De Lijfstijl
De Lijfstijl
Vol. 3 | Maart | April | Mei 2014
De Bijzondere band tussen mens en dier
Blind vertrouwen: “Binnen één jaar was ik blind”
Je zou maar proefdier zijn: Gedwongen roken, gebroken botten en leven in een kooitje
1 | De Lijfstijl
De Lijfstijl Voorwoord Welkom bij de derde editie van De Lijfstijl. Wellicht ben je al bekend met ons magazine, maar voor de mensen die ons nog niet kennen, wees van harte welkom! Wij, Marijke Elzinga en Ferdi de Goede, zijn twee psychologen met een eigen praktijk voor voeding- en gezondheidspsychologie in Haren. Vanuit onze praktijk is het idee voor een lifestyle magazine ontstaan. De kennis en inspiratie die we niet alleen zelf, maar juist van andere mensen op deden, wilden we graag met iedereen delen! Hiervoor zochten we een platform waar veel mensen gemakkelijk toegang tot konden krijgen. We besloten voor een online magazine te gaan. Daarom is De Lijfstijl gratis en 24/7 verkrijgbaar. Inmiddels worden we al verspreid en gelezen binnen verschillende bedrijven en hogescholen. Per editie bereiken we meer dan 8.000 unieke lezers. Hier zijn we hartstikke trots op! We hopen dit natuurlijk vooral voort te blijven zetten met behulp van jullie, de lezers. Heb je dus een leuk idee of een tip voor de nieuwe editie, stuur dan gerust een mailtje naar info@delijfstijl.nl of voeg ons toe op facebook.com/delijfstijl. Zo blijf je op de hoogte van onze belevenissen en de zoektochten naar nieuw talent of een mooi verhaal. Voor nu alvast heel veel leesplezier!
Marijke Elzinga
(Hoofd)redacteur
Ferdi de Goede
Vormgever & (eind)redacteur |2|
De Lijfstijl
Inhoud ‘Collect moments, not things’ Fotograaf Susan van Oosten op bezoek Blind vertrouwen Gert-Jan en Gerda vertellen over hun hond In de leer bij het paard Paardencoaching met Heike Tattje Column: Heerlijk vlees van planten Jaap Korteweg (De Vegetarische Slager) Niets van dieren? Portretten van veganisten Het erbarmelijke leven van een proefdier Interview met Robert Molenaar (ADC) Uitgelicht: Vlees Diëtiste en wetenschapper Caroelien Schuurman |3|
De Lijfstijl Advertentie DVS
|4|
De Lijfstijl
Volwassenen ĂŠn kinderen Ook online therapie
Hebt u last van:
Overgewicht Ongezond eetgedrag Eetproblematiek Stress/Burn-out Ongezonde levensstijl (roken/drinken)
Bij onze psychologenpraktijk kunt u zonder diagnose terecht. Wij hebben geen wachtlijst!
Voor meer informatie: www.voedingspsychologen.nl |5|
De Lijfstijl
S
usan van Oosten (27) is naast fotografe en moeder ook een enorme dierenvriend. Ze heeft zich onder meer gespecialiseerd in dierenfotografie. Voor De Lijfstijl komt ze langs om een fotoreportage te maken en te vertellen over haar werk.
‘Collect moments, not things’ |6|
De Lijfstijl Susan maakt al op jonge leeftijd foto’s, hierin gestimuleerd door haar vader. “Ik wist niet beter dan dat ik later fotograaf wilde worden”. Als fotograaf houdt ze vooral van pure, spontane foto’s vol karakter. “Ook zonder ‘gedoe’ zijn mensen hartstikke leuk! Daarom maak ik portretten van mens en dier die gewoon lekker zichzelf zijn. Als ik allemaal aanwijzingen ga geven achter een camera dan voelen mensen zich niet lekker op hun gemak”.
‘Denk je dat je hier op kunt klimmen?” vraagt ze.’
‘Ook zonder ‘gedoe’ zijn mensen hartstikke leuk!’
Ik vertel Susan dat ik niet al te graag op de foto ga en spontaan zijn lukt me dan al helemaal niet. Maar Susan maakt zich geen zorgen en stelt voor dat ik samen met Cooper, onze Welsh Corgi Pembroke op de foto ga. Onderweg naar het park ziet Susan een grote boomstam. “Denk je dat je hier op kunt klimmen?” vraagt ze. Nog wat wijfelend staan Cooper |7|
De Lijfstijl en ik van een afstand te kijken. Maar goed, deze kans krijg je niet altijd. Ik klim (let wel: met nette jas en dito schoenen) op de enorme boomstam. Als ik eenmaal zit tilt Susan Cooper op die met zijn 16 kilo bepaald geen Chihuahua is. Als Cooper en ik eenmaal samen op de boomstam zitten fladdert Susan van de ene plek naar de andere. Ik twijfel of ik er wel goed geposeerd op sta en vraag Susan of ik het wel goed doe. Susan steekt in de verte haar duim op. Geen studiolicht en geen al te geposeerde foto, dit is precies wat ze zoekt. Nadat we de boomstam hebben gehad wandelen we door de rest van het park. Ondertussen is het gaan regenen, maar we merken er niks van. Het fotograferen is een hele belevenis.
|8|
De Lijfstijl Susan vertelt ondertussen dat ze momenteel meer portretfotografie doet dan dat ze dieren voor haar lens heeft. Ze zet nu vooral kinderen, gezinnen en verliefde stelletjes op de gevoelige plaat. Als fotografe komt ze overal en hoort ze de bijzondere en soms ook verdrietige verhalen van mensen aan. Eigenlijk, concluderen we, is Susan ook een soort psychologe. Maakt dat het niet soms zwaar? Susan blijft er nuchter
|9|
onder. “Soms word ik midden in de nacht gebeld dat er net een baby is overleden… Te vroeg geboren. Op die momenten kan je ervoor kiezen of je iets je heel erg laat raken of dat je het beste ervan maakt. Ouders kan ik dan nog helpen met een foto ter herinnering. Je moet als fotografe dan niet je gevoelens teveel een rol laten spelen”.
De Lijfstijl Weer binnengekomen drinken we een warme kop thee en vraagt Susan me of we niet iets vergeten zijn qua fotografie. Van Susan moeten we er als geliefden ook nog samen op. En zo gaat Ferdi ook voor Susans camera zitten. Het is inmiddels al donker binnen, maar Susan schiet en er komt een prachtige foto tevoorschijn. Soms twijfelen we nog wat, zijn de ogen niet dicht? Maar Susan schudt haar hoofd. Op de foto gaan, het is nog nooit zo makkelijk geweest.
