ی غربت س کوچه ها درکوچ ه پ هما سرشار
جلد اول
از انتشارات شرکتکتاب
ت -جلد اول ی غرب س کوچه‌ها درکوچ ه پ هماسرشار ت شرک از انتشارا ت کتاب س -کالیفرنیا لوس‌آنجل ک هزار جلد تریاژ -ی پ او ل -بهار 2731خورشید چا ی Spring 1993- نق ل مطال ب با ذکر مأخذ آزاد است ISBN 1-883819-00-8
© Copyright Ketab Corporation 1993
6742 Van Nuys Blvd., 1st Floor Van Nuys, CA 91405 USA Fax: (818) 908-145
(818) 908-0808
به نجات ،یار دیروز و امروز م ی فردایم سپهر و هومن ،امیدها
فهرست پیشگفتار I ............................................................................................................................................................... سپا س V ............................................................................................................................................................... ث نف حدی س VII....................................................................................................................................................
دور ۀ اول ی بازگشت1................................................................................................................................................. در آرزو ی جن زندگ گ و دیگر4........................................................................................................................................... آوازخوا ن نه آواز 6................................................................................................................................................... ماکه هستیم؟ 9 ........................................................................................................................................................ که عش ق آسا ن نمود او ل و یل 12............................................................................................................................ همنفس ،همراه ،هم‌آواز 14..................................................................................................................................... ی سط ما وگرفتاریها ح باال 17..........................................................،................................................................... ی بیا ن با هرزه‌درای آزاد ی 20 ................................................................................................................................... به آنهای ی که می‌گویند از ایرا ن مگو 23 ............................................................................................................. ی غرب س کوچه‌ها درکوچه پ ت 26 ...................................................................................................................... ی گرا ن ثوا بها ب 29 ............................................................................................................................................... دور ۀ دوم ،1983سا ل بود ن و نبود ن 34 ............................................................................................................................. گر حک م شودک‌ه مس ت گریند 38 ........................................................................................................................ دیدار از پاناما وکستاریکا 41 ................................................................................................................................ ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 13فوریه 1984تا شنب‌ه 17مار یادداشت‌ها س 50 ............................................... 1984 نی چیده به غرب هفتس ت 79 ................................................................................................................................. ی روزان‌ه دوشنب‌ه 26مار یادداشت‌ها س 1984تا شنب‌ه 21ژوئی‌ه 82 ..................................................... 1984
س 137 .......................................................................................................................... ک 1984لوس‌آنجل المپی ی روزان‌ه دوشنب‌ه 13او یادداشت‌ها ت 1984تا شنب‌ه 9سپتامرب 141................................................ 1984 گشت ی در دیارا ن دیگر155.................................................................................................................................. یادداشت‌ها ی روزان‌ه از دوشنب‌ه او ل اکترب 1984تا شنب‌ه 10نوامرب 161 ............................................. 1984 به یاد بیژ ن مفید 191 ........................................................................................................................................... یادداشت‌ها ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 19نوامرب 1984تا شنب‌ه او ل دسامرب 197 ..................................... 1984 م ن و بزرگراه 206 ........................................................................................................................................ 405 یادداشت‌ها ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 10دسامرب 1984تا شنب‌ه 26ژانویه 210 ......................................... 1985 در شهر به ما پیشنهادات ی می‌شود233 .............................................................................................................. ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 11فوریه 1985تا شنب‌ه 2مار یادداشت‌ها س 236 ........................................... 1985 م ن دوره‌دید‌ه 248 ..............................................................................................................................................س 1985تا جمعه 22مار ی روزان‌ه دوشنب‌ه 11مار یادداشت‌ها س 253.............................................1985 نی بهار غرب هفتم ت 265 .................................................................................................................................... به یادکوچ‌ۀ بچگی‌های م 268 ............................................................................................................................. بن‌بس ت 277 ....................................................................................................................................................... یادداشت‌ها ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 15آوری ل 1985تا شنب‌ه 20آوری ل 280 ...........................................1985 ت بر جن آه که لعن گ باد! 284 ........................................................................................................................ یادداشت‌ها ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 29آوری ل 1985تا پنج‌شنب‌ه 2مه 289 ............................................ 1985 ت ایرانیا ن برون‌مرز اندر خلقیا ی 293 .............................................................................................................. یادداشت‌ها ی روزان‌ه از دوشنب‌ه 13مه 1985تا شنب‌ه 25مه 299 ...................................................... 1985 بچهها متشکری م 310 ..........................................................................................................................................ش ب او ل ماه 313 .............................................................................................................................................. س شریتوشری عجیب در لوس‌آنجل ی است ،ما ه م حضور داری م 318 .............................................................. مینا و ایگوانا 332 ............................................................................................................................................. فهرس ت اعال م 348 ...........................................................................................................................................
ت جگر مرا آزرد‌ه کردکژد م غرب ناصرخسروقبادیانی
پیشگفتار
ت که از ده سا ل پیش ،نخست ی اس ت نا م سلس���ل‌ه نوشته‌های ی غرب د ر کوچه پس‌کوچه‌ها
پ میشد و سپس ش بود م -چا نی سردبری ت سرمقال‌ه در ماهنام‌ۀ شوفار -که اول به صور ش می‌گردید. ی از رادیو امید و در پایا ن از رادیو امید ایرا ن پخ ک برنامۀ‌رادیوی بی در قال
ی مش���اهد‌ۀ آنچه پریامونم ی روزان‌ه و‌گهگا‌ه م ن هستند ،در پ ای ن نوش���ته‌ها یادداش���تها ی روزمرۀ ی اس���ت ،در برخورد با زندگ ک مهاجر ناخواست‌ۀ ایران شی ت و واکن می‌گذش���
نی مادری، ی از سرزم ی در ای ن کش���ور و دور ی تازه به نام‌امریکا.گرچه جرب زندگ س���رزمین
ص داده است ،ویل ی داخ ل امریکا اختصا ی ای ن یادداشت‌ها را به رویدادها ش اساس��� بخ
گ شر نی دو فرهن ت که -درگری ب ی اس��� ک ز ن روزنامه‌نگار ایران مجموعۀ آ ن دیدگاه ی قو
ی -ناچار به جریا ن آزمایش ی و ره‌گم‌کردگ ب و دمساز با غ م دوری ،سرگشتگی ،پریشان غر
نت را از نو بیابد. ی ت ن در می‌دهد تا خویش و خطای
ی شوفار از ژوئی‌ه 1982تا ای ن نوش���ته‌ها از سه دوره تشکی ل شده‌اند :دورۀ اول ،سرمقاله‌ها ی درکوچه پس‌کوچه‌های ت که در برنامۀ هفتگ ی اس ژوئی‌ه 1983است .دورۀ دوم ،نوشته‌های
ع ای ن دو ش گردید .مجمو نی ژانویه 1984ت���ا ژوئ ن - 1985از رادیو امید پخ ت-ب غرب��� دوره ،جلد او ل را تش���کی ل داده است .دورۀ سوم ،افزو ن بر برنامۀ درکوچه‌پس‌کوچه‌های
ش شد ،چند نوشت‌ۀ دیگر ت که -ازفوری‌ه 1988تا ژوئی‌ه - 1989از رادیو امید ایرا ن پخ غرب
ش درآمده‌اند .ای ن مجموع‌ه جلد دو م را را نیز در برمی‌گرید که تا پایا ن سا ل 1989به نگار I
ک دورۀ پرتالط م از ت در شهر فرشتگا ن و ی ک دهه اقام ی بر دفرت ی میس���ازد و نقط‌ۀ پایان ی مهاجرت‌می‌گذارد. زندگ
ب آنچه ش و بازتا ت درگزار ی دیگر ،صداق در ای ن س���الها ،چو ن هر روزنامه‌نگار حرف���ها
دیده ،ش���نید‌ه و خوانده‌ام ،بزرگ‌تری ن دلمشغویل‌ا م بوده است .ما روزنامه‌نگاران ،نه چون
ی از استعاره وکنایه و اش���ار‌ه را داریم ،نه مث ل نویسندگا ن توان ش���اعرا ن استعداد بهره‌گری
ت خود را، ف و احساس���ا ی تخیل .ناچار همۀ عواط خل ق کرد ن و نه چو ن هرنمندا ن نریو
ی تجربه می‌کنی م و هما ن گون‌ه روی ی طبیع ی و خیل ث روز ،به‌س���ادگ ی با حواد در رویاروی ی آنی ،بیپریایه و آینه‌وار داری م و کاغذ می‌آوریم .ما ،چو ن همۀ انسان‌های‌معمویل ،واکنش ت که هست. نی اس نوشته‌هایما ن نیاز به تجزی‌ه و تحلی ل ندارد-هم
ی وجود م پیوندی ک یاخته‌ها ت دار م چو ن با تک‌ت ی از ای ن نوش���ته‌ها را بسیار دوس��� برخ
ی ده ی دیگر،که ط ی م ن هستند .به بعض ی زندگ ش نشدن ی فرامو ی دارند و یادبودها ناگسستن ش تاری ش روز ج -مهمان‌ک ت در ای ن مهمانخان‌ۀ -به‌قو ل نیمایوشی سال‌اقام ک آزمودمشان،
یل در ی نمی‌کن م و ش���اید امروز دیدگاه بیا ن شده در آ ن را نپسندم .و س نزدیک زیاد احس���ا ی میز چید م تا -بدون ب پریوز شد م و همۀ ورق‌ها را رو پ نوش���ته‌ها ،بر وسوس‌ۀ انتخا چا
ی از آنها ط شمار ک شوم .فق ک م و زیاد -دگرگونیها و تردیدهای م را نیز با ش���ما ش���ری
ی از مال ل خواننده ،کنارگذاشتم .یادداشت‌های ی بود ن و برای‌پیش���گری را ،به‌دلی ل تکرار
ی یکشنبه را نیزکه به بازخوانی‌نوشته‌ها یا سخنا ن متفکران ،اندیشمندان ،عارفا ن و روزها ف کردم. ص داشت ،چو ن از آ ن من نبودند ،حذ ی اختصا ادیبا ن ایران
ی که گذش���ته را مرور می‌کردم ،ناگها ن به نکته‌ای ب و در چند ماه ش کتا به هنگا م ویرای
نی به نظر م آمدکه ی را در مقابل م عریان .چن ی را برای م آشکار کرد و حقیقت برخوردم‌ک‌ه واقعیت ج مرحل‌ۀ شناخته شد‌ۀ انکار ،خشم ،معامله ،افسردگی ی گذر مرا از پن ای ن نوشته‌ها ،سری طبیع
ت داده‌اند ،باید ی را از دس ش نشان‌می‌دهند .روانشناسا ن می‌گویندکسانی‌‌ک‌ه عزیز و پذیر ی که عزیزی ی درآیند .من ،بسا ن کس ی از سر آشت ج مرحل‌ه را بگذرانند تا از نو با زندگ ای ن پن
ی سرزمین م گذراندم ی را برا ک دهه ،ای ن دورۀ پنجگان‌ۀ سوگوار یی ت داده باشد ،ط را از دس
ت از م ن و اختیار م ن قوی‌تر ت و سرنوش ش رس���ید م که طبیع و انگار در پایا ن به ای ن پذیر
است.
ت و خود م س���اکت. ب را انکار می‌کردم ،قلم م س�ت�رو ن گش��� در آ ن زما ن که فاجع‌ۀ انقال II
ش کردم، ض را گذاشتم :به دیگرا ن پرخا ی اعرتا در مرحل‌ۀ خش���م ،هیجان‌زد‌ه و پرشور بنا ی نهاده ش بر آ ن پا نی میزبا ن را -که به می ل خوی ی قرار دادند ،سرزم دیگرا ن مرا مورد بی‌مهر
ی خویش ی سرگردان ش را بان ش ناسزاگفت م و دولتمردان نی و زمان بود م -تحق ریکردم ،به‌زم ی شعر سرود م -طبع‌آزمایی ی جدید برخاست م و حت و سایر ایرانیا ن خواندم ،بهدنبا ل هویت
ت برانگیخت‌ه را ب حریتم‌می‌ش���ود -تا بلکه ای ن احساس���ا ی که امروز موج گس���تاخانه‌ا
ی گذشت‌ه پرداخت م و پنداشتم ع اشتباه‌ها ی فرو نشانم .در مرحل‌ۀ معامله ،به رف ع و رجو بهگونها ب کردم اگر بخوانم ،بیاموزم ،آگاه ش���و م و جربا ن کن م می‌توانم‌گذشت‌ه را بازگردانم .حسا
ی دیگرا ن رویارویی س فرضی‌ه صادرکرد م و با فرضیه‌ها نی کنم ،چنا ن خواهد شد .پ اگر چن
ی افتاد م که همه چیز ش نافرجام ،به داما ن افسردگی‌شدید نمودم .آ ن گاه خسته از ای ن کوش را در مقاب ل چشمان م سیاه کرد .در ای ن دوره ،با ای ن باورک‌ه دیگر همۀکارها بی‌نتیج‌ه است، ی که از این ش گرفتم .عاقبت ،هنگام ت پی ناامید و وامانده ،س���ر درگریبا ن کرد م و س���کو
ی یافت م تا به خود ،به دیگرا ن و به گذشت‌ه بنگر م و از الک گذر جا ن سال م بدر بردم ،فرصت ی از م ِ‌ن خود روبرو شد م که امروز با ی اما ،با چهرۀ تازه‌ا ش بریو ن آیم .در ای ن دگرگون خوی
ی و غم ف بزنم ،از شاد ش حر ی از خوی آن نزدیک‌ترم .در مرحل‌ۀ پذیرش ،یادگرفت م به‌راحت
ب را و نگرانی‌ا م بگویم ،به ناتوانی‌های م بخندم ،با دوستا ن و شنوندگان م صمیمی‌تر شوم ،نقا
ی کنم. ی تخیل نی اسام ی را جانش ی واقع کنار بگذار م و نامها
ت اجباری، ی تبعید ناخواسته و غرب ت که ای ن سالها ی اس ت من ،هما ن آزموده‌های تجربیا
برای‌شما نیز بههمراه آورد‌ه است .سخنان م استادانه ،ادیبانه ،عارفان‌ه و روشنفکرانه نیست،
ی رهروانش، ت که برا ی اس ت در م ن و ما و سفر ی اس ی بدی ع و ناگفت‌ه ه م نیست .نگرش حت
ی آنا ن که در ای ن راه گا م ننهادند ،به خواند ن و اندیش���ه. ی و مرور می‌ارزد و برا به یادآور
نت و نت از دامانی‌که‌‌گر م بود تا پناه برد ن به‌‌کوره‌ای‌‌ک‌ه سوخ ت بر جریا ن گریخ ی اس��� گذر ی همسفر ش کرد .در ای ن راه ،ما همگ ت جان‌شد ن را پیشک نت به ارمغا ن آورد و سخ گداخ
بودیم.
ک شما ک م ن اش ت شما ،فریاد م ن فریاد شما ،تجرب‌ۀ م ن تجرب‌ۀ شما ،اش ت م ن سکو سکو ت را با سند برابر کردم. و لبخند م ن لبخند شما بود .م ن تنها ثب
III
هما سرشار
س -دسامرب 1992 لوس‌آنجل
سپاس س از چند سا ل بر آ ن شد م تا پیمانی تپ نت مدیو ن بود م و به دیگرا ن متعهد ،عاقب به خویش
ت را ی غرب س کوچه‌ها ی چند بسته بود م بجا آور م و مجموعۀ درکوچه پ راکه با خود و تن ب منتشرکنم. ت کتا به‌صور
قب ل از همه باید از شنوندگا ن وفادار ای ن برنامه و خوانندگا ن عالقه‌مند نوشته‌های م سپاسگزار
باش م که ،با مهر فراوان ،مرا به ادام‌ۀ کار تشوی ق می‌کردند.
ی استاد ی پژوهشگر فرزانه میالن ت دیرینه‌ام ،بانو ی دوس ی دار م برا س ویژه‌ا ی آن ،سپا در پ نی بار -فکر ی اول ش و برا ت زنا ن دانش���گاه ویرجینیاک‌ه -چند سا ل پی ت و مطالعا ادبیا
ب را در م ن زنده کرد و در تما م ای ن سالها با عالق‌ۀ زیاد دنبا ل پیشنهاد خود انتشار این‌کتا ی دارید .پسر م هوم ن نیز،که اکنون ش رو ت که پی ی اس راگرفت .نتیجۀ‌پشتکار او مجموعه‌ا س از فرزانه -با شوری تو-پ ی دانشگاه کلمبیا اس ت تطبیق ی ادبیا ی دورۀ دکرتا دانشجو ی در انجا م ای ن کار دارد. ش مهم ب میکرد ،نق ب را از م ن طل فراوا ن انتشارکتا
ی حسن از ش���اعر بلندپای‌ه نادر نادرپور ،نویسند‌ۀ یگانه ،مهشید امریشاهی ،پژوهشگر گرام
شهباز ،اس���تادا ن ارزنده احسا ن یارش���اطر ،احمد‌‌کریمی‌حکاک ،امنی بنانی و اسماعیل
ی و تورج ی سمس���ار ،محمود عنایت ،امری طاهر پوروایل ،مجید دوامی ،فرج‌الله صبا ،مهد ی بودند و ی م ن درکار روزنامه‌نگار ی سرچشمۀ الها م و راهگشا ک به گونه‌ا فرازمند،که هر ی V
ی بسیار مدیون م و به روا ن پاک ت خود به‌شمار می‌آورم ،قدردان ی و پیش‌کسو ی را مرب همگ
ی که از او بسیار آموخت م -درود می‌فرستم. ی -همکار رحما ن هاتف
ج گرگنی ،نورالدی ن ثابت‌ایمانی ،باربد طاهری ،یوس���ف ی خود ،ایر از هم���کارا ن رادیوی
ی و تنظی م استادان‌ۀ او نی و به ویژه امی ل قوتانیان ،که وامدار صدابردار شهاب ،افش�ی�ن گرگ ی از پرخاطره‌تری ن دورا ن روزنامه‌نگاری ی میکن م و از اینکه درکنار آنها یک هستم ،سپاسگزار
حرفه‌ای‌خود را آزمود م خشنودم.
ب رستمیان ی و سهرا ت کتاب ،بیژ ن خلیل ی ناشرا ن خستگی‌ناپذیر شرک س م ن برا دیگر سپا
ت که به ای ن نوش���ته‌ها ایما ن آوردند و انتش���ار آ ن را به عهد‌ه گرفتند .ای ن دو انس���ان اس��� ش و اندوخت‌ۀ مایل ی از وجود خوی ی و د رکشور ت و عاش��� ق ایران ،در زمانه‌ا فرهنگ‌دوس
نی می‌کند .رهنمودها ی چن ت می‌گمارن دکه کمرتکس ب هم خود مایه می‌گذارند و به‌نشرکتا
ی از پ کتاب ،بسیار ش درکار چا ج می‌نه م که تجربه‌ا ی را بسیار ار ی بیژ ن خلیل و مشورت‌ها
یو ی حروف‌چین ت و بردبار ی مرا در ای ن زمینه جربان‌کرد .از ژیال مریافشار،که با دق کمبودها ی گشاد‌ه پذیرفت ،بسیار ب را انجا م داد و هرگونه و هر چند بار تغیری را با روی ی کتا صفحه‌بند
ش بود .به مهدخت ب برای م بسیار باارز ی کتا ی فلورا شباویز در بازخوان سپاس���گزارم .یار ی صمیمانه ب نیز سپاس ت کتا ی شرک ک گالستیا ن مسئو ل هرن ی مسئو ل کامپیوتر و هرنی شوکت
ی جلد ح رو ب و 08ایرانیان .طر ی ش���رکت‌کتا ی باصفا نی به تما م بچهها بدهکارم ،همچن ی دار م و از هر دو صمیمانه تشکر میکنم .طرح ج حائر ب را از دوستا ن خوب م فرشته و ایر کتا
ت هرنمند م زما ن زمان ش صاحب‌نا م و دوس ت جلد،کار نقا چهره‌ا م در پش ی است .از او نیز
نی الجوردی یل شهره آغداشلو هرنمند ارزند‌ۀ تئاتر وسینما و ام ی و همد بسیار ممنونم .همراه ی فراوان م بود. ی زنا ن ایران ،به هنگا م آماده کرد ن کتاب ،مایۀ‌دلگرم س بنیاد پژوهش‌ها رئی
ج نوبندگانی ،خواهرم در مقاب ل خانواده‌ام ،همسر م نجات ،پسران م سپهر و هومن ،مادر م نیمتا
ی همراه م ن بودند، مژگا ن ساسون ،برادران م همایو ن رفائیلزاده و بیژ ن رفائیلزاده که با صبور
ی راکه ب آوردند و س���اعت‌های کج‌خلقی‌ها ،غیبت‌ها،کوتاهی‌ها ،وگوش���ه‌گریی‌های م را تا ی راکه بیش ی به خود م بازگرداندند -تاکار ت از آن‌ایشا ن باشد ،باگشاده‌‌دست می‌توانس���
ی که شایستۀ ت دارم‌انجا م ده م -س���ر تعظی م فرود می‌آور م و سخن از هر چیز دیگر دوس���
ف سرشار،که ی از آنها باشد ،نمی‌یابم .یاد پدر م مئری رفائیلزاده و پدر همسر م یوس سپاسگزار ی میدارم. ش نمی‌کردند ،جاودان‌ه گرام ش برنامه را هرگز فرامو ی پخ روزها VI
حدیث نفس ی و نگاه‌فرو «می‌ایستی ،یکد م برابر آینه می‌ایست ن در خویش. ی از نگریس�ت� می‌افکن���ی .می‌پرهیز
عرصۀ آخری ن میدا ن نهاده‌ای، ی که گا م در میدان ی سالیان آستانۀ آن .نه دری غ از آ ن که جوان گری م در
از تو دور و دورتر می‌شودک‌ه در چگونه گذرانیدنش
نی دیروز بودکه ی دردمندان‌ه داری.گذشت‌ه هم دریغ
نی دیروز»... گذشت ،هم
ی محموددولت‌آباد
نی دیروز بود: گذشت ه انگار هم
گ شکر الی ی و مادربزر ق چهارزانو نشستها ش اطا ی فر ج سا ل بیشرت نداری .رو چهار پن
گ بلد است ی نا ن و شکر را تنها مادربزر ت می‌گذارد .ای ن لقمه‌ها نان‌می‌ریزد و در دهان ت تا به گفتۀ چ کند .مادر مادرکه تازه از شریاز به تهرا ن آمده اس ی دست‌پی به این‌خوشمزگ
ی با نت به اورشلی م و همجوار ش رف ی بزرگ ش و آرزو ض موعود» شود .عشق خود راهی«ار ی دیگر ت که خود را با خدا از هر جا ی اورشلی م اس ی تپه‌ها خداست .می‌گوید« :تنها رو VII
س میکنم». نزدیک‌تر احسا
س هرگز یکدیگر را ت و از آ ن پ ی دیدار شماس��� ی که ای ن آخری ن روزها آ ن زم���ا ن نمی‌دان
ی یکتا و نادر است .به ی چو ن مادربزرگ ،زن یل هیچگا‌ه او را از یاد نمی‌بر نخواهید دید .و
ب در حا ل نوشنت ف می‌زند ،می‌خواند و می‌نویسد .مرت ی حر ی و فرانسه و عرب سه زبان‌فارس
ف و زلیخا و شریی ن و فرهاد را به زبان منظومۀ یوس است :شعر می‌نویسد ،داستا ن می‌نویسد،
بقیۀ نوه‌ها می‌خواند. ی تو و ت می‌کند و برا ی ثب ی در دفرت ش عرب ی و به خط‌خو فارس
ب بمایل. ی تا آنها را خو ی به چش م می‌بر ت زده‌ا ی راکه به ته کفش ت می‌خارد ،دست چشمان
ف به چش م نمی‌ماله، ت کثی ت را می‌گرید و می‌گوید« :آد م دس زود دستپاچ‌ه می‌شود و دست
Conjunctiviteمی‌گریی!»
ی را ت پزشک گ اصطالحا ت است .مادربزر کلمۀ Conjunctiviteاو درگوش نی هنوز طن
ی است. ی چیز بد یل میدان یو ی آنها را نمی‌فهم به زبا ن فرانسه می‌گوید .تو معن
ش مروارید بود -دخرت رحما ن شال‌فروش. ی ماما ن مروارید؟» اسم یچ می‌پرسی« :یعن
ی و یه ی مدرسه رفت ت وقت ش ور م میکنه! خود ض میگریه! چشما می‌گوید« :انس���ا ن مر
ی می‌فهمی!» خانوم‌باسواد شد
گ را بهرت ی مادربزر ی تا حرفها گ بش���وی ،زبا ن فرانسه یاد بگری ت می‌خواهد زود بزر دل
ی بلندباال و آزاده که در زما ن خود از زنا ن پیش���تاز بود ،چو ن ه م درس بفهم���ی .ای ن بانو ش را خود به‌ساما ن رسانده بود. خواند‌ه بود ،ه م کار میکرد و ه م در نبود ن همسر ،بچه‌های
ی تحصیلکرد‌ه و خوش ی و جه ل بود و عاش ق انسان‌ها ز ن ساالر خانواده که دشم ن ناآگاه ی و او را نماد زن س و مدرسه را فرا میگری گ عش ق به‌تحصی ل و در چهره .تو از مادربزر ش قرار می‌دهی. ی خوی ت و مستق ل زندگ باشخصی نی دیروز بودک ه گذشت: گذشت ه هم
نیمۀ روز از مدرس���ه به خانه فرس���تاد‌ه میش���وی .خواهر ک هفته ، نی بار در ی ی س���وم برا
ب در را باز می‌کند ،به گ حسا راهبۀ مقدس ،باز ه م س���ر زن آلفونس( )Soeur Alfonse س میآید ،اس��� م تو و دو دخرت دیگر را می‌خواند،گوش���تا ن را می‌کشد و جلوی درو ن کال
دفعۀ آخره ،اگه ننه‌باباتو ن تا فردا ش���هریه‌تونو ند ن از مدرس���ه همۀ بچهها می‌گوید« :ای ن
یل که نی همکالسی‌ها ،در حا سۀ شما را ،در مقابل‌چشما ن اندوهگ س هر اخراجنی!» سپ VIII
س بریون‌می‌اندازد. ت می‌کنید ازکال س حقار ت احسا به‌شد
ی داستان ت باز می‌کند و وقت ی در را به‌روی همۀ طو ل راه تا خانه راگری‌ه می‌کنی .مادر با نگران
ت ش را بگرید .دلداری‌ا ی خش��� م و خروش��� را می‌فهمد لب‌ها را به دندا ن می‌گزد تا جلو ت رسیده و ت خود به بن‌بس ت در تجار ی اس ت می‌شود .پدر چند ماه می‌دهدک‌ه کارها درس
ش را برید ه ش راگرفته و فشار طلبکارها امان ض و بدهی ،دور و بر ت شده است .قر ورشکس
ی می‌زند تا باالخره کار ی پو ل درآورد ن به‌هر در است .برا ی در شهر اهواز پیدا می‌کند و راه ی آ ن دیار می‌شود .مادرکه تا آنروز ز ن خانه بود و در ناز و نعمت ،ناگها ن برمی‌آشوبد
ل وگا م به میدا ن می‌گذارد و یک‌تن‌ه سرپرس���ت‌خان‌ه و ش���ما بچهها می‌شود ،تا پدر با خیا
ی نا ن و آ آسوده پ ب برود.
یل بچه‌مو ی می‌گوید« :پو ل ندارم ،و ی آ ن روز ،در دفرت مدیر مدرس���ه ،مادر با سرسخت فردا
ازای ن مدرس���ه ه م بریو ن نمی‌برم .دخرت م ن باید بهرتی ن تحصیالتو بکنه و فرانس���ه بخونه. ی دیرتر!» یل کم پولتونو تا دینار آخر مید م و
ت نمی‌خواهد ب ه نی هستی .دل ت مادر خشمگ ی و از دس گوش���ۀ دفرت مدرس���ه کزکرده‌ا در
ت نمی‌خواهد ش پایما ل ش���ود .دل س کند و غرور س بی‌رح م و خش��� ن التما خواهر مقد
ی چش م همکالسی‌ها نگاه کنی، ت ه م نمیش���ود دوباره تو مدرس���ه را ه م رهاکنی ،روی
یل مادر دست‌بردار ت خواهندکرد .و ک مسخره‌ا همه فهمیده‌اند شما بی‌پو ل هستید و بیش
ش را می‌پذیرد و دوس ه ت خواهش نیست .آنقدر می‌گوید تا مدیر فرانسوی مدرسه با نخو ت راگرفته است. ی خش��� م آ ن روز ش جا س و ستای ت سپا ی اما ن می‌دهد .سال‌هاس��� ماه
ف را در ی و پشتکار بوده و هست .او به تومی‌آموز د که باید هد مادر ،آموزگار تو در پایدار
ش هرچه بیشرت به آ ن برسی .افزو ن بر آن ،رسید ن به هر هدفی، ی و با تال ت قرار ده دوردس
ی باالتر. نت به هدف ی راه یاف ت برا ی اس آغاز
گذشت ه زیاد دور نیست ،انگار دیروز بود:
ش توان‌فرسای ی و شاه دکوش ت است .در دفرت پدر نشستها ی وگر م تابستا ن رش ک روز شرج ی
ش را،که از شریاز به دیدارتا ن آمده است ،با خود به دفرت او ی از دوستا ن پیشین او هستی .یک
ن ت می‌کند .با زبا یل شکای ت درکار و بی‌پو ی ندارد و از شکس یل درست برده‌اید .او ساما ن ما
ی خود درآورد‌ه و ک می‌خواهد .پدر تازه سر از زیر بار وام‌ها ی وکم ی از پدر همراه بی‌زبان IX
ش هنوز به پنجاه هزار ت منتق ل شده و دستمایه‌ا س تازه نکرده است .از اهواز به رش هنوز نف
ش می‌دهد و بعد بدو ن اندکی ی گو ت خود با صبور ی دوس توما ن نرسیده‌است .به حرفها ی به مبل غ ده هزار توما ن می‌نویسد و به دست ش را بریو ن می‌آورد و چک درنگ ،دسته‌چک ب او را نگاه می‌کنید. همۀ شما با تعج ت می‌دهد . دوس
س می‌دهی!» ی به م ن پ ت داشت ض است .نگرا ن نباش ،هر وق می‌گوید« :ای ن دست‌قر
ی او نگرانند و می‌دانند خود وی خ دیگرا ن که از ای ن گشاده‌دست ب در خانه ،در پاس��� ش���
ت و دیدید ت مرا نگرف س دس ی م ن افتاد م هیچک چقدر بهای ن پو ل نیاز دارد ،می‌گوید« :وقت
ت وکس‌ندار! خدا ت گذشت .م ن حا ل او را می‌فهم م که آبرودار اس همۀ ما سخ چقدر به
گ اس���ت .م ن که سوارکار م و انشاءالله در می‌آورم!» بعد رو به شما بچهها می‌کند و بزر
ک کنید و صدای ادامه می‌دهد« :یادتا ن باشد! آدم‌آبرودار را همیشه کم ش را ه م در نیاورید.
ش نکنید!» ش خود ما را هرگز فرامو ی و وض ع دو سه سا ل پی گرفتار
ش شاد .چقدر دلت ت -روح ت اس ف انسانی ت و شر ی تو نما دگشاده‌دستی ،نجاب پدر ،برا
ت خود ت پر از متان ی که چو ن همیشه با وقار و سکو ت امروز اینجا بود .میدان میخواس
ش یک یل نگاه ی نمی‌زد ،و ت و حرف ت مینشس و چشما ن مهربانش ،ای ن روز را به شهاد دنیا سخ ن بود.
گذشت ه زیاد دور نیست:
ت و مث ل همیشه چند جلدکتاب همایون ،برادرت ،از مدرسه برگشت‌ه اس ی راکه تازه خرید‌ه زیر
ش می‌گذارد .ترا صدا ی میز ق خود می‌رود و کتاب‌ها را رو ت به اطا بغ ل دارد .یک‌راس��� ی جالبه ،اینو بخون!» ت می‌دهد و می‌گوید« :خیل ک جلد از آنها را به دست می‌زند ،ی
ی و به خواند ن مشغو ل می‌شوی. ی می‌خز ی و به گوشه‌ا ب پر اثر ماتیس��� ن را برمی‌دار کتا ی پهناور و بی‌کرا ن ادبیات ت که ترا با دریا ت و ه م اوس ب اس همایو ن عاش ق خواند ن وکتا
یل که بیش ی و در حا ت می‌دهد تا بخوان ب به دست ک یا دوکتا آش���نا می‌کند .هر هفته ،ی
ت سیصد جلد ش از دویس کتابخانۀکوچک ی از سیزده یا چهارد‌ه سا ل ندارد ،شما رکتابها
نت و عش ق به مطالعه شعلۀ عشق‌ب‌ه خواندن ،عش ق به شناخنت ،عش ق به دانس بیش�ت�ر است .
ت گشود‌ه استکه ی در مقاب ل چشمان ی دریچه‌ا را همایو ن در تو روش��� ن کرد‌ه اس���ت .و ت می‌گریی، ی در دس ی و هرگاه کتاب س از س���الیا ن دراز ،از تماشا سریاب‌نمی‌شو هنوز پ X
ی الکساندر دوما ( ،)Alexandre Dumasویکتور ک همایو ن وکتابها کتابخانۀکوچ یاد
ق ی جمال‌زاده ،محمد حجازی ،صاد ی مستعان ،محمدعل هوگـو( ،)Victor Hugoحسینقل
ت زنده می‌شود. گ ( )Maurice Maeterlinckو دیگرا ن در ذهن س مرتلین هدایت ،موری نی دیروز بود: گذشت ه انگار هم
ت کند .برادرکوچکت ت حرک ی رش ی می‌شودک‌ه به‌سو س مسافربر بیژ ن دارد س���وار اتوبو
ت تابستا ن آ ن سا ل را نزد پدر یل تصمی م گرفت‌ه اس هنوز چهارد‌ه یا پانزده سا ل بیشرت ندارد و
یل از هما ن کودکی ک و الغر دارد ،و ی کوچ ی کند .بیژ ن جثه‌ا ش یار برود و او را درکارهای
ت می‌کند. ش حکای غ و رشد عقلی‌ا ش از بلو ت وگریای ق چشمان‌درش بر
ج داره مریم یل چو ن بابا به م ن احتیا می‌گوید« :دل م میخواد تابس���تو ن تو تهرو ن باشم ،و
پهلوش».
ی پدر را می‌کند، تما م تابستا ن و چند تابستا ن دیگر ،به‌هنگا م تعطی ل مدارس ،بیژ ن حسابدار
چهرۀ ی را بسیار می‌داند و در ش می‌رسد .پدر قدر ای ن یاور ش می‌شتابد و به کارهای به‌یاری‌ا
ت س مسئولی ی در دورا ن نوجوانی ،با احسا ی آش���کار خواند‌ه می‌شود .و خود بیژ ن رضایت
ی که می‌گویند انسا ن از ط شما شده است .آنهای حلقۀ راب ت به‌خانواد‌ه و اطرافیان ، نس���ب ی و آموزگار تو در ت در اش���تباهند .بیژ ن مرب ی یاد نمی‌گرید ،س���خ کوچک‌تر از خود چیز
ی و توجه بوده و هنوز ه م هست .مرد ی و محبت،ایثار و فداکاری ،وظیفه‌شناس ی دوست یادگری ی و غرور س بالندگ ش احسا ی اع م از مادر ،خواهر ،همسر یا دخرت درکنار ی که هر زن آزاده‌ا ی زنها را باور دارد. می‌کند ،چو ن توانای نی دیروز بود: گذشت ه انگار هم
ی گرد ه م نشس���ته‌اند وگفتگو دارند .همه خوش���حالند و ق پذیرای بزرگا ن خانواده در اطا
ی وگاه از زیر چشم، ت به تماشا نشستها ی می‌خورند .تو آرا م و ساک چای‌می‌نوشند و شریین
ش خود ی نگاه می‌کنی .ازگزین ت داده‌ا ش رضای ش به همسری‌ا ی راکه چند دقیقه پی جوان
ی و حرف ت راگرفته‌ا نی باشد ،خود نی و رنگ یل چو ن به توگفته‌اند دخرت باید سنگ شادی ،و
گ خانواده را به وظیفۀ بزر ی می‌کند .دایی‌جا ن ت و شوخ‌طبع نمی‌زنی .او هیجان‌زد‌ه اس
س ای ن مبل غ جهیزی‌ه می‌دهند!» را آغاز مایۀ «پدر و مادر عرو ی در عهد‌ه می‌گرید و جمله‌ا XI
می‌کند.
س را س���ه برابر مهریۀ عرو ی می‌گوید« :البته ما ه م مطاب ق ش���رع ، ی داماد با خش���نود دای میکنیم!»
ب و پرسا ن از مادر داستا ن را ت را می‌گرید .با چشما ن متعج شنید ن عدد و رقم ،حا ل خوش
ی مقاب ل پنجره می‌ایستی ق دیگر ،دم ق بریو ن بروی .در اطا می‌پرسی .اشاره می‌کند که از اطا
ش شاهد ای ن منظره نبود م و ای ن حرفها را نمی‌شنیدم!» و بریو ن را نظار‌ه می‌کنی« :کا
ی با هیجا ن و قهقهه‌زنا ن وارد میش���ود و می‌گوید« :پس���ره خیلی چند دقیقه بعد ،ز ن دای
ت اضافه ش هزار توم ن دیگه به‌یم ن عدد نا م خدا به مهریه‌ا توش ت داره ،صد و بیس دوست
کرد! به‌مبارکی‌معامل‌ه سرگرفت!»
ت را به ش���وخی ی جواب ش رفتم؟!» ز ن دای س فرو ی و می‌گویی« :پ ی میزن ت���و زهرخند
می‌گرید و می‌رود.
ت ببخشم!» او می‌خندد، ت می‌گویی« :میخوا م مهرمو به ک ماه بعد از عروسی ،به همسر ی
ت و شش ع چهار صد و بیس��� ب متا ی و خویش�ت�ن را از قال ی میگری ویل‌تو قضیه را جد
ش نشوند. ی کردک‌ه زنا ن هرگز خرید و فرو ش میش���دکار ی رها میس���ازی.کا هزار تومان
س یکپارچه ی و از آ ن پ س میگری ت در ت آمده اس ی کرد! از آنچه س���ر ش میش���دکار کا
ی مثل چ دخرت ی تا دیگر هی ی کن ت می‌خواهدکار ی و فریاد برمی‌آوری .دل ض می‌شو اعرتا
نی بی‌رحمان‌ه به کاال تبدی ل نشود. تو و همس ن و ساال ن تو و مادرا ن و مادرا ن مادرا ن تو ،چن ق ح ق زن ،هرچه در توان ی احقا ی و در پ ش باز نایس���ت ی از تال ی تا دم با خود عهد میکن ی به‌کارگریی. دار
گذشت ه زیاد دور نیست:
ی و از در نرده‌ای یقۀ پالتو را باال می‌کش ب سرد آخر زمستا ن است . کش تی ت هش ساع دانشگاه‌تهرا ن وارد خیابا ن آناتو ل فران س ( )Anatole Franceمی‌شوی .به ای ن سوی
گ مد ل 54خودتا ن را می‌بینی ی رن ی خیابان‌نگا‌ه می‌کنی .اتومبی ل اوپ ل بادمجان و آ ن سو
ت درو ن اتومبی ل با سپهرک‌ه حاال چهار سال ک شده‌است .همسرت ،نجا ی باالتر پار که کم ش برده. ب اتومبی ل خواب یل عق ی صند ت و هومن‌س‌ه س���اله رو ی مش���غو ل اس دارد به باز
ت و فضا ی و در را بازمی‌کنی .درو ن اتومبی ل هوا گر م اس ی اتومبی ل می‌رو گ به‌سو بی‌درن XII
یل که از انتظار خسته شده‌اند ،به پیشوازت ت و عشق .پدر با دو پسر خود ،در حا پر از محب
ی و تا آغاز تر م بعد چند می‌شتابند .خسته‌ای ،خسته! آخری ن امتحا ن تر م زمستا ن راگذرانده‌ا
ت می‌کند. ی راحت ی بود .ای ن کم ی تعطی ل خواه روز
ی و می‌گویی« :داغو ن ش���دم! دیگه نمی‌کشم! با همه یل ولو میکن ی صند ت را رو خود
س دار م بهرت‌ه دانشگاهو و ل کنم!» ی که‌ب‌ه در عالقه‌ا
ت ندارم!» چ دوس ت می‌گوید« :از ای ن شوخیا نکن ،هی نجا
ت نیست .کار و ت صحب ش گرفت‌ه و ن ق می‌زند .فرص در راه خانه ،سپهرگرسن‌ه است ،خواب ت سرت ک نفر مث ل سد سکندر پش یل ی ت را بریده ،و ی نفس ی و خانه‌دار دانشگاه و بچه‌دار
ی یا عقب‌گردکنی. ت و نمی‌گذارد فرو بیفت ایستاده‌اس
ی نداره!» ی توکار می‌گوید« :تا چش م به‌ه م بزنی ،تمو م میشه! برا
یو ت می‌گذار ی همسر ی میز جلو ت را به خانه می‌آوری ،آ ن را رو ورقۀ لیسانس ی که روز می‌گویی« :اینو م ن از تو دارم ،اگه همراه و یار م ن نبودی ،پیمود ن ای ن راه برا م غریممکن
بود ،غریممکن!»
ت خوب ی و رشد می‌دهد ،یار و دوس ت که به تو امکا ن ش���کوفای از نجات ،مرد زندگی‌ا ک همۀ ی و شری یل را می‌آموز ی و همد ی صبور و دلسوزت ،همراه ت و مشاور و راهنما توس لحظا ت بودن‌را.
نی دیروز بود: ک است ،انگار هم گذشت ه چ ه نزدی
ی سنگی ی سکوها ی ( )UCLAرو محوطۀ دانشگاه یوس���ی‌ال‌ا س���ا ل 1985اس���ت ،در ت و پدر و مادرت. ی دانشجویا ن هستید -تو و همسر نشسته‌اید و شاهد مراس م پایا ن تحصیل
ت او را ف دراز فارغ‌التحصیال ن می‌بینی .با فریاد و تکا ن داد ن دس��� مژگا ن را در میا ن ص یو ت دار ی را در دس دانشکدۀ مهندس ی کتابچۀ پایا ن س���ا ل تحصیل متوجه خود می‌کنید.
ی فارغ‌التحصی ل برجست ه اس م مژگا ن را در آ ن پیدا می‌کنی ،با چند ستار‌ه در مقاب ل نامش :یعن
ن س مژگا ی حلق‌ه می‌زند .مهند ک درچش���ما ن همگ ق می‌خندید و اش و برگزیده .از ش���و
نی سربلندگا م برمی‌دارد. ت که ای ن چن نازپروردۀ خانواده اس رفائیلزاده ،هما ن مژگا ن دخرت
یل ت تپید‌ه است.گرچه او خواهرکوچک‌تر توست ،و ی او مث ل فرزند خود د ل تو همیشه برا ی ی وجودش ،با صفا ت پرکرده است :با گرما ی برای ی را که نداش���تها ی دخرت همواره جا XIII
ت کارتی ش در یک‌روز مادر برای ت میآید چند سا ل پی ب پراحساسش .یاد ش و با قل درون
ت را چو ن یک‌یادگا ر گرانبها فرستاد و نوش���ت« :تو مادر دو م م ن هستی!» و تو ای ن کار
ک ز ن بالند‌ه درخانواده‌ای ی از ی نمونۀ دیگر ت و ی توس ی زندگان ظ کرده‌ای .مژگا ن شاد حف که زنا ن س���االر هستند و مردا ن آزاده .او حاال با دو پسر شیطا ن وکوچکش ،خود را برای
ورود به ی دیگر ندارد :با دو ک وکی ل شایسته شود .چاره‌ا ق آماده می‌کند تا ی دانشکدۀ حقو ت است ،جز ای ن نمی‌تواند بکند. ب رضایتشا ن سخ ب که جل مادر زیاده‌طل
نی دیروز بود: بله،گذشت ه انگار هم
ت چسبیده‌اند تا برایت ت -هجده سا ل پیش ،سپهر و هوم ن پدر خود را سخ روز مادر اس
ت با ی طالس��� ت می‌دهند .داخ ل جعبه ،زنجری ی را به دس���ت جعبۀکوچک ی بخرند . هدیه‌ا ش کند‌ه شده است. ت دار م روی جملۀ مادر دوست ی بر آ ن آویزا ن که سکه‌ا
یو ی خود می‌نشان گونه‌هایش���ا ن را می‌بوسی ،نوازشش���ا ن می‌کنی ،بعد آنها را رو به رو
یل از شما یه چیز ش میدارم .و ت دار م و همیشه نگر ی دوس می‌گویی« :ای ن هدیه‌تونو خیل نی از حاال به بعد، ی کن ض سع ی م ن هدی‌ه نخرین .در عو ی برا چ روز مادر میخوام .دیگه هی
ت بیش�ت�ر خودتون ،منو شادتر از سا ل قب ل کننی .اونوقت ت و موفقی هر روز مادر با پیش���رف
ت راگو بچهها حرف ش کردند و چه جانانه! در ای ن روز مادر ،تو خود را بالنده‌تری ن مادر روی
ت امروز نزد تو نیستند ،دوریشا ن را با شاد نی می‌دانی .اگر پسرهای زم ی می‌پذیری ،چو ن در
چ روز مادری ی هی ی تو هستند .بهراست ی خودشا ن و افتخار برا ش بیشرت برا ب دان پی‌کس��� ی تو مبارک‌تر از امسا ل نیست. برا
******
ی و نگاه فرو می‌افکنی .از خود می‌پرسی« :با ای ن همه ک د م برابر آینه می‌ایست می‌ایستی ،ی
ی شایسته که درکنار داشتی ،آیا آن‌گون‌ه که باید از ایشا ن بهر‌ه گرفتی؟» سرت آموزگار و مرب
ی و می‌گویی« :حداق ل هرچه در توا ن داشت م به‌کارگرفت م و هر چه توانستم را تکا ن می‌ده
ث نگذرانده باشم!» ش کردم ،با ای ن امیدک‌ه روزگار را به عب تال
هشت م مه - 1991روز مادر
ی مقی م کالیفرنیا ی ایران ی سازما ن زنا ن یهود گردهمای XIV
دورۀ اول
به هما پرتوی
ی بازگشت در آرزو اگر م ن با ز‌گردم،
ز نو بر دام ن پرمهر الربز، ی حزین به آوا
نی دل م را باز خواه م‌گفت. اندوه سنگ
اگر م ن بازگردم،
سر م بر آستا ن درگه
هر خانه خواه م سود.
ی و حافظ به باباکوه
ی را هزارا ن بار خواه م‌گفت. غ م بی‌همزبان
به سرو ناز شریاز،
ت مس به آ ن تا بی‌نهای ت و سرکش،
2
شکوه خواه م‌کرد، گریه خواه م‌کرد
نی هزارا ن سرو بودم، که در ب
ی ترا یل آزادگی ،افسو ن و جادو و ک هرگز ندیدم. در هیچی اگر م ن بازگردم،
چ خواه م‌کرد. ت پرشقای ق‌کو به دش
گیا‌ه و‌گ ل فراوانست، ِ ماهور در هر تپ‌ه و
ای ن وامانده شهر بی‌در و پیکر،
ش هرگز به چشمان م نمی‌آید. یل یکدانه‌ا و اگر م ن بازگردم،
ی خروشا ن خزر آهست‌ه خواه م زد، به دریا و آنگ‌ه اشک‌های م را
ی ساحل نثار خاکپا ش بسیار خواه م‌کرد. شکوه خواه م‌کرد،
گریه خواه م‌کرد
که م ن در ساح ل آسودگی‌ها، ی آرام کنار بی‌کرا ن دریا
چه بی‌آرا م بودم. چرا؟
ت را ی محب آنجا افق‌ها
هزارا ن بار افسوس ،هزارا ن بار افسوس
س دیدم! چه دور از دسرت
3
اگر م ن بازگردم،
ی آشنا را، ک چهره‌ها یکای ب و چه غمگنی، چه بی‌تا
س خواه م‌کرد. ت لم با سرانگشتا ن حسر اگر م ن بازگردم، خدا داند
چه غوغایی ،چه شور ی در وجود مرد‌ه و سردم ک بیدار خواه م‌کرد ی در فل و حت
ط م ن بازگردم! ...فق
س 1982 13اسفند 3 / 1360مار
گ و دیگر... زندگی ،جن
ت‌کردم .آ ن زمان ،وی ی خود را مالقا ی اسرائیل نی بار دخرت دای ی اول تابستا ن سا ل ،1976برا
ی تعطی ل،که همۀ ی از روزها ش اس���رائی ل آماده میکرد .در یک ی ورود به ارت ش را برا خود ی دید ن چندین تکه تصمی م دارد برا ی به م ن‌گف افراد خان���واد‌ه دور ه م جم ع بودند ،نعم ی بنی ب شدم .دوست ت عرب‌خود به بریو ن ش���هر برود .از فکر ای ن سفرکوتاه متعج دوس���
ب می‌رسید .مث ل سایر یل به نظر غری ی بود ،و ی زیبای ی و مسلما ن عرب؟ رؤیا ی اسرائیل یهود گ شده بود مکه عرب‌ها دشم ن قو م یهودند و هرگز نمی‌شود یهودیان ،م ن ه م با این‌فکر بزر
ح و خوردن ش و تفری ی ب‌ه‌گرد ب نعم ک روز تما م را با دوستا ن عر ت خطاب‌شا نکرد .ی دوس
ی برای م ترجم‌ه میکرد .بعد از یل نعم ی آنها را نمی‌فهمیدم ،و و دید ن‌گذراندیم .حرفها ک ولو شده بودی م و ک‌کوچ ک پار یی ی روی‌چمن‌ها ی رف ع خستگ یکه برا ظهر ،هنگام
ی رو به م نکرد و‌گفت: ی به‌میا ن آمد .نعم ح و آشت ع صل ک شده بود ،موضو ی خن هوا ه م‌کم
ی م ن و تکه بچهها ب ای ن اس ی یهودیا ن و اعرا ی آش���ت «ما داری م می‌گویی مکه تنها راه برا ت نداشته‌باشند .ما باید مفهو م صلح ت شون دکه از یکدیگر نفر ی تربی ی آنها جور بچهها ش بدهیم». را به آنها آموز
یل چقدر ی است ،و ف بسیار ساد‌ه و زیبای از ای ن نظری‌ه به هیجا ن آمدم .فک‌ر‌کرد م‌گرچ‌ه هد غریممکن ،پیچید‌ه و دور به نظر می‌رسد.
5
ی آش���تی‌پذیری ی در فراگری س آموزنده‌ا در 26آوری��� ل ،1982اس���رائی ل و مصر به دنیا در
یل را در ی اشغا ح پایدار در منطقه ،سرزمنی‌ها ک صل یی ی پایه‌گذار دادند .اسرائی ل با آرزو
ی و مهم‌تر از همه اهمیت ی نظام ی و پایگاه‌ها ی سینا -با میلیون‌ها دالر ذخایر نفت صحرا
یکه یعقوب‌وار در ی انسان‌های سوق‌الجیشی-به مصر برگرداند تا به واالتری ن خواست‌ه و آرزو
ت اسرائیل، ت بدهد.کشور مصر ه م به موازا ب مثب ی وااسفاها می‌زنند ،جوا ح و آشت ق صل فرا ت خود ی مل ت تا برا ی تحس�ی�ن‌آمیز و شهامتی‌در خور ستایش ،قد م به جل و‌گذاش با اصالت گ هرگز برای‌شا ن به‌ارمغا ن نمی‌آورد. ی را بخر دکه جن آرامش
ی شده است، ی حا ل دیگر مادر جوان ی به اس���رائی ل‌کردم .نعم چند ماه پیش ،از نو س���فر
ی است. شگر م خانه و زندگ ی سه چهار ساله دارد و سر دخرتک
ی هنوز دوستا ن عر ی از او پرسیدم« :راست روز ب خود را می‌بینی؟»
خ داد« :معلوم است! آنها دوستا ن خوب ب شده بود ،پاس ش م ن متعج یلکه از پرس در حا
ک می‌بری م و آنها م ن هستند .بعضی‌ها مث ل م ن بچه‌دار شده‌اند .بچههایما ن را با ه م به پار
ی خود را دنبا ل می‌کنی م و ت می‌برند .ما هنوز نقش‌ۀ دورا ن نوجوان ی یکدیگر لذ از همنشین
ی مث ل ما ت را در وجودشا ن می‌کاری م و امیدواری م بقیه ه م روز ی و محب ی دوس���ت ریشه‌ها
ت و‌کشتار متنفرند .اگر ی و‌کش فک‌ر‌کنند .مرد م خس���ته شده‌اند ،از دشمنی و‌کین‌ه و خونریز
ش از ی وار د‌کند .امروز بی س دیگر ی به بد نک ش نمی‌خواهد خراش بگذارند ،هیچ‌کس دل یل حیف‌ک‌ه نمی‌گذارند!» ی هستند ،و ح و آشت هر زما ن دیگر ،مرد م خواها ن صل
ی از ی نمی‌گذارند؟ چرا نمی‌گذارند ؟کدا م چشما ن خیانتکار بله نمی‌گذارند .چ‌ه‌کس���ان ی هر روز ی‌کودکا ن د ر‌کنار یکدیگر زجر می‌کش���ند؟ چ‌ه‌کسان ی و خنده و ش���اد دید ن باز گ را دام ن می‌زنند و مردم ی آتش خانما ن‌برافروز جن ی و در سرزمین در منطقه‌ای ،د رکشور
ک و خو ن می‌غلتانند و خانواده‌ها را عزادار بیگن���اه و جوانا ن پر از امید و آرزو را به خ���ا
ی دنیا س م می‌دانند و برادر را با برادر و ش را برا ی هستن د‌که‌آرام می‌کنند؟ اینها چ‌ه‌کسان
ی به ی می‌گذارند و چو ن سردارا ن روم هم‌خو ن را با هم‌خو ن و انس���ا ن را با انسان‌رویارو
کهی ی چ‌ه‌کسان گ‌گالدیاتورها و شریها می‌نشینند؟ بهدنبا ل‌کدا م سود هستند -و برا جن یو ی ملت‌ها و اقوا م و انس���ان‌های دیگر اس���ت؟ ای ن‌کدا م پریوز ی و فنا ش در نابود پایه‌ا نی حقری می‌نماید؟ تکه ای ن چن افتخار اس
ژوئی‌ه 1982
ن ن ه آواز آوازخوا ی از روزنامه‌های ی یک ت و چند روز‌ۀ مطبوعات ،مفسر سیاس ب ش���ص د ر‌گرماگر م اعتصا
ی تحریریۀ یکه به دیدار اعضا ی تهی‌ه‌کند .روز ی به ایرا نکرد ت‌ا‌گزارش��� ی س���فر فرانس���و ب پرداختیم. ی به سؤا ل و جوا روزنام‌ۀ‌کیها ن آمد ،همه دور او ر‌ا‌گرفتی م و از زور بیکار
ی به‌نظر شما، ی پرسید« :راست ی از همکاران ،د ر‌کنار سایرین ،از ای ن مفسر مشهور سیاس یک
ک نف‌ر‌کمبود این یی ت می‌گذرد ،حت ب مطبوعا یکه از اعتصا ک ماه و اند چرا بعد از ی ی ندارد؟» ی و اعرتاض ت و هیچ‌کس حرف س نکرده اس ت را احسا رک ن مهم‌مملک
ت مرد م می‌دادید ت و‌گفت« :چو ن نه آنچه به دس��� ی به جم ع انداخ ی ن���گاه معنی‌دار و ی خودتا ن به نوشته‌ها و حرف‌های‌تا ن ایما ن نداشتید، روزنامه بود و نه شما روزنامه‌نگار! وقت چگونه می‌خواستید دیگرا ن شما را قبو ل‌کنند؟»
ت همه جا ی چند لحظه سکو ش یکه خوردیم .به یکدیگر نگا‌ه‌کردی م و برا ی از جواب همگ سکه بودیم؟ چ‌ه‌کار می‌کردیم؟» را فراگرفت« ...روزنامه‌نگار نبودیم؟» پ
ت مث ل بقیه .هیچ‌کدا م خودتا ن نبودید ،نه ش را در می‌آوردید ،درس��� خ داد« :ادای او پاس���
ب و ن‌ه‌کارمند .همه آواز می‌خواندید ،ویل پزش���ک ،نه مهندس ،نه قاضی ،نه معلم ،ن‌ه‌کاس هیچ‌کدام‌آوازخوا ن نبودید».
