O
Heidi Antell Haugen Toril Hægeland Kristina Reiten Anne Synnøve Steinset Magnus Henrik Sandberg
K I N O
K I N O
K I N O
Arbeidsbok
K I N O K I N O
K I N O Naturfag og samfunnsfag
Kva heiter den sterkaste vinden, når levde dinosaurane, og har dyr eigne rettar? Kvifor får vi feber, korleis kan plantene lage sukker, og kva land høyrer til Norden? Brukar jenter mest pengar, korleis endra livet seg i bronsealderen, og kvifor er det flest gutar som får gå på skole?
K I N O
Så mykje spennande og viktig å lære!
Arbeidsbok
Mylder er eit læreverk i naturfag og samfunnsfag for barnetrinnet 1–4. Mylder dekkjer alle kompetansemåla i Kunnskapsløftet, etter revidert plan 2013.
ag f r u Nat
Sam
K I N O
Mylder 3 består av: • Grunnbok • Arbeidsbok • Lærarens bok • Naturkort • CD • Mylder digital med tavlebok: mylder.cdu.no
www.cdu.no
Nynorsk
ISBN 978-82-02-47593-2
Nynorsk
funnsfag
Heidi Antell Haugen Toril Hægeland Kristina Reiten Magnus Henrik Sandberg Anne Synnøve Steinset K I N O
K I N O
Arbeidsbok
fag r u t Na
Sam
funnsfag
Hovudillustratør: Johnny Dyrander
Nynorsk
INNHALD
NATURFAG
Kapittel 1
Vêr og vind
side 4
Kapittel 2
Dyr som forsvann
side 16
Kapittel 3
Stell godt med dyra
side 30
Kapittel 4
Ta vare på naturen
side 44
Kapittel 5
Korleis har du det?
INNHALD
side 56
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6
Bronsealderen
side 70
Kapittel 7
Jenter og gutar
side 84
Kapittel 8
Løp og kjøp?
side 98
Kapittel 9
Land langt mot nord
side 110
Velkommen til Mylder 3 Arbeidsbok Dette er meg:
Eg heiter:
Skolen min heiter:
NATURFAG Kapittel 1
Vêr og vind Skriv
y
Skriv ferdig orda
k
ê 4
g
n
M
ø
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Skriv
Kva ser du? Skriv fem «Eg ser»-setningar til biletet til venstre. Eg ser
Skriv
Tankekart om vêr Kva er vêr?
VÊR
5
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Les og skriv
Kva gjer ein meteorolog? Skriv orda som manglar. Meteorologar har som jobb å finne ut kva slags
det blir.
For å finne ut korleis vêret vil bli, måler dei
,
og i lufta. For å måle vêret brukar meteorologane
,
og . På vêrmeldingar snakkar meteorologane ofte om
-trykk
og -trykk. Det blir ofte sol når det er
.
Det blir ofte regn og dårleg vêr når det er
.
Vêrgåte Kva er det som blir våtare og våtare jo meir det tørkar? Svar:
6
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Skriv og tekn
Korleis er vêret i dag? Teikn og beskriv vêret der du er i dag. 1. Kva slags skyer ser du?
2. Er det nedbør? Kva slags nedbør?
3. Kva er temperaturen?
4. Kva vindstyrke trur du det er?
5. Kva årstid er det?
Lag ei teikning, eller ta eit bilete av vêret i dag.
7
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Skriv
Registrer vêret Registrer vêret i ei veke. Gjer observasjonane kvar dag på cirka same tid.
