚÛð Á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ë ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. èðËÂı‡‚ ‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ ‚ ÔflÚÌ‡‰ˆ‡ÚËÎÂÚÌÂÏ ‚ÓÁð‡ÒÚÂ ‚ 1688 „Ó‰Û, ä‡ÌÚÂÏËð ÔðÓ‚ÂÎ 22 „Ó‰‡, „ÎÛ·ÓÍÓ ÔÓ„ðÛÁË‚¯ËÒ¸ ‚ ÊËÁÌ¸ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ë Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË ÒÚÓÎËˆ˚ éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡. Ç Ô˚¯ÌÓÏ Û·ð‡ÌÒÚ‚Â Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Â„Ó ‰‚ÓðˆÓ‚ ‚ îÂÚıËÂ (Ñ‚ÓðÂˆ ìÎ‡ı) ÒÓÂ‰ËÌËÎËÒ¸ ‚ÓÂ‰ËÌÓ Ò‡Ï˚Â ËÁ˚ÒÍ‡ÌÌ˚Â ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÛÏ‡ Ë ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ‡ Ú˛ðÍÒÍ‡fl ÏÛÁ˚Í‡, Ì‡Ë„ð˚‚‡ÂÏ‡fl ËÏ ‚ ‰ÓÏÂ, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌÓÏ ‚ ÒÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓÏ Í‚‡ðÚ‡ÎÂ éðÚ‡ÍÓÈ, ÓÚð‡Ê‡Î‡Ò¸ ˝ıÓÏ ‚ ‚Ó‰‡ı ÅÓÒÙÓð‡. ì˜ÂÌËÍ ÊË‚¯Â„Ó ‚ ù‰ËðÌÂ ÄıÏÂÚ‡ óÂÎÂ·Ë, ä‡ÌÚÂÏËð ‚ÔÂð‚˚Â ÔÂðÂÎÓÊËÎ ÓÒÏ‡ÌÒÍËÂ ÏÂÎÓ‰ËË Ì‡ ÌÓÚ˚ Ë ˝ÚËÏ „‡ð‡ÌÚËðÓ‚‡Î ÒÂ·Â ·ÂÒÒÏÂðÚÌÓÂ ÏÂÒÚÓ ‚ ËÒÚÓðËË Ú˛ðÍÒÍÓÈ ÏÛÁ˚ÍË. ä‡ÌÚÂÏËð ·˚Î Ó‰ÌËÏ ËÁ ÚÂı, ÍÚÓ ÔÓÍ‡Á‡Î ÌÓ‚˚Â ÓðËÂÌÚËð˚ ‚ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÏ ð‡Á‚ËÚËË

ÓÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ÒÚÓÎËˆ˚, ‚ ÚÓ ÊÂ ‚ðÂÏfl ÓÌ Ò‡Ï ·˚Î ÔÎÓ‰ÓÏ ÂÂ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË. èÓÒÎÂ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËfl ä‡ðÎÓ‚ËˆÍÓ„Ó ÏËð‡ ÊËÚÂÎË éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ‚˚ÌÛÊ‰ÂÌ˚ ·˚ÎË ÒÏËðËÚ¸Òfl Ò „Óð¸ÍÓÈ ðÂ‡Î¸ÌÓÒÚ¸˛ ÛÔ‡‰Í‡ ÏÓ„Û˘ÂÒÚ‚‡ Ò‚ÓÂ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, Ë ÚÂÏ‡ Á‡Í‡Ú‡ ËÏÔÂðËË ÒÚ‡Î‡ Ó‰ÌÓÈ ËÁ „Î‡‚Ì˚ı ÚÂÏ „Óðfl˜Ëı ÒÔÓðÓ‚ ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚ı ÍðÛ„Ó‚ ëÚ‡Ï·ÛÎ‡. ùÚÓÚ ‚ÓÔðÓÒ „ÎÛ·ÓÍÓ ‚ÓÎÌÓ‚‡Î Ë ä‡ÌÚÂÏËð‡, ÓÌ ‚ÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÒÎÂ‰ËÎ Á‡ ÔðÓˆÂÒÒÓÏ Û„‡Ò‡ÌËfl ËÏÔÂðËË Ë Ò‚ÓÂ ÓÒÌÓ‚ÌÓÂ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡Á‚‡Î Incrementa atque decrementa aulae othomanic (ê‡Òˆ‚ÂÚ Ë Á‡Í‡Ú éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË). äðÓÏÂ ˝ÚÓ„Ó, ÓÌ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ Ò·ÓðÌËÍ Ì‡ ÚÂÏÛ ÔÓ‰˙ÂÏ‡ Ë ÒÔ‡‰‡ ËÏÔÂðËÈ. ä ËÒÚÓðËË éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË Â˘Â ÒÓ ‚ðÂÏÂÌ ÄıÏÂÚ‡ óÂÎÂ·Ë (1608-1657) ÔðËÏÂÌflÎÒfl ÔðËÌˆËÔ ‡ÌÚðÓÔÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ„Ó ‚Á„Îfl‰‡ Ì‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó. ùÚÓÚ ÊÂ ÔðËÌˆËÔ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï ‚ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËË ÑÏËÚðËfl ä‡ÌÚÂÏËð‡. èÓ ÏÌÂÌË˛ óÂÎÂ·Ë, ‰Îfl ËÏÔÂðËÈ, ‚ÒÚÛÔË‚¯Ëı ‚

bir kültür hareketinin lideriydiler. Kantemir, Nefiyo¤lu’nu, kendi kendine Latince ö¤renmek suretiyle Do¤u ve Bat› kültürlerini flahs›nda sentez etme tutkusuna sahip aç›k zihinli bir insan olarak tavsif eder. Bu seçkin grubun yak›n bir dostu, Karlofça Bar›fl›’n›n neticelenmesinde önemli bir rol oynam›fl olan Bafl Dragoman (Tercüman) Alexander Mavrokordato idi. Mavrokordatolar, Grek Ayd›nlanma Okulu’nun temsilcilerinin merkezi olan meflhur Paduo Üniversitesi’nde tahsil görmüfl ve ‹stanbul’un fikir hayat›na yeni Aristoculuk e¤ilimini tafl›m›fl Rumlardand›. Bu e¤ilim yaln›z Kantemir’in düflüncelerinin flekillenmesine egemen olmakla kalmad›, ayn› zamanda Osmanl› fikir hayat›na da nüfuz etmeyi baflard›. Hiç flüphesiz devrin yabanc› gözlemcilerinin, önemli eflhas›n konaklar›nda ve Fener’de, Osmanl› baflkentinin kozmopolitan-ente-

Молодой аристократ Кантемир, имевший близкие отношения с самым рафинированным слоем представителей восточной культуры во дворце османских падишахов, сыграл доминирующую роль в сближении культур западной и восточной цивилизаций. Osmanl› saray›nda Do¤u kültürünün en rafine temsilcileriyle yak›ndan temasa geçmifl olan genç Beyzâde Kantemir, Do¤u ve Bat› kültürlerinin buluflmas›nda baflat rol oynam›flt›r. «‚ÓÁð‡ÒÚ ÒÚ‡ðÂÌËfl», ‚ÓÈÌ‡ ÏÓÊÂÚ ËÏÂÚ¸ ÒÏÂðÚÂÎ¸Ì˚Â ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚Ëfl, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ËÏÔÂðËË ËÏÂÌÌÓ ‚ ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ Ò‚ÓÂ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ÓÒÚÂðÂ„‡Ú¸Òfl ‚ÓÈÌ. ùÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÎÂ„ÎÓ ‚ ÓÒÌÓ‚Û ÏËðÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ê‡ÏË åÂıÏÂÚ‡-Ô‡¯Ë Ë Â„Ó ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÂÈ. èÓ‰‚Ó‰fl ËÚÓ„ ‚˚¯ÂÒÍ‡Á‡ÌÌÓÏÛ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸ Ë ÚÓ, ˜ÚÓ ä‡ÌÚÂÏËð ·˚Î Í‡Í ÔÓ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÏ Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð˚ (ÓÌ Ó·Î‡‰‡Î ‚Á„Îfl‰‡ÏË, ÔÓÎÌ˚ÏË Û‚‡ÊÂÌËfl Í ÂÂ ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ë ÙËÎÓÒÓÙÒÍËÏ ÍÓðÌflÏ), Ú‡Í Ë ÔðÂÍð‡ÒÌ˚Ï ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚÓÏ ÔÓ ÍÛÎ¸ÚÛðÂ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. Ç 1710 „., ÍÓ„‰‡ ÑÏËÚðËÈ ä‡ÌÚÂÏËð ÒÚ‡Î ‚ÓÂ‚Ó‰ÓÈ ‚ Ò‚ÓÂÏ ðÓ‰ÌÓÏ „ÓðÓ‰Â ÅÓ„‰‡ÌÂ (åÓÎ‰Ó‚‡), ‚ÁÓÈ‰fl Ì‡ ÔðÂÒÚÓÎ ÔÓÒÎÂ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÚˆ‡ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ‡ ä‡ÌÚÂÏËð‡, ‚ Í‡Ê‰ÓÏ Ò‚ÓÂÏ ÒÌÂ ÓÌ ‚Ë‰ÂÎ Ó·ðÂÚÂÌËÂ

lektüel çevrelerinde flahit olduklar› bu yeni Aristoculuk ile ateistçe bir e¤ilim aras›nda güçlü bir benzerlik vard›. Nihayet, II. Ahmet (1691-1695) ve bilahare Lâle Devri Sultan› III. Ahmet (1708- 1730) -ki Kantemir’e derin bir ilgi göstermifltirbu ortam›n hamileri ve haflmetli temsilcileri olmufllard›r. Öte yandan Avrupa hümanizmiyle Osmanl›lar›n bu ilk temaslar› hemen meyvesini verecek ve Osmanl› hayat tarz›, dünya görüflü ve sanat› üzerinde etkilerini gösterecekti. 18. yüzy›lda Osmanl› fliirinde, minyatüründe natüralizm etkisi kadar mimaride güçlü Barok etkisi de sadece bir efldüflme hadisesi olmaktan öte, Bat› ile kültürel temaslar›n da bir ürünü olmufltur.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

105

история tarih

ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ò‚ÓÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÓÚ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. óÚÓ·˚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ËÚ¸ Ò‚ÓË ÏÂ˜Ú˚ Ë ÔÓÏÓ˜¸ êÓÒÒËË Ó‰ÂðÊ‡Ú¸ ÔÓ·Â‰Û ‚ ‚ÓÈÌÂ ÔðÓÚË‚ ÓÒÏ‡ÌÓ‚, ÓÌ Á‡ÍÎ˛˜‡ÂÚ Ò èÂÚðÓÏ I Ú‡ÈÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð. é‰Ì‡ÍÓ ÔÓÒÎÂ ÔÓð‡ÊÂÌËfl èÂÚð‡ I ÑÏËÚðËÈ ä‡ÌÚÂÏËð ÓÚÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÓÚ Ò‚ÓËı ÔÎ‡ÌÓ‚. èÓÒÎÂ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËfl èðÛÚÒÍÓ„Ó ÏËð‡ ‚ 1711 „. ÓÌ ÔÂðÂÂÁÊ‡ÂÚ ‚ êÓÒÒË˛ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÒÓ‚ÂÚÌËÍ‡ èÂÚð‡ I Ë Ò‚ÓË ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸Ì˚Â ÛÒÚðÂÏÎÂÌËfl Ì‡Ôð‡‚ÎflÂÚ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡ÚËÁ‡ˆË˛ ÁÌ‡ÌËÈ Ë ‚Á„Îfl‰Ó‚, ÛÒ‚ÓÂÌÌ˚ı ËÏ ‚ „Ó‰˚ ÔðÂ·˚‚‡ÌËfl ‚ éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. çÓÒÚ‡Î¸„Ë˜ÂÒÍËÂ ‚ÓÒÔÓÏËÌ‡ÌËfl Ó ëÚ‡Ï·ÛÎÂ Ë ‚ðÂÏÂÌË, ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌÓÏ Ú‡Ï, ÔÓ·ÛÊ‰‡˛Ú Â„Ó Í Ì‡ÔËÒ‡ÌË˛ «àÒÚÓðËË éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË» (1714-1716) Ë ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËfl, ÓÒ‚Â˘‡˛˘Â„Ó Á‡ÍÓÌ˚ ËÒÎ‡Ï‡ (Curanus, 1719). ÑÓ ÔÓfl‚ÎÂÌËfl ‚ Ò‚ÂÚ ÏÓÌÓ„ð‡ÙËË ÑÊ. Ç‡Ì ï‡ÏÏÂð‡ ËÏÂÌÌÓ «àÒÚÓðËfl éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË» ä‡ÌÚÂÏËð‡ Ò˜ËÚ‡Î‡Ò¸ ‚ Ö‚ðÓÔÂ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡Î¸Ì˚Ï ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂÏ Ì‡ ˝ÚÛ ÚÂÏÛ. ùÚÓ ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂ, ‚ÔÂð‚˚Â ÓÚÍð˚‚¯ÂÂ Á‡‚ÂÒÛ Ú‡ÈÌ˚ı ÒÚÓðÓÌ ÊËÁÌË éÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÒÓıð‡ÌflÂÚ Ò‚Ó˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ÔÓ ÒÂÈ ‰ÂÌ¸. é‰Ì‡ÍÓ ÔÂðÂ‚Ó‰˚ ÍÌË„Ë Ì‡ Á‡Ô‡‰Ì˚Â flÁ˚ÍË, ËÁðfl‰ÌÓ ËÒÔÓð˜ÂÌ˚ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ÏË ÌÂÚÓ˜ÌÓÒÚflÏË. Ç Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ Á‡ÏÂ˜Û, ˜ÚÓ ÔÂðÂ‚Ó‰ Ë ÒËÒÚÂÏ‡ÚËÁ‡ˆËfl ÓÚ‰ÂÎ¸Ì˚ı ÓÚð˚‚ÍÓ‚ Curanus’‡, ‚ÍÎ˛˜‡˛˘Â„Ó ‚ ÒÂ·fl ˆÂÌÌ˚Â Ò‚Â‰ÂÌËfl Ó ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÊËÁÌË Ë Û˜ðÂÊ‰ÂÌËflı éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ÒÏÓÊÂÚ Ó·ÂÒÔÂ˜ËÚ¸ Ì‡Û˜Ì˚Â ÔÓÚðÂ·ÌÓÒÚË ‚ ˝ÚÓÏ ‚ÓÔðÓÒÂ ‚ Ú‡ÍÓÈ ÊÂ ÒÚÂÔÂÌË, Í‡Í Ë ËÌÙÓðÏ‡ˆËfl Ó· éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ÍÓÚÓð‡fl ·˚Î‡ ÔÂðÂ‚Â‰ÂÌ‡ Ò ÓðË„ËÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Î‡ÚËÌÒÍÓ„Ó ‚‡ðË‡ÌÚ‡. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ÔÂð‚Û˛ ÔÓÎÓ‚ËÌÛ ÊËÁÌË ä‡ÌÚÂÏËð ÔÓÒ‚flÚËÎ ÔðÓÌËÍÌÓ‚ÂÌË˛ ‚Ó ‚ÒÂ ÒÙÂð˚ ÊËÁÌË éÒÏ‡ÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË Ë ÍÛÎ¸ÚÛð˚ á‡Ô‡‰‡, ‚Ó ‚ÚÓðÓÈ ÊÂ ÔÓÎÓ‚ËÌÂ ÊËÁÌË ÑÏËÚðËÈ ä‡ÌÚÂÏËð ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÎ Á‡Ô‡‰ÌÓÏÛ ÏËðÛ ËÒÍðÂÌÌÂ Î˛·ËÏÛ˛ ËÏ ÍÛÎ¸ÚÛðÛ ÓÒÏ‡ÌÒÍÓ„Ó ÇÓÒÚÓÍ‡. ÅÂÁ ÒÓÏÌÂÌËfl, ÑÏËÚðËÈ ä‡ÌÚÂÏËð, ÓÚÂˆ ðÛÏ˚ÌÒÍÓ„Ó „ÛÏ‡ÌËÁÏ‡ Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î¸ÌÓ„Ó ‚ÓÁðÓÊ‰ÂÌËfl Ò‚ÓÂÈ Ì‡ˆËË, fl‚ÎflÂÚÒfl ðÂ‰ÍËÏ „ÂÌËÂÏ, ÔðÓ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡‚¯ËÏ Û‰Ë‚ËÚÂÎ¸ÌÓÂ ‚ÓÒÔðËflÚËÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ Ë ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛð Ò‚ÓÂ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, Ï‡ÒÚÂðÒÍË ÓÔËÒ‡‚ Ëı ‚ Ò‚ÓËı ÔðÓËÁ‚Â‰ÂÌËflı. n èÂðÂ‚Ó‰: åÛÒÚ‡Ù‡ ÄðÏ‡„‡Ì ùÚÓ ÒÚ‡Ú¸fl ÔÂðÂ‚Â‰ÂÌ‡ ËÁ ÍÌË„Ë ï‡ÎËÎ‡ àÌ‡Î‰Ê˚Í‡: The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society, Bloomington, 1993, s. 412-414.