ی خود تفسری ب آ ن را برا تکه همواره به ای ن استدال ل می‌اندیشم .مرت ش از سه سا ل اس بی
7
سکه ت به آ ن هستم .افسو ی نسب ب یا دستک م اعرتاض نت جوا و تعبری میکن م و در صدد یاف
ت می‌گفت :آوازما ن بلند بود و پر سروصدا، نی خودمان -او راس موف ق نش���ده‌ام‌چو ن -ب ی آنکه از نریو و استعداد و ش‌کرد‌ه بودی م و به‌جا ک بود .خودما ن را فرامو یل سازما ن ناکو و
ج می‌خواندیم نی سرود ن استفاد‌ه‌کنیم ،خار نت و دلنش ح نواخ ش در راه‌صحی ی خوی آگاهی‌ها
ک بودیم ،مقاطعه‌کار شدیم؛ اگر مهندس ش بو دکه چه بلند می‌خوانیم .اگر پزش و دلما ن خو
ی بودیم ،سیاستمدار شدی م و اگر روزنامه‌نگار بودیم، بودی م،کابار‌ه با ز‌کردیم؛ اگر‌کاسب‌بازار ب بیفتیم .اگر ه م به‌ندرت ت عق ق مادیا ق و بر ش شدی م تا مبادا از قافلۀ‌پر زر بساز و بفرو ش سر و همسر خجالت‌زد‌ه و شرمسار میشدی م چو ن به باور آنان غری از ای ن می‌کردیم ،پی
س نبود. ت داشتیم ،ب ی و ثاب ی بودی م و به‌دردنخور .اگر درآم د‌کاف ت و پا چلفت بی‌عرض‌ه و دس ف موفق‌ها بنشینیم .حا ل از ی پو ل در می‌آوردی م تا همردی ت‌کیس‌ه‌کیس‌ه و‌گونی‌گون می‌بایس چه راه و چگونه ،مه م نبود .اص ً ح نبود ای ن نکت‌ه بود! در هر دستگاهی یکه مطر ال تنها چیز
یل دیدیم: می‌زدند ،می‌خواندی م و به هر سازشا ن می‌رقصیدی م تا زودتر به پو ل‌کال ن برسیم .و راستی خات م فریوزۀ بواسحاقی
یل دولت مستعجل بود ش درخشید و خو
یلکه همۀ زندگی‌ما ن به‌ه م ریخته است ،ای ن اندیشۀ س از ای ن همه زیر و بم ،در حا هنوز ه م پ
نت را بجا نیاورده‌ایم .هنوز ت را رها نکرده‌ایم .هنوز ه م با خود بیگانه‌ای م و خویش نادرس��� ت آوازخوا ن را نادید‌ه می‌گرییم .با هر سازی ی بلند آوازی م و توا ن و مهار ه م به‌دنبال‌صدا
ی پولدار شویم :از هر راه و ب ه م باید از هر راه ی میکنیم ،چو ن در ای ن‌کش���ور غری همراه
ت آوردی م و بر باد ت نیاوردیم ،یا به دس تکه آنچه آنجا به دس ی زود! امیدما ن این‌اس خیل رفت ،در اینجا فراه م‌کنیم.
غ مقاطعه‌کاری ش می‌شویم؛ اگر پزشکیم ،سرا س دوباره و از نو ،اگر مهندسیم ،لباس‌فرو پ
ی هستیم ،معامالت پ بنزی ن باز می‌کنی م و اگ‌ر‌کارگر فن ی داریم ،پم ص ادار می‌رویم؛ اگر تخص
ت خود نمی‌رویم، ی و تجربیا ص و آگاه ی را پیش‌ه میکنیم .اگر برپسند چرا دنبا ل تخص ملک
یل میکنیم چ و خ م‌کار در ای ن‌کشور خا نت و وارد نبود ن به پی بهانه‌اش‌را بر س���ر زبا ن ندانس
س ()Business نی بیزن ب نمیش���ود ،اینجا سرزم و می‌گوییم« :تکیه‌بر تخصص ،نا ن و آ
است!»
ی یکش���به میلیونر شدن ی را به امید واه سکه دارد هزارا ن ایران ی فریبند‌ۀ بیزن ای ن دورنما
8
نی امکانات (- )Land of Opportunityیعنی ط می‌کند ای ن تصویر سرزم ی ساق از هست
ت بزند صد در صد موف ق می‌شود- ی دس ی به ه‌ر‌کار ی پو ل و س���رمایه‌گذار س ب‌ا‌کم ه‌ر‌ک ت سر هم تکه پش ی اس ش مش���اغ ل و مغازه‌ها و فروشگاه‌های ش نیست .نمونه‌ا ی بی س���راب
ش در مقابل‌شا ن سبز می‌گردد .هنوز ی بدقیاف‌ۀ فرو ح می‌شوند و بعد از چند ماه‌تابلو افتتا
یگذشته -که به باورما ن نمیش���ود اینجا دیگر از آ ن فرصت‌های‌بادآورد‌ه و دورا ن طالی
ت داشت، ی واقعی ت ذره‌ا ی نیست .اگر این‌تصورا ی طال شود -خرب ت بزن ی دس هر خشت ی امریکا به‌نمایش ت خود را د ر‌گوش���ه وکنار شهرها نی چهرۀ زش��� ی ای ن‌چن فقر و بیکار نمی‌گذاشت.
ی و فکری ت از آنچ���ه فر‌ا‌گرفته‌ای م و آنچه در توا ن جس���م ی درس��� باو ر‌کنی��� م با بهره‌گری
ی ر‌ا‌گش���ود. ک و مطمئن ی و بیکاری ،راه باری خویش‌داریم ،می‌توا ن در ای ن بحرا ن اقتصاد
ی وگا م ب‌ه‌گام، ت می‌خواند و می‌داند چه می‌خواند ،به آرام یکه درس باو ر‌کنی م تنها آوازخوان
به پایگاه موفقیت‌پایدار و ماندگار می‌رسد و بس.
او ت 1982
م‌ا‌ک ههستیم؟ ی خود م نباشم، «اگر م ن برا ی م ن است؟ ی برا چ‌ه‌کس
ی خود م باش م،که هستم؟ اگر م ن تنها برا
س‌کی؟» اگر حاال نه ،پ
ل ()Hillel هیل
ی و راه‌تان ط مش ی آغا ز‌کارمان ،بسیار از ما پرسیده‌اند« :شم‌ا‌ک‌ه هستید؟ خ نی روزها از نخست
ف قل م می‌زنید؟ ب‌ه‌کجا می‌خواهید بروید؟ ی‌کدا م هد چیست؟ چه می‌خواهید بکنید؟ برا ی می‌کنید؟ و»... ی باز نی چه نقش ی هستید؟ در ای ن سرزم سیاسی‌هستید؟ غریسیاس
ی آنچه نوشته و‌گفت‌ه می‌شود به خوبی تکه باورهای‌ما ن از البه‌ال گرچه تصور ما ای ن اس���
ی شما دوستان ی ای ن پرسش‌ها ی برا ح بتواند پاس���خ ی توضی یل شای د‌کم نمایان‌اس���ت ،و ی شما روش نکند. ت ما را برا بههمراه آورد و رسال
ی و با مرا م احرتا م به گ بشر ت در مقاب ل جامعۀ بزر س مسئولی ی با احسا ماکه هستیم؟ افراد
ت و خود را به ای ن جامعۀ با ی انسا ن به‌ح ق برازند‌ۀ اوس یکه نا م واال انسانیت .هر موجود ج انسان‌ها زجر می‌کشیم، ت و ما د ر‌کنار او هستیم .از غ م و رن ت وابسته می‌داند ،با ماس حیثی
س غرور میکنیم. ت می‌بری م و احسا ی و پریوزی‌شا ن لذ ت خوشبختی ،س���رافراز از لحظا
10
ت‌گمارده‌اند ،احرتام‌برانگیزند ت هم ت انسانی ی به خدم می‌پنداری م هم‌ۀ‌کس���انی‌ک‌ه به‌نوع
یکه جمعی ش‌گرفته‌اند .در ای ن راه ،هرکس ت را به‌دو نی این‌مسئولی ی از بار سنگ وگوش���ها
ت هم‌فکر و همکار ماست. ف برگزیده اس ی رسید ن بهای ن هد ی را برا ی یا دستها یاگروه
ی را ت،گروه مشخص ت نزد ن اس گ بزرگ‌عالم در ای ن میا ن ما نیز ،با ایما ن به ای نکه سن
ت خود در نظ‌ر‌گرفته‌ایم :اینا ن‌گروهی‌از هموطنا ن ما هستن دکه تعل ق به ب خدما در چارچو
ی برای‌شان بههمراه ب و رسوم‌ویژه‌ا ی از موارد -سنت‌ها و آدا ک -در پاره‌ا ب و خا آ ن آ ی همگانی ت در میا ن رس���انه‌ها ی بو دکه از ای ن باب ب ه م‌کمبود ت ای ن انتخا می‌آورد .عل
س می‌کردیم. ی احسا برون‌مرز
ی ساخت ی ملی ،زیربنا گ و ارزش‌ها ی و هدف‌ما ن چیست؟ ما باور داری مکه فرهن ط مش خ نت را ک ملت ،خویش ت نا م پرافتخار ی تکه تح ی انسانهایی اس ی محک م همبستگ و پایه‌ها
ی می‌نویسیم، ی سخ ن می‌گویی م و به زبا ن فارس ص می‌دانند .فارس ی خا نی و افراد از آن‌سرزم ی احرتا م می‌گذاریم ،چو ن نیاکان‌ما ن آنها را ب و رسو م ویژه‌ا ی هس���تیم .به آدا چو ن ایران
ی‌گرانبها به‌ج‌ا‌گذاشته‌اند .بدو ن ای ن هر دو نمی‌توانی م پایدار و جاودان ی ما بسا ن مریاث برا ی آ ن می‌کوشیم. س در راه نگهداری‌و بزرگ بمانیم ،پ
ی هدف ت و به‌سو ی اس ت و ب‌ه‌کجا می‌خواهی م برویم؟ راهما ن راه آشت راهما ن‌کدا م اس��� ی‌گا م برمی‌داریم .هر آنچ‌ه‌ک‌ه ما را در ای ن هدف ی یکدیل ،صمیمیت ،عش��� ق و دوست واال
ی درستما ن بشود ،از ی دهد ،عزیز می‌شماری م و هر آنچ‌ه‌ک‌ه سد رسید ن ما به خواسته‌ها یار
ی از مرد م دنیا و نه همۀ دنیا (یادما ن باش دکه ی جم ع‌کوچک ی سازندگ سر راه برمی‌داریم .برا
ی،کین‌ه و حسد ،من ت نزد ن اس���ت)گا م برمی‌داری مکه در آ ن برادرکش گ عالم گ بزر سن
ی محکو م اس���ت .همه انسانی م و فخر و ی و در هرش���کل ی از ه‌ر‌گونه‌ا ی و برتری‌جوی و توی
ی هر چیز دیگر است. ی انسا ن بودن ،ورا بالندگ
ت ه م دادن ،هر همفکری ت به دس ت تازه ،ه‌ر‌گردهمایی ،هر دس ی هستیم؟ هر حرک آیا سیاس
یل از ی هستیم ،و ی است .از ای ن دیدگاه بله ،سیاس ت سیاس ک حرک تی ی در نهای و تش���کل
ی سینه بزنیم ،فریاد زنده‌باد یا مرده‌باد بکشی م و بدی ن جهت تکه هر روز زیر پرچ م یک آ ن باب
ی آن‌هایی ی را برا ع سیاست‌ها نداری م و ای ن باز ادع‌ا‌کنی مکه سیاسی‌هستیم ،خری .از ای ن نو
ت انسانی، ت شأ ن و حیثی ی بزرگداش��� ش را دارند .به باور ما ،برا می‌گذاری مکه اس���تعداد ی به آنچه خود می‌گویند پایبند نیستند- ی -که حت ی ی‌ا‌کسان یکس ی ندار دکه هر روز برا لزوم
11
ب برآوریم. فریاد تأیید و تکذی
گ نیستیم! بلکه مبارزه، ی چیست؟ جنگ؟ نه ،اه ل جن ش ما در ای ن پهن‌ۀ جغرافیای اما نق
ش نکنی مکه بودی م وکه هستیم .می‌خواهی م آنچنان مبارزه با فراموش���ی :می‌خواهی م فرامو
گ ما بدهکارند، یکه بسا به فرهن ب ظاهر فریبند‌ۀ تمدن‌ها و فرهنگ‌های ی بمانی مکه جذ قو
ی است .می‌خواهیم ی درد بزرگ ت ندهی مکه بی‌هویت نشویم .می‌خواهی م هویتما ن را از دس
ی‌کنند. س غرور و سربلند نت آ ن احسا ث باشند و از داش نی ای ن مریا فرزندان‌ما ن نگهبانا ن راست
سپتامرب 1982
ن منود او ل ولی... ک ه عش ق آسا س یا تازه‌داماد خود در مراس م ی نوعرو ی آ ن روز راکه بازو به بازو ت من! به یاد دار دوس���
ت و در روزگار ی و سالم یکه د ر‌کنار همسر خود بمانی؟ در خوش��� عقد س���وگند یا د‌کرد
ی زناشویی ی زندگ ی پایدار ی برا چ‌کوشش ی و از هی ی یار و غمخوار او باش ی و ناخوش سخت یو ی بود ط و شاد ق در نش���ا ی به‌یاد داری؟ آیا آ ن رو ز‌ک‌ه غر ش دری غ نکنی؟ راس���ت خوی
ت اندیشیدی؟ به آن ت را در ب‌ر‌گرفت‌ه بود ،به نیمۀ دو م پیما ن خود درس عش ق و امید وجود
ک بل‌ه‌گفنت ق‌ک‌ه با ی ی و ناخوشی»؟ ای ن عهد و میثا یلکه می‌گفت« :در روزگار سخت قو
ی آن س چرا به سادگ ت با توست .پ ی مشرتک س���اد‌ه بسته شد ،همواره و در تما م طول‌زندگ
یو ی و سالمت ش و موفق ،در دورا ن جوان ی سرپده‌ای؟ در روزهای‌خو ت فراموش را به دس
ت ماندی ،چون ی د ر‌کنار همسر ب پو ل و درآمد و بی‌غم ی و‌کس سرمستی ،در دورا ن پرکار یکه نتیجۀ مستقیم ط و شادمان ت می‌آمد .نشا همه چیز آسا ن می‌نمود و همه چیز ساد‌ه به دس ت سای‌ه افکند‌ه بود .درآ ن روزگارا ن الز م نبود زیاد ت بود ،بر با م‌کاشان‌ۀ‌گرم ی و موفقی پریوز
ک سردار پریوز ،افتخارآفری ن و غرورآمیز ی با ی ی فک‌ر‌کنی ،چو ن همراه یکه بسته بود به پیمان ی می‌کردی ،چو ن از سرچشمۀ ی و نورافشان ت می‌برد ی لذ بود .تو خود نیز از ای ن همگام ی بهر‌ه می‌گرفتی. ی و دارای زال ل پریوز
ق دیرینه را به یاد آوری. ت در هر ثانیه و هر دقیقه ،میثا یل حاال چطور؟ امرو ز‌ک‌ه الز م اس و
13
ت آورد« :روزگار گ بزند و ب���ه یاد ت زن ش جان امرو ز‌ک‌ه عه د‌گذش���ته باید همواره د ر‌گو
یکه آ ن عهد و پیمان، س و همدم .»...آیا میدان ی و ناخوشی ...یار و غمخوار ...مون سخت یکه ت بود ،امروز ی امروز ی برا ی عظی م و انسان چ نبود؟ تعهد ی خایل‌و پو تنها تش���ریفات
ی‌گوناگو ن غرور و عزتش یکه تنش‌ها ب روزی‌درماند‌ه است؛ امروز شکس همسر تو در تال
ت و زیر فشار بی‌پویل، ش به‌دور مانده اس��� یکه از اص ل خوی را جریحه‌دا ر‌کرده‌اند؛ امروز ت و پا ط تازه ،نداشنت‌مسک ن و سرپناه ،غربت ،تحقری و ...دس ی به محی بیکاری ،ناآش���نای می‌زند و فریادرس ی ندارد.
ی بود نکه هرن نیست! س روزگارا ن خوش ی بود ،وگرنه یار و مون نی روزگار ی چن ق برا آ ن میثا
ی سخت ،ستایش‌انگیز است .بار دیگر به او نظر ی در روزها ی و مهربان ی و دلسوز بردبار نی چگونه از هر سو مورد هجو م دشمنا ن قرا رگرفته است .او دیگر آ ن سردار فاتح بینداز و بب
ی تا در ای ن میدا ن‌کارزار ی بمان یل تو همچنا ن باید یار حاک م معزو ل باق و پریوز نیس���ت ،و ک‌کرد ن‌کار زبون‌ها و ی و تر ش باش���ی .جدای ی جس��� م خس���تها ی برا و مبارزه ،نریو و توان ت روبرو شد ن با حقای ق را ندارند و در خود توا ن مبارزه و از یکه شهام ترسوهاست ،آنهای ت را نمی‌بینند. نت مشکال میا ن برداش
ت را و یار ت را ،همسر ی و همراه ک ن‌ه‌گفنت ،جا ن خود را از مهلک‌ه برهان ی با ی تو می‌توان
ط انسانیت یل ای ن شر ت و نگرانیها تنها بگذاری .و ت را با انبو‌ه مشکال روزگارا ن خوشی‌ا یو ی و اخالقی ،ناسازگار ت روح ی ناجوانمردان‌ه است .مشکال ک عهدشکن نیست،ای ن ی ت ناز ل نشده‌اند! ای ن موجو دکه د ر‌کنار عد م تفاه مکه به‌ناگها ن از آس���ما ن بر سر خانواده‌ا
یل آیا ای ن فخر و غرور تنها ش می‌بالیدی .و ی به همسری‌ا ی استکه زمان تو نشسته ،هما ن‌کس
ش را دوست ش را نمی‌خواستی؟ خود ی داشت؟ خود ی و شغ ل او بستگ به س���رمای‌ه و دارای
شو س چه حقری بود عشق‌تو! اما اگر به وجود خودش ،به افکارش ،به روحیات نمی‌داشتی؟ پ
ی و دشواری .تنهایش یل درگری روزگار سخت ش دلبست‌ه بودی ،ای ن همان‌اوست ،و به ویژگی‌های
ی تازه ،تکیهگاه محکمی ی جدید و در سرزمین ک زندگ ی بما ن تا در آغاز ی ش باق نگذار و درکنار
خ بازیگر ،رفی ق نیمه راه نخواهی ش وارون‌ۀ چر ش باشی .به او اطمینا ن بد‌ه‌ک‌ه به خاط‌ر‌گرد برای
ش است. ی به‌عهد را نشا ن دهی .امروز روز آزمای ی و وفا تکه ایستادگ ی اس بود .امروز هنگام ش سربلند و پریوز بریو ن آیی. ش و مبارز‌ه‌ک ن تا از ای ن بوت‌ۀ آزمای ی با قو
نوامرب 1982
همنفس ،همراه ،هم‌آواز... ی شما را خواستار شکه مس���تقیم ًا با ش���ما دوستا ن به سخ ن نشستی م و پشتیبان ی پی از چند
ی مشک ل به‌نظر می‌رسد، ت آنی ،واکنش ی و حمای ب فور ش���دی م،گرچه می‌دانس���تی م جوا ی شما را خواستار ف دلما ن را به شما بزنی م و یار یل از ای نکه با ش���ما روبه‌رو شویم ،حر و
ی رسید ن به ی را برا ی جدید نی تماس ،راه‌ها و شیوه‌ها باشیم ،نهراسیدیم .ایما ن داشتیم‌هم ی و اتحاد ،نزدیک ی چه بود؟ همبستگ ف‌کل ی ما می‌گذارد .هد ی همگ ش پا ی پی ف‌کل هد
ی شما ی بزرگ .پاسخ‌ها ک جم ع در د ل جامعه‌ا ی به ی س وابس���تگ ش���د ن به ه م و احسا
نت شعلۀ ای ن باور ،بسیار دلگرم‌کننده‌است .هر روز از شما عزیزان دوستا ن در روش ن نگاه داش ی انتقادآمیز. ی تشویق‌آمیز ،آموزنده ،راهنمایی‌کنند‌ه و حت ت میکنیم :نداها نامه و تلف ن دریاف
ی یافته‌ام». س میکن م نقط‌ۀ امید ی احسا ی می‌نویسد« :بعد از چند س���ا ل سرگردان دوست
ی با شما هستم ،چه از نظر ی تلف ن می‌کند و می‌گوید« :با تما م وجود آماد‌ۀ همکار دیگر
یکه همه پریشا ن و ی می‌بین م در ای ن زمان ی می‌نویسد« :وقت یل چه از نظر معنوی ».دیگر ما ی واال پید‌ا‌کرده‌اند و در راه رسید ن به آ ن از وجودشا ن مایه ی هدف سرگردا ن مانده‌اند،گروه
ش خواه م‌کرد .در این ی بش���وم ،خود را سرزن س و ناامید می‌گذارند ،اگر بخواه م دچار یأ
ط و توا ن الز م نوزاد را هم ی نشا نی همۀ ما چو ن نوزادانی‌تاز‌ه متولد شده‌ای مکه حت س���رزم نی توا ن رفته را به جانما ن باز می‌گرداند». ی ای ن چن ی پری هس���تی م.گام‌های نداری م و‌کودکان
ی دردد ل می‌کند« :م ن متقاعد شده‌ا مکه بزرگ‌تری ن سد در راه همبستگی نویسند‌ۀ ارجمند
15
ی است .ای ن روحیه، ی اجتماع ی د ر‌کارها نی تازه ،بی‌تفاوت و اتحاد ما ایرانیا ن در ای ن سرزم
ت میشد و هنوز ی‌گوناگون ،در ما ایرانی‌ها تقوی همواره د ر‌گذش���ته با توجه به سیاست‌ها
ح بشر رفته‌اید. ت رو گ ای ن دشم ن سالم ش می‌کشیم .شما به جن بار باقیماندۀ آ ن را بر دو
ی و عش ق به خدمت .نریویتا ن را از دست‌ندهید ی و فداکار ت بسیار می‌خواهد و صبور شهام ت چه بسیار نتایج نی بودیم ،خدا آگاه اس نی خوشب و ب‌ه‌کارتا ن ادامه دهید .اگر همۀ ما ای ن چن
ی‌ک‌همی‌گرفتیم!» پُربار
ت و مملکت یکه ای ن اواخر بر پیکر مل ت مختلف ت است ،ما امیدواریم .می‌دانی م ضربا درس
ی و هجران، گ از دور ی بزر س غم ت،ک م نبوده‌اند .می‌دانی مکه در د ل ه‌ر‌ک ما وارد آمده اس
ی و هزار مشک ل دیگر همه ی مایل ،سرگردان س و حرما ن خان‌ه‌کرد‌ه است .بیکاری ،ناتوان یأ
ی مورد سرزنش ی یا بی‌تفاوت ی را به خاطر بدبین تکه نمی‌توا ن‌کس را آن‌چنا ن پریشا نکرده اس ی ا ز‌کار ایس���تاد‌ه باید باالخره هرچه تکه ای ن چرخ‌ها قرار داد .ویل‌یادما ن ه م نرفته اس���
ی همگانی ک نریو ی نیست :ی ک ت ن و دو ت ن‌کاف یی زودتر به راه افتد و برای‌ای ن راه‌انداز ت تا با ه م راه بیفتیم. ی الز م اس ی دسته‌جمع گ و شور و هیجان ی هماهن و یکدست ،توان
ی دیگ���ر آ ن نیز به‌صورت ت.گونه‌ها ت اولیه هم‌اکنو ن با شماس��� ی از ای ن حرک��� جل���وه‌ا
ی مسائل ،دیدارها ،سخرنانی‌ها ی بررس ی نشستها و سمینارها سازمان‌های‌مختلف ،برگزار ی اولی‌ه‌گذاشت‌ه شده‌اند،کافی نت هس���تند .پایه‌ها ت ویژه در حا ل پ‌ا‌گرف ی خدما و بنیانگذار ی ر‌ا‌کنار بگذارید و درگری شوید .به ش بیایید ،بی‌تفاوت ت شما عالقه‌مند باش���ید و پی اس���
ی از دیگرا ن شوید .به سرنوشت س نکنید و خودتا ن بخش ش از آنچه دیگرا ن می‌کنند ب ستای ت حس���اس، ع خود بیندیش���ید و به ای نکه چگونه می‌توانید در ای ن لحظا ت و اجتما مل���
ی شانه‌ها را باال نیندازی دکه به م ن چه: سرنوشت‌ساز باشید.کنار نکشید و از سر بی‌عالقگ همۀ آنچه پریامو ن ما می‌گذرد ،ه م به م ن است ،ه م به تو ،ه م به ما و ه م به شما.
ط آنکه همنفس ،همراه و هم‌آواز یکدیگر یل به ش���ر همه چیز را می‌توا ن از نو س���اخت .و
باشیم.
ی‌گنگ، نارضایی‌ها
نارضایی‌های بغض‌آلود، ی از همه، نارضای
از تماشاها و از ندیدن‌ها.
16
ب همسایه یل ی سرد و خشکیده به رو خنده‌ها
دم‌به‌د م آزرد‌ه می‌سازد دل م را. هر د م از ای ن در به آ ن در، می‌گریزم
ک نامأنوس. ی خش ی را در میا ن چهره‌ها ت‌ا‌ک‌ه بشناس م‌کس روزها ،و‌ه‌ک‌ه چه طوالن ی و سردند!
نی و غریب! عصرها ،و‌ه‌ک‌ه چه غمگ
ت و ترسم. ب در وحش یش ی پا از صدا م ن از ای ن شب‌ها چه بیزارم!
ب را، یش ی و تاریک م ن همه سنگین س میدارم. غمگنان‌ه پا م ن همه پرواز،
س تنها. کب س و شور م لی م ن همه احسا پ‌ر‌کشید ن بر فراز ای ن همه امواج،
ک ت ن نیست. کار ی
همنفس ،همراه ،هم‌آواز می‌خواهم.
دسامرب 1982
ح باال ی سط ما وگرفتاریها
ی می‌خوانی؟» می‌گفت« :کتاب‌های ج بود از هرکه می‌پرسیدی« :چ‌ه‌کتاب ی رای روزگار
چ‌کتاب یکه هی یکسان ی بود برا ی و روشنفکر روانشناسی!» و ای ن نشانۀ بزرگی ،فضل‌فروش
ی بود؟» شچ ب داستان ت از آنها برپس���د« :خو ی نمی‌توانس��� نمی‌خواندند ،چو ن‌کس���
ی دور می‌زنند و ف چه موضوع‌های ی در اطرا ی روانشناس همه تقریب ًا می‌دانس���تن دکتابها
ی بر ای ن مشک ل بزرگ ی نق ل قو ل‌کنند و سرپوش ت چند جمله‌ا غ یا راس می‌توانستند به درو
جامعۀ خودمان ،یعنی‌کتاب‌خوا ن نبودن ،بگذارند.
تکه ت با ای ن تفاو ی نکرده است .رویه هما ن رویه اس ع و احوا ل چندا ن فرق امروز ه م اوضا
ی نیست .امروز نشانه‌های ی‌کاف ی روانشناس بهانه‌ها دگرگون‌ه شده‌اند .دیگر خواند نکتابها
ت وزی ن و سنگنی ،تظاهر به حضور در ی و فخر به آن ،تظاهر به خواند ن نشریا روش���نفکر
ث وگفتگو ت سخرنانی ،سمینار و بح ت تشکی ل جلسا ی و درخواس ی و ادب جلسات‌شعرخوان
ی سطح ی جد ت توصیه می‌رس دکه« :حاال دیگر زما ن انجا م داد ن‌کارها است .توصیه پش تو باال اس���ت!» همه‌اندرزگو ،ایرادگری ،مفسر و راهنما ش���ده‌ایم .از آنچه بهنا م مطبوعا
پ و توزی ع می‌شود ،ایراد می‌گریی مکه «اینها بی‌خودند ی چا ی یا درون‌مرز ت برون‌مرز نشریا ح باال باشد». نی و سط و به‌دردنخور .مجله و روزنامه باید سنگ
ح باال را ت وزی ن و س���ط ی از ای ن نش���ریا ی نمونه ،یک ت برا ک نفر ه م حاضر نیس��� البته ی
ی خود می‌جنگند -مورد ی بقا یل همچنا ن برا -که چندتایشا ن با وجود هزارا ن مشک ل ما
ی خواندن ی قرار بدهد .چرا؟ چو ن خواننده نیس���تی م و تنها ادعا ی و معن���و ت ماد حمای���
نی و غری قاب ل اس���تفاد‌ه بودن ب س���طح‌پای ی از ای ن س���اده‌ترک‌ه همه را با چو داریم .چ‌ه‌کار
ی ه م اگر ت‌کنیم .البتهگاه ت خواند ن -این‌شکنج‌ۀ زجرآور -راح برانی م و خیالما ن را از باب
ی تکان ی به نشانۀ دلگرم ی انجام‌می‌دهند ،فیلسوفان‌ه سر ی‌کار باارزش س‌کردی م‌کسان احسا ب است ،بسیار خوب‌است .ادامه بدهید! مرد م حتم ًا استقبال می‌دهی مکه «بله ،بسیار خو
ی ازای ن مرد م نیستید؟ اگر همه ی نخواس���ته ش���ما خودتا ن بخش یل مگر خدا می‌کنند!» و
مث ل شما فک‌ر‌کنند ،به‌ب‌ه و چهچه بگویند و امید بدهن دکه «مرد م استقبال‌می‌کنند» آنوقت ج می‌مانند و دستاوردشان ب محتا ال‌ک‌ه به نا ن ش ت سطح‌با پ نشریا دس���ت‌اندرکارا ن چا محکو م به فنا می‌شود!
ط قمار ی عصران‌ه و شبانه ،با بسا ت آنچنان ت مهمانی‌ها و جلس���ا ی از دس از یکس���و همگ
ی،کالفه ی و جوک‌گوی ص و تخته‌نرد و ش���ایعه‌پرداز ت و بز م و رق ب و فور و فو و مش���رو
ح باال ی و سط ف حساب ک جلسه بگذارید آد م دو ت‌ا‌کلم‌ه حر شده‌ای م و غر میزنی مکه«بابا ی
ی از ت بسیار -جلسات ک خورده -با زحم ی دیگر اگر چند شریپا بزند و بش���نود!» از سو
ی یک گ می‌شوند و حت ی سال ن ازغص‌ۀ سرنشنی ،دق‌مر ت برگزا ر‌کردند ،صندیل‌ها ای ن دس
ی دارید؟ بله! معلو م است. ده م تشویق‌کنندگا ن هم پیدایشا ن نمی‌شود .می‌گویی دکار مهمرت
ی مهمرت ا ز‌گرد چ‌ه‌کار س زدن؟ پشت ی لی ش د ر‌کنار اوش��� ن پارک()Ocean Park؟ بستن تو نت و خانه و دست‌پخ ی ناهار و شا م به‌را‌ه انداخ سر ای ن و آ ن شایعه پراکندن؟ دوره‌ها
خ ه م‌کش���یدن؟ در لومنز ( )Loehman’sو مارشالز ( )Marshallsو‌کالیفرنیا ی به ر پذیرای
س رفنت؟ ت ( )California Martپرس‌ه زد ن یا به الس‌وگا مار
ی تا از ب بده ی ترتی ی مه م اجتماع ت و ش���نود پریامو ن‌گرفتاری‌ها ی‌گف ی برا اگر جلس���ها
ف‌کنی ی را حذ ض اگر سخرنان ی و به دنبا ل راه ح ل بگردی ،همه غایبند .در عو دردها بگوی ی نشسنت ی و ساز و تنبور باشد آنقدر می‌آین دکه جا برا ی و شریین ت چا ی جلسه‌ا و چاش���ن نمی‌ماند.
نی و سطح‌باال می‌خواستید؟ نی و سنگ ت رنگ ی بابا! مگر شما نبودی دکه جلسا اگر بگویی« :ا ع رسید؟ مگر شما نبودی دکه فریادتا ن از مگر ش���ما نبودی دکه می‌گفتید باید به درد اجتما
ب می‌شنوی: ف‌کرد ن به‌هوا رفته بود؟» جوا ت تل ی وخورد ن و رقصید ن و بیهود‌ه وق مهمان
19
ک‌کرد ن و اظهار ت چش م ناز ی بکنید ».و بعد ه م پش ی جوان‌ه‌ا‌کار «از م‌ا‌ک‌ه‌گذش���ت ،برا ف شنید ن برایما ن نماند‌ه است!» عقید‌ه‌که« :آنقدر غ م و غصه‌داری مکه دیگر حوصل‌ۀ حر
ی محرتم! از ش���ما ت می‌خواهد فریاد بزنی« :نه خان م عزیز! نه آقا تکه دل ای ن‌گون‌ه اس��� نت از م ن و شما نیست .مشکل ،نپذیرفنت نگذشته ،ازهیچ‌کس نگذشته است! مشک ل،گذش
نت را ی د ر‌کنار آمد ن با خودما ن است .خویش ت است .مشکل ،ناتوان ت و فرار ازحقیق واقعی
یل دنبا ل راه چاره س‌کمبود و عقده ه م میکنیم ،و ای ن‌گون‌ه‌ک‌ه هس���تی م قبول‌نداریم ،احسا ی هستی م و به مسائل ی جد ی سرما ن می‌شود ،خیل ت داری م دیگرا ن فک‌ر‌کنند خیل نیستیم .دوس ی ندارد». نی ه م نبودی م ایراد ی واردیم .حاال اگر به‌راستی‌چن مه م خیل
ژانویه 1983
ن یا هرزه‌درایی؟ ی بیا آزاد
ی همه ی را تجربه می‌کنی مکه برا ی اخری ،روش‌ها و ش���یوه‌های ما ایرانی‌ها ،بهدنبا ل دگرگون
ت را نیافته ی حاک م بر مملکت ،هرگز ای ن فرص تازگی‌دارد .د ر‌گذش���ته ،با وجود روش‌ها
ش دیگرا ن برسانیم. ف د ل خود را بهگو ت و آس���ود‌ه نظرما ن را بگویی م و حر بودی مکه راح
ی اصلی ت باشی م وکنایه و اشاره و استعاره ،پایه‌ها نتوانستی م یا نخواستی م با دیگرا ن روراس
ت و از اشارات سکه سربسته‌تر سخ ن میگف گ و ادبیات‌ما ن را تشکیل‌می‌داد .ه‌ر‌ک فرهن ی سود می‌برد ،آگاه‌تر و فرزانه‌تر جلوه میکرد و محبوب‌تر بود. ت بیشرت و‌کنایا
ف دلتا ن را بزنید، ش بماند -بگویید ،حر ت یا دروغ ک روز به م‌ا‌گفتند آزادید -راس اما ی
داد و هوار بکشید ،انتقا د‌کنید ،شعار بدهید! به نویسندگا نکه سالها از شکست‌ه شد ن قلم
ت افشاگری ی روش ن را نوید دادند ،به دانشجویا ن فرص فریادشا ن به آسمان‌بلند بود ،افق‌ها
ی باورش���ا ن شد و سر دادند و به مرد م وظیفۀ مه م لو داد ن خیانتکارا ن را س�پ�ردند.گروه یکه ای ن حرفها را باور نداشتند ،یا از آخر ت دادند.گروه‌دیگر خود را در ای ن راه از دس
ی را برای‌شان روش ن ساخته ی و احتیاط ،مسائ ل بسیار ش می‌ترس���یدند و آینده‌نگر و عاقبت ی را ،در جای ی و دمکراس چ‌کردند و به دیار دیگر رفتند .شاید می‌خواستند ای ن آزاد بود،کو
دیگر ی‌ا‌کشور دیگر ،تجرب‌ه‌کنند.
21
یکه خورده بودیم، گ از ضربت ج و من ی دو سا ل،گی ما ه م به ای نگوشۀ دنیا پناه آوردیم .یک
ی نشستی م و نظار‌ه‌کردیم .در د ل ایرا د‌گرفتیم ،انتقا د‌کردیم ،فحش ش بر جا ت و خامو ساک
س آهسته‌آهست‌ه و‌کم‌کم ،چون ی به اطرافیا ن خو د‌گفتیم .سپ ف دلما ن را درگوش دادی م وحر ش‌کنند ،صدایما ن را بلن د‌کردیم. ی را آزمای ف یا ممنوع ی‌که‌می‌خواهن دکار خ�ل�ا بچه‌های
ک شد، ی خن ی انتقاد ر‌ا‌گذاشتیم .دیدی م د ل‌گروه ع‌کردی م و بنا او ل از دور و بر خود شرو ت می‌نشیند ف یا ساک ی ندارد ،طر نت را آغا ز‌کردیم .دیدی م ایراد تندتر تاختی م و بد و بریا‌ه‌گف
گ به فحاشی خ و شان‌ه‌کش���یدی م و‌کار را بی‌درن ب ما را با هما ن رویه می‌دهد ،ش���ا یا جوا
ی را ی ایس���تادی م و دیگر ف جو ک طر ک -به‌قو ل معروف -ی ی رس���اندیم .هر ی و هتاک
ش‌گروه ی و سردمداران ی بدتر ش د‌که‌بازیگرا ن اصل ت قرار دادیم .ای ن رویه هنگام مورد عنای ش روزنامه‌نگار، یکه نا م بسیار واال و پر ارز ح برجست‌ۀ جامعۀ ما شدند؛ همان‌های به‌اصطال
ت و رسالت ی را با آ ن همه بار سنگنی‌مسئولی ی همگان نویس���نده و دست‌اندرکار رسانه‌ها س اعتبار روزنامه‌نگار راستنی ،تکی‌ه بر یکه در پ ک می‌کشند؛کسان ی ید ی و اخالق اجتماع آن آنها نیست. ی زدن دکه از ِ جای
کگروه به وسیل‌ۀ دیگران ک نفر یا ی ب خورد ن و تنبی‌ه شد ن ی به ای ن ترتیب ،هر روز شاهد چو
ی است؟ آیا ی ناجوانمردانه‌ا ب و حریا ن بر جا ماندی مکه ای ن دیگر چگونه باز شدیم .متعج
ت م‌ا‌کوتاه؟ این ت و دس ت‌ک‌ه‌گما ن می‌کردی م چو ن خرما بر نخی ل اس ی اس ای ن همان‌آزاد
بود هما ن آزادی‌بیا ن و قل مکه می‌خواستیم؟ یاللعجب!...
ی است .پسر ی افتاد؟ بدبختان‌ه باورما ن ش دکه بله ،ای ن هما ن آزاد آنگاه می‌دانید چه اتفاق
ح ه م خیا ل‌کرد ای ن همان ی همس���ایه‌ما ن و آ ن موجود ساده‌لو نوجوا ن من ،دخرت دانشجو
ف و همس���ا ن یکدیگر ح همردی ت ما دو اصطال گ لغا آزادی‌اس���ت .به‌ناگه���ا ن در فرهن ی ر‌ا‌گذاشتیم و چهاراسب‌ه تاختیم .سخنگو ب هرزه‌درای ی بیا ن ترکی ش���دند :در مقابل‌آزاد
ت و بیگانه ،رهرب و گ و‌کوچک ،دوس نی و زمان ،بزر شدی م و‌گفتیم« :ما هم‌بازی!» به زم
ی را دور ه م دیدی م یا ی یافتیم ،جمع نت را آغا ز‌کردیم .هر جا فرصت خدمتگزار بد و بریا‌ه‌گف
ت‌کرد ن سر با ز‌کرد .فرنگون‌ه از ی دیرین‌ۀ سکو ی در دسرتسمان‌نهادند ،عقده‌ها بلندگو و تریبون
ت و فحاشی ب تهم ش را شنیدی م با چو ی چشم‌خود دیدی م یا نام جا جستی م و هرکه را جلو
ی میا ن سرها درآوریم. ب آبر و‌کنی م و سر نت رنجید‌ه‌کردی م تا از ای ن‌گذرگا‌ه‌کس از خویش
ب زدند ف مرت ی هستیم -او ل برایما نک ی هیجان شنوندگا ن ای ن سخنا ن نیز -از آنجاکه ما ملت
22
غ به‌ه م بافتیم ت و درو ب انداختیم ،راس ی به غبغ س جری‌تر شدی م و باد و تشویقما نکردند .پ و تحویلشا ن دادیم.
ب همان ی اس���ت ،ستایش‌ها ه م بازتا ش‌کردیم :هیجا ن ما مرد م آن ک نکت‌ه را فرامو یل ی و
ش می‌کنند و آرا م می‌شوند و ی زود فروک ی س���رکوفت‌ه اس���ت .ای ن هیجان‌ها خیل عقده‌ها
ی‌ک‌ه‌کف ی آنها می‌نشیند .ای ن جریا ن بارها تکرار شده است .همان‌های بالفاصله خشم‌جا
ش پراکنده و دور می‌گردند. ک می‌شوند و از پریامون ص هتا ب می‌زنند ،خود دشم ن شخ مرت نت برده است. ت خود از خویش یکه خود به دس ش و آبروی ی می‌ماند و حوض آنگاه عل
یل هشیار ه م هستیم .خد‌ا‌کند این ی هستیم ،و ی هیجان خوشبختان‌ه ما ایرانی‌ها،گرچه افراد
ک نفر را می‌توا ن همیشه ب دیگر از ما نگریند .چو ن ی ت خو ی صفا ی را چو ن بسیار هشیار ی همیشه فریفت. یل همه را نمی‌شود برا ب داد ،و ک بار فری فریب‌داد ،همه را می‌توا ن ی
فوریه 1983
ب ه آن‌هایی‌‌ک ه می‌گویند از ایرا ن مگو
نی سا ل شدیم .شمارۀ ی مطمئ ن و استوار وارد دوم ک سا ل از انتشار شوفا ر‌گذشت .ب‌ا‌گام‌ها ی
ی و محبت ی آینده همچنا ن با یار ت و شماره‌ها ت شماس سیزده م شوفار هم‌اکنو ن زیر دس
ی‌کردند، یکه ما را در پیمود ن ای ن راه دشوار یار شما به دستتا ن خواهد رسید .از همۀ آنهای
ت رهنمون ی بجا و درس ی سازند‌ه و مخالفت‌ها ی ه مکه با انتقادها متشکریم .از همۀ آنهای
ش ما را نپسندیدند و خود را از جرگۀ ی راه و رو م‌ا‌گشتند ،سپاسگزاریم .از ای ن‌ک‌ه‌گرو‌ه‌کم ج می‌نهیم. نی حا ل به باورشا ن ار دوستدارا ن و پشتیبانا ن شوفا ر‌کنا ر‌کشیدند ،دلگریی م و در ع
ت با خوانندگانی یکه سر و‌کار ی نگاه داشت ،به ویژه هنگام می‌دانی م همه را نمی‌توا ن راض
ج و روشنفکر باش دکه ما داریم .ای ن خوانندگا نکه هرگروه و دسته‌اش ،راه و آگاه ،نکته‌سن
ش را دارند یکه انتظار ی از چنا ن حمایت‌ها و جبهه‌گریی‌های ی را دنبا ل می‌کند،گاه اثر روش ت ای ن نشریه نمی‌بینند. در صفحا
ی نمی‌توانی م‌کنار بیایی م و به عقایدشان چ رو ص و بس���یار اندک ،به هی کگروه خا اما با ی
ی مشکوک، ی نه‌چندا ن رسا و با چهره‌های یکهگاه و بیگاه ،با صدای احرتا م بگذاریم .آنهای
بو ک نیاکا ن خویش ،به آدا ی خود ،به خا ی مل از ما ای���راد میگرین دکه چرا به ارزش‌ها
ی خود ،از ی قوم ی واال ت ارزش‌ها ج می‌نهیم ،د ر‌کنار تقوی ی خود ار ن و رسو م اجداد س�ن�
24
ش را سر می‌دهیم. ک خوی ی از نیاخا ایرا ن س���خ ن می‌گویی م و قص‌ۀ پرغص‌ۀ هجرا ن و دور
ی می‌کنند ،سر سازگاری ت خود را نف یکه هوی خری ،با اینها نمی‌توانی م‌کنار بیاییم .ب‌ا‌کسان
ی‌کشمکش .باور داری مکه انسان گ داریم‌و دعو نداری مکه هیچ ،اگر الز م ش���ود س���ر جن
یکه میهنش ت و حقری است .به ای ن اصل‌ایما ن داری مکه آ ن‌کس ی‌هوی یب ی‌وطن ،موجود ب ش به آ ن تعل ق دارد- ت وجود ک ذرا ت و تک‌ت ش یافته اس یکه در آ ن پرور ی خاک را -یعن
یکه می‌پروراند تا ی فرزندا ن خود و نسل ی بدآموز برا ت و نمونه‌ا ک خائ ن اس ش‌کند ی فرامو
گ و بی‌مای‌ه شوند. ی ناسپاس ،بدو ن اصالت ،بی‌فرهن چو ن و
ی همان ش را ،یعن ک وطن ی با دکه خا ی رسا فریاد برمی‌آوریم« :شر م بر آ ن موجود ما با صدای
ی داده اس���ت ،به‌دید‌ۀ حقارت ش را در خود جا یک���ه پیکر بیجا ن نیاکا ن و اجداد خاک ک م ن نیست». بنگرد و بگوی دکه آنجا خا
یل می‌گویند« :باید جذب یکه در مقاب ل هر استدال ی هستند ،آنهای یکه هرجاوطن آنهای ی را به ب ایران ی خو یکه می‌گویند سنت‌ها اجتماعی‌ش دکه در آ ن وارد می‌شوی» ،آنهای
یکه ت میا ن آنها و آ ن بی‌وطنان ی اس ی ندارند .چه فرق ی بسپار ،در میا ن ما جای باد فراموش ی ما می‌زنند؟ غری از ت مل گ و هوی ک ایران‌نشسته‌اند و تیش‌ه به ریشۀ فرهن هم‌اکنو ن در خا
ت است؟ یل سخنانشا ن متفاو ک پارچه‌اند و ای نکه هر دو از ی
ت با تو ی از مرد م هموطن ی م���ا،گاه و بیگا‌ه‌گروه ب قوم خ پر فراز و نش���ی اگر در طو ل تاری
نی و چنان چ نقط‌ۀ دیگر جها ن با یهودیا ن چن ک ایرا ن بود؟ آیا در هی ب د‌کردند ،آی‌ا‌گنا‌ه از خا
ش از تو ی و...که بی ی فرانس���وی ،اسپانیایی ،آلمانی ،امریکایی ،روس نکردند؟آیا آ ن یهود
یکور همسایگا ن خود را به‌پای ب تعصب‌ها ت‌کردند؟ آنها حسا ی دیدند ،نفی‌هوی بی‌مهر
ی مهاجر ،حتی ک ا ز‌گروه‌ها ت م ن،کدامی ک میه ن خویش‌نوشتند؟ از تو می‌پرس م دوس خا نت را بی‌وط ن و بی‌ریش‌ه خواندند؟ یکه به‌زور ا ز‌کشور خود رانده شدند ،خویش آنهای
ی از او نفرت ت بدار ،می‌خواه ی دوس��� ت بدار .می‌خواه ت را دوس م ن نمی‌گوی م دش���من
ت دشم ن توست؟ سنت‌ها و یل آیا زادگاه ت ه م می‌خواهد با او بجنگ .و داشته باش ،دل
یکه در آن یکه در آ ن رش د‌کردی؟ مدرسه‌ا گ شدی؟ خانه‌ا ی‌که‌با آ ن بزر ب و رس���وم آدا
ت را در آن ت را و‌گذشته‌ا ت را ،خاطرات ی ؟کوچه‌ای‌ک‌ه در آ ن راه رفتی؟ تو قلب س خواند در نی ج‌ا‌گذاشته‌ای .اگر از اینها نگوییم ،اگر از ایرا ن نگوییم ،ا ز‌ک‌ه و از چه بگوییم؟ اگر سرزم
ف نزنیم ،از چه ب و رسو م خو دکه ما را به‌هم‌می‌پیوندد و از دیگرا ن تمیز می‌دهد حر از آدا
25
س چرا دور ه م جم ع می‌شویم؟ چرا تشکیالت س���خ ن برانیم؟ اگر اینها را نمی‌خواهی م پ
ی بنیا ن می‌گذاریم؟ چرا‌دنبا ل همزبا ن می‌گردیم؟ چرا در خانه ی ایران و سازمان‌های یهود
ف میزنی م و چرا با شنید ن نا م ایرا ن قلبما ن فشرده می‌شود؟ ی حر فارس
ی و نه آ ن یکی ی‌کن ی را نف ی ای ن یک ت مث ل پدر و مادر م ن و توست .نه می‌توان ت و ملی قومی ک از این ت اگر هر ی ی اس ی نیست .طبیع ش‌کرد ن آ ن یک را انکار .توجه به این ،نشانۀ فرامو
یم ی و توجه بیشرت دارد .هر دو برا ی و دلسوز دو مجروح‌و بیمار باشد ،نیاز به نگهدار ن
تکه "با شری اندرو ن شد و با جان ی اس ی یکسا ن دارند و عش ق به هر دو ،عشق و تو حکم
به‌در شود".
مه 1983
ی غربت د ر‌کوچ ه پس‌کوچه‌ها یل ای ن امکا ن را ی همۀ ما بس���یا ر‌گرا ن تما م ش���د ،و خ داد،گرچه برا یکه در ایرا ن ر انقالب هم‌به‌وجود آور دکه ما خودمان ،دیگران ،دوس���تان ،آش���نایا ن و دوست‌نمایا ن و بیگانگان
ب می‌زدی م و چه بی‌خیال ت داد بفهمی م چه بسیار نقش‌ه‌ا‌ک‌ه بر آ را بهرت بشناس���یم .فرص ت خود هو‌ا‌کرد‌ه بودی م -چه آگاهانه یکه با دس��� تکی‌ه بر باد داده بودیم .همۀ آ ن فیل‌های
ی بو دکه چو ن حباب ی‌کاف��� ش باد .تلنگر ت فی ل داش���تند و ارز و چ���ه ناخودآگاه -هیب
ی به ی خانوادگ نی بودند و دوستی‌ها پوشایل .پیوندها ی همۀ انسان‌ها دروغ نابو د‌گردند.گوی
ت به همه آنها ی آبکی .چه راح ی بسته بود و اعتبارها و آبروها در بند مقا م و رتبه‌ها سر موی
ش‌کردیم .دیگر برادر برادر را نمی‌شناسد ،دوست پشت‌پا زدی م و چه آسا ن همه چیز را فرامو
ت می‌کند ،شوهر به ز ن نارو می‌زند ،پدر از فرزند می‌هراسد .همه از ترس ت خیان به دوس ی چسبیده‌اند. ی‌کالهشا ن را بردارد آ ن را دودست اینکه دیگر
ک فاجع ه است. ن آغاز ی یک ه ای ی وا ...ا
ش پرخاشگر از ایرا ن آمده بود :ا ز‌گرد راه رسیده ،پریشا ن و نزار و افسرده ،دلخور و دمغ .نگاه
ی ه م نشسته بودی م و ی سخ ن می‌گفت .روبه‌رو ی شدید ی روح ش از خس���تگ بود و چهره‌ا
ف برای ی ضعی یل مکرر و امید ع و احوا ل پرسید مکه سؤا حرف می‌زدیم .از ایرا ن و اوضا
27
ش بود. شنید ن پیامی‌خو
س آرا م نشسته ،چگونه به خود اجازه می‌دهید دل می‌گفت« :شما سبکبارا ن ساح ل اقیانو نت وکنار دریا قد م زدن ی رف ح و مهمان ش و تفری ش د ر‌گرد برای‌ایرا ن بسوزانید؟ شم‌ا‌ک‌ه همه‌ا
ت می‌دهی م و مبارزه می‌کنی م و از بنی هستید،کجا از حا ل و روز ماکه در ایرا ن جا ن از دس می‌رویم‌باخربید؟»
ت بع د‌گفتگو هنوز ادامه دارد. ک ساع ...ی
ی چه می‌کردی؟» می‌پرسم« :خوب ،ای ن چند سا لکه ا ز‌کار بیکار شده بود
بو ی با دوستا ن و خواند ن‌کتا ی،گاه دیدار و‌گپ ی و موتورس���وار خ می‌دهد« :اسک پاس��� خزید ن د رگوشه اتاق».
ن بود و ما نمی‌دانستیم؟ ...مفهو م مبارز ه ای
ی روغن‌زد‌ۀ فرفری س پوشیدنه؟ ای ن موها ش‌کرد و‌گفت« :ای ن چه طرز لبا رو به پسر جوان ت نمیکنی؟» ش پا ت‌کردی؟ چر‌ا‌کف ت درس ی خود چیه‌برا
ت دارم!» ی دوس ی مُ ده ،من م اینطور ی اینکه دل م میخواد .اینطور ب داد« :برا ک جوا پسر
ت خوبه ،چی ی برا ص مید م چ ت ندارم .م ن پدر م و من مکه تشخی ی دوس یل م ن اینطور -و
تک ن و خودتو شک ل آدمیزاد چ خوش م نمیاد .برو سرو وضعتو درس ی هی بده ،از ای ن جلف‌باز درآر!
خوش ت نمیاد نگاه نکن!
ی پدر م بلن د‌کنم، ت نمیکرد م سرمو جلو ی نزن! م ن همس ن و سا ل تو بود م جرٍ أ ف زیاد حر چه برسه به اینکه جوابشو بدم.
یو ت باش ی مث ل پدر ت آزادیه ،اگه می‌خواست ی در نیار! اینجا مملک -تو ه م دیکتاتورباز
ی اینجا؟ چرا آزادی ی آورد ب بود همونجا می‌موندی .چرا بر م داشت منم‌مث ل تو باش م خو ی ما جوونا بده؟» ی شما بزرگرتا خوبه ،برا برا
ت نزن!» ی‌گنده‌تر از دهن یل موقوف ...حرفا -فضو
ت می‌کشد. ث ب ه بن‌بس ل همیشه ،بح ...و مث
ف میکرد« :باالخره خواستگارو ر د‌کردی م رفت .آخ‌ه قربو ن شکلت! ت تعری مادر دخرت داش
28
یلکه یه ش���وهر و یه دخرت و یه پس���ر بیکار ت و خونه ی و بی‌پو ی و دربه‌در ی ای ن بدبخت تو
ک نونخور دیگه ه م به س���پا‌ه خودمون وردل���م‌موندن ،مگه دیوونه‌ا مکه یه دوماد بیکار ،ی ت یه ساله ت دوماد سرخون‌ه بشه .میگف یل میخواس ی نبود ،و اضاف‌ه‌کنم؟ پسرک‌جوو ن بد
ت زنشو میگریه مری ن یه آپارتما ن میگرین. ت پید‌ا‌کن‌ه دس��� بکار میگرده ،هروق داره عق
ی شده؟ حسرت ش اضافه بشه.که چ ی خود م‌کمه ،حاال غص‌ۀ دخرت‌ه ه م میخواد رو غصه‌ها
ت دلمو ن به چندر ی ای ن دیار غرب از دل م بریو ن رفته دوماددار ش���دم؟ نخری الز م نکرده! تو ف شده .ازکجا بیارم؟ ا ز‌کجا؟» ش بود اون مکه نص غاز بهر‌ۀ پو ل خو
ک‌کال م بشنو از مادر عروس ...ی ژوئ ن 1983
ن ثواب ی‌گرا بها
ش نشسته‌اند .بچهها در ش ت‌ا‌گو ی ش���لوغ ،آدم‌ه‌ا‌گو ت و در اتاق‌ها خانه پر از مهما ن اس���
ی سر و‌کل‌ۀ ه م زدن ق جم ع هستند و با ویدیوگی م ( )Video gameو تلویزیو ن و تو ک اتا ی ب این‌سو و ت تا خان م زبر و زرنگ ،مرت ت هش ی است :هف مشغول .در آش���پزخانه بروبیای ی س���االد ش را به‌ه م می‌زند ،یک ی خور آنس���و می‌دوند :یکی‌در فر را باز می‌کند ،دیگر
ق پذیرایی ،آقایا ن دو به دو با ه م مشغو ل معامله ی میوه‌می‌چیند .در اتا ت می‌کند ،یک درس
ی می‌خندد ،دیگری ش پرس‌وجوگر است .یک ی چشمان ی می‌نالد ،دیگر ب هستند :یک و‌کس ی موقر و میانسال ی به سخنا ن مرد ی او را نگاه می‌کند .یکی‌دو نفر ه م با بی‌حوصلگ زیرچشم
ق ناهارخوری، ش می‌دهند .در اتا گو ف می‌کند ی موعظه‌وار راتعری -که بلند بلند حکایت
ی‌کریستا ل روی ی نقره و خورش‌خور ی سین ب و‌کارد و چنگال ،تعداد هفتاد هش���تاد بشقا ی میز با ر‌کنار ت ه م آماده است .رو ی وسایر مخلفا ی و ترش میز چیده شده است .نا ن و سبز
ک می‌زنند .ظهر نی چشم ت خنک‌کنند‌ه و اشتهاآور رنگ ع نوشیدنی‌ها ،مشروبا اتاق ،انوا
گ غذا هم ب و رن شآ ی دارد و میز خو ی ناهار مفصل اس���ت .همه چیز نش���ا ن از مهمان
ی است؟ ی خورا ن است؟ دورۀ ناهارهای‌آن‌چنان س شریین ای ن‌گما ن را بیشرت می‌کند .مجل
ی به قیاف‌ه و سر و وض ع صاحبخانه ،حکایت شاور ( )Showerو بند ابروست؟ خری! نگاه ت و با دو فرزند ی نشسته اس ی مبل ش و‌گریان ،رو ی می‌کند .خانم ،سیاهپو ی دیگر از ماجرا
ی ای ن سه نفر در آ ن زما ن و در آ ن مکا ن بیگانه‌اند .شاید ک می‌ریزند.گوی ش آهست‌ه اش جوان ی ب‌ه‌کارشا ن ندارد چو ن سر همه با مسئله بسیار مهم ی زیا دکار ی آنجا هستند.کس هم‌اشتباه ت و بس. ی‌گر م اس ی و نوشیدن ی خوردن و اساس
ی صاحبخانه است .بساط ت آقا ت درگذش��� ی‌کردید .امروز روز هف ت پیش‌بین بله ،درس���
ی است، ط سورچران یل همچنا ن بسا ش و عشرت ،و ط عی ت و نه بسا ی اس برپاشده‌ن‌ه مهمان آنه م به‌صورتی‌زشت.