Dato Sol/regn Nedbør
8
Vind
Temperatur Lufttrykk
Luftfukt
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
1
Skriv
Vêr-kryssord 2
3
4
s
5
p y
o 6
ø 7
8
a
Vassrett 3. Lufta som ligg rundt jorda 5. Blir målt i grader celsius 6. Når det er pent vêr, blir det kalla ... 8. Er dei sterkaste vindane
ø
Loddrett 1. Vassdropar og snøkrystall som er samla oppe i lufta 2. Når det er dårleg vêr, blir det kalla ... 4. Har som jobb å finne ut kva slags vêr det blir 7. Vatn i ulike former
Fasit: 3: atmosfæren, 5: temperatur, 6: høgtrykk 8: orkan, 1: skyer, 2: lågtrykk, 4: meteorolog, 7: nedbør
9
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Les
Les teksten og skriv eit framhald på forteljinga.
Uvêr Sola skin, og havet ligg som ein spegel. – Å, eg elskar sjørøvarlivet! syng kokken i byssa. – Dekk bordet på dekket. Vi må feire den siste skatten! Kapteinen på skuta er i perlehumør. Skinker, pølser og all slags god mat og drikke kjem på bordet. Sjørøvarane syng og et. Ingen merkar skyene som nærmar seg på himmelen. Plutseleg blir stemninga broten av eit brøl. Kaleido 2
10
NATURFAG
Kapittel 1: VĂŠR OG VIND
Skriv
Kva skjer vidare i forteljinga?
11
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Tekn
1.
Teikn snøkrystallar Snøkrystallar er symmetriske og har seks kantar. Slik gjer du 2. 1. Bruk rutearket under. Start med å fargeleggje ein sekskant. 2. Teikn vidare ut frå hjørna på sekskanten. 3. Hald fram å teikne mønster. Pass på at du teiknar likt på alle hjørne.
12
3.
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Set kryss
Rett eller feil? Påstand
Rett
Feil
Det blir ofte sol og varmt vêr når det er høgtrykk. Pilotar treng å vite noko om vêret før dei skal ut og fly. Meteorologar brukar vêrballongar når dei skal finne ut korleis vêret blir. Ordet meteorologi betyr vêr og vind. Skyer er vassdropar og iskrystallar som er samla oppe i lufta. Du kan gå inn i ei sky. Fjørskyer har fått namnet sitt fordi dei liknar på mønsteret på ein makrell. Det blir vassdamp i lufta når sola varmar opp vatnet i havet. Lufta inneheld ikkje alltid vassdamp. Rim er små iskrystallar. Alle snøkrystallar har seks kantar. Varm luft vil alltid sige nedover. Skyer kan bli elektriske når vassdropar og iskrystallar støyter mot kvarandre inne i skyene. Vi måler temperaturen i grader celsius (°C) Vi måler luftfukt med eit barometer. Dyr og planter i naturen kan fortelje oss noko om vêret. 13
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Set strek
Løys ordkjedene Set strek mellom orda. Eksempel: vêr vind sky is Bølgjervatnstormkrinslaup
Doggtåkekaldtlågtrykk
Torehygrometerlynorkan
Høgtrykkfukttermometersky
Vindnedbørregnbarometer
Meteorologkartfjørskyis
Vêrsoliskrystallrim
Haglsnøturbulensvêrpinne
Skriv og teikn
Naturen som meteorolog 1. Skriv om eit gammalt vêrteikn. 2. Lag ei teikning som passar til.
14
NATURFAG
Kapittel 1: VÊR OG VIND
Skriv
I dette kapittelet har eg lært Skriv fem faktasetningar frå det du har lært i kapittelet.
Eg har lær t ...
Snakk om dette heime, og set kryss.
kva ein meteorolog gjer kvifor vi har ulike typar vêr korleis eg kan observere og beskrive vêret
Underskrift:
15
SAMFUNNSFAG Kapittel 6
Bronsealderen Skriv
he
Skriv ferdig orda
us
k 70
o
d
au
d
r
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Skriv
Kva ser du? Skriv fem «eg ser»-setningar til biletet til venstre. Eg ser
Skriv
Tankekart om bronsealderen Kva veit du om bronsealderen? Lag eit tankekart.