106

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Osmanl› saray›nda Do¤u kültürünün en rafine temsilcileriyle yak›ndan temasa geçmifl olan genç Beyzâde Kantemir, Do¤u ve Bat› kültürlerinin buluflmas›nda baflat rol oynam›flt›r. Kantemir, 15 yafl›ndayken, 1688’de ‹stanbul’a gelmifl ve ömrünün 22 y›l›n› bu Osmanl› payitaht›nda temsil edildi¤i haliyle hem Do¤u, hem de Bat›’n›n entelektüel hayat›na gömülü olarak geçirmifltir. Fethiye’deki saray›nda (Ulah Saray›) her iki kültürün en nefis fikrî ve sanatsal ürünleri bir Osmanl› ihtiflam dekoru içerisinde telif edilmifl; öte yandan Kantemir’in besteledi¤i Türk müzi¤i, Ortaköy’deki evinde Bo¤aziçi sular›nda yank›lanm›flt›. Edirneli Ahmet Çelebi’nin talebesi olan Kantemir, ilk kez Osmanl› müzi¤ini notaya geçirmifl, bu suretle Türk musikisi tarihinde tart›fl›lmaz bir yer edinmeyi garantilemifltir. K›saca Kantemir, Osmanl› baflkentindeki yeni kültürel yönelifle istikamet verenlerden biri oldu¤u kadar ‹stanbul’un kültürel ve fikrî hayat›n›n bir ürünüdür de. Karlofça Bar›fl›’n› takip eden dönemde Osmanl›lar imparatorluklar›n›n çöktü¤ü (decline) gerçe¤ini kabul etmifl durumdayd› ve çöküfl sorunu, ‹stanbul’un entelektüel muhitlerinde hararetli tart›flmalara konu oluyordu. Kantemir, çabas›n›n büyük bir k›sm›n› bu soruna tahsis ederken ve en büyük eserini Incrementa atque decrementa aulae othomanicae (Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun Yükselifl ve Çöküfl Tarihi) olarak adland›r›rken, bu e¤ilimi takip ediyordu. Ayn› zamanda, imparatorluklar›n yükselifl ve çöküflü konusu hakk›nda bir eser kaleme ald›. Kantemir’in eserine hakim olan antropolojik devlet görüflü, Kâtip Çelebi (1608-1657) zaman›ndan beri Osmanl› tarihine uygulanagelmifltir. Kâtip Çelebi’ye göre savafl, “ihtiyarl›k ça¤›”na ermifl bulunan imparatorluklar için ölümcül sonuçlar do¤urabilirdi. Bu sebeple imparatorluklar›n, geliflmelerinin bu aflamas›nda savafllardan kaç›nmalar› gerekirdi. Bu kavram Râmi Mehmet Pafla ve muakkiplerinin bar›flç› siyasetinin temelini teflkil etmifltir. Son olarak Kantemir, Avrupa kültürünün (ki onun tarihî ve felsefî köklerine dair hat›r› say›l›r bir anlay›fla sahipti) hayran› oldu¤u kadar Osmanl› kültür hayat›n›n muhteflem bir uzman›yd› da. 1710’da kendi memleketi Bo¤dan’da (Moldova) voyvoda olunca –babas› Kons-

tantin Kantemir’in yerine tahta ç›km›flt›r– esas itibariyle Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndan ba¤›ms›zl›¤› kazanma rüyalar› görmüfltür. Bu vizyonu gerçeklefltirmek ve Osmanl›lara karfl› bir Rus zaferine ön ayak olmak amac›yla Çar Büyük Petro ile Osmanl›lara karfl› gizli bir anlaflma yapt›. Ne var ki, Petro’nun Osmanl›lara yenilmesiyle planlar› geri tepti. Prut Antlaflmas›n› (1711) müteakip Rusya’ya Petro’nun dan›flman› olarak yerleflti ve entelektüel çabalar›n›, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda edinmifl oldu¤u bilgi ve fikirlerin sistematik bir flekilde kaleme al›nmas›na yöneltti. ‹stanbul’a ve burada yaflad›¤› hayata derin bir nostalji hissetti¤i bu dönemdedir ki, Osmanl› ‹mparatorlu¤u tarihini (1714-1716) ve ‹slamiyet ile kanunlar› hakk›nda bir eseri (Curanus, 1719) kaleme ald›. J. Von Hammer’in tarihi yaz›l›ncaya kadar Kantemir’in Osmanl› ‹mparatorlu¤u hakk›ndaki kitab›n, Avrupa’da bu konunun standart eseri olarak kabul edildi. Bugün dahi, mahrem bir bilgiye sahip oldu¤u Osmanl› hayat› ve kurumlar› hakk›nda ilk elden tasvir ve anlat›lar› hâlâ de¤erini muhafaza etmektedir. Ne var ki Osmanl› tarihinin Bat› lisanlar›ndaki çevirileri, telaffuz hatalar›yla ciddi bir flekilde sakatlanm›fl durumdad›r. Sonuç olarak, Kantemir’in eserinden Osmanl›’yla ilgili parçalar›n Latince orijinalinden bir çevirisi kadar Osmanl› dinî hayat› ve kurumlar› hakk›nda de¤erli malumat ihtiva eden Curanus’daki pasajlardan yap›lacak bir derleme ve tercüme de ilmî ihtiyaçlar› önemli ölçüde karfl›layacakt›r. Özetlersek, Kantemir’in hayat›n›n ilk safhas›ndaki dehas› sayesinde Osmanl› toplumuna Bat› kültürünün çeflitli veçhelerinin süzüldü¤ü bir araçt›, hayat›n›n ikinci yar›s›nda ise samimiyetle tan›y›p sevdi¤i Osmanl› kültürünü Avrupa’ya takdim etmifl ve tan›tm›flt›r. Hiç flüphe yok ki, Romanya hümanizminin ve entelektüel diriliflinin babas› olan Dimitri Kantemir, zaman›n›n Do¤u ve Bat› kültürlerinin harikulade bir kavray›fl›n› sergilemifl ve onlar› usta ifli bir tarzda ifade etmifl nadir yetiflen dehalardan birisiydi. n Çeviren: Mustafa Arma¤an Bu yaz›, Halil ‹nalc›k’›n The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society (Bloomington, 1993, s. 412-414) adl› kitab›ndan al›nm›flt›r.

кинематограф sinema

Владимир Хотиненко: «Западу не нужны ни наши герои, ни наше благополучие!»

Vladimir Hotinenko:

Bat› bizim ne kahramanlar›m›z›, ne de mutlulu¤umuzu istiyor 108

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

sinema кинематограф

êÂÊËÒÒÂð ÇÎ‡‰ËÏËð ïÓÚËÌÂÌÍÓ, ÌÂÒÏÓÚðfl Ì‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÔðÓ‰ÓÎÊËÚÂÎ¸Ì˚Â ‰Îfl ðÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ÍËÌÓ ÒÏÛÚÌ˚Â ‚ðÂÏÂÌ‡, ÔÓ˜ÚË ÌÂ ÒË‰ÂÎ ·ÂÁ ð‡·ÓÚ˚. àÏÂÌÌÓ ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ Â„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚Â ÓÚð‡ÁËÎËÒ¸ ÏÌÓ„ËÂ ‚ÂıË ËÒÚÓðËË êÓÒÒËË. çÂÍÓÚÓð˚Â „Ó‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ÔÓ Í‡ðÚËÌ‡Ï ïÓÚËÌÂÌÍÓ ÏÓÊÌÓ ·Û‰ÂÚ ËÁÛ˜‡Ú¸ ÔðÓ¯ÎÓÂ. ÇÔÓÎÌÂ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸. éÌ ·˚Î ðÂÊËÒÒÂðÓÏ ÔðÓÂÍÚ‡ «ÇÂ˜Ì˚È „ÓðÓ‰», ð‡ÒÒÍ‡Á˚‚‡˛˘Â„Ó Ó ‚˚‰‡˛˘ËıÒfl ÎË˜ÌÓÒÚflı ‚ ËÒÚÓðËË ıðËÒÚË‡ÌÒÚ‚‡, ÒÌflÎ ÒÂðË‡Î «ÉË·ÂÎ¸ ËÏÔÂðËË», ‚ ÍÓÚÓðÓÏ fl‚ËÎ ÔÓðÚðÂÚ êÓÒÒËË Ì‡˜‡Î‡ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ‚ÂÍ‡, ‡ ‰Ó ˝ÚÓ„Ó ·˚ÎË Á‡ÏÂ˜‡ÚÂÎ¸Ì˚Â ÙËÎ¸Ï˚ «åÛÒÛÎ¸Ï‡ÌËÌ», «áÂðÍ‡ÎÓ ‰Îfl „ÂðÓfl», «72 ÏÂÚð‡» . ëÂÈ˜‡Ò ÇÎ‡‰ËÏËð à‚‡ÌÓ‚Ë˜ Á‡ÌflÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍÓÈ Í ÌÓ‚ÓÏÛ ÔðÓÂÍÚÛ. Ö„Ó Í‡·ËÌÂÚ, „‰Â Ï˚ ‚ÒÚðÂÚËÎËÒ¸, ‚ÂÒ¸ Û‚Â¯‡Ì ÙÓÚÓÔðÓ·‡ÏË. àÁ‚ÂÒÚÌ˚Â ðÓÒÒËÈÒÍËÂ ‡ÍÚÂð˚ ‚˚„Îfl‰flÚ ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂÁÌ‡ÍÓÏ˚ÏË ‚ ÒÚ‡ðËÌÌ˚ı ÍÓÒÚ˛Ï‡ı Ë Ò Ì‡ÍÎ‡‰Ì˚ÏË ÛÒ‡ÏË Ë ·ÓðÓ‰‡ÏË. ç‡¯ ð‡Á„Ó‚Óð Ò ÇÎ‡‰ËÏËðÓÏ à‚‡ÌÓ‚Ë˜ÂÏ ÔÓÎÛ˜ËÎÒfl Ó·Ó ‚ÒÂÏ: Ó Â„Ó ÔðÂÊÌËı Í‡ðÚËÌ‡ı, Ó ·Û‰Û˘Ëı, Ó ÍËÌÓ ‚ÓÓ·˘Â Ë Ó ÊËÁÌË ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË.

éÍÒ‡Ì‡ îÓÏËÌ‡: ÇÎ‡‰ËÏËð à‚‡ÌÓ‚Ë˜, ‚˚ ÒÌflÎË Í‡ðÚËÌÛ «åÛÒÛÎ¸Ï‡ÌËÌ», ÍÓÚÓð‡fl ÒÚ‡Î‡ Ó‰ÌËÏ ËÁ ÎÛ˜¯Ëı ÔÓÒÚÔÂðÂÒÚðÓÂ˜Ì˚ı ÙËÎ¸ÏÓ‚. åÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ·˚ ðÂ¯ËÚ¸Òfl Ì‡ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â Ò˙ÂÏÍË, ÌÛÊÌ‡ ·˚Î‡ ÓÔðÂ‰ÂÎÂÌÌ‡fl ÒÏÂÎÓÒÚ¸. ìÊ ·ÓÎ¸ÌÓ ÚÓÌÍ‡fl ÒÙÂð‡ Á‡ÚðÓÌÛÚ‡… ÇÎ‡‰ËÏËð ïÓÚËÌÂÌÍÓ: ü Í‡Í-ÚÓ Ó ÒÏÂÎÓÒÚË ‚ ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ ÌÂ ‰ÛÏ‡Î. ÑðÛ„ÓÂ ÔÂ˜‡Î¸ÌÓ: Ò ÚÂı ÔÓð ÔðÓ¯ÎÓ ‰ÂÒflÚ¸ ÎÂÚ, ‡ ·ÓÎ¸¯Â ÌË˜Â„Ó Ì‡ ˝ÚÛ ÚÂÏÛ ÌÂ ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸. êÓÒÒËfl ÏÌÓ„ÓÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Ë ÏÌÓ„ÓÍÓÌÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì‡fl ÒÚð‡Ì‡, Ë ‚ðÂÏfl ÓÚ ‚ðÂÏÂÌË Ì‡‰Ó Ô˚Ú‡Ú¸Òfl ÓÚð‡Ê‡Ú¸ Ì‡¯Ë ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ˜ÚÓ·˚ ÔÓÌËÏ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ ÌËı ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ. ç‡ÔðËÏÂð, ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸, Í‡ÍËÏ ÒÚ‡ÌÂÚ ðÛÒÒÍËÏ Ô‡ðÂÌ¸, ÔðËÌfl‚¯ËÈ ËÒÎ‡Ï… àÌÓ„‰‡ Ó˜ÂÌ¸ ÔÓÎÂÁÌÓ ÔÓ·˚Ú¸ ‚ ¯ÍÛðÂ ‰ðÛ„Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡, ˜ÚÓ·˚ Â„Ó ÔÓÌflÚ¸. ÇÓÚ Ë Û Ì‡Ò ðÛÒÒÍËÈ Ô‡ðÂÌ¸ äÓÎ¸Í‡ à‚‡ÌÓ‚ ËÁ ‰ÂðÂ‚ÌË ÔðËÌËÏ‡ÂÚ ‚ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡ÌÂ ËÒÎ‡Ï. ùÚÓ Ë ÂÒÚ¸ ÒÔÓÒÓ· „ÎÛ·ËÌÌÓ„Ó ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl ÔðÓ·ÎÂÏ˚. ÑÎfl Ì‡Ò ·˚ÎÓ ‚‡ÊÌÓ Ï‡ÍÒËÏ‡Î¸ÌÓ Ú˘‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÓÚÌÂÒÚËÒ¸ ÍÓ ‚ÒÂÏ ‰ÂÚ‡ÎflÏ, ˜ÚÓ·˚ ÌÂÌ‡ðÓÍÓÏ ÍÓ„Ó-ÚÓ ÌÂ ÓÒÍÓð·ËÚ¸. å˚ ÔÓÌflÎË, ˜ÚÓ ÌÂÍÓÚÓð˚Â ‚Â˘Ë ÌÂ‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ò˚„ð‡Ú¸. ÜÂÌfl åËðÓÌÓ‚ (ËÒÔÓÎÌËÚÂÎ¸ ðÓÎ¸ à‚‡ÌÓ‚‡) ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ

Беседовала: Оксана

Фомина

Корреспондент газеты «Комсомольская правда» (Москва).

Konuflan: Oksana

Fomina

Komsomolskaya Pravda gazetesi (Moskova).

ÏÂÒflˆÂ‚ ıÓ‰ËÎ ‚ ÏÂ˜ÂÚ¸, ‚ÌËÏ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ËÁÛ˜‡Î ‚ÒÂ ðËÚÛ‡Î˚. èð‡‚Ó‚ÂðÌ˚Â ‰Ó ÒËı ÔÓð Û‰Ë‚Îfl˛ÚÒfl, Í‡Í ‚ÒÂ ÚÓ˜ÌÓ ÔÓÎÛ˜ËÎÓÒ¸! Ä Í‡ðÚËÌ‡ ‚ÓÓ·˘Â-ÚÓ ÒÌËÏ‡Î‡Ò¸ ÌÂ ‰Îfl ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì, ‡ ‰Îfl Ôð‡‚ÓÒÎ‡‚Ì˚ı. éÌ‡ ‚ ÔðËÌˆËÔÂ Ó ‚ÂðÂ. éÒÓ·ÓÈ ıð‡·ðÓÒÚË, ˜ÚÓ·˚ ÒÌflÚ¸ ÂÂ, ÌÂ ÚðÂ·Ó‚‡ÎÓÒ¸. ïÓÚfl ÔÓÚÓÏ, ÍÓ„‰‡ ÙËÎ¸Ï ·˚Î „ÓÚÓ‚, Ì‡Ï ÔðËıÓ‰ËÎÓÒ¸ ‚˚ÒÎÛ¯Ë‚‡Ú¸ Ï‡ÒÒÛ „ÎÛÔ˚ı Ë ÔÂ˜‡Î¸Ì˚ı ‚Â˘ÂÈ: «ä‡Í ‚˚ ÏÓ„ÎË ÒÌflÚ¸ ÔÓ‰Ó·ÌÛ˛ Í‡ðÚËÌÛ»? èð‡‚‰‡, Ó‰Ì‡Ê‰˚ Ú‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡ ÁðËÚÂÎË ‚˚„Ì‡ÎË ËÁ Á‡Î‡. ì ðÓÒÒËflÌ ‚ÒÂ„‰‡ ‚ ÍðÓ‚Ë ·˚Î‡ ‚ÂðÓÚÂðÔËÏÓÒÚ¸. ä‡Í ‚˚ ‰ÛÏ‡ÂÚÂ, ÒÂÈ˜‡Ò Ì‡¯Â Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ‰ðÛ„ËÏ? àÁÏÂÌËÎ‡Ò¸ ‚Òfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ‡fl ÊËÁÌ¸. èÓÒÏÓÚðËÚÂ, ‚ÒÂ ˝ÚË ÚÂð‡ÍÚ˚ ÔÓðÓ‰ËÎË ÛÒÚÓÈ˜Ë‚˚È Ó·ð‡Á ‡„ðÂÒÒË‚ÌÓ„Ó ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌËÌ‡. ùÚÓ Ì‡ÍÎ‡‰˚‚‡ÂÚ ÓÚÔÂ˜‡ÚÓÍ Ë Ì‡ ·Û‰ÌË˜ÌÛ˛ ÊËÁÌ¸. ÅÂÒÔÓÎÂÁÌÓ „Ó‚ÓðËÚ¸ «çÂÚ, ÏÛÒÛÎ¸Ï‡ÌÂ ð‡ÁÌ˚Â!» á‰ÂÒ¸ Ì‡‰Ó ÔðËÌËÏ‡Ú¸ ·ÓÎÂÂ ÒÂð¸ÂÁÌ˚Â ÏÂð˚.

Не взяли в Канны? И слава богу! ÖÒÎË ·˚ ‚˚ ÒÂÈ˜‡Ò ÒÌËÏ‡ÎË ˝ÚÛ Í‡ðÚËÌÛ, ‡ÍˆÂÌÚ˚ ·˚ ‚ ÌÂÈ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸?

Yönetmen Vladimir Hotinenko Rusya sinemas›nda yeterince uzun ve kar›fl›k geçen zamana ra¤men neredeyse hiç iflsiz oturmad›. Bundan dolay› onun sanat›nda Rusya tarihinin ço¤u dönüm noktalar› yans›t›ld›. Baz›lar› Hotinenko’nun filmlerinde tarihi ö¤renmenin mümkün oldu¤unu söylüyor. Pekala mümkündür. O H›ristiyan tarihinin önde gelen flahsiyetlerinin anlat›ld›¤› “Veçn›y Gorod (Sonsuz fiehir), Rusya’n›n geçen yüzy›l›n›n bafllang›c›ndaki resmini gösterdi¤i “Gibel ‹mperii (‹mparatolu¤un Ölümü) dizisini çekti. Bundan önce “Musulmanin (Müslüman), “Zerkalo dlya Geroya (Kahraman için Ayna) ve “72 Metra (72 Metre) filmlerini çekti. Vladimir ‹vanoviç flimdi yeni bir projenin haz›rl›klar›yla meflgul. Kendisiyle görüfltü¤ümüz ofisinin duvarlar› foto¤raf örnekleriyle kapl›. Ünlü Rus oyuncular eski kostüm ve takma b›y›k ve sakallarla hiç tan›d›k gelmiyorlar. Vladimir ‹vanoviç’le konuflmam›z her fleyi kapsad›. Onun eski ve gelecekte yapaca¤› filmlerini, sinemay› ve özellikle hayat› konufltuk.