ی نشا ن داد ن غ م و ماتمشا ن ای ن شک م وامانده را پر ی بمرید و دیگرا ن برا مگر می‌شود یک ی است؟ بشقاب‌ها پر و خایل ی و ناشایست از مرغ‌و پل و‌کنند؟ ای ن چگونه مراس م غریانسان
ش بادمج���ا ن و عدس‌پلو و حلوا ،بدون ی به‌ب‌ه و چهچه از مز‌ۀ خور میش���وند و زمزمه‌ه���ا ی به چهرۀ‌ماتمزد‌ۀ خان م صاحبخانه و اندو‌ه‌گرا ن او ،به هوا می‌رود. نیم‌نگاه
ی خان م صاحبخانه غذا می‌برند و اصرار ی را پر می‌کنند و برا چند نفر با انصاف‌تر بشقاب نی مریی!»... ی از ب ی‌کنی؟ دار ی‌گری‌ه و زار می‌ورزن دکه« :بخور تا جو ن داشته باش
ی سرد به س می‌نشیند .نگاه ب هر بینند‌ۀ حس���ا ی تیز ،به قل خ خانم ،چو ن خنجر لبخند تل
ی و‌گالیه‌آمیز می‌گوید« :شماها غذاتونو بخورین ،فکر م ن نباشنی، جمعیت‌می‌اندازد ،پرمعن
م ن دیرتر میخورم!»
ی و‌کنیاک ب و ویسک ی شرا یل میش���وند و همراه آنها لیوان‌ها بش���قاب‌ها هنوز پر و خا ش می‌شود. ی اص ل قضیه فرامو ه م.کله‌ها دار دگر م می‌شود ،بخار معد‌ه به مغز می‌زند و‌گوی
ت دارند برای ی بی‌انصافشا ن پیداس ی دور ه م جم ع شده‌اند .از نگاه‌ها هر چند نفر درگوشه‌ا
ی خودشا ن را میگرین دکه قهقه‌ه نزنند. ی جلو ف می‌کنند ،البته خیل ک ه م تعری یکدیگر جو نت حلوا را می‌گرید «با برنجه؟ با آرده؟ عجب ،چه خوشمزه ی دستور پخ ی از دیگر خانم
ش را می‌گذارد« :آره دیگه امروز روز آخره .فردا باید ی فردای ی قرار سلمان اس���ت!» دیگر ی از ای نکه امروز یل‌گوی ی ندارد ،و ش ایراد یه ذره به سر و وض ع خود م برسم!» سر و وضع ی می‌کند. س سبکبار ش به‌پایان‌می‌رسد ،احسا وظیفه‌ا
ی تکا ن می‌دهد. ش را به نشانۀ دلخور ک می‌شود .سر ی نزدی دوست ی است؟» می‌گویم« :ای ن چه بساط
31
ک هفته ب عزا را نباید ی ت است ،رس��� م اس���ت ،می‌گویند صاح ب می‌دهد« :س���ن جوا
ت رفته‌اش شگر م شود و‌کمرت به یاد عزیز از دس ش بود تا سر تنه‌ا‌گذاش���ت ،باید دور و بر ب دارد». باشد .سفر‌ه ه م باید انداخته شود ،ثوا
ی راکه م ن می‌بینم ،در میا ن ای ن جم ع هفتاد هشتاد نفری، ت من؟ ای ن خانم ی دوس چه ثواب ت و فکر و روحش ش در میا ن جم ع اس ی می‌کند .خود س تنهای از هر زما ن دیگر بیشرت احسا
ش بخریم ،بهای ص درگذشت‌ه آمرز ی شخ ی برا نی‌کارهای ی دیگر .اگر می‌خواهی م با چن جا ت و سنگنی! ب بسیا ر‌گران‌اس ای ن ثوا
ژوئی‌ه 1983
-دور ۀ دو م -
ن و نبودن ،1983سا ل بود
ب رنگ‌پرید‌ه دارد ش است ،آفتا گ و می عصر روز یکشنبه او ل ژانویه 1984است .هو‌ا‌گر
ت س‌ر‌گذاشتیم. یکه پش ب می‌کند و م ن به سا ل‌گذش���ته فکر میکنم .سا ل پرآش���وب غرو
یکه به‌یم ن وجود خربنگاران، ی چشم م رد میش���وند :تصاویر ک از جلو رویدادها یکای
ی همکارا ن و همقطارا ن خودم ی -یعن ی همگان روزنامه‌نویسا ن و دست‌اندرکارا ن رسانه‌ها
ت و هر دقیقه از تلویزیون‌ها ش روز تمام ،هر ساع ت و ش��� در سراس���ر دنیا -سیصد وشص
ی‌کلم‌ه‌ها و نوشته‌ها به‌خاطر سرپدیم .به مغز م فشار می‌آور م تا به یاد آور م از دیدی م و از البه‌ال
ک بیشرتی ن اثر را ی‌که‌شنیده‌ام ،خوانده‌ا م و دیده‌ا م،کدامی مجموعۀ ای ن همه اخبار و اطالعات
ی سیاست ک روند اساس ک مرا به اندیشه‌واداشت‌ه و خالص‌ه‌کدامی ی م ن‌گذاشت‌ه،کدامی رو دنیا را قل م زده است.
نی و پریشا ن میشوم. ت غمگ ب ای نکه از به یاد آورد ن همۀ آنچ‌ه‌گذش���ته است ،سخ عجی
س میکنم .چو ن می‌بین م آنچ‌ه‌ک‌ه به یاد م مانده ،تلخی ت به همکاران م احسا ی نسب خشم‌زیاد
ت و قت ل نفس .جوان‌ها هستن دکه در ی،کشتار اس ت و دگرگون ت اس��� ت و زجر ،وحش اس���
35
ک و خون‌می‌غلتند ،پدر و مادرها هس���تن دکه می‌گریند،کودکا ن خردسا ل هستن دکه در خا
ی‌کشید‌ه می‌شوند .حکایت ،حکایت ی و آنسو ش ناام ن زنانی‌وحشت‌زد‌ه به این‌سو آغو
ی میشوم، ت روزنامه‌نگارا ن عصبان ی است .بله ،از دس ی و بی‌خانمان ی و س���رگردان آوارگ
چو ن می‌بین م چقدر بی‌رحمان‌ه تما م سا ل به دنبا ل ای ن خربها رفتند و چو ن مردارخوار ه‌ر‌کجا
ی بود ،حاضر شدند. ی و نیست نابود
ی جز ت و وقایع‌نگارا ن چاره‌ا نی اس��� خ جها ن امروز ما هم ت تل آیا اینه‌ا‌گناهکارند یا واقعی
گ است .به ی و جن یکه می‌نگرم ،می‌بین م درگری خونریز ی آ ن ندارند؟ به ه‌ر‌کشور بازگوی ی دل‌ناپذیر ،وامانده و سرخورده است. ش تنش‌ها هر ملتی‌ک‌ه می‌اندیشم ،می‌بین م د ر‌کشاک
ی هستند ،مشت‌ه‌ا‌گر‌ه‌کرده‌اند و شمشریها همه از نیا م درآمده‌اند. قیافه‌ها و چهره‌ها عصبان ی برید ن ِ سر ی برا ی یا هرگروه ی هرکس��� گ و دندان‌نش���ا ن می‌دهند.گوی همه به ه م چن
ی جنوبی ،در افریقا ،در آسیا ،در ش را تی‌ز‌کرد‌ه است :در خاورمیانه ،در امریکا ی‌کارد دیگر اروپا و در امریکا.
ی و دلمشغویل ش بودیم ،پیش‌درآمد تاریک ت و شاهد ی است .آنچ‌ه‌گذش ی غم‌انگیز دورنما
ج‌کرده‌اند و به آنا نکه می‌خواهند در یل ی همه ناجوانمردان‌ه با خود و با دیگر ت.گوی اس��� ی داده نمی‌شود .آ نکه می‌خواهد نی امان ی خود را بگذرانند ،چن ش روزها ش و آس���ای آرام یکه می‌خواهد از ک رانده میش���ود .آ ن دیگر ی بماند ،به‌زور و به‌جرب از آ ن خا در خاک���
گ حصارها نگه‌داشت‌ه می‌شود .آ نکه ی فرا ر‌کند ،به‌زور و با غ ل و زنجری در زندا ن بزر سرزمین
ی را ی و شاداب ت بربد و مز‌ۀ جوان ش لذ ت زودگذر زندگی‌ا می‌خواهد با تما م وجود از لحظا
س‌گلوله‌ها بچشد ،ا ز‌کنار همسر و خانواده‌اش‌جدا می‌شود و هزارا ن‌کیلومرت دورتر در تریر
ج و بیماری ی سراسر رن ی می‌خواهد به زندگ س و زار قرار می‌گرید .آ نکه چندی ن هفته به‌التما
ب خشک ی چو ن چو ت بیمار ش را -که از شد ی چروکیده‌ا ت و پا خود خاتم‌ه دهد و دس ی می‌شود .هزاران ی و دادگاه محکو م به زندگ ی قاض شده‌اند -به داما ن سر د‌گور بسرپد ،با‌رأ
گ فرستاد‌ه می‌شوند تا هزارا ن هزار جوان ی جن ب به‌جبهه‌ها هزار سرباز جوا ن سال م و شادا
ی‌کنند .آنوقت سرباز دیگر را بکشند و خو د‌کشت‌ه شوند ،چو ن باید نا م میهنشا ن را پاسدار
یکه فریاد برمی‌آورد« :نمی‌خواه م زنده بمانم» به زور سر م و ک بیمار بی‌پنا‌ه و بی‌کس دخرت ت لکه‌دار ی انسانی ی نکرده نا م واال س‌کشید ن واداشت‌ه می‌شود ،تا خدا ی به نف تغذی‌ۀ اجبار
نشود!
36
س آمار یونس���کو ( ،)Unescoدر سا ل‌گذش���ته ،پانزده میلیو ن‌کودک یلکه بر اس���ا در حا
ت میلیو ن ساکنان ت رسیدند ،دویس ی به هالک ی و بدغذای ی جها ن سو م ا ز‌گرسنگ د ر‌کشورها
نی برد ن یک ف‌کرد ن و از ب ت دنیا) در حا ل مصر ک بیس���ت م جمعی یی ایاالت متحده (یعن
ی تازه‌ای ،ورزشگاه ی دیگر ،هر روز رژی م غذای ی دنیا هستند .از سو پنج م تولی دک ل مواد غذای نی امریکا می‌روید تا به مبارزه با بیماری ف هرز از زم ی مث ل عل و باش���گاه سالمتی‌جدید
ت دیگر برای ی اس��� که البته ای ن ه م راه ش برخیزد ی و اضافه‌وزن‌مردم همه‌گ�ی�ر چاق ی دیگر. مصرف
ی پیشرفته و مرتقی ،آ ن مقدار مواد نی محاسبه ،اگر سا لگذشته ،مرد م‌کشورها باز ه م طب ق هم ی می‌کردند ،آن نی بردند،گردآور ی خود سرازی‌ر‌کردند یا بیهود‌ه از ب ی راکه به زباله‌دان غذای
ی جان ک و فقری را ندارند ،ا ز‌گرسنگ ی خش ی جز تولد در س���رزمین طفال ن معصو م‌ک‌ه‌گناه نمی‌سرپدند.
ک در مقاب ل قیاف‌ۀ آ ن سربازا ن و تصویر چهرۀ ای ن‌کودکا ن در مقاب ل آن تصویر چهرۀ ای ن دخرت ی زنده ماندنت ی را بیا ن می‌کند :ای نکه برا خ و‌گزنده‌ا ی تل شکمبارگا ن بی‌خیال ،دوگانگ
ی و رهربی ت را دیگرا ن قل م می‌زنند .فرمانده ط پایا ن هستی‌ا دیگران‌تصمی م می‌گریند و خ ب ه م در این ت قهرمانا ن زشت‌خو و زشت‌کردار افتاده است .مذه ملت‌ها و انسان‌ها به‌دس
ت سخنانشان ی می‌زنند ،در پش ی جها ن حرف ش نیست.اگر رهربا ن مذهب ی بی میا ن بازیچه‌ا
هزارا ن دلی ل تاجران‌ه و بده و بس���تان‌های‌حسابگران‌ه نهفته است .اگر رهرب آ ن‌کشور د م از
ی از آن یکه م ن و شما تنها تعریف ش آ ن آزادی‌و عدالت ی می‌زند ،منظور ی و ح ق زندگ آزاد ش از همه آتش ی عدالت‌گسرتی‌می‌کنند ،خود بی یکه ادعا را به‌خاطر داریم ،نیست .آنهای ی را دام ن می‌زنند. بی‌عدالت
تکه چو ن سا لگذشته ،سا ل قب ل از آ ن یا سال‌های ی از پیش‌درآمد سا ل جدید ه م پیداس گوی
ی به نا م بود ن یا نبود ن و ماند ن یا ی مبارزه‌ا ت برا ی اس��� ن دیگر ،ای ن سا ل ه م میدان پیش�ی� ی در مقاب ل نبود ن و نماند ن چ‌ه‌کسا ن دیگر؟ یل بود ن و ماند ن چ‌ه‌کسان نماندن .و عصر حاضر عصر تزویر و ریاست،
روزگار قهرمانا ن دورو،
ی‌کمرت از متوسط با شعور
37
ت،کوردل، ی اصال ب
فرصت‌طلب،پرمدعا.
ی سنگی، ت بت‌ها ج محبوبی او
با دو چش م شیشه‌ای،
بی‌ترحم ،بی‌عطوفت ،بی‌صفا.
ی‌کوکی، ی بازار عروسک‌ها دور‌ۀ‌گرم بیاراده ،بی‌نشان ،بره‌صفت
ت ک آگاه به زیر و ب م هر تشریفا لی ت شدن ،بوس‌ه زدن خ م شدن ،راس
نوکروار
ت دستا ن به خون‌آلوده. پش
عصر حاضر عصر نامردی‌هاست. ی و قت ل و دروغ، قر ن آدمکش
ت زد ن بر ت ن دوست، خنجر از پش
عصر فریاد مدد را نشنید ن ا ز‌کس.
قر ن خوش‌رقصا ن و خوش‌خوانا ن بی‌غم،
روز خو ب ناکسان ،نامردمان،
زور در بازو ی زرفروشان ،جریه‌خواران ح ق همیشه دوستدار ظالمان. هرکه از اینا ن نباشد
ت نابو د‌گردد عاقب
ت ن رنجور و نحیفش
همسفر با دو د‌گردد...
یکشنبه او ل ژانویه 1984
ت گیرند... گر حک م شو دک ه مس
نی تلف نکردند و با ت خشمگ ی بهش���د س از پایا ن برنامۀ رادیو ،هموطن یکشنب‌ۀ‌گذش���ته ،پ
ی نیستند .ایشا ن می‌گفتند ی راض ع مجدد برنامۀ رادیو امید به هیچ‌رو ش‌گفتن دکه از شرو پرخا
ت برنامه بسیار خشنود ش���ده بودند و امیدوا رکه ما و دیگر دست‌اندرکاران از تعطیل موق
یکه در ص بهگفتۀ ایش���ا ن «آنهای ی و به‌خصو ی ایران ی و تلویزیون���یو مطبوعات رادیوی���
ت می‌کردند» س آ ن بود خدم ی‌که‌سانسور و خفقا ن پای‌ه و اسا رژی م‌گذش���ته ،در دستگاه
ت از سر مرد م برداریم. ی بنشینی م و دس ش���رمند‌ه باشی م و زبان‌برید‌ه و قلم‌شکست‌ه د ر‌گوشه‌ا
ی ما قائ ل بودند: ک وظیفه برا ی امروز می‌دانستند و تنها ی ایشا ن ما را مسئو ل سرگشتگی‌ها س از آ ن سکوت». ت ایرا ن و پ ی از مل یگذشته ،معذرت‌خواه ف به خطاها «اعرتا
ش را چندی ن بار دیگر از زبا ن چندی ن نفر ت نادید‌ۀ پرخاشگر،که شاید نظری سخنا ن ای ن دوس ی‌گفته‌ها و سخنا ن ایشا ن نشستم. ت و به ارزیاب دیگر ه م شنید‌ه بودم ،مرا به اندیشید ن واداش
ض او ل ای ن هموطن ت مسئله را با ه م تجزی‌ه و تحلی ل‌کنیم .اگر فر ی صور بگذارید داده‌ها
تگذشته ت سانسور و خفقا ن به دستگاه رادیو و تلویزیو ن و مطبوعا ق صف محرت م را در اطال
39
ش می‌آی دکه آیا سانسور و خفقا ن تنها حاک م بر ای ن دستگاه بود؟ قبو ل‌کنیم ،اینس���ؤا ل پی
ی‌کار ی همگان گ با رسانه‌ها ی و ...هماهن ی دیگر دولتی ،آموزشی ،سازمان آیا دس���تگاه‌ها نمی‌کردند؟
ت چرا .جو مذکور،گری م به باور ایشا ن جو خفقان ی خواه د‌گف بهگمان م هر انس���ا ن منصف ش را بگذاریم ،بر ش یا هر چ‌ه‌ک‌ه اس���م ی و آرام ی جو آزاد و سانس���ور و به باو رگروه دیگر
سو ک و مهند ی پزش س چرا هیچ‌کس از ش���ما ت حکمفرما بود .پ یکایک‌ارکا ن مملک ی دانشجو نمی‌پرسد و نباید برپس دکه ی‌کاسب ،از ش���ما ی‌کارمند ،از شما وکیل ،از ش���ما س می‌خواندید یا چرا در آ ن وزارتخان‌ه‌کار می‌کردید؟ شاید بگویید: چرا در آ ن دانشگاه در
ی مهم‌تر و حساس‌تر ی همگان ی اینکه وظیفۀ‌روزنامه‌نگارا ن و دست‌اندرکارا ن رسانه‌ها «برا
ک نفر تکه ی ت اس ت و حساسی نی اهمی ف را می‌پذیرم .به دلی ل هم اس���ت!» بله ،ای ن حر ک برنامه‌ساز ،یک ک نویس���نده ،ی ت‌کند .ی روزنامه‌نگار نباید به خود اجازه دهد س���کو
ش خود ی وظیفه دارد در هر جو و فضا و مکانی ،بیشرتی ن‌کوش��� ک مطبوعات خربنگار و ی
ت و اگر تکرده اس نی بهکا ر‌گرید .اگر روزنامه‌نگار ننویسد خیان ت راست ی ارائ‌ۀ خدم را برا ی‌کار آمدن ی رو ت است ،چو ن راه‌را برا ت‌کند خیان ی سکو ی و تلویزیون برنامه‌ساز رادیوی روزی‌نامه‌نویسا ن هموار می‌کند.
ی سانس���ور ی و ش���رقی ،نوع ی غرب ی در دمکرات‌تری ن‌کش���ورها یادما ن باش��� دکه حت���
ت خودسانسوری، ی سای‌ه انداخته اس���ت .حا ل چه به صور ی همگان همواره بر رس���انه‌ها
ح عالی‌ۀ کشور. ی مصال ی پریو دمکراس ی فشار و یا ب‌ه‌گفت‌ۀ‌کشورها ی،گروه‌ها دیگرسانسور
ی را ننویس���د یا نگوید، ی خرب ی مث ل امریکا ،روزنامه‌نگار ت من! اگر در مملکت بله دوس���
ت به سود ی دول ت یا از دیدگاه سخنگو ت خارج‌ۀ‌کشور نیامده اس چو ن در آگاهینام‌ۀ وزار ی ا ز‌کشورهای یل اگر در یک ت است .و ی وطن‌پرس ت نیست ،آ ن روزنامه‌نگار موجود مملک
ی در ی و فریب ،سع چ ریاکار ت و صمیمیت ،بدو ن هی ی با همۀ صداق جها ن سوم ،خربنگار
ی از ش می‌خورد ،چو ن شما وگروه ت به‌پیشانی‌ا ی هرچند ناچی‌ز‌کند ،مهر خیان ارائ‌ۀ خدمت ی در دستگاه‌سانسو رکار می‌کرد‌ه است. همفکرانتا ن بر ای ن اندیشه‌ای دکه و
ی در نی حت ک روزنامه‌نگار راس���ت ت من! بگذارید به ش���ما اطمینا ن بده مکه ی یل دوس��� و ی از آ ن را بنویس���د. ط می‌تواند اگر نه همۀ حقایق ،بلک‌ه‌گوش���ه‌های خفقان‌آورتری ن ش���رای
ی ایران ،افراد خوش���بختانه‌در میا نگروه نه چندا ن زیاد مطبوعاتی‌ها و رادیو تلویزیونی‌ها
40
ت صادقان‌ۀ خود به اعتال و باال بردن ی ه م بودن دکه با خدم باصالحیت ،مسئو ل و شرافتمند
ی و جاه‌طلبی ،وظیفۀ اصلی ی‌کردند .البته فرصت‌طلب ی‌کمک‌ش���ایان ت روزنامه‌نگار حیثی
ش در ی را ه م از یادش���ا ن برده بود .ویل‌آیا به خاطر ای نگروه بسیا رک مکه نمونه‌های ش���مار ت و رادیو تلویزیو ن به پیشگاه تما م دسته‌ها و‌گروه‌ها موجود است ،همۀ‌خدمتگزارا ن مطبوعا
ی‌کارمند، ی دانشجو ،شما ی شما ی از سو ی به نمایندگ س چ‌ه‌کس ت ایرا ن بدهکارند؟ پ مل
ت ایرا ن باشد؟ اگر ی مل ب و بی‌شمار دیگر باید جوابگو ی‌کاس ی استاد دانشگاه ،شما شما
ی داریم. نی وام ی الز م است ،همه به یکدیگر چن باید حساب‌ها روش ن شود ،اگر پوزش‌خواه
ت را ی‌گا‌ه و بیگاه ،پو ل مل ت بخواهی دکه ،با اعتصاب‌ها ی دانشجو باید از م ن معذر شما
تکار به نحوی ی‌کارمند،که از هر ساع س بخوانند .شما هدر دادید و نگذاشتید دیگرا ن در
ت و به فکر پ‌ر‌کرد ن جیب ت نمی‌سوخ ی نیمه‌کار‌ۀ مملک در می‌رفتید ،دلتا ن به حا ل طرحها ب،که با احتکار و‌گران‌فروشی ی‌کاس ت بخواهید .شما ت معذر خود بودید ،باید از پیشگاه مل
ی‌کنونی ت دولت‌ها ی عضو هیئ ت بخواهید .شما به نارضایی‌ها دام ن می‌زدید ،باید معذر ت بخواهید .شمای نت به آنها ،معذر غ‌گف ت و درو ب‌کرد ن مل ن باید ،به‌خاطر خوا و پیش�ی�
ش شده بودید، ک ه مکه ،به‌جای‌مداوا و معالج‌ۀ بیماران ،مقاطعه‌کار و بساز و بفرو پزش���
باید در مقاب ل وجدا ن خود ش���رمند‌ه باشید .اگر سخ ن ا ز‌گناهکار است ،همه بودی م و اگر ب بودیم ،همه بودیم -بدون س نبود .اگر فریبکار و دغ ل و عوام‌فری مسئو ل نبودیم ،هیچک
استثنا .به قو ل شاعر:
گر حک م شو دکه مس ت‌گریند ت‌گریند در شهر هر آ نکه هس
ت موجود یل آیا ای ن تنها راه ح ل مشکال ی بدهکاریم .و س همه به همدیگر پوزش‌خواه پ نت از آنچ‌ه‌گذشت؟ نت و تجربه آموخ است ،یا پن د‌گرف
ش چند ت تنها بر دو ی اخری مملک ی بر ای ن باورن د‌ک‌ه‌گنا‌ه نابس���امانی‌ها اگر هنوز ه مگروه
ت نگرا ن آینده شد .چو ن این‌گون‌ه اندیشیدن تن ،چن دگروه یا چند دسته است ،باید به شد ی اخری ک ما به وجود نیامده است .رویدادها ت هنوز در یکای س مسئولی تکه ح نشانۀ آ ن اس ی نیندازیم ،بلکه خودمان ش دیگر ی را به دو ه م یادما ن نداده است‌گنا‌ه ه‌ر‌کمبود و ضعف
ت بودم، ی از آ ن را بر عهد‌ه بگرییم .یادما ن باشد اگر م ن روزنامه‌نگار آ ن مملک ه م‌گوشه‌ا ک آنجا بودید. ب و وزیر و وکی ل و پزش شما ه م‌کارمند و دانشجو و‌کاس
یکشنبه 8ژانویه 1984
دیدار از پاناما وکستاریکا
ی‌کشور ی خارج ب سرمایه‌ها ی جل س شورا ی‌گراردو پالئز ( )Gerardo Pelaezرئی از سو ت متحده ،از ایرانیا ن مهاجر عالقه‌مند دعوت پانام���ا و از طری ق انجم ن ایرانیا ن مقی م ایاال
ج جیب ی در پاناما ،به خر ی بازدید و مطالعه در بارۀ امکا ن‌کار یا سرمایه‌گذار شده بو د‌که‌برا خود ،به ای ن‌کشور بروند.
ج روزه ک دیدار پن س انجمن ،وس���ای ل ای ن س���فر فراه م ش���د و ی ت نادر صالح ،رئی به هم
ی و هژبر یزدانی ،به آ ن افزود‌ه‌گردید .شانزده نفر، ی رضای ت عل ا ز‌کشو ر‌کستاریکا نیز ،به دعو
ی این ش ت ن از آقایا ن عالقه‌مند ،روز یکشنبه 22ژانویه 1984راه جوش ج زو متشک ل از پن
ت قابلتوجه بو دکه ی م ن روزنامه‌نگار ،از چند جه سفر شدیم .این‌بازدید دوازد‌ه روزه ،برا ی به آ ن چند بخ ح و تفصی ل بیشرت ش‌کوتاه‌خود ،با شر د ر‌گزار ش پرداخته‌ام. ی -پاناما پاناماسیت
س هررا ( )Omar Torrijos Herreraمی‌شوی م و ب وارد فرودگاه عمر توریهو یکشنبه ش���
ت ( )Marriotواق ع در مرکز ی پالئز قرار می‌گریی مکه ما را به هت ل ماریو مورد استقبا ل آقا ی هتل ،برنامۀ چند روز آینده را به دستما ن می‌دهند و ی می‌کند .در ها ل ورود شهر راهنمای
42
ح فردا ما را به حا ل خود می‌گذارند. تا صب
ک پسر جوا ن،که راهنمایا ن ما هستند ،به سراغمان ح روز دوشنب‌ه 23ژانویه ،دو دخرت و ی صب
ی با ک روزه ( )Sight Seeingدر شهر می‌برند .پاناماسیت یی ی‌گردش��� می‌آیند و ما را برا
ک شهر ی ندارند ،ی ت ویژه‌ا ت و شخصی چ هوی یکه هی بانک‌های‌فراوا ن و س���اختمان‌های
س ملی ی لبا ی به ت ن دارن د‌ک‌ه‌گوی یل به‌نظر میآید .بیشرت مردا ن ش���هر پریاهن بس���یار معمو
ی دیده ف پلیس‌ۀ ریز آکوردئون ی سین‌ۀ آ ن دو ردی ت جلو نی‌کوتا‌ه است ،در قسم آنهاست :آست
ی از سیاه و سفید ت ترکیب ی شلوار می‌افتد .جمعی یکوتاه دارد و رو می‌شود ،در دو پهلو چاک
ی سرگرمند .مرسد‌ه راهنمای ی دست ش‌کارها ت و سرخپوستا ن بیشرت به‌فرو ت اس و سرخپوس
ی پاناما ی از این‌سرخپوستا ن هنوز در جنگل‌ها ت نخورد‌ۀ زیاد ما می‌گوید« :قبای ل دس���
ق دارند: ی فر ی می‌کنند ».سرخپوستا ن پاناما با سرخپوستا ن امریکای ی زندگ ت بدو به‌صور ک روزهای ی اظهار عالقه‌می‌کنی م سفر ی ک و قدشا ن‌کوتا‌ه است .چند نفر اندامشا ن‌کوچ
ت قرار می‌گرید و رد می‌شود. ت اکثری ی از ای ن قبای ل داشته باشیم .پیشنهاد مورد مخالف به یک ت و سرمایه‌های ی اس ی جنوب س امریکا ح می‌ده دکه« :پاناما سوئی ی دیگر توضی ی راهنما تون
ی می‌دهند و در ی پاناما بهر‌ۀ خوب ظ ام ن هستند .بانک‌ها ی در ای ن‌کشور از هر لحا خارج
س‌کار آنهاست ».راهنمایا ن ما ،آموزش‌دید‌ه و آگاه ،مشغو ل تبلیغ ی اس���ا نی حال‌رازدار ع هستند.
ی دو ی‌گوناگو ن و دیدارها ی روز سه‌ش���نبه 24ژانویه و چهارشنب‌ه 25ژانویه ،نشستها برا
ی جلب ف شورا ت با نمایندگا ن مختل ی شده اس���ت .مالقا ت پیش‌بین س���اعت‌ب‌ه دو ساع
ک و آمار ی دقیق ،اسناد و مدار ت مفصل ،برنامه‌ریز ی خارجی ،همراه با توضیحا سرمایه‌ها
ش از آ ن انداز‌ه‌ک‌ه‌گرو‌ه انتظار داشتند ،پانامایی‌ها را مایل ی و بانکی ،بی ی و‌کشاورز اقتصاد ب ایرانیا ن و سرمای‌ۀ آنها نشا ن می‌دهد .آنها دلشا ن می‌خواهد از ای ن سف‌ر‌گزارش‌هایی به جل ی هنوز در امریکا ت انجم ن با سایر ایرانیا ن در میا ن بگذاریم ،تا اگ‌ر‌کسان تهی‌ه‌کنی م و در جلسا ی نشده‌اند به پاناما جلب‌شوند. موف ق به انجا م‌کار
س از شا م ه م فرصتی یکوتاه .پ ی اسرتاحت ت برا ی اس ی و ناهار و شا م،گریز زما ن‌کوتا‌ه ناشتای
ی ماکه اهل ی هت ل سرشا ن ر‌ا‌گر م‌کنند و برا یکه د ر‌کازینو ی عالقه‌مندا ن به باز ت برا اس��� ی و خورد ن تنقالت ی‌گرد هم‌آیی م و به نوشید ن چا ق همسفر ی تا در اتا ی نیستیم‌امکان باز ی همراه‌آورده‌اند ،برپدازیم. ی،که برخ ایران
43
یل بعد از آن ،تنها چند ت ن از آقایا ن نسبت ت حاضر می‌شوی م و تا روز سوم ،همه در جلسا
ی می‌مانند و حسابشا ن را از ما،ک‌ه‌گما ن می‌کردی م این ی و‌کار عالقه‌مند باق به‌سرمایه‌گذار ت و ه م زیارت ،جدا می‌کنند. ت اس سفر ه م سیاح
ع دامرپوری ی‌ک‌ه‌گرو‌ه اه ل مطالعه به مزار ی پنج‌شنب‌ه 26و جمعه 27ژانویه ،هنگام در روزها ی واق ع در منطق‌ۀ چی‌ری‌ک و‌کشاورز ی می‌کشی م و ب‌ه‌گردش ی ( )Chiriquiمی‌روند ،ما نفس ت می‌پردازیم. در شهر و سیاح
ن ( ،)Colonآبرا‌ه پاناما و منطق‌ۀ آزاد ترع‌ه‌ک‌ه ()Canal Zone روز پنج‌شنب‌ه به بازدید ا ز‌کولو
ی عظی م ملکه ف شاهد عبو ر‌کشت ب تصاد خواند‌ه می‌شود می‌گذرد .به‌هنگا م دیدار ،بر حس
ی‌گذر از ای ن آبرا‌ه،که جالب‌ترین الیزابت‌دو م ( )Queen Elizabeth IIا ز‌کانا ل و چگونگ
ع‌کشت ی و مزار ف پاناماسیت س به دیدار مناظر اطرا دستاورد ساخت‌ۀ بشر است ،می‌شویم .سپ ی میا ن راه ناهار می‌خوریم. ک مهمانسرا قهوه می‌روی م ودر ی
در راه بازگشت ،به خواست‌ۀ دو ت ن از همراهان ،به مرکز بهاییا ن پاناما می‌روی م و از ای ن مجتمع
ت می‌کند ی همراه ما دعو ی از بدیع‌تری ن معماری‌ها را دارد -دیدار میکنیم .بانو که یک ت می‌بریم. ش او لذ ی دلک نی می‌کنی م و از صدا ی بخوان دکه چن د ر‌کنار او بنشینی م تا مناجات
ص،گرچه یکنواخت ی دید ن میکنیم .رق ی پانامای ص محل ک برنامۀ رق ب 28ژانویه ،از ی ش
ی بسیار زیبا هستند. ی زنا ن پانامای ی لباس‌ها و زینت‌ها یل رنگ‌آمیز و بی‌هیجا ن می‌نماید ،و یکه به سفر رفته‌اند ،در هت ل به اسرتاحت ،شنا و بیکاری تگروه جمعه را ،درانتظار بازگش
ی ه م به عنوان ی پانامای ی می‌زنیم ،چن دکار دست ی به‌مرکز خرید توریست می‌گذرانیم ،س���ر
س ماهی تکه با فل ی اس ی سر زنا ن پانامای ی می‌خریم .زیباترین‌صنای ع دستی ،شانه‌ها یادگار
ی عروسی ی از ای ن شانه‌ها را برا ج سر عروس‌هستند .هرکدا م چند تای نی یافته‌اند و شبیه تا تزئ
دخرت ،خواهر یا دوست ی می‌خریم.
ک به دیدار جزیر‌ۀ‌کونتادورا ی ملخ‌دا ر‌کوچ ک هواپیما ح زود با ی یکش���نبه 29ژانویه ،صب
س از پانزده ی فاصله دارد و پ ت‌کیلومرت با پاناماسیت ( )Contadoraمی‌رویم .ای ن جزیره شص ی و تبعید خود دقیقه پرواز به آنجا می‌رسی م.کونتادورا،که شاه فقید صد روز از دورا ن بیمار
ک هتل ،چند ی هکتا رکه ی توس ت دویس ت به مس���اح ی اس��� را در آنج‌ا‌گذراند ،جزیره‌ا ی دارد. س و پنجاه خانه مسکون ف و تنی نی‌گل زم
س ( )Gabriel Lewisس���فری س���اب ق پاناما در امریکا در ای ن جزیره ،به دیدا ر‌گابری ل لوئی
44
ی خود را در اختیار آن‌ه‌ا‌گذارده ت شاه و خانوادۀ سلطنتی ،خانۀ ییالق می‌روی مکه هنگا م اقام
ک س���فر ماهیگریی ،تصادف ًا ای ن جزیره را ت سا ل پیش ،ضم ن ی بود .آقای‌لوئیس ،بیس��� ج بخش‌هایی س به تدری ت پاناما می‌خرد و سپ ج هزار دالر از دول می‌یابد ،آ ن را به بهای‌پن نی سه تا چهار میلیو ن دالر ارزش از آ ن را به دیگرا ن می‌فروشد .جزیر‌ۀ‌کونتادورا هم‌اکنو ن ب
ت و جزایر ک تپ‌ۀ مرتف ع ساخته شده اس یی یل جزیره و رو ش ش���ما دارد .ویال -که در بخ یل است .در ق خواب‌ۀ بسیار معمو دیگر از ایوا ن آ ن دیده میش���وند– یک‌ساختما ن سه اتا
ف دیوید تکه مصاحب‌ۀ معرو ی اس��� ب اصلی ،بهارخواب‌بزرگ ق خوا ی اتا طبق‌ۀ دوم ،جلو فراس ی با شاه فقید در آنجا انجا م شده بود. ت ( )David Frostروزنامه‌نگار انگلیس
ف ما را می‌پذیرد و آزادما ن می‌گذارد تا درو ن خانه بگردیم ی و لط گابری ل لوئیس ،با مهربان
ت اقامت تکه در مد ی اس��� ت و مبلما ن خانه همان‌های ش می‌گوی دکه تزئینا و ضم ن‌گرد
ی اشاره ی س���فری به صلیب ی خانه ،آقا ب اصل ق خوا ی بوده اس���ت .در اتا خانوادۀ س���لطنت یکه در ت و می‌گوید« :تنها تغیری ب‌کوبید‌ه شده اس ی دیوار باالی‌تختخوا میکن دکه رو
ج‌کردیم». ق خار ب را از اتا خانه داده شد ،ای ن بو دکه به‌دستور اعلیحضرت ،صلی
ی ما از س برا ی در ایوا ن جم ع میش���وی م،گابری ل لوئی ف چا ی صر ی برا یکه همگ هنگام ف می‌کند :از دوستی‌اش ی در ای ن خانه تعری ت شاه و خانوادۀ سلطنت خاطرات‌دورا ن اقام
س هامیلتو ن جورد ن ( )Hamilton Jordanنمایند‌ۀ رئیس‌جمهور با اردشری زاهدی؛ از تما یکه س در جای ت سخاوتمندان‌ۀ توریهو امریکا با عمر توریهوس‌رئیس‌جمهور پاناما؛ از دعو
ت پاناما از شاه خواست‌ه بود تا نت شاه سرباز زده بود؛ از ای ن شایع‌ه‌ک‌ه دول ک از پذیرف مکزی
ی‌کند؛ از بازدید مقدماتی ش پانصد میلیون‌دالر در ای ن‌کشور سرمایه‌گذار در قبا ل ای ن پذیر
ی مح ل و اطمینا ن از امن ی شناسای ی ازکونتادورا برا ی و اردشری زاهد ش���اهزاد‌ه رضا پهلو
ت در ای ن جزیره؛ از اینکه ش���اه ی ش���اه فقید در دوران‌اقام س و دلمردگ ب���ود ن آن؛ از تر حو ت نگهبا ن مسل ش می‌داد‌ه است؛ از دویس جکوتاه و اخبا ر‌گو ی مو س���اعت‌ها به رادیو
ت بسیار دیگر .ب‌ا‌گابریل ت می‌کردند و خاطرا ف خانه را محافظ یکه اطرا ی‌گش���ت قایق‌ها ب آ ن را منتشر سازم. ی مناس ی میکن م تا در فرصت س مصاحب‌ۀ مفصل لوئی
ی راکه شاه ایرا ن در ی از خود را د ر‌کنار شاه فقید و نامها ی سفری عکس در پایا ن دیدارمان ،آقا ی او نوشته است ،نشا ن ما می‌دهد .چهرۀ شاه در این ت خود در ای ن خانه برا آخری ن روز اقام
تکه شاه ی اس نت نامه ،یکشنبه‌ا خ نوش گ پریده و رنجور است .تاری عکس‌بسیار الغر ،رن
45
ق قطبزاده مبنی ک می‌کند تا نقش‌ۀ صاد ت پاناما ،آنجا را تر فقید ،با استفاد‌ه از تعطی ل ادارا
ی است ،در دو جا ط و به انگلیس ت پاناما عقی م بماند .نامه دستخ نت شاه از دول س‌گرف بر واپ
س می‌گوید« :آ ن روز ،اعلیحضرت ت.گابری ل لوئی ی دارد و زیاد ه م خوانا نیس ط خوردگ خ
چ مساعد نبود». تکه حا ل معظم‌ل‌ه هی ی داشتند و از شیوۀ نگارش‌نام‌ه معلو م اس ب شدید ت نی است: نت آ ن چن نامه را می‌خوانیم ،م س سف ری‌گرامی، یگ .لوئی آقا
س بابت ی پید‌ا‌کنی م تا از شما و خان م لوئی ی می‌توانی م‌کلمات شهبانو و م ن به سخت ی نماییم .اندوه م ن از ی و همراهیتا ن سپاس���گزار مهمان‌نوازی‌بی‌نظری ،بزرگوار ی از ت‌کن م و بخش ی ندار م تا شما و خانواده‌تا ن را به آنجا دعو ت‌ک‌ه‌کشور ای ن اس
ی شما را جربا نکنم. محبت‌ها
ت آرزو میکن م و ی و موفقی س و همۀ خانواده‌تا ن خوشبخت ی شما و خان م لوئی برا
ت درخشا ن خود به میهنتا ن ادامه دهید. امیدوار م،کماکا ن و چو نگذشته ،به خدما
با احرتام
م .ر .پهلوی
ک در چشمانشان نت نامه آ ن چنا ن متأثر می‌شون دکه اش ی دو ت ن از همسفرا ن از شنید ن م یک
حلق‌ه می‌زند.
ی در قلب ی در سر و احساس ک اندیشه‌ا ک می‌کنی مکه هر ی یل تر س را در حا خان‌ۀ‌گابری ل لوئی
ی از صاحبا ن صنای ع پاناماس ی مجاو رکه از آ ن یک داریم .از آنجا به خانۀ ییالق ت می‌رویم.
تکه ش آ ن را داش ی ارز ی از همراها ن می‌پرسم« :آیا ای ن بیماری ،تبعید و سرگردان در فرصت
ث میکنیم. ی در ای ن ب���ار‌ه بح یل بگ���ذارد؟» مدت ک‌کن���د و جبه‌ه را خا شا‌ه‌کش���ور را تر
ی‌کشور را ی از خونریز ی جلوگری ی بر ای ن باورن دکه ش���اه برا نظره‌ا‌گوناگو ن اس���ت :برخ
ی میکرد، ی خوددار ت بحران ی با لحظا ی می‌گویند شاه همواره از رویاروی ک‌کرد ،بعض تر ی از خانم‌ها با خش م می‌گوید: ی او می‌خوانند و یک ب تزلز ل فکر ی شاه را مسب ی بیمار بعض ک‌کشور خود فریاد زد -کشور ناسپاس ،جسد خود یکه به هنگا م تر «به قو ل آ ن سردار روم ت ای ن‌کار را میکرد!» را ه م به تو نخواه م داد -شاه فقید نیز نمی‌بایس
ی دوستان‌ه با مهماندارا ن می‌خوریم، ی باز می‌گردیم ،شا م را در محیط بعد از ظهر به پاناماسیت
ی به یادبود می‌گریی م و به هت ل می‌روی م و چمدان‌ها را می‌بندی م و آماد‌ۀ پرواز فردا عکس���
46
می‌شویم. ن خوز ه -کستاریکا س
ت بعد از ظهر دوشنب‌ه 30ژانویه وارد فرودگاه س ن خوز‌ه می‌شویم .جوا ن قدبلند ت هش ساع
یکه ی می‌کند ،همراه مرد میانسا ل سبزه‌روی ی معرف یکه خود را حس ن هرات ش بر و روی وخو
ی‌کستاریکا است ،به داخ ل هواپیما می‌آیند و می‌گویند دیرتر می‌فهمی م وزیر ساب ق بازرگان
ی ما را وارد س���ال ت دارند ما را به هت ل بربند .از در ویژه‌ا ی مأموری ف علی‌رضای از ط���ر ن
ت می‌آورند و به ک چمدان‌هایما ن را به سرع ی می‌کنند ،مأمورا ن‌گمر ی مهمانا ن دولت پذیرای
ی زود متوجه می‌شوی م همۀ ی می‌شویم .خیل یکه بریون‌منتظر هستند راهنمای ی اتومبیل‌های سو
یکه در سال ن انتظار ایستاده بود ،ما را نبیند و نمایش ی ای ن بود تا هژبر یزدان ای ن‌کارها برا
ی پایا ن‌گرید. ی جریا ن دارد ،به نف ع دوم ی رضای نی هژبر یزدانی‌و عل یکه د ر‌کستاریکا ب قدرت ی سخت ی سخ ن می‌گوییم .و ی و در هتل می‌خوری م و از هر در ی رضای ب شا م را با عل ش
نی دیدار با ی بسیاری‌از ما ،از جمله خود من ،ای ن اول نی به نظر میآید .برا افس���رده و غمگ ی زود یل او خیل ب است .و ک شهریار ایرا ن قب ل از انقال ب بان سلطا ن فوالد ایرا ن و صاح
ی می‌کند سخن س تنهای ت احسا ی می‌شود و از اینکه چقدر در ای ن مملک با همۀ ما صمیم شکه ش سرازیر می‌شود .این‌واکن ی خود را بگرید و اشک ت نمی‌تواند جلو می‌گوید .عاقب
ت از سفرما ن به پاناما ی شدید او دارد همۀ ما را حریت‌زد‌ه می‌کند .صحب نشا ن از افسردگ
ج شاه از پاناما به مصر س از خرو ی می‌گوید« :پ ی رضای ش میآید .عل و جزیر‌ۀ‌کونتادورا پی
ت پاناما ک روز بیشرت د ر‌کونتادورا مانده بود ،دول پروا ز‌کرد م و از دها ن شاه شنید مکه اگر ی ت ایرا ن داده بود». ف‌کرد‌ه و تحوی ل دول او را توقی
ی تهیه دیده ی ما برنامۀ پر و پیمان ی‌کستاریکا برا روز ش���نبه 31ژانویه ،وزیر ساب ق‌کشاورز ک بانو است -و چند ت ن از ی‌کستاریکا -که ی است :دیدار با نخست‌وزیر و وزی‌ر‌کشاورز
ش آمده است ی به دها ن آنها خو ی رضای ی و عل ت هژبر یزدان دولتمردا ن ای ن‌کشور.گویا اقام و‌گما ن می‌برند ما همچو ن آنا ن هستیم!
ت شا م برقرار است .معلو م می‌شود دخرت ا وکه ک ضیاف ی وزیر ساب ق ی ش���ب ،در منز ل آقا نی دلی ل بسیار ت و به هم ی ساب ق‌کس���تاریکا نیز هس ی است ،ملک‌ۀ زیبای همس���ر حس ن هرات ب و غریب ی عجی ی وزیر پر از عتیق‌ه و دیدنی‌ها خوش‌هیک ل و برازند‌ه می‌نماید .منز ل آقا
47
غ فابرژه ی چندی ن تخم‌مر ی اس���ت .در ویرتین ک موز‌ۀ خصوص ی از خانه ،ی ت و بخش اس��� ت دارند آنها را نشانمان ی می‌ارزند و ایشا ن دوس ( )Fabergeاص ل می‌بینی مکه هرکدا م‌کل
ی می‌شود. ق پذیرای ک دکمه بسته و تبدی ل به اتا گ خانه با ی ت بزر ط خلو ف حیا بدهند .سق یل تما م نقره ،ظرف ت فراوان‌می‌برند .عالو‌ه بر چندی ن صند ش ه م لذ ی وزیر از ای ن نمای آقا
ک باند هفت ک هستند .ی یل و تابلوها و مجسمه‌ها همه آنتی یل و میز و صند ف و قا و ظرو
نفر‌ۀ ماریاچ ی جنوبی‌را می‌نوازند و در خانه راه می‌روند. ک امریکا ی ( )Marriachiموزی ی میکنیم، ت و همۀ ما حریا ن و بدو ن برنامه تماشای ب و خاویار فراوا ن ه م برقرار اس مشرو ی از ما می‌شود. ی‌گرم نی پذیرای ی میزنی م و نمی‌دانی م چرا چن لقمه‌ا
روز چهارشنب‌ه او ل فوریه را به دیدار شهر می‌گذرانیم .مرکز شهر س ن خوز‌ه تمیز و ساد‌ه است
یکه در مور د‌کستاریکا ی ایرا ن به نظر می‌رسد .نکت‌ۀ بسیار جالب ی از شهرستان‌ها و شبیه یک
ی جنوبی ی امریکا تکه درصد افراد باسواد ای ن‌کشور از تما م‌کشورها میش���نویم ،ای ن اس
ی درصد از مرد م‌کستاریکا باسواد هستند. ت و متجاوز از هشتاد و اند بیشرت اس
ش بربند .دورتادور خانه را ی سه اتومبی ل به هت ل می‌فرستد تا ما را به خانه‌ا شب ،هژبر یزدان
ی ورودی ی پله‌ها گ خود ،باال س خانۀ بزر ت می‌کنند .هژبر در ترا ح حفاظ نگهبانا ن مسل ی زود به همه نشا ن می‌ده دکه ی بر ت ن دارد و خیل به پیشواز ما میآید .بلوز و شلوار سفید
ی‌کلکسیون ی دیرتر چندی ن نمونه از اسلحه‌ها ت.کم ت ت ری‌کولت‌ب‌ه‌کمر بس���ته اس ک هف ی ق پذیرایی خود را نیز،که دسته طال و دسته نقره هستند ،نشانما ن می‌دهد .دیوار تا دیوار اتا ی پوشانده‌است. ش ایران ی خوش‌نق را قایل‌ها
یو ی شریاز ی محل ی خوانند‌ۀ آهنگ‌ها نی‌گلوریا روحان ی ه م آنجاس���ت ،همچن ی رضای عل
ش ایرا ن و ک افسر ساب ق ارت ی هستند و ی ش‌ک‌ه‌گویا از دوستا ن و نزدیکا ن هژبر یزدان همسر ی می‌کند و شکه از ایرا ن فرا ر‌کرده‌اند و به هژبر پناهند‌ه شده‌اند .خان م در خانه آشپز همسر ی او و اینکه جان ب از مردانگ ی دارد و مرت ت به هژبر یزدان ی نسب ی خاص ت شیفتگ افسر حال ف می‌زند. ت حر آنا ن را خرید‌ه اس
ی آقا را دنبال ی است ،با سرسرپدگ ب و سنگسر ی اربا ص هژبر،که همشهر حس ن نوکر مخصو
ی را ت سر او ایستاده است ،به اشار‌ۀ هژبر حاضر به خدمت‌می‌شود و و می‌کند ،همیشه پش
ت و بهویژه نگنی‌برلیان ح می‌ده دکه حس ن تما م جواهرا «آقاجان» صدا می‌زند .هژبر شر ف می‌کند ج‌کرد‌ه اس���ت .خود حس ن تعری ش از ایرا ن خار ی او را برای ف چند میلیون معرو
48
ی بددهنی ب داده و بنا ش حمل‌ه‌کردند آنها را فری یکه پاسدارا ن به خانۀ ارباب چگونه هنگام
ش میکنم!» نی دست‌های م خفه‌ا به هژبر ر‌ا‌گذاشت‌ه و‌گفت‌ه است« :اگر او را پید‌ا‌کن م با هم
ت مناسب ی‌کند و در فرص ی خانه جلوگری تکه از بازرس��� و با ای ن ش���گرد موف ق شده اس
ی حس ن یک ی برا ج سازد .هژبر یزدان ت خار ق آقا را پای‌پیاد‌ه از مملک ت‌گاوصندو محتویا
یل بلد نیست ی خانه است .حس ن زبا ن اسپانیو ی‌گرفت‌ه‌ک‌ه او ه م جزء ابوابجمع ز ن‌کستاریکای ف می‌زنند! شکه تنها می‌ماند به ایما و اشاره با یکدیگر حر و می‌گوید با زن
ی فرار خود از ای���را ن برپدازد :ای نکه چگونه تکه به ماجرا ی اس��� ت هژبر یزدان ح���اال نوب ی مردم ،از س زندا ن قصر ،در جریا ن باز ش���د ن زندان‌ها از س���و ی رئی او و تیمس���ار محرر
آنج‌ا‌گریختند وحاال هر دو د ر‌کستاریکا هستند .اصرار دارد به ما بفهمان دکه همیشه شاه را
ی از او می‌دانس���ته است. ب نگاه می‌کرد‌ه و خود را مقید به فرمانربدار ک اربا به چش��� م ی
یل ارباب ،در پایان ی نگاه می‌کند و می‌گوید« :و ی تکا ن می‌دهد ،به علی‌رضای بعد س���ر ی‌کرد!» ی دیگر را قربان ت خود م ن و ایشا ن و بسیار حکوم
از او می‌پرسم« :چرا خاطرا ت خود را نمی‌نویسید؟»
نت ندارم!» ی هستم ،سواد نوش ک چوپا ن سنگسر ی می‌گوید« :م ن ی به شوخ
ط‌کنید ،من ی نوار ضب نت ندارید ،رو ی را نشنید‌ه میگری م و می‌گویم« :اگر حوصل‌ۀ نوش شوخ
خ ایرا ن است!» ی از تاری ش مهم ی شما بخ ش میکنم ،زندگ برایتا ن ویرای
خ و ریزه‌کاری‌ها به یاد می‌آورد. ش حریت‌انگیز است ،همه رویدادها را با نا م و تاری حافظه‌ا
ت خود می‌نشاند.گهگا‌ه یک ی صحب ی پا ی دارد و همۀ ما را ساعت ی دها ن‌گرم هژبر یزدان
س می‌برد و ی تند پ ش را با حرکت ب دها ن می‌گذارد ،سر ک را برمی‌دارد ،ل ک‌کنیا پیال‌ۀ‌کوچ
ی نبود!» ی «چیز ی میگری دکه یعن س ژست ش می‌ریزد .سپ ی‌گلوی ب تو ب را یک‌ضر مشرو
نی‌کنند و مبارز می‌طلبد .از بیت‌العد ل اعظم و بقیۀ مردا ن مجلس را تش���وی ق میکن دکه چن
ی شده‌ا م مرا طر د‌کرده‌اند. ت‌گل‌ه دارد و می‌گوید« :چو ن سیاس بهاییا نکه او را طر د‌کرد‌ه اس
ک بهایی یل همیشه ه م خود را ی ی ادامه می‌ده م و م ن به مبارزه‌ا م با رژی م جمهوری‌اسالم
مؤم ن می‌دانم!»
ح وارد خانه می‌شوند و به دنبالشا ن پسر هژبر ه م سر می‌رسد و نی مس���ل چند ت ن از محافظ
ی اسری و زندانی ی نیکاراگوئه در پاناماسیت گ چریک‌ها تعریف‌می‌کن دکه سیزده ماه در چن
بوده است .هژبر می‌گوید« :او ر‌ا‌گروگا نگرفته بودند تا از م ن پو ل تلک‌ه‌کنند .م ن ه م‌گفتم
49
ت‌گاردها ی از غفل -پو ل نمی‌دهم ،او را بکش���ید! -باالخره پسر م بعد از ماهها نقشه‌کش
استفاد‌ه می‌کند و در می‌رود».