De middag is voorbij gevlogen en samen lopen we met Susan terug naar de trein. Susan belooft snel een voorproefje te sturen. De ochtend erna heb ik al mail. Ik open snel de foto’s en schrik ervan. Kan Cooper zo goed poseren? En wat een mooie foto van Ferdi en mij samen. Nieuwsgierig bekijk ik nog even haar Facebookpagina en daar zie ik allemaal gezinnetjes en vooral veel schattige kindjes voorbij komen. Van ieder gezin een moment uit hun leven. Dat is dan ook meteen Susans motto: ‘Collect moments, not things’. <<<
| 10 |
De Lijfstijl
Meer weten over de fotografie van Susan? Kijk op www.kleinmomentje. com. De fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van het maatjesproject van Susan zijn verspreid door deze editie te vinden.
| 11 |
De Lijfstijl
Wilt u ook adverteren in De Lijfstijl? Regeladvertentie of full-color advertentie Kijk voor meer informatie op: www.delijfstijl.nl
| 12 |
De Lijfstijl
Blind vertrouwen
G
ert-Jan (29) is vanaf zijn geboorte al blind. Wida, zijn blindengeleidehond, helpt hem letterlijk en figuurlijk langs de obstakels in zijn leven. Maar het is vooral haar onvoorwaardelijke acceptatie die hem een dagelijkse portie geluk en zelfvertrouwen geeft. | 13 |
De Lijfstijl Blind Bedrijfskundige “Toen ik 6 weken oud Informatica gehaald. was gingen mijn ogen Tot mijn 18de ging ik maar niet open. Al snel eigenlijk alleen naar kwamen mijn ouders buiten als het moest. erachter dat ik blind was. Als ik al naar Ze wilden buiten ging mij ondanks dan moest dat ik blind dat altijd ben een zo met mijn normaal stok. Liep mogelijke ik eenmaal opvoeding over straat geven. Door dan voelde middel van ik me erg braille heb onzeker. ik leren ‘Tot mijn 18de ging ik lezen. Ik heb eigenlijk alleen naar buiten Daarom liep ik vooral altijd normaal als het moest.’ routes die onderwijs bekend waren doordat gevolgd. Leren vond ik ik ze eerder met mijn niet leuk, maar ik kon wel ouders had geoefend. goed dingen onthouden. In die tijd beperkte mijn Na de mavo ben ik door blindheid mijn leven gaan studeren en heb nogal”. ik mijn HBO-diploma | 14 |
De Lijfstijl
‘Wida geeft er niks om hoe ik eruit zie of wat ik wel en niet kan.’ Wida Een blindengeleidehond moet harder werken dan een normale hond. Dat merk ik ook bij Wida. Daarom gaan geleidehonden tussen hun 8e en 10de met een welverdiend pensioen. Mijn eerste geleidehond Sitra is zo ook met pensioen gegaan en woont nu bij mijn ouders. Pas als een geleidehond met pensioen is, is hij ook echt van jezelf. Een geleidehond heb je dus eigenlijk in bruikleen. Zo besef je des te meer hoe kostbaar het is. Wida kreeg ik toen ik 25 was en ze is mijn tweede geleidehond. Ik was meteen super blij met haar. Toen ik haar mocht ophalen zeiden ze tegen me: ‘Je krijgt een hond die altijd vrolijk is’. En dat is ze nog elke dag! Een paar weken geleden ben ik vanuit een | 15 |
De Lijfstijl
dorp verhuisd naar de stad Groningen. Mijn omgeving zal drukker worden wat ervoor zorgt dat Wida beter moet opletten. Maar ik maak me geen zorgen, ze werkt graag. Als ik thuis koffie wil maken dan pakt Wida haar tuigje al en staat ze kwispelend voor me. Dat laat wel zien hoe graag ze werkt, want ze hoeft me thuis helemaal niet te helpen. Ik neem Wida ook mee naar mijn werk. Ze loopt op kantoor lekker vrij los en kan alles doen wat ze wil. Ze heeft dan geen tuigje om en komt regelmatig even langs om een speeltje te brengen. Een collega van me zei al dat Wida een van de beste secundaire arbeidsvoorwaarden is die we hebben. Ze verovert zo je hart. | 16 |
De Lijfstijl Relaties Ik ben gewend om niks te kunnen zien, maar ik kan het wel missen. Wat ik dan mis? Dat is makkelijk! Twee dingen: â&#x20AC;&#x2DC;Dat ik geen meiden kan zien en geen motor kan rijdenâ&#x20AC;&#x2122;. Na een relatie ben ik sinds kort weer vrijgezel en dat is best wel confronterend. Mensen vinden het lastig om door mijn blindheid heen te kijken. Jammer want ik ben zoveel meer dan mijn blindheid. Wida geeft mij daarin erkenning. Zij geeft er niks om hoe ik eruit zie of wat ik wel of niet kan. Daaruit blijkt maar weer dat wij mensen veel van dieren kunnen leren. Honden zijn van nature meer
mindful dan wij mensen. Zij denken niet aan alle zorgen van morgen. Honden leven in het hier en nu en accepteren iets zoals het is. Wida is voor mij dan ook een voorbeeld. Als ik me somber of chagrijnig voel dan voelt zij dat meteen aan. Nu ben ik dat gelukkig haast nooit want Wida reageert daar meteen op. Ze houdt me dan echt een spiegel voor. Laatst was ze een paar dagen ziek en mocht ze tijdelijk niet werken. Het gevoel van vrijheid wat ik toen kwijt was zal ik niet snel vergeten. Ik kan dan alleen met een stok naar buiten en dat ben ik echt niet meer gewend. | 17 |
De Lijfstijl Toekomst Zonder Wida is mijn zelfvertrouwen weg en voel ik me erg onprettig in de stad met alle obstakels. Dan ga ik niet naar onbekende plekken en vermijd ik zoveel mogelijk het reizen met de trein. Met Wida aan mijn zijde hoef ik me eigenlijk nergens zorgen over te maken. Alhoewel er wel iets is wat mij beangstigd. Elektrische auto’s zijn voor mij en Wida niet goed te horen. Wanneer er straks in de stad veel drukte en afleiding is wordt het voor mij en Wida harder werken. Dat zal naar verwachting in de toekomst nog veel meer voorkomen. Maar dat is niet iets waar ik wakker van lig hoor. Gelukkig is Wida bijna altijd bij me en neem ik haar overal mee naar toe. En welke hond wil nou niet altijd met de baas mee?