Oksana Fomina: Perestroyka sonras› dönemin en iyi filmlerinden “Müslüman”› çektiniz. Bence benzer filmler için kararl› bir cesaret gerekiyordu. Çünkü çok hassas bir konuya de¤inilmiflti. Vladimir Hotinenko: Cesareti düflünmüyordum o zamanlarda. Hüzün verici olan baflkayd›; o zamandan bu yana 10 y›l geçti ama bu konuyu anlatan hiçbir fley ç›kmad›. Rusya çok uluslu ve çok dinli bir ülkedir o yüzden neler oldu¤unu anlamak için arada bir iliflkilerimizi göstermeye çal›flmak gerekir. Mesela, ‹slâm’› kabul etmifl bir Rus erke¤inin nas›l olaca¤›n› görmek gibi mi? Bazen bir insan› anlamak için onun

Правоверные до сих пор удивляются, как все точно получилось! А фильм вообще-то снимался не для мусульман, а для православных. Müslümanlar her fleyin bu kadar do¤ru gösterilmesine hâlâ flafl›r›yorlar. Ama “Müslüman” filmi Müslümanlar için de¤il, Ortodokslar için çekilmiflti. D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

109

кинематограф sinema

Ç˚ ÁÌ‡ÂÚÂ, ÌÂÚ. çËÍ‡ÍËı Í‡ð‰ËÌ‡Î¸Ì˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ ‚ ÌÂÈ ÌÂ ·˚ÎÓ ·˚. ÇÎ‡‰ËÏËð à‚‡ÌÓ‚Ë˜, ÌÂ‰‡‚ÌÓ ÔðÓ¯ÂÎ ä‡ÌÌÒÍËÈ ÙÂÒÚË‚‡Î¸. ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÂ ÍËÌÓ Ú‡Ï ·˚ÎÓ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÓ ÏËÌËÏ‡Î¸ÌÓ. êÓÒÒËfl Ë ‚Ó‚ÒÂ ÌÂ ÔÓÔ‡Î‡ ‚ ÍÓÌÍÛðÒ. èÓ˜ÂÏÛ ÓÚ Ì‡Ò Ú‡Ï Ê‰ÛÚ ˜Â„Ó-ÚÓ ˝Ú‡ÍÓ„Ó? ÖÒÎË ˝ÚÓ ðÛÒÒÍÓÂ ÍËÌÓ, ÚÓ ËÍðÛ ‚ ÌÂÏ Ó·flÁ‡ÚÂÎ¸ÌÓ Â‰flÚ ÎÓÊÍ‡ÏË, ‚Ó‰ÍÛ Ô¸˛Ú ËÁ ÒÚ‡Í‡ÌÓ‚, ÍÓÚÓð˚Â ÔÓÚÓÏ Ò˙Â‰‡˛Ú. ÖÒÎË ‡Ù„‡ÌÒÍÓÂ ËÎË ÚÛðÂˆÍÓÂ – ÚÓ ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ „ÂðÓÂ‚ Ë‰ÂÚ ÔðÓÚË‚ Á‡ÍÓÌÓ‚ ËÒÎ‡Ï‡. ÖÒÎË ˝ÚÓ„Ó ÌÂÚ, ÚÓ ÛÒÔÂı‡ ÏÓÊÌÓ ÌÂ Ê‰‡Ú¸. Ñ‡ ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ á‡Ô‡‰ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÂ ËÌÚÂðÂÒÛÂÚ êÓÒÒËfl, Í ÍÓÚÓðÓÈ Ï˚ ÒÚðÂÏËÏÒfl. àÏ ÌÂ ıÓ˜ÂÚÒfl ËÏÂÚ¸ ÔÓ‰ ·ÓÍÓÏ ÒËÎ¸Ì˚Â ÒÚð‡Ì˚. èÓ˝ÚÓÏÛ ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ËÎË ÔÓ‰ÒÓÁÌ‡ÚÂÎ¸ÌÓ ÓÌË ‚˚·Ëð‡˛Ú ÚÂ Í‡ðÚËÌ˚, ‚ ÍÓÚÓð˚ı Ï˚ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ‚ ˜ÂðÌÛ¯ÌÓÏ ‚Ë‰Â. Ä ‚Â‰¸ ˝ÚÓ ˆÂÎÂÌ‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚È Ó·ð‡Á, ÓÚ ÏÂ‰‚Â‰ÂÈ Ì‡ ÛÎËˆ‡ı ÓÌË ÛÊÂ ÓÚÓ¯ÎË Ë ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú ÚÂÔÂð¸ ‰ðÛ„ËÂ ‚Â˘Ë. á‡Ô‡‰Û ÌÂ ÌÛÊÌ˚ ÌË Ì‡¯‡ ÌÓðÏ‡Î¸Ì‡fl ÊËÁÌ¸, ÌË Ì‡¯Ë „ÂðÓË, ‡ ÚÓÎ¸ÍÓ Ó‰ÌË ÎË¯¸ ‚˚‚ËıË, flÁ‚˚, Ì‡ðÛ¯ÂÌËÂ Ôð‡‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ‡. ÇÒÂ ÚÓ, Ò ˜ÂÏ Ï˚ ·ÓðÂÏÒfl Ë ÓÚ ˜Â„Ó Ï˚ ÏÂ˜Ú‡ÂÏ ËÁ·‡‚ËÚ¸Òfl. ÇÓÓ·˘Â, ˝ÚÓ ÔÓÎËÚËÍ‡, Í ËÒÍÛÒÒÚ‚Û ÌÂ ËÏÂ˛˘‡fl ÌËÍ‡ÍÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. Ç˚ ÔÓÒÏÓÚðËÚÂ, ‰Ó ˜Â„Ó ‰ÓÍ‡ÚËÎÒfl ä‡ÌÌÒÍËÈ ÙÂÒÚË‚‡Î¸. éÌ ÓÚÍð˚‚‡ÎÒfl ÙËÎ¸ÏÓÏ «äÓ‰ Ñ‡ ÇËÌ˜Ë» ÔÓ Ñ˝ÌÛ Åð‡ÛÌÛ. ùÚÓ ÊÂ ÌÂÔðËÎË˜ÌÓ! åÂÌfl ð‡Á‰ð‡Ê‡ÂÚ ËÒÚÂðËfl ‚ „‡ÁÂÚ‡ı: Ì‡Ò ÓÔflÚ¸ ÌÂ ‚ÁflÎË Ì‡ ä‡ÌÌÒÍËÈ ÍËÌÓÙÂÒÚË‚‡Î¸! Ñ‡ Á‡˜ÂÏ ÌÛÊÂÌ Ú‡ÍÓÈ ÙÂÒÚË‚‡Î¸, Ì‡ ÍÓÚÓðÓÏ ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú Ñ˝Ì‡ Åð‡ÛÌ‡?! ùÚÓ ÊÂ ÛÊ‡Ò, ‡ ÌÂ ÙËÎ¸Ï! Ä ‚Â‰¸ ÍÓ„‰‡-ÚÓ ä‡ÌÌ˚ ÓÚÍð˚‚‡Î «ÄÔÓÍ‡ÎËÔÒËÒ» îðÂÌÒËÒ‡ äÓÔÔÓÎ˚. ëÂÈ˜‡Ò ÙËÎ¸Ï˚, ÍÓÚÓð˚Â Ú‡Ï ÔÓÍ‡Á˚‚‡˛Ú, Ì‡ 80 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ – ıÎ‡Ï! ì‚ÂðÂÌ, ÂÒÎË ÔÓÍ‡Á˚‚‡Ú¸ Ëı ÔÓÚÓÏ ¯ËðÓÍÓÈ ÔÛ·ÎËÍÂ, ·ÓÎ¸¯ËÌÒÚ‚Ó Í‡ðÚËÌ Ê‰ÂÚ ÔðÓ‚‡Î.

110

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

Вы посмотрите, до чего докатился Каннский фестиваль. Он открывался фильмом «Код Да Винчи» по Дэну Брауну. Это же неприлично! Это же ужас, а не фильм! Siz Cannes film festivalinin nereye kadar alçald›¤›na bak›n›z. Festival, Dan Brown’un kitab›ndan uyarlanan “Da Vinci fiifresi” filmiyle bafllad›. Bu yak›fl›ks›z bir fley. Bu film de¤il, korkunç bir fley! Россия – не хуже и не лучше, она – другая ÇÎ‡‰ËÏËð à‚‡ÌÓ‚Ë˜, Í‡Í ‚˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚÂ, ðÓÒÒËÈÒÍËÈ ÍËÌÂÏ‡ÚÓ„ð‡Ù – ·ÓÎ¸¯Â ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È ËÎË Á‡Ô‡‰Ì˚È? àÎË ÓÌ, Í‡Í Ò‡Ï‡ êÓÒÒËfl, Ì‡ıÓ‰ËÚÒfl „‰Â-ÚÓ ÔÓÒÂðÂ‰ËÌÂ?

yerinde olmakta çok yarar vard›r. ‹flte filimde de görüldü¤ü gibi köylü bir Rus erke¤i Kolka ‹vanov Afganistan’da Müslüman oluyor. Bu, sorunun derin bir flekilde incelenmesidir. ‹stemeyerek de olsa kimseyi tahkir etmemek için bütün detaylara maksimum bir özenle yaklaflt›k. Baz› fleylerle oynaman›n imkans›z oldu¤unu anlad›k. Jenya Mironov (‹vanov rolünü oynayan) birkaç ay camiye gitti, bütün dini ritüelleri dikkatle ö¤rendi. Müslümanlar her fleyin bu kadar do¤ru gösterilmesine hâlâ flafl›r›yorlar. Ama film Müslümanlar için de¤il, Ortodokslar için çekildi. Film inanç hakk›ndayd›. Filmi çekmek için ayr›ca bir cesarete gerek kalmad›. Ama daha sonra film haz›r olunca “bu filmi nas›l yapt›n›z?” gibi bir sürü aptalca ve üzücü fleyler dinlemek zorunda kald›k. Gerçi böyle diyen birini seyirciler bir defas›nda salondan kovdular.

sinema кинематограф

ëÂÈ˜‡Ò ÒËÚÛ‡ˆËfl Ì‡ÔÓÏËÌ‡ÂÚ ËÁ‚ÂÒÚÌÛ˛ ÔðËÒÍ‡ÁÍÛ: «à ‚ ÎÂÒ ÌÂ ÔÓÈ‰Û, Ë ‰ÓÏ‡ ÌÂ ÓÒÚ‡ÌÛÒ¸». Ç Ì‡¯ÂÏ ÍËÌÓ ÂÒÚ¸ ÌÂÏÌÓ„Ó Ë ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó, Ë ÓÚ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó. Ä Â˘Â ÔÓÚÂðflÌÌ‡fl ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ‡fl Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸. ü ·˚ ÌÂ ÒÚ‡Î ÛÚ‚ÂðÊ‰‡Ú¸, ˜ÚÓ Ì‡‰Ó ˆÂÔÎflÚ¸Òfl Á‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸ Ë ‚ÒÂ ÒÚðÓËÚ¸ Ì‡ ÌÂÈ. åËð ÒÚ‡Î ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÂÂ, ‡ Ì‡¯‡ Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÓÒÚ¸ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ‚flÎ‡fl ‰Îfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÊËÁÌË. çÓ Ì‡‰Ó ‰ÛÏ‡Ú¸, Í‡Í ÎÛ˜¯ËÂ Í‡˜ÂÒÚ‚‡ Ì‡¯ÂÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚, ÍÛÎ¸ÚÛð˚ ËÌÚÂ„ðËðÓ‚‡Ú¸ ‚ ÍËÌÓ. ÖÒÎË Ï˚ ð‡Á·ÂðÂÏÒfl Ò ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏË ‰ÂÎ‡ÏË ÍËÌÂÏ‡ÚÓ„ð‡Ù‡ – ð˚ÌÍÓÏ, ÔðÓÍ‡ÚÓÏ, ˜ÂðÂÁ ÌÂÍÓÚÓðÓÂ ‚ðÂÏfl Û Ì‡Ò ·Û‰ÂÚ Ó˜ÂÌ¸ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ ÍËÌÓ. ëÍ‡ÊËÚÂ, Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ 10-15 ÎÂÚ, Á‡ ÚÓ ‚ðÂÏfl, ˜ÚÓ Ï˚ ÊË‚ÂÏ ·ÂÁ «ÊÂÎÂÁÌÓ„Ó Á‡Ì‡‚ÂÒ‡», ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÏ Ë ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÏ ÍËÌÂÏ‡ÚÓ„ð‡ÙÂ ËÁÏÂÌËÎËÒ¸ ˆÂÌÌÓÒÚË? Ñ‡ÊÂ ÌÂ ÁÌ‡˛… ñÂÌÌÓÒÚË – ÓÌË ‚Â‰¸ ÎË·Ó ÂÒÚ¸, ÎË·Ó Ëı ÌÂÚ. ÇÒÂ ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÍËÂ ˆÂÌÌÓÒÚË Ì‡ÔËÒ‡Ì˚ ‚ ‰ÂÒflÚË Á‡ÔÓ‚Â‰flı. çËÍ‡ÍËı ÌÓ‚˚ı ‰ðÛ„Ëı ÌÂÚ. ÖÒÚ¸ ‰‡ÌÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË – Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡, Ì‡ÔðËÏÂð. ÇÓÚ Ì‡ Á‡Ô‡‰Â Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ‰‡‚ÌÓ, Û Ì‡Ò ÊÂ ÓÌ‡ ÔðËÓ·ðÂÎ‡ Í‡ÍËÂ-ÚÓ ÛðÓ‰ÎË‚˚Â ÙÓðÏ˚. êÓÒÒËfl ·˚Î‡, ÂÒÚ¸ Ë ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ÒÔÂˆËÙË˜ÂÒÍÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ. íÛÚ fl Ó„Ó‚Óð˛Ò¸: ÓÌ‡ ÌÂ ıÛÊÂ Ë ÌÂ ÎÛ˜¯Â, ÓÌ‡ ‰ðÛ„‡fl. é˜Â‚Ë‰ÌÓ Ó‰ÌÓ: Ò Ô‡‰ÂÌËÂÏ «ÊÂÎÂÁÌÓ„Ó Á‡Ì‡‚ÂÒ‡» ÍËÌÂÏ‡ÚÓ„ð‡Ù Û Ì‡Ò ÎÛ˜¯Â ÌÂ ÒÚ‡Î. èðÓ¯ÎÓ ÔÓ˜ÚË 15 ÎÂÚ, ‡ ÌË˜Â„Ó ÌÓ‚Ó„Ó Ë ËÌÚÂðÂÒÌÓ„Ó ‚ ÍËÌÓ, ÎËÚÂð‡ÚÛðÂ Ï˚ ÌÂ ÔÓÎÛ˜ËÎË. ïÓÚfl, Í‡Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ÔÂðÂÏÂÌ˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÍÓÒÌÛÚ¸Òfl ËÏÂÌÌÓ ˝ÚËı Ó·Î‡ÒÚÂÈ. ç‡ÒÚ‡Î‡ ‚Â‰¸ Ò‚Ó·Ó‰‡ ÒÎÓ‚‡, ‚ÓÎÂËÁ˙fl‚ÎÂÌËfl! çÓ ðÂÌÂÒÒ‡ÌÒ‡ ÌÂ ÒÎÛ˜ËÎÓÒ¸! ÇÒÂ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËfl ÍÛÎ¸ÚÛð˚, ‚ÍÎ˛˜‡fl Ë ·‡ÎÂÚ, Ë ÓÔÂðÛ, ÎË¯¸ ÔÓÒÚð‡‰‡ÎË! Ä ÏÌÂ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ï˚ ‚ ˜ÂÏ-ÚÓ ‚ËÌÓ‚‡Ú˚. å˚ ÔÓ‰‰‡ÎËÒ¸ ˜ÛÊÓÏÛ ‚ÎËflÌË˛. á‡Ô‡‰Ì‡fl ÍÛÎ¸ÚÛð‡ ÔðÂ‰ÎÓÊËÎ‡ Ì‡Ï Ò‚ÓË ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ËÌÚÂðÂÒ˚, ‡ Ï˚ Ëı ÒÚ‡ÎË ÒÎÂÔÓ ÍÓÔËðÓ‚‡Ú¸… Ñ‡, ˝ÚÓ, ÍÓÌÂ˜ÌÓ, Ú‡Í, ÌÓ ÂÒÚ¸ Ë ‰ðÛ„ËÂ ÔðË˜ËÌ˚. ùÚÓ ÒËÒÚÂÏÌ˚È ÍðËÁËÒ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. èÓÒÏÓÚðËÚÂ: ÍðËÁËÒ Ì‡ÒÚÛÔËÎ ‚Ó îð‡ÌˆËË, ‚ ÄÏÂðËÍÂ. à ÒÓ·˚ÚËfl ‚ àð‡ÌÂ, Ë ËÒÚÓðËfl Ò àð‡ÍÓÏ – ˝ÚÓ ‚ÒÂ fl‚ÎÂÌÌ˚Â ÔðËÏÂÚ˚ ÍðËÁËÒ‡ ‰ÂÏÓÍð‡ÚË˜ÂÒÍÓ„Ó ÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡. ëÍÓðÓ Ò ˝ÚËÏ Ì‡‰Ó ·Û‰ÂÚ ˜ÚÓ-ÚÓ ‰ÂÎ‡Ú¸. çÂ ËÒÍÎ˛˜ÂÌÓ, ˜ÚÓ ÏËð ÔðË‰ÂÚ Í ·ÓÎÂÂ ÒÎÓÊÌÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ. çð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË ÛÔðÓÒÚËÎË. àı Á‡ÏÂÌËÎË ÔÓÎËÚÍÓððÂÍÚÌÓÒÚ¸˛. çË Í ˜ÂÏÛ ıÓðÓ¯ÂÏÛ ˝ÚÓ ÌÂ ÔðË‚ÂÎÓ.

Hoflgörü Ruslar›n kan›nda hep vard›. fiimdi bizim toplumumuz de¤iflti mi sizce? G ü n üm üzd e birçok fley de¤iflti. De¤iflmez “sald›rgan Müslüman” tipi do¤uran bütün bu terör eylemlerine bak›n›z. Bu da günlük hayata damgas›n› vuruyor. “Hay›r, Müslümanlar farkl›d›r!” demek yetersizdir. Daha ciddi tedbirler al›nmal›d›r.

Cannes festivaline davet etmediler ama sa¤l›k olsun!

Bu filmi flimdi çekseydiniz vurguyu de¤ifltirir miydiniz? Biliyor musunuz, hay›r. Köklü de¤ifliklikler olmazd› filmde. Cannes’a almad›lar ama sa¤l›k olsun! Vladimir Petroviç, k›sa bir süre önce Cannes Film Festivali düzenlendi. Do¤u sinemas› orada çok az temsil edildi. Rusya festivale hiç kat›lmad›. Bizden niye farkl› fleyler bekliyorlar? E¤er bu Rus filmiyse onda mutlaka havyar› kafl›kla yer, votkay› bardakla içerler sonra da o barda¤› yerler. E¤er Afgan veya Türk sinemas›ysa, kahramanlardan biri ‹slâm’a karfl› olur. E¤er bu yoksa baflar› da beklenmemeli. Çünkü bizim hedefledi¤imiz Rusya, Bat›’y› ilgilendirmiyor. Onlar yan› bafllar›nda güçlü ülkeler istemezler. Onun için bilinç ve bilinçaltlar› gere¤i bizim iç

karart›c› bir flekilde gösterildi¤imiz filmleri gösterirler. Ama bu adil bir flekil de¤il, sokaklarda dolaflan ay›lar› b›rak›p flimdi baflka fleyleri gösteriyorlar. Bat›’ya bizim normal hayat›m›z, kahramanlar›m›z gerekli de¤il. Sadece kavgalar›, yaralamalar›, insan haklar› ihlallerini gösteriyorlar. Savafl›n› verdi¤imiz ve kendisinden kurtulmay› hayal etti¤imiz her fleyi gösteriyorlar. Bu, asl›nda sanatla ilgisi olmayan bir politikad›r. Siz Cannes film festivalinin nereye kadar alçald›¤›na bak›n›z. Festival, Dan Brown’un kitab›ndan uyarlanan “Da Vinci fiifresi” filmiyle bafllad›. Bu yak›fl›ks›z bir fley. Beni gazetelerdeki “bizi yine festivale almad›lar” isterisi sinirlendiriyor! Dan Brown’un gösterildi¤i bir festival neyimize gerek?! Bu film de¤il, korkunç bir fley! Halbuki, Cannes’› bir zamanlar Francis Coppala’n›n “Apocalypse”› açm›flt›. fiimdi bize gösterilen filmlerin %80’i berbat. Bunlar daha sonra genifl kitlelere gösterilirse, filmlerin baflar›s›z olaca¤›ndan eminim.