تکه همسر هژبر پو ل زیادی ی می‌گوید« :شایعه ای ن اس ی از دوستا ن درگوش هما ن جا یک ی می‌کند .می‌گویند هژبر ای ن ماجرا ت و در سن‌دیگو ( )San Diegoزندگ از اوگرفت‌ه اس���
ی بگری دکه ی را از و ی از پو ل‌گروگان‌گری ت تا نیم تکرده اس ی و درس را خود صحنه‌س���از ب بازار س از سیزده ماه خسته می‌شود و داستا ن را خاتم‌ه می‌دهد!» امش موف ق نمی‌شود .پ
ی از ما را آزار ح عده‌ا ض ه م همنی‌طور .وجود نگهبانا ن مسل ی زیاد است ،اعرتا شایعه‌پرداز ب می‌آوریم. ت به خود به حسا ت را توهینی‌نسب می‌دهد و ای ن حرک
ش برویم. ع قهوه‌ا ک او و مزار ی از ما قو ل میگری دکه فردا به دیدار بان آخر شب ،هژبر یزدان
ش برویم. یل قو ل می‌دهی م به دید ن مزارع ک رد می‌شود و پیشنهاد بازدید از بان
ی وارد مزرع‌ۀ قه���و‌ۀ هژبر یزدانی ی رانندگ��� س از س���اعت ح روز پنج‌ش���نبه 2فوریه ،پ صب���
ک خانۀ دو طبق‌ۀ س���اد‌ه با معماری ت دارد .در ی میش���وی م‌ک‌ه‌کیلومرتها د ر‌کیلومرت وس���ع
ت و‌کر‌ه و ی می‌خوری مکه از شری و ماس روس���تایی ،در میا ن باغی‌پرگ ل و بزرگ ،صبحانه‌ا
ی به دها ن همه مز‌ه می‌کند .تیمسار ت و حساب ت شده اس غ و عس ل و نا ن دهاتی‌درس تخم‌مر س ساب ق زندا ن قصر –که‌هژبر خود را بسیار مدیو ن او می‌داند -آنجا زندگی محرری ،رئی ع را به عهد‌ه دارد .همسر و فرزندا ن تیمسار هنوز در ایرا ن هستند ی مزار می‌کند و سرپرست
ک از و او چش م به راه و نگرا ن آنهاست .می‌خواه م با اومصاحب‌ه‌کنم ،نمی‌پذیرد و به هیچی
خ و آینده نشا ن خواهد داد ط می‌گوید«:تاری خ نمی‌دهد .فق ی همراها ن ما نیز پاس پرسش‌ها ت را به تاریخ‌می‌سپارم!» ی نبود! م ن قضاو ی خطاکار بود و چ‌ه‌کس چ‌ه‌کس
ی از چلوخورش یکه ب���از می‌گردیم ،ناهار مفصل ی طوالن ش در مزرعه و راه‌پیمای ا ز‌گ���رد
ی دست‌پخت ت و خیار ،همگ ت پخت‌ه و ماس خ‌کرد‌ه و سبزیجا غ س���ر بادمجا نگرفته تا مر
ی و شریینی‌پزی ت تنهایی‌ا م را با آشپز ی میز آماده است .می‌گوید« :ساعا تیمسار محرری ،رو
ت دیوانه شوم!» با پر میکنم! وگرنه در ای ن‌گوش���ۀ پرت ،بدو ن همراه و همزبا ن ممک ن اس
ف می‌زند وگاه ی می‌کند ،بسیار آرا م حر ت ش���عر ه م چاشن ک بی یکه می‌گوید ،ی ه‌ر‌کالم ت تیمسار همراه می‌کنی م و بلند ک دس���ت‌پخ ی را ب‌ا‌کی ی می‌نماید .چا ی خجالت یکم حت
ش در مزرعه شکه چند روز پی نت ما دلگری اس���ت ،با بر‌ۀ‌کوچک میش���وی م تا او را،که از رف
ی او برمی‌گرد م و به دنیا آمده است ،تنها بگذاریم .قب ل از اینکه سوار اتومبی ل بشوم ،به‌سو
50
ت مشغو ل‌کرده‌است« :شما مهربان‌تر و نرم‌خوتر ح میکن مکه فکر م را سخ ی را مطر پرسش
س زندا ن باشید ،چرا ای ن شغ ل را قبو ل‌کرده‌بودید؟» لبخند معنی‌داری از آ ن هستی دکه رئی یکه می‌گفتند خ و دم ی بی‌شا ی زندان‌ها ،آ ن غول‌ها ی از ما رؤسا می‌زند و می‌گوید« :بسیار
ش نیست». یل حاال زمان ی حرفها دار مکه بگویم ،و نبودیم .خیل
ت آماده میشوم ،میدان م از ای ن سفر یک ی بازگش یکه چمدان م را میبند م و برا شب ،هنگام ک ایرانیا ن پراکنده ی دردنا ت به یاد م خواهد ماند :خاطر‌ۀ تنهای ش از بقیۀ خاطرا خاطره بی ت‌گرفت‌ه تا حس ن سنگسری! د رگوشه وکنار جهان ،از پادشا‌ه مملک
22ژانویه تا 2فوریه 1984
دوشنب ه 13فوری ه 1984
ح زود بچهها به مدرسه رفتند و بزرگ‌ترها ی آمده بود .صب پدر همسر م به منز ل ما به مهمان
ک شری پنها ن است .م ن ماند م و او ،تنها ش در دها ن ی ی و دالر سبز،که هر دانه‌ا بهدنبا ل روز ب در ت می‌خواهد چ‌ه‌کند .مرت ش و‌کال‌ه‌کرد‌ه بود .نمی‌دانس س پوش���یده و‌کف در خانه .لبا
ت داخ ل خانه. ش میشد برمی‌گش ط میزد ،سرد ی به حیا ی سر ق قدم‌می‌زد.گاه طو ل اتا
ق پست. غ صندو ت سرا ک پرتقا ل می‌خورد.کالفه میشد ،می‌رف ش سر می‌رفت ،ی حوصله‌ا
ی ِ گ یکریز زمزمه میکرد ب شری‌ه مالید .با خل ق تن ش را بهای ن ترتی سر خود دو سه ساعت
ش را ی خدا!» با نگاه نگران ،مسری ی بلند می‌کش���ید و می‌گفت« :ا «الال‌ه االالله» یا آه ت تا به زور ب رف س ر‌ا‌کن���د و به رختخوا ح لبا ت یازده صب دنبا ل می‌کردم .باالخره س���اع ب بزند. ش را به خوا خود
ی سر م ریخته بود .نمی‌توانستم ی خانه و هزا رکار دیگر رو نمی‌دانست م چه بای د‌کرد ؟کارها
ت ه م نمی‌آورد م با ای ن وض ع و روزگار ببینمش .او ه م چون یل طاق برش‌دار م برب م بریون ،و
ی می‌گذرد .ا ز‌گذران ش چو ن قرن ت برای بیشرت سالمندا ن دیگر ایرانی ،هر لحظه و هر ساع
ت می‌کند .او ه م مث ل بقیه ی از دنیا و روزگار شکای روزه‌ا‌کالفه‌می‌ش���ود و خسته و عصب ب‌گرفتار و سرگردا ن شدم». ی عج ی دلش‌می‌گوید« :آخر عمر ب تو مرت
ک از چشما ن م ن جاریست، اش ب م ن پرخون، قل
51
سینه‌ا م پردرد از اندوه.
ی میکنم. م ن به یاد شهر خود تهرا ن غریب ب تهران ی خو ی روزها و لحظه‌ها م ن برا ک می‌ریزم. اش
ی می‌گوی م م ن از خورشی دگر م و وقت ی ترد ای ن شهر غریب سبزه‌ها در رن ج و دردم،
ف د ل م ن را نمی‌فهمد. س حر چک هی م ن خیابا ن پر از خاک،
ف شهر تهرا ن را، ب‌کثی جویبار مملو از آ
ی سبز و خر م اینجا نمی‌بخشم. به جنگل‌ها چو نکه می‌بین م پدر از زور بیکاری
ک است، ی خش ت پستچ ش به دس چش م امید
نی غ م و اندوه خورد م می‌کند. بار سنگ آیا می‌شود روزی
نی م ن و تهرا ن خوبم که زنجری جدایی‌افک ن ب
پار‌ه‌گردد از میان؟
آه اگر آ ن روز باز آید
ی شهر خو د‌گریا ن نخواهد بود. چش م م ن دیگر برا
سهشنب ه 14فوری ه 1984
ف باهات ف .م به پیشواز م آمد ،دست م راکشید و‌گفت« :چن دکلمه حر ی ال از در نرسید‌ه آقا
دارم!»
-بفرمایید،گوش م با شماست!
52
ت عالقه‌مندم؟ ت دار م و بهکار ی چقدر ترا دوس خان م جان! میدان ف دارید! -لط
ط مستقی م را از دورۀ جدید ی بکنم! اگر میش���ود ای ن برنامۀ ارتبا میخواس���ت م پیشنهاد ف‌کنید .به صالحتا ن است! برنامه‌هایتا ن حذ
ی یا تکه مرا یکبار‌ه به چند سا لگذشته برگرداند .آ ن زما نکه آقای ی به خو د‌گرف ناگها ن قیافه‌ا ی دوستان‌ه و آمران‌ه به شما توصیه ت و منطقی ،خیل خانمی ،با تکی‌ه به نمی‌دان م چه اص ل و قدر
نی بود .خنده‌ا م‌گرفت. ت چن ی چو ن صالح ی ننویس ب چیز میکر دکه در مورد فال ن مطل
ی افتاد‌ه‌که ت یا دستور؟ چه اتفاق ک توصیه اس ح ماس���ت؟ چه صالحی؟ ای ن ی -به صال
ح ما افتادید؟ شما به‌فکر صال
ت است ی می‌گوی م به صالح -دخرت جان! م ن چهار تا پریه ن بیشرت از تو پار‌ه‌کرده‌ام .وقت
ف میزن م می‌گویند ای ن هما ی آقایا ن )که ح���ر ی رو ی آقایا ن (پافش���ار قبو ل‌ک���ن .با بعض
ی می‌شود خانم ی مردم‌را و لکرده تا هر چه می‌خواهند بگویند .مگر ای ن جور سرشار جلو جا ن ؟کنرتیل! مالحظه‌ای!
ی در تبعید به خودشان نی بار نبو د‌ک‌ه‌گرو‌ه مأمورا ن امنیت تا آخر قضیه را خواندم .ای ن نخست
ت نبو دکه از شنیدن ی است؛ بار نخس ی‌کنند سانسور چیز خوب اجازه می‌دادن دکه به ما یادآور ش آمده بود و نخستنی ک هموطن ،خونشا ن به جو ف می ل خودشان ،از دها ن ی سخنی‌برخال ف خود را ف مخال ی ابراز عقید‌ۀ طر ی شده ،جلو بار ه م نبو دکه می‌خواستند ،به هر وسیله‌ا بگریند.
ف میگرفت .بار او ل ه م نبو دکه پیش قلب م به درد آمد .بار او ل نبو دکه دل م از شنید ن ای ن حر
ی نیست. ت رهای ی است ،فرص نی پندارهای یکه پایما ن در بند چن خو د‌گفتم« :هیهات! تا روز چهارشنب ه 15فوری ه 1984
ک دسته روزنامه ب و زیر آنها ی ک بسته نامه و صورتحسا ت را با ز‌کردم :ی ق پس در صندو
ی زباله‌دانی .چندین ی را درس���ته ریخت م تو ی امریکای ی و‌کوپن ت تبلیغات و مجله بود .مجال ی از آلمان ،یکی ی از واش���ینگنت ،یک ی از پاریس ،یک ی ه م بود :یک مجله و روزنامۀ ایران
ی از تکزاس ...خدا بدهد برکت! همه رایگا ن و بدو ن اینکه تقاضای از لس‌آنجل���س ،یک
ی اضافه ی بهگروه بی‌شمار قبل اشرتاکشا ن راکرده باشم ،به‌خانه‌ا م می‌آیند .هر روز ه م یک
53
ک روزنامه ،همۀ ک مجله ،هر دکاندار ی ک نشریه ،هر سازما ن ی می‌شود :هر دسته وگروه ی
ی سرازی‌ر‌کنم ،دل م نیامد .باز حرفها ه م تکراری .میخواس���ت م آنها را هم‌درو ن زباله‌دان دسته‌شا نکرد م و‌گوش‌ۀ‌کتابخان‌ه‌گذاشتم.
پ میشه؟» ی چا پسر م‌گفت« :ماما ن چند تا مجلۀ ایران -خداتا!
ی چی؟ خداتا؟ -یعن
ی مریسه! غ بر ی نمیدون م پسر جون .هر د م از ای ن با یعن پولشو ا ز‌کجا میارن؟ -نمیدونم.
ی میدونی؟ مگه تو روزنامه‌نگار نیستی؟ سچ -پ
ف هرز از ک روزنامه و مجله مث ل عل یل صادقان‌ه نمیدون م چرا هر لحظه ی چرا هستم .و ش امریکاییه! در ایرا نکه ی در خون‌ۀ مرد م مریه .حتم ًا ای ن یه رو زمنی در میاد و همه ه م مجان ی نداشتیم. چننی‌وضع
ی و دشمنی ی را با لجباز ت سال م و اقتصاد ت یا ما رقاب ی اس ش امریکای ک رو واقع ًا ای ن ی ت و رونق ی راه انداخته اس ب و‌کار یکس��� ی یا آشنای اش���تبا‌ه‌گرفته‌ایم؟ تا می‌بینی م دوس���ت
ش با ز‌کنیم ی بغ ل دکان ش خود را بهکار می‌بری مکه دکان ک نیس���ت ،تما م‌کوش��� ش بد بازار تا ه م او را از نا ن خورد ن بیندازی م و ه م خودما ن س���رگردا ن وکالفه ش���ویم .اگر خودمان ط‌کنیم .مگر نه اینکه ی ساق ی را از هست نمی‌توانی م پریوز ش���ویم ،دستک م می‌توانیم‌دیگر
ت نمی‌دهی ،همسایه ی می‌گوید :خدایا اگر به ما عز ی از ضرب‌المثل‌های مشهور قدیم یک ک شود؟ را ذلی ل‌ک ن تا دلما ن خن پنج‌شنب ه 16فوری ه 1984
ی در میانشا ن پیدا نمی‌شو دکه آد م با ایمان می‌گفت« :دل م از رهربا ن قو مگرفته است .یک
ت دهد .هرکه از در ی نجا ش راه بیفتد تا دس���تما ن را بگرید و از ای ن بدبخت و اعتقاد دنبال ش می‌شتابی م و بعد می‌بینیم ق و شور به سوی می‌رسد ،مدتی‌سرما ن ر‌ا‌گر م می‌کند ،همه با شو
ی‌گرم‌نمی‌شود». خری ،از او ه م آب
ک نفر به عنوا ن فرمانده و رهرب و قهرما ن باشد تا ما بتوانی م حرکتی پرسیدم« :حتم ًا باید ی
54
ک نفر نمی‌شود؟» بکنیم؟ بدو ن آ ن ی
ج به قهرما ن داریم .ما قهرمان‌ساز و ت احتیا با اطمینا ن و قاط ع‌گفت« :ن‌ه‌ک‌ه نمی‌شود! ما مل چ جا نمی‌رسیم». قهرمان‌پرور هستیم .اگر ای ن تکیهگاه را نداشت‌ه باشیم ،به هی
تکه همواره نی تکیهگاهها برایما ن دردس���ر به وجود می‌آورند! آیا ای ن‌گنا‌ه ما نیس یل هم و ت را ک نفر هس���تی م تا از او قهرما ن بس���ازیم ،بعد هم‌ه‌کنار بکشی م و بار مسئولی بهدنبا ل ی
ت ب‌ه‌کارهایما ن برسیم؟ چند بار دیگر؟ چند قرن ب‌ه‌گردنش‌بیندازی م و خودما ن با خیا ل راح تکه ت نیس ک مل گی دیگر؟ چند نسل‌دیگر باید ای ن اشتباه را تکرا ر‌کنیم؟ ای ن اشتباه بزر
ش سهی م بدانند، ت‌کشور خوی ی آنکه همه د ر‌کنار ه م قد م بردارند و خود را در سرنوش به جا ی به زیان ی است؟ ماکه می‌دانی م ای ن‌گون‌ه مراد و مریدساز تما م فکر و ذکرشان‌قهرمان‌ساز تگذشته پند بگرییم؟ س چرا هنوز ه م نمی‌خواهی م از اشتباها ملت‌ها تما م می‌شود ،پ
ی را محکو م به گ یونان���ی ،و ط اندیش���مند بزر س از محاکم‌ۀ س���قرا یکه داوران ،پ روز
یکه تو قهرمانش ی به حا ل ملت ش به طعن‌ه به ا و‌گف���ت« :وا ی از مریدان گ‌کردن���د ،یک مر
یکه نیاز به قهرما ن داشته ی به حا ل ملت ت‌ک‌ه‌گفت« :وا ط شنیدنی‌تر اس خ سقرا باشی!» پاس باشد!»
جمع ه 17فوری ه 1984
ش‌کرد‌ه بودی م و س���ؤال‌پیچ: ش رفتیم .دوره‌ا تازه از ایرا ن و ا ز‌گرد راه رس���یده بود .به دیدار
ت میگرین؟ زنا چه ی چطور میگذره ؟گرونه؟ سخ ع چطوره؟ مرد م چه میکنن؟ زندگ «اوضا ی همه چی؟» ف هست؟ برا میکنن؟باز م ص
ش را در ی س���رحا ل نبود .از اینکه همس���ر یل خیل ب س���ؤال‌ها را میداد و ی جوا با بردبار
ت دلخور به نظر می‌رسید .می‌گفت: ایرا ن‌گذاش���ته و با بچهها به امریکا آمده بود س���خ
ی می‌رس���ید و سا ل دیگر مشمول ت به شانزده سالگ «دیگر چاره‌ای‌نداش���تم .پس���ر م داش
ش داشت م آوردم .آخر دل م نمی‌خواهد س‌کشت‌ه شد ن بر ش جنگ .من‌از تر میشد .می‌بردند
ی به جا ن آمده‌ایم. ی و خونریز گ متنفرم! از آدمکش پسر م‌کشت‌ه بشود،گنا‌ه‌ک‌ه نکردم! از جن ی‌کرده‌اند؟» ای ن طفلک‌ها چ‌ه‌گناه
ی‌گرفت‌ه است. ش را قان ع‌کن دکه تصمی م درست ش معلو م بود می‌خواهد خود ی سخنان از البه‌ال
س پدر و مادر داغدید‌ه و سیاهپوش ی ندارد؟ از ب ب می‌پرسید« :مگر بچ‌ۀ م ن ح ق زندگ مرت
55
غ فرزند نمی‌شو د‌کنار یل با دا تو دیدم ،دنیا برای م تری‌ه و تار شده .با همه چیز می‌شود ساخ
آمد .خدا می‌داند چندی ن هزار خانواده در ایرا ن پسرا ن جوانشا ن را ماهها و سالها در خانه ت از خانه درنیامده. ی بربندشان .پسر همسایه‌ما ن دو سا ل اس ی‌کرده‌ان د‌که‌مبادا به سرباز زندان
ش‌کشت‌ه میشوم ،باالتر ش می‌گوید بگذارید برو م جنگ ،آخر ی پیداکرده ،همه‌ا ت روان حال
ع و احوال ت ما را بگ وکه با ای ن اوضا ی نیست .ویل‌مگر می‌شود؟ آنوق یکه رنگ از سیاه
خ غو ل می‌شکنند همۀ چش م امیدما ن به شماست .فکر می‌کنی م ایرانی‌های اینجا دارند شا
ی ایرا ن را یل شما مث ل اینکه بهکل تکه می‌آیند و همۀکارها را درست‌می‌کنند! و و فرداس ی روزمرۀ خود هستید .دل م می‌خواهد برگرد م ایران ش‌کرده‌اید و ه‌ر‌کدامتا ن درگری زندگ فرامو
ب وگرنه ی‌کردی دکه خو و به همۀ مرد م آنجا بگوی م -بابا! بیهود‌ه معطلید! اگرخودتا ن‌کار
ی ساخته نیست». از تبعیدیا ن و خارج‌نشینا ن‌کار
ت باشد. یل خیالتا ن راح ض تکا ن داد و‌گفت« :و ت اعرتا ش را به حال ت سبابه‌ا س انگش سپ ی همۀ ی خود م مدع ی ندارد .م ن یک ک نفر از شما در ایرا ن فردا جای ع برگردد ی اگر اوضا نت را ببینید!» ب برگش شماها هستم .مگر خوا شنب ه 18فوری ه 1984
کگروه ی‌کارگردان ،ی ی صابری ،بانو به دیدار نمایشنامۀ م ن ا ز‌کجا عش ق ا ز‌کجا رفته بودیم .پر
تو ف پش ی جو رکرده بودند .در ردی ت و صفا ر‌ا‌گرد ه م آورد‌ه بود و برنامه‌ا ی با صمیمی ایران
ی هرن ایرا ن نشسته بودند :هرنپیشه،کارگردان ،تلویزیونی، ی آشنا ی از چهره‌ها ی م‌ا‌گروه جلو
ی و مطبوعاتی. رادیوی
ی غریبه ،قاب ل پسند بود .دوستا ن هرنمن د‌که‌بیشرت ک تجربه د رکشور کار رویه م رفته ،به عنوا ن ی ی لغزخوانی ی را برا چ فرصت ی به آنجا آمده بودند ،هی ت ایران با دعوت‌نام‌ه و به رس م نادرس
ی‌کار ش شده بو دکه ببینن د‌کجا ت نمی‌دادند .همۀ وجودشا ن چش م و‌گو ی از دس و متلک‌پران
ی به ی بگویند و بخندند .باد ی بزنند و چیز ی دارد تا به ه م چش���مک ت یا ایراد لنگ‌اس���
ف را باش ،ب���ا ای ن همه ادعا و اه ن و تلپ ،چ‌ه‌کرده ب انداخته بودن دکه یعنی« :طر غبغ���
ی دیگر تماشاگر و شاه دکار آنها ی ه مگروه ی یادشا ن رفته بو د‌که‌فردا روز اس���ت؟ »گوی
ص روشنفکرانه ،از باال ی خا خواهند بود و خودشا ن میا ن‌گود .هنوز هم‌حا ل و هوا و اداها
ت از سرشا ن برنداشت‌ه است. ش‌کردن ،دس ی را بی‌ارز نت و‌کار دیگر نی نگریس به پای
56
ش به پایا ن رس���ید و هم‌ه‌کارگ���ردا ن و هرنپیش���گا ن را دور‌ه‌کردن���د .ناگها ن حال نمای���
ی متظاهر و ض ش���د .س���تایش‌ها از در و دیوار فرو ریخت .همان‌ها با چهره‌ها و هوا عو
ی خود را ابراز داشتند و از در تئاتر بریو ن رفتند. ت قلب ی‌کالفه‌کننده ،تش���کرا قلنبه‌گویی‌ها
ش ایراد در خیابا ن پرسیدم« :آ ن متلک‌گویی‌ها چه بود و ای ن تعریف‌ها چه؟ شم‌ا‌ک‌ه همه‌ا می‌گرفتید ،چرا به خود مجریا ن برنامه حرفی‌نزدید؟»
ط مجانی ش را می‌گفتی م بار دیگر بلی ی سر داد و‌گفت« :اگر ایراد ی از آنا ن خند‌ۀ بلند یک ت دیگر حا ل‌کنیم!» برایمان‌نمی‌فرستاد تا بیایی م و دو ساع دوشنب ه 20فوری ه 1984
ج واشینگ ت تولد جور امروز به مناسب نی رئیس‌جمهور نت ( )George Washingtonنخست
س غم‌انگیز و‌گرفت‌ه است. ی تعطی ل لوس‌آنجل ب روزها امریکا ،همه جا تعطی ل است .غرو
ج سال نی ای ن شهر ولنگار غصه‌دار می‌شود .پن ت س���نگ ش و س���کو گ و می ی‌گر آد م ازهوا
ت می‌گذار م و ط صو ک نوار در ضب ب دل م می‌گرید .بلند می‌شو م ی تکه او ل هرغرو اس��� نی می‌اندازد.گلپا می‌خواند: ی خانه طن ی توی‌فضا ی‌گلپایگان صدا همه برمی‌گرد ن از هر ج‌ا‌ک‌ه هسنت
ی خونه‌هاشون، شبا تو ی او ن‌کبوترا حت
ی آشیونه‌هاشون مری ن غروبا تو
ب و تنها من م او ن غری
که یه آشیو ن ندارم...
ی‌گلپا مرا به تهرا ن می‌برد :غروبهای تهران ،شب‌هایش ،دم‌صبح‌هایش ،زمستانش. صدا
ی ای ن شهر وامانده ف می‌بارد! تو ی تهرا ن س���رد اس���ت؟ حتم ًا دارد بر ی حاال هوا راس���ت
گ زرد ندیده‌ایم ،همه جا ف ندیده‌ایم ،بر ت بر ج سا ل اس زمس���تان‌ها ه م زمستان‌نیست .پن
ت نه بهارش .دل م برای ش معلو م اس ت و یکدست .نه تابستان ت -همیشه -یکنواخ سبز اس
ی‌گرمای ک زده است .دل م برا شل ی‌کوچه‌های ف و‌گ ل و ال ی س���وزند‌ۀ تهرا ن و بر س���رما
ی خر و خ‌ر‌کولر ی ایوا ن و صدا ح تو ی د م صب ب ز ل تابس���تان ،خنکا خفقان‌آور تهران ،آفتا
یکه -حتی ت سحرگا‌ه ماه رمضا ن ذبیح ی مناجا ی صدا ک ذره شده است؛ برا همسایه ی
57
ت می‌نشست؛ ی رادیو می‌نشاند و به‌دل ی و اه ل روزه و نماز -ترا بیدار پا اگر مسلما ن نبود
ی از رادیوی‌اتومبی ل وقتی ی مان ی مخمل ی و برنامۀ بامدادش ،صدا ی روحان ی تق ی صدا برا ق‌کالف‌ه میشدی .حاال همۀ اینها ی بو ک و دو د‌گازوئی ل و صدا ی ترافی ت شلوغ از ش���د
ف !گلپا هنوز دارد ف شد ،حی یل چقدر دور و دست‌نیافتنی .حی ک خاطره است ،و برایما ن ی
می‌خواند:
ا ک‌گر م روزگارم بی‌قرارم ،بی‌قرارم ،بی‌قرارم. ی دریغا اش سهشنب ه 21فوری ه 1984
ش و پرورش ی آموز ت دورۀ دکرتا ی،که مش���غو ل‌گذراند ن آخری ن امتحانا ک خان م ایران با ی ت و رادیو و تلویزیون‌های ی در مورد مطبوعا ت دارم .می‌خواهد اطالعات است ،قرار مالقا
ش رسانه‌های ش نق ن رسال‌ۀ دکرتای ی نوش�ت� ی‌کند ،تا برا ج ا ز‌کش���و ر‌گردآور ی در خار ایران ع بسیار جالبی ج ا ز‌کشور از آنها بهر‌ه بگرید .موضو ی در میا ن ایرانیا ن خار ی ایران همگان
ی با ی دو ساعت ت می‌کند .یک ت و او با عش ق و عالق‌ه،کوچک‌تری ن نکته‌ها را یادداش اس���
ب را انجا م می‌دهد به او تربیک ف میزنی م و از اینکه در ای��� ن دوره ،ای ن‌کار جال ه��� م حر
ت مجموع‌ه و‌کتابی ی به صور می‌گویم .مطمئ ن هست م همۀ ای ن نوشته‌ها و آگاهی‌ها،که روز
ت زیادی‌پیدا خواه د‌کرد. ی اهمی پ خواهد شد ،از نظر تاریخ چا
ی آنچه در ای نگوشۀ ی و یادداشت‌بردار ی به فک‌ر‌گردآور س -در ای ن دوره -بهگونها اگر ه‌ر‌ک
ت‌کرد .چ‌ه‌گنجینۀ ط و ثب ت و ضب ت و نوش دنیا بر ایرانیا ن می‌گذرد بیفتد ،چقدر می‌توا ن‌گف
ی ما در ای نگوشۀ ی‌کارها ی خواهد شد تا آیندگا ن بتوانند با مراجعه به آ ن به ارزیاب باارزش
ی و بهره‌برداری دنیا بنشینند .هرچه ای ن مجموعه‌ها بیشرت و پربارتر باشد ،امید به تجربه‌اندوز
س در رشت‌ۀ خود و با توجه به استعداد و ش ه‌ر‌ک ت از آزموده‌ها بیشرت خواهد شد.کا درس��� نی‌کند. عالق‌ه و تخصص‌خویش ،چن چهارشنب ه 22فوری ه 1984
ک مادر ی م ن ی ی راکه خریده‌ا م به صندوقدار بدهم .جلو ف منتظر نوبت م تا پو ل جنس یص تو ک بلوز و کی ش،که ده‌یازد‌ه ساله به نظر میآید ،ایستاده‌اند .دخرت ی با دخرت جوان امریکای
ف را ش بدهد،کی ت دارد و با مادر چان‌ه میزن دکه پو ل بلوز را خود ف پو ل در دس ک‌کی ی
58
س بدهد. ش را به او پ مادر برایش‌بخرد تا بعد پول
ی جز اینکه خودت ت و می‌گوید« :ده بار دیگر ه م بگوی ی و خش��� ن ایستاده اس مادر جد
ی بیا و ی جم ع‌کرد ت را به انداز‌ۀ‌کاف ی پول‌های ی ن���داری .وقت ی چار‌ۀ دیگر ش را بده پول ت تنظی مکن». ت را با بودجه‌ا ف را بخر .خرج ای ن‌کی
ک اصرار دارد از مادر وا م بگرید و او ه م نمی‌دهد .با ه م بگومگو دارند .دخرت دلخور دخرت
ش از ده دالر ه م بیشرت نبود، ک بهای ف را،که بیش ت چقد ر‌کی ش پیداس ت و از نگاه اس��� ی نمی‌شود ای ن‌کار را بکند. چ عنوا ن راض می‌خواهد .مادر به هی
ق‌ک‌ه رسیدند مادر ب است .در د ل می‌گوی م باالخره به صندو ث و‌گفتگویشا ن برای م جال بح یل اشتباه می‌کردم ...مادر همچنا ن ب‌ر‌گفت‌ۀ خود ش می‌خرد .و پول‌را به دخرت می‌دهد و برای
ش می‌گذارد و با دلخوری ف را سر جای ک پو ل بلوز را می‌دهد وکی پابرجا می‌ماند ،دخرت از آنجا می‌روند.
ی دیگر ،دلمان یکه همراه م بود می‌گوید« :ببنی .اگر م ن و تو بودی م یا هر مادر ایران دوست
ب با ز‌کرد ن با بچه رس م است؟ ب وکتا نی ما حسا یب ش می‌خریدی م.ک ت نمی‌آورد و برای طاق
ت‌کرد ن به بچه‌هایشا ن آفرید‌ه شده‌اند. س داد ن و خدم ی س���روی ی برا ی ایران پدر ومادرها
ت است!» ش درس اینها؟ انگار نه‌انگار .خدا میدان د‌کدام
یکه فرزندان ک به شیوۀ ایران ت‌کود ت است؟ تربی ک از ای ن شیوه‌ها درس خودمانی م،کدا م ی ی به پدر و مادر هستند و نانخور آنها؟ یا ای ن نوع ی هنوز متک ی س���الگ تس نی بیس تا س���ن
ب و‌کتاب نیک م نوجوانی؟ حسا ش از س���ن اس���تقال ل داد ن و ره‌ا‌کرد ن فرزند به اما ن خود
ت‌کرد ن در مقاب ل آنها؟ س مسئولی با ز‌کرد ن با بچهها یا احسا
ک خودما ن را بیشرت یل انگار در ته دل ،سب ی پیدا نکرده‌ام .و ی ای ن سؤا ل جواب م ن هنوز برا
ت دارم. دوس
پنج‌شنب ه 23فوری ه 1984
ی تهیه خرب به ال‌سالوادر ی،که برا ی خربنگار امریکای ت نفر کگروه بیس در اخبار شنید م ی س از چند روز آزاد شدند. ت یاغیا ن ای ن‌کشور اسری و پ رفته‌بودند ،به دس
ی راکه با رژی م حاک م بر سرزمنی ب است .هم‌ۀ‌کسان ی آمریکایی‌ها ه م جال ش خربخوان ای ن رو
ت امریکا با رژی م موجود ک نا م نمی‌خوانند ،اگر دول خود مخالفند و علیه آ ن می‌جنگند ،به ی
59
ی‌کند ،مخالفا ن می‌شوند یاغی. ی داشته باشد و بخواهد آ ن را پشتیبان ی و سازگار سرآش���ت
ک‌کند تا آ ن را ی نداش���ته باش���د و به مخالفا ن‌کم اگر دولت‌امریکا با رژی م موجود میانه‌ا
سرنگو نکنند ،ی‌ا‌کودتا به‌را‌ه بیندازند ،نا م آنها می‌شود جنگجو .اگر خود امریکا بخواهد
ت به ب اطالعا یکس ی را برا ف سر درآورد و افراد ا ز‌کار شوروی ،یا ه‌ر‌کش���ور دیگر حری
ی بکنند ،نا م افرادشان نی‌کار آنج‌ا‌گسی ل دارد ،نا م آنها می‌شود مأموران‌امنیتی .اگر آنها چن
ی بن‌ا‌کند ،برای ی یا آسیای ی غرب ی ا ز‌کشورها ی در یک می‌شود جاسوس .اگر امریکا پایگاه
ی و قراردادها ت و اگر دیگرا ن ای ن‌کار را بکنند ،تجاوز به حریم‌آزاد ع اس دفا ی بنی‌المللی.
ی حکومت‌های حریف ش از سو نی رو ی هم ق است .یعن نی قضیه از آ ن سو ه م صاد البته هم ت امریکا ،بهکار برده می‌شود. هم ،در مورد مرد م امریکا و دول
ی و‌کمونیز م هراسا ن می‌شوند و مردم تکه مرد م امریکا از شنید ن اس م شورو ت نیس بی‌جه ی حکومتها سازها را گ از رخسارشا ن می‌پرد .وقت آ ن دیار از شنید ن امریکا و‌کاپیتالیز م رن
ی می‌شوند! گ با آ ن وادار به رقاص نی‌کوک‌می‌کنند ،مرد م الجر م هماهن چن جمع ه 24فوری ه 1984
ت المپیک ،مطرح ب در رابطه با مسابقا س دو مسئل‌ۀ جال س لوس‌آنجل ی پلی امروز از س���و
ک 1984لوس‌آنجلس، ت المپی س اعال مکر دکه از هم‌اکنو ن تا پایا ن مسابقا س پلی شد .رئی
ش فراوا ن بهکار ی انجا م خواهد شد .در تما م زمینه‌ها،کوش ی ومراقبت‌های ویژه‌ا سختگری
ب انجا م شود .به همنی ت نظ م و بدو ن درگریی‌های نامطلو ت در نهای ت تا مسابقا خواهد رف ت پلیس ،فع ً ی می‌شود و موارد دیگر ه م بعد ًا ت‌گسرتده‌تر ال در دو زمینه ،مشغو ل فعالی جه اعال م خواهد شد.
تکه مطاب ق یک ی در بارۀ نوجوانا ن و‌کودکا ن زیر هجده س���ا ل اس مورد اول ،س���ختگری
ف و برنامه در ج بامداد ،بدو ن هد ب تا پن ت ده ش��� نی س���اع ی اجازه ندارند ،ب قانون‌قدیم ب‌گذش���ته، نت قانو ن قدیمی ،جمعه‌ش ی ای ن تصمی م و بهکا ر‌گرف خیابان‌ه���ا بگردند .در پ
ت نوجوان‌را،که در محل‌ۀ وست‌وود ( )Westwoodب‌ه‌گردش س دویس��� س لوس‌آنجل پلی ت بعد ت‌کرد .البته چند ساع ت و آمد مشغو ل بودند ،دستگری و روانۀ‌بازداشتگا‌ه موق و رف ش‌کماکا ن ادامه خواهد ت والدینش���ا ن آزاد ساخت .از قرارمعلو م ای ن رو آنها را با ضمان ی با یکه به نوع س آ ن مشاغ ل مختلف ت تا بر اسا ی اس ی د ر‌گذراند ن قانون داشت .دوم ،سع
60
ع اعال م شوند و دکان‌فالگریا ن و طالع‌بینا ن و مسائ ل ماوراءالطبیع‌ه در رابطه هستند ،ممنو
نی تخته شود. ستاره‌شناسا ن و منجم
ض قرا رگرفته ی از شهروندا ن لوس‌آنجلس ،مورد اعرتا بگروه ی ای ن تصمیمات ،از جان هر دو
ف و مواف ق‌گذاشته ی مخال ث وگفتگو ی دیگران ،به بح و با استناد به تجاوز به حری م آزاد
ی فرزندانشان ی ایران تکه خانواده‌ها ت ای ن اس ی حکای شد ه‌است .در هر حا ل نتیجۀ اخالق
ی در وست‌وود به سرشا ن نزند، س هواخور ت هو را از وجود ای ن قانو ن آگا‌ه‌کنند تا بی‌جه ی به فا ل قهوه ی ه مکه از زور بیکار س سر درآورند.گروه ت از زندا ن پلی چو ن ممک ن اس���
ی‌کار را داشته باشن دکه بکنند ،هوا یکس ق و ای ن قبی ل مشاغ ل رو آورده‌اند ،تا درآمد و ور ت نا ن ماوراءالطبیع‌ه به‌آجر تبدی ل شود. ممک ن اس شنب ه 25فوری ه 1984
ی مسابقه سوپربال ث بر سر شرط‌بند تکه به ه‌ر‌کجا پا می‌گذاریم ،بح ک هفته بیشرت اس ی
ی برپاس���ت .خانم‌ها و آقایان ( )Super Ballاس���ت .در رادیو ،تلویزیو ن و روزنامه‌ها قیامت ی فردا مجهز می‌کنند تا دو سه ی دارند خودشا ن را برا ش امریکای ت و هوراک ورزش‌دوس���
س و آبجو و همربگر بگذرانند و مسابق‌ۀ سوپربال ی تلویزیو ن به خورد ن چیپ ی را جلو ساعت
ی مسابقات ی اجرا یکه ،چند سا ل پیش ،در ایرا ن و در روزها تماش‌ا‌کنند .همان‌برنامه‌های
گ به راه می‌افتاد ،ملت ک و بزر ی‌کوچ ج و پرسپولیس‌اجرا میشد .شرط‌بندی‌ها فوتبا ل تا س داد ن توپ ی پا ی ورزشگاه صف‌می‌کشیدند و هزارا ن هزار نفر به تماشا ح جلو از صب ص می‌خوردند. ف می‌نشستند و هورا می‌کشیدند یا حر نی د وگروه حری ب
ت ده سا ل در بارۀ صد ک استاد دانشگاه پرحوصل‌ه و عالقه‌مند دانشگاه بوستو ن،که مد ی
ب 1984به تحقی ق و ج اورو ل ( )George Orwellد ر‌کتا ی جور ت پیش‌بین و س���یو هف
ک مصاحبه می‌گفت: ی مشغول‌است ،دیروز در ی بررس
ع نپیوست‌ه است ،م ن می‌توانم ج اورو ل به وقو ی جور ت پیش‌بین ی و هف اگر تما م صد و س نی امریکا ،جریا ن دارد .یکی ی امروز و در هم ی او را بشمار مکه ،در دنیا حداق ل صد پیش‌بین
ی نا م می‌بر دکه همۀ ی ویژه‌ا ش از روزها نی س���وپربا ل اس���ت .اورو ل د ر‌کتاب از آنها ه م هم
ت بزرگ ت‌کنند یا در مقاب ل صفحا ت به نف ع برادر ارشد شرک مرد م‌کشور مجبورند در تظاهرا ت بایستند و حضور خود ب شده اس یکه در مح ل‌کار ،خانه‌ها و سر چهارراه‌ها نص تلویزیون
61
ت ثابت‌کنند .حاال اگر اس م برادر ارشد را بگذاری م سوپربا ل شما بگویید ببینیم را در تظاهرا ت می‌بینید؟ ی با آنچه اورول‌ترسی م‌کرد‌ه اس چه تفاوت دوشنب ه 27فوری ه 1984
ی و تغیری دکوراسیون‌هستند. ک را بسته‌اند چو ن سرگر م بازساز ک میشوم .نی م بیشرت بان وارد بان ی می‌توان م پو ل بگریم؟» ی سؤا ل میکنم« :از چ‌ه‌کس ا ز‌کارمند ک می‌کند و می‌گوید« :از دستگاه». نی اتوماتی اشاره به ماش
ی صفحه با ع‌کار را میزن���م .رو ف دس���تگاه م���ی‌رو م و دکم‌ۀ ش���رو ی به طر ب���ا دلخور ی دستو رکار نوشته می‌شود .دستورها را انجا م می‌ده م و پو ل را می‌گریم .ویل ف‌کمپیوتر حرو
ی بزند و بگوید: ف بزنم ،او ه م لبخند ک نفر حر ت با ی چ خوش م نمی‌آید .دل م میخواس هی
ل را بشمارد ،بدهد دستمو بگوید.”Thank you" : ? Hi, how are you todayسپس‌پو
سو ی بی‌رح م و بی‌احسا ی میش���و م و از اتومانیز م متنفر ،اینها رقبا گاه دشم ن تکنولوژ پرزورتر انسان‌ها هستند .هر روز ه م تعدادشا ن بیشرت می‌شود .رب ع چهار م قر ن بیستم ،همواره ی برای ی جدید ی ارتباط به‌عنوا ن دوره‌ای‌ب‌ه یاد خواهد مان دکه انس���انها راه‌ها و‌کانال‌ها
یو ت و تکنولوژ ع‌کردند .عصر حاضر ،عصر اطالعا ف و اخرتا رس���ید ن به دیگرا ن‌کش���
ی چش م دارد. ش به سوی ی سکه‌ا تکه هر رو ی اس اخرتاعات
ت و دانستنی‌ها بیشرت ی همگا ن به اطالعا ش تولید ،روزبه‌روز امکا ن دسرتس از یکسو با افزای
نی امکان ی دیگر هم ی است .از سو ک پدید‌ۀ مردم ی امروز ی میش���ود :در نتیجه تکنولوژ
ت و تنها و منزوی نت افراد بی‌هوی ی به دنبا ل می‌آورد :ساخ ی به آن ،خطرات ی همگان دسرتس و بی‌ابتکا رکه تنها بلدن د‌کلیدها را فشار دهند.
ی‌گذشتۀ ت تما م سده‌ها ت و اخرتاعا ی نی م قر ن اخری با اکتش���افا دانس���تنی‌ها و آگاهی‌ها
تکه مغز ی ای ن اس ی می‌کنند .استدال ل پژوهشگرا ن و دانشمندا ن امروز تمد ن انسانی‌برابر
ت باید نی عل ت و آگاهی‌ها را ندارد و به هم ی ای ن همه اطالعا انس���ا ن‌گنجایش‌جای‌ده
ی به‌کارگریی ط برا ی از آ ن است .انسا ن فردا فق ی خود بیاب د‌ک‌ه‌کمپیوتر نمونه‌ا ی برا جانشین
ش می‌بیند .در عوض ،ای ن دستگاه‌های ک آموز ی مختلف‌تکنولوژی ماشنی‌ها و دستگاه‌ها ش پروند‌ه میس���ازند، ب می‌کنند ،برای ش حس���ا ی او فکر می‌کنند ،به‌جای دکمه‌دار به جا س می‌دهند. ی می‌کنند و به هنگا م نیاز حاضر و آماده به او بازپ آگاهی‌ها ر‌ا‌گردآور
62
ب است. ش و رشد جال ی با ای ن غو ل عظی م در حا ل‌گسرت ی در رویاروی ش انسا ن شرق واکن ی انسا ن غربی؟ تکه برا ی ما به هما ن‌گون‌ه اس ی برا ت تکنولوژ ی و مثب ی منف آیا جنبه‌ها سهشنب ه 28فوری ه 1984
ی به مدرس���ۀ بچهها س،گروه ک لوس‌آنجل ت المپی��� ی مس���ابقا ف‌کمیت���ۀ برگزار از طر
ت‌کرده‌اند و از آنها خواسته‌ان دکه ی صحب س با دانش‌آموزا ن دبریستان س ب‌ه‌کال رفته‌اند.کال
ی به عهد‌ه بگریند. ک ای ن‌کمیت‌ه بروند و مس���ئولیت‌ها و وظایف ب بهکم��� به‌عن���وا ن داوطل
ت دستمزد ندارند .پنجاه هزار نفر داوطلب ی پرداخ ی ای ن مسابقه ،بودج‌ۀ‌کاف ی برگزار برا ت و این می‌خواهن دک���ه وظیفۀ راهنما ،مرتج���م ،راننده ،همراه ،مهماندار ،مأم���ور انتظاما
قبی ل‌کارها را به عهد‌ه بگریند .بچهها س���ر ذوق‌آمده‌اند و از ای نکه ش���نیده‌اند ب‌ه‌کارشا ن و س غرور می‌کنند .همه با عشق‌و عالق‌ه مشغو ل پ‌ر‌کرد ن پرسشنامه وجودشا ن نیاز دارند ،احسا تکار هستند. و درخواس
ی احساس ک‌کا رگروه ی همه در مقاب ل انجا م ی ت مرد م سرپد‌ه شود ،وقت ی‌کارها به دس وقت
ت سال ب میش���ود .میدان م ای ن نوجوانا ن زیر بیس ش حتم ًا خو ت بکنند ،نتیجه‌ا مس���ئولی
ی چگونه با آنها حرف ت بلد باش ی اس ق.کاف ی هستند -پرشور و با اشتیا نریوهای‌مطمئن ت بیایند. ش باز به سوی ی تا آنها با آغو ح‌کن ت را مطر ی و خواستها بزن
ب نمی‌آورد .اگر قرار بود ی خود م را به یاد می‌آورم .هیچ‌کس ما را به حس���ا دورا ن نوجوان
ی انجا م شود و تو پیشقد م میشدی ،می‌گفتند« :بچه جان! حاال درخان‌ه یا در مدرسه،کار ت نمی‌رسد ،ای ن‌کار بزرگرتهاست ».در نتیجه همۀ آ ن نریوها ی تو زود است ،تو هنوز عقل برا ت د رکار بزرگرتها جایز نبود. ت و بیفایده می‌ماند چو ن دخال هرز می‌رف
ف را می‌زدند و آنها ن حر یکه درگری اس���ت ،به نوجوانا ن هم�ی� ش اال ن هم ،در جنگ کا
ی‌ک‌ه‌کار بزرگرتهاست، ت د رکار بزرگرتها تشوی ق نمی‌کردند .تنه‌ا‌کار را بی‌جهت‌ب‌ه دخال ت و بس. گ اس هما ن جن
چهارشنب ه 29فوری ه 1984
ک امریکا شدم!» ج سال‌ه‌ک‌ه از ایرا ن بریو ن اومد م و وارد خا ت پن گفت« :امروز درس
ک عمره! چگونه دوا م آوردم؟ خودم م در حریتم. ج س���ال! ی ب زمزم‌ه‌کرد« :پن دوباره زیر ل
63
ج ساله ایرا ن رو ندیدم ی می‌شدم ،پن م نکه اگه دو ماه از ایرا ن دور می‌موند م دچار افسردگ
ش بده!» ت میکنم .این و مث ل این‌ه‌که‌دار م به ای ن وض ع ه م عاد
نیکه ب روز و سا ل و ماه را دارد؛ هم نیکه حسا نه ،هنوز ه م به ای ن وض ع خو نگرفته است .هم
ش را به ه م می‌مالد و ش برمی‌گردد و دست‌های گ رخسار ی اس م ایرا ن را می‌آورد ،رن وقت
ی را یاد نگرفته نیکه هنوز انگلیس ت نکرده؛ هم تکه عاد ش می‌زند ،نشانۀ ای ن اس روی‌زانوی
ت نکرده‌ایم. ت نکرده است .نه هنوز هیچ‌کدا م عاد ی عاد ش بهکار نمی‌رود ،یعن ت ودل و دس ی می‌گذرد، مدت
روزگاریس ت دراز، که م ن افسرده
ک تماشاگر درمانده شدم. ی
ی درو ن صحنه، از میا ن شور و غوغا
ی نهاد م ناچار. پا بدی ن سو
ی تنهایی، س آهن ب قف میخکو
ک تماشاگر بی‌مای‌ه شدم. ی
چش م خود دوخته‌ا م بر در و بام،
ی بلند فریاد، ش بگرفت‌ه به آوا گو
ت تکرار، دستها بسته به زنجری زمخ
پا ی در بند سخن‌های مالل‌آور و پوچ، چهره آماد‌ۀ لبخند به آن صورتک‌های غریب،
ک تماشاگر سرخورده شدم. ی وه چه جانسوز و غم‌انگیز است مردما ن را دید ن و باور نکردن،
ت نربدن، از حضور ای ن و آ ن لذ
گ عق ل و منط ق وز نکردن، حرفها با پارسن
ف بودن. ی در همه اطرا شاهد تکرار پوچ
64
خند‌ه‌کردن،
گری‌ه‌کردن،
عش ق ورزیدن،
ب برکه یل چو ن آ و
ج بودن. ساک ن و بی‌مو
گور سرد و مرمری ن خاطره
ت خود هموار‌ه‌کندن. با دس
وه چه جانسوز و غم‌انگیز است
در تماشاخان‌ۀ ای ن زندگانی، ی نکردن! ش خود باز نق
نت و بازیگر نبودن! ی‌ا‌کنار صحنه بنشس وا ی بر من
که در ای ن قعر فراموش ی و درد، از خود خویشتن م دور و غریب
ی ک تماشاگر وامانده شدم. س 1984 ل مار پنج‌شنب ه او
ی انجم ن ایرانیان ی و آگاهی‌دهند‌ه‌ک‌ه از سو ی پژوهش ی سخرنان ف برنامه‌ها ک ردی به دنبا ل ی
ت ویلیا م سالیوان ی صحب ب پا ب شد؟» برگزار می‌گردد ،امش با عنوا ن «چرا در ایرا ن انقال
ک سخرنانی Saullivan Williamآخری ن س���فری امریکا در ایرا ن نشستیم .سالیوا ن در ی
ب را از دیدگاه خود در برابر م‌ا‌گذاشت. ی اشار‌ه‌کرد و‌گاهشمار انقال مفص ل به نکات‌زیاد
ص او ل مملکت ی شخ ش با شاه فقی د‌گفت؛ از بالتکلیف ی روزان‌ه وبی‌شمار خوی از دیدارها ع و وزارت ت دفا ی در بارۀ تصمیم‌گریی‌ه���ای وزار در آ ن روزها و پرس���ش‌های‌مکرر و
ج شود سخن ف زد؛ از ای نکه نهایت ًا به شاه توصی‌ه‌کرد از ایرا ن خار خ سفید حر خارج‌ه و‌کا
65
ت امریکا و منزل ی به ایرا ن و از 14فوریه ،1979روز حمله به س���فار ران���د؛ از ورود خمین
ی خ���ود را دربار‌ۀ اینکه «چرا در ایرا ن انقالب ش یا د‌کرد و باالخره دیدگاه‌ها مس���کونی‌ا
س هویدا فکر دکه امریعبا ی را تعری ش���د؟» بیا ن نمود .در ای ن بخش ،سالیوا ن خاطر‌ۀ روز ت ایران ،از ا و‌گل‌ه‌کرد‌ه و‌گفت‌ه بود« :شما امریکایی‌ها با رشوه دادن‌های ت وزیر وق نخس���
س افزود«:م ن به ک می‌کنید!» سپ ج فساد در ایرا ن‌کم ت خود به مرد م ما ،به روا پ و راس چ
ت شما قرن‌ها ی دارد .مملک ی بسیار طوالن خ ایران ،سابقه‌ا ی در تاری هوید‌ا‌گفت م رشوه‌خوار
ی است .ما رشوه ج ایران ج داد ن از سنت‌های رای ت و خرا قب ل ا ز‌کشور م ن به وجود آمده اس ت شما نیاوردیم!» را به‌مملک
ی نیز اشار‌ه‌کر دکه در خور تأم ل بودند ت فراوا ن دیگر آخری ن سفری امریکا در ایران ،به نکا خ یکی ش و پاس ش پرس ش نیامد .در بخ ی از شنوندگا ن خو ق بسیار یل ای ن دو نکت‌ه به مذا و
ت ما را به باد دادید شب‌ها راحت ال‌ک‌ه مملک ض به سالیوا نگفت« :حا از حضار با اعرتا ت شما را نگاه می‌خوابید؟» سالیوان‌رو به ا و‌کرد و‌گفت« :م نکه سفری شما نبود م تا مملک
ت و نجات ی امنی ی مقی م ایران! برا دارم ،م ن سفری امریکا بود م و مسئو ل چه ل هزار امریکای یکه پول‌های بادآورد‌ه را یل شما! شمای یکه می‌توانست م دس���ت‌می‌زدم .و آنها به ه‌ر‌کار ت می‌خوابید؟ خود ت خود را تنه‌ا‌گذاشتید و فرا ر‌کردید ،حاال راح برداشتید و شاه و مملک
ف مازندی ی با م ن در میا ن‌گذاشت!» در ای ن هنگا م یوس شاه چند بار ای ن نکت‌ه را ب‌ا‌گله‌مند
ت بودی ،چرا ف او پرید و‌گفت« :اگر تو سف ری‌کشور خود ی به میا ن حر روزنامه‌نگار ایران
ت اجازه می‌دهی‌ما را دزد و فراری ت را اجرا نکردی؟ تو چگونه به خود دس���تور رئیس��� ش این تکه شاید مفهوم‌محرتمانه‌ا ی‌گف ی‌کرد و جمله‌ا ی به مازند بخوانی؟» سالیوا ن نگاه
ی از پاسخ ت ه م ای ن را می‌دانی!» مازند ب می‌شناس���م ،خود باش دکه« :جو ،م ن ترا خو
ت و تهدی د‌کر دکه او را به دادگاه خواه د‌کشاند .جلسه به ه م خورد و سخنا ن نادر ی برآشف و ی بدون ی بررسی‌ها و‌گفتگوها ی ایجاد نظ م مجدد بیفایده ماند.گویا هنوز برا ح ه م برا صال
ض و تحم ل شنید ن سخنا ن مخالف ،زود است! ب و بغ ح
ت در تاریخ ی ثب ی را برا ی دیگر طو ل بکشد و نکات ت س���اعت یکه می‌توانس دریغ! جلسه‌ا روش نکند ،نیمه‌تما م ماند.