‘Welke hond wil nou niet altijd met de baas mee?’
| 18 |
De Lijfstijl KNGF Geleidehonden KNGF Geleidehonden wil zoveel mogelijk mensen met een (visuele) beperking een beter leven geven met een speciaal opgeleide hond. Een (geleide)hond vergroot hun bewegingsvrijheid en zelfstandigheid. Sinds de oprichting in 1935 zijn er ruim 5000 honden geschoold voor blinde en zeer slechtziende mensen. Daardoor bezit KNGF Geleidehonden een schat aan kennis en ervaring op het gebied van hond en handicap. Deze vakkennis zet de organisatie tegenwoordig ook in voor mensen met andere handicaps: bijvoorbeeld mensen in een rolstoel, (oud-) geuniformeerden met PTSS of kinderen met autisme.
| 19 |
De Lijfstijl
Seniorenschool Noord Nederland Hoogwaardig onderwijs toegespitst op 55-plussers Cursussen o.a.: praktische psychologie, gezond ouder worden, geschiedenis van de klassieke muziek.
Kijk voor meer informatie op: www.ssnn.nl | 20 |
De Lijfstijl
â&#x20AC;&#x2DC;Wat Belle zo speciaal maakt is dat ze erg gemakkelijk en soepel in de omgang is. Dat merk ik zowel in het gezin als in mijn omgeving. Eenmaal gelopen routes herkent ze direct en ze is zo lief voor kinderen dat ze zelfs tijdens het werken rekening met ze houdt.â&#x20AC;&#x2122;
| 21 |
De Lijfstijl
G
erda moest toen ze elf was voorin de klas gaan zitten omdat ze het bord niet meer goed kon lezen. Een bril hielp niet. In de jaren die volgden ging ze de medische molen van de oogheelkunde in. Daar vertelde een arts haar dat het mogelijk was dat ze binnen ĂŠĂŠn jaar blind zou worden. | 22 |
De Lijfstijl “Op mijn 16de vertelde een arts in het Radboud Ziekenhuis in Nijmegen me dat ik waarschijnlijk blind ging worden. Het was niet te zeggen hoe lang dit zou duren. Op mijn 18de merkte ik dat mijn gezichtsvermogen achteruit ging. Het duurde toen niet lang meer, binnen één jaar was ik blind. Ik ben er aan gewend geraakt en sta er in het dagelijks leven niet meer zo bij stil. Ik leef gewoon mijn leven. Soms zijn er wel situaties, waarin ik ervan baal dat ik niet zie. Als één van mijn kinderen bijvoorbeeld mijn hulp vraagt bij het lezen van iets op papier. Dan baal ik dat ik dat niet voor ze kan doen. Maar ik kan ook blij zijn dat ik niet
kan zien. Als mijn beoordeling van sollicitanten objectief is gebleven door niet op uiterlijk te letten, vind ik dat prettig. Blindengeleidehond Toen ik 19 was, heb ik 8 maanden gerevalideerd op het Loo Erf in Apeldoorn. Er werd me verteld dat ik met een blindengeleidehond kon gaan lopen. Daarvoor moest ik wel eerst goed kunnen stoklopen. Mijn situatie was nog heel onduidelijk maar ik wilde wel goed voorbereid zijn mocht ik mijn gezichtsvermogen verliezen. Ik heb me daarom op mijn twintigste ingeschreven voor een blindengeleidehond. | 23 |
De Lijfstijl Toen ik 21 was kreeg ik mijn eerste hond Rien. Rien houdt altijd een bijzonder plekje. Hij was een bruine kruising labrador-golden retriever. Elke hond hoort bij een deel van je levensfase. Tijdens mijn studententijd vroeg ik andere dingen van mijn hond dan in de afgelopen jaren, met drie kleine kinderen. Je leert elkaar dus op een andere manier kennen. Na Rien kreeg ik Willow. Hij heeft slechts zo’n anderhalf tot twee jaar dienst gedaan. Hij werd helaas vanwege epileptische aanvallen afgekeurd. Toen kwam Tammy, een herder. En na Tammy kreeg ik mijn huidige hond Belle. Belle is 7 jaar oud en we werken nu 5 jaar samen. Wat Belle zo speciaal maakt is dat ze erg gemakkelijk en soepel in de omgang is. Dat merk ik zowel in het gezin als in mijn omgeving. Eenmaal gelopen routes herkent ze direct en ze is zo lief voor kinderen dat ze zelfs tijdens het werken rekening met ze houdt.
‘Met Belle denk ik er niet over na om ergens naar toe te gaan, ik ga gewoon’.
| 24 |
De Lijfstijl Stoklopen Ik heb altijd een duidelijk verschil ervaren tussen het lopen met een stok of met een hond. Een stok gaat langzaam en beperkt in je looptempo. Een hond doet dat niet. Stoklopen kost me daarom ook veel energie en het lopen met Belle niet. Met een stok zoek je meer obstakels op, met een hond ontwijk je ze juist. Dat voelt vrijer. Met een hond is het beeld voor je omgeving laagdrempeliger dan met een stok. Ik word als het ware toegankelijker voor de mensen die ik tegenkom in de openbare ruimte. Een stok schrikt meer af, werpt een hogere drempel op. Ik maak met Belle dan ook gemakkelijker contact. Je hebt snel een praatje over de hond, dat is vaak meteen een ingang voor een gesprek. | 25 |
De Lijfstijl En als hondenbezitter heb je ook altijd contacten met andere hondenbezitters. Dit en het feit dat ik veel meer energie overhoud voor andere dingen, doordat ik met een hond loop, zijn voor mij hele waardevolle voordelen in mijn leven. Samenwerken Belle zorgt ervoor dat ik obstakels tijdens mijn route vermijd. Een hond leert namelijk breder en hoger dan zichzelf te zijn, zodat ik er ook door kan. Daarnaast volgt hij zoekcommandoâ&#x20AC;&#x2122;s op, zoals zoek stoep, zoek trap of zoek zebra. Daarmee geeft hij aan wat ik nodig heb, zoals het verkeerslicht om op het knopje te kunnen drukken, een zebra om over te steken, een balie in de winkel om af te rekenen. Belle en ik werken dus echt samen en dat maakt me mobieler en gelukkiger. Ik onderneem nu niet zozeer meer, maar wel gemakkelijker dingen. Met Belle denk ik er niet over na om ergens naar toe te gaan, ik ga gewoon. Daarnaast geniet mijn gezin er ook enorm van. Zo wandelen en knuffelen we wat af. <<< | 26 |
De Lijfstijl
| 27 |
De Lijfstijl
In de leer bij | 28 |
De Lijfstijl
het paard | 29 |
De Lijfstijl
Heike Tattje (43) heeft veel te danken aan paarden. Door een onrustige thuissituatie werd ze grotendeels opgevoed door haar eigen pony Speedy. Ze kon bij Speedy zichzelf zijn, maar werd wanneer nodig ook door haar gecorrigeerd. Omdat Heike iets wilde doen met haar ervaringen is ze in 2010 haar eigen bedrijf in paardencoaching begonnen. | 30 |
De Lijfstijl Als ik contact opneem met Heike en vraag of ik haar voor De Lijfstijl mag interviewen over paardencoaching nodigt ze me meteen uit om dat zelf te komen ervaren. Voor de coaching bedenk ik een coachingsvraag. Mijn vraagstuk is dat ik meer in het hier en nu zou willen leven. Ik ben de laatste tijd erg druk. Met mijn werk maar vooral ook in mijn hoofd. Daardoor ben ik constant bezig met vooruit kijken. Hartstikke zonde, want ik vergeet dan om van het nu te genieten. Volgens Heike een mooie coachingsvraag en nadat we een datum hebben | 31 |
afgesproken lees ik alvast meer over paardencoaching op haar website. Paarden kunnen mensen volgens Heike leren om zeggenschap te krijgen over hun eigen leven. Het zijn groepsdieren die kunnen aanvoelen welke plaats iemand inneemt in de kudde. Omdat paarden sensitief en onbevooroordeeld zijn reageren ze op mensen in het nu, zonder daarbij te oordelen. Door deze zuivere reactie is een paard een spiegel voor mensen.