Rusya “daha kötü”, “daha iyi” de¤il, o farkl› bir ülke

Vladimir Petroviç, sizce Rusya sinemas› daha çok Do¤u mudur yoksa Bat› m›? Veya o da Rusya gibi ortalarda bir yerlerde mi bulunuyor? fiimdiki durum meflhur bir tekerlemeyi hat›rlat›yor “ne ormana giderim, ne de evde kal›r›m”. Sinemam›zda Ba-

Россия не хуже и не лучше, она другая. Очевидно одно: с падением «железного занавеса» кинематограф у нас лучше не стал. Rusya “daha kötü” veya “daha iyi” de¤ildir, Rusya farkl›d›r. “Demir perde”nin kalkmas›yla sinemam›z›n daha iyi olmad›¤› aç›k. D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

111

кинематограф sinema

mir perde”nin kalkmas›yla sinemam›z›n daha iyi olmad›¤› aç›k. De¤iflimlerin özellikle bu sahalarda olmas› gerekti¤i halde, 15 y›l geçti ama sinemada, edebiyatta ilginç ve yeni bir fleyler ç›karamad›k. Her fleye ra¤men ifade ve irade özgürlü¤ü geldi ama Rönesans gerçekleflmedi. Bale, opera dahil olmak üzere kültürün bütün alanlar› sadece s›k›nt› çektiler. Bana öyle geliyor ki biz de suçluyuz. Yabanc› etkisi alt›nda kald›k. Bat› kültürü bize kendi de¤er ve ç›karlar›n› teklif etti, biz de körü körüne onlar› kopyalamaya bafllad›k…

Не исключено, что мир придет к более сложной системе. Нравственные ценности упростили. Их заменили политкорректностью. Ни к чему хорошему это не привело. Dünya büyük bir ihtimalle daha kar›fl›k bir sisteme geçecek. Ahlaki de¤erleri basitlefltirdiler. Bu de¤erleri politik nezaketle de¤ifltirdiler. Bu da kimseyi hiçbir iyiye götürmedi. Восточное кино – фестивальный продукт åÓÊÌÓ ÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ÏËðÂ Ì‡·Î˛‰‡ÂÚÒfl ÏÓ‰‡ Ì‡ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÂ ÍËÌÓ? ÇÓÌ„ ä‡ð Ç‡È, ëÂð‰‡Ì ÄÍ‡ð, óÊ‡Ì àÏÓÛ, î‡ÚË ÄÍËÌ, ÔÒÂ‚‰ÓflÔÓÌÒÍËÈ «äËÎÎ ÅËÎ»… çÂ ‰ÛÏ‡˛. ÇÓÒÚÓ˜Ì˚È ÍËÌÂÏ‡ÚÓ„ð‡Ù ‰Îfl Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ÁðËÚÂÎfl – ˝ÚÓ ˝ÍÁÓÚËÍ‡. éÌ ËÌÚÂðÂÒÛÂÚÒfl ËÏ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÔÂðÂÂÎ ÒÎ‡‰ÍÓ„Ó Ë Â„Ó ÔÓÚflÌÛÎÓ Ì‡ ÒÓÎÂÌÂÌ¸ÍÓÂ. Ç ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, ˝ÚÓ ÙÂÒÚË‚‡Î¸Ì˚È ÔðÓ‰ÛÍÚ, ‡ ˝ÚÓ ‰‡ÎÂÍÓ ÌÂ ‚ÒÂ ÎËˆÓ ÍËÌÂÏ‡ÚÓ„ð‡Ù‡. îÂÒÚË‚‡ÎË, ÔÓ ÒÛÚË, ÒðÓ‰ÌË ÔÓ‰ËÛÏ‡Ï, Ì‡ ÍÓÚÓð˚ı ÔðÓıÓ‰flÚ ÏÓ‰Ì˚Â ‰ÂÙËÎÂ. Ç ÚÓÏ, ‚ ˜ÂÏ ıÓ‰flÚ Ì‡ ÔÓ‰ËÛÏÂ, ÌËÍÓÏÛ ÌÂ ÔðË‰ÂÚ ‚ „ÓÎÓ‚Û ‚˚ÈÚË Ì‡ ÛÎËˆÛ. ÇÎ‡‰ËÏËð à‚‡ÌÓ‚Ë˜, ‡ Û ‚‡Ò Í‡ÍËÂ ÔÎ‡Ì˚ Ì‡ ·ÎËÊ‡È¯ÂÂ ·Û‰Û˘ÂÂ? ü ÒÓ·Ëð‡˛Ò¸ Á‡ÔÛÒÚËÚ¸Òfl Ò Í‡ðÚËÌÓÈ «1612». ùÚÓ 1612 „Ó‰, ‚ðÂÏfl ÓÍÓÌ˜‡ÌËfl ÒÏÛÚ˚. èÓ ÒÛÚË, ÚÓ, Ó ˜ÂÏ Ï˚ Ò ‚‡ÏË „Ó‚ÓðËÎË, ÌÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ ˝ÚÓ ‚ÒÂ ˜ÂÚ˚ðÂÒÚ‡ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰. àÁ‚ÂÒÚÌÓÂ Ë Á‡·˚ÚÓÂ ‚ðÂÏfl. åÌÂ ÓÌÓ ËÌÚÂðÂÒÌÓ Ò‚ÓËÏË ÌÂ‚ÂðÓflÚÌ˚ÏË ‡ÎÎ˛ÁËflÏË Ò ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒÚ¸˛. èðÓÂÍÚ ÒÎÓÊÌ˚È Ë ‰ð‡Ï‡ÚÛð„Ë˜ÂÒÍË, Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍË. n

112

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

t›’dan da Do¤u’dan biraz var. Bir de sahibi oldu¤umuz, kaybedilen özgünlük. Ben bu özgünlü¤e sar›lmay›, her fleyi onun üzerine bina etmeyi iddia edecek de¤ilim. Dünya daha canl› bir hal al›rken bizim özgünlü¤ümüz ça¤dafl hayat için biraz cans›z kal›yor. Fakat edebiyat›m›z›n ve kültürümüzün en iyi özelliklerini sinemaya nas›l adapte edece¤imizi düflünmek gerekir. E¤er biz sineman›n iç sorunlar›, pazar ve kira sorular›n› halledersek, bir süre sonra çok kaliteli bir sinemam›z olacak. Son 10 – 15 y›ld›r “demir perde” olmadan yafl›yoruz. Bat› ve Do¤u sinemalar›nda de¤erler de¤iflti mi? Hiç bilmiyorum… Asl›nda, de¤erler ya vard›r veya yoktur. Bütün insanî de¤erler On Emir’de yaz›l›. Baflka yeni hiçbir fley yok. De¤erlerin verileri vard›r; ifade hürriyeti mesela. Bat›’da ifade hürriyeti çoktan beri var. Bizde ise bu özgürlük i¤renç baz› flekiller ald›. Rusya kendine özgü bir ülkedir. Zaten öyle bir ülkeydi, öyle de kalacak. Burada flunu belirtece¤im: Rusya “daha kötü” veya “daha iyi” de¤ildir, Rusya farkl›d›r. “De-

Evet, bu elbette böyle fakat baflka sebepler de var. Bu, demokratik de¤erlerin sistematik bir krizidir. Mesela Fransa’da ve Amerika’da bafllad›. Hem ‹ran’daki, hem de Irak’taki olaylar; bütün bunlar demokratik rejim krizinin ortaya ç›kan belirtilerdir. Yak›nda bu sorunlara e¤ilmek gerekecek. Dünya büyük bir ihtimalle daha kar›fl›k bir sisteme geçecek. Ahlaki de¤erleri basitlefltirdiler. Bu de¤erleri politik nezaketle de¤ifltirdiler. Bu da kimseyi hiçbir iyiye götürmedi.

Do¤u sinemas› festival ürünüdür

Dünyada Do¤u sinema modas›n›n yay›ld›¤›n›n görüldü¤ünü söyleyebilir miyiz? Vong Kar Vay, Serdar Akay, Jan ‹mou, Fatih Ak›n, sözde Japon “Kill Bill” gibi… Hiç sanm›yorum. Bat› izleyicisi için Do¤u sinemas› egzotik bir fleydir. Onu merak ediyor. Çünkü tatl›lardan b›kt› ve ekflilileri istiyor. Genelde bu filmler festival ürünüdür. Bu da bütün sineman›n yüzü de¤ildir. Festivaller defilelerin yap›ld›¤› moda gösterifllerine benzerler. Orada giyilen elbiselerle soka¤a ç›kmak kimsenin akl›na gelmez. Vladimir ‹vanoviç, sizin gelecekteki planlar›n›z neler? 1612 isimli bir filme bafllamaya haz›rlan›yorum. 1612 y›l›, kargafla zaman›n›n sonudur. Asl›nda sizinle konufltuklar›m›z dört yüz y›l önce meydana geldi. Bilinen ama unutulan bir zaman. Ça¤dafl hayat›m›za inan›lmaz bir flekilde benzedi¤i için ilgimi çekiyor. Proje gerçekten zor, hem teknik hem de dram aç›s›ndan. n

kitabiyat книжное обозрение

Становление Milletleflme национальной sürecinde идентичности Azeriler

ÓÒÎÂ ð‡Á‚‡Î‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ·˚‚¯Â„Ó Ç‡ð¯‡‚ÒÍÓ„Ó ‰Ó„Ó‚Óð‡, Ì‡ðfl‰Û Ò ·˚ÒÚð˚Ï ð‡Á‚ËÚËÂÏ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚ı Ë‰ÂÈ, ÔðÓËÁÓ¯Î‡ ‡ÍÚÛ‡ÎËÁ‡ˆËfl ÔðÓ·ÎÂÏ˚ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË. ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì‡fl Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË˛ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó Ò‡ÏÓÒÓÁÌ‡ÌËfl ÚÓ„Ó ËÎË ËÌÓ„Ó ÒÓˆËÛÏ‡, ÔÓ‰ÌËÏ‡ÂÚ Â„Ó ‰Ó ÛðÓ‚Ìfl ð‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚð‡Ì, ‚Â‰ÂÚ Í ÍÓðÂÌÌ˚Ï ÒÚðÛÍÚÛðÌ˚Ï ÔÂðÂÏÂÌ‡Ï. Ç ÏÓÌÓ„ð‡ÙËË ÒÚ‡ð¯Â„Ó Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌËÍ‡ àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ÔÓÎËÚËÍÓ-Ôð‡‚Ó‚˚ı ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËÈ ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ ÄÍ‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ Ä·ÛÎ¸Ù‡Á‡ ëÛÎÂÈÏ‡ÌÎ˚ «èðÓˆÂÒÒ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËı Ú˛ðÍÓ‚», ‚˚ÔÛ˘ÂÌÌÓÈ ‚ ÒÂÌÚfl·ðÂ 2006 „. ËÁ‰‡ÚÂÎ¸ÒÚ‚ÓÏ «éÚ˛ÍÂÌ» (Ì‡ ÚÛðÂˆÍÓÏ flÁ˚ÍÂ), ‰‡ÂÚÒfl ÒÓˆËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÈ ‡Ì‡ÎËÁ ÚðÂı ÔÓÒÎÂ‰ÌËı ÒÚÓÎÂÚËÈ ËÒÚÓðËË ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡. Ç „Ó‰˚ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ‚Î‡ÒÚË ÌÂ ·˚ÎÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ÓÔËÒ˚‚‡Ú¸ ð‡ÁÎË˜Ì˚Â ÔÂðËÓ‰˚ ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË Ò ÔÓÁËˆËÈ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÈ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚË. èÓÒÎÂ Ó·ðÂÚÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË, ÍÓ„‰‡ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ‚ÌÂ¯ÌÂ„Ó ‰‡‚ÎÂÌËfl Ì‡ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎfl ÛÊÂ ÌÂ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ, ‰‡ÂÚ Ó ÒÂ·Â ÁÌ‡Ú¸ ‰ðÛ„‡fl ÚðÛ‰ÌÓÒÚ¸: ÓÚÒÛÚÒÚ‚ËÂ ÔðÓ˜ÌÓ„Ó ÓÔ˚Ú‡. èðË˜ËÌ‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ÒÓ‚ÂÚÒÍËÂ „Ó‰˚ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡ Ï‡ðÍÒËÒÚÒÍÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËË ‰ÓÎ„ÓÂ ‚ðÂÏfl ÒÓˆËÓÎÓ„Ëfl Ò˜ËÚ‡Î‡Ò¸ «·ÛðÊÛ‡ÁÌÓÈ» Ì‡ÛÍÓÈ, ‡ ËÒÒÎÂ‰Ó‚‡ÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÔðÓ‚Ó‰ËÎËÒ¸ ‚ ðÛÒÎÂ Ï‡ðÍÒËÒÚcÍÓ-ÎÂÌËÌÒÍÓÈ ÚÂÓðËË, ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚ÎÓ ÛÍðÂÔÎflÚ¸ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓÂ Â‰ËÌÒÚ‚Ó ëëëê. èÓ˝ÚÓÏÛ ‚ ÌÓ‚˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ı, ‚ÓÁÌËÍ¯Ëı Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË ·˚‚¯Â„Ó ëëëê, ÒÓˆËÓÎÓ„Ëfl ÓÍ‡Á‡Î‡Ò¸ ÌÂ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ð‡Áð‡·ÓÚ‡ÌÌÓÈ Ì‡Û˜ÌÓÈ ‰ËÒˆËÔÎËÌÓÈ. Ç ‰‡ÌÌÓÈ ÏÓÌÓ„ð‡ÙËË ÔðÂ‰ÔðËÌflÚ‡ ÔÓÔ˚ÚÍ‡ ÓÔËÒ‡Ú¸ Ú‡ÍËÂ Ù‡ÍÚÓð˚, ‚ÎËfl˛˘ËÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÛ˛ Ë‰ÂÌÚË˜ÌÓÒÚ¸, Í‡Í ËÒÚÓðË˜ÂÒÍ‡fl ÒÚðÛÍÚÛð‡ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÂ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ, ÌÓ‚˚Â ˆÂÌÌÓÒÚË, Ì‡‚flÁ˚‚‡ÂÏ˚Â Ó·˘ÂÒÚ‚Û, ‡ Ú‡ÍÊÂ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ flÁ˚Í‡ Ë ÎËÚÂð‡ÚÛð˚. n

o¤u blokunun çöküflüyle h›z kazanan milliyetçi söylemler veya etnik tart›flmalar, gündeme sosyal kimlik sorunlar›n› getirdi. Sosyal kimlik, topluluklar›n belli bir toplumsal kimlik kazanmas›na, geliflmifl toplumlar düzeyine yükselmesine yol açt›¤› gibi, bir s›ra yap›sal de¤iflimlere de h›z vermektedir. Azerbaycan Milli ‹limler Akademisi Felsefe, Siyaset ve Hukuk Araflt›rmalar Enstitüsü Sosyoloji Bölüm Baflkan Yard›mc›s› Dr. Ebülfez Süleymanl›’n›n Ötüken yay›nlar›ndan ç›kan Milletleflme Sürecinde Azerbaycan Türkleri adl› kitab› Azerbaycan’›n son üç yüz y›ll›k tarihini inceleyerek, tarihsel etkiler ve süreçler alt›nda Azerbaycan Türk toplumunun ulus yap›s›n›, sosyal kimli¤ini ortaya ç›karmay› konu edinmifltir. Sovyet idaresi döneminde Azerbaycan tarihini do¤ru bir flekilde yazmak ve kimlik sorunlar› üzerinde Sovyet ideolojisi karfl›t› bir fikir oluflturmak imkans›zd›. Ba¤›ms›zl›kla bu bask› ortadan kalkm›fl gözükse de, Azerbaycan Türk toplumunun sosyolojisi üzerine yap›lan çal›flmalar henüz ciddi bir temele oturtulmufl de¤ildir. Zira Sovyet döneminde sosyoloji “burjuva bilimi” olarak de¤erlendiriliyor, Marksist ideolojiye öncülük tan›n›yor, yap›lan sosyolojik çal›flma ve araflt›rmalar Marksist-Leninist ö¤reti çerçevesinde Sovyet Devleti’nin ideolojik bütünlü¤ünü bozmayacak bir üslûpta ele al›n›yordu. Halbuki bugün sosyoloji bilimi, Azerbaycan gibi ba¤›ms›zl›¤›n› yeni kazanm›fl eski Sovyet toplumlar› için yeni bir bilimsel u¤rafl olarak tan›mlanmaktad›r.

Процесс становления национальной идентичности азербайджанских тюрков Абульфаз Сулейманлы Издательство «Отюкен» Стамбул, 2006 г.

Milletleflme Sürecinde Azerbaycan Türkleri Dr. Ebulfez Süleymanl› Ötüken Yay›nlar› ‹stanbul 2006.

Bu amaçla, Milletleflme Sürecinde Azerbaycan Türkleri’nde tarihî yap›, kültürel etkileflimler, topluma dayat›lmak istenen yeni de¤erler ve ö¤retilerle dil ve edebiyat gibi konular çal›flman›n kapsam› içinde de¤erlendirilmeye çal›fl›lm›flt›r. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

113

экология çevre

Арарат меняется Рюштю Ылгар

A¤r› da¤› de¤ifliyor Доктор наук, геоэколог, Университет 18 марта (Турция).

Rüfltü Ilgar

Dr., Jeolog, Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi (Türkiye).