66
س 1984 جمع ه 2مار
کو ی ما ،ت ی خیابا ن مح��� ل زندگ س از آمد ن پس���تچی ،تو یپ ک س���اعت یل ظهر ،ی حوا ی خانه می‌آیند ک سر وکل‌ه چند تا آد م پیدا می‌شود .خانم‌های خانه و‌گهگا‌ه ه م مردها تو
ت و‌کاغذ ک دس���ته پاک یی ت برمی‌دارند .در هر خانه‌ا ق پس��� و نامه‌ها را از توی‌صندو
ت درصد بقیه ت و بیس��� ت با نامه و پس��� می‌رود .مث ل اینکه هش���تاد درصدکار ای ن مملک
ی مختلف ،فروش���نده‌ها، با تلف ن انجا م میش���ود .از همه جا برایتا ن نامه‌می‌آید :بیمه‌ها
ق،گاز ،مدرسه ،دانشگاه ،روزنامه و ی و غریانتفاعی ،آب ،بر ی‌گوناگو ن انتفاع سازمان‌ها ک و هزار جای ت ملکی ،استخری ،باغبان ،نظافتکار ،ادارۀ مالیات ،بان مجالت ،معامال
ی از ی و حت ی ه م به دس���تتا ن می‌رس���د :التاری ،شرط‌بند ی جالب دیگر .میا ن آنها نامه‌ها
ی ه م از س خودشا ن تبلی غ می‌کنند.گاه ت یا جن ی خدم قربستا ن یا مردهشورخانه .همه برا
ک مدال ،یک ک مداد ،ی ج سنتی ،ی ت و پن ک بیس ی و پژوهشی ،ی س���ازمان‌های آمارگری
ب سؤاالتشا ن را ت برایتا ن جایز‌ه می‌فرستن دکه جوا ی پاک عکس‌برگردا ن و امثا ل ای ن را تو ف را برایتا ن می‌فرستن دکه مشرتیشان س مختل ک اجنا ی‌کوچ ی ه م نمونه‌ها بدهید .عده‌ا گ فریبنده می‌گذارند .م ن اس م ای ن نامه‌ها ی پاکت‌های بزر بشوید و یا دسته‌دست‌ه‌کوپ ن تو
ر‌ا‌گذاش���تها م پیامربان‌جامع‌ۀ مصرفی .همه شما را به مصرف ،آنه م مصرف‌های غریالزم،
تش���وی ق می‌کنند .البته بعضی‌پیشنهادها چندا ن ه م به‌دردنخور نیستند( ،مث ل خری د‌گور و
ی ندارند. ج ما ایرانی‌ها سازگار تکه با مزا یل اشکا ل‌کار ای ن اس گ قرب و از ای ن قبیل) و سن نی و مردهشورخانه می‌آی دکه« :بفرمایید تا زنده هستید ک مؤسس���ۀ تدف ی از ی ی نامها وقت
ی خودتا ن‌گور و مقرب‌ه بخرید» ما ایرانی‌ها لجما ن می‌گرید .بهشا ن بد و بریا‌ه می‌گوییم برا
ت‌کند‌ه میگه فکر مردنت و‌کردی؟ ت و پوس ی دلما ن غر می‌زنیم« :فال ن فال ن شده راس و تو اق ً ش نمیکنه!» ک خدای‌نکرده ،دور از جا ن شما ه م چاشنی ال ی تکه در خانۀ همه می‌خوابد .البته اگر خدای ی اس یل ای ن دیگر شوخی‌بردار نیست ،شرت و
ج‌کف ن و ت اطرافیا ن متوجه می‌شون دکه چقدر مخار ی خوابید ،آ ن وق نکرده،در خانۀکس��� ی اس���ت .در نتیجه ،به سرکردگا ن جامعۀ مصرفی ت‌گرا ن و باورنکردن دف ن در این‌مملک
ی حراج، ی تشوی ق دیگرا نگاه و بیگاه ه م مقرب‌ه و‌گورستا ن را به بها اجازه می‌دهن دکه برا
ط ه م -که تما م عمر به زندگی ی طبق‌ۀ متوس یا به قو ل خودشا ن Saleبفروشند .به امریکای
ی مقربۀ تکرده اس���ت -ح ق می‌دهند اگر در عنفوا ن جوان ی عاد ی و خرید حراج قس���ط
67
ش بی‌کال‌ه نماند. س از مرد ن سر اوکازیو ن پید‌ا‌کرد ،آ ن را بخرد تا پ س 1984 شنب ه 3مار
ی میداد. یل میکرد و نظر س سؤا ث بر س���ر هرنمند و روشنفکر بود و وظایفشان .ه‌ر‌ک بح
ی آ نکه مبارز و چاره‌گر است نی د وگروه هرنمندا ن و روشنفکران ،یعن جان‌کال م ای نکه باید ب
ط وظیفۀ خود ت می‌نشیند و آ نکه فق ی به هدای و مرد م را به هیجا ن می‌آورد و چو ن سکاندار
ت ا ز‌کدام ی ای ن قطعه را،که نمی‌دانس ک شد .دوست را بیا ن حقایق‌می‌داند ،قای ل به تفکی
ح‌کرد: ی جم ع خواند و سؤا ل نویسنده را به این‌گون‌ه مطر نویسنده است ،برا
یکه باور دارند با حرفشان، یکه معتقدند ،می‌گویند ،می‌نویسند و می‌اندیشند،کسان «آیا افراد ت را دگرگون ک مل ت یا ملت‌هایی را تغیری می‌دهند ،سرمشق‌ها و آرمان‌های ی ت مل سرنوش
ی می‌سازند ،هرنمندا ن و روشنفکرا ن مسئو ل و شاعران ت دیگر ک ملت ،مل می‌سازند واز ی ت و یا شعر شور و هیجان یکه ا ز‌گفتا ر‌کردار می‌سازند ،ب‌ا‌کال م نهض متعهد هستند؟ آیا آنهای
یکه به بهان‌ۀ شاعر نی هستند یا آنهای می‌آفرینند ،یعنی‌آفرینندگا ن هرن انقالبی ،مبارزا ن راست
ی می‌کنند تا ابد ،منعکس‌کنندۀ ی جامعۀ خود میش���وند و سع ی بود ن آینۀ‌تمام‌نما صمیم ی بیشرت به یکه نوح‌ه و ندب‌ه سر می‌کنند و با ای ن‌کار آب سس���تی‌ها و تباهی‌ها باشند،کس���ان
یکه سخنگوی ی انسان‌خوردک ن ستمگرا ن می‌ریزند .آیاآ ن شاعر و نویسنده و هرنمند آسیا ت یا آ نکه چاره‌گر است؟» ح اس ش صحی ت،کار ج اس رن
ی منصفانه ک داور ی را پایا ن دهم ،همه را به ی ی اینکه درگری ی‌گفت« :برا ت دیگر دوس ع الز م اس���ت .ه م هرنمند مبارز و هم ی اجتما ی ای نگروه برا دعوت‌می‌کنم .وجود هر دو
یل آنچه هرنمند سخنگوی‌درد و رنج .هر دو ه م می‌توانند و ه م باید مسئو ل و متعهد باشند .و
ک از ای ن د و‌گرو‌ه‌ک‌ه‌گمراه ی است .هر ی ت و‌گمراه ک از آنان‌جایز نیس���ت ،خیان بر هیچی
ی مردم و س���می گ برا ت بزر ی اس��� ت‌کن���د ،دروغ‌بگوید و بفریبد ،خطر ش���ود و خیان
ی ای نکه بنشینی م و ببینی م فال ن هرنمند یا روشنفکر چاره‌گر ی اجتماع .به جا ت‌کشند‌ه برا اس
ت یا ت اس ت یا خائن ،انساندوس ق اس ی رنج ،جویا شوی م و ببینی م آیا صاد ت یا سخنگو اس خویشنت‌پرور .ای ن مه م است ،نه آنچه شما بر سرش‌دعوا دارید».
68
س 1984 دوشنب ه 5مار
ش ماری‌جوانا نط ق و خطابه راه انداخته‌اند. ی آزاد شد ن فرو ی راه افتاده‌اند و برا باز ه م عده‌ا
ش ماری‌جوانا در امریکا نکشیده ی فرو یکه خوش���بختان‌ه تا امروز به آزاد ث قدیم ای ن بح
ش ماری‌جوانا می‌افتد و ی فرو ی از طرفدارا ن آزاد است ،هرچندگا‌ه یکبار بر سر زبا ن عده‌ا
ی ه م،که در ی ایران ی از پدر و مادرها را می‌لرزاند .وض ع ما پدر و مادرها ت ن و بدن‌بس���یار نی جوانا ن امریکایی ی دیگر با ای ن مشک ل وجود و وفور مواد مخدر در ب میا ن هزارا ن‌گرفتار
ش آن ،باز ه م جوانا ن در امان ت فرو ت.گرچه ،با ممنوعی ت ب‌ه‌گریبان‌هستیم ،غم‌انگیز اس دس
ش هر روزه در هرگوشۀ ای ن شهر د ر‌کمینشا ن هستند ،ویل نیستند و هزارا ن دالل‌و قاچاق‌فرو
ی بخواهند فرزندانشا ن را از خطر ای ن قبی ل مواد ت‌که‌اگر پدر و مادر حداق ل ای ن پشتوان‌ه هس
ک دلی ل موجه اشار‌ه‌کنند. ش آ ن به عنوا ن ی آگا‌ه‌کنند ،می‌توانند به ممنوعیت‌فرو
ی بر سر جوانا ن در سرتاسر دنیا می‌آورد ،انسا ن را فکر اینکه مواد مخدر و اعتیاد چه بالی
ت و به ت‌گرفت‌ه اس نی تیش‌ه به دس ی چرا نس ل جوا ن ای ن چن ی می‌کند .راست دچار سرخوردگ ی فردا با ای ن نس ل جوان ی دنیا چ از خودتا ن پرسیده‌اید حا ل و هوا ریش���ۀ خود می‌زند؟ هی چگونه خواهد شد؟
سهشنب ه 6مار س 1984
ی بود .از ت دیری ن خانوادگ ی دوس��� س راش���د ی مهند ی آش���نا تلف ن راکه برداش���ت م صدا
س در مورد وضع ش و بش .سپ ی و خو ونکوو ر‌کانادا تلف ن میکرد و س�ل�ا م و احوالرپس���
ت‌کرای‌ه خانه و ای ن قبیل ی ایرانی‌ه���ا ،قیم ی‌کار در لوس‌آنجلس ،حا ل و هوا و چگونگ���
ب‌کردم ،چو ن سا ل‌گذشت‌ه‌که س بیاید .تعج ت قصد داردب‌ه لوس‌آنجل آگاهی‌ها پرسید .میگف ی و خوش���حا ل به ی خود د ر‌کانادا راض ش ب���ه اینجا آمده بود ،بس���یار از زندگ یگ���رد برا
چ‌کرد ن به آ ن دیارمی‌کرد .صادقان‌ه و در چند جمله نظر می‌رس���ید و همه را تش���وی ق ب‌ه‌کو
ب و تنهاست. ی غری دردد ل‌کر دکه در آنجا خیل
ی ایرانی گ شده .اینجا تعداد خانواده‌ها ش رسیده ،دخرت م بزر ت ازدواج می‌گفت« :پسر م وق
ی بگرید .فک‌ر‌کردیم انگشت‌شمارند .م ن و همسر م ه م دلما ن نمی‌خواهد سعید ز ن خارج س غریبی ت و آد م‌کمرت احسا س جم ع ایرانی‌ها جمع‌تر و تعدادشا ن بیشرت اس در لوس‌آنجل می‌کند».
69
ش بسته بود .از پنجره ،خیابا ن را نگاه می‌کردم. ت در ذهن م نق ی ر‌ا‌ک‌ه‌گذاشت م‌کلم‌ۀ غرب گوش
ی هفتاد سالها م را دید مکه ،مث ل همیشه ،شلوار صورتی خان م پالتکنی ( )Plotkinهمسای‌ۀ تنها ی لرزانش ط پاها یکرده بود و آهست‌ه و با احتیا ش مفصل ش را پوشید‌ه بود ،آرای و بلوز قرمز
ش ه‌ر‌کدام ت بیو‌ه شده و بچه‌های یل اس ت خیابا ن می‌کشاند .پریز ن چند سا را روی‌اسفال
ی با ک قدیم ک خان‌ۀ‌کوچ ک و تنها -در ی ی مشغولند .او -ت ی ازامریکا به زندگ د ر‌گوشه‌ا
ی در ی را می‌گذراند.گاه به هنگا م راه‌پیمایی ،دست ی‌کسالتبار گ و دو قناری‌اش‌روزها س ی است ،تعارف ی چمن‌ها سرگر م باز یکه رو ی درمی‌آورد و ب‌ه‌کودک ب می‌کند و آب‌نبات جی
می‌کند (که البته همیشه ه م مورداستقبا ل قرار نمی‌گرید) .شاید می‌خواهد با ای ن‌کار به زبان
ی شنوا و ش همزبا ن و همد م ندار م،گوش ی بگوی دکه تنهای م و غریب ،در زاد و بو م خوی بی‌زبان
س دوست ت یا مهند ی او غریب‌تر اس ی‌گویا می‌خواهم .نگاه م همچنا ن به اوست .راست زبان ت ننال ،ما در یکه از ایران‌نام‌ه می‌نویسد و‌گالی‌ه میکن دکه« :عزیزم! از غرب ما ،یا هموطن س غربت‌می‌کنیم .اص ً ت شده است!» ال وط ن غرب ش از تو احسا وط ن بی ی می‌ده دکه می‌گوید: ی معری پاسخ م را ره
دور نها ی ت‌ا‌ک‌ه‌کن م شکوه ز درد دوریت
آ‌ه‌ک‌ه می‌کشد مرا هجر تو د ر‌کنار تو
ی میکن مکه اگر غریبم ،نه خان م پالتکنی س آرامش یل احسا ت نمی‌دانم ،و ت یا باجه بی‌جه
ی دیگر غریبم .اگر اندوهگینم ،دستک م اندوه م ن از این هستم‌و نه نگارند‌ۀ نامه ،د رکشور
دو سبک‌تر است.
س 1984 چهارشنب ه 7مار
ت ایران���ی ،بز م ایرانی ی‌گرد ه م آم���ده بودند .تنقال ی ایران ی بود مح�ت�ر م و جمع مجلس���
ی بود :در هرگوشه ب و اثاثی‌ۀ خانه تا حد ممک ن ایران ی به‌را‌ه بود .اس���با و موس���یقی‌ایران
ی مینیاتور .شام ک تابلو ش نائنی ،ی ک تکه فر ک‌کاس‌ۀ مرغی ،ی ک لگ ن مسی ،ی یی وکنار ی بهکا رگرفته شده بو دکه ش عجیب ی بود .خالص‌ه‌کوش را ه م‌ک‌ه‌کشیدند ،همۀ غذاها ایران ی به‌وجود آید. ی ایران فضا
یکه ت چیزها هنگام ی به یاد آورد مکه انسان‌ها همیشه به اهمی ی ایران نی فضا د ر‌گرماگر م هم
یکه در زندگیشا ن حضور دارند و با آنها زندگی ازمیا ن رفتند بیشرت آگاه می‌شوند ،تا زمان
70
ی در ایرا ن بودی م و همۀ ای ن نمادها پریامونما ن زیاد دیده میش���د؛ تا وقتی می‌کنند .تا وقت ی بودن ق و ارزش‌های خود را داشتیم ،هرگز نمی‌پرسیدی مکه ایران تاریخ ،هرن ،ادبیات ،اخال
ی باشیم ،یادما ن افتا دکه باید ی‌که‌دیگر نتوانستی م به آ ن معنا ایران ت از زمان چیس���ت .درس
ی دور شدن ی برا تکه چه مسابق‌ۀ پرهیجان ک از ما فراموش‌نکرد‌ه اس��� ی بود .هیچی ایران
ت آنچه ی داش��� ی بود و چه جلوه‌ا از اصل ،بینما ن درگری بود .چه حقری می‌نمود آنچه ایران
ی را ب ایرانی‌باز ش جال ی بر خود حم ل میکرد .حاال همه‌دلمشغولی م تا نمای ک فرنگ مار
یل ای ن ه م یک ی باشیم .و ب‌کرد ن و به دیوا ر‌کوبیدن‌مریاث‌های تاریخ درآوری م و به دنبا ل قا
ی را حم ل‌کند. ی مد روز است ،بدو ن آنکه عم ق و ریشه‌ای‌داشت‌ه باشد و بار مثبت خودنمای یل آنچه تجربه ی است ،و ی و نقاشی‌ایران ی ایران ی ایرانی ،غذا ی دست آنچه می‌بینی م‌کارها
ت نفس ق ملی ،غرور ملی ،عز ی ایرانی ،عر ش نمی‌یابد وطن‌پرست نمیش���ود و میدا ن نمای
ک ایرا ن اس���ت .بله ،در اینجا ه مگاه در ب و خا ی به آ س وابس���تگ ی بود ن و احس���ا ایران
یل‌کمرت حال ت می‌نشینی ،و ی پرکرده اس س ایران ی قاب ل لم ت را پدیده‌ها یکه پریامون جای
ی و ریحا ن و ی قرمه‌سبز ی دل‌ها برا س میکن ی را می‌بینی .چو ن ح نی ایران ی راس���ت و هوا
یو ی ایران گ دیرپا ی فرهن نی و واال ی ارزش‌های راست ی تنگ‌ش���ده است ،نه برا نا ن بربر ی و ملی. ویژگی‌های قوم
پنج‌شنب ه 8مار س 1984
ی و دلواپسی ش آثار نگران ع جوانا ن و رفتار و‌کردارشا ن‌گل‌ه میکرد .از چشمان مادر از اوضا س می‌زدی. را زود حد
تو ی از حرکا یل در بس���یار ی اس���ت .و ی دورۀ جوانی ،امیدوار می‌گفت« :از ویژگی‌ها
یکه ی دیده می‌شود .در هرگوشه وکنار س و ناامید ی یأ حاالت‌جوانا ن اینجا ،نش���انه‌ها
ت س���بز میش���وند .در ب جلوی ت عجی ک با آ ن قیافه‌ها و حرکا می‌روی ،ای ن‌گروه‌های پان
یکه هر روز از راه می‌رس���ند ،آد م سرگردا ن می‌مان دکه ی تازه‌ا ی با اینها و موج‌ها رویاروی ی فردا چگونه اداره خواهد شد .ای ن نس ل جوا ن‌ک‌ه‌گردانندگا ن جها ن فردا هستند ،با این دنیا
ی چگونه مربیا ن و راهنمایا ن فرزندا ن خود خواهند شد؟» سرگشتگ
ی جوانا ن را -در هر ت و رفتار اجتماع ی از پژوهش���گرا ن حال مادر ح ق داش���ت .بس���یار نی خواستها و ت تعاد ل آ ن جامعه می‌دانند .آنها می‌گویند« :اگر ب جامعه‌ای -معیار شناخ
71
یل به وجود نیاید ،جامعه ناظر نی تعاد ی چن ی اجتماع امیا ل و آرمان‌پرستی‌جوانا ن و واقعیت‌ها
ب می‌گرید». ی می‌شو دکه به باور ما عصیا ن نس ل جوا ن لق برخوردها و واکنش‌های‌شدید
ی‌گوناگو ن آنها راکه نی و سرکشی‌ها جامعه‌شناسا ن و روانشناسا ن وض ع جوانا ن مغرب‌زم
نوعی‌فرار جلو‌ه‌کرد‌ه است ،به سه دسته تقسی م‌کرده‌اند:
ی آرمان‌پرستان‌ه و فعا ل،که نت حالت‌های ت به وض ع موجود و داش ی پرخاش‌آمیز نسب «او ل فرار
گ فرار ت را در مقایس‌ه با جبه‌ه جن ی ندارد .اه ل فن ،ای ن حال ت ه م ابای از توس ل به خشون ت است. ی فرار آمیخت‌ه با شهام به جلو می‌گوین دکه مجسم‌کنند‌ۀ‌گونه‌ا
ی،که روانشناسا ن آن ت منف نت حال ت به وض ع موجود با داش ی پرخاش���گران‌ه نسب دو م فرار
را نوع��� ی تجلی ی و در خود فرورفتگ ی مالیخولیا ( )Melancholyمی‌نامند وگوش���ه‌گری ت جبه‌ه‌ک‌ه نتیجۀ آ ن فرار از گ می‌شود فرار به پش آ ن است .باز هم در مقایس‌ه با جبه‌ه جن ی با خطر و پناه برد ن به خود است. رویاروی
ی از ای ن دست ،از منت ی جوانان یل بیشرت حاشیه‌ای .یعن ی هر چند پرخاشگرانه ،و سو م فرار
ب زمنی- ی ندارند .ای نگروه -در مغر ی به جها ن التفات ی میکنن���د و‌گوی جامع‌ه‌کناره‌گری ی ملت‌های ی و مذهب ی فکر ت می‌کنند و یا به مبان ت مسافر ی دوردس غالب ًا به س���رزمنی‌ها
ی را ه مکه ی هستند.کسان ی و روان ی عاطف ع حادثه‌جوی ک نو دیگر رو می‌آورند و خواها ن ی
به مواد مخدر متوسل‌می‌شوند ،می‌توا ن از ای نگروه دانست».
ی‌ک‌ه‌گفتی م اعرتاضی ک از سه صورت ش نس ل جوا ن و یا عصیا ن آنها به هر ی در هر حا ل واکن ی‌گرفت. ض را باید جد ت به وض ع موجود .ای ن اعرتا است‌نسب س 1984 جمع ه 9مار
نی پارسا ل راکه در باغچ‌ه‌کاشته تس ی سفر‌ۀ هف ی می‌گفت« :پیاز س���نبل‌ها پدر با دلخور
نی امروز و فرد‌ا‌گ ل می‌دهند». بودم ،سبز شده‌اند و هم
ت امسا ل هم ت و بعید نیس ی به عید مانده اس ش معلو م بود .هنوز دو هفته‌ا ت دلخوری‌ا عل
ک بشوند .می‌گفت« :دوباره باید برای ش،گل‌ها قب ل از فرا رسید ن نوروز خش مثل‌سا ل پی ف بدویم». ف و آن‌طر خرید سنبل‌این‌طر
نی عید نی و دوم ی نداشت .اول یکه به امریکا آمده بودی م خاطر‌ۀ خوش نی عیدهای از نخس���ت
72
نورو ز‌ک‌ه اص ً ی ه م نا م آ ن را نشنید‌ه بود .از عید سوم ،ایرانی‌ها چ‌گلفروش ی ندیدیم .هی ال سنبل
ی داخ ل‌گلدان -و سا ل بعد از آن نت و عرض‌ۀ سنب ل -به عنوا نگ ل زینت ع‌کردند ب‌ه‌کاش شرو همه جا فراوا ن شد.
ی دیگر ای ن‌کشور همه جا فراوان گفتم« :غ م نیست ،امرو ز‌گ ل سنب ل ه م مث ل بقیۀ تولیدها
یو ی ای ن‌کشور ،قالب بگ ل و‌گیاه‌ها تکه مث ل اغل یل اش���کا ل‌کار در ای ن اس��� اس���ت ،و ب و بی‌بوست». دل‌ناچس
ی ندارند. چ رایحه‌ا یل هی گ و رو هستند ،و گ و خوش‌رن ت و بزر گل‌ها د ر‌کالیفرنیا درش���
ف چند روز ی مصرفی ،ناگزیر ظر ی‌کشورها ت و چو ن بقیۀ فرآورده‌ها عمرشا ن ه م‌کوتا‌ه اس
ی جایشا ن را بگرید. نی می‌روند تا چیز دیگر از ب
گ و بو و ی رن ت خود ،یعن گ و‌گیا‌ه ه م ماهی ی باید بیفتد ت‌ا‌گ ل و میو‌ه و بر ی چه اتفاق راست
ی وجود دارد یا بشر ی جوام ع مصرف ت ه م تقسیم‌بند ی نباتا ت بدهند؟ در دنیا مز‌ه را از دس
دارد ای ن ویژگی‌را به آنها ه م تحمی ل می‌کند؟ شنب ه 10مار س 1984
ی در دست ک ایستاده بودند.کاغذ و قلم ک دخ رت‌کوچ ک پسر و ی ت در ی در خانه را زدند .پش
ظ‌کرده‌اند ،به ی راکه معلو م بود از قب ل حف ه‌ر‌کدامشا ن بود .با لبخند سال م‌کردند و جمالت ک‌گردش ی از همکالسا ن و هم‌مدرسه‌ای‌ها و معلمشا ن به ی زبان‌آوردند .می‌خواستند باگروه ی می‌کردند .مدرس‌ۀ خودشا ن بودجه‌ای ی ای ن برنامه ،پو ل‌گردآور علمی‌بروند و داشتند برا
ی من ف می‌زدن دکه برا ت و شمرد‌ه حر ت و راح ی ای ن‌کار نداش���ت .آ ن قدر با صمیمی برا
نت یک ی‌گف ی خودما ن را دیده‌ا مکه چگونه برا ی بود .من ،همیشه بچهها ی باورنکردن ایران
ت و سر و لبشا ن ور می‌روند و ای ن پا و آن جمله ،جا ن آد م را می‌گریند و آنقدر با مو و دس
ت می‌کنند! پا می‌شون دکه خسته‌ا
ی را به بچهها نی اعتماد به‌نفس نی وجود دار دکه چن ش ای ن سرزم ش و پرور ی در آموز چه ویژگ
ف می‌زنند ،سخرنانی ت در مقاب ل دیگرا ن حر و بعد از آ ن به بزرگرتها می‌ده دکه آرا م و راح
ک تماشاگر بدون ی به عنوا ن ی نی تلویزیو ن برنامه اجرا می‌کنند (حت ی دورب می‌کنند و جلو ف بزنیم، ت در مقاب ل دیگرا ن حر یل ه م نمی‌توانی م راح تجربه)؟ ما ایرانی‌ها در بزرگس���ا
ی از ی بربخورد ،نیم س اینکه به دیگر بخندیم ،ابراز عقید‌ه‌کنیم‌و نظرما ن را بگوییم .از تر
73
ت و روزها و ساعات ،درگری شرم‌حضور ی خود را به زبا ن نمی‌آوریم‌و در تما م لحظا باورها هستیم.
ی انس���انها اثر می‌گذارد؟ آیا آموزش ت فرد گ دگرگون‌ه تا ای ن حد در خصوصیا آیا فرهن
ی حاک م بر جامعه ه م در ای ن میا ن مؤثر هستند؟ شاید همۀ ی سیاست‌ها صحیح‌و چگونگ
ی ما ایرانی‌ها رخ ت آنچه راکه در ای ن زمینه برا ش بازی‌می‌کنند .هرچه هس ای ن عوام ل نق داده است ،دوس ت نمی‌دارم. دوشنب ه 12مار س 1984
ی را دارن دکه در ی‌گویاتر میش���وند .اع���داد ای ن ویژگ��� گاه اع���داد و ارق���ا م از هر حرف
ی را در انسان ت مختلف ی به خود می‌گریند و احساسا موقعیت‌های‌مختلف ،مفاهی م‌گوناگون
ی یا رقم ب ش���ما ا ز‌کس��� ی صفر در مقاب ل مبل غ طل زنده می‌کنند .به‌عنوا ن مثا ل اگر تعداد ت و شما را بیشرت خوش ک قرار بگرید ،هرچه بیشرت باشد دلچسب‌تر اس موجودیتا ن در بان
ی شما ی ی‌ا‌کسر موجود ی‌کوچک‌اگر در مقاب ل رق م بده نی نقطه‌ها یلکه هم میآید .در حا
قرار بگرید ،آزاردهنده و نامطبو ع می‌شوند.
یکه یکه به عنوا ن آمار به خورد شما می‌دهند ،آمار ت اعداد و ارقام ت اس��� نی دس��� از هم
نی امروز در ت نمی‌کنیم .هم نی رقم‌ها دق یب ط ارتباط سرسری‌ا ز‌کنارشا ن می‌گذری م و به خطو
اخبار رادیوی‌ای‌بی‌س ی از ای ن ارقا م را ارائ‌ه دا دکه ساعت‌ها ی () ABCگویند‌ۀ خرب تعداد ش آمارگریان ،در صد شهر مهم س پژوه فکر مرا مشغو ل‌کرد .بهگفتۀ ای ن خربنگار و بر اسا
نی می‌گذارند و ب س‌ر‌گرسن‌ه بر بال یکه هر ش ت،کسان ی ثروتمند و س���رزمنی‌امکانا امریکا
یل س ری‌کرد ن شک م خود را ندارند ،از مرز سیزده میلیو نگذشته است .توج‌ه‌کردید؟ ت ما قدر
ی دولت ی هستن دکه حت ت امریکا .اینه‌ا‌کسان ج صد مک ل جمعی ی پن سیزده میلیو ن‌گرسنه ،یعن ی‌گر م و ی دیگر ،غذا ی دولت ی یا برنامه‌ها ت از راه ارائ‌ۀ کوپن‌های‌خوراک امریکا قادر نیس
یکه هر روز و ص هنگام ب برای‌شان فراه م‌کند .وحشتناک‌است! به‌خصو ک مناس خورا ی پول ی شاهد برنامه‌هایی‌هستی مکه د ر‌کا ر‌گردآور ی‌گوناگو ن تلویزیون ب در شبکه‌ها هر ش
ی چشمشان ی را زی‌ر‌گوششا ن و جلو ی پنهان ی‌گرسنگا ن افریقا هستند و ای ن فقر و‌گرسنگ برا
ت (The Ugly ی زش ب امریکای نمی‌بینند .ویلیا م لدرر ( )William Ledererنویسند‌ۀ‌کتا
ی با سای‌ر‌کشورهای ی و فقر ه م مث ل هر پدید‌ۀ دیگر امریکای )Americanمی‌گوید« :گرسنگ
74
ی و چروکیده و شک م بزرگ ی استخوان ت و پا ت است .در امریک‌ا‌گرسنه‌ها دس جها ن متفاو
یل به هما ن انداز‌ۀ‌گرسنگا ن بیافرا نیاز به غذا و پوشاک و برآمده و سر پر از زخم‌ندارند ،و و پو ل دارند و قاب ل ترحمند».
پ ( )Gallupتوج‌ه‌کنید« :اگر ته‌ماند‌ۀ مواد غذایی ن آمار ه م از مؤسس���ه‌گالو ح���ا ل به ای ط مردم ی -که توس ی و سایر مواد غذای ی شری و نوشیدن داخ ل‌کنسروها ،شیشه‌ها و ظرف‌ها
ک‌کشور چهل ی‌گردد ،می‌توا ن با آ ن مرد م ی ی سرازیر می‌شود -جمع‌آور امریکا به‌زباله‌دان ی را غذا داد». میلیو ن نفری‌مث ل اتیوپ
ت مسئله بود .حا ل پید‌ا‌کنید ح ل مسئله را! ای ن صور س 1984 سهشنب ه 13مار
ت ی از فرصت‌های ی ما ایرانی‌ها فراوا ن موجود اس یکه ،در ای ن‌کشور و در ای ن زمان ،برا یک
ت اندیشیدن ،اندیشید ن و که‌د رگذشته و در ایرا ن شاید تا ای ن انداز‌ه فراه م نبود -فرص باز هم‌اندیشید ن است :بهگذشته ،به آنچ‌ه‌کردیم ،به آنچه نکردیم ،به اشتباهات ،ب‌ه‌کارهای درست ،ب‌ه‌کمبودها و به سهل‌انگاری‌ها.
ت‌کرده‌ام ،به فکر بله ،می‌توانی م به چراها بیندیشی م و از خود سؤا ل‌کنیم .م ن بارها با خود خلو
ی‌کار می‌لنگید ؟گناه ا ز‌ک‌ه بود؟» ق افتاد؟ چه شد ؟کجا نشستها م و پرسیده‌ام« :چرا ای ن اتفا
ی می‌شو مکه اگر ابعادش مث ل همۀ ش���ما ،م ن ه مگاه در اطراف م ش���اهد و ناظر رویدادهای ی از چراها پیدا میکنیم. ی برخ ی برا ر‌ا‌گسرتده‌ت‌ر‌کنیم ،پاسخ
ی ایرانی ت هزار نفر یل دویس ی و به قو ی چند ده‌هزار نفر ت -ب‌ه‌گفته‌ا نی جمعی در میا ن هم
یکه بهکار مشغولند فراوا ن است. مقیم‌لوس‌آنجلس -شمار انجمن‌ها ،سازمان‌ها و‌گروه‌های
ی را تشکی ل داده‌ان دکه می‌تواند، ی و انجمن ی دور ه م جم ع شده‌اند وگروه هر چند ده‌نفر
ف چه نی سازمان‌های مختل یل در د ل هم ش باشد .و ی از پراکندگی ،بسیار باارز ی جلوگری برا
ت امنا و‌گروهی ت مدیر‌ه و هیئ ی هیئ ک نفر معاون ،تعداد ک نفر رئیس‌است ،ی می‌گذرد؟ ی
س می‌پندارد به ی رئی ی را ش���اهدیم! آقا نی برنامه‌چ‌ه رویدادهای ه م عضو .در رابطه با هم ش تصور می‌کند همسر رهرب است .اداهایشان ،شیوۀ ت و همسر ت اس ک مل ی رهرب ی راست
ی پریو ی است .سایر اعضا ه م فکر میکنن دگروه ف زدنش���ا ن و رفتار و‌کردارشا ن دیدن حر
ی بربند. ی از ای ن نزدیک س جا با ز‌کنند ،ش���اید در آینده بهره‌ا و مریدن دک���ه باید در د ل رئی
75
ط بیمارگونه ،هما ن بده و بستان‌ها، ط و ضواب خالصه ناگها ن متوجه می‌شوی دکه هما ن رواب
یگذشته نت سیستم‌اجتماع یکه عام ل فرو ریخ ب و‌کتاب‌های هما ن دسته‌بندی‌ها ،هما ن حسا در ای���را ن ب���ود ،در اینجا نیز دارد به وجود میآید ،البته با ابعا د‌کوچک‌تر و تنوع‌بیش�ت�ر.
ی نیندوخته‌ای مکه هیچ ،داری م تکرارشان تگذشته پند نگرفته‌ای م و تجربه‌ا هنوز از اشتباها
ه م میکنیم.
ی می‌دهند :بار او ل به ی همیش���ه دو ب���ار رو ث تاریخ ه���گ ل ( )Hegelمی‌گوید« :حواد ی تکرار آگاهان‌ۀ صورت‌های ی برا ت‌کمیک .ه‌ر‌کوشش ک و بار دو م به صور ت تراژی صور
خ قاب ل تکرار نیست .از ی آ ن تاری ت دو م نخواهد بود .زیرا معنا یگذشته ،جز به صور تاریخ ت و معنا نخواهد بود». ض صور ی ناساز از تناق ای ن رو تکرار آ ن جز ملقمه‌ا
س 1984 چهارشنب ه 14مار
ف چند ما‌ه‌گذشت‌ه،کمپیوتر در نی بار ،ظر ی سوم ت ایستاده‌ام .برا ک منتظر نوب ف بان در ص
ی ما نوشته ،دسته ی را برا ب دیگر ی اشتبا‌ه‌کرد‌ه است .حسا ی بانک ب ما و‌کارها مورد حسا
ی به ب ما برداشت‌ه و یا پو ل اشتباه ی از حس���ا ی نمر‌ه زده ،پو ل زیاد ی دیگر ک ما را برا چ
حسابما ن ریخته است.
ی ماشنی ک در میا ن می‌گذارم .تندتند دکمه‌ها نوبت مکه می‌رسد ،مش���ک ل را ب‌ا‌کارمند بان ی را می‌خواند و ی صفحه تلویزیون گ رو ی درن��� س ا ز‌کم ش را می‌زند و پ فرما ن‌کمپیوت���ر می‌گوید« :کمپیوتر در ای ن زمینه اطالعاتی ،غری از آنچ‌ه‌ک‌ه در دس ت شماست ،ندارد».
ت اشتباه است. نی است ،چو ن ای ن اطالعا یادآور می‌شو مکه اشکا ل‌کار هم
ی شما بکنم .باید ی برا ش را تکا ن می‌دهد و می‌گوید« :م ن نمی‌توان م‌کار ب تما م سر با اد
ت‌کنید». با رئیس م صحب
ی نیس می‌گویم« :ای نکه مسئله مهم ت تا به خاطر آ ن به رئیستا ن مراجع‌ه‌کنم!»
ف م ن تا اینجاس می‌گوید« :حد وظای ت و م ن اجازه ندار م از ای ن جلوتر بروم».
ش این ش ایس���تاده‌ام ،فکر میکن���م« :چقدر در آفرین س بخ یکه منتظر رئی ت زمان در مد
ش و پرورش یکه از راه آموز ی موف ق شده‌اند :انس���ا ن عصر تکنولوژ ک بعد انسانهایی
ش با یکه از راه شغل ش می‌یابد ،انسان نی پرور ک ماش تی ی زندانی‌شد ن در پش جدید برا
ش از ک بخ ف‌ک‌ه تنها در ی ی ساخت‌ۀ عصر مصر جها ن رابطه دارد و خود را بازمی‌شناسد ،آدم
76
ی تلویزیون». ش را پا نی یا میز می‌گذراند و شب ت ماش ش را پش ص دارد و روز ک‌کار تخص ی
ی و یافنت ی پیگری ک می‌کش���د .چ���و ن او ه م می‌گوید ب���را س را ید س تنها اس��� م رئی رئی ف‌کند .او ه م انسان ب تکلی ی در سانفرانسیسک و‌کس اشکا ل‌کا ر‌کمپیوتر ،باید از شعب‌ۀ مرکز
تکه نامش ش اس ش خو یل دل ط زنجری دیگر ،و کخ ی دیگری‌اس���ت ،اس�ی�ر ی ک بعد ی س است. رئی
پنج‌شنب ه 15مار س 1984
ع شده است ی امریکا شرو ی همگان ی رسانه‌ها ی از سو ی انتخابات ت و فعالیت‌ها از نو تبلیغا ی انتخاباتی ی نامزدها و هر روز بر تعداد ای ن آگهی‌ها افزود‌ه می‌شود .ای ن مسئوال ن تبلیغات
ی برای ی خود نشا ن مرد م بدهند و چ‌ه‌کوشش ی ا ز‌کاندیدا چه زحمتی‌می‌کشند تا چهرۀ موجه
ی به ت و هواپیمای ی به دس ی،کیف ی دیگر بهکار می‌برند! ه‌ر‌کاندیدای ب‌کردن‌چهره‌ها خرا
ف می‌زند، ط‌کشور سفر می‌کند ،به دیدار مرد م می‌رود ،برای‌شان حر زیر پا ،به دورترین‌نقا
س پلوخوری ش می‌کند ،لبا ش را دنبا ل خود می‌کشد ،آرای دست‌هایشا ن را می‌فشارد ،همسر ی را از تلویزیو ن نشا ن مرد م می‌دهد ،با آنها همزبان می‌پوشد ،دفرت و میز پرکار و پرمشغله‌ا
ش آماده ت از پی ی می‌کند ،به زور می‌خندد ،به سؤاالتشا ن با دق می‌شود ،می‌خواند ،پایکوب
ب می‌دهد .خالصه از همۀ عوامل‌استفاد‌ه می‌کند تا خود را در د ل مرد م ج‌ا‌کند ی جوا شده‌ا ی آیندۀ امریکا بشود. و رئیس‌جمهور
ت قرار میگرین دکه ک سال ،مورد هجو م هزارا ن هزار پیا م از ای ن دس ضی مرد م امریکا ،در عر
ب است .در ای ن میان ،تلویزیو ن و دوربنی‌های ی تعج ت نشوند ،جا ج و حریا ن و مبهو اگ‌ر‌گی
ش باشد و چهرۀ دلپذیری ت یار ی بخ ی چو ن و چرا هستند .اگ‌ر‌کاندیدای ی سلطا ن ب تلویزیون
ش باشند و بتوان د‌کانو نگر م خانواده را نشان ی پشت داشته‌باشد ،همسر مقبو ل و فرزندا ن خلف نی تلویزیون ،چون ی دورب ی بداند چگونه در جلو ت امریکا دهد ،چه بهرت .اگ‌ر‌کاندیدای مل
ی‌کند ،باز ه م بهرت .در هر حا ل ای ن طو رکه به نظر می‌رسد، ش باز ک هرنپیش���ه ماهر ،نق ی
ی و سازگاری ی با او سر آشت ی تلویزیون تکه دوربنی‌ها ت آ ن‌کاندیدایی‌بیشرت اس س موفقی شان
ی بای د‌کرد و اینها ه م دارند چننی ت به هر حیله ره دارند .چو ن بهگفتۀ شاعر در دل‌دوس ی با ز‌کردند و بر خر مراد ت ره ی در د ل دوس تکه،وقت یل اشکا ل‌کار در اینجاس می‌کنند .و
ی به یاد ت است .از نو زمان س���وار شدند ،سه سا ل تما م آنچه یادشا ن می‌رود هما ن دوس���
77
ی دورۀ بعد فرا می‌رسد. ت انتخابات ت می‌افتن دکه سا ل فعالی دوس س 1984 جمع ه 16مار
ف ( )Andropovه م مرد». ی‌گفت« :آندروپو س از سال م و احوال‌پرس از د رکه وارد شد ،پ ی‌گفتیم« :ا .بیچاره!» ش طبیع ک واکن یی ی در پ چند نفر
ی مرد؟» ک صاحبخانه معصومانه پرسید« :ک دخ رت‌کوچ
ت رئیسۀ ت و صدر هیئ ب‌کمونیس ب داد« :دب ریک ل حز ش باز شده بود ،جوا ا وکه سر شوخیا
اتحاد جماهری شوروی!»
یکی؟» ک پرسید« :یعن دخرت
ی مهمرتی ن آدم س‌کش���ور ش���وروی ،یعن ی رئی ش‌کن د‌گفت« :یعن ی ای نکه از س���ر باز برا
او ن‌کشور،یعن ی ،Mr. No. Oneمث ل رئیس‌جمهور و شاه ی‌ه‌کشور.
س نامرب وان‌ها ه م میمرین؟» ش پرسید« :پ ت‌کودکانه‌ا ی فک‌ر‌کرد و با هما ن معصومی کم ی اونا نمیمرین؟» پرسیدم« :مگه تو فکر میکرد ت و‌گفت« :آره». ش را باال انداخ شانه‌های
ش راکشید و رفت. ش خواند‌ه میشد ،راه ت در چشمان س عد م امنی یلکه احسا س در حا سپ
ب نمی‌نمود ،بلکه دلپذیر ش ساله ،نه تنها عجی جش ک دخرت پن یی ی از سو نی اندیشه‌ا چن ی میکرد .ویل ش را ،به بهرتی ن صورتی ،نقاش ی‌کودکانه‌ا ی زیبا ی ه م بود .چو ن دنیا وشنیدن
ی ما ،تصو ر‌کنند نامریا و ی خود ای ن ابرمردا ن چو ن دخ رت‌کوچولو ی نکرده روز نکن���د خدا ت زندگی ج شوند و واقعی ی زیبا خار ب ای ن نقاش جاویدان‌هستند! نکند دلشا ن نخواهد از قال
ش‌کنند و همۀ ش و‌کوش ی به عمر جاویدا ن تال ی دستیاب س‌کنند! نکند اسکندروار برا را لم ی راه ،چه بنیادها را بر ای ن پایه‌بگذارن دکه هرگز نمی‌مریند؟ اگر همه می‌دانستن دکه در انتها
ی نیست ،شاید ی امتیاز ی انتظارشا ن را می‌کشد و در ای ن راه هیچ‌کس را بر دیگر سرنوشت خ هرگز ر نی تاری ی خون ی از درگریی‌ها بسیار خ نمی‌داد .قبو ل ندارید؟ س 1984 شنب ه 17مار
ی همسفر هستم .با ول ع و بدو ن اینکه ی فیل م فارس در مقاب ل تلویزیو ن نشستها م و مشغو ل تماشا
ی صفح‌ۀ تلویزیو ن بردارم ،صحنه‌ها را تماشا میکنم .به داستا ن فیل م توجهی چشم م را از رو
78
ی را می‌بینم، ی تهرا ن و شما ل ایرا ن می‌گردم .میدا ن فردوس ط بهدنبا ل مناظر آشنا ندارم ،فق
ی شمال ،خیابان‌های نوشهر ،قهوه‌خانۀ ی آشنا ،جادۀ چالوس ،دریا خیابا ن وزرا ،چند سینما
س سر چهارراه و ی پلی س 5 0کیلومرت ،قیاف‌ۀ آشنا ی چالو ی جاده ،تابلو چ و خم‌ها سر راه ،پی ی مناظر دیگر... خیل
ی پشتم ی به مهره‌ها ت می‌ایستند و لرزه‌ا ی تن م راس ت قلب م فشرده میش���ود ،موها به دفعا ب می‌گویم« :وای!» می‌نشیند .مرت
ی س‌ر‌کوچه‌مان ی ایرا ن پروا ز‌کنم .می‌خواه م برو م از قصاب دل م می‌خواهد پر درآور م و به سو
ی س‌ر‌کوچ‌ه شری تازه ی بگریم .از لبنیات ک خشخاش ی نانوا ،نا ن سنگ خری د‌کنم .از حس ن آقا ی بگوید« :نداریم ،فردا زودتر ت تلخ ش و با اوقا بخواهم‌تا او با هما ن لهج‌ۀ شریی ن ترکی‌ا ت لج م می‌گرید. ی اینجا همیشه پر از شری اس بیا تا تمو م نشده بخر ».از اینکه فروشگاه‌ها
ی‌کرج ،درون ی تریماه ،در میدا ن اصل ی طاقت‌فرس���ا می‌خواه م بعد از ظهر جمعه ،د ر‌گرما
ت،گ ری‌کرد‌ه باش م و عرق‌ریزان ت نفرمان‌را به زور در خود جا داده اس ت هش یکه هف اتومبیل
خ‌ک‌ه چقدر از گ شده است .آ ت‌کردن‌ها ه م دل م تن ی آن‌شکای ت‌کنم .برا ی شکای از زندگ
ی و پر از ی سر و ته آبگوشت یب ی فیلم‌ها یگ ل و‌گش���اد و باز دلخورم! هوا ای ن بزرگراهها
تو ک و دق ی را،که هرگز به دیدارشا ن نمی‌رفت م،کرده‌ام .از ای ن همه تکنی ی تکنیک غلط‌ها ی اینجا بهکار می‌رود خسته‌ام. یکه در پیش‌پا افتاده‌تری ن فیلم‌ها توجه
ط صوت ی شده‌ام .سوار اتومبی ل میشوم ،دستگاه ضب بی‌اختیار از جا برمی‌خیزم ،بدجور هوای
ی از یکه نیم‌نشان ف توپنگ‌ا‌کنیو ن ( ،)Topanga Canyonجاده‌ا را روش��� ن میکن م به طر ی میکن م و به اطراف ف در ای ن جاده رانندگ س خودما ن دارد ،راه می‌افتم .بی‌هد جادۀ‌چالو
ی هایده از پنجر‌ۀ اتومبی ل در فضای س‌کجا؟! صدا می‌نگرم .ویل‌ای ن جاد‌ه‌کجا و جادۀ چالو
گ است ،چشم م به دنبال ف طننی‌انداخت‌ه است .آرا م می‌ران م و دل م همچنا ن تن ت اطرا ساک
س 5 0کیلومرت» می‌گردد. ی «چالو تابلو
ت سی ن چید ه ب ه غربت هف
ی را ت و سا ل تحوی ل زیاد دور نیست .بعد از ظه‌ر‌کسالتبار ی به نوروز مانده اس��� چند روز
نی میشوم .در تس ی از بیکاری ،سرگر م چید ن سفر‌ۀ هف ی رهای پش���ت‌سر می‌گذار م و برا
ب زمزمه میکنم :هر چه ی زیر ل ی هست م و هرازگاه حا ل‌گردآوری‌وسای ل و ابزار خوا ن نوروز
ک بار ،دو بار ،ده بار ای ن‌گفت‌ه از ذهن م عبور می‌کند و آید سا ل ن و‌گوئیم‌دری غ از پارسال! ی
ی دیگر برگردان م از خود ی اینکه حواس م را به جا ف تکا ن می‌دهم .برا ی به تأس هر بار سر
س آزاد ی سفر‌ه چیده شود و ه‌ر‌ک ی رو نی سنت تس نی هف می‌پرسم« :اگر بنا نبود هر سا ل هم
ت یا ت صف ت‌کلمه ،هف ت س‌ر‌گذراند‌ه بود ،هف یل‌که‌پش ش به سا بود به می ل خود و با نگر ش را با آن‌بسازد ،چه میشد؟! ت سین ت بیا ن را برگزیند و هف هف
ج سنتی ی و رای ی همیشگ ک سنی‌ها ک به ی یلکه ی ش به فکر فرو می‌رو م و در حا از ای ن پرس
یل خود را نیز جستجو نی خیا تس ق دیگر می‌برم ،د ر‌کنارشا ن هف ی میز اتا را از آشپزخانه به رو
ی راکه به یاد م مانده ت می‌انداز م و رویدادهای یل‌ک‌ه‌گذش ت سر و سا ی به پش میکنم .نگاه ی چشمان م جا ن می‌گرید و ی دیگر جلو نی به دنبا ل سین کس است‌مرور میکنم .ناگها ن ی
ی را به ق و سمنو و سنجد و سبزه و سکه و سنب ل می‌نشیند و تصویر ب و سما ی سی البه‌ال
80
ی‌کر‌ۀ زمنی ی سفر‌ۀ‌گسرتد‌ۀ بهار نی امسا ل رو تس وجود می‌آور د‌که‌خوش���ایند م نیست :هف ت‌کنید! ک وترس‌آور است .می‌گویید نه؟ بفرمایید ،شما قضاو به‌واق ع دهشتنا
ی را بیگناه و معصوم ،در گکه در چها ر‌گوش‌ۀ جها ن جوانا ن بیش���مار 1 .1س���تیز و جن
ی هر روز در منطقه‌ای، ی و اقتصاد ت سیاس��� د ل خاک‌مدفو نکرد .س���تیز بر سر قدر
گ را دام ن زد و امید و آرزوهای ش خانما ن برافروز جن ی و در سرزمینی‌آت د ر‌کش���ور
س‌کرد. ی را تبدی ل به یأ بسیار
گ جهان) ی بزر ی توانگرا ن و سرکردگا ن‌کشورها 2 .2ست م و ظل م صاحبا ن زر و زور (یعن ی پیداکرده اس���ت ،هر چند ی عاد ب���ر ناتوانا ن و نیازمندا ن و بی‌پناها نکه دیگر روند جلوه‌هایش‌دگرگون‌ه به نظر می‌رسد.
ی از جها ن افتاده گ و بخش ک قار‌ۀ بزر ی از ی یکه بر نیم ی و‌گرسنگ 3 .3سای‌ۀ شو م قحط
ش از رو زگذشته ،مرد م رنجدید‌ۀ افریقا ر‌ا‌گرسن‌ه و نحیف، یل هر روز بی است .خشکسا
ی خزان‌زده ،پژمرد‌ه می‌سازد و بر ت سرسخت ،چو ن برگها ی نابرابر با طبیع در پیکار ت است! ی طبیع ف سرباال ی قرن ،ت ک می‌ریزد .ای ن فاجعۀ‌فراموش‌نشدن خا
ش از صد و ی به نا م زندان ،در بی ی شکنج‌ه و آزار در د ل س���اختمان‌های 4 .4س���رداب‌ها
یکش���ور جها نکه هر روز نیز بر شمارشا ن افزود‌ه می‌شود .ای ن‌کشتارگاه‌ها مملو از س ف عقاید آنا نکه بر خر ی مخال نت باور تکه بسیاریشا ن‌گناهی ،جز داش انسانهایی اس مراد سوارند ،ندارند.
ی نس لگذشته نیز فاجع‌ۀ دیگر سال‌های اخری ی نس��� ل جوا ن و رد ارزش‌ها 5 .5سرگش���تگ
ت پا می‌زند. ش ارزنده بود پش��� ی پدر و مادر ی برا یکه به هر آنچه روز اس���ت .نس���ل
یکه ولنگار شده است ،بی‌واهم‌ه مواد مخدر و سیگار می‌کشد ،تا خرخر‌ه مشروب نسل
ط خانه و ت‌گریزا ن است ،محی ی به ش���د یل می‌کند ،از وابس���تگ ش خا ی در بدن الکل ش صف‌ا‌کرد ن وحا ل‌کرد ن است. خانواده را زندا ن می‌داند و تنها هدف
ی و چه در ی آزاردهنده ،چه در ابعاد جهان ت و پاخت‌ها ی و ساخ ی سیاس 6 .6سوداگری‌ها
ث مفصل ی مث ل جامعۀ خودما ن در ای نگوشۀ جهان .تو خود حدی محدود‌ۀ‌کوچک‌تر ک سنی! بخوا ن از ای ن ی
ت را نمی‌خواهند ش سالم ث‌ک‌ه از شدت ف اخوان‌ثال ی معرو 7 .7و سرانجا م سرما ،هما ن سرما
یکه در چشم ک ما خان‌ه‌کرد‌ه است؛ سرمای یکه در د ل یکای خ‌گفت؛ آ ن س���رمای پاس
81
نی رفنت ی از ب س می‌کنی م و از رفتارشا ن برداشت :سرما دیگران‌می‌بینیم ،ا ز‌گفتارشا ن ح ت و دوستی. عش ق و محب
ی در وجودم نی به پایا ن می‌رسد .آخری ن نگاه را به آ ن می‌انداز م و شور تس نی سفر‌ۀ هف تزئ
ت سنی ی از آ ن هف ی نوروزی ،سای‌ۀ یک ی س���نت ک از س�ی�نها س نمی‌کنم .د ر‌کنار هر ی ح نی پر از خاطر‌ۀ دوران تس نی دلخوا‌ه م ن نیست ،هف تس ی به‌چشم‌می‌خورد .نه ،ای ن هف نکبت
تگ م‌کرده‌ام. نی را سال‌هاس تس یل‌کودکی‌ام .م ن آ ن هف بی‌خیا امسا ل شکوف‌ۀ نوروز بر نشد،
ی خویش. ت و افسردگ ک محن از خا ب سرخ، امسا ل سی
اند‌ه خود ه م جدا نشد. از شاخسار ُ
ی درو ن تنگ، ماه
آرا م و غمزده،
ی آب با یاد ژرفا ی دریا
ب رفته است. در خوا
گ سبز‌ۀ اندوهبار من هر بر
یکه وصل‌ۀ ناجور سفر‌ه است. گوی
سری و سپند و سکه ،سیه‌دان‌ه و سماق نی چیده به غربت، تس بر هف
ی‌کنند. با م ن دهن‌کج
فریاد شکو‌ۀ خود را برآورند:
ی عشق! ی هما با ما بیا و به پرواز درآ ،ا
ح سبز شاید سپیده‌دم ،همراه صل ت‌کو‌ه بلند ستیز و جنگ، از پش بر ما نظ‌ر‌کند.
س 1984 دوشنب‌ه 19مار
82
س 1984 دوشنب ه 26مار
نی دارد از شک ل و رو می‌افتد .امسا ل سبزه‌ها تس ت س‌ر‌گذاشتیم .میز هف هفت‌ۀ او ل نوروز را پش
ی دیگر ه م شنید مکه ک ه م زدند .از بسیار ج،کپ ج و معو ی بد س���بز ش���دند:کچ ل و‌ک خیل
س‌گند م و ت‌ک‌ه‌گنا‌ه ب‌ه‌گرد ن جن ت اس ت دچار شده‌اند .درس نی سرنوش سبزه‌هاش���ان‌ب‌ه هم ی خانه بد آمده است .همه می‌گویند: یل به د ل همۀ خانم‌ها ی سب‌ز‌کرد ن آن‌است ،و چگونگ ی نیست!» ای ن حرفها راکه ت خوب «خدا به خری بگذرونه .س���بز‌ه‌ک‌ه بد سبز میشه عالم
ب پیشرفته‌تری ن‌کشور دنیا ،در اواخر قرن ی درس‌خوانده ،در قل میش���نوم ،از زبا ن خانم‌ها
ی و صنعت ،تعجب‌زده‌می‌شوم .مث ل اینکه هر چه انسان ک و تکنولوژ ی قر ن موش بیستم ،یعن
نی‌کشور ت وص ل می‌کنند .مگر در هم ی او را به ای ن خرافا ی بیشرت پیشرفته‌تر می‌شود ،بندها
تکه انگشتشا ن را در ی اس ش ما ل افراد ی چندتای تکه از پنجاه و چند شبکۀ تلویزیون نیس ی را از ی و‌کور ش،کر ی‌گوشخرا ت آد م فرو می‌کنند و با فریادها ک مش��� شی چش��� م و‌گو ی می‌کنند؟ ی شفا و معجر‌ۀ آن ش آنها درمی‌آورند و ادعا خ چش م و‌گو سورا
گ خرافات ی خود نمی‌تواند به جن ت و توانای ت ه م با همۀ قدر ش و صنع گاه سواد و آموز
ی نمی‌بودی مکه ی بازار دروغ‌فروشان برود .اگر می‌توانست ،د رگوشه وکنار دنیا ،شاه د‌گرم ت را به انسان‌ها می‌دهند و هزار هزار وگاه ه م میلیو ن میلیو ن پریو پیدا وعد‌ۀ آخرت‌و بهش می‌کنند.
س 1984 سهشنب ه 27مار
ی در انجم ن ایرانیا ن برگزار ی نادر نادرپور برمی‌گردم .ای ن سخرنان از آخری ن جلس‌ۀ سخرنان
ت داشتند .در طو ل عمر سه سال‌ۀ انجم ن ایرانیا ن،که هر ش از ششصد نفر در آ ن شرک شد و بی ی و غریمذهبی» تشکی ل می‌شود ،امروز بیشرتین سه‌شنب‌ه ظهر با شعار «غریسیاسی ،غریانتفاع
نی‌گردهمایی ش و پش���تکار برگزارکنندگا ن جلسات ،ای ن اول ت.کوش ت حضور داش جمعی ی مه م جامعۀ ما ی اجتماع ی از رویدادها ت یک س را ،به صور ایرانیا ن مهاجر در لوس‌آنجل
درآورد‌ه است.