BRONSEALDEREN
71
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Set strek
Lag riktige setningar om bronsealderen Strek under ordet som er feil i setningane, og set strek til ordet som gjer setninga rett. rike
1. Folk i bronsealderen laga økser og sverd av jern.
langhus
2. Dei fattige fekk med seg kostbare bronseting i grava. 3. I bronsealderen budde dei i korthus.
bronse
4. I bronsealderen reiste folk langt med bil.
garden kopar
5. Barna i bronsealderen lærte mykje på skulen.
båt
6. Bronse blei laga av gull og tinn.
Leitekryss Set ring rundt orda som har noko med bronsealderen å gjere. Orda står vassrett og loddrett . s
k
o
l
e
v
l
e
s
g
s
l
k
a
r
d
k
n
i
r
k
o
r
n
o
d
s
k
g
a
a
m
k
g
r
a
u
t
d
v
t
r
e
h
a
k
k
e
p
u
æ
t
v
u
s
o
l
g
u
d
r
o
k
s
e
s
v
e
r
d
i
b
o
t
b
r
o
n
s
e
Skriv orda du fann i leitekrysset:
72
Fasit: Vassrett: ard – korn – graut – trehakke – solgud – sverd – bronse Loddrett: langhus – sigd – grav
Set ring
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Les og skriv
Eit intervju frå bronsealderen Ali og Anna skal late som om dei reiser tilbake til bronsealderen. Dei skal intervjue eit barn som levde då. Sjå på spørsmåla. Har dei gløymt at noko ikkje fanst i bronsealderen? 1. Set strek over spørsmål som dei ikkje kan stille. Skriv kvifor dei ikkje kan stille spørsmåla på linja under. 2. Tenk deg at du er barnet frå bronsealderen som blir intervjua. Skriv svar på spørsmåla som det er mogleg for deg å svare på.
a. Kva er yndlingsretten din?
b. Kva fag likar du best på skolen?
c. Kva husdyr har de?
d. Kva er favorittfilmen din?
e. Kor mykje får du i lommepengar?
f. Kva må du hjelpe til med heime?
73
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Les og skriv
Hus og mat i bronsealderen Skriv inn ordet på rett stad. Strek over ordet når du har bruka det. kornet stad
menneske kyrne
mat
langhus ard
sigd
korn
dyra
bake
reiskap
Mange
i bronsealderen var bønder. Menneska budde
på same
hele tiden.
Der dyrka dei Då kunne dei
. Dei mol
til mjøl.
brød og koke graut. Det var god og næringsrik
. Frå
fekk dei mjølk.
I bronsealderen bruka dei eit nytt enkel plog som blir kalla
. Det var ein
. Når dei skulle skjere kornet,
bruka dei ein . I bronsealderen bygde folk hus som vi kallar I den eine enden budde budde menneska.
74
, og i den andre enden
.
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Skriv
Kva betyr orda? Skriv rett tal framfor setninga som forklarer kva ordet betyr. 1
Helleristing
Ein enkel plog
2
Å ofre
Eit jordområde der bonden sår korn
3
Reiskap
Eit metall som er laga av kopar og tinn
4
Åker
Fine ting som blei ofra til naturgudane
5
Ard
Ei teikning som er hogd inn i stein
6
Bronse
Å gi noko, for eksempel til ein guddom
7
Offergåver
Ting vi brukar når vi skal arbeide eller lage noko
8
Gravhaug
Ein rik og mektig bonde som hadde mykje makt
9
Høvding
Stad der mektige menneske i bronsealderen blei gravlagde
Teikn
Reiskapar før og no 1. Teikn to reiskapar frå bronsealderen.
2. Teikn to reiskapar som vi brukar i vår tid.
75
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Teikn
I bronsealderen og i dag Korleis var det i bronsealderen, og korleis er det i dag? Slik var det i bronsealderen
Slik er det i dag
Finne mat
Leik og fritid
Klede
Hus
76
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
M책l
Langhus Her ser du eit langhus. Huset er teikna ovanfr책 og utan tak. Bruk ein linjal og m책l alle sidene i huset.