Óð‡ Äð‡ð‡Ú, ËÎË Ä„ð˚, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ ‚ ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÌ‡ÚÓÎËË ÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ ÚÛðÂˆÍÓ„Ó „ÓðÓ‰‡ Ä„ð˚. ÉÓð‡ ËÌÚÂðÂÒÌ‡ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò‚ÓËÏ „ÂÓ„ð‡ÙË˜ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ. ë˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ÔÓÒÎÂ ÇÒÂÏËðÌÓ„Ó ÔÓÚÓÔ‡ ËÏÂÌÌÓ Í ‚Âð¯ËÌÂ ˝ÚÓÈ „Óð˚ ÔðËÒÚ‡Î çÓÂ‚ ÍÓ‚˜Â„. Äð‡ð‡Ú ËÏÂÂÚ ‚ÛÎÍ‡ÌË˜ÂÒÍÓÂ ÔðÓËÒıÓÊ‰ÂÌËÂ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‡ÏÓÈ

114

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

‚˚ÒÓÍÓÈ ‚Âð¯ËÌÓÈ ‚ íÛðˆËË (5137 Ï). ÉÓð‡ ÌÂ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Â‰ËÌ˚È Ï‡ÒÒË‚: Ì‡ ‚˚ÒÓÚÂ 3000 Ï Äð‡ð‡Ú ð‡Á‰ÂÎflÂÚÒfl Ì‡‰‚ÓÂ, Ó·ð‡ÁÛfl ÅÓÎ¸¯ÓÈ Äð‡ð‡Ú Ë å‡Î˚È Äð‡ð‡Ú. ÇÂð¯ËÌ‡ ÅÓÎ¸¯Ó„Ó Äð‡ð‡Ú‡ Ë Íð‡ÚÂð ÔÓÍð˚Ú˚ ÎÂ‰ÌËÍÓÏ. äð‡ÚÂð å‡ÎÓ„Ó Äð‡ð‡Ú‡ ÔÓ‰ ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÏ ˝ðÓÁËË Ë ÎÂ‰ÌËÍ‡ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ð‡ÁðÛ¯ÂÌ. èÓ˝ÚÓÏÛ Û å‡ÎÓ„Ó

¤r› da¤› Türkiye’nin Do¤u Anadolu bölgesinde yer alan A¤r› ili s›n›rlar› içerisindedir. Jeolojik konumunun yan› s›ra, Nuh Tufan›’ndan sonra Hz. Nuh’un gemisine ev sahipli¤i yapt›¤› inan›fl› dolay›s›yla efsanevi kimli¤iyle de ön plana ç›kan bir da¤d›r. Volkanik bir da¤ olan A¤r› da¤› Türkiye’nin en

çevre экология

Гора Арарат, или Агры, расположена в Восточной Анатолии неподалеку от турецкого города Агры. Гора интересна не только своим географическим положением. Считается, что после Всемирного потопа именно к вершине этой горы пристал Ноев ковчег. A¤r› da¤› Türkiye’nin Do¤u Anadolu bölgesinde yer alan A¤r› ili s›n›rlar› içerisindedir. Jeolojik konumunun yan› s›ra, Nuh Tufan›’ndan sonra Hz. Nuh’un gemisine ev sahipli¤i yapt›¤› inan›fl› dolay›s›yla efsanevi kimli¤iyle de ön plana ç›kan bir da¤d›r. Äð‡ð‡Ú‡, ‰ÓÒÚË„‡˛˘Â„Ó 3896 Ï, ÓÒÚðÓÍÓÌÂ˜Ì‡fl ‚Âð¯ËÌ‡. ÉÓð‡ ÛÔÓÏËÌ‡ÂÚÒfl ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÔËÒ‡ÌËflı ÔÓ‰ ð‡ÁÌ˚ÏË Ì‡Á‚‡ÌËflÏË: Äð‡ð‡Ú, äÛı-Ë çÛı, ÑÊÂ·ÂÎ¸ ‡Î¸-ï‡ðËÒ. èÂð‚ÓÂ ‚ÓÒıÓÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ Äð‡ð‡Ú, ÍÓÚÓð˚È å‡ðÍÓ èÓÎÓ Ì‡Á˚‚‡Î «ÌÂÔÓÍÓðflÂÏÓÈ ‚Âð¯ËÌÓÈ», ÒÓ‚Âð¯ËÎ 9 ÓÍÚfl·ðfl 1829 „. ÔðÓÙÂÒÒÓð îðÂ‰ÂðËÍ ÙÓÌ è‡ð‡Ú. Ç ÁËÏÌËÈ ÔÂðËÓ‰ Äð‡ð‡Ú ‚ÔÂð‚˚Â ÔÓÍÓðËÎ ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ¸ îÂ‰Âð‡ˆËË ‡Î¸ÔËÌËÒÚÓ‚ íÛðˆËË ÅÓÁÍÛðÚ ùð„fið, ‡ ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ˝ÚÓ 21 ÙÂ‚ð‡Îfl 1970 „.

Изменение границы вечных снегов àÒÚÓ˜ÌËÍË ÒÓÓ·˘‡˛Ú, ˜ÚÓ ÒÌÂ„Ó‚‡fl „ð‡ÌËˆ‡ Ì‡ Äð‡ð‡ÚÂ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ‡ Ì‡ ‚˚ÒÓÚÂ 4 Ú˚Ò. Ï. é‰Ì‡ÍÓ ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÓÌ‡ ÔÓ‰ÌflÎ‡Ò¸ Ì‡ 20 Ï. ÇÓ ‚ðÂÏfl ‚ÓÒıÓÊ‰ÂÌËÈ 2003 Ë 2004 „„. ·˚ÎÓ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓ ‚Â˜Ì˚Â ÒÌÂ„‡ Ì‡˜ËÌ‡˛ÚÒfl Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ 4020 Ï. Ä ‚ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÏÂÒÚ‡ı ÓÚÍð˚Ú‡fl ÁÂÏÎfl Ì‡·Î˛‰‡Î‡Ò¸ Ì‡ ‚˚ÒÓÚÂ 4750-4800 Ï.

Граница вечных льдов ê‡Ì¸¯Â Ò˜ËÚ‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚Â˜Ì˚Â Î¸‰˚ Ì‡ Äð‡ð‡ÚÂ Ì‡˜ËÌ‡˛ÚÒfl Ò 3,5 Ú˚Ò. ÏÂÚðÓ‚. Ç ð‡ÁÌ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍ‡ı ÛÍ‡Á˚‚‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚Âð¯ËÌ˚ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÓÍð˚Ú˚ Î¸‰ÓÏ, ÔðË ˝ÚÓÏ ‚ ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÏÂÒÚ‡ı Â„Ó ÚÓÎ˘ËÌ‡ ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ 50 Ï. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚

ÛÚÓ˜ÌÂÌÓ, ˜ÚÓ Î¸‰˚ Ì‡ Äð‡ð‡ÚÂ Ì‡˜ËÌ‡˛ÚÒfl ÌÂ ÌËÊÂ ÓÚÏÂÚÍË 4100 Ï.

Изменение высоты èÓÚÛı¯ËÈ ‚ÛÎÍ‡Ì Äð‡ð‡Ú – Ò‡Ï‡fl ‚˚ÒÓÍ‡fl ‚Âð¯ËÌ‡ íÛðˆËË. ëÓ„Î‡ÒÌÓ Í‡ðÚ‡Ï, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚Ï ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÍÓÏËÚÂÚÓÏ ÔÓ Í‡ðÚÓ„ð‡ÙËË íÛðˆËË, ‚˚ÒÓÚ‡ Äð‡ð‡Ú‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 5137 Ï. ÇÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl Ë ‰ðÛ„ËÂ ‰‡ÌÌ˚Â: 5165, 5123, 5122, 5112 Ï. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌÂÂ ‚ðÂÏfl, ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl Ë ÓðÓ„ÂÌË˜ÂÒÍËı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚, ‚˚ÒÓÚ‡ Äð‡ð‡Ú‡ ËÁÏÂÌËÎ‡Ò¸. ÇÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÛÏÂÌ¸¯ÂÌËfl Ì‡„ðÛÁÍË Î¸‰‡, ÔÂðÂÏÂ˘ÂÌËfl „ð‡ÌËˆ˚ ‚Â˜Ì˚ı ÒÌÂ„Ó‚ Ì‡ ·ÓÎÂÂ ‚˚ÒÓÍÛ˛ ÓÚÏÂÚÍÛ, Ú‡flÌËfl Î¸‰Ó‚ Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËfl ÔÓ‰˙ÂÏÌÓÈ ÒËÎ˚ Ï‡„Ï˚, ‚˚ÒÓÚ‡ Äð‡ð‡Ú‡ ‚ÓÁðÓÒÎ‡ ‰Ó 5167 Ï. èÓ‰Ó·Ì˚Â fl‚ÎÂÌËfl ËÏÂ˛Ú ÏÂÒÚÓ Ë ‚ ‰ðÛ„Ëı ð‡ÈÓÌ‡ı íÛðˆËË. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl Í‡Í ð‡ÁðÛ¯‡˛ÚÒfl ‰ÓÎËÌ˚ óÛÍÛðÓ‚‡ Ë ùð„ÂÌÂ, „Óð˚ í‡‚ð Ì‡·Ëð‡˛Ú ‚˚ÒÓÚÛ.

Жизнь в горах Ç ÒÔð‡‚Ó˜ÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛðÂ „Ó‚ÓðËÚÒfl, ˜ÚÓ flÈÎ˚ („ÓðÌ˚Â Ô‡ÒÚ·Ë˘‡) ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ˚ Ì‡ ‚˚ÒÓÚÂ ÓÍÓÎÓ 2600 Ï. çÓ ÒÂÈ˜‡Ò ÒËÚÛ‡ˆËfl ËÁÏÂÌËÎ‡Ò¸. èÓÒÍÓÎ¸ÍÛ Äð‡ð‡Ú ‚ÛÎÍ‡Ì, Á‰ÂÒ¸ ÌÂÚ ðÂÍ Ë ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚. ÇÓ‰‡, Ó·ð‡ÁÛ˛˘‡flÒfl ‚ ðÂÁÛÎ¸Ú‡ÚÂ Ú‡flÌËfl ÒÌÂ„Ó‚, ‚ÔËÚ˚‚‡ÂÚÒfl ÔÓðËÒÚÓÈ ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚ¸˛ ÒÍÎÓÌÓ‚. ÖÒÎË ·˚ ˝ÚÓ ÌÂ ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ, ÚÓ

yüksek da¤›d›r (5.137 m.). Ancak san›lan›n aksine tek bir kütleden oluflmaz. Çevresi yaklafl›k 130 kilometreyi bulan bu da¤ 3.000 metreden sonra ikiye ayr›l›r ve “Büyük A¤r›” ve “Küçük A¤r›” olarak adland›r›l›r. Büyük A¤r›’n›n zirvesi ve krater kal›nt›s› genifl buzul alt›ndad›r. Küçük A¤r›’n›n ise buzul hareketleri ve erozyonlar sonucu krater çana¤› yok olmufltur. Bu nedenle 3.896 m yüksekli¤indeki da¤ oldukça sivri bir yap›ya sahip. Kutsal kitaplarda da ad› geçen bu da¤, birçok dilde farkl› adlarla an›l›yor (Ararat, Kuh-i Nuh, Cebel el Haris’tir). Marco Polo’nun yaz›lar›nda, “hiçbir zaman ç›k›lamayacak bir da¤” diye sözünü etti¤i bu etkileyici da¤›n ilk t›rman›fl›, kay›tlara göre 9 Ekim 1829 y›l›nda Profosör Frederik Von Parat taraf›ndan gerçeklefltirildi. Da¤›n ilk k›fl t›rman›fl› ise çok daha geç bir tarihte, 21 fiubat 1970’de Da¤c›l›k Federasyonu’nun eski baflkanlar›ndan Dr. Bozkurt Ergör taraf›ndan gerçeklefltirildi.

Kal›c› kar s›n›r› de¤iflmifl

A¤r› da¤›yla ilgili birçok yaz›l› kaynakta kal›c› kar s›n›r› 4.000 m dolaylar›nda. Oysa Küresel ›s›nman›n bir sonucu olarak 20 m. gibi farkl›l›k oluflmufl. Kal›c› kar s›n›r› 2003

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

115

экология çevre

ÒÓ ÒÍÎÓÌÓ‚ ÒÚÂÍ‡ÎË ·˚ ·˚ÒÚð˚Â ÔÓÚÓÍË. Ç˚¯Â „ð‡ÌËˆ˚ ‚Â˜Ì˚ı ÒÌÂ„Ó‚, Ì‡ ÛðÓ‚ÌÂ ‚Â˜Ì˚ı Î¸‰Ó‚, Í ‚Â˜ÂðÛ ‚Ó‰‡ Á‡ÒÚ˚‚‡ÂÚ Ë Ú‡ÂÚ ÚÓÎ¸ÍÓ Ò ‚ÓÒıÓ‰ÓÏ ÒÓÎÌˆ‡. èÓ˝ÚÓÏÛ ‚ ıÓÎÓ‰ÌÛ˛ Ô‡ÒÏÛðÌÛ˛ ÔÓ„Ó‰Û „ÓðÌ˚Â Ô‡ÒÚ·Ë˘‡ ÓÒÚ‡˛ÚÒfl ·ÂÁ ‚Ó‰˚. üÈÎ˚ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ˚ Ì‡ ‚˚ÒÓÚÂ 3100-3150 Ï, „‰Â ÂÒÚ¸ ‚Ó‰‡ Ë ÒÌÂÊÌ˚È ÔÓÍðÓ‚ ÏÂÌ¸¯Â ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌË˛ Ò ÔðÓ¯Î˚ÏË „Ó‰‡ÏË. Ç ·ÂÒÂ‰Â ÒÓ ÒÚ‡ðÓÊËÎ‡ÏË ‚ÓÁð‡ÒÚ‡ 80 ÎÂÚ Ë ÒÚ‡ð¯Â Ï˚ ÛÁÌ‡ÎË, ˜ÚÓ ð‡Ì¸¯Â Ì‡ ÏÂÒÚÂ „ÓðÌ˚ı Ô‡ÒÚ·Ë˘ ÎÂÊ‡Î ÒÌÂ„, ‡ ÒÂÈ˜‡Ò Á‰ÂÒ¸ Ó˘Û˘‡ÂÚÒfl ÒÂð¸ÂÁÌ‡fl ÌÂı‚‡ÚÍ‡ ‚Ó‰˚. ê‡Ì¸¯Â ðfl‰ÓÏ Ò ÍÓÌÛÒÓÓ·ð‡ÁÌ˚ÏË ·ÂÎ˚ÏË Ô‡Î‡ÚÍ‡ÏË Ï‡ıðÛÚË Ì‡ Ô‡ÒÚ·Ë˘‡ı ‚ÒÚðÂ˜‡ÎËÒ¸ ‚ÓÈÎÓ˜Ì˚Â ˛ðÚ˚. å‡ıðÛÚË ıÓðÓ¯Ó Á‡˘Ë˘‡˛Ú ÓÚ ‚ÂÚð‡, ÌÓ ‚ ÒÓÎÌÂ˜ÌÛ˛ ÔÓ„Ó‰Û ‚ÌÛÚðË Ó˜ÂÌ¸ Ê‡ðÍÓ. ÇÓÈÎÓ˜Ì˚Â ˛ðÚ˚ ÌÂ ÔðÓÔÛÒÍ‡˛Ú ‚Ó‰Û, ÔÓ˝ÚÓÏÛ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÌÂÁ‡ÏÂÌËÏ˚ÏË ‚ ‰ÓÊ‰ÎË‚Û˛ ÔÓ„Ó‰Û. ëÂÈ˜‡Ò Ì‡ Ô‡ÒÚ·Ë˘‡ı ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú Ô‡Î‡ÚÍË ÚÛðÂˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ äð‡ÒÌÓ„Ó èÓÎÛÏÂÒflˆ‡. ä ÒÂ‚ÂðÓ-‚ÓÒÚÓÍÛ ÓÚ Ö¯ËÎ¸-ä‡ÏÔ, ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ‰ÓÎËÌ‡ÏË, ð‡ÒÍËÌÛÎËÒ¸ flÈÎ˚, „‰Â ‚˚ð‡˘Ë‚‡˛Ú ÒÍÓÚ. ì Í‡Ê‰ÓÈ flÈÎ˚ ÂÒÚ¸ ıÓÁflËÌ – ‡„‡. ÄıÏÂÚ óÓıÚËÌ, ıÓÁflËÌ ‰ÂðÂ‚ÌË ùÎÎË, Ò‰‡ÂÚ ‚ ‡ðÂÌ‰Û ÎÓ¯‡‰ÂÈ ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚Û˛˘ËÏ ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌËË. ç‡ flÈÎÂ ÊË‚ÛÚ Â„Ó ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍË. Ç ÏÂÒÚÌÓÒÚË ÏÂÊ‰Û Ö¯ËÎ¸ä‡ÏÔ Ë ùÎÎË ð‡Á‚ËÚÓ ÁÂÏÎÂ‰ÂÎËÂ, ‰Ó‚ÓÎ¸ÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ¸Ì˚Â ÔÎÓ˘‡‰Ë Á‡ÒÂflÌ˚ Ô¯ÂÌËˆÂÈ. ÉÓ‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ÄıÏÂÚ óÓıÚËÌ fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓÏ ·ÓÎ¸¯ÂÈ ˜‡ÒÚË ÁÂÏÂÎ¸ Ì‡ Äð‡ð‡ÚÂ.

Á‰ÂÒ¸ ·ÓÎ¸¯Â 20 ‚Ë‰Ó‚, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ ÒÚÂÔÌ˚Â Ë ‡Î¸ÔËÈÒÍËÂ. é‰Ì‡ÍÓ ËÁ-Á‡ ðÂ‰ÍËı ÓÒ‡‰ÍÓ‚ Ë ‚ÛÎÍ‡ÌË˜ÂÒÍÓÈ ÔÓ˜‚˚ Äð‡ð‡Ú ÌÂ Û‰ÂðÊË‚‡ÂÚ ‚Î‡„Û. Ç ˝ÚÓÏ Ó‰Ì‡ ËÁ ÔðË˜ËÌ ÒÍÛ‰ÓÒÚË ð‡ÒÚËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÔÓÍðÓ‚‡. ç‡ Ò‡Ï˚ı ‚˚ÒÓÍËı Û˜‡ÒÚÍ‡ı Äð‡ð‡Ú‡ ð‡ÒÚÛÚ ÏıË Ë ÎË¯‡ÈÌËÍË, ÍÓÚÓð˚Â Ó·Î‡‰‡˛Ú ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸˛ Í ÙÓÚÓÒËÌÚÂÁÛ ÔðË ÚÂÏÔÂð‡ÚÛðÂ ‰Ó ÏËÌÛÒ 24ëo. Ñ‡ÊÂ Ì‡ ·ÓÎ¸¯ÓÈ ‚˚ÒÓÚÂ, ÔÓ˜ÚË Û ‚Âð¯ËÌ˚, Ì‡ ‡Ì‰ÂÁËÚÓ‚˚ı ÒÍ‡Î‡ı Ë „Û·˜‡Ú˚ı ·‡Á‡Î¸ÚÓ‚˚ı ÓÚÎÓÊÂÌËflı, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ì‡ Á‡ÒÚ˚‚¯Ëı ·‡Á‡Î¸ÚÓ‚˚ı ÔÓÚÓÍ‡ı ‚ÒÚðÂ˜‡˛ÚÒfl ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Â ‚Ë‰˚ ð‡ÒÚÂÌËÈ.

Растительный покров

Подвижность и эрозия

èÓÒÎÂ‰ÒÚ‚Ëfl „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÓÚð‡ÁËÎËÒ¸ ÌÂ ÚÓÎ¸ÍÓ Ì‡ ·‡Î‡ÌÒÂ ÓÁÂð‡ Ç‡Ì, ÌÓ Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÔÓ‚ÎËflÎË Ì‡ ÒÓÒÚÓflÌËÂ ð‡ÒÚËÚÂÎ¸ÌÓ„Ó ÔÓÍðÓ‚‡ Äð‡ð‡Ú‡. ÇÂÒÌÓÈ Ì‡ ÒÍÎÓÌ‡ı, ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚ı ÌËÊÂ 3000 Ï, ÒıÓ‰flÚ ÒÌÂ„ Ë ÎÂ‰, ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ÔÓ·Â„Ë ð‡ÒÚÂÌËÈ. àı

èÓÒÚÓflÌÌ˚Â ÔÂðÂÏÂ˘ÂÌËfl Ï‡„Ï‡ÚË˜ÂÒÍËı ÔÎËÚ ‚˚Á˚‚‡˛Ú ÌÂÔðÂð˚‚ÌÓÂ ÓÚÍ‡Î˚‚‡ÌËÂ ÍÛÒÍÓ‚ ÒÍ‡Î, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ ÏÂÒÚ‡ı ÒÓÂ‰ËÌÂÌËfl ÒÍ‡Î Ò ‚Â˜Ì˚ÏË Î¸‰‡ÏË. ç‡ „ÓðÌ˚ı Ô‡ÒÚ·Ë˘‡ı ËÁ-ÔÓ‰ ÁÂÏÎË ÒÎ˚¯Ì˚ „ÛÎ Ë ¯ÛÏ ÚÂÍÛ˘ÂÈ ‚Ó‰˚. á‚ÛÍË ÔðÂÍð‡˘‡˛ÚÒfl Ò ÓÍÓÌ˜‡ÌËÂÏ

116

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ve 2004 t›rman›fllar›nda gözlemlendi¤i gibi 4020 metreden bafllamakta. Hatta t›rman›flta yürünen en son toprak k›s›m 4750-4800 m. civarlar›nda sona ermifltir.