De Lijfstijl Op de bewuste zaterdagochtend spreek ik om 9.00 uur met Heike af bij de stallen. Bij de kudde aangekomen zie ik verschillende paardenrassen staan. Heike coacht met twee paarden uit de kudde: Special en Nokky. Voor we gaan coachen moet ik op gevoel kiezen of ik door Nokky of Special gecoacht wil worden. Ik ga voor
â&#x20AC;&#x2DC;Als ik bij Nokky ben aai ik hem wat, maar hij is niet onder de indrukâ&#x20AC;&#x2122;. Nokky omdat hij toegankelijk en betrouwbaar aanvoelt. Volgens Heike heb ik dat goed aangevoeld en ze vertelt dat Nokky een goed geaard paard is dat met alle vier de benen op de grond staat. Terwijl ik met Heike praat wordt Nokky losgelaten in de wei. Hij begint door de wei te lopen en druk te grazen. Heike vraagt me of ik Nokky wil ontmoeten. De bedoeling is dat ik naar Nokky toeloop en | 32 |
De Lijfstijl op mijn manier kennis met hem maak. Terwijl ik naar Nokky toeloop probeer ik hem vooral op zijn gemak stellen. Zo geef ik hem wat ruimte om te wennen en kom ik langzaam en voorzichtig dichterbij. Heike vertelt dat paarden niet van oppervlakkigheid houden en mensen heel goed kunnen aanvoelen. Ik moet dus vooral proberen mezelf te zijn. Als ik bij Nokky ben aai ik hem wat en praat ik zachtjes met hem. Maar Nokky is niet onder de indruk. Hij graast gewoon door en begint van me weg te lopen. Heike ziet dat ik vooral bezig ben met wat Nokky ervan vindt en vraagt me of ik dat herken. Ik vertel haar dat dit past bij mij als persoon, maar dat ik dit ook wel terug zie in mijn werk. Als voedingspsycholoog help ik cliĂŤnten die soms een | 33 |
De Lijfstijl
drempel over moeten om hulp te zoeken. Ze kunnen zich soms schamen voor hun eetproblematiek of het moeilijk vinden om iemand anders hun geheim toe te vertrouwen. Ik ben me daar heel bewust van en denk dan vooral aan hun gevoel. Heike merkt op dat ik daardoor minder bezig ben met mijn eigen gevoel. Dat sluit wel aan bij mijn coachingsvraag. Als ik in mijn vrije tijd constant doorga sta ik ook | 34 |
De Lijfstijl
niet bewust stil bij mijn gevoel. Heike vraagt me nogmaals naar Nokky toe te gaan en nu vooral gericht te zijn op mijn gevoel. Ik loop weer naar Nokky toe. Ik voel me dit keer ongedwongen en merk dat dit een effect heeft op Nokky. Hij kijkt nu op terwijl ik aan kom lopen en ik aai hem lekker over zijn | 35 |
De Lijfstijl hoofd, iets wat ik al eerder wilde doen. Nokky graast niet meer en begint langzaam wat te happen in mijn jas. Hij leunt tegen me aan met zijn hoofd en zo staan we even bij elkaar. Hij doet geen enkele poging om te grazen. Heike ziet dat ik ervan begin te stralen. Ik vertel haar dat ik het gevoel had dat ik dit keer niets te verliezen had. Dat is volgens Heike voor mij een belangrijke boodschap. Leven in het hier en nu met de gedachte ‘ik heb niks te verliezen’. Ik vind het bijzonder hoeveel invloed mijn gedrag op Nokky heeft gehad. Ik concludeer daarom dat ik in mijn vrije tijd meer op mijn eigen gevoel wil gaan letten. Heike kan dat alleen maar aanmoedigen. Haar motto is dan ook ‘wees vooral wie jijzelf wilt zijn’. Om meer mezelf te kunnen zijn moet ik dus leren wat meer de ‘niets-te-verliezen’ houding aan te nemen en bewust te genieten van het hier en nu in plaats van weggedoken te zijn in mijn laptopscherm of mobiele telefoon. Rustig en enigszins trots ga ik naar huis. Het is me toch maar mooi gelukt om contact te maken met Nokky, als mezelf. <<< www.lerenmetpaarden.nl | 36 |
De Lijfstijl
‘wees vooral wie jijzelf wilt zijn.’