Skriv
1. Kor langt er huset?
3. Kan du finne omkrinsen av huset?
2. Kor breitt er huset?
4. Kan du finne arealet av huset?
5. Teikn eit hus som er halvparten s책 stort.
77
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Les
Sol og Bjørn «Sol, Sol, du må komme!» Det er storebroren Bjørn som ropar. Mora og Sol arbeider med å rive ull av sauene. Alle i familien må ha klede til hausten og vinteren. Derfor må dei ha mykje ull. Sol skal hjelpe mora med å veve og sy. Sola skin. Solguden har vore nøgd lenge. Tidleg på våren ofra dei bronsesverdet til faren og det vakre smykket til mora. «Kvifor må vi gjere dette?» spurde Bjørn då dei grov ned bronsetinga i myra. «Vi treng fint vêr når vi byggjer hus. Og kornet treng sol for å vekse. Solguden gir oss bra vêr dersom vi gir det beste vi har», svara faren. Bjørn ropar på Sol ein gong til. «Gå og sjå kva Bjørn vil. Han hjelper far med å byggje nytt hus til oss, veit du», seier mora. Bjørn vil vise kor stort huset skal bli. Han teiknar huset med ein pinne i sanden. «Huset blir kjempestort», ropar han. «Det treng vi!» svarar Sol. «Grisen har fått ni grisungar. Og sauene har fått to lam kvar. Mor skal òg ha eit barn snart. Vi blir mange her på garden», tenkjer Sol. Ho blir glad av å tenkje på det. «Eg gleder meg», svarar Bjørn. «Det er bra vi får eit hus som gjer at både dyra og vi kan vere trygge om natta», seier Sol og spring smilande tilbake til mora.
78
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Skriv
Svar på spørsmål til teksten 1. Kva heiter storebroren til Sol?
2. Kva skal Sol og mora bruke saueulla til?
5. Kvifor har dei ofra ting av bronse til solguden?
6. Kvifor blei Sol glad då ho snakka med broren?
3. Kva skal Sol hjelpe til med? 7. Kva vil Bjørn vise Sol, og korleis gjer han det?
4. Kva har familien ofra til solguden?
8. Kvifor er det viktig med fint vêr for denne familien?
79
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Set kryss
Rett eller feil? Påstand Bronsealderen i Norden begynte for hundre år sidan. Bronsealderen kom etter gullalderen. Bronse er ei blanding av gummi og leire. Bronse blei bruka til våpen og smykke. Folk dyrka jorda i bronsealderen. Dei kjøpte bronse for pengar i bronsealderen. Menneske og husdyr budde i same hus. Vanlege husdyr var høner, undulatar og kaninar. Folk i bronsealderen kjøpte klede i butikken. Ard er ein enkel plog av tre. Barna i bronsealderen gjekk tre år på skulen. Bronse er ei blanding av kopar og tinn. Folk trudde på naturgudar i bronsealderen. Helleristingar fortel om tankar og tru. Helleristingar blei teikna med blyant.
80
Rett
Feil
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Teikn
Teikn helleristingar 1. Teikn ei helleristing av noko som var viktig for menneska i bronsealderen.
2. Teikn ei helleristing av noko som er viktig for deg.
81
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Teikn
Livet på bronsealdergarden Korleis kunne livet sjå ut på bronsealdergarden? Teikn ei teikning der du har med mest mogleg av det du har lært om bronsealderen.
82
SAMFUNNSFAG
Kapittel 6: BRONSEALDEREN
Skriv
I dette kapittelet har eg lært Skriv fem faktasetningar frå det du har lært om bronsealderen.
Eg har lær t ...
Snakk om dette heime, og set kryss.
korleis levemåten endra seg i bronsealderen kva bronse er, og kva han blei bruka til korleis dei skaffa seg mat og klede i bronsealderen kva menneska trudde på i bronsealderen
Underskrift:
83