Daimi buzul s›n›r› de¤iflmifl

Önceki verilerde “A¤r›’n›n buzullar› 3500 metreden itibaren bafllar” bilgileri mevcut. “Tepe tamamen buzlarla kapl›. Buzullar›n kal›nl›¤› yer yer 50 metreyi bulur” fleklinde yaz›l› kaynaklar konuya de¤inirken, son y›llarda yap›lan gözlemlere göre A¤r›’da buzulun en erken görülmeye bafllad›¤› yükseklik 4.100 m. civar›ndad›r.

Yüksekli¤i de¤iflmifl

Volkanik bir da¤ olan A¤r› da¤›, Türkiye’nin en yüksek da¤›d›r. Yükseltisi Türkiye Harita Genel Komutanl›¤›’na ait en genel haritalarda 5137 m. gösterilmekte. Farkl› kaynaklarda ise 5.165 m., 5.123 m., 5.122 m. ve 5.112 m. gibi de¤erlere rastlanmakta. Oysa flu an A¤r› da¤› küresel ›s›nman›n sonucu, levha ve orojenik hareketlenmelerden nasibini alm›fl. Üzerindeki yük azalm›fl, gerek toktam›fl kar s›n›r›n›n artmas›, gerek kal›c›c› buzullar›n erimesi, gerek volkanik materyalin h›zla afla¤›lara düflmesi sonucu ma¤man›n kald›rma gücüne ba¤l› olarak A¤r› da¤›n›n yüksekli¤i artm›fl ve 5167 metreye ulaflm›flt›r. (Benzer olaylar Türkiye’nin di¤er alanlar›nda da görülmektedir. Örne¤in Ergene Havzas› ve Çukurova h›zla çökerken Toroslar yükselmektedir).

Yaflam aral›¤›

Kaynaklarda “Yaylalar 2.600 m. civar›ndad›r” bilgisi yer al›r. Ancak bu durum günümüzde de¤iflmifl durumda. A¤r›, bir volkanik da¤ oldu¤u için da¤da akarsu veya p›nar yok. Çünkü buzullar›n erimesiyle oluflan sular iri gözenekli ve tafll› yamaçlar taraf›ndan yutulmakta. E¤er volkan bu sular› yutmasayd›, da¤dan ›rmaklar ak›yor olacakt›. Bu sular kal›c› buzul alt› ve daimi kar s›n›r›ndaki karlar›n günün s›cakl›¤›na göre donma ve erime olay›na ba¤l› olarak akflama do¤ru kesilir ve ancak günefl do¤duktan sonra ortaya ç›kar. fiayet hava güneflsiz ve so¤uksa yaylalar susuz kal›r. 3.100-3.150 metreler aras›nda yaylalar oluflmufl. Bu yükseliflin nedeni daha çok su kayna¤›n›n bulunuflu ve kar›n daha önceki y›llara nazaran az olmas›d›r. ‹htiyarlar ile konufltu¤unuzda (80 yafl›nda ve daha büyükleri) bugünkü yaylalar›n oldu¤u yer-

çevre экология

Ú‡flÌËfl Î¸‰Ó‚. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, Û ÔÓ‰ÌÓÊËfl ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÒÍ‡Î Ì‡ flÈÎ‡ı Á‡ÏÂÚÌÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ ıÓÎÓ‰ÌÓ„Ó ‚ÓÁ‰Ûı‡. é·ËÚ‡ÚÂÎË flÈÎ ËÒÔÓÎ¸ÁÛ˛Ú ˝ÚË ÏÂÒÚ‡ Í‡Í ıÓÎÓ‰ËÎ¸ÌËÍË.

Развитие туризма ëÂÈ˜‡Ò ÛÊÂ ÌËÍÚÓ ÌÂ Ò˜ËÚ‡ÂÚ Äð‡ð‡Ú ÓÔ‡ÒÌ˚Ï, ÌÂÒÚ‡·ËÎ¸Ì˚Ï ðÂ„ËÓÌÓÏ, „‰Â ÒÎÛ˜‡˛ÚÒfl ÚÂððÓðËÒÚË˜ÂÒÍËÂ ‡ÍÚ˚. èÓÒÎÂ ÚÓ„Ó Í‡Í ·˚ÎË ð‡ÁðÂ¯ÂÌ˚ ‚ÓÒıÓÊ‰ÂÌËfl Ì‡ Äð‡ð‡Ú ‚ 2000 „., Ò˛‰‡ ‚ÒÂ ˜‡˘Â ÒÚ‡ÎË ÔðËÂÁÊ‡Ú¸ ‡Î¸ÔËÌËÒÚ˚. àÁ-Á‡ Ò‚ÓÂÈ ‚ÛÎÍ‡ÌË˜ÂÒÍÓÈ ÒÚðÛÍÚÛð˚ Äð‡ð‡Ú Í‡Í ÌÂÎ¸Áfl ÎÛ˜¯Â ÔÓ‰ıÓ‰ËÚ ‰Îfl Á‡ÌflÚËÈ ‡Î¸ÔËÌËÁÏÓÏ. Äð‡ð‡Ú ËÌÚÂðÂÒÂÌ Ë Í‡Í Ó·˙ÂÍÚ Ì‡ÒÎÂ‰Ëfl ˜ÂÎÓ‚Â˜ÂÒÚ‚‡. Ç ÔÂð‚ÓÈ ÍÌË„Â ÇÂÚıÓ„Ó á‡‚ÂÚ‡ ÂÒÚ¸ Ú‡ÍËÂ ÒÎÓ‚‡: «à ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÒfl ÍÓ‚˜Â„ ‚ ÒÂ‰¸ÏÓÏ ÏÂÒflˆÂ, ‚ ÒÂÏÌ‡‰ˆ‡Ú˚È ‰ÂÌ¸ ÏÂÒflˆ‡, Ì‡ „Óð‡ı Äð‡ð‡ÚÒÍËı». (Å˚ÚËÂ, „Î. 8, ÒÚËı 4). Ç 44 ‡flÚÂ ÒÛð˚ «ïÛ‰» ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓð‡Ì‡ „Ó‚ÓðËÚÒfl, ˜ÚÓ «[ÍÓ‚˜Â„] ÔðËÒÚ‡Î Í [„ÓðÂ] ‡Î-ÑÊÛ‰Ë» (ÔÂð. Ò ‡ð‡·. å.-ç. éÒÏ‡ÌÓ‚‡). Ç ¯ÛÏÂðÒÍÓÏ ˝ÔÓÒÂ Ó ÉËÎ¸„‡ÏÂ¯Â, ÍÓÚÓðÓÏÛ ÓÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ÎÂÚ, Ú‡ÍÊÂ „Ó‚ÓðËÚÒfl Ó ‚ÂÎËÍÓÏ ÔÓÚÓÔÂ, ÔÓ ÓÍÓÌ˜‡ÌËË ÍÓÚÓðÓ„Ó ÍÓ‚˜Â„ ÒÓ ÒÔ‡ÒÂÌÌ˚ÏË ÔðËÒÚ‡Î Í „ÓðÂ çËÒËÔ (ÑÊÛ‰Ë). ùÚË Ù‡ÍÚ˚ ‚˚Á˚‚‡˛Ú ‰ÓÔÓÎÌËÚÂÎ¸Ì˚È ËÌÚÂðÂÒ Û ÏÂÒÚÌ˚ı Ë Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÚÛðËÒÚÓ‚. Ç ÔÓÒÎÂ‰ÌËÂ „Ó‰˚ Ò‡ÏÓÂ Ï‡ÒÒÓ‚ÓÂ ËÌÚÂðÌ‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓÂ ‚ÓÒıÓÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ Äð‡ð‡Ú ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ ‚ 2002 „. ÔðË ÔÓ‰‰ÂðÊÍÂ îÂ‰Âð‡ˆËË ‡Î¸ÔËÌËÁÏ‡ íÛðˆËË. Ç ÌÂÏ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡ÎË 197 ‡Î¸ÔËÌËÒÚÓ‚. n Ç ð‡·ÓÚÂ ËÒÔÓÎ¸ÁÓ‚‡Ì˚ Ï‡ÚÂðË‡Î˚, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚Â ÔðÓÙÂÒÒËÓÌ‡Î¸Ì˚Ï ‡Î¸ÔËÌËÒÚÓÏ çËı‡ÚÓÏ É˛ð·˛ÁÓÏ, ÍÓÚÓð˚È 4-14 ‡‚„ÛÒÚ‡ 2004 „. ÔÓ ð‡ÁðÂ¯ÂÌË˛ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓ„Ó ¯Ú‡·‡ íÛðˆËË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò ÍÓÏ‡Ì‰ÓÈ ·ÓÎ„‡ðÒÍËı ‡Î¸ÔËÌËÒÚÓ‚ ÒÓ‚Âð¯ËÎ ‚ÓÒıÓÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ Äð‡ð‡Ú.

de önceden çok kar oldu¤unu ö¤reniyorsunuz. Bu günse su s›k›nt›s› bafl gösteriyormufl. Önceden Mahruti (koni) fleklindeki çad›rlar›n yan›nda k›l çad›rlar da olurdu. Birincisi beyaz renkli olup rüzgâra dayan›kl›. Ancak bunlar›n içi güneflli havalarda s›cak oluyor. ‹kincisi ise keçi k›l›ndan örülmüfl ›slanmaz ve dolay›s›yla gergin olmasa bile ya¤muru geçirmez çad›rlardan olufluyor. Günümüzde ise Türk K›z›lay çad›rlar› kullan›l›yor. Yeflil Kamp üzerinde SE istikametinde uzayan iki vadi aras›nda yaylalar mevcut. Yaylalarda hayvanc›l›k yayg›n. Yaylalar›n sahipleri, yani a¤alar› var. Örne¤in: Ahmet Çohtin diye bir a¤a Elli köyünün sahibi. Bu rota üzerindeki tüm güzergahta at kiralamalar›n› o yap›yor. Yaylalarda yaflayanlar da akrabalar›. Yeflil Kamp ile Elli köyü aras›ndaki halk tar›mla u¤rafl›yor. Bu¤day ekimi var. Anlat›lanlara göre de A¤r› da¤›n›n büyük bir k›sm›n›n tapusu ondaym›fl.

Bitki türlerinden yoksun oldu¤u yan›lg›s›

Küresel ›s›nma sonucu eriyen karlar sadece Van Gölünde de¤ifliklik yapmakla kalmay›p buradaki bitki örtüsünü de etkiledi. 3000 metrenin alt kesim karlar›n›n baharla birlikte gelen ›s›nma sonucunda erimesiyle 21 farkl› türde binlerce çiçek açar. Türler büyük ölçüde da¤ step ve alp bitki topluluklar›ndan oluflur. Genel olarak A¤r› da¤› ya¤›fl azl›¤› ve da¤ yap›s›n›n volkan kayaçlar›ndan oluflmas› nedeniyle geçirgen ve su tutmaz hal al›r. Bu nedenle bitki örtüsünden yoksundur. “Da¤›n en yüksek kesimlerinde ise yaln›zca yosunlar ve –24 derecede bile fotosentez yapabilen likenler yetiflebilir” fleklinde bilgiler mevcut. Oysa yüksekli¤e ba¤l› olarak erimifl karlar›n b›rakt›¤› en genel kayaç olan andezitli kayaç ile yamaç yar›klar›ndaki süngerimsi yap›daki bazalt lavlar› ve genç bazalt ak›nt›lar› aras›ndaki volkanik topraklarda çok say›da çiçekli türler geliflmifltir.

Sürekli hareketlilik ve erozyon art›fl›

Sürekli kaya hareketi 4000 metreden sonra do¤u bölümlerde buzulun kayal›klarla birleflti¤i k›s›mda kayalar sürekli düflmektedir. Bu durum her zaman böyle. Yaylalarda yeralt›ndan u¤ultular ve akarsu sesleri duyulur. Sesler buzullardaki erime olay›n›n durdu¤u saatlerde kesilir. Bu durum

yeralt› su ak›fl›ndan kaynaklanmaktad›r. Yine yaylalarda baz› kayalar›n dibinden so¤uk hava esmektedir. Bu yerler yaylac›lar taraf›ndan so¤uk hava deposu olarak kullan›l›r. Ayr›ca ›s› de¤iflimine ba¤l› olarak ç›¤ hareketleri de artar.

Turizmin geliflmesi

Bölgenin tehlikeli, riskli ve terör bölgesi oldu¤u düflüncesi de¤iflti. 2000 y›l›nda getirilen “da¤a t›rmanma serbestli¤i” da¤a olan t›rman›fllar› oldukça art›rd›. Bu volkanik da¤, da¤c›l›k sporu için oldukça uygun. A¤r› da¤› dini olarak da önemlidir. Eski Ahid (Tevrat)’in befl kitab›ndan ilki olan Tekvin’de “ve gemi yedinci ayda, ay›n on yedinci gününde Ararat da¤lar› üzerine oturdu.” (8.Bap 4.Âyet) Kur’an-› Kerim’de ise, “Gemi, Cûdî üzerine oturdu...” (Hûd Sûresi 44.Âyet) olarak belirtilmektedir. Sümer destanlar›ndan dünyaca meflhur olan G›lgam›fl Destân› 5000 sene önceki bir tûfandan söz etmekte ve bu tûfandaki geminin Nisip (Cûdî) da¤›na oturdu¤unu yazmaktad›r. Bu nedenle çok say›da yerli ve yabanc›y› son üç y›ld›r kendine çekmektedir. Bazen de t›p otoriteleri dahi kendi baflar›lar›n› reklam edebilmeleri için kat›r s›rt›nda belli yüksekli¤e kadar t›rman›yorlar. Son y›llar›n en yüksek kat›l›m› 197 da¤c› ile Türkiye Da¤c›l›k Federasyonu’nun düzenledi¤i 2002 Uluslararas› A¤r› Da¤› T›rman›fl› olmufltur. n Bu araflt›rma Profesyonel Da¤c› Nihat Gürbüz’ün (Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi) Türkiye Askeri Genel Kurmayl›¤›’ndan al›nan izinle Bulgar da¤c›l›k ekibinin de kat›l›m›yla gerçeklefltirilen 4-14 A¤ustos 2004 tarihli geziden yararlan›larak haz›rlanm›flt›r.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

117

экология çevre

118

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

çevre экология

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

119

экология çevre

Семиозерье Алаттин Чанкая Фотограф (Турция).

‡ ÒÂ‚ÂðÓ-‚ÓÒÚÓÍÂ íÛðˆËË, ÏÂÊ‰Û ÄðÚ‚ËÌÓÏ, êËÁÂ Ë àÒÔËðÓÏ, „Óð˚ ‰ÓÒÚË„‡˛Ú ‚˚ÒÓÚ˚ ÓÚ ÚðÂı Ò ÔÓÎÓ‚ËÌÓÈ ‰Ó ˜ÂÚ˚ðÂı Ú˚Òfl˜ ÏÂÚðÓ‚... àÁ ‰ÂðÂ‚ÌË, „‰Â Ï˚ ÌÓ˜Â‚‡ÎË, Ï˚ ‚˚Âı‡ÎË ‚ ÒÂÏ¸ ÛÚð‡ ‰‚ÛÏfl ÏËÍðÓ‡‚ÚÓ·ÛÒ‡ÏË. ëÔÛÒÍ ‰ÎËÌÓÈ ‚ 5-6 ÍÏ ÒÏÂÌËÎÒfl ÍðÛÚ˚Ï ÔÓ‰˙ÂÏÓÏ. èÓÒ˚Ô‡ÌÌ‡fl ð‡ÍÛ¯Â˜ÌËÍÓÏ ‰ÓðÓ„‡ ÌÂÒÍÓÎ¸ÍÓ ð‡Á ÓÔËÒ˚‚‡ÂÚ ·ÛÍ‚Û «S» (‡ ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, «Z»). èÓÒÎÂ Í‡Ê‰Ó„Ó ‚Ëð‡Ê‡ Ó˜ÂðÂ‰ÌÓÈ ÔÓ‰˙ÂÏ. à ıÓÚfl ‡‚ÚÓ·ÛÒ˚ ‰‚ËÊÛÚÒfl Ó˜ÂÌ¸ ÏÂ‰ÎÂÌÌÓ, fl Ò ÔÎÓıÓ ÒÍð˚‚‡ÂÏ˚Ï ÒÚð‡ıÓÏ ÌÂ‚ÓÎ¸ÌÓ Á‡„Îfl‰˚‚‡˛ ‚ ÔðÓÔ‡ÒÚ¸. óÚÓ·˚ ÔÓ·Â‰ËÚ¸ ÒÚð‡ı, Ï˚ Ì‡˜ËÌ‡ÂÏ ·ÂÒÂ‰Û. ä‡Í ð‡Á ‚ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl Á‡ÏÂ˜‡ÂÏ, ˜ÚÓ ÔÓ‰ÌflÎËÒ¸ Ì‡ ‚˚ÒÓÚÛ, „‰Â ÍÎËÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÂ ÛÒÎÓ‚Ëfl Ë ÔÓ˜‚‡ ÌÂ ÔÓ‰ıÓ‰flÚ ‰Îfl ‰ÂðÂ‚¸Â‚. ÉÛÒÚ˚Â ÎÂÒ‡ ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ÔÓÁ‡‰Ë. íÓ Ú‡Ï, ÚÓ Á‰ÂÒ¸ ‚Ë‰Ì˚ ÒÍËð‰˚ ÒÂÌ‡, Á‡„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓ„Ó ÍðÂÒÚ¸flÌ‡ÏË. äÛ‰‡ ÌË „ÎflÌ¸ – ‚ÂÁ‰Â ðÓ‰ÌËÍË Ë ÌÂ·ÓÎ¸¯ËÂ ðÂ˜Û¯ÍË. ëÎÓ‚ÌÓ ‚ÓÎÌ˚, ð‡Á‚Â‚‡˛ÚÒfl „ðË‚˚ ÊÂðÂ·ˆÓ‚, ÒÍ‡˜Û˘Ëı ÔÓ ÒÚÂÔÌ˚Ï ÔðÓÒÚÓð‡Ï. èÓ‰ ‚ÂÚðÓÏ ÍÓÎ˚¯ÛÚÒfl Ô¯ÂÌË˜Ì˚Â ÔÓÎfl.