ت نادر نادرپور ،شاعر بلندپای‌ۀ ایرانی ،در شهر لوس‌آنجلس ،بار پنج م ت ده روز اقام در مد
ش بهر‌ه می‌گرفتم .در راه فکر میکنم ش و پژوهش‌های یا شش م بو دکه از محضرش ،سخنان
ت پربار و آگاهی‌دهنده خ ادبیا س تاری ک دورۀ تدری ی ای ن چند جلسه به اندازۀ ی به راس���ت
83
ک ملت ،انگشت‌شمار خی ی فرزانه‌ای‌چو ن نادر نادرپور در هر دوره و زما ن تاری بودند .ادبا
ت بیا ن و حافظه‌ای ی و استعداد و ذوق ،قدر ی بی‌کرا ن آگاه ی با دریا و‌ک م هستند .افراد
ی می‌نگرن دکه م ن و شما قادر نیستی م نگا‌ه‌کنی م و یکه دنیا را از دریچه‌ا ی.کسان ک بردن رش ک شد ن به آنهاست .با ای ن همه ،در ی نزدی ی را یارا ی نشسته‌ان د‌ک‌ه‌کم رت‌کس��� ج رفیع در بر
یکه ی است .زمان ش هستن دکه باور نکردن هما ن قل‌ۀ بلند و دست‌نیافتنی ،آنقدر افتاده و دروی
ی خود ،بدون خ‌کش���ید ن نیمچ‌ه آگاه ی برای‌به‌ر ک جوا ن خا م و بی‌تجربه‌ا ی دخرت می‌بین
ی نادرپور را ت می‌کنی .در مقابل ،وقت ک آنچه س���خرنا ن‌گفت‌ه است ،به او می‌تازد حری در
ش می‌طلب د‌ک‌ه‌گفتارش ت می‌خواهد و پوز ی تحسنی‌برانگیز از او معذر یکه با آرامش می‌بین
ی را شنوندۀ ش اصل یلکه پوز ش شده است- ،در حا ی در ذه ن شنونده‌ا ث س���وءتفاهم باع ی راشاهد ی پژوهشگر ش واال ش او می‌نشینی .آنگاه من بیتوجه بدهکار اس���ت -به ستای یگذشته و در ی و نخو یکه از مرز خودخواهی ،غرور ،خودبین ت انسان‌های عاد میش���و ش نمی‌نشیند. ی به دام ن‌کربیایی‌ا چ غبار تکه هی ی ایستاده اس جایگاه ی داشتیم؟ ی نادر بیشرت بود ،چه غصه‌ا اگر شمار ای ن نادرپورها چهارشنب ه 28مار س 1984
ک و شادباش ت نوروز است .هنوز همه به ه م تربی ت نه روز از عید ،صحب س ا ز‌گذش هنوز پ
ی‌گرم گ تلف ن صدا ف می‌رس���د و هنوز زن ف و آ ن طر می‌گویند،کارت‌ها هنوز از ای ن طر
ت می‌گوید ،مژد‌ه می‌دهد .چرا نوروز ما ایرانی‌ها سیزده روز تمام ی راکه به شما تهنی دوست
ت و شنید و تکه س���خ ن از نوروز را باید مکر ر‌گف طو ل می‌کش���د؟ آیا بهای ن خاطر نیس���
ی در ای ن زمینه ی ایران ی انجا م ای ن‌کار،کافی‌نیست؟ یاد م میآید جامعه‌شناس ک روز برا ی ی انسان ،مث ل عل م و ادب ،تکرار ی از موازی ن زندگ تکه« :گرچه در بسیار استدال لکرده اس
نت از نوروز،کسالتبار نیست .عقل ،تکرار نت و باز ه م سخ ن‌گف یل سخ ن‌گف مردود اس���ت ،و
نی دلی ل در عل م و ادب ،تکرار مالل‌آور است .اما احساس ،تکرار را را نمی‌پسندد و به هم ت دارد ،جامعه به تکرار نیازمند است .اصو ً ت ال طبیع ت دارد .طبیعت ،تکرار را دوس دوس ت است. ش سن را از تکرار س���اخته‌اند و جامعه با تکرار نریومند می‌شو دکه بهرتی ن نمونه‌ا
ی استکه در س با تکرار جا ن می‌گرید (مث ل تکرار نا م محبوب) و نوروز داستا ن زیبای احسا نت و باز ه م‌گفنت نی دلی ل‌گف ت اندرکارند .به هم س و جامعه ،هر سه دس آ ن طبیعت ،احس���ا
84
تکه حتی نی خاطر اس ی ه م هست ».شاید به هم تکه دوست‌داشتن نه تنها خسته‌کنند‌ه نیس
ی سر ی نغم‌ۀ س���رور و شاد یلکه از ته د ل رضا نمیده در ش���رایطی‌چو ن امروز -و در حا
ی و صد سا ل به از ای ن سالها را با تمام ک را از ته د ل می‌گوی دهی -باز ه م عید شما مبار وجود آرزو می‌کنی.
ت مأمورا ن حکام نی و‌کش���تارها و جنایا ت خون یکه ،در زما ن حمال به قو ل آ ن چنگ‌نواز نی می‌ریخت: ک خون ب در سیستان ،قصه‌ها سر میداد و اش عر با این همه غ م در خانۀ دل
ی بیاور،گاه نوروز است ی شاد اندک
س 1984 پنج‌شنب ه 29مار
ت چند صد ی در ب���ار‌ۀ آزار و اذی��� ی عجیب��� تکه س���ر و صدا ک هفته اس��� ش از ی بی���
ب لوس‌آنجلس ،برپاست. ی جنو ی س���احل ی از ش���هرها ت ن‌کودکا ن‌کودکس���تانی ،در یک
یکه هر روزه در این‌مورد نوش���ته و‌گفت‌ه می‌شود مشمئزکننده ،آزاردهنده و تأسف‌بار اخبار
گ و دو نوه‌ا ق دو فرزند بزر گ هفتاد و چند ساله ،به اتفا ک مادربزر است .ی ش و دو یا س ه
ش ساله نی دو تا ش یب ی خود ،بچهها ی دیگر ،ده سا ل د ر‌کودکستا ن خصوص معل م‌کودکستان
ی وحشیانه قرار می‌دادند و هیچ‌کس ی جنس ی و تجاوزها ی جوراجور جسمان را مورد آزارها از ای ن ماجرا آگاه نشده بود.
ی میش���ود ،هر روز مورد جدید ی از والدی ن به مسئله رسیدگ ت یک ی ش���کای ال‌ک‌ه در پ حا
ک بیگناه آزاردید‌ه به ی صده‌ا‌کود ی خود را نش���ا ن می‌دهد .هم‌اکنو ن پا و مش���ک ل تازه‌ا
ی روانی ی و بیمار میا نکشیده شده استکه ننگنی‌تری ن و غریانسانی‌تری ن داستا ن وحشیگر چندی ن ت ن انسا ن را بیان‌می‌کنند.
ی هم ی را بهکار می‌بری مکه خیل ی دشنا م داد ن یا ابراز خش م خو د‌کلمات گاه ما انسان‌ها ،برا
یکه ای ن ماجرا را شنید‌ه بود می‌گفت« :چه حیوان‌هایی!» ی نیستند .دوست بجا و بامس���م
ت.کدام ی نیس و م ن در ای ن فکر م‌که‌به‌کار برد ن حیوا ن در مورد ای ن انس���انها واژ‌ۀ مناس���ب
ی را روا نی جنایات س خود چن ع و همجن ی وحش���ی‌تری ن آنها ،در مورد همنو حیوانی ،حت ی -آنه م نه ی س ری‌کرد ن شکم ،حیوا ن دیگر ط برا گ درند‌ه و‌گرسن‌ه‌ک‌ه فق می‌دارد؟ آیا آ نگر س خود -را می‌کشد ،شریف‌تر و محرتم‌تر از ای ن انسان‌ها نیست؟ همجن
85
ت به دیو و دد! ت اینها هستند صد رحم ف مخلوقا اگر اشر س 1984 جمع ه 30مار
ک جمع ی و پوشا ی سربازا ن جبه‌ۀ جنگ ،پو ل و وسای ل داروی ی دارند برا گفت« :ش���نید
می‌کنند؟»
ک به سربازا ن خود ی است .اگر ما به فک‌ر‌کم ب و فکر مناسب گفتم« :بله ،بسیار ه م‌کار خو ی ای ن مه م را انجا م دهد؟» س دیگر باشد؟ اگر ما به ه م نرسی م چ‌ه‌کس نباشیم،چ‌ه‌ک
یل در را‌ه‌کدا م هدف؟ ف تکا ن داد و‌گفت« :بله ،ما باید به ه م برسی م و ش را با تأس��� س���ر ی باشد، ک‌کار خوب س‌کم س است ،هر چند نف ی نامقد یکه از نظر بسیار ک به هدف آی‌ا‌کم
ت یا نه؟» ک انسا ن متعهد اس وظیفۀ ی
ی چه هدفی یکه هم‌اکنو ن جریا ن دارد ،برا ح بیشرت خواستم ،پرسید« :ای ن جنگ از او توضی
ع از مرزها، ی دفا ض ش���خصی؟ آیا برا ف و اغرا ی اهدا ت یا برا ی ایرا ن اس��� اس���ت؟ برا ش زد ن به دامان ی آت ت یا برا ی ماس ت ارض ب راند ن دش���م ن و تمامی استقال ل‌کش���ور ،عق
ی شخصی ی از خود می‌پرس م اگر دشمنی‌ها ش مخالف م ؟گاه س و بنیاد یکه با اسا خواستها گ سر میگرفت؟ بعد به ای ن نتیجه می‌رس مکه خری، ی د رکار نبود ،آیا هرگز این‌جن و فرد
ی نبود .در حا ل حاضر خو ن جوانان نی خطر ت و وط ن من ،ایرا ن م ن در معرض‌چن مملک���
ی از ی‌کشور را تهدی د‌کند .در طو ل تاریخ ،بسیار ی ریخته میش���ود بدو ن آنکه خطر بسیار
ی بسیاری ی آغاز شدند و خانمان‌ها ی حقری و شخص نی دشمنی‌ها جنگها و‌کشتارها با هم
ت ملی‌بود ،هرگز روی ظ س���رزمنی‌ها و حاکمی یلکه اگر هدف ،حف را بر باد دادند ،در حا
س‌گلوله‌ها و در مس�ی�ر منی‌ها قرار نمی‌دادند .چند درصد از ای ن جوانا نکه خود را در تریر
ی‌کشید‌ه شده‌ان دکه ممکن ی ندانست‌ه به راه می‌دهند ،می‌دانند چه دارند می‌کنند؟ بس���یار
ی به آتش‌افروزا ن معرکه به ک به آنها یار ی به آ ن ایما ن نداشت‌ه باش���ند .آی‌ا‌کم اس���تحت
ی پیشرفت ی و درگری نشدن ،جلو ک و همراه ی ا ز‌کم ت با خوددار شمار نمی‌رود؟بهرت نیس و‌گسرتده‌تر شد ن هر چه‌بیشرت آ ن را بگرییم؟»
ش را چگونه بدهم .آنچه می‌دانست م ای نکه با جنگ ،به هر دلی ل و بهانه‌ای، ندانست م پاسخ
س���خت‌مخالفم .در میدا ن و جبه‌ۀ جنگ ،هیچ‌کس از نظر م ن دشم ن نیست ،مگر آ نکه
تکه آن نی اس ی زم گ در رو ی باید بشود ،ریشه‌ک نکرد ن جن ش را می‌دهد .اگ‌ر‌کار فرما ن آت
86
ی است. ی ساده‌لوحانه‌ا ه م خوشباور س 1984 شنب ه 31مار
ی دیگران ی را به م��� ن داد و‌گفت« :بخوا ن و از رادیو ه م برا ش را با ز‌کرد و‌کاغذ د ر‌کیف���
ت و ادعانام‌ۀ ما ایرانی‌های مقی م اینجا علیه ی از ماس ف د ل م ن و بسیار بازگ و‌کن .ای ن حر ت تعطیل یکه روزها و شب‌ها و ساعا روزنامه‌نگاران ،رادیویی‌ها ،تلویزیونی‌ها و هم‌ۀ‌کسان
ت خود ،یا به سر و‌کل‌ۀ هم ی اندیشید ن به رسال یکه به جا و غریتعطی ل ما را پ‌ر‌کرده‌اند،کسان ی ما ،در حا ل حاضر، ت مث ل اینکه مشک ل اساس می‌پرند و یا به ه م بد و بریاه‌می‌گویند .درس
ج ا ز‌کشور است!» ی خار ی ایران ط‌گردانندگا ن رسانه‌های‌همگان تنها رواب
ی به نا م‌کاس���تیـلو ک ش���اع‌ر‌گواتماالی ی بود از ی ی ب‌ه‌کاغذ انداختم .قطعه ش���عر نگاه���
(.)Castilloگفتم« :مناسب ت دارد؟»
ت به همۀ شما و زبا ن حا ل امروز ما». ی اس ت دارد و ه م هشدار گفت« :ه م مناسب نی بود: شعر چن
ک روز، ی
روشنفکرا ن بی‌خیا ل‌کشور من، ط ساده‌تری ن انسان‌ها توس ت خواهند شد! بازخواس از آنها پرسید‌ه می‌شود،
ی محجوب آنگا‌ه‌ک‌ه‌کشورشا ن چو ن شعله‌ا ک و تنها - کوچ
ج از رم ق می‌افتاد به تدری برا ی آ ن چ‌ه‌کردند! * * *
در بارۀ لباس‌ها
ی بعدازظهر اما ی طوالن و خواب‌ها س نخواهد پرسید. چک هی
87
به مبارزۀ سرتون
ی پوچشان و خواسته‌ها
ت نخواهد داد. س اهمی چک هی
ب درآمد در بارۀ شیوۀ بشردوستان‌ۀ‌کس و اساطری یونان
و احساساتشا ن در مورد مرگ از آنها سؤا ل نخواهد شد، ت مزخرفی ای ن توضیحا
که از رح م رب‌النو ع دروغ زایید‌ه می‌شود. * * *
در آ ن روز
مردا ن ساد‌ه خواهند آمد،
ی د رکتابها چ جای یکه هی آنهای
و اشعار روشنفکرا ن بی‌خیا ل نداشتند، اما هر روز
نا ن و شری و تخم‌مرغشا ن را می‌آوردند، لباس‌هایشا ن را می‌دوختند،
اتومبیل‌هایشا ن را می‌راندند،
ت می‌کردند. و از سگ‌ها و باغ‌هایشا ن مواظب مردا ن ساد‌ه خواهند پرسید: ج ما، هنگا م رن
ی در ما می‌پژمرد ی و زندگ یکه شاد زمان برایما ن چ‌ه‌کردید؟ * * *
روشنفکرا ن بی‌خیا ل‌کشور من!
خ دهید. شما قادر نخواهید بود پاس
88
ت شما را می‌خورد س سکوت ،جرئ کرک نکبت ،روحتا ن را می‌ساید
و شما سرافکند‌ه و خجل
گ خواهید ماند! همچنا ن‌گن دوشنب ه ۲آوری ل 1984
ی‌گسرتد ه و وسی عک ه ه‌ر‌گوشه‌اش ل مطالع ه است .شهر ب و قاب ی عجی س شهر لوس‌آنجل ت‌گذش���ت ۀ دور و ی و یا آنج���ا را ندیده‌ای -ب ه یاد خاطرا ت���را -ک ه ش���اید آنجا نبوده‌ا
ل خود ره‌ا‌کند و بر بال تک ه ترا ب ه حا ن ش���هر نیس��� ی از ای ت می‌اندازد.گوش���ها نزدیک ش -هم ه و همه .ش���اید به ش و دریای ت ننش���اند :آس���مانش ،زمینش ،درخت یادبودهای
گو ی دیگر امری���کا ،مهاجرا ن رن ش از هر جا ن ش���هر بزرگ ،بی��� ن خاط‌ر‌ک ه در ای ای
ش ساخته‌اند.گوناگونی ی خود و ب ه سلیق ۀ خوی ی را برا ی‌گزیده‌اند و بخش گ سکن وارن یک ه در ت از تنوع ی اس��� ل مرب��� ع می‌بینی ،ابعا د‌کوچک‌تر ن صد مای یک��� ه در ای عجیب
ل هستی. ی در شما س بروی ،فکر میکن پهن ۀ‌کشور خودما ن وجود داشت .اگ‌ر‌کنار اقیانو
ن (Benedict ت‌کنیو ن( )Beverly Glenو بندیک یل‌گل ف بور اگر در خیابان‌های اطرا
یک ه ترا ب��� ه اهواز و آبادا ن دوران ی را می‌بین ی ی���ا را ه بروی ،نخل‌های )Canyonبران���
ت شریاز ت می‌برد .اگر ب ه حوایل‌برنت‌وود ( )Brentwoodبروی ،یاد قصرالدش بچگی‌ا لو می‌افت���ی .اگر ب ه خیابان‌ه���ای داو ن تاون( )Down Townبروی ،یاد اس�ل�امبو
ت زنده ن یا تربیز را در ذهن ی پائنی‌تر از آنجا یاد خیابان‌های قزوی ی وکم الل���هزار می‌افت
ب بارانی ،ترا ب ه یاد اصفها ن می‌اندازد .جاد ۀ مه‌آلود کش ی بامداد ی می‌کند .آسما ن آب
ت می‌ب���رد .هم ۀ اینها ب ه تو حالت ل هلند ( )Mulhollandترا ب ه‌کالردش��� ی ما تپه‌ها ت را تشکیل ی‌گذش���تها ی ب ه آنچ ه روزها ی نزدیک ی و غ م می‌دهد :ش���اد دوگان ۀ ش���اد یک ه دستک م فرصت ی میکن ی زندگ نک ه در جای ی ای ی از آن؛ ش���اد میداد و غ م دور
نی دور از ت داری ،چن نک ه چرا باید آنچ ه را دوس ت و غ م ای ت هس��� ن یادآوری‌ها برای ای ن‌کوله‌بار خاطر ه را با خود حمل ی اینک ه تو هنوز ای ت تجرب ه‌کنی؛ شاد نی و خاک س���رزم ل‌کنی. ی آ ن را ب ه فرزندت‌منتق نک ه نمی‌توان ی و غ م ای میکن
89
ل 1984 سهشنب ه 3آوری
ش سازما ن عفو بنی‌المل ل ( )Amnesty Internationalرا شنیدم ح در اخبار،گزار امروز صب
یل برپا ش���د .ای ن س���ازما ن عفو بنی‌الملل و در روزنامه خواند م و بار دیگر در درون م جدا ش ساخته ی از دس���ت ش داد ن و ضرب‌ه زد ن به د ل دردمند مرد م جها ن‌کار ی جز نمای ه م‌گوی
ی ب‌ا‌کشورها یا وادا ر‌کرد ن آنها به ی رویاروی ی برا ت اجرای نیست .آخر ای ن سازما نکه قدر ی منتشر ی طوالن ک خود در می‌آورد و‌گزارش ی سر از ال ی را ندارد! تنها هرازگاه انجا م‌کار ت را شکنج‌ه می‌دهند. میکن دکه به عنوا ن مثا ل در چندد‌ه‌کشور به دستور دولتمردا ن مل
ب منتشر می‌کنند ،به وحشیگری ب و تا ش ای ن سازما ن را با آ ی ه م‌گزار ی همگان رسانه‌ها
ی قرو ن وسطایی ت و شکنجه‌ها ت می‌فرستند ،به وجود بربری ت دولت‌ها و افراد لعن وخشون
ش می‌کند و روز از نو ی زود تب‌ها فروک ض می‌کشند و بعد خیل اشاره‌می‌کنند ،فریاد اعرتا
ت خود ادامه ش سازما ن عفو بنی‌المل ل می‌خندند و به خشون ی از نو .شکنجه‌گرا ن به ری روز یکُشند ،پیکارها خوننی‌تر و‌گسرتده‌تر می‌شوند و نهایت ًا می‌دهند ،دیکتاتورها عصبانی‌تر م
ی سا ل بعد سازما ن عفو بنی‌المل ل آماده می‌شود. ی برا خوراک‌مفصل‌تر ش خود نتیجه ه م میگری دکه مث ً ی شکنج‌ه را ال «جلو نی د ر‌گزار البتهگاه ای نگروه لندن‌نش
ی رسید ن به این ی چگونگ ح و ماد‌ه و تبصر‌ه ه م برا ف برنامه و طر ک ردی بای د‌گرفت ».ی
یل هرگز به مرحل‌ۀ عم ل نمی‌رسند.گر چه ی هستند ،و ی‌کاغذ دیدن هدف‌برمی‌شمار دکه رو
ش چاره‌ساز و مره م زخ م دل‌های یل‌کا در این‌آشفته‌بازار وعد‌ۀ آزادی،کار پربد ی نیست ،و ی‌شد! نی نیز م خون
ل 1984 چهارشنب ه 4آوری
شکه به آگهی ت صبح‌هایتا ن زیاد اس���ت ،نصف ی وق ض از م ن س���ؤا ل‌کرد« :خیل با اعرتا ت خ رب‌ک‌ه می‌رسد ،مث ً ال می‌فرمایید در ما‌ه‌گذشت‌ه چهارصد ش به آرم ،بعد نوب می‌گذرد ،نصف
س دیده شده .ای ن به چه درد م ن‌گرفتار ی بزرگراه در لوس‌آنجل ظ فلز ی تابلو و حفا مورد دزد
می‌خورد؟»
ش از انقالب ت میآید چند سا ل پی ی آرا م شد ،پرسیدم« :یاد س از ای ن‌ک‌ه‌کم ی‌کرد م و پ مکث
ی را ی ُرز بزرگراه ایوب ی شبانه هم‌ه‌گل‌ها ت و روزنامه‌ها خرب دادن دکه رند ک روز مجال ی چید و فرا ر‌کرد؟»
90
ی تأم ل‌کرد و‌گفت« :بله .یاد م هست!» کم
ت از ای ن‌گل‌ه‌ا‌گالب فکر دکه تصمی م داش��� ف ر‌ا‌گرفتند و او اعرتا ادامه دادم« :بعد طر ت‌کند و بفروشد!» درس ی خوب! -خیل
ی د رگرفته بو دکه ما مردم ،ما ایرانی‌ها تربیت‌پذیر ث و‌گفتگوهای ت چه بح ت هس��� -یاد
تکه ت هس ی مسئو ل یاد ی به ما نمی‌آید؟ آ ن آقا ت و ترق ی نیستی م و پیشرف و درست‌ش���دن ی را ببینید .مگر مرد م آنجا آد م نیستند؟ ببینید تمام ی غرب می‌گفت«:آقاجان! بروی د‌کشورها
ک دزد بخری ت و در اتومبی ل و خانه‌هایشا ن باز! آقاجا ن اگر ی خیابان‌هایشا ن پر ا ز‌گ ل اس
ت و بی‌وقت ،تحقریما نکردند .آن ت میآید چقدر وق ک میلیون ،پیدا نمیش���ود!» یاد ی
ت بری ن است .حاال ای ن خربها ،اگر دست‌کم روزها فکر می‌کردی م به راستی‌ای ن سر دنیا بهش
تو ی ه م نبودی م و درصد جنایا ت بد ی نداشت‌ه باشد ،باید یادمان‌آور دکه ما مل چ فایده‌ا هی
س امنیتی ی به یکدیگر داشتی م و چه احسا نی م‌ا‌ک م بود .چه‌اعتماد ی و جر م ب ی و آدمکش دزد ش نکنیم! د ر‌کنار ه م می‌کردیم ،آنچ‌ه‌ک‌ه حاال باید هفت‌گوش‌ۀ جها ن را بگردی م و پیدای پنج‌شنب ه 5آوری ل 1984
ی دستور داده ی به او زیاد ی از سر ش���وخ گاه و بیگاه ،وقت ش به‌خری ی دار م -یاد دوس���ت
ی رفتار ف می‌کردند ،می‌گفت« :بابا شماها طور نی تکلی ش تعی میشد یا افراد خانواده برای ت ماس می‌کنی دکه انگار ما نوکر شما هستیم!» حاال حکای ت با بچه‌هایمان.
ک س���نت ی از ی آ ن روزگارا نکه ما خودما ن بچه‌س���ا ل و تازه بال غ و نوجوا ن بودیم ،به پریو
ی پدر و مادر اظهار وجو د‌کنیم ،روی بسیا رکه ن و مورد قبو ل اجتماع ،اجازه نداشتی م جلو
ی‌کنیم .آ ن دوران ی بزنیم ،دستوراتش���ا ن را انجا م ندهی م و از امرشا ن سرپیچ حرفشان‌حرف ی‌گذراندی مکه خودما ن پدر و مادر شوی م و چننی را ،با امید دلگرم‌کنند‌ۀ رسید ن به روزگار
ت تالفی ی دور و بر خود داش���ته باشیم .فکر می‌کردی م عاقب فرمانربدارا ن و بله‌قربا ن‌گویان
ی می‌کشیم .بله .فکر س راحت ی خودما ن در می‌آوری م و نف همۀ سرخوردگی‌ها را سربچه‌ها می‌کردیم! چو ن در حا ل حاضر نه‌تنها آنچه فکر می‌کردی م نشد ،بلکه از چندی ن سا لگذشته
ی برایما ن خورد یل بچهها نه تنها تره‌ا ی جلوتر برنداشته‌ایم .ما پدر و مادر شده‌ایم ،و نی‌ز‌گام
ی رفتار می‌کنند انگار ما بچ‌ۀ آنها هس���تیم». ت دیرین م «طور نمی‌کنن دکه به قو ل دوس���
91
گ ه م شد ه ت و چپ ،پو ل از زیر سن پ و راست ،خورده‌فرمایش‌ها از راس ت از چ دستورا ت و تو ی (چو ن مد روز اس ض بکن ی اعرتا باید فراه م ش���ود ،به مد ل لباس‌ها ه م ح ق ندار
ش را نزنی م بهرت است .از سحرخیزی‌ه مکه ش موه‌ا‌ک‌ه حرف به مد روز وارد نیس���تی!) آرای
ح‌ک‌ه پدر می‌آمد و به زور از رختخواب ش صب تش ی مانده است .آ ن روزها ،ساع تنها نام
ج بیدار میکن م تا دلم ت پن ی مادر شدم ،بچه‌ا م را ساع ت می‌کش���ید ،می‌گفتی« :وقت بریون
ت راه می‌روی ی سر پنجه‌های گ ظهر می‌خوابند و تو رو یل حاال بچهها تا لن ک شود!» و خن ی پایت‌آنها را بیدا ر‌کند. مبادا صدا
ش بچه و نوجوا ن بودند یکه دو سه ده‌ۀ پی ی به انداز‌ۀ‌کسان چ نسل اگر بگوی م ای ن سالها ،هی
ی را ت بچگ و حاال پدر و مادر شده‌اند ،مورد ست م قرار نگرفته‌اند ،قبو ل بفرمایید .نه حرم ی را دیدیم! ت بزرگ چشیدی م و نه عز جمع ه 6آوری ل 1984
ح زود ،سفین‌ۀ فضای امروز صب ب شد. نی به فضا پرتا ج سرنش ی چلنجر ( )Challengerبا پن
ی ملح ق شدند تا در ت ( )Saluteشورو نی دیگر سالیو ت به چهار سرنش پنج‌انسا ن باشهام
ی بچرخند. ی فضای مدارها
ی وجود دار دکه به ی در برخ ی و احساس ت چیست؟ چه ویژگ گاه از خود می‌پرس��� م شهام
ش ه م لرز‌ه به اندام ی فکر ی انجا م دهن دکه حت ب و غریب ی عجی آنها اجازه می‌ده د‌کارها
ش از حد آن؟ ت یا وجود بی ی اندیشید ن اس ت،کمبود نریو ی می‌اندازد؟ آیا شهام فرد دیگر
ک پدید‌ۀ مجهو ل و ناشناخت‌ه برود؛ اگ‌ر‌کسی ی قادر باشد به خواست‌ۀ خود به مقابله با ی اگ‌ر‌کس
ی در این ش است؛ اگ‌ر‌کس گ د ر‌کمین یلکه می‌داند مر آگاهانه به میدا ن جنگ‌برود ،در حا ت‌کند ت و‌کشتار می‌دهد ،شرک ی،که هر بار تلفا ت و اتومبیل‌ران ت دیوانه‌کنند‌ۀ سرع مسابقا
یلکه ی از فضا می‌برد (در حا ی بشو دکه او را به نقط‌ۀ نامعلوم ی سوار بر سفینه‌ا و اگ‌ر‌کس��� ی است؟ آیا ای ن افراد ،دنیای ش را می‌کشد) انسان‌باشهامت ی انتظار نمی‌داند چه سرنوشت
گ را به‌پیشواز می‌روند ،یا اینکه توان ت نمی‌دانن دکه مر ش و قاب ل زیس ی را چندا ن باارز خاک
ک زمینه ت را ندارند؟ بهگمان م اینها موجوداتی‌استثنایی‌ان دکه در ی نی خطر و امنی تمیز ب ش باقی‌بگذارند و به جمع ی از خوی ت اثر همسا ن هستند :اینها می‌خواهند در زما ن حیا
ی نمی‌کند ،نپیوندند .البتهگاه برای‌گذارد ن چننی ت و آمد و بود و نبودش���ا ن فرق آنا نکه رف
92
ی می‌پردازند :زندگیشا ن را. ی‌گران اثری ،بها ل 1984 شنب ه 7آوری
یو ی بسیا ر‌گرم ،لهج‌ۀ انگلیس ت با صدا ی اس ی امریکا مرد ی ا ز‌گویندگا ن مشهور رادیو یک ی به نا م مایک ل ی صمیمانه و دوست‌داشتن بیان جکسون ( )Michael Jacksonای نگوینده،که
ش می‌شود و شنوندگا ن بسیار زیادی ش در سراسر امریکا پخ ت برنامۀ زنده‌ا روزی‌چهار ساع
ش نیست. ی برنامه‌های ی شده و قادر به اجرا ی بسرت ت بیمار ت به عل ه م دارد ،چند هفته اس
ی از همکارا ن وی ،هرنپیشگان شبکۀ رادیویی‌مسئو ل -در ای ن مدت -افرا د‌گوناگو ن مشهور ی از این ت تا برنامه را اجر‌ا‌کنند .بسیار ی او نش���اند‌ه اس ی را به جا ی آدم‌های‌سیاس��� و حت ی اجر‌ا‌کنند‌ۀ اصلی ی دیگر به پا ی هستند و بعض افراد در زمین‌ۀ‌کار خود ،انس���ان‌های وارد
ی م ن شنوندۀ تکه ،برا ک نکت‌ه در مورد همۀ آنها یکسا ن و ستایش‌انگیز اس نمی‌رسند .اما ی
ب اجر‌ا‌کنند‌ۀ اصلی ،هیچ‌کدا م از اجراکنندگا ن سعی ی،گاه تعجب‌آور می‌نماید .در غیا ایران ت با او نشان ی در رقاب ف را بکشند ،هیچ‌کس اصرار ب طر نکردند -به قو ل خودمان -زیرآ
ک لحظه ای ن اندیش‌ه را در شنونده به وجود نیاور دکه می‌خواهد یی ک حت نمی‌داد و هیچی
شکار در س و رو ت پای‌ه و اسا یل‌که‌رقاب ی‌کند ،در حا از ای ن زما ن به س���ود خود بهره‌بردار امریکاست.
ت الزم ،مرا بارها به ک همکار در موقعی��� ک به ی ی وکم ن همگان ی قاب ل تحس�ی� ای ن یار فکر انداخ نی جا ی هم ق در ایرا ن آ ن روز یا ایرا ن امروز یا در جامعۀ ایران تکه اگر ای ن اتفا
ت و علوم ش می‌بودیم؟ آیا هرگز در ایرا ن عرصۀ هرن و ادبیا نی واکن می‌افتاد ،ما ش���اهد هم
ت سال م و سازند‌ه بوده است؟ سابق‌ه نشا ن می‌ده دکه نه ،نبوده انسانی ،جایگاه تجلی‌رقاب ی ترقی ب‌کرد ن پله‌ها نی زد ن رقیب ،خرا ی از بنی‌برد ن رقیب ،به زم ت یعن ی ما ،رقاب است .برا
ب بود نکه ی مواظ ی چهارچشم ت یعن ی ما ،رقاب ال‌کشید ن خودمان .برا ی در با رقیب ،نه سع ش بنشینیم .اگر این یل می‌کند ،تا بالفاصله بروی م و سر جای ی خا ی میدا ن را به دلیل ب‌ک رقی
س و موف ق ایرا ن بود و بیمار میشد ،بدون ی از افراد سرشنا ی مایک ل جکسو نگوینده ،یک آقا
ش صادر میشد ی همکارا ن‌گرامی‌ا ت از سو ش به سرع ت و‌کار ک جوا ز‌کف ن و دف ن شهر ش نی سبز می‌شدند. ی بالفاصله از زم نی و و چندی ن و چند نفر به عنوا ن جانش
93
ل 1984 دوشنب ه 9آوری
ی و شیوه‌های ف شیمیای ی مختل ی،کاربرد سالحها گ شیمیای ح جن تکه اصطال ی اس چند ی سرکوبی ت بشر برا ی اندوهبار از خشون جدید جنگید ن انسان‌ها بر سر زبان‌هاست :جلوه‌ا ی پیداکرده است ی تازه‌ا ی و مرگ ،باز اسباب‌باز ب و عاش ق خونریز خویش .انسان‌تنوع‌طل ت بهکا رگرفته است. ی نادرس ت نیت‌ها ش خود را در خدم و بار دیگر عق ل و دان
نی سربازا ن -که ی پرتاو ل و چرک ی پرزخ م و پوست‌ها ی سوخت‌ه و چروکیده ،بدن‌ها صورتها ی هستن دکه به ی از آنا ن را هموطنا ن ما تشکی ل می‌دهند -تصاویر تکان‌دهنده‌ا این‌با رگروه
ی با ق چندان ی و پیشرفت ،انسا ن قر ن بیست م فر م ن و شما می‌گویند هنوز ،با ای ن همه آگاه
نی نکرده است. انسان‌های اولیه و غارنش
ت قراردادها ،پیمان‌ها ،امضاها و ت خود را در محدودی یکرده اس البته بارها بش���ر دوپا سع ت‌کشور س آ ن صد و بیس توافق‌ها قرار بدهد .از آ ن جمله قرارداد س���ا ل 1925ژن وکه بر اسا
ع‌کردند .آنگاه دانشمندان ش را -ممنو ی شیمیایی -و نه ساختن هرگونه استفاده‌از سالحها نت سالح‌های ی خود یافتند و در اواخر ده‌ۀ شصت ،با ساخ ی برا بشردوست ،سرگرمی‌دیگر
ی آینده پرداختند .مجدد ًا از ای ن‌کار خود ش���رمند‌ه شدند و ی بهره‌برداری‌ها ک برا بیولوژی
ک را ی بیولوژی ی از استفاد‌ه از سالحها ی جلوگری ی برا در س���ا ل 1972قرارداد همه‌جانبه‌ا ی در رأس یکه موجود یا موجودات ک از ای ن قو ل و قرارها ،هنگام یل هیچی امض‌ا‌کردند .و یکودکانه با یکدیگر می‌پردازند ،محرت م شمرد‌ه نمی‌شود. ک مملکت ،به لجبازی‌ها ی
ی خداوند در بارۀ خلق ی آمده است« :وقت خ طرب در تاری ت‌کر د‌گفتند- ت آد م با فرشتگا ن مشور
چ چیز ی‌کند و خو ن ریزد -زیرا دانست‌ه بودند هی ی نها دکه تباهکار نی خواه ی را در زم کس ی نیست». ی و تباهکار نزد خدا بدتر از خونریز
ت با انسان‌ها بر زبا ن نراندند! ف را از سر حساد ت فرشتگا ن ای ن حر ای ن‌گون‌ه‌ک‌ه پیداس سهشنب ه 10آوری ل 1984
ش می‌دادیم. ش‌گو ب نشس���ته بودی م و به سخرنانی‌ا در محضر استاد محمدجعفر محجو
ی عالقه‌مند ش را در اختیا رگروه ت و حاص ل تجربیات گ عام‌ه س���خ ن میگف در بارۀ فرهن
ی غریب ،در محیطی ی شهر ی بود .در حا ل و هوا ب و شنیدن ش جذا قرار میداد .س���خنان
ت و مجموعۀ ت‌گر‌ه خورده اس��� ت به‌ی���ادآورد ن آنچه با زیر و ب م زندگی‌ا دانش���گاهی ،لذ
94
ی بود .از همۀ اینها ت داشتن ی دوس ت را زنده می‌کند ،تجربه‌ا ب و ب د‌گذشته‌ا ی خو روزها
ی از زندگی که سال‌های بسیار ی درخشا ن ی بود –با پیشینه‌ا ی مرد جالب‌تر ،تواض ع و فروتن
ش را بر ج سا ل از عم‌ر‌گرانقدر ت و پن ت و تنها بیس ش و تحقی ق‌کرد‌ه اس ف پژوه خود را وق
گ عوامان‌ه می‌خواند،گذارده ب ایرا نکه خود آ ن را فرهن گ و اد ی از فرهن ی‌گوشه‌ا س‌ر‌گردآور ی همه اعال م‌کرد: ب چندی ن و چند بار روبه‌رو است .محمدجعفر محجو
یکه نادانم ش من که بدان م هم تا بدانجا رسید دان
چ نمی‌دانم .هنوز طلبه‌ا م و هنوز جویند‌ه و یادگرینده .باید همچنا نکا ر‌کنم می‌گفت« :هنوز هی ک از ی‌کوچ و بخوان م و بنویس���م .تازه هرگز به خود اجازه نخواه م داد بگوی مکه ب‌ا‌گوشه‌ا
ی دارم». ب ایرا ن آشنای ی بی‌کرا ن عل م و اد دریا یل دمتا ن‌گرم! ی می‌فرمایید ،و استاد شکسته‌نفس چهارشنب ه 11آوری ل 1984
ی را برای ی‌کرد م و پرسشنامه‌ا ک نام‌نویس ت المپی ی‌کار داوطلبان‌ه در مسابقا ی پیش ،برا مدت
ی خواند‌ه یا از رادیو و تلویزیون ک فرستادم .یاد م میآید در روزنامه‌ا ی المپی سازما ن برگزار
ب نی���از دارند تا در موارد ی -در حدود پنجاه هزار نفر -داوطل ش���نید‌ه بود مکه بهگروه��� ک‌کنند .امروز ،زما ن مصاحبه وگفتگو یکم گ ورزش ی ای ن رویداد بزر ف به برگزار مختل
ت نشسته بودند .دیدن ی ز ن و مرد و پری و جوا ن منتظر نوب بود .در محل‌سازمان ،تعداد زیاد افراد سالخورده ،در میا ن جم ع داوطلبان ،برای م جال ب بود.
ش حرف ی -که حدود هفتاد سا ل داشت -هیجا ن زده د ر‌کنار م ن نشسته بود ،با همسر زن ک‌کاری تکه بتوان م در المپی ی برای م مه م اس میزد و می‌گفت« :خد‌ا‌کند مرا قبو ل‌کنند .خیل انجا م دهم .امیدوار م از سن م ایراد نگریند».
س و جو بود ،ملیت م را یکه مسئو ل پر ی مصاحبه به داخ ل محوط‌ه رفتم ،مرد جوان ی برا وقت پرسید.
گفتم« :ایرانی».
ی عالقه‌مند نیستید؟» ی اجتماع ک سؤا ل دارم .چرا شما ایرانی‌ها ب‌ه‌کارها گفت« :ی نی فکر می‌کنی؟» پرسیدم« :چرا چن
ی‌کرده‌اند ت داوطلبان‌ه نام‌نویس ی خدما یکه برا ت دار م با افراد خ داد« :حدود سه ماه اس پاس
95
یل ایرانی‌ها ب داشتیم ،و ی داوطل مصاحبه وگفتگو میکنم .از بیشرت ملیتها تعداد چشمگری س‌ک م نیست». یک م و انگشت‌شمار بودند .میدان مکه شمارتا ن در لوس‌آنجل خیل
ف ما را دریافت‌ه بود ی بدهم .از اینکه او ه م نقط‌ۀ ضع ی به فکر فرو رفت مکه چه جواب کم��� ت خود م را ه م بشکنم .پرسیدم« :مگر نی حا ل دل م نمی‌خواس��� زیاد خش���نود نشدم ،در ع ب‌کم‌دارید؟» داوطل
ی می‌کند ،موظف ی زندگ یکه در شهر یل هرگروه و اقلیت گفت« :نه .اتفاق ًا زیاد ه م هستند .و
ی آ ن شهر درگری شود و خود را عالقه‌مند نشا ن دهد .مگر ی اجتماع ی در زندگ ت بهگونها اس
نه؟»
س را هرگز یاد نگرفته‌ایم. یل چطور می‌توانست م به او بگوی مکه ما ای ن در ت می‌گفت .و راس
تکه بلد ش ای ن اس ای نکه یادما ن نداده‌اند یا نخواس���تهای م یاد بگریی م مه م نیست .نتیجه‌ا
ی قادر ی به تنهای ک ایران ی انجا م بدهیم .نخواست م به او بگوی مکه ی یگروه نیس���تی م‌کارها
ف می‌شود و وقتی ش نص ی دو نفر شد ،نتیج‌ۀ‌کار تکار چند نفر را انجام‌بدهد ،وقت اس��� ف صفر می‌رس���د .نخواست م بگوی م ما برای ی همردی ش به چیز کگروه ش���د ،نتیج‌ۀ‌کار ی ی ساخته شده‌ایم .ناچا ر‌گفتم« :هنوز دیرنشده .حتم ًا ایرانی‌ها ه م خواهند آمد». تکرو
با تردید نگاه م‌کرد و‌گفت« :امیدوارم!» پنج‌شنب ه 12آوری ل 1984
ت سال س از بیس ی دانش���گاه اموری ( )Emoryدر آتالنتا ،پ خ اجتماع ک اس���تاد تاری ی ی از آ ن را امروز در تکه نکات ی تهی‌ه‌کرد‌ه اس��� ب،گزارش ک زمین‌ۀ بس���یار جال ش در ی پژوه روزنامه می‌خواندم:
ی امروز ،بچهها ی در حا ل دگرگون چارلز اسرتیکلند ( )Charles Striklandمی‌گوید« :دنیا ی بزرگرتها بگذارند .بچه‌های تکه زودتر ا زگذشته رش د‌کنند و قد م به دنیا را وادا رکرده اس ف نمی‌زنن���د و مث ل بچهها رفتار امروز دیگر مث��� ل بچهها فکر نمی‌کنند ،مث ل بچهها حر ی را ه م آن‌چنا نکه ما آزمودیم ی دورا ن بچگ ی ربع‌آخر قر ن بیست م دیگر حت نمی‌کنند .بچهها
ی‌گرفته‌ان دکه ی جا ی امروز ،بزرگساال ن اندیشمند ک بچهها تجربه نمی‌کنند .در جس م‌کوچ س پوشید ن بچگان‌ه را س می‌زنند و لبا یکودکانه ،زبا ن شریی ن وساد‌ۀ بچگان‌ه را پ بازی‌ها
ی امروز زودتر ی به جها ن بزرگساالن ،بچهها ت ندارند .د ر‌کنار ای ن رشد سری ع و دستیاب دوس
96
ی بزرگ‌ترها بود رو در رو می‌شوند، ش تنها ازآ ن دنیا یکه پنجاه سا ل پی ا زگذشته با خطرهای
نی پائنی .در ای ن زمینه ،تلویزیو ن یکی ی در سن از جمله اعتیاد به مواد مخدر ،الکلیز م و باردار
ی عریان‌بزرگ‌ترها زودتر از معمو ل آشنا می‌کند و تکه بچهها را با دنیا ی اس از عوام ل مؤثر وسوس‌ۀ ورود به ای ن حری م را در آنها زنده می‌سازد».
ض خود ،پ���در و مادرها را به ش فریادگون‌ه و سراس���ر اعرتا ای ن پژوهش���گر ناامید ،د ر‌گزار
چ راهی ی می‌گوید« :دیگر هی ی مته م‌کرد‌ه است .و ت به ای ن مشک ل اساس ی نسب بیتوجه
ک دوره از س از ای ن نس ل به وجود آید ،ی یکه پ ی از ای ن خطر وجود ندارد .نسل برای‌جلوگری
ی هر موجود ی در زندگ ی و عمل یکه از نظر علو م تجرب زندگی‌خود ر‌ا‌گ م خواه د‌کرد ،دوره‌ا
ی زودر ک نسل ،اندوهبار است ،جوان یی ی زودرس ،برا ی است .هر چه پری الز م و ضرور س ی خطرناک‌تر است. اندوهبارتر و حت جمع ه 13آوری ل 1984
ی را، ت افتاد .دوس���ت ت در امریکا،گذار م به ادارۀ مهاجر ت اقام نی بار ،در مد ی چندم ب���را
ت هفت ،راهی ح زود ،قب ل از ساع ی می‌کردم .صب یکه داش���ت ،همراه ی‌کوچک د ر‌گرفتار ق و راهرو ،به ی اتا ی در تعداد ت زیاد و سردرگم ی مساف س از ط ت ش���دیم .پ ادارۀ‌مهاجر ت نشستیم. ی رسیدیم‌و منتظر نوب سالن
ت در انتظار نوبت ی حدود سه ساع ی و اندیش���های .چیز ی و تماشای ی‌گپ ی بود برا فرصت
ی را ت آدم‌های ص اگر در اطراف نشس�ت�ن،افکار آد م را به هزا ر‌گوش���ه وکنار می‌برد .به‌خصو ط دره م رفت‌ۀ چهره‌شان ،نمایان ی خطو ی و مشک ل از البه‌ال ی‌گرفتار یکه نشانه‌ها مشاهد‌ه‌کن
ی را صدا میزد .به این ی را باز میک���رد و آمران‌ه نام ی مردی‌یا زنی ،در اس���ت .هرازگاه ی می ل به ابراز وجود ی یکسا ن داشتند:گونه‌ا ت دقی ق شدم .تقریب ًا همه حالت چهره‌ها و حرکا
ی نگه ی و تحک م و نگاهی‌شیطنت‌بار و موذی .همه سر و‌گرد ن را طور همراه با بداخالق یکه با آنها ت موجود ی خود را ،در مورد آزار و اذی ش تصمی م قطع ی از پی می‌داشتن د‌ک‌ه‌گوی
ش خواهد افتاد،گرفته‌اند. سر و‌کار
ی ساخته‌اند. یگروه خاص ی از مشاغ ل و سمت‌ها و پست‌ها را برا این‌گون‌ه‌ک‌ه پیداست ،شمار
ی را از آنها ب می‌شون دکه ویژگی‌های ب و جل ی جذ ی مشاغل ی به سو شاید ه مگروه خاص
ت‌کنید: ی دق ی ندارد.کم ی بستگ چ‌کشور و ملت ی ای ن قضیه به هی می‌طلبد .عجیب‌تر اینک‌ه‌گوی
97
آیا تمام‌مأمورا ن‌گمرک ،در هر فرودگاه و ه‌ر‌کشور ،یکسا ن به نظر نمی‌آیند؟ مأمورا ن ادارات
ت چه؟ پاسبان‌ها و مأموران ت اسناد و احوا ل چطور ؟کارمندا ن ادارۀ مهاجر ی مثل‌ثب دولت
س متحدالشک ل دارند ج به پوش���ید ن لبا ی انجا م‌کارش���ا ن احتیا یکه برا راهنمایی؟ افراد ش به ه م شبیه هستند؟ ق و طرز رفتار ،هم‌ه‌ک م و بی چطور؟ قبو ل ندارید از نظر روحیه و اخال
ت‌کنید ،نتایج ی بیشرت دق اگر تا به حا ل به ای ن نکت‌ه توجه‌نکرده‌اید توصیه میکن م ای ن با ر‌کم
ی دستگریتا ن می‌شود. جالب شنب ه 14آوری ل 1984
نی بار شنید م و به‌شدت ی اول ی راکه برا ت را برمی‌گردان م و از نو ترانه‌ا ط صو ی ضب نوار تو
ش می‌رسان دکه با مرگ ی را بهگو ش می‌دهم .شعر ترانه ،فریاد درد شاعر تکان م داده بود،گو
ت و پا ک انسا ن بیچاره دس یی ب تردیدها و پرس���ش‌ها ت و د رگردا دس���ت‌ب‌ه‌گریبا ن اس
ی موزو ن،که در خود دنیایی ت‌کلمات می‌زند .آنگاه همۀ‌ای ن دردها و درماندگی‌ها را به صور ی نهفته دارند ،بریون‌می‌ریزد. معن
یکه هرنمند ای ن توانایی ی‌کجاست؟ هنگام ک‌کار هرن از خود می‌پرسم« :باالتری ن پایگاه ی
گ و واژ‌ه و آوا ت رن ش را به ص���ور س نهفته در وجود راپیدا می‌کند تا ژرف‌تری ن احس���ا
یل در ک انسا ن معمو ک هرنمند با ی قی ش دیگرا ن برساند؟ آیا فر ش را بهگو بیا نکند و پیام
یلکه هرنمند ابزاری س خود ناتوا ن است ،در حا یل در ابراز احسا تکه انسان‌معمو ای ن نیس
ش را سب نی دل ش را بر آ ن سوا ر‌کند و بار سنگ در اختیار دارد تا پیام‌خوی ک سازد؟»
گ زودرس ت و مر ی اسری اس ی هولناک یل می‌شنود در چنگا ل بیمار ک انسا ن معمو یی وقت
ش را می‌کش���د چه می‌کند؟ چه می‌تواند بکند جز آنکه فریاد بزند ،بر سرنوش���ت انتظار
یل یک ش را به دیگرا ن بگوید .و ف دل��� ت حر ش می‌توانس��� ش بگرید و آرز و‌کن دکا خوی ی را بر دیگرا ن دار دکه می‌تواند فریادش ی خالقه‌اش ،دس���تک م ای ن برتر هرنمند ،با نریو
ک قطعه ی نقاشی ،ی ک تابلو ک قطعه شعر ،ی ک اثر هرنی ،ی ی بریزد و با خلق‌ی را در قالب س و جاودان‌ه‌کند. ش را ملمو ت موزو ن رقص ،پیا م و احساس ک حرک یی ی و حت موسیق
ی هولناک تکه با بیمار یکه می‌شنیدم ،بیمار است .چند سا ل اس ال‌کسری ،سرایند‌ۀ ترانه‌ا لی
یو ی زودگذر سرخوردگ ی چگونه تجربه‌ها ی می‌بین ت و پنج‌ه نر م می‌کند .وقت سرطا ن دس
ب شعر ت و سکوت ،جدا ل و مبارزۀ خود را یکجا در قال ناامیدی،خش م و عصبانیت ،رضای
98
ی این ی به ای نکه هرنمندان ،بندگا ن برگزید‌ۀ خدا هستند .در لحظات بیا ن می‌کند ،ایما ن می‌آور ی در می‌مانی ،او می‌سراید: ی از هرگونه واکنش ی نوع نی و ناگوار،که تو نی سنگ چن
مث ل باد سرد پاییز،
ی به م ن زد. غ م لعنت
ی باغبون م نفهمید حت
ی به م ن زد... که چه آفت دوشنب ه 16آوری ل 1984
ت در فیلیپنی ،شیلی ،ال‌سالوادور، ش و تظاهرا در روزنامه‌ها و رادیو تلویزیون‌ها خرب از شور
ی از سازمان‌های پژوهشی ،در ش یک س‌گزار نیکاراگوئه و چندی ن‌کشور دیگر است .بر اسا
یکه در گ درگری است .قیافه‌های ش و جن ش از هفتا د‌کشور جها ن اغتشا حال‌حاضر در بی
ی هستند .در چها ر‌گوش‌ۀ دنیا، ی همه خشمگنی ،پرخاشگر و ناراض ی مس���تند می‌بین فیلم‌ها ت یافنت ی و استقال ل و به خاطر دس ک چیز می‌خواهند :آزاد ی‌گر‌ه‌کرد‌ه ی مرد م با مشت‌ها
به آ ن چقدر اشتباه می‌کنند ،چقدرکشت‌ه می‌شوند و چقدر ناکا م می‌مانند.
ی ای ن واکنش‌ها .در خاورمیانه، ک نکت‌ۀ دیگر ه م در ای ن میا ن قاب ل توجه اس���ت :یکسان ی ی مرد م خشمگنی ی دیگر وقت ی مرکزی ،آس���یا ،افریقا یا هر جا ی جنوبی ،امریکا در امریکا
ش می‌زنند ،اتومبیل‌ها را بر می‌گردانند ،در و می‌شوند و به خیابا ن می‌ریزند ،مغازه‌ها را آت
ش ببینند و در ی آرام ی رو پنجره می‌شکنند و جا ن خود را به خطر می‌اندازند تا شاید روز
نی با شور برای نت می‌دهند و ای ن چن س بکشند .ای ن انسان‌ه‌ا‌ک‌ه خود را ب‌ه‌کش ی آزاد نف فضای
یکه در آ ن زندانی‌اند می‌زنند، ی خود را به در و دیوار قفس نی آزاد ب دلنش نت به سرا ت یاف دس
یگذشته بسته‌اند ی هستن دکه ،در این‌آشفته‌بازار ستمگری‌ها ،چش م بر تجربه‌ها خوش‌باورهای
ی هستند. ب آزاد ی نایا و بهدنبا ل‌کاال
تئودور روزول��� خ را یکه تاری ت () Theodore Rooseveltگفت‌ه اس���ت« :جریم‌ۀ‌کس���ان ت چندانی ی هستن دکه عنای تکه خود آ ن را تجرب‌ه‌کنند ».خوش‌باوره‌ا‌کسان نخوانده‌اند اینس
ی تا چه انداز‌ه ناممک ن است .مگر زندگی نت به آزاد ت یاف خ نداشته‌اند و نمی‌دانند دس به تاری
سکه می‌گوید: ی جز اندیشۀ آناتو ل فران خ چیز دیگر ی جز تکراراس���ت؟ و تاری چیز دیگر
ج‌کشید ن و مردن»؟ ی به دنیا آمدن ،رن خ یعن «تاری
99
ل 1984 سهشنب ه 17آوری
ی چیست؟» ب ارتشبد قره‌باغ رو به جم ع‌کرد و پرسید« :ای ن قضی‌ۀ‌کتا سؤا ل‌کردم« :کدا م قضیه؟»
گ ارتشبد اویسی! ب بعد از مر نی انتشا ر‌کتا یکه ،هم ی‌کرد و‌گفت« :میدان با س���ر اشاره‌ا ی زیر نیم‌کاس‌ه هست! قضیه به ای ن سادگی‌ه‌ا‌ک‌ه شماها فکر می‌کنید نیست». حتم‌ًا‌کاسه‌ا
نت طرز ت‌گرف یل آنچه راکه میدان م شد ت یا نیست .و نمی‌دان م قضیه به ای ن سادگی‌ها هس ی به ی و بی‌اعتماد ج سا ل‌گذش���ته است :ناباور س از وقای ع پن ی در ما ایرانی‌ها پ فکرخاص
ی اگر آ ن دیگری ت به دیگری ،حت ی نس���ب س بی‌اعتماد ت می‌گذرد .ای ن ح آنچه در اطراف ی در میا ن ما وجود نی‌گسرتدگ ت باشد ،هرگز به ای ن شک ل و با ای ن چن نزدیک‌تری ن خویش���
ک جوانمرد ارزش ت‌کردی مکه در آ ن تار سبی ل ی گ شدی م و زیس ی بزر نداشت .ما با فرهنگ ت قسم ی چو ن به موی ج قول‌های ی را داشت .ما با تربیتی‌رشد یافتی مکه ار ی رسم صد امضا
ی می‌رفت. ی و محضر ی قرارداد ی محکم‌کاری‌ها ی فراسو ش را ببین یا ای ن ت ن بمری‌ه یا خری
ش‌کنیم. ت اگر ای نها را فرامو دری غ اس چهارشنب ه 18آوریل 1984
ی جدید صادر شد .حکا م واتیکان‌نشنی ی دیگر از دکاندارا ن دی ن دستور خ پرجال ل‌گروه ا ز‌کا
ت در ت مذهبی ،به دخال ک ممنوعی ی مرد م دنیا دیده‌اند و با ارائ‌ۀ ی ی برا ب تازه‌ا باز خوا ش و پزشک پیشرفت‌های‌دان ی پرداخته‌اند.
ی باید با ه م بجنگند. ت یکدیگر ،ت‌ا‌ک ب و دانش ،دو دشم ن سرسخ تنها خدا میدان دکه مذه
ی فراهم ش ضرب‌ه زند و تا آنجاکه می‌تواند جلو ب می‌خواهد بر پیکر استوار دان ی مذه ت‌ا‌ک ی واال را بگرید. ی رسید ن به آرمان‌ها آوردن‌وسای ل بهرت برا
یکه نت زنان ی بارور ساخ ی یخ‌زد‌ه برا دستو رکار جدید واتیکا ن می‌گوید« :استفاد‌ه از اسرپم‌ها
ع است». ف دی ن و ممنو ی نیستند ،خال ی قادر به باردار شد ن طبیع ت پزشک ت مشکال به‌عل
ت غم یکه ای ن فتوا را صادر می‌کند ،هرگز توانست‌ه اس از شما می‌پرسم« :آیا آ ن رهرب مذهب
ت و بی‌هیجان ک مرد سرتون ،سکو ک ز ن بیمار ،بچه‌دار نشد ن ی گ باردار نش���د ن ی بزر
ت و دور ج روحانی ج عا یکه در بر س‌کند؟ ای ن انسان بود ن یک‌خان‌ۀ بدو ن بچه را احس���ا
ی صاد ر‌کند؟ نی دستور ت چگونه به خود اجازه می‌دهد چن ف انس���انی‌نشست‌ه اس از عواط
100
ی به وجود ت به داما ن دی ن شده‌اند ،اکراه ی انسا ن،که دس��� چگونه می‌تواند در دل‌گروه
ن بگذرند؟ تض���اد را ببینی دکه همنی ی فرزند داش�ت� ی خود یعن ت طبیع آورد تا از خواس��� نی و یا من ع استفاد‌ه از وسایل ط جن ی چون‌من ع سق ی دیگر با صدور فتواهای مراج ع از س���و
ت فراوا ن فرزند ی ندار و نیازمند بسیاری‌را درگری مشکال ی از بارداری ،خانواده‌ها جلوگری
یکه زیر فشار فرزند ی می‌کنند .از یکسو بر تعداد فرزندا ن ناخواسته ،در خانواده‌های اضاف
ی را،که تنها ی دیگر بچه‌دارشد نگروه ی‌کمرش���ا ن خ م شده است ،می‌افزایند و از سو زیاد ت،گناه می‌شمارند. ی اس ی جسمان ی و یا بیمار ص طبیع جرمشا ن نق
خ و استوار ت و راس ش بدهکار ای ن حرفها نیس ش‌گوش تکه عل م و دان حس ن‌کار در ای ن اس راه خود را می‌رود!