| 37 |
De Lijfstijl
| 38 |
De Lijfstijl
Boekrecensies
Hulp in Zicht - Marieke Proper Hulp in zicht is geschreven voor naasten van mensen met een psychisch probleem of een verslaving. Het handboek gaat dieper in op zaken waar een naaste mee te maken kan krijgen. Verkeerde diagnoses, onbegrip, machteloosheid maar ook boosheid. Auteur Marieke Proper is zelf ervaringsdeskundige. Binnen haar familie zijn meerdere dierbaren langdurig verslaafd geweest. Na een heftige periode heeft zij deze tijd een plek kunnen geven. Haar eigen ervaring en kennis en die van hulpverleners en patiënten hebben geleid tot de informatie in dit handboek. Hulp in Zicht is overzichtelijk en beantwoordt per hoofdstuk alle emotionele en praktische vragen waar naasten mee rond kunnen lopen. >>> www.mariekeproper.nl Op weg naar een goede dood - Kris de Bruyne De laatste twee jaren was ze gestopt met lezen. Dag na dag zag ik haar achteruitgaan. Langzaam, maar zeker. Ze was geestelijk uitgeput, ook al bleef ze kranig. Ze was toen al aan het wachten, besef ik nu. Dit zijn de woorden van Kris de Bruyne. Naast artiest was hij ook verantwoordelijk voor de zorg van zijn 99-jarige moeder Gabriella Van Broeck. Hij moest haar helpen haar laatste wens te vervullen: euthanasie. Samen met hulpverleners die direct of indirect betrokken zijn bij de problematiek van het levenseinde is het boek een getuigenis van een maatschappelijk en ontroerend thema waar iedereen mee te maken kan krijgen. Maar “Op weg naar een goede dood” vertelt vooral het verhaal van een zoon en zijn moeder. >>> www.lannoocampus.be
| 39 |
De Lijfstijl
Heerlijk vlees van planten Toen Paul McCartney als kleine jongen met z’n vader ging vissen, en een spartelende vis binnen hengelde, voelde hij naast trots over de vangst ook een diepe schaamte. Hij realiseerde zich dat het leven van de vis voor de vis net zo belangrijk was als zijn eigen leven voor hem was. Voor de jonge McCartney was deze ervaring reden om nooit meer dieren te eten, en anderen te bewegen hetzelfde te doen. Een gevleugelde uitspraak van hem is “als slachthuizen glazen wanden hadden, zou iedereen vegetariër zijn”. Daar schuilt veel waarheid in. Ik ben zelf opgegroeid op een gemengd boerenbedrijf. Toen ik besloot om vegetariër te worden was dat geen gemakkelijke stap voor me. Als groot vleesliefhebber heb ik zeer geworsteld met het | 40 |
De Lijfstijl probleem dat ik de smaak van vlees geweldig vond, in tegenstelling tot de productiewijze. Ik heb van alles geprobeerd. Zo besloot ik in 1998 om thuis 100% vegetarisch te eten. Het effect was dat ik vaker buiten de deur ging eten, zo verslaafd was ik aan de smaak van vlees . De vleesvervangers die toen beschikbaar waren trokken me niet aan, omdat ze niet konden tippen aan de smaak en structuur van vlees. Toen realiseerde ik me dat het eigenlijk heel merkwaardig is om dieren gebruiken als machines die gras en graan omzetten in iets wat we lekker vinden, vlees . Ik moest denken aan de 20 miljoen trekpaarden die in de VS 100 jaar geleden op het land werkten en inmiddels vervangen zijn door mechanische paardenkrachten. Alleen een paar kleine groepen orthodoxe mensen zoals de Amish houden vast aan de gedachte dat PKâ&#x20AC;&#x2122;s alleen van levende paarden afkomstig zouden mogen zijn, de rest van de wereld vindt het inmiddels volkomen logisch dat PKâ&#x20AC;&#x2122;s mechanisch zijn. Dat kan met dieren in de veehouderij natuurlijk ook. Als we slim genoeg zijn om mensen naar de maan te sturen, moeten we dan nog steeds vlees en zuivel produceren via het maag-darmkanaal van een dier, waarbij 90% van de nuttige eiwitten verloren gaan? Waarom zouden we niet meteen de kortste weg nemen met | 41 |
De Lijfstijl
‘Toen ik besloot vegetariër te worden was dat niet makkelijk’. eerstehands eiwitten? En dus besloot ik samen met conceptmaker Niko Koffeman en culinair chef Paul Bom op zoek te gaan naar nieuwe structureringsmethoden voor plantaardige eiwitten en plantaardige smaken die de smaak van vlees zouden kunnen evenaren. Dat is gelukt! Uit 1 kg plantaardig materiaal maken we inmiddels tot 2 kg ‘vlees’ dat niet of nauwelijks van echt te onderscheiden is van echt vlees. Kip, beef, bacon, hamburgers, gehaktballen. Maar ook onze ambachtelijk gerookte palingsalade is overtuigend. Hiermee wonnen we in 2012 de prijs voor het beste nieuwe voedingsproduct van Nederland. Met onze gehaktballen scoorden we het jaar daarna de derde plaats in de gehaktballen wedstrijd van ‘De Telegraaf’. We hebben de smaak en de structuur van het vlees als het ware gehackt, zodat we een product kunnen maken dat minstens zo lekker is als vlees. En ook nog eens gezonder, diervriendelijker, slanker, milieuvriendelijker, natuurvriendelijker en beter voor het klimaat. | 42 |
De Lijfstijl Voedingsrevolutie De Universiteit van Minnesota heeft onlangs berekend dat we met het huidige akkerbouwareaal ruim 10 miljard mensen zouden kunnen voeden, met plantaardige maaltijden. Enige voorwaarde: hiervoor moeten we wel stoppen met het verwerken van akkerbouwproducten tot veevoer en biobrandstof. Een enorme doorbraak, die zich weleens zou kunnen ontwikkelen tot de grootste voedingsrevolutie uit de geschiedenis. Als we soja, lupine en groenten direct bereiden voor humane consumptie op een manier waarop we het vlees totaal niet meer missen, dan kunnen we honger, dierenleed, ontbossing en klimaatverandering effectiever bestrijden dan op welke andere manier ook. Zoals er voor foto’s geen DoKa’s (donkere kamers) | 43 |
meer nodig zijn om ze te ontwikkelen, zo zijn er voor vlees geen slachthuizen meer nodig. Soms moeten mensen nog even wennen aan het idee, maar in 3 jaar tijd zijn we gegroeid van 1 naar 1.000 verkooppunten in Nederland en België en inmiddels is er ook vanuit het buitenland belangstelling . Onze ambitie is dan ook om de grootste slager ter wereld te worden. Niet uit grootheidswaan, maar om een einde te maken aan de bio-industrie en te zorgen dat mens en dier in harmonie kunnen leven op een kleine planeet. Als we allemaal helpen wordt deze ontwikkeling zo groot dat de prijs van het plantaardige vlees zelfs lager kan worden dan die van echt vlees. We hebben een wereld te winnen!