à ‚ÓÚ Ï˚ ÔÓÔ‡‰‡ÂÏ ‚ Ó·Î‡Í‡. èð‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌË˜Â„Ó ÌÂ ‚Ë‰ÌÓ, ÍðÛ„ÓÏ ÒÂð‡fl ‰˚ÏÍ‡. èðÓıÎ‡‰Ì˚È ‚ÓÁ‰Ûı ÔðÓÒ‡˜Ë‚‡ÂÚÒfl ÒÍ‚ÓÁ¸ ÓÍÌÓ ‡‚ÚÓ·ÛÒ‡ ‚ ˝ÚÓÚ Ë˛Î¸ÒÍËÈ ‰ÂÌ¸, ÒÎÓ‚ÌÓ ÒÚ‡ð‡flÒ¸ Ì‡‚ÂðÒÚ‡Ú¸ ÛÔÛ˘ÂÌÌÓÂ ‚ flÌ‚‡ðÂ. ç‡‚ÂðÌÓÂ, Á‰ÂÒ¸ Ó˜ÂÌ¸ ıÓÎÓ‰ÌÓ ÁËÏÓÈ. Ñ‚Ûı˜‡ÒÓ‚ÓÂ ÔÛÚÂ¯ÂÒÚ‚ËÂ Á‡ÍÓÌ˜ËÎÓÒ¸ Û „ÎÛ·ÓÍÓ„Ó Ó‚ð‡„‡. éÒÚ‡‚Ë‚ ‡‚ÚÓ·ÛÒ˚ Ì‡ ·ÂÁÎ˛‰ÌÓÏ ÔÎ‡ÚÓ, ÔðÓ‰ÓÎÊ‡ÂÏ ÔÛÚ¸ ÔÂ¯ÍÓÏ. éÒÚÓðÓÊÌÓ ÒÔÛÒÍ‡ÂÏÒfl ‚ ÒÚ‡ð˚È Íð‡ÚÂð ÔÎÓ˘‡‰¸˛ ÓÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ‰fiÌ˛ÏÓ‚ . í‡Í ÌÂÔðË‚˚˜ÌÓ ‚ Ë˛ÎÂ Ó˘Û˘‡Ú¸, Í‡Í ÏÂðÁÌÛÚ ÌÓ„Ë. ÇÒfl ‰ÓÎËÌ‡ ÔÓÍð˚Ú‡ ÚÓÌÍËÏ ÒÎÓÂÏ ÒÏÂðÁ¯Â„ÓÒfl ÒÌÂ„‡. Ç‰‡ÎË ÔÓÍ‡Á‡ÎÓÒ¸ ÓÁÂðÓ. ÇË‰ÌÓ, Í‡Í ÔÂðÂÍ‡Ú˚‚‡˛ÚÒfl ‚ÓÎÌ˚, ÒÍ‚ÓÁ¸ ‚Ó‰Û ÔðÓÒ‚Â˜Ë‚‡ÂÚ Í‡ÏÂÌËÒÚÓÂ ‰ÌÓ. ëÚð‡¯ÌÓ ÔÓ‰ÛÏ‡Ú¸, ˜ÚÓ Î˛‰Ë ÏÓ„ÛÚ Ó·ÊËÚ¸ ˝ÚË ÏÂÒÚ‡. ÇÂ‰¸ ÚÓ„‰‡ ÓÌË ÔÂðÂ‚Â‰ÛÚ Ò˛‰‡ Í‡ÍËÂ-ÌË·Û‰¸ „Û‰fl˘ËÂ Ù‡·ðËÍË, ÔÓfl‚ËÚÒfl Á‡Ô‡ı ÒË„‡ðÂÚÌÓ„Ó ‰˚Ï‡, ÌÂÒÏÂÚÌÓÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÔÛÒÚ˚ı ·ÛÚ˚ÎÓÍ ‚ÓÍðÛ„. çÂÚ, ÔÛÒÚ¸ ÎÛ˜¯Â ‚ÒÂ ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl Ú‡ÍËÏ, Í‡Í ÂÒÚ¸. ü ‚ÁflÎ ‚ ðÛÍË ÙÓÚÓ‡ÔÔ‡ð‡Ú Ë ÒÚ‡Î ÓÒÏ‡ÚðË‚‡Ú¸Òfl. éÚ ‚˚ÒÓÚ˚ ÍðÛÊËÚÒfl „ÓÎÓ‚‡. êfl‰ÓÏ Ò ðÓ‰ÌËÍÓÏ ÛÒÚð‡Ë‚‡ÂÏ Î‡„Âð¸, ÒÚ‡‚ËÏ Ô‡Î‡ÚÍË. ïÓÚfl ‚ „Óð‡ı Ë ÏÓðÓÁÌÓ, ÌÓ ÚÂÔÎ‡fl ·ÂÒÂ‰‡ Ë Á‡‚Úð‡Í ÒÓ„ðÂ‚‡˛Ú Ì‡Ò. ÅÓÎ¸¯ËÂ Í‡ÏÌË Ï˚ ËÒÔÓÎ¸ÁÛÂÏ ‚ Í‡˜ÂÒÚ‚Â ÒÚÓÎÓ‚, ‡ ÚÂ, ˜ÚÓ ÔÓÏÂÌ¸¯Â, ÒÎÛÊ‡Ú ÒÚÛÎ¸flÏË. Ç‰ðÛ„ ÏÌÂ ÔÓ˜Û‰ËÎÒfl ¯ÛÏ „ÓðÓ‰ÒÍÓ„Ó Úð‡ÌÒÔÓðÚ‡. ÇÒÚðflıÌÛ‚ „ÓÎÓ‚ÓÈ, ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡˛Ò¸ ÓÚ ÍÓ¯Ï‡ð‡ Ë ÔÂðÂÍÎ˛˜‡˛ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ „Óð˚. ÇÔËÚ˚‚‡˛ ˜ËÒÚÂÈ¯ËÈ „ÓðÌ˚È ‚ÓÁ‰Ûı. ü ‰‡ÊÂ ÔÂðÂÒÚ‡˛ ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÔðÓÌËÁ˚‚‡˛˘ËÈ ıÓÎÓ‰. ÉÓð˚ ‚ÌÛ¯‡˛Ú Û‚‡ÊÂÌËÂ Ò‚ÓËÏ ‚ÂÎË˜ËÂÏ. ÜÛð˜‡˘ËÂ ðÛ˜¸Ë Ë ‚ÂÚÂð Î‡ÒÍ‡˛Ú ÒÎÛı ÌÂÓ·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌ˚ÏË ÏÂÎÓ‰ËflÏË. äÚÓ ÁÌ‡ÂÚ, Í‡ÍËÂ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ÒÍð˚Ú˚ ‚ „ÎÛ·ËÌ‡ı ˝ÚËı ÒÍ‡Î-‚ÂÎËÍ‡ÌÓ‚? éÁÂð‡ ÍË¯‡Ú ÙÓðÂÎ¸˛. Ç ÔðÂÍð‡ÒÌÓÏ „ÓÎÛ·ÓÏ ÌÂ·Â ÎÂÚ‡˛Ú ÓðÎ˚. áÌ‡˜ËÚ, ÁÂÏÎfl Ë ÌÂ·ÂÒÌ˚È Ò‚Ó‰ ÌÂ Ó‰ËÌÓÍË. éÚ‰ÓıÌÛ‚, fl ÓÚÔð‡‚Îfl˛Ò¸ Í ÓÁÂð‡Ï ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÔðÓ‚Ó‰ÌËÍÓÏ. Ç ÏÓË ÔÎ‡Ì˚ ÌÂ ‚ıÓ‰ËÚ ÓıÓÚ‡ Ì‡ Í‡ðÂ„Î‡ÁÛ˛ ÍÓÒÛÎ˛, ÍÛðÓÔ‡ÚÍÛ ËÎË „ÓðÌÛ˛ ÍÓÁÛ. ü Ì‡ÏÂðÂ‚‡˛Ò¸ Á‡ÔÓÏÌËÚ¸, Ì‡ÒÍÓÎ¸ÍÓ ˝ÚÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‚Ò˛ Íð‡ÒÓÚÛ ˝ÚËı ÏÂÒÚ Ë Á‡ÔÂ˜‡ÚÎÂÚ¸ ÂÂ Ì‡ ÙÓÚÓ„ð‡ÙËflı. èÓ ÏÂðÂ ÔÓ‰˙ÂÏ‡ ÚÛÏ‡Ì ð‡ÒÒÂË‚‡ÂÚÒfl, Ë fl ÛÒÔÂ‚‡˛ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ëÂÏËÓÁÂð¸Â ÒÓÒÚÓËÚ ÌÂ ËÁ ÒÂÏË, ‡ ËÁ 10-12 ·ÓÎ¸¯Ëı Ë Ï‡Î˚ı ÓÁÂð. éÒÚ‡Ú¸Òfl Ó‰ËÌ Ì‡ Ó‰ËÌ Ò ÔðËðÓ‰ÓÈ, ÔðÓÌËÍÌÛÚ¸ ‚ ÂÂ Ú‡ÈÌ˚, ‚ÒÎÛ¯‡Ú¸Òfl ‚ ÂÂ „ÓÎÓÒ, ÎÂ˜¸ ÒðÂ‰Ë ‚˚ÒÓÍÓÈ Úð‡‚˚ Ë Ì‡·Î˛‰‡Ú¸ Á‡ Ó·Î‡Í‡ÏË, ÏÂ‰ÎÂÌÌÓ ÔÎ˚‚Û˘ËÏË Ú‡Í ÌËÁÍÓ, ˜ÚÓ Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‰Ó ÌËı ÏÓÊÌÓ ‰ÓÚðÓÌÛÚ¸Òfl ðÛÍÓÈ... ä‡ÍËÂ ÔðÂÍð‡ÒÌ˚Â Ï„ÌÓ‚ÂÌËfl ÊËÁÌË! èÂðÂ‰‡Ú¸ Ëı Ó˜‡ðÓ‚‡ÌËÂ ·ÂÒÒËÎ¸Ì˚ Ë ÔÂðÓ ÔÓ˝Ú‡, Ë „ÓÎÓÒ ÔÂ‚ˆ‡. n

120

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

çevre экология

Yedigöller Alaattin Çankaya Fotografç› (Türkiye).

ürkiye’nin kuzeydo¤usunda Artvin-Rize-‹spir aras›nda 3.500 ile 4.000 metre imifl da¤lar›n yüksekli¤i… ‹ki minibüsle misafir oldu¤umuz köyden sabah saat yedide ç›kt›k yola. 5-6 km iniflten sonra yokufl bafllad›. Oldukça dar, stabilize yollarda belki k›rk kez keskin “S” çiziyoruz. (Siz “Z” de diyebilirsiniz.) Her bir viraj›n dönüflü hep yukar› do¤ru. Her ne kadar yavafl gitse de arabalar›m›z, uçurumlara gizli bir korkuyla bak›yorum. Korkumuzu gizlemek için, hemen sohbeti koyulaflt›r›yoruz. Bu s›rada art›k ormanlar›n yetiflmesine müsaade edilemeyecek kadar zor flartlara sahip yükse¤e ulaflm›fl bulunuyor, ormanlar› epeyce afla¤›da b›rak›yoruz. Köylülerin toplad›klar› ot y›¤›nlar›n› görüyoruz öbek öbek. Sa¤›m›z solumuz p›narlar›n ak›nt›lar›yla çizili. Biz yukar› ç›k›yoruz, onlar afla¤› ak›yor. Genifl k›rlarda koflan atlar, taylar›n yeleleri denizden kopup gelmifl dalgalar sanki. Rüzgar›n okflamas›yla k›sa boylu baflaklar›n raks› bir bafltan bir bafla tekrar be tekrar; enfes… ‹flte flimdi bulutlar›n içine giriyoruz. Araban›n yak›n çevresinden baflka her yer kapal›. Sis; bulutlar›n yerdeki hali. Temmuz ay›nda araba cam›ndan s›zan sisli hava, Ocak ay›ndan kalma numune; yüzümüzü yal›yor biraz so¤ukça. Buralar k›fl mevsiminde nas›ld›r kim bilir? Ve nihayet iki buçuk saatlik yol bir anda derin bir uçurumun bafl›nda son buluyor. Arabalar› ›ss›z da¤›n tepesinde b›rak›p, yolun geri kalan k›sm›n› yaya olarak yürümeye bafll›yoruz. Belki befl bin dönüm kadar genifl krater fleklindeki da¤›n içine do¤ru, karlar›n üzerinden dikkatlice iniyoruz. Al›fl›k olmad›¤›m›z, Temmuz’da ayaklar›m›z›n donacak duruma gelmesi ve vadinin tamam›na pamuk bas›lm›fl olmas›! Gide gide karfl›m›za nazl› bir göl ç›k›yor; ince, narin dalgal›. P›r›l p›r›l suyun dibi görünüyor, parlak, düz ve kayal›k. Aman insanlar buray› keflfetmesin; fabrikalar›n› boflalt›r, fliflelerini dumanlar›n› b›rak›rlar! ‹yisi mi böyle temiz kals›n. Foto¤raf makinemi haz›rlay›p etraf› seçici gözle süzüyorum. Yüksek kayalar›n zirveleri bafl döndürüyor. Bir p›nar bafl›na kamp kuruyor, çad›rlar›m›z› aç›yoruz. Dondurucu da¤ havas›na ra¤men s›cak bir muhabbetle kahvalt›m›z› yap›yoruz. Büyük düz kayalar masa; küçük kayalar ise sandalyemiz oluyor. Bir an akl›ma flehir trafi¤inin u¤ultusu gelir. H›zl› bir flekilde kafam› sallayarak kabustan kurtulup, hemen kendimi da¤lara teslim ediyorum. So¤uk da olsa da¤ havas›na b›rak›yorum hislerimi. Heybetli oldu¤u kadar da flefkatli da¤lar çimen ve çiçekleriyle gülümsüyor. Ça¤›ldayan p›narlar›yla rüzgar ahenk içinde enfes flark›lar dinletiyor kulaklar›m›za. Kim bilir nice cevher tafl›yorlard›r koca koca kar›nlar›nda yekpare kayalar. Göllerin içi alabal›k kayn›yor; göl yaln›z de¤il. Mavinin en al›ml›s› gökyüzünde gündüz kartallar, gece y›ld›zlar dolan›yor; gök yaln›z de¤il. Kahvalt› sofras›ndan yeterince enerjimi alarak rehberimle birlikte gölleri keflfe ç›k›yorum. Gayem; ne ela gözlü ceylan tepelemek, ne yaban hindisi düflürmek, ne de da¤ keçisi yuvarlamak. Gayem; güzellikleri hissedebildi¤im kadar hissetmek ve biraz da foto¤rafla ölümsüzlefltirmek. Ben t›rmand›kça sisler da¤›l›yor, adeta perdeler aç›larak “hofl geldiniz” deniliyor. Sisler da¤›ld›kça Yedigöllerin yedi de¤il, on-on iki tane irili ufakl› göllerden olufltu¤una flahit oluyorum. Tabiat›n ta kendisiyle flöyle bafl bafla kalmak, s›rlar›m› f›s›ldamak, s›rlar›n› dinlemek nice anlat›lmaz düflüncelere dalmak, uzanmak çay›rlar üzerinde, gökyüzüne yak›ndan bakmak, yak›n›ndan geçen bulutlar› ürkütmeden ellerinle dokunmak; o ne müthifl zevk ki kalem, kelam aciz… yaflamak gerek. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

121

информация-новости info-haber

Узбекистан сказал Диалогу «ДА» Özbekistan Diyalog için “DA” dedi è

Ó ÔðË„Î‡¯ÂÌË˛ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ‰ÂÎÂ„‡ˆËfl ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑÄ ‚ íÛðˆËË Ò 30 ‡‚„ÛÒÚ‡ ÔÓ 4 ÒÂÌÚfl·ðfl 2006 „. Ì‡ıÓ‰ËÎ‡Ò¸ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ. ÇËÁËÚ ·˚Î ÔðËÛðÓ˜ÂÌ Í Ôð‡Á‰ÌË˜Ì˚Ï ÏÂðÓÔðËflÚËflÏ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚Ï 15-ÎÂÚË˛ Ó·ðÂÚÂÌËfl ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÓÏ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË. ÑÂÎÂ„‡ˆËfl ÔÓÒÂÚËÎ‡ ëÓ˛Á ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡, í‡¯ÍÂÌÚÒÍËÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ËÒÎ‡ÏÒÍËÈ ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ, ÑÛıÓ‚ÌÓÂ ÛÔð‡‚ÎÂÌËÂ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡, ·˚Î ÔðÓ‚Â‰ÂÌ ðfl‰ ‰‚ÛÒÚÓðÓÌÌËı ‚ÒÚðÂ˜ Ë ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚. ÑÓ Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ‚ðÂÏÂÌË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Î ‚ ð‡·ÓÚÂ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑÄ Ì‡ Ôð‡‚‡ı Ì‡·Î˛‰‡ÚÂÎfl. ç‡ VII é·˘ÂÏ ÒÓ·ð‡ÌËË èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑÄ, ÒÓÒÚÓfl‚¯ÂÏÒfl ‚ ‡ÔðÂÎÂ 2006 „. ‚ ÄÌÚ‡Î¸Â, ‰ÂÎÂ„‡Ú ÓÚ ÒÚð‡Ì˚-Ì‡·Î˛‰‡ÚÂÎfl, ÒÓÚðÛ‰ÌËÍ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ÄÚ‡·ÂÍ ï‡Ò‡ÌÓ‚

122

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ÔÓÓ·Â˘‡Î ÓÚ ËÏÂÌË ÏËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÔðË„Î‡ÒËÚ¸ ‰ÂÎÂ„‡ˆË˛ ÑÄ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì ‰Îfl ÔðÓ‚Â‰ÂÌËfl ÔÂðÂ„Ó‚ÓðÓ‚ Ó ÔÓÎÌÓÔð‡‚ÌÓÏ ˜ÎÂÌÒÚ‚Â ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ‚ èÎ‡ÚÙÓðÏÂ. ëÓ‚Ô‡‰ÂÌËÂ ÒðÓÍÓ‚ ‚ËÁËÚ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË Ò Ôð‡Á‰ÌÓ‚‡ÌËÂÏ 15-ÎÂÚËfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ ÔÓÏÓ„ÎÓ Ò‰ÂÎ‡Ú¸ ÔÓÂÁ‰ÍÛ ·ÓÎÂÂ ÔðÓ‰ÛÍÚË‚ÌÓÈ. ì˜‡ÒÚÌËÍË ‰ÂÎÂ„‡ˆËË, ‚ ÒÓÒÚ‡‚Â ÍÓÚÓðÓÈ ·˚ÎË: ÔðÓÙÂÒÒÓð ˝ÍÓÌÓÏËÍË ëÚ‡Ï·ÛÎ¸ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ åËÚı‡Ú åÂÎÂÌ, ‰ÂÍ‡Ì Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚ‡ ÂÒÚÂÒÚ‚ÓÁÌ‡ÌËfl Ë „ÛÏ‡ÌËÚ‡ðÌ˚ı Ì‡ÛÍ, ÔðÓÙÂÒÒÓð ÙËÎÓÒÓÙËË äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ, ÔðÓÙÂÒÒÓð Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚ‡ ˝ÍÓÌÓÏËÍË Ë ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ìÎÛ‰‡„ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ëÛÎÂÈÏ‡Ì ëÂÈÙË é„˛Ì, ÔðÓÙÂÒÒÓð Ù‡ÍÛÎ¸ÚÂÚ‡ ÍÓÏÏÛÌËÍ‡ˆËÈ ìÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ É‡ÁË ç‡‰ÊË ÅÓÒÚ‡Ì‰ÊË, Ó·ÓÁðÂ‚‡ÚÂÎ¸ „‡ÁÂÚ˚ «á‡Ï‡Ì» ïÛÒÂËÌ ÉÛÎÂð‰ÊÂ, „ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑÄ ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚, „ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÍÓÓð‰ËÌ‡ÚÓð Ë

iyalog Avrasya Platformu Türkiye Milli Komitesi, Özbekistan Cumhuriyeti D›fl ‹flleri Bakanl›¤›’n›n davetlisi olarak 30 A¤ustos - 4 Eylül 2006 tarihleri aras›nda Özbekistan’› ziyaret etti. Heyet Özbekistan Cumhuriyeti’nin ba¤›ms›zl›¤›n›n 15. y›ldönümü vesilesiyle gerçekleflen bu ziyarette Özbekistan Yazarlar Birli¤i Baflkanl›¤›, Taflkent Devlet ‹slam Üniversitesi, Özbekistan Müftülü¤ü’nü de ziyaret ederek yetkililerle ikili görüflmelerde bulundu.