پنج‌شنب ه 19آوری ل 1984
ی از آنها زودتر ی یک ط فارس ت خانه بود ،خ ق پس یکه درو ن صندو ی ده پانزده پاکت البه‌ال از بقیه به چشم م خورد .نامه از ایرا ن بود .با عجله و هیجا ن آ ن ر‌ا‌گشودم ،باز ه م خرب مرگ
ک روزنامه‌نگار قدیمی :دکرت رحمت‌الله گی ی دیگر را خواندم .ای ن بار خرب مر ک آشنا ی ک اتومبی ل‌کشته ی در خیابا ن‌کریمخا ن زند ،در اثر برخورد با ی مصطفوی ،در حال‌پیاده‌رو شد.
ک آشنا ،یک گی نی خرب مر ی بود .در چند سا ل اخری ،ای ن چندم ش شاد ،مرد فرزانه‌ا روان ک در ذه ن دارم، یکه از هر ی ت و یادگارهای ک روزنامه‌نگار است .هر بار ،خاطرا هرنمند یا ی مرا در بر می‌گرید :آنچه نوشتند ،آنچه می‌گفتند و آن‌گون‌ه‌ک‌ه اعتقاد داشتند.
ی راکه ی ویژه .مقاله‌ا ی تیز و نگرش��� ی بود با ذهن ی روزنامه‌نگار دکرت رحمت‌الله مصطفو ش نمی‌کنم .او معتقد بو دکه زنان ی نوشته بود ،فرامو ش در انتقاد از زنا ن ایران بیست سا ل پی
ت باردو ( )Brigitte Bardotهستند». س بریژی ی در لبا ی آ ن زمان«فاطم‌ه سلطان‌های ایران
ی از تمدن ت ای ن بو دکه زنا ن ایران یکه بر آنا ن می‌گرف نی جملۀ خودش‌بود .ایراد و ای ن ع ش و معلومات ب آگاهی ،دان ش را چسبیده‌اند و هرگز در صد د‌کس و پیش���رفت ،تنها ظاهر بیشرتنیستند.
ت پرداخت م و‌گنا‌ه را ب‌ه‌گرد ن رژیم‌ها ث و مخالف ی از روزنامه‌ن���گاران ،با او به بح در جمع
ی پرش���ور و شر ی انداختم .جوا ن بود م و س���ر و حکومتها ،ای ن ایز م و آ ن ایز م و دیکتاتور
101
ی ندار د‌ک‌ه‌گنا‌ه هم‌ۀ‌کمبودها ی‌گفت« :دخرتجا ن در ای ن س ن و سا ل ایراد داشتم .با خونسرد
یل امیدوار م خیلی ت و ای ن ایز م و آ ن ایز م بیندازی .و ت و دول ت را ب‌ه‌گرد ن حکوم و اشکاال ح خود و ب صحی یکه اگر انسان‌ها ای ن ایدئولوژی‌ها را در چارچو زود به ای ن پذیرش‌برس
ی خود بد نیست .آنچه یک ی به‌خود چ مکتب ق دیگرا ن پیاد‌ه‌کنند ،هی ج نهاد ن به حقو با ار
ی منافع یل هستن دکه در جستجو ب می‌کند ،پریوان‌بی‌اعتقاد و‌کورد ی را خرا ب فکر مکت
ی مختلف‌را به خورد مرد م می‌دهند». ی از مکتب‌ها خود ،هر روز تفسری تازه‌ا
ت‌کن م تنها آن ی میکرد م تا ثاب ش بیهوده‌ا ت بود! آ ن روز چ‌ه‌کوش��� ف راس��� چقدر ای ن حر ت و بقیه به بریاه‌ه می‌رفتند. ت داش یکه مورد قبو ل م ن بود ،حقانی مکتب‌فکر ل 1984 جمع ه 20آوری
یکه ت بهکار می‌گریند یا قوانین ی ح ل مسائ ل و مشکال یکه انسان‌ها برا گاه روش‌ها و شیوه‌های
ث ایجاد ش و دیگرا ن وض ع می‌کنند ،خود باع ق خوی ی از ضای ع ش���د ن حقو ی جلوگری برا ی می‌شود .به عنوا ن مثا ل نگاهی ق دیگر ت ضای ع‌کرد ن حقو ی موجبا دردسر و مشک ل و حت
ی یا به قو ل امریکایی‌ها السوت ب قانون عمی ق و جس���تجوگران‌ه به ای ن مشک ل عظی م تعقی
ی خصوصی، ی شاک ی پیگرد مجر م یا مته م از سو ( )Law Suitبیندازید .ببینید ای ن ح ق قانون س سو شدن ت دچار مشک لکرده است .همه از تر نی انسان‌ها را در ای ن مملک طب چگونه رواب
ی اینها چه ی می‌پیچن دکه از خود می‌پرس ت الی‌ۀ پوشش‌های‌مراقبت آن‌چنا ن خود را در هف
ش را سو می‌کند ،بیمار پزشکش می‌کنند؟ ب‌ه‌کجا می‌خواهند برسند؟ در امریکا پدر فرزند
س را ،همکار همکار را و زن س مرئو را س���و می‌کند ،همسایه همسایه را س���و می‌کند ،رئی
ی را ک بهان‌ه و دستاویز ،دیگر ش���وهر را .در اینجا همه در فکر ای ن هس���تن دکه چگونه با ی
ش را برتاشند .البته طب ق روا ل همیشگی سیاست به دادگاه بکش���انند و به قو ل خودما ن سر ی ه م به راه افتاده است :وکیل ک رشته شغ ل و‌کاسب تی ای ن مملکت ،دور ای ن محور السو
ی سو ،سوکنندگان ی سوکننده ،دادگاه‌ها ی ویژه برا نت‌گزارش‌ها ص نوش سو ،پزشکا ن متخص ی سو درد ی خرید دعواها ت و سرشا ن برا ی خودما ن اس ی‌ک‌ه‌کارشا ن مث ل شرخرها حرفها
ی پر ی مقابله با س وکه آ ن ه م‌کار و‌کاسب ی برا ی دفاع می‌کند .در مقاب ل همۀ اینها ،بیمه‌ها
ی است. رونق
ی هم، ی و اجتماع ی بسیار پیچید‌ۀ روحی ،فکر ی فریبنده،گرفتاری‌ها اما د ر‌کنار ای ن دورنما
102
ی می‌روند ،پیدا می‌شود و غالب ًا آنها را از تصمیمشان ع‌کاسب یکه دنبا ل ای ن نو یکسان برا
ی از دالی ل بیگانه شدن س از سو شد ن و یا تمای ل شدید به س و‌کرد ن یک پشیما ن می‌کند .تر
ی است. ی و تنهای امریکایی‌ها ،دور شدنشا ن از یکدیگر و تشویقشا ن ب‌ه‌گوشه‌گری شنب ه 21آوری ل 1984
ی آغاز ش���د و س���ر وقت ی جد ش معمول ،بحث شوب س از خو دور ه م نشس���ته بودیم .پ
ی هیچ‌کس ی روشنفکرانه رفتیم .ای ن قبی ل بحثها ،دیگر برا ت و اقتصاد و حرفها سیاس
ع می‌شوند، ک نقطه شرو ی هس���تند .همیش���ه از ی س ایران ی ندارند و نقل‌تما م مجال تازگ
ی نمی‌رس���ند .با ای ن پیشداوری، چ نتیجه‌ا ی می‌کنند ،آخر ه م به هی ی را ط روند مش���خص
تکه هرگز ط شنونده‌باش��� م تا ببین م اشکا ل د ر‌کجاس ب فق ث آ ن ش��� تصمی م‌گرفت م در بح
ب بود ت و قاب ل استفاد‌ه ا ز‌گفتگوهایما ن بگرییم .مشاهدات م جال ک نتیجۀ درس نمی‌توانی م ی ی هستیم، ی را نشا ن میداد .قب ل از هرچیز همۀ ما سخنگویا ن خوب و چن د‌گر‌ه و مشک ل اساس
ی نیستیم .دیگر اینکه همۀ ما عاش ق افکار خودما ن هستی م و یل هیچ‌کدا م ش���نوند‌ۀ خوب و
ت استدال ل میکنیم ب فکر میکنیم ،سری ع می‌فهمیم ،درس تکه تنها ما خو تصورما ن ای ن اس
ی آهست‌ه بزنیم ف خود را با صدا و بقیه ای ن توا ن را ندارند .سو م اینکه فکر می‌کنی م اگر حر
ط حرف ت داری م وس ش‌کمرت است ،بنابرای ن داد می‌زنیم .چهار م اینکه عاد ت و نفوذ قدر
ی را نیمه‌تما م بگذاریم .دیگر اینکه نمی‌توانی م زما ن شوخی همدیگر برپی م و سخنا ن دیگر
یکه خود را ی ناگها ن موجود ث بس���یار جد ک بح ص دهیم .در میا ن ی ی را تش���خی و جد ی آشفت‌ه می‌کند. ی مدت ی می‌پراند و افکار را برا ی و لطیفه‌ا ک مجلس‌می‌داند ،شوخ نم
نی چند مورد را ی است .اگر بتوانی م هم شش��� م اینکه ...باز هم‌بگویم؟ نه ،فکر میکن م‌کاف ی است. ش از ای ن زیاده‌خواه ح‌کنی م،گا م بسیار مهمی‌برداشته‌ای م و توق ع بی اصال دوشنب ه 7م ه 1984
ک را ک بان نت ی نی رف ت و از ب ی بار دوم -خرب شکس��� س تایمز -برا روزنام���ۀ لوس‌آنجل س در رابطه اس���ت :چه از نظر ش���مار ی باگروه ایرانیا ن مقی م لوس‌آنجل میدا دکه به نوع ک و از همه مهم‌تر از نظر تعدا د‌کارمندا ن و‌کارکنان مشرتی ،چه از نظر شمار سهامدارا ن بان نی آمد و ی از ایرانی‌ها سنگ ی بسیار ی بو دکه برا تگروه ک شکس ی بانک .ای ن خرب ی ایران
103
ش از هر زما ن دیگر نیاز به تحکی م موقعیت نی‌کرد .چرا باید در ای ن دوره،که بی مرا نیز غمگ
ب و‌کار و یکس ی با زیر و ب م شیوه‌ها ی و ناآشنای خود داریم ،اقبا ل بد -شاید ه م ندانم‌کار ی به‌بار آورد؟ نی نتایج ی ای ن محیط -چن زندگ
ب و‌کار را نشنویم .روزی یکس ت از بد ی‌گالی‌ه و شکای ی و دوست تکه از آشنای ی نیس روز
ت بسته نشود و به شمار ت زیا ن و خسار ی به عل ک فروشگاه و یا مح ل‌کار ایران تکه ی نیس
ی ما با بازا رکار امریکا و ی اضافه نگردد .آیا شیوۀ رویاروی بیکارها و بی‌سامان‌ها چند نفر ی با خود از ایرا ن آورده‌ای م به به‌ویژ‌ه‌کالیفرنیا اشتباه است؟ آیا آنچه راکه به عنوا ن بار تجرب تکه تعداد افراد موف ق در ی اس ت طور ی ای ن مملک درد اینجا نمی‌خورد؟ آیا سیست م اقتصاد یل ای ن را ی ندارم ،و ط حاک م بر آنها آگاه ی و رواب آ نک م است؟ نمی‌دانم .از مسائ ل اقتصاد ت و پریوزی ی را باز میکنم ،خرب موفقی ی امریکای میدان مکه دل م می‌خواهد هر بار روزنامه‌ها ی را بخوانم .دل م می‌خواهد چشمگری و اثرگذار باشیم ،دل م می‌خواهد مرد م این ک ایران ی
ص در میا ن ما ایرانی‌ها هست. ش و چه انداز‌ه متخص ی در خور ستای منطقه بفهمند چه نریو سهشنب ه 8م ه 1984
نی خربنگارا ن و در مقاب ل دوربنی ک انس���ا ن سرشناس ،در مقاب ل دیدگا ن تیزب یکه ی هنگام
ی انجا م دهد ،دردسرهای ی را بدو ن آینده‌نگر بی‌رح م تلویزیون‌ها ،دچار اشتباه شود و ی‌ا‌کار
ی خود می‌خرد .رهربا ن‌کشورها ،افراد سیاسی ،هرنپیشگان ،دانشمندا ن و‌کسان ی برا بزرگ یکه به هر دلی ل طر دیگر ف توجه مرد م هستند از ای ن جمله‌اند.
ش -دقیق ًا تاریخش ی از این‌هاست .چند سا ل پی پ جا ن پ ل دو م ( )John Paul IIه م یک پا ی از وطن س از چند سا ل دور ت تصمی م‌گرفت ،پ پ‌ک‌ه لهستانی‌تبار اس را به‌خاطر ندارم -پا
ش بکند .در فرودگاه ک نیاکا ن خوی ی از خا ش ما م میه ن برگردد و دی���دار اصل���ی ،به آغو ت داد ،بر یکه از دیدار لهستا ن به او دس یکه از هواپیما پیاد‌ه شد ،در اثر هیجان ورشو ،هنگام
س برانگیز. ی بود احسا ی و منظره‌ا ی بود تماشای ک وط ن را بوسی دکه حرکت نی زانو زد و خا زم
ی از ای ن‌کار به عم ل آمد،که ی و غریسیاس ع تعبری سیاس ک نو یل از هما ن لحظه ،هزار و ی و
ب این ی عج ج‌ک‌ه «ا ج و وا پ ماند ه���ا ش ش���د و پا ی فرامو ی انجا م آ ن بهکل دلی��� ل اصل
ک راه فرار ه م داشته باشد ،ای نکه ی می‌تواند ی یل خوب ،هر اشتباه ی بو د‌کردم!» .و چ‌ه‌کار
ی نمی‌دهد، چ خاک ی به هی پ جا ن پ ل دو م هرگز امتیاز ف دفرت ایش���ا ن اعالم‌شود پا از طر
104
ت دارد و اص ً ال ایشا ن همیشه ای ن خوی هم‌ه‌کش���ورها و مرد م همه ملت‌ها را یکسا ن دوس پسندیده را داشته‌ان دکه بر زمنی‌ها بوس‌ه بزنند.
ش شد. ی رسمی‌ا پ جا ن پ ل دو م در سفرها ی پا ک روی‌ۀ همیشگ از آ ن روز به بعد ،ای ن‌کار ی یو ی سیاس ی یا برچسب‌ها ع شایعه‌ساز ی از هر نو ی جلوگری ت برا حاال پریمرد ناچار اس���
نی‌کرۀ نی را ببوسد ،خواه ای ن زم غریسیاس���ی ،هرگاه از هواپیما پیاد‌ه می‌شود زانو بزند و زم ک‌کشور افریقایی. ی باشد ،یا آالسکا یا ی جنوب چهارشنب ه 9م ه 1984
ی المپی نی زدند و بازی‌ها گ برنده را به زم باالخره روس‌ها بر ک را تحری م‌کردند .ای ن ه م ی‌کارد من ک باز ی ابرقدرت‌ها .ی ی دیگر در عرصۀ پهناور باز یک‌زورآزمای ی پر سروصدا
ی ای ن ابرقدرت‌ها ک بال غ به نا م امریکا و روس���یه .راست نی د و‌کود تیزتره ،دنب‌ۀ م ن لذیذتر‌ه ب
ی را می‌خواهند پایشا ن را محکم ی چیز ه م حا ل و هوای‌بچه‌ها را دارند! مث ل بچهها وقت
ی را ی دیگر گ و دندا ن نشا ن دهند اسباب‌باز نی می‌کوبند ،برای‌اینک‌ه به همدیگر چن به زم
ی را ی‌کشور ک روز ای ن یک ی می‌پردازند .ی ب می‌کنند و با یکدیگر به لجباز زیر پا ل‌ه و خرا
ی با یک ب می‌کند .امرو ز‌کشور ی را غص ی فردایش می‌رو د‌کشور مشابه می‌گرید ،آ ن دیگر ی می‌رود با ای ن دشم ن دشمن، ش می‌شود و ازاو قهر می‌کند ،فردا دیگر ت بگومگوی ابرقدر
ی چهار سا ل مرتصد می‌نشیند ک راتحری م می‌کند ،دیگر ی المپی ت می‌شود .امسا ل یک دوس
ی ای ن‌کار را سر حری تا تالف ف درآورد.
گ آماده ی بزر ی پیکار ی -که خ���ود را برا ی ورزش���کار امریکای ی خربنگارا ن باگروه وقت
ساخته‌بودند -مصاحبه می‌کردند ،چند ت ن از آنها ب‌ه‌گری‌ه افتادند و‌گفتند« :مگر نه اینکه
ی دارد؟ »گما ن میکنم س ای ن‌کارها چه معن ی نیست؟ پ ک سیاس می‌گویند بازی‌های‌المپی
ی تحری م‌کرد ن اشکشا ن درآمد. چهار سا ل‌گذش���ته ه م چندین‌ورزشکار روسی ،از ای ن باز
ش شنوا؟ یل‌ک و‌گو و
پنج‌شنب ه 10م ه 1984
ت به خانه، ک اثر بیژ ن مفید باز می‌گردم .در راه بازگش ب و سنجاق ی نمایشنامۀ سهرا از تماشا ت می‌اندیشم. یکه در شیوۀ بیا ن و رساند ن آ ن پیا م بهکار برده اس به پیا م نویس���نده و ظرافت
105
تو ش را -که دید ن اس ک روش���نفکر وظیفه‌ا یی بار دیگر بهای ن نتیجه می‌رس��� مکه وقت
ت و متأث‌ر‌کردن -انجا م دهد، ت و انتقا ل دادن ،متأثر شد ن اس س‌کردن‌اس��� بازگ و‌کردن ،ح
ی اطرافش ک نفر را آگا‌ه‌کند تا دنیا ک نفر را وادار به‌اندیشید نکند ،اگر تنها ی ی اگر ی حت
ب و سنجاقک یکرده است .داستا ن سهرا ش قاب ل تحسین ی بنگرد ،چ‌ه‌کوش را با دید‌ۀ بازتر
یل چند نفر از ما خوانندگا ن توانسته‌ایم تکه همۀ ما بارها خوانده‌ایم ،و ی اس بر پای‌ۀ حکایت ت ببینیم؟ آنچه راکه ای ن نویسنده در داستا ن دیده اس
یکه عش ق را ی افراد سیاهد ل و خیانتکار ت پدر با میانجیگر ت‌کشت‌ه شد ن پسر به دس حکای
ف انسان‌ها بدان‌گونه گ را الز م و از نقطه ضع ت و قت ل و‌کشتار و جن س م می‌دانند و نفر ش می‌برند .ای ن نقطه ضعف‌ها عش ق به اس���تفاد‌ه میکنن دکه همواره خواس���ت‌ۀ خود را پی
ی مختلف ت راکه به صورتها ب یا قدرت‌بیش�ت�ر است .ای ن حکای س از رقی ت و تر قدر
پ و د ر‌گذشته‌های ی دور چو ن اسطور‌ۀ موسی ،اسطور‌ۀ‌کوروش ،اسطور‌ۀ اودی -د ر‌گذشته‌ها
ی ذهن ی بیدار نه چندا ن دور چو ن داستا ن نادرشا‌ه و‌کو ر‌کرد ن فرزندش -شنیده‌ای م همه برا ی باید از سر نو سروده یل چند باردیگر ای ن قص‌ۀ تکرار ما سروده و‌گفت‌ه و تکرار شده‌اند .و
یکه همواره او ش بربد ،اهریمن ی به وجود اهریم ن نهفته در وجود خوی شود تا بشر باالخره پ ق می‌دهد؟ چند شاعر و اندیشمند و نویسند‌ۀ دیگر باید برایمان ی سو ی فرزندکش را به سو ی بدهیم؟ ت تا ما به عش ق اما ن جلوه‌گر ت پیدا نیس ی عش ق چهرۀ آبی ی عش ق آ بسراین دکه آ جمع ه 11م ه 1984
نی نیستم .نمی‌دانم ت هرگز چن ی داشته باشم ،با سیاس ی یا سازگار ی سر آشت اگر م ن با هر چیز
ت آزار می‌دهد. ی وجود دار دکه مرا به شد ب و‌کتاب ت چه حسا چ و خ م سیاس ی پر پی در باز ی بیشرت بدی‌ها ،شرارت‌ها و جنگ ث و بان ی دار مکه آ ن را باع ت و برداشت از سیاست ،دریاف
ی نمی‌تواند -نه با مرد م و نه با خود- چ سیاستمدار و‌کشتارها می‌دانم .فکر میکن م هرگز هی
ی سیاستمدار بود ن باید مرموز بود ،باید تودار بود ،بای دک م حرف ت باشد .ازاینک‌ه برا روراس
ک سؤا ل را بی ف را پا درهوا نگاهداشت ،باید جوا زد ،باید حرفها را پیچاند ،باید طر
یکه الز م است ی اینکه سیاستمدار باشی ،باید هنگام با سؤا ل دیگر داد خوشم‌نمی‌آید .برا
ت نمی‌خواهد سر به یکه دل ی بخند یکس یلکه خنده‌ات‌نمی‌آید؛ باید به رو ی در حا بخند
ت را برای ی و‌کوشش یکه در پنها ن تما م سع ش‌کن ی ستای ی یا چیز ش باش���د؛ باید ا ز‌کس تن
106
ی و همنی‌طور تا بهآخر. ش بهکار می‌بر نابودی‌ا
ی رونالد ریگا ن ( ،)Ronald Reaganرئیس‌جمهور امریکا در سفر چنی نمی‌دان م به نطق‌ها
ک مملکت- ش -در داخ ل خا ی تبلیغاتی‌ا یکه تما م نریو ت‌کردید؟ رئیس‌جمهو رکشور دق ت و باید از آن ی اس ی بد و خطرناک صرف‌ای ن می‌شود تا به مرد م بفهمان د‌کمونیز م ایدئولوژ
ی رسا آنا ن را مورد ت می‌رود ،با صدا ک میلیار د‌کمونیس یکه خود به دیدار ی فرا ر‌کرد ،روز
ی می‌فشارد. ش را ب‌ه‌گرم ت همتا و رقیب ش قرار می‌دهد ،به سالمتیشا ن می‌نوشد و دس ستای ت تا ف‌کرد‌ه اس ش را به‌ص ی نظامیا نی جناب ،در عنی‌حال ،در چندی نگوشۀ دنیا نریوها هم
ی نیست؟ ی زشت ی را می‌خواهند ،ب‌ه‌گلول‌ه ببندند .انصاف ًا ای ن باز یکه رژی م‌کمونیست مردمان شنب ه 12م ه 1984
ی می‌کشد. س راحت مادر ،رو ز‌گذش���ته آخری ن امتحا ن مدرس���ۀ خود را داد و امروز دارد نف
ی شده تا به آرزوی ک تحصیل ،دانش‌آموز دبریستان س از چند دهه تر تکه او پ چهار سا ل اس
ی از زنا ن همنس ل خود ،در نت دیپل م دبریس���تا ن برسد .مادر ،مث ل بسیار ی‌گرف دیرین‌ۀ خود یعن
ت بیشرت از شش م ابتدایی ت نیاف ت و فرص ی سیزده‌سالگی ،به خانۀ شوهر رف س��� ن‌کم ،یعن
ت به گ‌کرد ن چهار فرزند و‌کار فراوان ،هرگز به او امکا ن بازگش س بخواند.گرفتاری‌بزر در ی فک‌ر‌کرد ن در ای ن بار‌ه را نداد. مدرسه یا حت
ی از همسایه‌ها و با تشوی ق ما فرزندان ،پدر س از ورود به امریکا ،به پیشنهاد یک ک سا ل پ ی ی قابلتوجه ی فاصله‌ا یکه با جوان ی بزرگساال ن رفتند تا در سنین س انگلیس��� و مادر ب‌ه‌کال
ی یاد بگریند. نی تازه آماد‌ه‌کنند و زبا ن انگلیس ک سرزم ی در ی ی زندگ داشت ،از نوخود را برا
ی در آنها به وجود آورد و س خواندن ،شور و هیجان س و در نت س‌ر‌کال نت به مدرسه و نشس رف
س درس ی‌کال ی همس ن و سا ل خود -هر روز راه همراه چهار ت ن دیگر از همسایگا ن ایران ش را در مادر بیدا ر‌کرد و مصم م شد به ت به مدرسه و آموز ق بازگش ش���دند .ای ن برنامه شو
ی نگرفت .مادر، خواست‌ۀ همیشگی‌خود جام‌ۀ عم ل بپوشاند .پدر اما ،ای ن قضیه را زیاد جد
یکه ی را به زبان س دبریستان ی ر‌ا‌گذراند و درو ش فراوا نکرد ،دورا ن سخت چهار سا ل‌کوش���
تکه جشن ش نبود خواند .امروز خوش���حا ل و ش���اد ،در انتظار هفت‌ۀ دیگر اس از آ ن خود
ت بر قضا ،پسر م سپهر نیز امسا ل دبریستا ن را به ی در مدرسه برگزار می‌شود .دس فارغ‌التحصیل
ت متوسطۀ ک سا ل پایا ن تحصیال گ و نوه ،خوشحا ل و شاد ،در ی پایا ن می‌رساند .مادر بزر
107
ش رسیده است ی بزرگ ت به آرزو خود را جش ن می‌گریند و م ن از اینکه می‌بین م مادر عاقب
یل باالخره به نتیجه رسید .اگر ای ن زنان ،در زما ن خود و ی بود و بسیار خوشحال م.کار شاق
ج درخشا ن و مقا م و ک به نتای ی می‌یافتند ،بیش ت بیشرت ت و فرص ت خود ،امکانا در مملک
ش می‌رسیدند. پای‌ۀ دلخوا‌ه خوی دوشنب ه 21م ه 1984
ت شده ی دعو ی ای‌بی‌س ک برنامۀ مصاحبه به ش���بک‌ۀ رادیوی یی نی برا ج‌گرگ ق ایر به اتفا ت و چه خواهی م ش���نید ،فکر می‌کردم .به بودیم .از چند روز قب ل به ای نکه چه خواهی م‌گف
م‌ا‌گفت‌ه بودند«:بیایید و از وض ع ایرانی‌ها در امریکا س���خ ن بگویید تا ما بیشرت با شما آشنا
چ شبکۀ چ در پی ی پی یکه در راهروها ی بود :هنگام شویم ».تصمی م ه م بر این‌بود .تجرب‌ۀ جالب
یو ی انسان ق و نریو ی راه می‌رفتی م تا به‌استودیو برسیم ،از آنهم‌ه د م و دستگاه و اتا رادیوی
ب آنجا و از اینکه چگونه همه ت آمدم .درتما م طو ل برنامه از نظ م و ترتی ت به حری ماشنی‌آال
نی خودما ن باشد -حسودی م میشد. تکار می‌کردند -ب به وظایفشا ن آشنا بودند و مث ل ساع
نی بار به من ی چندم نی بودم .برا ت به خان���ه غمگ س از پایا ن برنامه ،در راه بازگش��� یل پ و ش مهد آزادی یکه به قو ل ساکنان ت ش���د -و ای ن بار به چش م خود دیدم -د ر‌کش���ور ثاب
ف آنچه ت و برخال ی برقرار اس ی قبل و تمد ن و دمکراسی‌اس���ت ،سانسور و برنامه‌ریزی‌ها
ت مصالح ی سخنا ن و‌گفته‌ها رعای ی می‌کنند به مرد م بقبوالنند ،د ر‌کوچک‌تری ن‌گوشه‌ها سع ی و یا حکومت ی،گروه عده‌ا ی می‌شود.
ع برنامه ،به ما بگوی دکه آزادی م هر چه می‌خواهیم ش‌کرد ،قب ل از شرو ی برنام‌ه‌کوش گرچه مجر
ی نامرئی بگویی م و دیگرا ن ه م آزادند هر چه بخواهند بگویند ،در چندی ن و چند مورد قیچ
ی رادیو را قط ع‌کرد و میکرفون‌ها بسته شد .در ف می ل مجر و تیز سانس���ور ،سخنا ن بر خال
یگفته ت در ای ن زمینه چیز ی صادر ش دکه بهرت اس ی ه م تذکرات ی تجارت طو ل پخش‌آگهی‌ها
ج ش���نوند‌ه به برنامه تلف نکردن دکه بیشرتشا ن از هموطنان ت و پن نش���ود .تقریب ًا حدود بیس
ت نشد ،نوبتشا ن بود .در مقاب ل‌گرو‌ه‌کثریی خود ما بودند .آنچ‌ه‌ک‌ه در مورد شنوندگا ن رعای
یکه تلف نکردند -و م ن هم‌نمی‌دان م چه می‌خواستند بگویند -سه یا چهار امریکایی ایران
ت داده شد .در طو ل سخ ن دو شنوندۀ ت صحب ت به آنها وق ج از نوب گ زدن دکه خار ه م زن
چ جوابی ی برنامه اشار‌ه‌کر دکه به ای ن سخنا ن هی ت یافتند ،مجر ت صحب یکه فرص دیگر ایران
108
ف آنا ن را قط ع‌کرد. یکوتاه حر ب با تشکر ت مناس ک موقعی ندهی م و خود او ه م در ی
ط بر آنچه پریامونش ی مس���ل ص بود و مجر ک روزنامه‌نگار حرفهای ،بی‌نق کار ،از دی���د ی
تکه م ن همواره ی اس ت به شنونده داد .ای ن انتقاد ت داش ی راکه دوس می‌گذشت ،آ ن برداشت
ی داش���ت م و دارم .اینها آزاد نیستند تا هر چه می‌خواهند ی امریکای ی همگان بر رس���انه‌ها ت دنباله‌رو عقاید ی چو ن سیاس ی حساس��� یل در زمینه‌ها ی چرا ،و بگویند .البته در زمینه‌های شکار می‌کنند. ی می‌شون دکه برای ی یا مؤسسه‌ا وسیل‌ۀ ارتباط
س میکرد مکه رادیوی ی نیز احسا ت خاطر نی حا ل رضای یل در ع نی بودم ،و بله در راه غمگ
ت ناچیزش ،چه س���ربلند باید باش دکه استقال ل فکر، ک و امکانا ک‌کوچ نی اتاق ما ،با هم
ی فعالیت پای‌ۀ اصل ط شب ی برنامۀ خ ش اس���ت .یاد سخنا ن ت د‌کاپ ل ( )Ted Koppelمجر ی را برد در پایان ی امسا ل جایزۀ بهرتی ن روزنامه‌نگار تلویزیون ( )Night Lineمی‌افت مکه وقت ش پاسخ ک روزنامه‌نگار در چیست؟» و خود تی ش‌گفت« :می‌دانید راز موفقی سخرنانی‌ا
ی موف ق هستی!» ت‌کن ی تظاهر به صداق داد« :در صداقت .اگر توانستی‌به‌درست سهشنب ه 22م ه 1984
ی من ب نگران ک امروز،گاه و بیگاه موج ی پیشرفته و تکنولوژی یکه در دنیا ی از مسائل یک ی خرید میکن م و ت ش���د ن افراد است .نمی‌دان م چرا هرگاه از فروشگاه می‌شود ،بی‌هوی
ی‌گواهینامه‌ا م را به عنوا ن پشتوان‌ۀ اعتبار م یادداشت ی رو ت رقم ت هش صندوقدار عدد هف
اجتماعی ت بیم‌ۀ ی‌کار ت رقم ت هش��� ک عدد هف ب پزش��� ی‌که‌در مط می‌کند یا هنگام
ی از م ن می‌پرسند ،دل م می‌گرید. ( )Social securityرا به قصد شناسای
ی نا م و نشا ن از تو شمار‌ه و عدد می‌خواهند و تو ی به جا وقتی ،هر ج‌ا‌ک‌ه می‌روی ،می‌بین
ی ریز و ی شناسای ف و‌کارت‌ها ق و اسناد مختل ت اعتباری ،اورا در چنگا ل عدد و رق م،کار
ی ناگها ن احساس ی تبدی ل شده‌ا ج رقم ش و پن توش ی و به اعداد هف تگ ری‌کرده‌ا درش���
ی شد و ی تبدی ل خواه ک بدو ن نا م و نشان ی اتوماتی ک به ماشنی‌ها یکه در آیندۀ‌نزدی میکن
ی داد. ت خواه ی نا م خود را ،از دس ت و وجودت ،یعن زیباتری ن جلو‌ۀ هوی اص ً ی و همۀ ت اعتبار ی،کار ی،گواهینام‌ۀ رانندگ ت شناسای ت شمارۀ شناسنام‌ه،کار ال از دس ی محک م زرد و سفید و قرم‌ز‌کالف‌ه شده‌ام .م ن با نا م خود راحت‌ترم! زو رکه این‌پالستیک‌ها
نیست!
109
چهارشنب ه 23م ه 1984
ت می‌کردیم .ا زگذشته و حال ی نشسته بودی م و از همه جا صحب ی قدیم ت و همکار با دوس وآین���ده ،از اینکه چه می‌کردی م و چه میکنیم ،ا ز‌کجا آمدی م و ب‌ه‌کجا می‌رویم .د ر‌گرماگرم ت به خودمان ،نسبت ی از ما نس���ب صحبت ،به ای ن نکت‌ه رس���یدی مکه تازگی‌ها تعداد زیاد
یکه از ی و تردید شده‌ایم .شما ر‌کسان ت به‌آنچ‌ه می‌کردی م دچار ناباور ب‌ه‌گذشته‌ما ن و نسب
ی پو ل ساخنت ب و‌کارشان ،از چگونگ ت خود ،ا ز‌کس ف و مسؤلی شغ لگذشتۀ خود ،از وظای یکه در ض،کسان ی می‌کنند بس���یار زیاد است .در عو س شرمسار و ی‌ا‌کا ر‌کردنش���ا ن احسا
ت نگاه‌دارند و با اطمینا ن بگویند آنچه د رگذشته ت می‌توانند سرش���ا ن را راس ای ن موقعی
ی بیابند باز هم ت بود ،به آنچ‌ه‌کرده‌اند ایما ن دارند و اگر بار دیگر موقعیت می‌کردند درس���
ش می‌کند ی خود را سرزن س بهگونها هما ن شیوه را اعما ل می‌کنند انگشت‌شمارند .ه‌ر‌ک
ع‌کند چو ن می‌ترسد خ انجا م میداد ،دفا ت از آنچه در آ ن زما ن با اعتقاد راس و حاضر نیس
ش در بیا ن ای نکه ی و‌کوش ی آمیخت‌ه به شرمس���ار ع پنهانکار مورد انتقاد قرا ر‌گرید .ای ن نو
ف است .از امری تکه نقطه ضع ی نیس ی نداشتم ،مجبور بودم »...نه تنها اعتبار «چار‌ۀ دیگر
س‌گرفت‌ه تا خان م خانه‌دار و بقیه در حال ش و تاجر بازار و دانشجو و‌کارمند و روزنامه‌نوی ارت
چ می‌دانید چرا؟ ماستمایل‌هستند .هی پنج‌شنب ه 24م ه 1984
ی امروز ی و آگاهی ،دنیا ت و ترق ف آنچه به نظر می‌رس���د ،با وجود ای ن همه پیشرف برخال ی بهکار می‌رود تا از همۀ انسان‌ها ش زیاد ی و‌کوش دنیای انس���ان‌های میانمایه است .سع ب و علم ط بس���ازند و از آفرید ن غول‌ها در عرصۀ سیاس���ت ،ه�ن�ر ،اد ی متوس��� موجودات
ت چه ل سال ت را در نظر بگریید و با جها ن سیاس ی امروز و جهان‌سیاس می‌پرهیزند .دنیا
ش مقایس���ه‌کنید .ببینید د ر‌کدا م دوره‌رهربا ن تکخا ل و غو ل بیش�ت�ر بودند .در آ ن دوران پی
ی به شمار ی قو نی و مهره‌ا ی سنگ ی‌گوناگو ن بودن دکه هرکدا م وزنه‌ا س‌کشورها ی در رأ افراد
شو ی عل م و دان ی دنیا می‌رفتند و شمارش���ا ن در خور توجه بود .در همان‌زمان ،غول‌ها
ی می‌راندند. ی بودند و حکومت ی خود سلطان ب و هرن نیز هرکدا م برا ی اد س���تارگا ن دنیا ی داده‌نمی‌شود .دورا ن عزت ی ب‌ه‌کس ک از ای ن زمینه‌ها ،اجاز‌ۀ یکه‌تاز یل امروز ،در هیچی و
نی حد است، ی در هم ک مرد سیاس��� ک س���تار‌ه حداکثر دو تا سه س���ا ل و دامن‌ۀ نفوذ ی ی
110
ی تقسی م می‌شو دکه هیچ‌کدا م آنچنان نی‌گرو‌ه بی‌شمار ی ه م ب ی علم ت و اعتبارها افتخارا
ی نیستند .نویسندگا ن و شعرا و هرنمندا ن ه م روز به روز زیادتر می‌شوند و همه در غول‌های ت و نفوذ پیدا می‌کنند. یک‌دایر‌ۀ‌کوچک ،شهر
تو ی به موفقی ی اخ ری‌ک‌ه دستیاب به نظر شما د ر‌کدا م دوره بشر خوشحال‌تر بود؟ در دهه‌ها
ی احراز چننی س امکان‌پذیر به نظر می‌رسد یا آ ن زما نکه برا ی ه‌ر‌ک ت برا ی و ش���هر پریوز ی را ی و عمر ص برس ش و تخص ی و دان ت و آگاه پایگاهی‌الز م بود به بلندتری ن پل‌ۀ معلوما
ی رسید ن به آ نگذرانده باشی. برا جمع ه 25م ه 1984
ق می‌افت دکه تنها با خودتا ن می‌نشینید،کالهتان ی چند بار برایتا ن اتفا ی یا ماه ی یا هفته‌ا روز ی از ی را با یک ی بزنید،گالیه‌ا ی را با دوس���ت ی می‌کنید و تصمی م می‌گریید حرف را قاض���
ش را ندارید یکه امکا ن انجا م دادن ش آشنای ح‌کنید ،در مقاب ل تقاضا یا خواه نزدیکا ن مطر
ش می‌نشینید ف می‌روید ،روبه‌روی بگویید «نه»؟ چند بارمصم م راه می‌افتید و به دیدار طر
ی‌کربال ب به صحرا ت را بزن!» مرت ب می‌زنید «حرف یل‌ک���ه در د ل به خودتا ن نهی و در حا
ف به خ طر می‌زنید و از همه چیز می‌گویید جز آنچه تصمی مگرفته بودید؟ چند بار در پاس
چ میل ی می‌کنی دکه هی ی می‌دهید و خود را درگری تعهد خ مثبت ی نه ،با ِم ن و ِمن پاس��� جا نداشتید؟
ی نمی‌توان چ زبان ش را در هی ک واژ‌ه‌ک‌ه همسان ی با ی ت آشنای میدان م بیشرت ما ایرانی‌ها به عل
ی با ی است .اشتباه نکنید رودربایست یافت ،درگری ای ن مشک ل هستیم .ای ن‌کلم‌ه رودربایست ی دست یکه خجو ل نیستند با مشک ل رودربایست ی افراد ت دارد! در میا ن ما حت خجالت تفاو
نی دلی ل دوستی‌ها و آشنایی‌ها پایدار و ریشه‌دار بماند ت به هم بهگریبانند .البتهگاه ممک ن اس
ی فشار یل رودربایست ی غری الزم ،پار‌ه نشوند .و ی‌کالم ی الفت ،به‌علت‌صراحت‌ها و رشته‌ها
ک ما وارد می‌کند و از درو ن ما را می‌تراشد و آزار می‌دهد .همۀ ما بدجور کی ی بر ی زیاد ش خود می‌پردازی م و از اینکه ی به سرزن ی هستی م و در نتیجه در هر فرصت درگری رودربایست ت و پوست‌کنده‌بگویی م شرمند‌ه می‌شویم. نمی‌توانی م حرفما ن را راس
111
شنب ه 26م ه 1984
س‌کرد مکه در بنی نی بار احس���ا ی چندم نی پدر و پس���ر ب���ود م و برا از نو ش���اهد برخورد ب
ی دارد رشد می‌کند :مشک ل ایجاد رابطه، ی مقی م خارج ،چه مشک ل عظیم ی ایران خانواده‌ها
ی نوجوان ،بلکه از سوی ب پسر یعن حرف‌زدن ،استدال ل‌کرد ن و منط ق داشنت .البته نه از جان
تکه ک پدر به ای ن جامعه آمده اس شی ی از نق ی دیگر ،با برداشت پد رکه ،مثل‌هر مرد ایران
ی ما یا د‌گرفته‌اند حرفشان گ میزبا ن و غالب ،پسرها و دخرتها ی ندارد .در ای ن فرهن خریدار
ی آنچه خودشا ن فکر می‌کنند یکه ما نمی‌کردیم؛ یا د‌گرفته‌اند از ح ق خود (یعن را بزنند،کار
ت و از دیدگاه یکه ما نمی‌کردیم؛ بچهها یا د‌گرفته‌اند با صراح ع‌کنند،کار حقشا ن است) دفا
یکه ما ی پدر و مادر بایستند و بگویند« :تو اشتباه می‌کنی! »کار ی رودررو ما ب‌ا‌گس���تاخ
نمی‌کردیم.
ی چسبیده‌ای م و حاضر نیستیم یل در مقابل ،آنچ‌ه‌ک‌ه ما والدی ن -و به ویژه پدرها -دودست و
تکه ی اس��� ش فکر و تجدیدنظ‌ر‌کنیم ،تصویر مردا ن دورا ن پدرس���االر ی در مورد لحظه‌ا ف من ی حر ف رو ک و منطقشا ن حر استداللشا ن خف‌ه ش���و ،میزن م تو دهنت ،زورشا ن‌کت
ی اجازه ی از هما ن شیوه و با ای ن پندا رکه نوجوا ن هنوز نمی‌فهمد ،حت نباش���ه بود .به پریو ش دلی ل و منط ق بیاوریم. ش را بزند تا سر صرب و حوصله برای نمی‌دهی م حرف
ف استدالل ،از روبرو ط و ضع ی در ایجاد ارتبا به اعتقاد من ،ما پدر و مادرها به دلی ل ناتوان
ک تعام ل ( )Interactionمؤثر و سال م را از هما ن او ل در شدن‌با فرزند خود می‌هراسیم ،ی
ی در اختیارما ن می‌گذارند ی امروز به راحت یکه بچهها نطف‌ه خفه‌می‌کنی م و از ای ن امکانات بهر‌ۀ درست‌نمی‌گرییم. ن 1984 دوشنب ه 4ژوئ
ی‌کشید. گ دریای س و جن ج فار ت و دامن‌ۀ آ ن به خلی ال‌گرف ق با نی ایرا ن و عرا گب ش جن باز آت تک ه ی نیس ق در صدر خربها قرا ر‌گرفتند و در روزنامه‌ها و رادیو تلویزیون‌ها ،ساعت ایرا ن و عرا ت نشود. ت آ ن صحب ی پیشرف گ و چگونگ از جن
ی -در هر شرایطی -ایرانیا ن ساک ن خارج ی و امریکای ی اروپای ی همگان ش رسانه‌ها ای ن واکن
ی نمی‌شو دکه ی خود خرب تفسری و پیش‌بین ی می‌کند .آ ن قدر رو ازکش���ور را دچار دگرگون ق سکوت ی به اتفا ی همگان یکه رسانه‌ها ب می‌شود .زمان ی حج م و مقدار خرب حس���ا رو
112
ی دیگر برخورد می‌کند با بدبینی ی به ایران ی وقت ی را پیش‌می‌گریند ،هر ایران شکنجه‌آور
ش را هم ی‌کارش���ا ن را می‌کنند ،سر و صدای ی و زیرآبک ی می‌گوید« :دارند پنهان و ناامید در نمی‌آورند .خدا به دادما ن برس���د!»اگر ناگها ن همه از ایرا ن بگویند ،دوباره هموطنان
ی برای‌ایرا ن دیده‌اند؟ آقا ایرا ن تجزی‌ه شد و رفت! دستپاچ‌ه می‌شون دکه« :ای ن بار چه خواب ت می‌فهمی!» حاال ببنی ،چند روز دیگر خود
ت اول ک عده آتش‌بیار معرکه ،با ای ن بهان‌ه‌ک‌ه از مناب ع موث ق خرب دس��� در ای��� ن میا ن ه م ی
ک می‌کنند و ابرو را باال ی ناز ی است)،گوش‌ۀ چشم دارند (که‌بس���یار ه م محرمان‌ه و س���ر ک ماه‌دیگ‌ر‌کار تما م است .آقا! ارباب‌ها تصمیمشا ن ر‌ا‌گرفته‌اند .امسال می‌دهن دکه« :تا ی
بکنند!» یا اینکه« :کنفرانس ی جل ی بیشرت ی بکنن دکه رأ ت و بای دکار ت اس سا ل انتخابا
نی ترتیب ،هر روز ی ما تصمی م می‌گریند!» به هم ت و دارند برا ی سرا ن‌کشورهاس��� اقتصاد
ک یا چند نمونه از ای ن تفس�ی�رها را می‌شنویم .اگرخودما ن ه م از ای ن دسته باشی م زود به ی ک صدم ش میشد ی ت آرزومی‌کنی مکا هیجا ن می‌آیی م و به تکاپو می‌افتیم .در غری ای ن صور ای ن اعتقاد و ایما ن راکه به دیگرا ن و قدرتشا ن داری م به خودما ن و همتما ن می‌داشتیم. سهشنب ه 5ژوئ ن 1984
ش در ت اقامت ی مقی م فرانس���ه .مری م در مد ک ایران ی از راه دور آمده اس���ت ،ی برای م مهمان
یکه در اروپا ت با ایرانیان ب مشغو ل مقایس‌ۀ وض ع ایرانیا ن ای نگوشۀ دنیاس لوس‌آنجلس ،مرت زندگی‌می‌کنند.
ب و قاب ل توجه است .می‌گوید« :اینجا ،شماها انگار در ایرا ن سابق ش‌گا‌ه جال مش���اهدات
ی ما ی می‌بینم .برا ی از انقالب‌زدگ زندگی‌می‌کنید و‌کمرت در چهره و س���خنانتا ن نش���انها
ت یک تکه ای ن مسئله به صور ی نیس ی تعدا د‌کمی ،روز و ساعت ایرانی‌های پاریس ،به‌استثنا ت و مرتب ی اس ی جلوه نکند .امکا نکا ر‌کرد ن برایما ن نیست ،اقامتما ن موقت مشک ل اساس
ت میکنیم ،چو ن فرانسوی‌ها س غرب ت را تجدی د‌کنیم .بس���یار زیاد احس���ا باید اجاز‌ۀ اقام
نت خارجیا ن در میا ن خود نیس���تند .عالو‌ه بر همۀ اینها ،به دلی ل وجود جو حاضر به پذیرف ی و از ه م جدا ماند ن در ف ایرانی ،چنددستگی ،بیگانگ ی مختل نی‌گروه‌ها ی فعا ل ب سیاس ی خودشا ن‌کار می‌کنند یا ک نفر جم ع شده‌اند ،برا ی دور ی میا ن ما زیاد اس���ت .هرگروه
113
ی زود یل زیاد با دیگرا ن درگری نمیش���وند .در پاریس،اگر در خیابا ن راه برو نمی‌کنن���د و
ج می‌کند تا ش ر‌ا‌ک ی دیگر ،راه ک ایران ک نفر ایرانی ،با مشاهد‌ۀ ی یکه ی متوجه میش���و
مجبور به برخورد با او نشود .در اینجا ،شما خوشبختان‌ه یا ای ن مشک ل را ندارید یا اگر داشتید
ق میکن م و از اینکه می‌بینم ی ذو ی ایران ت س‌ر‌گذاشته‌اید .از دید ن مغازه‌ها و فروشگاه‌ها پش ب دور ه م جم ع می‌شوند و نمی‌گذارند پیوندشا ن از میا ن برود ،لذت‌می‌برم». افراد مرت
تکه« :شما ایرانی‌ها خیلی یل‌گا‌ه ه م ایراد می‌گرف ف بود و خوشما ن آمد .و تا اینجا تعری
ک از جم ع شدن‌ها و نشست‌هایتان ق ظواهر شده‌اید ،در هیچی ی غر زیاد در ای ن شهر وحش
ی می‌گذرانید .این نت و مسخرگ ک‌گف ی ندیدم ،بیشرت اوقاتتا ن را به جو ی و اساس ت جد صحب
ت می‌روند .خوشبختان‌ه در اروپا ،ایرانی‌ها ی هستن دکه دارند از دس ساعت‌ها اوقات‌گرانبهای س‌کمرت یل لوس‌آنجل تکه در میا ن اها ی اس ی شده‌اند و ای ن‌کار ی اه ل مطالعه و فراگری خیل
س جابه‌جایی ی می‌شو دکه ش���ما به اندازۀ الز م احسا دیده‌ام .ش���اید ای ن امر از آنجا ناش
ب بو دکه خوشمان‌نیامد. نکردهاید!» ای ن ه م تکذی چهارشنب ه 6ژوئ ن 1984
ش می‌خواهد تمام غ‌کا ر‌کرد ن ندار م.گاه آد م دل ب بلند شده‌ام ،د ل و دما ح‌ک‌ه از خوا از صب
ی ز ل بزند ،عنا ن خود ق نشیم ن تکا ن نخورد ،هما ن جا بنشیند ،ب‌ه‌گوشه‌ا ی‌کاناپ‌ۀ اتا روز از رو ی نکند. چکار دیگر ش و دره م بدهد و هی ت مغشو ت و تخیال ت تفکرا را به‌دس
ی ذه ن به‌شمار ی و شکوفای ب بارور ی مناس��� ت ای ن روزها ،فرصت‌ها ی معتقد اس دوس���ت
ی ابراز وجود دارد .به ی برا ج به جوالنگاه ی تخی ل انس���ا ن احتیا یکه نریو می‌روند ،زمان س‌گنا‌ه از بیکار نشسنت ،ذهن ی احسا نی دلی ل بهرت اس���ت‌انس���ا ن در ای ن مواقع ،به جا هم
ی‌کند .البته بسیار پیشنهاد خوبی ت برنامه‌ریز ی مثب سازند‌ۀ خود را بهکار بیندازد و بهگونها
نی فرصت‌هایی ،ذه ن م ن با عناد و سرکشی ،تنها یک ت در چن ی سال‌هاس یل‌گوی اس���ت ،و ت م ن و بازگرداندن م ب‌ه‌گذشته‌هاست .البته این ،میدان نت دس ش نشا ن می‌دهد و آنه م‌گرف واکن
ش هیچ ی بلن دکه امید تاب ت رو به دیوار ی مورد نظر دوست م نیست ،چو ن پنجره‌ای‌اس سازندگ
یل نمی‌شود .آنچه ت و سازند‌ه داشته باش م و ی بر آ ن نیست .بله ،دل م می‌خواهد افکار مثب نور
ش هستی م و از آنچه ت و تأثر از آنچ‌ه‌گذشت،از آنچه شاهد ی و غ م اس برای م می‌ماند افسردگ ت در آینده به سراغما ن بیاید. ممک ن اس
114
ب میشوم، م ن آ
نی می‌روم م ن از ب
ش می‌آورم. ی پی گ خود را با نارضای و مر شاید م م ن سوگوار بود خویشم.
م ن به آرامی،
س را در قل ش احسا ریز ب خود، قطره قطره ،ذره ذره
ت و خاموش. می‌شمار م ساک ی را دگر ط و شادمان م ن نشا
در قل ب خود مأوا نخواه م داد
تا مگر مسک ن برای
نورسید‌ه مات م و اندوه بی‌پایان، خا یل از اغیا ر‌گردد.
پنج‌شنب ه 7ژوئ ن 1984
ی‌گا‌ه و بیگاه ش امریکا ،ای ن حراج‌ها ی و خرید و فرو گ بازار اقتصاد ی بزر ی از دام‌ها یک ج روز سال ،ای ن فروشندگا ن و مغازه‌دارا ن و‌کاسبکاران ت و پن است.در تما م سیصد و شص
س خود بزنند و روی ی اجنا ج را رو ی قرمز حرا ی بیابند تا نوارها امریکایی‌می‌توانند بهانه‌ا
بکنند :روز مادر ،روز پدر ،او ل سال ،آخر سال ،او ل ماه ،نیمۀ در فروشگا‌ه‌کلمۀ Saleرا نص ط زمستان ،روز ولنتاین ()Valentine's Day ع زمستان ،وس ت آخرهفته ،شرو ماه ،تعطیال
ی‌کار ج بیشرت ما ایرانی‌ها را،که هنوز به شیوه‌ها و هزار بهان‌ۀ دیگر .ای ن‌کلم‌ۀ‌گمرا‌ه‌کنند‌ۀ حرا
ب وارد نیستیم ،به‌اشتبا‌ه می‌اندازد .بسیاری ،به ویژه خانم‌ها،که از واژ ۀ ب اینجا خو و‌کس��� ی آ ن می‌خرن دکه اص ً ال ی را -به قو ل خودشان -به نیم‌بها ق می‌آیند ،چیزهای ج به شو حرا
ف قیمت‌ش���دن ،آنها را به خرید جنس ط نص الز م ندارند و به دردش���ا ن نمی‌خورد .فق
یل خانه ،ای ن استدال ل‌کالف‌ه‌کنند‌ه را ض اها ب می‌کند و بعد ه م در مقاب ل اعرتا بنج ل جل س خیلی ک جن ف ارزش‌ی تکه نص ت اس ج بود دیگه!» درس ب حرا ارائ‌ه می‌دهن دکه «خو س مورداستفاده‌ای ط‌ک‌ه آ ن جن یل دستک م به ای ن شر ش آ ن است ،و مناس���ب‌تر از تما م ارز
115
ی از ما ،امریکایی‌ها را هنگا م خرید دیده‌ایم .اینها مارگزیده‌هایی ه م داش���ته باشد .بسیار
ی ما ت آنها برا هس���تن دکه از ریسما ن سیاه و سفید می‌ترسند و ح ق ه م دارند .اگر تجربیا
ل (Parking گ سی ب مشرتیا ن‌گاراژ سی ل ( )Garage Saleو پارکین مقبو ل باشد ،قطع ًا اغل
)Saleو امثا ل اینها را ایرانیا ن تشکی ل نخواهند داد. ن 1984 جمع ه 8ژوئ
ی احساسات س بهگونها ث راج ع به ایرا نگ ل انداخته بود و ه‌ر‌ک ی بود م و بح در میا ن جمع ی ی با هیجا ن زیاد به همۀ افراد حاضر در جم ع و دو میلیو ن ایران خود را ابراز میکرد .دوست ک از شما ح ق ندارید اس م ایرا ن را بیاورید و ض‌کر دکه« :هیچی ک جا اعرتا مقی م خارجی
ی اینکه اگر عاش ق ایرا ن بودید ،همانجا می‌ماندید بگویی دکه به میهنتا ن عش ق می‌ورزید ،برا
ت و خوشبختان‌ه بدون ی درگرف ث‌گرم ی ای ن پرخاش ،بح ش می‌ساختید!» در پ و با بد و خوب
ی و درست، ث‌کرد ن اساس ی ادامه یافت .انگار تازگی‌ها ،به بح نی به دیگر ی و توه دلخور راحت‌تر ا زگذشته ت ن در می‌دهیم.
ک انسا ن عاش ق چه ک س���ؤا ل آغا ز‌کرد و پرسید« :ی ی از حاضرا ن دفاعی‌ۀ خود را با ی یک ی دارد؟» خصوصیت
ی عاش ق باید این ی از ویژگی‌ها ی داد و در پایا ن به ای ن نتیجه رسیدی مکه یک س جواب ه‌ر‌ک
س یا چیز نت عالقه‌مند باشد تا بتوان دک ت بدارد و به خویش ت خود را دوس باش د‌که‌نخس���
ی وجود ش واال ت باید به ارز ی نخس ت بدارد .بهگفتۀ ای ن دوست ،هر فرد ی را دوس دیگر ی وطن‌پرستی ب زیبا یکه تنها با عنوا نکرد ن ترکی ی بربد تا بتواند وطنش‌را برپستد.کس خود پ
ت مبارزه یا اثرگذاری ی و چگونه می‌تواند فرص ت جالدان‌می‌سپارد،ک جا ن خود را به دس
داش���ته باشد؟ از انبو‌ه مردگا ن‌ک‌ه‌کاری‌ساخت‌ه نیس���ت! ای ن زنده‌ها هستن دکه باید بمانند، ی بخشند. ش دیگرا ن برسانند تا مبارزۀ خود را سرانجام بخوانند ،بدانند ،بشنوند و بهگو
ت الزم‌ۀ عش���ق، ک نفر میگف ف زیاد بود .ی در م���ورد ای��� ن دیدگاه هم ،مواف ق و مخال���
یکه ف آ ن را ابراز میکرد .هنگام ی مخال ت و دیگر ی اس ی و ایثار و فداکار ازخودگذشتگ
ق یا ی داد ن به معشو ن و برتر ت داش�ت� ش خود فک‌ر‌کرد م ش���یو‌ۀ دوس ث باالگرفت ،پی بح
نت را ت داش ی هرن عش ق ورزید ن و دوس تکه در زندگ نت مه م نیست ،مه م آ ن اس��� به خویش
ت باشی ،حا ل اگر به خاطر ت تو عاش ق زادبوم ی اس ی.کاف ت برب ی و از آ ن لذ داشته باش���
116
ی م ن یکس���ا ن است .آنچه ارزش ی و مبارز‌ه‌کنی ،برا ی یا زنده بمان ی جا ن بباز آ ن حاضر
ک وط ن و ک افراد ،چه در خا ت و پرتو آ ن در چش���مان‌یکای ی اس س وطن‌پرس���ت دارد نف ت و هیچ‌کس نمی‌تواند آ ن را از تو بگرید. چ‌ه‌کیلومرتها دورتر از آن .ای ن ح ق توس شنب ه 9ژوئ ن 1984
ی می‌کردند و او ش با لب‌ۀ لیوا ن باز ش مانده و سرد شده بود .انگشتان ی در مقابل لیوا ن چا
اشک‌می‌ریخت.