Jaap Korteweg
de Vegetarische Slager
De Lijfstijl
| 44 |
De Lijfstijl
Niets van dieren? Portretten van veganisten
| 45 |
De Lijfstijl
Mirjam van Halteren-den Broeder (54) is freelancer in coaching en teksten.
Ik leef sinds ongeveer 3,5 jaar veganistisch, daarvoor was ik al jarenlang vegetariĂŤr. Ik ben nooit een echte vleeseter geweest, maar was wel dol op kaas en vis. Sinds ik veganist ben, eet ik veel gevarieerder en heb ik meer plezier gekregen in koken. Ik voel mij lichamelijk gezonder en heb veel minder last van buikpijn. Toen ik nog zuivel gebruikte, had ik vaak een opgeblazen gevoel en nu ik merk wat voor invloed dit heeft eet ik ook geen suiker en tarwe meer.
| 46 |
De Lijfstijl
‘Puurheid, soberheid en eenvoud’ De belangrijkste redenen dat ik kies voor een veganistische levensstijl is omdat het aansluit bij mijn keuze voor puurheid, soberheid en eenvoud. Ik wil zo min mogelijk bijdragen aan dierenleed, ongunstige klimaateffecten en ongelijke verdeling van welvaart over de wereldbevolking. Ik ben nu dan ook veel bewuster bezig met voeding en koop vaker in de natuurwinkel mijn producten. Een enkele keer blijkt er achteraf wel eens iets niet-veganistisch te zitten in iets wat ik heb gegeten, bijvoorbeeld omdat het niet op het etiket stond. Daar baal ik dan erg van. Soms kan ik het niet vermijden. Er zitten namelijk dierlijke bestanddelen in medicijnen die ik nodig heb en daar heb ik helaas nog geen alternatief voor gevonden. Ik ben verder gek op dieren en heb een sterke band met mijn katten. Ze horen bij mijn gezin en ik zou het zonder ze maar erg ‘kaal’ in huis vinden. Als ik thuiskom kijk ik dan ook altijd meteen waar ze zijn en hoe het met ze gaat. Ze zitten altijd graag bij me op schoot en slapen aan mijn voeteneinde. | 47 |
De Lijfstijl Recepten Wat ik het lekkerste vind? Ik ben zelf dol op avocado, of het nu op brood of door de salade is. Het smaakt heerlijk romig en nootachtig. Ook zoete aardappel, linzen en champignons vind ik erg lekker, en alle soorten fruit. Onze favoriete tosti is heerlijk en heel simpel klaar te maken. Op volkoren speltbrood met plantaardige margarine doe je edelgistvlokken en Japans gekruide tofu. Een echte aanrader!
| 48 |
De Lijfstijl
Eline Arts (19) is eerstejaars student Bouwkunde en bestuurslid bij communicatie Pink! Noord-Brabant. Ik heb het nooit over ‘mogen’ of ‘kunnen’ eten. Iemand met een allergie mag of kan iets niet eten. Veganisme is een keuze. We brengen dieren veel schade toe door het consumeren van vlees, melk en eieren. Ik wil daar niet aan meewerken. Ik voel een hele hechte band met alle dieren. Zelf heb ik nu twee ratjes Indy en Pippi. Ze hebben een eigen karakter en luisteren als ik hun naam roep. Dieren zijn heel eerlijk en puur, maar ook kwetsbaar. Daarom moeten we ze beschermen. Ik was al bekend met veganisme omdat een vriendin van mij veganistisch is. Sinds twee maanden eet ik nu zelf ook veganistisch. Het is niet moeilijk, maar het helpt wel als je houdt van koken. Op die manier kun je veel recepten ‘veganiseren’. Je leert met deze | 49 |
De Lijfstijl levensstijl veel nieuwe producten kennen, want hiervoor had ik geen idee wat falafel of edelgist was, of hoe je noten met een gerecht kan combineren. Ik ben me als veganist veel bewuster van alle voedingsstoffen die ik binnen moet krijgen. Ik heb nu meer energie en doordat ik me bewust bent van eventuele tekorten die ik op kan
â&#x20AC;&#x2DC;Mijn ouders, zus en broertje zijn allemaal vleeseters en vonden het al lastig toen ik vegetarisch ging eten.â&#x20AC;&#x2122; lopen, krijg ik alle voedingsstoffen goed binnen. Soms maak ik nog wel uitzonderingen omdat mijn omgeving er nog aan moet wennen. Mijn ouders, zus en broertje zijn allemaal vleeseters en vonden het al lastig toen ik vegetarisch ging eten! Ze weten niet altijd even goed op welke producten ze bij het koken moeten letten, maar gelukkig willen ze wel rekening met me houden. | 50 |
â&#x20AC;&#x2DC;Door de manier waarop wij vandaag de dag vlees en zuivel produceren zijn dieren zoals varkens en koeien geen individuen meer, maar nummersâ&#x20AC;&#x2122;.
De Lijfstijl
Krista Overvliet (38) is Wetenschapper en psycholoog. Voor mij is de hoofdreden voor mijn veganistische levensstijl dat ik geen dierenleed wil veroorzaken. Ik vind dat wij als mensen niet het recht hebben dit andere levende wezens van onze planeet aan te doen. Ik heb ook geen huisdieren, omdat ik het houden van dieren in een kooitje persoonlijk ook niet OK vindt. Door de manier waarop wij vandaag de dag vlees en zuivel produceren zijn dieren zoals varkens en koeien geen individuen meer, maar nummers. Vlees en zuivel zitten vol met hormonen en antibiotica, wat nooit gezond kan zijn. Bovendien is het ook beter voor het milieu dat ernstig wordt verstoord door de veeteelt. Ik ben inmiddels al ruim 3 jaar veganistisch en al 20 jaar vegetarisch. Het voordeel van het afwijken van een standaard eetpatroon is dat ik veel inventiever ben geworden in het bedenken van maaltijden. Voor alles is tegenwoordig een vervangingsproduct. Maar ook met | 51 |
De Lijfstijl alleen maar groenten, noten en peulvruchten kun je de heerlijkste gerechten maken. Ik gebruik ingrediĂŤnten die niet standaard in elke keukenkast staan en een specifieke smaak en textuur hebben. Als veganist voel ik vooral psychisch een enorme verlichting. Het voelt goed dat ik geen medeschuldige meer ben aan het enorme dierenleed. En wat ook leuk meegenomen is, ik hoef nu minder op de lijn te letten.