Özbekistan, platform çal›flmalar›na bu zamana kadar hep gözlemci statüsüyle kat›lm›flt›. Bu y›l da Antalya’da düzenlenen 7. Genel Kurul Toplant›s›’na yine gözlemci s›fat›yla kat›lan Özbekistan D›fl ‹flleri Bakanl›¤› görevlisi Atabek Hasanov toplant›da daimi

info-haber информация-новости

Хусеин Гулердже / Hüseyin Gülerce

Митхат Мелен / Mithat Melen

Узбекистан – душа моя

Молодой аксакал

один из прекрасных августовских вечеров мы находимся на на трибуне амфитеатра, построенного специально для проведения национальных торжеств и слушаем выступление президента Узбекистана Ислама Каримова. «Что было достигнуто нами за прошедшие 15 лет независимости?», спрашивает президент и подчеркивает: «Первое – развитие духовности. Второе – осознание сущности нашего народа, воздаяние должного нашим обычаям, традициям, ценностям, священной исламской религии, предкам, святым, мыслителям и ученым. Обновление и восстановление национального самосознания, гордости и чести дает уникальную возможность воспитать наше поколение в этом направлении. На сегодняшний день главной задачей являются не столько интересы государства, сколько человек, его жизнь, права и свободы, что необходимо понимать, как наивысшие человеческие ценности. Поэтому необходимо хранить и защищать эти ценности, способствовать тому, чтобы они занимали ключевую позицию в жизни общества. Наша цель – создание демократического общества и государства». Мы посетили Союз писателей Узбекистана. Его председатель - автор национального гимна, депутат парламента Абдулла Орипов. Его дочь замужем за преподавателем из Турции, который работал в Узбекистане в начале 90-х. Мы заметили, как светились его глаза, когда он перечислял имена внуков. Невозможно избежать трепета в сердце при посещении гробницы Амира Тимура (Тамерлана). Великий император покоится в ногах своего учителя. В ногах Тимура находится его внук Улугбек, известный на Западе как «гениальный астроном XV века». Могила одного из самых известных исламских ученых и собирателей хадисов Имама Бухари находится в Самарканде. В 1998 году по инициативе президента Узбекистана над могилой был построен мавзолей, который окружен прекрасным садом, неподалеку от него возвышается мечеть. По дороге к мавзолею нас встретил древний чинар, которому 550 лет... Как прекрасны твои земли, твой воздух, твои люди, душа моя, Узбекистан!

Can›m Özbekistan

Ö akflam›nda Ba¤›ms›zl›k Bayram› törenlerinin yap›ld›¤› statta dinliyoruz. “15 zbekistan Cumhurbaflkan› ‹slam Kerimov’u, A¤ustos’un çok güzel son

y›ll›k yükselifl yolunda ne kazand›k?” diye sorduktan sonra iki önemli hususun alt›n› çiziyor: “Manevi hayat›m›z›n yükselmesi. Özlü¤ümüzü anlamak ve çi¤nenmemifl k›ymetimizi, de¤er, örf-âdetlerimizi, mukaddes ‹slâm dinimizi, büyük ata-babalar›m›z›n, evliya ve mütefekkirlerimizin aziz namlar›n› yerine koymak. Milli fluur, milli gurur ve iftihar›m›z› yenilemek, genç evlatlar›m›z› flu esnada terbiyeleme imkan› veriyor. Bugünkü günde devlet menfaati de¤il, en baflta; insan, onun hayat›, hukuk ve özgürlü¤ünü en yüksek de¤er ve zenginlik diye anlamak, bu zenginli¤i saklamak, korumak ve cemiyetimiz hayat›nda en yüksek yere kald›rmak gibi güzel vazifeleri yerine getirmek. Hedefimiz ve yolumuz, demokratik devlet ve toplum oluflturmakt›r.” ‹lk ziyaretimiz Özbekistan Yazarlar Birli¤i’ne oldu. Baflkan Abdullah Aripov, Özbek milli marfl›n›n flairi ve senatör. K›z›n› buraya gelen bir Türk ö¤retmenle evlendirmifl. Torunlar›n›n isimlerini sayarken, gözlerinin içi parl›yor. Emir Timur’un (Timurlenk) türbesinde heyecanlanmamak mümkün de¤il. Koskoca cihan imparatoru, hocas›n›n ayaklar›n›n dibinde yat›yor. Torunu, Bat›’n›n kendisi için “15. asr›n astronomu” dedi¤i Ulu¤ Bey de, dedesinin ayaklar› dibinde. En büyük hadis âlimi ‹mam Buhârî Hazretlerinin kabri 1998’de çok genifl bir bahçenin içinde yeniden yap›lm›fl. 550 y›ll›k ç›nar a¤ac›, kabre giden yolun sa¤›ndaki gül bahçesi sizi bambaflka âlemlere götürüyor. ‹nsanlar›n, topra¤›n, havan ne kadar güzel, can›m Özbekistan.

олодым аксакалом меня назвал председатель Союза писателей Узбекистана Абдулла Орипов. По году рождения я оказался самым старшим членом нашей делегации, поэтому как аксакалу мне выпала честь выступать первым. Я сказал, что хотя и старший по возрасту, но сердце мое молодо. На что господин Орипов ответил: «Ты – молодой аксакал». Люди на улицах тепло относятся к Турции. Заговаривают с нами и непременно спрашивают, чем же закончится история Эсмы из сериала «Стамбульская сказка». Этот сериал переведен на узбекский язык и транслируется по государственному каналу. Большинство турецких предприятий в Узбекистане специализируются на текстиле. Экономика Узбекистана ориентирована на сельское хозяйство. По экспорту хлопка он занимает 4 место в мире. Налицо серьезные экономические преобразования. Как и все республики бывшего Советского Союза, Узбекистан столкнулся с трудностями при переходе к рыночной экономике. Потрясения стремительных перемен ощущаются и поныне.

Genç Aksakal A

¤aç yaflken e¤ilir… Bu atasözünü y›llard›r duyar›z ama yafl›n ne demek oldu¤unu gerçekten pek araflt›rmam›fl›zd›r. Ben “yafl” kelimesinin “genç” demek oldu¤unu Özbekistan’da ö¤rendim. Hem de Özbekistan Yazarlar Birli¤i Baflkan› ve ayn› zamanda Özbekistan milli marfl› flairi, Senatör Abdullah Aripov’dan. Heyetin do¤um tarihi olarak en k›demli üyesi bana, “aksakal” deyip, konuflma yapmam› istenince “Ben aksakal görünebilirim ama kalbim genç” diye söze bafllad›m. Aripov hemen cevap verdi: “Sen, yafl bir aksakals›n.” Sokaktaki insan Türkiye’ye o kadar s›cak ki. Konuflmaya çal›fl›yorlar ve söz hemen televizyonlarda gösterilen “Bir ‹stanbul Masal›” dizisindeki oyuncu Esma’ya geliyor. Esma’n›n sonunda ne yapaca¤›n› soruyorlar. Çünkü bizim TV dizileri Özbekçe gösteriliyor. Özbekistan’da çal›flan Türk firmalar›n›n ço¤u tekstil iflinde. Özbekistan zaten bir tar›m ülkesi. Baflta pamuk geliyor. Pamuk ihracat›nda Özbekler dünya dördüncüsü. Özbekistan’›n ekonomik olarak de¤iflim geçirdi¤i bir gerçek. Sovyetler da¤›ld›ktan sonra, bütün eski Sovyet ülkeleri gibi Özbekler de birden bire kendilerini piyasa ekonomisi içinde bulmak ise hiç kolay olmam›fl. fiimdi bu h›zl› de¤iflimin sanc›lar› var. Dört günde Özbekistan’› gezmek nas›l zorsa, iki sat›rda anlatmak da o kadar zor.

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

123

информация-новости info-haber

üyelik yolunda görüfl al›fl veriflinde bulunmak ve Özbekistan’da da platform çal›flmalar›n› yürütmek üzere Diyalog Avrasya yetkililerini Özbekistan’a davet edeceklerini dile getirmiflti.

Площадь Регистан (Самарканд) Registan Meydan› (Semerkant)

ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ðÂ‰‡ÍÚÓð ÊÛðÌ‡Î‡ ÑÄ ÑÊÂÌ„ËÁ òËÏ¯ÂÍ, ÔÓÏÓ˘ÌËÍ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ðÂ‰‡ÍÚÓð‡ ÊÛðÌ‡Î‡ «ÑÄ» ãËÎËfl üÍËÏÓ‚‡, ‚˚ÒÍ‡Á‡ÎË ÍÓÌÍðÂÚÌ˚Â ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌËfl, Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚Â Ì‡ ð‡Á‚ËÚËÂ ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌÂ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡. ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑË‡ÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚ ÔðÂ‰ÎÓÊËÎ ÔðÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ˛ ëÓ˛Á‡ ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡ Ä·‰ÛÎÎÂ éðËÔÓ‚Û ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ ËÁ ÔðÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÛÁ·ÂÍÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„ÂÌˆËË

124

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А ЕТ С Я С « Д А »

ç‡ˆËÓÌ‡Î¸Ì˚È ÍÓÏËÚÂÚ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ ÑÄ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ Ë Ú‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ ·ÓÎÂÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ë ðÂ„ÛÎflðÌÓ ÔðËÌËÏ‡Ú¸ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ð‡·ÓÚÂ èÎ‡ÚÙÓðÏ˚. Ç Ò‚Ó˛ Ó˜ÂðÂ‰¸ Ä·‰ÛÎÎ‡ éðËÔÓ‚ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ‰ÂflÚÂÎ¸ÌÓÒÚË èÎ‡ÚÙÓðÏ˚ Ë ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ ð‡ÒÒÏÓÚðËÚ ÔðÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ „ÂÌÂð‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÂÍðÂÚ‡ðfl. äðÓÏÂ ÚÓ„Ó, „-Ì éðËÔÓ‚ ‰Ó·‡‚ËÎ, ˜ÚÓ ÔðÓËÌÙÓðÏËðÛÂÚ èðÂÁË‰ÂÌÚ‡ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì àÒÎ‡Ï‡ ä‡ðËÏÓ‚‡ Ó ‚ËÁËÚÂ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì

‹kili yaz›flmalardan sonra gerçekleflen ziyaret, ba¤›ms›zl›k kutlamalar›n›n da etkisiyle gayet verimli geçti. ‹stanbul Üniversitesi ö¤retim görevlisi Prof. Dr. Mithat Melen, Galatasaray Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekan› Prof. Dr. Kenan Gürsoy, Uluda¤ Üniversitesi ‹ktisadi ‹dari Bilimler Fakültesi ö¤retim görevlisi Prof. Dr. Süleyman Seyfi Ö¤ün, Gazi Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi ö¤retim görevlisi Prof. Dr. Naci Bostanc›, Zaman gazetesi yazar› Hüseyin Gülerce, DAP Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav, Diyalog Avrasya dergisi Genel Koordinatörü ve Yaz› ‹flleri Müdürü Dr. Cengiz fiimflek ve Diyalog Avrasya dergisi Yaz› ‹flleri Müdür Yrd. Liliya Yakimova’n›n yer ald›¤› Türkiye heyeti iliflkilerin gelifltirilmesi yolunda somut önerilerde bulundu. Diyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav, Özbekistan Yazarlar Birli¤i Baflkan›, milli flair

info-haber информация-новости

Во время встречи с ташкентским муфтием Усманом Гаджием (слева) Taflkent müftüsü Osman Hac›yev’i (solda) ziyaret

‰ÂÎÂ„‡ˆËË ç‡ˆËÓÌ‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏËÚÂÚ‡ ÑÄ ‚ íÛðˆËË. Ç ıÓ‰Â ‚ËÁËÚ‡ ˜ÎÂÌ˚ ÚÛðÂˆÍÓÈ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË ÌÂ ð‡Á ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÎË, ˜ÚÓ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÌÂ‚ÂðÓflÚÌÓ ·Ó„‡Ú˚Ï ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËÏ Ë ÍÛÎ¸ÚÛðÌ˚Ï Ì‡ÒÎÂ‰ËÂÏ, ÒÔÓÒÓ·Ì˚Ï ÒÚ‡Ú¸ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚÓÏ ‰Îfl ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl Ë ð‡Á‚ËÚËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡. ÅÛðÌ˚È ‚ÓÒÚÓð„ ÁðËÚÂÎÂÈ ‚˚Á‚‡ÎÓ ‚˚ÒÚÛÔÎÂÌËÂ Ì‡ Ôð‡Á‰ÌÓ‚‡ÌËË ÑÌfl çÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÙÓÎ¸ÍÎÓðÌ˚ı ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ó‚ ‚ ÍÓÒÚ˛Ï‡ı ð‡ÁÌ˚ı Ì‡ðÓ‰Ó‚, ˆÂÎ¸˛ ÍÓÚÓðÓ„Ó ·˚Î‡ ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËfl ·Ó„‡ÚÓÈ ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓÈ ÏÓÁ‡ËÍË ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡. êÂ¯ËÚÂÎ¸ÌÓÒÚ¸ Ë „ÓÒÚÂÔðËËÏÒÚ‚Ó ‚ÒÂı, ÍÚÓ ÔðËÌËÏ‡Î ÚÛðÂˆÍÛ˛ ‰ÂÎÂ„‡ˆË˛ ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ, ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÂÂ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ„Ó „Ë‰‡ ÄÚ‡·ÂÍ‡ ï‡Ò‡ÌÓ‚‡, Û·Â‰ËÎË „ÓÒÚÂÈ ‚ ÊÂÎ‡ÌËË ‚ÒÂ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡Ì‡, fl‚Îfl‚¯Â„ÓÒfl Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ ˆÂÌÚðÓÏ ÔðÓÒ‚Â˘ÂÌËfl Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ðÂ„ËÓÌ‡, ÒÛÏÂ‚¯Â„Ó ‰Ó ÒÂ„Ó‰Ìfl¯ÌÂ„Ó ‰Ìfl ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ‰ËÌ‡ÏËÁÏ Ú‡ÍËı ËÒÚÓðË˜ÂÒÍËı ˆÂÌÚðÓ‚, Í‡Í ïË‚‡, ë‡Ï‡ðÍ‡Ì‰, ÅÛı‡ð‡, í‡¯ÍÂÌÚ, ·Î‡„Ó‰‡ðfl „ÂÌË˛ Û˜ÂÌÓ„Ó XV ‚. ìÎÛ„·ÂÍ‡ ‰ÓÒÚË˜¸ ÌÂ‚ÂðÓflÚÌ˚ı ÛÒÔÂıÓ‚ ‚ Ï‡ÚÂÏ‡ÚËÍÂ Ë ‡ÒÚðÓÌÓÏËË, ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ‰Ó·ðÓÒÓÒÂ‰ÒÍËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÒÓ ‚ÒÂÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ðÂ„ËÓÌ‡. ÇÓ ‚ðÂÏfl ÔðÓ‚Â‰ÂÌÌ˚ı ‚ ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÂ ‚ÒÚðÂ˜ ÒÚÓðÓÌ˚ ÔðË¯ÎË Í Ó·˘ÂÏÛ Û·ÂÊ‰ÂÌË˛ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ð‡Á‚ËÚËfl ÍÛÎ¸ÚÛðÌÓ„Ó, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂÎ¸ÌÓ„Ó Ë ˝ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û íÛðˆËÂÈ Ë ìÁ·ÂÍËÒÚ‡ÌÓÏ. n

Генеральный секретарь Платформы Диалог Евразия Эркам Туфан Айтав предложил председателю Союза писателей Узбекистана Абдулле Орипову сформировать из представителей узбекской интеллигенции Национальный комитет Платформы ДА в Узбекистане и таким образом более активно и регулярно принимать участие в работе Платформы. Diyalog Avrasya Platformu Genel Sekreteri Erkam Tufan Aytav, Özbekistan Yazarlar Birli¤i Baflkan›, milli flair ve milletvekili Abdullah Aripov’a Özbekistan’da Diyalog Avrasya Milli Komitesi’nin kurulmas› ve Diyalog Avrasya Platformu’nun çal›flmalar›na daha aktif kat›lmalar›n› teklif etti. ve milletvekili Abdullah Aripov’a Özbekistan’da Diyalog Avrasya Milli Komitesi’nin kurulmas› ve Diyalog Avrasya Platformu’nun çal›flmalar›na daha aktif kat›lmalar›n› teklif etti. Abdullah Aripov Platformun çal›flmalar›n› takdir ettiklerini ve say›n Aytav’›n bu teklifini de¤erlendireceklerini, DAP Türkiye Milli Komitesi’nin Özbekistan’› ziyareti hakk›nda Cumhurbaflkan›’n› da bilgilendirece¤ini söyledi. Ziyaret esnas›nda Özbekistan’›n tarihî ve kültürel miras›n›n büyüklü¤ünü ve bunun Avrasya’da diyalog ve hoflgörü için iyi bir zemin teflkil edece¤ini vurgulayan heyet üyeleri, Özbekistan’›n bu nedenle flansl› bir cumhuriyet oldu¤unu dile getirdiler. Ba¤›ms›zl›k kutlamalar›nda farkl› milletlerden oyuncular›n sergiledikleri renkli

figürler gerçek bir “Özbekistan kültür mozai¤i” olmas› bak›m›ndan görmeye de¤erdi. Halk›yla ve kültürüyle bütünleflmifl, kendi öz dinamiklerinin, sahip oldu¤u as›rl›k Buhara, Semerkant, Hiva, Taflkent flehirlerinin ‹slâm ve medeniyet ocaklar›n›n, Ulu¤ Beyle astronomi ve matematikte yakalad›klar› geliflmiflli¤in fark›nda olan Özbekistan’›n diyalog faaliyetlerini bafllatmadaki kararl›l›¤›n›, gezi esnas›nda baflta Atabek Hasanov olmak üzere di¤er yetkililerin samimi gayretleri ve misafirperverlikleri gösterdi. ‹ki ülke heyetleri aras›nda yap›lan bu görüflmelerde ayr›ca Türkiye ile Özbekistan aras›ndaki iliflkilerin gelifltirilmesi, özellikle e¤itim, kültür ve sanat alanlar›nda iflbirli¤inin artt›r›lmas› gerekti¤ine de vurgu yap›ld›. n

D‹YALOG

EVET’LE

B A fi L A R

125

карикатура karikatür

Абдулькадир Сабыр/Казахстан Abdulkadir Sab›r/Kazakistan