| 52 |
De Lijfstijl
Daphne Wessel (29) is social food designer bij haar eigen bedrijf Happy Herbi en Communicatiemedewerker voor de Nederlandse Vereniging voor Veganisme. Ik heb drie katten maar Fili is heel speciaal voor me. Ik heb hem in 2007 ontvoerd van Kos (Griekenland). Het was een kleine witte kitten van 1 kilo onder de vlooien, mijten en wormen en met ontstoken ogen en darmen. Bij mij knapte hij snel op en groeide op tot een prachtige pluizige hooligan. Als ik thuis ben is hij bijna altijd bij me en volgt me overal. Ik grap altijd dat ik Fili zelf gebaard heb, maar het voelt echt als mijn kind. Al van jongs af aan was ik een enorme dierenliefhebber. Op school werd ik gepest en ik had ook een onveilige thuissituatie. Alleen bij dieren | 53 |
De Lijfstijl voelde ik me op mijn gemak, die veroordeelden me niet en wilden me niet opzettelijk pijn doen zoals de meeste mensen waar ik dagelijks mee in aanraking kwam. Dat ik als kind dieren at en daar pas op mijn 18e mee gestopt ben is dan ook vrij onlogisch, maar zoals de meeste mensen dacht ik er toen niet over na. Plantaardig eten was voor mij een makkelijke stap omdat ik het niet alleen voor mezelf deed. Ergens â&#x20AC;&#x153;neeâ&#x20AC;? tegen willen en durven zeggen ten goede van een hoger, groter doel geeft energie. Daarbij was het ontdekken van veganisme voor mij natuurlijk ook het vinden van mijn passie. Al jaren wist ik dat ik mijn talenten in wilde zetten ten goede van de dieren, en toen ik de beweegredenen achter veganisme ontdekte werd het ineens heel helder dat dit enorm bij mij paste. Ik wil anderen ook inspireren om vegan te worden. Alles wat wij mensen nodig hebben is groenten, fruit, pseudogranen, noten, zaden, | 54 |
De Lijfstijl peulvruchten en (verse) kruiden. Als mensen allemaal (meer) plantaardig zouden eten zou er drastisch veel minder geld uit hoeven worden gegeven aan de zorg. Het dealen met situaties waarin je dingen anders wilt doen dan anderen kan moeilijk zijn. Velen bezwijken toch door de sociale druk en offeren zichzelf en de dieren daarmee op. En dat terwijl vegan eten de meest sociale eet- en leefwijze is. Daarom noem ik mezelf ook social food designer. Wat ik maak gaat niet ten koste van gezondheid, medemens, dieren en natuur. Daarbij is wat ik maak voor iedereen geschikt, want het is niet alleen vegan maar ook zonder gluten en suiker. Dus schadevrij eten, iedereen kan er van mee genieten, en mensen worden er blij en gezond van. Socialer kan eigenlijk niet. Met Happy Herbi wil ik een plek creĂŤren waar mensen geĂŻnspireerd, blij en wijzer vandaan komen. <<< www.happyherbi.com | 55 |
De Lijfstijl
| 56 |
De Lijfstijl
Het erbarmelijke leven
van een proefdier
| 57 |
De Lijfstijl
D
e situaties waarin proefdieren moeten leven zijn vaak erbarmelijk. De dieren zitten de hele dag in krappe kooien. Ze worden voor proeven ge誰njecteerd met ziektes, hun botten worden gebroken en ze moet chemische stoffen slikken die hun lichaam kapot maken. Bij bepaalde proeven worden de dieren niet verdoofd en voelen ze alle pijn. De Anti Dierproeven Coalitie (ADC) is een belangenorganisatie die op een vreedzame manier dierproeven probeert stop te zetten. Wij spreken Robert Molenaar (36 jaar), campagneleider van het ADC. | 58 |
De Lijfstijl Jullie willen vooral vreedzame en geweldloze protesten voeren. Waarom is dat juist zo belangrijk voor jullie? Ook wij voelen de woede, frustratie en onrecht over het leed dat dieren aangedaan wordt in dierproefcentra. Maar we willen ook dat het geweld tegen proefdieren stopt. De enige manier is om de publieke opinie aan onze kant te krijgen om hun bescherming af te dwingen via wetgeving en een verandering in beleid bij de laboratoria. Ik ben trots op het feit dat we al een aantal zeer mooie resultaten hebben behaald, zoals het redden van beaglehonden uit een proefdierfokkerij en het opvangen van 87 apen uit laboratoria. Welke proefdieren worden het meeste gebruikt? De meeste dieren die gebruikt worden zijn ratten en muizen. Ratten en muizen zijn makkelijk te fokken, een stuk goedkoper dan een aap en ze worden niet zo oud, zodat je hun korte leventje kunt bestuderen. De onderzoekers beseffen ook dat muizen en ratten geen mini-mensen zijn, daarom worden deze dieren vaak genetisch gemanipuleerd zodat ze meer op mensen gaan lijkenâ&#x20AC;Ś | 59 |
De Lijfstijl Er bestaan alternatieven voor proeven met dieren; worden deze ook gebruikt?
Welke organisaties zijn hier vooral verantwoordelijk voor en wat testen zij op dieren? Er zijn rond de 80 vergunninghouders in Nederland. De meeste mensen wonen op nog geen 10 km afstand van een proefdiercentrum! Bijna alle universiteiten gebruiken proefdieren (van ons belastinggeld) en ook commerciĂŤle bedrijven zoals Danone. Universiteiten voeren vooral dierproeven uit om basale kennis op te doen. Bedrijven willen producten op de markt brengen en hebben vaak te maken met een wettelijke verplichting. Om bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen op de markt te brengen moeten deze stoffen eerst op honden getest worden!
Deze worden mondjesmaat gebruikt. Progressieve onderzoekers geven zelf aan dat het een mentaliteitskwestie is. Omschakeling is een dappere stap als je al 10/20/30 jaar proefdieren gebruikt in onderzoek. Steeds vaker komt het nieuws naar buiten dat proefdieren een slechte voorspellende waarde hebben voor mensen. Ik verwacht wel dat dierproeven steeds meer vervangen gaan worden door dierproefvrije technieken. Wij willen dat proces versnellen.
| 60 |
De Lijfstijl Hoe is de situatie voor proefdieren in Nederland, vergeleken met de rest van Europa? De wetgeving is in heel Europa gelijk. De proeven die we in Nederland uitvoeren worden echter vaak ook in andere landen uitgevoerd. Zo worden er in Nederland nog hersenexperimenten uitgevoerd waarbij in de schedels van apen geboord wordt om elektroden te bevestigen. Vervolgens worden de hersenactiviteiten gemonitord. â&#x20AC;&#x2DC;We hebben dieren kunnen Wat blijkt? Deze redden die anders nu niet meer experimenten worden ook in geleefd zouden hebbenâ&#x20AC;&#x2122;. Leuven, Newcastle en Parma uitgevoerdâ&#x20AC;Ś Zo kan ik nog wel tig voorbeelden noemen van gelijksoortige experimenten die zowel in Nederland als in andere landen worden gedaan. Leven alle proefdieren in slechte omstandigheden? Muizen en ratten zitten in plastic bakken en kunnen onmogelijk hun natuurlijke gedrag uiten. Honden brengen hun tijd door in kennels en zullen nooit weten hoe het is om lekker te zwemmen en tegen een boom aan te plassen. Apen zitten in kooien en zijn eigenlijk wilde dieren die geen kant op kunnen. Hoe mooi de buitenkant van een laboratorium er ook uitzit, de dieren zitten in beperkte ruimtes en hebben geen leven. Na afloop worden de dieren vrijwel altijd afgemaakt. We hebben via onze campagne dieren kunnen redden die anders nu niet meer geleefd zouden hebben. | 61 |
De Lijfstijl Wat maakt jouw werk als campagneleider bij de ADC zo bijzonder? Het is heel makkelijk om je machteloos te voelen. Dierproeven gebeuren al zo lang, komt daar ooit een einde aan? Mijn moeder heeft me altijd meegegeven dat het om de kleine dingen in het leven gaat. En als je dan zoâ&#x20AC;&#x2122;n klein aapje ziet, met een tatoeagenummer op haar borst, en dat je zoâ&#x20AC;&#x2122;n intelligent diertje weer een nieuw leven kunt geven, dan zijn dat de dingen die het allemaal waard maken. Of het Philip Morris-laboratorium in Leuven. Daar moesten proefdieren tabak inhaleren. Het lab moest haar deuren sluiten vanwege onze campagne. Dat is ook iets wat me ontzettend trots maakt. Ik geloof zeker in een einde aan dierproeven. De technologie ontwikkelt zich zeer snel en maakt het gebruik van proefdieren overbodig.
| 62 |
De Lijfstijl Wat kunnen mensen doen om jullie te steunen? ADC is een vrijwilligersorganisatie met 300 vrijwilligers in 3 landen. De dieren kunnen iedere stem goed gebruiken. Mensen die willen helpen en hun stem tegen dierproeven willen laten horen, kunnen contact met mij opnemen: info@stopdierproeven.org. Dierenvrienden die geen tijd hebben om actief te helpen, kunnen ons ook financieel steunen. <<< www.stopdierproeven.org
| 63 |
De Lijfstijl
| 64 |
De Lijfstijl
Uitgelicht:
Vlees | 65 |
De Lijfstijl
D
e laatste tijd zijn er flink wat vleesschandalen in de media geweest. Het is voor ons consumenten nog te vaak onduidelijk wat nu de herkomst van ons vlees is. Denk maar aan poep in ons vlees of paardenvlees in plaats van rundvlees in de gehaktballen van Ikea. Veel van deze schandalen komen voort uit het goedkoop willen produceren van vlees. Maar is vlees op zulke grootschalige productie überhaupt nog wel gezond? En hoe kunnen we deze voedingsstoffen binnen krijgen wanneer we geen vlees eten? We vragen het aan voedingswetenschapper en diëtiste Caroelien Schuurman (43). Caroelien: ‘Vlees is een belangrijke leverancier van eiwitten, ijzer, vitamine B1 en B12. B12 komt alleen voor in dierlijke producten. Wanneer je vlees weglaat uit je voeding, zul je deze voedingsstoffen dus op een andere manier moeten binnenkrijgen. Dat kan door vis te eten of vleesvervangers. Je kunt in plaats van vleesvervangers ook andere producten gebruiken zoals bijvoorbeeld peulvruchten, tempeh en noten. Vleesvervangers kun je indelen in vleesvervangers op basis van planten (bijvoorbeeld noten, peulvruchten, pinda’s, producten op basis van lupine of soja), schimmels (bv. Quorn) en ei of zuivelproducten zoals kaas. Wil je | 66 |
De Lijfstijl helemaal geen dierlijke producten eten dan vallen vis, zuivelproducten en ei af. De meeste vleesvervangers leveren niet alle voedingsstoffen uit vlees. Je kunt het beste variëren met vleesvervangers, zodat je toch alle voedingstoffen uit vlees in voldoende mate binnenkrijgt.
‘Als je door goede vleesvervangers voldoende voedingsstoffen uit vlees binnenkrijgt, eet je uiteindelijk natuurlijk beter en gezonder’. In vleesvervangers zit vaak minder verzadigd vet dan in vlees en zijn dus vaak beter voor de gezondheid dan vlees. Daarnaast eten vegetariërs vaak meer groente, fruit en plantaardige producten. Samen zorgt dat voor een voeding met meer vezels en minder verzadigd vet. Als je door goede vleesvervangers voldoende voedingsstoffen uit vlees binnenkrijgt, eet je uiteindelijk natuurlijk beter en gezonder. Maar ook met vlees is het mogelijk om gezond te eten. Ook kun je ervoor kiezen om af en toe geen vlees te eten. Iemand die dat regelmatig doet noemen we een Flexitariër. | 67 |
De Lijfstijl Het WCRF (World Cancer Research Fund) geeft aan dat rood en bewerkt vlees het risico op kanker verhogen. Deze instantie raadt aan om minder vlees te eten en vooral de consumptie van rood vlees (vlees van varken, lam en rund) te verminderen (minder dan 500 gram per week, gewicht na bereiding) en het eten van bewerkt vlees te vermijden. Onder bewerkt vlees verstaan we vlees wat is gerookt, d gezouten, of geconserveerd o o r door toevoeging van t op a d co conserveringsmiddelen, n aa risi zoals veel vleeswaren.
ft t e â&#x20AC;&#x2122; e . e h n g es e g F CR kt vle verho W er t r e e w k â&#x20AC;&#x2DC;H be an k en
| 68 |
De Lijfstijl
| 69 |
De Lijfstijl
Hoofdredacteur Marijke Elzinga Eindredacteur/vormgever Ferdi de Goede Met dank aan: KNGF Geleidehonden Gert-Jan Bouma Gerda Groen Caroelien Schuurman Jaap Korteweg Daphne Wessel Eline Arts Mirjam den Broeder Krista Overvliet Susan van Oosten Heike Tattje Robert Molenaar (ADC)
| 70 |