یکه به نا م همسر روبه‌روی م می‌بینم، تکامل .مرد ت رسیده‌ام ،بن‌بس می‌گفت« :به بن‌بس��� ت و هر رو ز‌ک‌ه می‌گذرد ی غریبه اس ی بهکل ی‌که‌ب‌ه نا م شوهر همخان‌ۀ م ن است ،موجود مرد
ک لحظه نمی‌توانست م ای ن فکر را به مغز م راه یی ش سا ل پیش ،حت با او غریبه‌تر میشوم .ش
ب و حریا ن به او می‌نگر م و ی بشود .حاال متعج نی تغیریات ت او دچار چن بده مکه ممک ن اس
ک بالنی ت آرامش ،با م ن سر بر ی ت سال ،در نهای تکه بیس باور نمی‌کن م ای ن هما ن مردی‌اس می‌گذاشت».
ی و اجتماعی ی سیاس ک دگرگون تی ی افتاد؟ مگر ممک ن اس ی می‌پرسد« :چه اتفاق با ناباور
یکه م ن می‌شناختم ی و روحیاتشا ن اثر بگذارد؟ شوهر ک افراد ،زندگ ی تک‌ت نی رو این‌چن
هرگز این‌موجود عصبی ،درمانده ،افس���رده و بهانه‌گری نبود .او هرگز در مقاب ل مس���ائ ل و ف ندیده بود م و ت نبود! م ن هرگز او را تا ای ن حد ضعی ت تا ای ن انداز‌ه بی‌ظرفی مش���کال
ی او ،در اثر افسردگی ی آرا م ما در اثر بداخالقی‌ها ش را ه م نمی‌توانست م بکنم! زندگ تصور
ی از ه م پاش���یده ک س���ر باز می‌کنند ،بهکل ک به ی یکه ی آزاردهند‌ۀ او و در اثر عقده‌های
شو یل م ن ه م قادر نیست م از او جدا شوم .از واکن ی قاب ل تحم ل نیست ،و است .ای ن زندگ ی شده!» یکه آمده‌اند امریکا خان م هوای ی مرد م می‌ترسم .حتم ًا می‌گویند از روز حرفها
یل آیا واقع ًا ی میکنیم .و نی ش���رایطی ،ای ن‌گون‌ه داور ت می‌گفت .بیش�ت�ر ما ،در چن راس��� چ خانواده‌ای می‌دانی م‌که‌در د ل خانواده‌ها چه می‌گذرد؟ فاجعه در حا ل تکوی ن است ،هی
ت ناخواسته و ی از مهاجر ت ناش��� ت ب‌ه‌گریبا ن ای ن قبی ل مشکال تکه به‌گونه‌ای‌دس نیس��� ظ ظاهر می‌کنند و با ی نباش���د .البته همه ،مطابق‌روی‌ۀ پسندید‌ۀ آبا و اجدادی ،حف دگرگون ی می‌تواند ادامه یابد؟ یل این‌وض ع ت‌ا‌ک خ نگاه می‌دارند ،و ی صورتها را سر سیل
117
ن 1984 دوشنب ه 11ژوئ
چ در پیچ، ی پی ی در بیمارس���تا ن رفته بودم .هنگا م بازگشت ،در راهروها ت دوس���ت به مالقا
ی سقف ی از بلندگو سرگردا ن به دنبا ل در خروجی ،صدای ی بیمارستا ن ب‌ه‌گوش م رسید« :لطف ًا ق 703برساند ،هر چه زودتر»... ت می‌کند خود را به اتا ی صحب ک نفرک‌ه فارس ی
ت میکنم. ی صحب نفهمید م چگونه خود م را به سرپرستار آ ن طبق‌ه رساند م و‌گفتم« :م ن فارس
چه‌کا‌ر‌کنم؟»
ش می‌دویدم ت را فشار داد .به دنبال ت و دکم‌ۀ طبق‌ه هف با عجله مرا درو ن آسانسور انداخ
ق مهمی ی میداد مکه خد‌ا‌کند اتفا ی آمد ،به خود دلدار و در راه،که به نظر م بس���یار طوالن ت خوابید‌ه بود ،چند ی تخ یل رو ق 703رس���یدیم .ز ن میانسا نیفتاده باش���د .باالخره به اتا
ی نمی‌دانست چ انگلیس ی نداشت .هی ش جمع‌شد‌ه بودند و بیمار حا ل مساعد ک دور پزش ج به مرتج م داشتن دکه بفهمند بیمار از چه رنج ت میکرد .احتیا ی شکای و از درد و ناراحت می‌برد.
ی می‌رفتم .چشما ن التماس‌کنندۀ ی در خروج ی بعد ،دوباره در راهرو بود م و به سو لحظات
ی چش���م م‌کنار ی پزش���کا ن از جلو ج و عصب ت‌گی ی او ،همراه با حال زن ،دله���ره و نگران یکه انسان ی از آ ن روز ی جلوی م سبز شده بود .وا ت بار دیگر با همۀ زشت ت.کلمۀ‌غرب نمی‌رف
یو یکه بیمار باش���ی ،درد داشته باش ی از آ ن روز ی بفهماند .وا ش را به‌دیگر نتواند حرف
ی ترا چه می‌شود. ت بگوی ی به پزشک نتوان
ی چند مراجعه‌کنند‌ۀ ایران از پرستا رکه دنبال م می‌آمد پرسیدم« :روز ی دارید؟» گفت« :زیاد!»
ی چطور؟ کارمند و پرستار ایران
-نمی‌شناسم.
ت هس���تند هم ت داوطلبان‌ه می‌کنند و راهنما و مأمور اطالعا یکه خدما در میا ن افراد ایرانی‌ندارید؟
-تا به حا لکه ندیده‌ام!
ک نفر ایرانی تکه ی گ هس��� بله م ن ه م ندیده‌ام .ای ن همه بیمارس���تا ن در ای ن ش���هر بزر ش -به عنوا ن داوطلب -در آن‌ه‌ا‌کار نمی‌کند ی هم‌میهنان ی یار ی خدا و برا مح���ض‌رضا
یکه ،درکوچه ض شمار ایرانیان ک دیگرا ن بشتابد .در عو نی بهکم تا در ش���رایطی‌این‌چن
118
ت دور خود می‌گردند و نمی‌دانند زمانش���ا ن را چگونه ی ای ن ش���هر،بی‌جه پس‌کوچه‌ها
نت برنامه می‌نالند ،تخته‌نرد ی و نداش تکه نگو و نرپس .همه از بیکار بگذرانند آنقدر زیاد اس
ک می‌سازند ،از این‌فروشگا‌ه به آ ن فروشگاه سرگردانند .آیا در آ ن لحظات ی می‌کنند ،جو باز ت از وقتشان‌چقدر می‌تواند ارزنده و سازند‌ه باشد؟ ک ساع فکر میکنن دکه ی
سهشنب ه 12ژوئ ن 1984
ت شش س نمایندگا ن رس���ید و قرار ش���د در مورد سرنوش ت به مجل باالخره الیح‌ۀ مهاجر
نی بالتکلیفند ،تصمی مگرفته شود .ای ن الیح‌ه پر سر و صدای میلیون‌انسا ن،که در ای ن سرزم
سیمپسو ن -مازو ی را تکه بسیار ی دولب‌ه اس یل ( )Simpson - Mazzoliاز آ ن شمشریها
ت بزنند ی آ ن دس ی مواد الحاق ش میآید .از قرار معلو م به ه‌ر‌کجا ی را ناخو ش و بسیار خو
نی‌کرد ن‌کفه‌های ک و سنگ کگروه به زحمت‌می‌افتد .سرانجا م ه م نمایندگا ن باید ،با سب ی ش میلیو ن مهاجر غریقانونی ی‌کنند .اگر به ش ی را فدای‌مناف ع‌گرو‌ه دیگر ترازو ،مناف ع عده‌ا
ی‌کارگر ارزا ن پیدا می‌شو دکه حاضر ت و اجاز‌ۀ‌کار دائ م داده شود ،دیگر به سخت اجاز‌ۀ اقام
ی بسیاری ی بشود ،جا ت ای ن عده قانون خ دس���تمز دکا ر‌کند .اگر اقام باش���د زیر حداق ل نر ت به شمار خواهد ی دول گ برا ک دردسربزر ی را می‌گریند .ای ن خود ی ا ز‌کارگرا ن امریکای
ی سی ل پناهندگان ی ه م بگذارند و جلو رفت ،چو ن تعداد ناراضیا ن زیاد می‌شود .اگر چش م رو
ت‌کنند،گروه ت به‌ه م می‌خورد .اگ‌ر‌کارفرمایان‌را مجازا ی را نگریند ،نظ م مملک غریقانون���
ی از مرد م امریکا دچار دردسر می‌شوند .اگر مرزها را باز بگذارند ،چگونه نا ن و آب دیگر
ت بنیا دگذاشته ش با مهاجر یکه چهارصد سا ل پی ی همه فراه م‌کنند ؟گویا مملکت و‌کار برا
یکه با تشوی ق دیگرا ن به مهاجرت ،روز به روز بر ت را یافت ،سرزمین نی امکانا شد و نا م سرزم
ی رسیده ک دیگر را پذیرفت ،اکنو ن به جای ی متفکر ممال تعداد ساکنا ن خود افزود و مغزها
ت و نمی‌داند چ‌ه‌کند! ت خورده اس تکه در مقاب ل هجو م روزافزو ن مهاجرا ن به بن‌بس اس���
ی قانونگزاران ی و بالتکلیف ف ای ن الیح‌ه هم ،نشانۀ سردرگم ث ومذاکر‌ه در اطرا سه سا ل بح ت به وجود آورد. ی در ای ن مملک ی بزرگ تکه باید دگرگون د ر‌گذراند ن قانونی‌اس ن 1984 چهارشنب ه 13ژوئ
ی دارند. ی و جشن س،کالج‌ها و دانشگاه‌ها ،هرکدا م مراسم ی است .مدار پایا ن سا ل تحصیل
119
ی دیده می‌شود .در هر مدرسه و دانشگاه، ی شور و هیجا ن زیاد ی ایران در میا ن خانواده‌ها
ی از ای ن باالت‌ر‌ک‌ه فرزند ی پدر و مادر ،چه لذت ی غرورآفری ن و ممتازند .ب���را بچه‌ه���ای‌ایران یو ت امریکای خود را در ردیف‌دانشجویا ن و دانش‌آموزا ن ممتاز ببیند .هر روز ،در نشریا
ی را می‌بینم .از خواند ن یکایک ی ممتاز ایران ک دانشجو یل از ی ی و شرح‌حا ایرانی ،عکس ب درس ی ما خو ف میکن م و سر م را به نشانۀ افتخار باال می‌گریم .بچهها ای ن پریوزی‌ه‌ا‌کی
ب می‌دانند .بچه‌های ی امریکا ه م ای ن را خو ش و ممتازند .مسئوال ن آموزش می‌خوانند و با هو
ی هستند :با استعداد ،عالقه‌مند و درس‌خوان. ی دانشگاه‌ها و مدارس‌امریکای ی سرقفل ایران ط اینکه میدا ن عرصۀ استعدادهایشان یل به شر ی باشند و بیشرتشا ن می‌توانند آینده‌سازا ن موفق ی را می‌بین مکه در عنی‌موفقیت ،ناامید و سرخورده‌اند ،چو ن برای ه م فراه م باش���د .بسیار
ب بچهها -با تما م وجود -می‌خواهند ی راکه انتظار داش���تند نمی‌بینن���د .اغل خود آینده‌ا
نی زادگاهشا ن و برای ی را به سرزم ش و آگاه ی وط ن خود مفید باشند و ای ن‌کوله‌بار دان برا
ی این ش بازی‌برا یل آیا ای ن امکان‌پذیر اس���ت؟ آیا ایرا ن ف���ردا آغو ش بربند .و ت خوی مل
ج وجود ی خار یکه در مقاب ل تحصیلکرده‌ها جوانا ن با اس���تعداد دارد؟ با ای ن جو مخالف
ی غرب ی جدید و دستاوردها یکه در مقاب ل تکنولوژی‌ها ش دلس���ردکننده‌ا دارد ،با واکن ف آنها چه می‌شود؟ از اینجا رانده نی منوا ل ادامه یابد ،تکلی نشا ن می‌دهند ،اگر وض ع به هم ب آنها در بازا رکار باز نیس���ت .اگر این ی جذ ی برا و از آنجا مانده؟ در اینجا هم ،آغوش���
س روگردا ن شوند و ی ه م از تحصی ل و در ی ایران ت بچهها حا ل و هوا ادامه یابد ،بعید نیس
ی را در ک و‌گذرا ن زندگ ی‌کوچ نت‌کار ی را در یاف ت و پریوز ی میانمایه ،لذ ک امریکای مث ل ی
ص را ت و تخص ی تحصیال ی بیابند و عطا ی قسط ت زندگ ت و پنج‌ه نر م‌کرد ن با مشکال دس
ی آبجو و تلویزیو ن بفروشند. به لقا ن 1984 پنج‌شنب ه 14ژوئ
ت خود نی سرنوش ک انس���ا ن تا چه حد در تعی ت بر س���ر جرب و اختیار بود ،ای نکه ی صحب
ی طرفدار ت انجا م می‌شوند.گروه ت جرب و سرنوش ش به دس ت و تا چه ح د‌کارهای مختار اس یکه قرن‌هاست ت از اختیار انسا ن سخ ن می‌راندند .بحث ی در حمای ب جرب بودند وگروه مکت ش یافته نشده ی برای ی‌گوناگو نگر م‌کرد‌ه و آنطو رکه باید پاسخ سر فالسف‌ه را در سرزمنی‌ها است.
120
ک جرب مطل ق است ،نه به خواست‌ۀ خود می‌آیی م و نه به می‌پرسم« :گرچه آمد ن و رفتنما ن ی
یل بودنما ن و چگونه ماندنما ن ه م جرب است؟ نمی‌شود نت از ای ن جها ن می‌رویم ،و میل‌خویش نی جرب و اختیار به وج���ود آوری م و از هر دو برای یب ی بزنی م و سازش��� ت پل نی ای ن دونهای ب ت و رستگاری انسان‌ها بهر‌ه بگرییم؟» سعاد
ت و همه چیز از ی در اختیار انسا ن نیس چ امر ی معتقدند« :خری نمیش���ود .هی باز ه م عده‌ا ش قلم‌زد‌ه شده است». پی
نت‌گام‌های ی بود ن ه م انسا ن را از برداش نی جزم ی می‌گوید« :تصور نمیکنی دکه ای ن چن دوست
ت به ک ما نهفته اس یکه در وجود یکای ی عظیم ک می‌توا ن از نریو ت باز می‌دارد؟ بیش مثب
ت زندگی‌اش ی از لحظا ظ ه م‌گرچ‌ه در بسیار ت و آ ن را بهکا ر‌گماشت .حاف ی بهر‌ه‌گرف درست یل‌گا‌ه و بیگاه ه م فریاد برمی‌آور دکه: به جربی‌بود ن تسلی م می‌شود ،و چر خ بر ه م زن م ار غری مراد م‌گردد
خ فلک یکش م از چر م ن نه آن مکه زبون
نت و خود را به ت‌گذاش ی دس ت رو ض ه م چار‌ۀ‌کار نیست .دس��� ی مح س تس���لی م و رضا پ
ی در میدا ن مبارزۀ ح خوب ت این‌اندیش‌ه سرپد نکه «هرچه باید بشود می‌شود ».س�ل�ا دس��� ت بگو می‌گویم» را بپذیریم. ی نیست .همیشه هم‌مجبور نیستی م «آنچه استاد از ل‌گف زندگ
قبو ل ندارید؟
ن 1984 جمع ه 15ژوئ
ی ایران‌ار ،از ایرا ن‌گریختند، ی مسافربر ک هواپیما ی ایرانی ،با ربود ن ی ت نفر کگروه هش ی
ی پناهند‌ه شدند .نمی‌دان م شنید ن ای ن قبی ل اخبار ک‌کشور اروپای س به ی ت به مصر و سپ نخس
نی می‌سازد .چرا ت اندوهگ یل مرا سخ ی دیگر زنده می‌کند ،و ی را در شنونده‌ها چه‌احساس
ش آلود‌ه‌ک‌ه خانه زندان گ شود و هوای یکه پناهگا‌ه م ن است ،آن‌چنا ن برای م تن باید خانه‌ا شود و فرار از آ ن رهایی؟
ش را ک تجرب���ه نکند ،ابعاد ی را از نزدی ی قرار نگ�ی�رد و فاجعه‌ا آد م تا خود در ش���رایط ی دیگر ک‌کشور را ب‌ه‌کشورها درنمی‌یابد .سالیا ن سا ل در ایران ،خرب پناهند‌ه شد ن مرد م ی
ی آنها عکس‌ها و فیلم‌ها می‌دیدی م ویل ،چون می‌خواندی م و می‌شنیدیم .از آوارگا ن و آوارگ
س نمی‌کردیم .حا لکه گ آنها را ح ش نشسته بودیم ،غ م بزر نی خوی خود در خانه و سرزم
121
ی را می‌چشند و می‌بینی م ایرانی‌ها نیز طعم‌آوارگی ،پناهند‌ه ش���دن ،تحقری شد ن و دربه‌در
ک درد است ،آنه م چه ح می‌دهند ،می‌فهمی م ای ن ه م ی ی در زندا ن ترجی ی را به زندگ آوارگ نی و خاک ک مرد را وادار می‌کند خانه و همس���ر و فرزند و سرزم یکه ی درد بزرگی! درد
ک ز ن را مجبور می‌کند یکه ی گ آمده است .درد ی شود ،چو ن به تن خود را ره‌ا‌کند و فرار ت‌کند. ک خود پش ی تنفس ،ب‌ه‌کو‌ه و‌کمر بزند و به خا ی باز برا نت فضای ی یاف تا ،در پ
ط زندان‌ها و زندانبانا ن خود را ی دارد؟ یا ما انسان‌ها فق ی در پ یل آیا فرار از زندان ،رهای و ی آزادی ،آنچه به جا ن می‌خری م اسارت ی خود یعن ت آرزو نت غای ی یاف تغیری می‌دهی م و در پ بیشرت است!
ن 1984 دوشنب ه 25ژوئ
یکوتاه در شهر همراهی ی‌گردش ت برا ق دیدار آشنایا ن از ایرا ن آمده اس ی راکه به شو دوست
ی فعال، ج س���ا ل از آخری ن دیدار ما در ایرا ن می‌گذرد .در آ ن زما ن او زن ش از پن میکنم .بی تو ی شهر حضور داش ی هرن ب فعالیت‌ها ت و شاغ ل بود .در اغل اه ل مطالعه ،فرهنگ‌دوس
ش از آنچه انتظار داشت م پ ری‌کرد‌ه است. ج سا ل او را بی ت ای ن پن ش نیز موف ق بود.گذش د رکار
ش خربی ی پر سروصدا و نشاط‌انگیز ت و غمزده می‌نمایند و از آ ن خنده‌ها ش بی‌حال چشمان ب می‌دهد« :هی ت دارد ببیند .جوا نیست .از او می‌پرس م‌کجا را دوس چ جا را!»
ی داری؟» می‌گویم« :خرید چ
ی و‌کجا؟ ما لبا یک می‌گوید« :برا س پوشید ن یادما ن رفته!»
ی ببینی؟» ت می‌خواهد نمایشی ،فیلمی ،نمایشگاهی ،چیز می‌گویم« :دل ش را بخورم؟» می‌گوید« :که بعد حسرت
ک در چشمانش ت افسرده است .به دور و بر خو دکه نگاه می‌کند،گاه و بیگاه اش به ش���د حلقه‌می‌زند.
یکه ش را نمی‌دانی! چیزهای یکه قدر ت دار ی در اطراف ی چه چیزهای می‌گوید« :نمی‌دان
ت و غریممکن». ش در ایرا ن جر م اس ی فک‌ر‌کرد ن در بارها حت
ت می‌رسان م و در یکه در آ ن مهما ن اس ف می‌زنیم .بعد از ظهر او را به خانه‌ا بسیار با ه م حر
یکه پریامونم ک‌کسان ی می‌کند .از خود م و از یکی ی دوش م سنگین راه‌بازگشت ،با ر‌گنا‌ه رو
ت و خود م را محاکمه میکن مکه چرا؟ ی در درون م برپاس نی می‌شو م.کشمکش می‌بین م خشمگ
122
یکه چرا از ایران‌آمدم ،چرا نماند م تا م ن ه م مث ل دوست م -و د ر‌کنار دوستا ن بی‌شمار دیگر
تکه خ‌کشور م حاضر باشم؟ آی‌ا‌گنا‌ه از م ن اس ت تاری ت س���خ در آنجا مانده‌اند -در لحظا
ت و پاگری را تحم ل‌کن م یا از آنا نکه چننی ی دس��� ط خفقا ن و محدودیت‌ها نمی‌توان م محی
ی بکنیم؟ ی دیگر می‌ماندیم ،می‌توانستی م‌کار ت آوردند؟ اگر م ن و او و بسیار بر سر مملک
ب وجدا ن ه م رهای م نمی‌کند .آیا این ی سؤال م پیدا نمی‌کن م ویل‌عذا ی برا نمی‌دانم .پاسخ ک همۀ ما نیست؟ س مشرت احسا سهشنب ه 26ژوئ ن 1984
ع ای ن بو دکه ک در امریکا بود .موضو نی بیمار و پزش ش معالج‌ه و رابطۀ ب ت بر سر رو صحب
ی بود، ت در بیمارستا ن بسرت ی سخ ک بیمار شکه در اثر ی ی مادر سالخورده‌ا دوس���تی ،برا
ت و پزشکا ن معالج نت نداش ی زیس ی برا ت زیاد ی میکرد .مادر فرص ی شدید احساس‌نگران
ع را با مادر خود در میا ن بگذارد. ت ما ای ن موضو ی بیمار اصرار داش���تن دکه دوس امریکای
ش مطل ع‌کنند ،به او بگوین دکه زما ن زیادی آنها وظیفۀ خود می‌دانستن دکه بیمار را از سرنوشت ش معالج‌ه نخواهد شد. زنده نخواهد ماند و بیماری‌ا
ک نمی‌کنند .م ن چگونه می‌توان م به مادرم گ و روحیۀ ما را در گفت« :پزشکا ن اینجا فرهن
یلکه ت را نداریم .در حا ب و تحم ل ش���نید ن واقعی بگوی مکه دارد می‌مرید؟ ما ایرانی‌ها تا
ت را ی واقعی یگ ری‌کند ،به راحت نی موقعیت نی جوانی ،اگر در چن ی در سن یک‌امریکایی ،حت ت بگویند». ف می‌دانند به او راس می‌پذیرد و پزشکا ن ه م خود را موظ
ی را ح ل می‌کند؟» ت چه مشکل نت ای ن واقعی ی پرسید« :م ن نمی‌فهم م،گف ت دیگر دوس
ی خود ی معتقدن دکه بیمار باید بتواند شخص ًا برا ب داد« :پزش���کا ن امریکای ی جوا دیگر
ت به آنها سر ی داشته باش دکه بخواهد در ای ن فرص ی نیمه‌تمام تصمیم‌بگرید .شای د‌کارها یلکه م���ا ایرانی‌ها با فرار از واقعیت ،ای ن ام���کا ن را از بیمار خود و س���اما ن بدهد .درحا می‌گرییم».
ت خشمگنی ی را به شد ی از پزشکا ن امریکای بله درواق ع ما ،با تکی‌ه بر ای ن باور خود ،بسیار
ب ای ن سؤال ف ما را می‌فهمند و نه ما استدال ل آنا ن را .جوا هم‌می‌کنیم ،چو ن نه آنها حر ت اساسی ی دیگر از مشکال یل ای ن ه م یک ک از ما ح ق داری م معلو م نیست .و ه م‌ک‌ه‌کدامی
ی پزشکا ن امریکایی ،ایرانی‌ها گ است .به‌گمانم ،در ای ن مورد با پافشار برخورد دو فرهن
123
ناچار تسلی م خواهند شد. ن 1984 چهارشنب ه 27ژوئ
ظ را برگزا رکرده ب حاف یش ی دانشگاه یوسی‌ال‌ا ی از دانشجویا ن ایران ش،گروه چند روز پی ک دیده بودند ی تدار ش فراوا ن -برنامه‌ا ی جوا ن عالقه‌مند و پرشور -ب‌ا‌کوش بودند .عده‌ا
ی ه م از آنا ن شد. و استقبا ل‌گرم
یکه ب‌کلمات س‌کرد‌ه بودند در قال ظ احسا ی تمام ،آنچه راکه از حاف چندی ن جوان ،با افتادگ
خود بلد بودند ریختند و اشعار ت و قابل ت مثب ک حرک ظ را ه م خواندند .ای ن ی ی از حاف تشوی ق بود.
ظ ه م بودن دکه با لذت در میا ن جم ع تماش���اگران ،چندی ن پژوهشگر آگاه به رمز و راز حاف نت ای نکه معمو ً ی ه م پیدا ال در میا ن ای ن‌گرو‌ه‌کسان یل با دانس این‌برنام‌ه را تماشا می‌کردند .و ش و آگاهی‌شان ،با تفرع ن و تکرب عم ل می‌کنند ،نمی‌توانستم می‌شون دکه صرف ًا به خاطر دان
ی را نادید‌ه بگریم .آخر ه م مطابق ی بعض ال‌کشیدن‌ها اظهار نظرها ،سرتکا ن دادن‌ها و ابرو با
یلکه ی از آنها آغاز به سخ نکرد و در حا یکه اینجا متداو ل شده است ،یک ش نادرس���ت رو
ی از جوانان ب داش���ت ،در حضور جم ع به غلط‌گری ی‌کاذ ی در نش���ا ن داد ن تواضع س���ع ی خود- ی نشا ن داد ن آگاهی‌ها ش جوانا نکه برا ی آموز ی را ،نه برا ب معلم پرداخت .و چو
ت‌گرفت. ی پوشید‌ه نبود -به دس که البته ب‌ر‌کس
بهرت نبود ای ن پژوهشگر محرت م تنها به تشوی ق جوانا ن در حضور جم ع بسند‌ه میکرد؟ بهرت
ی با آنها س از پایا ن برنامه ،آنا ن را نزد خود می‌خواند و ساعت ک معل م دلسوز ،پ نبود چو ن ی
ت ش الز م را به آنها میداد؟ در ای ن صور ت و آموز -در خلوت‌خودشان -سخ ن میگف
ک پژوهشگر متواض ع انتظار می‌رود ،رسالت ش مؤثر می‌افتاد و ه م آن‌چنا نکه از ی ه م حرف
ی افکار دیگرا ن انجا م میداد. خود را در روشنگر ن 1984 پنج‌شنب ه 28ژوئ
ی بررسی نی جلس‌ۀ خود را برا ت متحده ( )NOWاز امروز هفدهم ی زنا ن ایاال سازما ن مل
ت اعال م داشت: س سازما ن با قاطعی نی نشست ،رئی ع زنا ن در امریکا آغا ز‌کرد .در اول اوضا
ک‌کشور متمد ن انتظار می‌رود ،زنا ن را ت تا امریکا ،همچنا نکه از ی «زمان‌آ ن رس���یده اس
124
فو ی در جایگاه معاو ن رئیس‌جمهور قرار دهد و اجحا ی و حت س دولت در مقام‌های‌حسا ی‌کنار بگذارد». ض و تحق ری‌کردن‌زنا ن را بهکل تبعی
ت و سازمان‌ها همواره مرا به ای ن اندیش‌ه وا می‌دار دکه آیا تمای ل‌گروهی ای ن سخرنانی‌ها ،جلسا
ش تبعیض‌آفری ن نیست؟ آیا ک رو ش از سایرین ،خود ی ی جد‌ا‌کرد ن خوی ک جامعه برا ازافراد ی ث نمی‌شون دکه یکه می‌خواهند جامعه با آنا ن یکسا ن با مردا ن رفتا ر‌کند ،خود باع آ ن عده زنان
ی ویژه دارند یکه نیاز به پشتیبان ب آیند ؟گروه ی به حسا ف و محروم همواره‌طبق‌ه یاگروه ضعی
و باید با آنا ن هما ن‌گون‌ه رفتار شو دکه ب‌ا‌کودکان ،عقب‌افتادگا ن یا مجاننی؟
یگروه زنا ن همسا ن با مردا ن باز نیست، ی وجود دارد و راه برا نی تبعیض ی چن اگر در جامعه‌ا
ب به وجود آید تا ب از زنا ن و م���ردا ن آزاده و حق‌طل ی مرک ی دار دکه تش���کیالت چ���ه‌ایراد ی بدهند؟ اگر ق در صدد رف ع آ ن برآیند و به ای ن مبارزه ،چهرۀ مطلوب‌تر و پسندیده‌تر به‌اتفا
ب فکر می‌کنند و به مسائل یکه خو ث و مبارزه دارد ،هم‌ۀ‌کسان ت و جای‌بح ی ح ق اس حرف ت می‌اندیشند ،باید در آ ن سهی م باشند. نت جنسی انسان‌ها بدو ن در نظ‌ر‌گرف جمعه 29ژوئ ن 1984
ش عجیبی ت و‌کش��� ی دو بلندگو چه جذابی ک عدد میکروفو ن و یک ت‌کرده‌اید ی چ دق هی���
ت میکروفو ن قرار ت را پیدا نمی‌کنند تا پش یکه همیشه ای ن فرص یکس���ان دارد؟بهویژه برا ت ریگان ،رئیس‌جمهور امریکا ،از اینکه در ی رو ز‌گذش���ته شنید م پرزیدن بگریند .درخربها ف بزند بسیار دلخور است. ک باید حداکثر شانزد‌ه‌کلم‌ه حر ت المپی مراس م‌گشایش‌مسابقا
ش‌گسرتدۀ ت بدهند تا با استفاد‌ه از پوش ت‌که‌ب‌ه او حداق ل ده دقیقه وق ش ای ن اس خواستها
ف بزند .البته ای ن خواست‌ه تا ای ن لحظه مورد ی المپیک ،با مرد م سراس���رجها ن حر تلویزیون ت قرار نگرفته است. موافق
ق رئیس‌جمهور امریکا خوش ت ش���نوند‌ه داشنت ،تنها به مذا نت و لذ ای ن می ل به س���خ ن‌گف
ی نیستند، ت میکروفو ن دیده‌ای م‌ک‌ه‌گویند‌ه یا سخرنا ن حرفها ی را پش��� نمی‌آید .بارها افراد ی خود آن‌چنا ن به هیجا ن می‌آین دکه دیگر زما ن و مکا ن و فضا و تحمل یل از شنیدن‌صدا و
یکه برای‌شان در نظ‌ر‌گرفت‌ه شده است ،سخن شنوندگا ن را از یاد می‌برند و چندی ن برابر زمان می‌رانند.
ب به شنوندگان ی ا ز‌گویندگا ن مشهور امریکا خطا ک جلس‌ۀ سخرنانی ،یک یاد م میآید در ی
125
ش از چند دقیقه گفت« :م ن بی ی از او بشنوند ی باالبلند خود -که انتظار داشتند سخرنان
ی شما ی صندیل‌ها و سرفه‌ها ت شما را نمی‌گریم .مطمئ ن باشید قب ل از آنکه سر و صدا وق
ف زد ن حضار تما م شود یک ب باید با صدا ی خو ک سخرنان درآید ،م ن سر جای م نشسته‌ام .ی
ی سرفه‌هایشان!» نه با صدا شنب ه 30ژوئ ن 1984
ت دیرینه ت از زما ن بیداری‌ا م می‌گذرد .هنوز عاد ج ساع ح شنب‌ه است .پن ت یازده صب ساع
ح -همان‌گون‌ه‌ک‌ه از زما ن‌کودکی ب س���حرخیز بود ن را از یاد نربده‌ام .هر صب ت خو و سن یو ب در می‌آی م و روز را آغاز میکنم .در زما ن بچگ ش از رختخوا تش یا د‌گرفته‌ام -ساع
ت داشتند صبح ی بود و همه عاد ک امر عاد نت به مدرسه یا سرکار ی ی ما ،پیاد‌ه رف نوجوان
یل اما ن از ای ن لوس‌آنجلس ،آ ن ه م در روز شنب‌ه یا یکشنبه .شما ج شوند .و زود از خانه خار
ی تلف نکنید ،چو ن می‌ترسید هنوز خواب ح به خانۀ دوست ت یازده‌صب ت نمی‌کنید ساع جرئ
یل پشیمان ی تلف نکنم ،و ی ب‌ه‌کس ی انجا م‌کار ش می‌بر م تا برا ی تلف ن یور باشد .بارها به سو ی‌گرفت‌ه و میشوم .چندی ن بار -که بدو ن توجه به ساعت -ای ن‌کار را انجا م داده‌ام ،صدا ب شریین تکه چرا آنا ن را از خوا ی صاحبخانه مرا شرمند‌ه‌کرد‌ه اس خواب‌آلود خان م یا آقا ی است -بیدا ر‌کرده‌ام. ب بامداد گ ظهر -که در واق ع خوا لن
ی بیدار شو دکه ب بگذراند و هنگام ف روز خود را در رختخوا ک انسا ن نص مگر می‌شود ی
ج ای ن برنامه در ی مه م دنیا به انجا م رس���یده اس���ت؟ بدتر از هم���ه روا ی از رویدادها نیم
ی فردا باشد .در طو ل تابستا ن به هر یکه می‌خواه د‌گردانند‌ۀ دنیا نی نوجوانان‌است ،نسل ب ب می‌بینید و پدر و مادر ک ظهر در خوا یکه سر می‌زنید ،بچهها و نوجوانا ن را تا نزدی خانه‌ا
ن برنامۀ سازند‌ه و مثبت ،از نس ل جوا ن ما ی و نداش�ت� تکه« :ای ن بیکار ی و ناراح را عصب ت و بی‌حال‌خواهد ساخت!» ی افسرده و بی‌تفاو موجودات ی به حا ل اینها! ماکه سحرخیز بودی م‌کامروا نشدیم .وا دوشنب ه 2ژوئی ه 1984
ی از تابلوهای ی بسیار ی در خیابان‌ها دیدم .رو ی زیاد ح‌ک‌ه از خانه بریو ن آمدم ،دگرگون صب
ف برگزاری یکه مسری مختل ک و نوشته‌های گ المپی ی آبی‌رن گ بزرگراه ،نش���انه‌ها سبزرن
126
ت ( )Sunsetپرچم‌های ت رانشا ن میداد ،آویزا ن شده بود .در سراسر خیابا ن سانس مسابقا
ی پیداکرده بود .ظرف گ و رون ق دیگر س رن ک به چش م می‌خورد .خالصه لوس‌آنجل المپی ی را در شهر می‌بینم .ای ن برنامه برای نی حا ل و هوای تکه چن نی باری‌اس ج س���ا ل اول ای ن پن ی نیست .در ایران ،به افتخار ورود هر مهما ن تازه‌ای، ی و ناشناخته‌ا ی امر غریعاد م ن ایران
ت یک ی ویژه به صور نی خیابان‌ها در روزها ی و تزئ ی میشد .چراغان خیابان‌ها پرچم‌کار ی از ی چش���مک‌ز ن سبز و قرمز و سفید ،جزئ ت درآمد‌ه بود .پرچ م و تابلو و چراغ‌ها س���ن
ی در ما ت و نه هیجان ی داش��� ی روزان‌ۀ ما ش���ده بود .دید ن هیچ‌کدا م نه برایما ن تازگ زندگ
یل ندارند ،حتم ًا این ع و احوا ت به چننی‌اوضا یل در ای ن شهر،که مرد م عاد برمی‌انگیخت .و ک رویداد به یاد ماندن ی ی خواهد شد.
ی زود ی می‌کنی مکه خیل ی خود آن‌چنا ن زیاده‌رو تکه در همۀکارها ای ن رس م ما ایرانی‌هاس
ک شهر، ی مرد م ی یکه می‌توانست ،برا دلما ن را می‌زند .یاد م نمی‌رود چگونه از رویدادهای
ی یاد می‌کردیم .شاید به ب و عصبانیت ی و خاطره‌انگیز به شمار آید ،با چه عذا دوست‌داشتن ق و با می ل انجا م نمی‌دادیم. ک از ای ن‌کارها را از سر شو ای ن دلیل‌ک‌ه هیچی سهشنب ه 3ژوئی ه 1984
ی با خانۀ م ن چندین ی رفتم .نزدیک‌تری ن فروشگاه ایران ک فروشگاه ایران ی خرید به ی برا ی میکن م خرید م را یل همیش���ه سع ی می‌برد .و مایل‌فاصل‌ه دارد و حداق ل ده دقیقه رانندگ
ی آشنای ک مغازه میشوم ،قیافه‌ها ی وارد ی ت دار م وقت از ای ن فروش���گاه‌انجا م دهم .دوس
نی خریدار ی متداو ل ب ی بزنم .از شنید ن تعارف‌ها پ‌کوتاه ی را ببین م و با صاحب‌مغاز‌ه‌گ ایران
ب اختیار هستید» ش را ه م ندهید ،شما خودتا ن صاح یکه «قاب ل ندارد ،پول و فروشند‌ۀ ایران
ب تازه می‌آورد تا شما ک جعبه سی ی و انبار مغازه ی ی شاگرد مغازه از پشت ت می‌برم .وقت لذ س می‌کنم‌چقدر م ن و او زبا ن یکدیگر را می‌فهمیم. نی‌کنید ،احسا میو‌ه را خودتا ن دستچ
بو ف تا دلتا ن بخواه د‌کتا ت مختل ی طبقا ی به روزنامه‌ها میزنم .رو در انتظار نوبت ،سر پ لندن ی آشنا می‌خورد:کیها ن چا ی چیده‌اند .ناگها ن چشم م به نام مجله‌و روزنامۀ فارس ی.کیها ن را بر می‌دار م و با دست‌های ی همیشگ ی آشنا و هما ن صفحه‌بند با همان‌حروفچین
ب برمی‌گردم ،خود را در سال ن تحریری‌ۀ‌کیهان ش سا ل به عق ق میزنم .یکبار‌ه ش لرزا ن ور
ی را سر جایشان .چه شور ی‌کیهان می‌بین م و تمام‌همکارا ن قدی م و به قو ل خودما ن بچهها
127
ح انتظارما ن را می‌کشید تا ی هر صب ش بودیم ،چ‌ه‌کار ی داشتیم ،چه‌فعا ل و پرجو و هیجان
ک‌گوش‌ۀ دنیا پ و حاضر شود! حاال بچه‌ه‌ا‌کجا هستند؟ هرکدا م در ی روزنامه نوشته و چا
ق‌کردند و یا اعدا م شدند .یاد رحمان دور از ه م بسر می‌برند ،چند تا از نازننی‌هایشا نکه د
یکه چندی ن و چند بار در رژی مگذشته به زندان ی می‌افتم .همکار روزنامه‌نگار دردآشنای هاتف
ش پایبند بود و از حرف افتاد و باالخره در زندا ن رژی م‌کنونی‌جا ن سرپد .رحما ن به باورهای
خ را دوست ی انسان‌های معتقد و راس ت و رژیم چ حکوم خود برنمی‌گشت .مث ل اینکه هی
ف از هاتفی ،روح نمی‌دارد .حی ش شاد! چهارشنب ه 4ژوئی ه 1984
ی مرد م ای ن‌کشور .در ی برا ک روز تعطی ل رسم توی امروز سالگرد جش ن استقال ل امریکاس
ی از مرد م بر سردر خانۀ خود پرچ م‌کشورشان ی دیگر ،بسیار ی ما مث ل بیشرت محله‌ها همسایگ
ی و سربلندی س وابستگ ب هستند .ای ن ح ی خو ک امریکای ب‌کرده‌اند تا نشا ن دهند ی را نص ک را در دل ت و رش ف می‌زنند ،بارها حساد یکه ا ز‌کش���ور خود حر امریکایی‌ها ،هنگام ی‌کشور خود یکه به ایرادها و‌کمبودها ی هنگام ک امریکایی ،حت م ن بیدا رکرده اس���ت .ی
ی در ی اعالم‌می‌کن دکه« :کشور م ن بهرتی ن‌کشور دنیاست» و برق آگاه اس���ت ،با سربلند
یلکه ش را باور دارد .آنگاه در حا ش می‌درخش دکه م ن شنونده قبول‌می‌کن م حرف چشمان
ت ب‌ه‌کشورمان‌می‌گرید ،از خود می‌پرسم« :چگونه این ی خودما ن نس���ب دل م از واکنش‌ها
ش داده‌ان دکه در بارۀ میه ن خود این‌گون‌ه فک‌ر‌کند و چگونه ما نتوانستی م این ت را آموز مل
ب و خاک نی خود ،از آ ت از س���رزم ی راح ی خیل ک ایران ش را بگریی م یا بپذیریم؟ ی آموز
ی هنگامیکه ح ق هم ی -حت ش در مقاب ل خارجی‌ها ایراد می‌گرید ،به سادگ خود و هموطنان
ی چگونه در طول ت و خودکم‌بین س حقار ش را تحقری می‌کند .ای ن ح ش و ملت کشور ندارد
ت از سرما ن برنمی‌دارد؟ می‌گوییم ی ه م دس تکه به آسان ش یافته اس خ در ذه ن ما پرور تاری
نت دالی ل آن یل هرگز از خود پرسیده‌ای م چرا؟ آیا در صدد یاف ت نیست ،و ی ناسیونالیس ایران ی بوده‌ایم؟» برآمده‌ایم؟ آیا فکر چاره‌جوی پنج‌شنب ه 5ژوئی ه 1984
ش حرف ی اعجاب‌آور ق���ر ن حاضر -که در ده‌ۀ اخری بس���یار در بارها ی از پدیده‌ها یک���
128
ت در ک ( )Genetic Engineeringنا م دارد و به س���رع ی ژنتی زده‌می‌ش���ود -مهندس���
ی نوی ن خود ،آن‌چنا ن جذابیتی ت است .ای ن علم ،با تما م دستاوردها حا ل توسع‌ه و پیشرف
ک خواهد بود. ی ژنتی ت و یکم ،قر ن مهندس ی می‌شود ،قر ن بیس دار دکه از هم‌اکنون‌پیش‌بین
ی دیگر ی ا ز‌کشورها ف امریکا و بسیار ی مختل ب و روز در آزمایشگاه‌ها یکه ش پژوهش‌های
ش وامی‌دار دکه« :بشر قر ن بیست م می‌خواهد در ای ن زمینه میش���ود ،انسا ن را بهای ن پرس���
ک مبارزه با بیماری‌های ی‌گسرتد‌ه در عل م ژنتی ف از پژوهش‌ها ی هد ب‌ه‌کجا برود؟ آیا به راست
ی برس دکه ی چو ن سرطا ن است؟ شاید انسا ن امروز می‌خواهد به جای عالج‌ناپذیر و سخت ش ساخته شده‌باشد؟» ی از پی خود خال ق انسان‌های دیگر با ویژگی‌ها
ک میش���ود و انسا ن‌کنجکاو و پژوهشگر را ی نیز نزدی ای ن روند خواه ناخوا‌ه به چنا ن هدف
ت حقیقت نی و امثا ل آ ن صور ی پسرا ن برزی ل یا فرانکشت ی می‌رسان دکه به فانتزی‌ها به‌جای ی‌کارگر ،دانشمند ،سرباز و سیاستمدار شود نت انسان‌ها یکه انسا ن قادر به ساخ بدهد :روز
ک دورنمای یوی ی تخیل ک آینده‌نگر و از هرکدا م به‌تعداد نیاز جامعه و‌کشور تولی د‌کند .ی
ی‌کاش ی از آن‌روزگار ،آد م را می‌ترس���اند و ای ن آرزو در د ل پیدا میش���و دکه« :ا تصوی���ر
ت انسان‌ها ی دنیا را به دس ی نربند و نظ م‌کنون کپ ی عل م ژنتی دانشمندا ن به رمز و راز اصل
نی دس���تاوردهایی ی می‌تواند از چن ت و به راحت نیندازند ».انس���ا ن موجود بی‌رحمی‌اس��� سوء‌استفاد‌ه‌کند.
جمع ه 6ژوئی ه 1984
ی چهار گ پس���رک س بزر ی،که عک ک صفحه آگه ق میزنم .ی مجلۀ تایمز ( )Timesرا ور ی و الغر، ک استخوان ب می‌کند .پسر یل هند را نشا ن می‌دهد ،توجه م را جل پنج‌سال‌ه از اها
ی از ی بس���یار معصو م و التماس‌آمیز ،خواننده را نگاه می‌کند .آگه با پریاهنی‌ژند‌ه و نگاه
ط به شما می‌گوی دکه با ی پدرخواند‌ه یا مادرخوانده‌هاست .در چند خ دفرت سازمان‌بنی‌الملل ی از ای ن بچهها -در ی بیست‌و دو دالر می‌توانید پدرخواند‌ه یا مادرخواند‌ۀ یک ت ماه پرداخ
ش را ی و تحصیالت ی جنوبی -بشوید و زندگ ی فقری افریقا و آسیا و امریکا ی ا ز‌کشورها یک
ی او ی و وض ع جسمان ی از وض ع بچه همراه با پروند‌ۀ درس نی‌کنید .هر ماه نیز برایتا ن‌گزارش تأم ی د ر‌کشوری ک انسان ،در اثر فقر و ندار یل ی گ احتما ب از مر فرستاد‌ه می‌شود و به ای ن ترتی ی خواهد شد. نیازمند ،جلوگری
129
ک دوخته ش می‌کند .همانطو رکه نگاه م به چش���ما ن پسر ت و اخبار پخ رادیو ه م باز اس���
ف ادارۀ آمار اعال م ش دکه امریکایی‌ها شده‌است ،می‌شنو م‌ک‌ه‌گویند‌ۀ خرب می‌گوید« :از طر
ک میلیارد پاوند ت دنیا هس���تند .در سا ل‌گذش���ته در امری���کا تنها ی هله‌هوله‌بخورتری ن مل
ج پاوند در سال) .حا ل اگر ای ن رق م را ی پن ی نفر ت (یعن ت خورده شده اس ت و آب‌نبا شکال
ف‌ک‌ه اصطالح ًا ی مختل ی و‌کوالها ت بوداده ،بادا م‌کوه ی دیگر ،چو ن ذر با رق م هله‌هوله‌ها
ت اندوه خواهی م دید ای ن مقدار پول ( )Junk Foodخواند‌ه میش���وند ،جم ع‌کنی م در نهای
ف می‌شوند ،بخرد. ی و فقر تل ی راکه در سراسر دنیا ا ز‌گرسنگ ت جا ن تما م‌کودکان قادر اس ی است .مگر نه؟ ی غریب بیدادگر شنب ه 7ژوئی ه 1984
یکه چند برادر از خانوادۀ ف‌کنس���رت‌های ی در اطرا ی فراوان ت س���روصدا چند هفته اس���
جکسون ،در چندی ن شهر امریکا برپ‌ا‌کرده‌اند -و هنوز ه م ادامه دارد -به راه افتاده است.
ب مبارک ی در حدود هشتاد میلیو ن دالر به جی ی می‌شود ای ن تور چند ماهه ،مبلغ پیش‌بین
ت جوانا ن امریکا شده یکه ب ش هرنمند ک ریزنق مایک ل جکسون ،Michael Jacksonپسر است ،سرازی‌ر‌کند.
ی و قهرما ن سازی ،به ویژه در میا ن هرنمندان ،پشیما ن شده سالها بود امریکایی‌ها از بت‌ساز
ج جدید مایک ل جکسو ن پرستی یل ای ن مو ی ر‌ا‌کنا ر‌گذاشت‌ه بودند .و نیکه ن هالیوود و ای ن آئ
ی امریکا ،آغاز دورۀ ی از منقدا ن هرن یکه به دنبا ل او به راه انداخته‌اند ،به قو ل یک و هیاهوی ی (- )Elvis Presleyبت س پریسل س از الوی ت تا پ ی اس ی نس ل جوا ن امریکای جدیدی‌برا
ی را تجرب‌ه‌کنند. نی پدیده‌ا پدر و مادرها -خودشا ن ه م چن
یکه از ای ن‌گون‌ه‌کس���بها س���ود می‌برن���د ،هرگز فکر نمی‌کنن دک���ه با چننی س���وداگران
ی و پول ک انسا ن را ،به خاطر سودجوی یی دس���ت‌پرورده‌هایی‌چ‌ه می‌کنند و چگونه زندگ ش باقی ی برای ی و بدبخت ی جز تباه ی میکنن دکه راه ش دگرگون ی خود ،آن‌چنان‌دستخو پرست
ی مشهور و ثروتمند و هرنمند را دیده‌ای مکه هر ی از ای ن بت‌ها نمی‌گذارند .نمونه‌های‌زیاد
ت‌کشاند‌ه شدند .خد‌ا‌کند ای ن قهرمانان ی ذل ی دورا ن عزت‌خود ،به سرازیر س از ط یک ،پ
ت‌گذرا در راه نابودی یکش���به دستک م آ ن انداز‌ه آینده‌نگری‌داشت‌ه باش���ن دکه از ای ن شهر ش استفاد‌ه نکنند. خوی
130
دوشنب ه 9ژوئی ه 1984
ت دار م و می‌خوانم .چند روزی گ را در دس نی سفرنام‌ۀ مظفرالدینش���اه به فرن ب دوم کتا
ح سفر شاه قاجار به چن د‌کشور اروپایی -سر م ر‌ا‌گر م‌کرد‌ه است .در ب -شر اس���تای ن‌کتا
ت هجری ،اراد‌ۀ اعلیحضرت مقدم‌ۀ‌کتاب‌آمد‌ه اس���ت« :در سن‌ۀ یکهزار و س���یصد و بیس تکه دوباره عز م س���فر فرنگستا ن فرمایند و ی ارواحناه‌فدا‌ه بر ای ن قرا ر‌گرف س همایون اقد
ت و اتحاد را ط الف ی را محکم ،و رواب ت و یگانگ با امرپاطورا ن عظیم‌الش���أن ،رش���تۀ‌محب تو ت صناع ت و ادوا ت در آال ی مل ت و س���رفراز ی مملک ی ترق مس���تحک م فرموده ،از برا ک و تهیه ت تدار ی عمو م رعی ی و رفاهیت‌از برا ب آسودگ ت امعان‌نظر فرموده ،اسبا تجار غ جنا ن فرمایند و ایرانیا ن را مشهور عالمیا ن و »...ا ک با فرمایند ،تا ایرا ن را رش یل آخر.
ک است ،برنامۀ روزبه‌روز مظفرالدینشا‌ه قاجار را مفص ل شرح ای ن سفرنام‌ه‌ک‌ه به قل م فخرالمل
ی بیدار شد ن و خوابیدن ،چگونگی ح چگونگ ی شر ب می‌خوان می‌دهد .آنچه در سراس‌ر‌کتا
س و فن ی به عک نت (چو ن ش���اه قاجار عالق‌ۀ خاص س انداخ ی عک حمام‌گرفنت ،چگونگ
ت است ت و‌کیوان‌رفع ت قدر قدر ب خورد ن اعلیحضر یآ ی داشته است) و چگونگ عکاس ت همزمان ی وشکار و دیدار ماهرویا ن و پری‌پیکرا ن فرنگی .ای ن درس ی پیاده‌رو و برنامه‌ها ک روز زندگی ی شد ن می‌رود .ببینی م ی ی و صنعت ت رو به ترق تکه اروپا به‌سرع ی اس با دوران ت چگونه می‌گذشت: ی غرب مظفرالدینشا‌ه قاجار درکوچه پس‌کوچه‌ها
ب خوردی م و راه افتادیم .از هما ن را‌ه‌ک‌ه روزها می‌رفتیم ت معمول‌ه آ ح برخاستی م به عاد «صب
ی خسته ی به ما رسیدند خیل ب مانده بودند و وقت ک و سیف‌السلطا ن عق باال رفتیم .فخرالمل
چ خسته نش���ده بودیم .آمدی م تا از قهوه‌خان‌ه ه م‌گذشتیم. ش���ده‌بودند .اما ما الحمدالله هی
ب اشرف ج خورد و راه رفت) ،جنا ب را باید به تدری ک بو دکه آب‌تما م شود (چو ن آ نزدی
ک اعظ م همنی‌طور صحبت‌کنا ن سرازیر آمدی م رو به منزل ک اعظ م ه م رسیدند .با اتاب اتاب ت به ظهر مانده رفتی م حمام .وضع ک ساع ف نمودیم ،ی تا رسیدی م منزل .در منز ل قدری‌توق
ب خزان‌ه ممزوج ج می‌گریند به آ گ‌کا ت از بر تکه دوایی‌اس��� نت ما ای ن طور اس��� حما م رف ب نشسته بودیم .بعد یآ ت تو ب نشس���تیم .به قدر یک‌رب ع ساع ی آ ن آ می‌کنند .رفتی م تو
ت پوشیدی م و آمدیم ی‌کردند و بعد رخ ت و ما ل زیاد خودما ن را شستی م و آمدی م بریون .مش ش ما بود تا خوابما ن برد .بعد ک پی من���ز ل نهار خوردی م و بعد از نهار خوابیدیم .فخرالمل
نی عکاسی‌داشت .آدم ی بود دورب ب‌ک‌ه برخاس���تی م سوا ر‌کالسک‌ه شدی م رفتیم ،دکان از خوا
131
پ شده‌بریون س چا ی سوراخی ،فور ًا عک ک قرا ن می‌اندازد تو نی می‌ایستد ،ی ی دورب جلو
یکه در ی در اتاق ی‌کوچک .یعن س خودما ن را انداختی م بعد رفتی م به تریانداز می‌آی���د .عک
ک دارد .خیلی ی در می‌رود و‌گلول‌ۀ‌کوچ ط با چاشن ک‌گذاشته‌ان دکه فق ی‌کوچ آ ن تفنگ‌ها
ب مانده .بعد از شام ت و نی م به غرو ک ساع ت‌کردی م به منز ل ی ی‌کردیم .بعد مراجع تریانداز یل چو ن بارا ن بود گ‌گُل ،و ی جن باید برویم«باتای ل دو فل���ر» ( )Bataille de Fleurیعن تکرده بودند به ه م زده بود ،ناچار مرد م ه م چو ن وعد‌ه داده بودند، وض ع بریو ن راکه درس
تکرده رفتی م نشستیم .ش ی رستورا ن را درس تو ش نفر دخرت بودند ،آمدند خواندند .حقیقت ًا
ب می‌زدند .مداخ ل امشب ب رقصیدند ه م ساز را خو ب خواندند و ه م خو ه م دخرتها خو ت فرمودی مکه به ف ایتا م و فقرا می‌رسد .ما ه م پانصد ف ُل ِر ن ( )Florenمرحم اینجا به مصر ی از آن‌ه‌ا‌کاله ی به ما تقدی م‌کردند .یک ی نجبا آمدند هر یک‌دسته‌گل فقرا بدهند .بعد دخرتها
تکرده بود .به قدری ی درس ی‌کال‌ه را از تور ،تاج ش‌گذاشت‌ه بود .جلو ی سر ی‌کوچک سبد
ی‌ک‌ه‌کردیم ،یک ی زیاد س قشنگ‌تر بود .بعد از تماشا ج الما گ بو دکه هزار درج‌ه از تا قشن کو نی حضرت ،بصریالسلطنه ،ناصرالممال ب مانده آمدی م منزل .ام ف ش��� ت به نص ساع ت‌کردی م و بعد خوابیدیم». ی صحب نی بودند .قدر آقاسید حس
ی هم نی سا ل سلطنتش .روزها پ ک روز از سفر مظفرالدینشا‌ه قاجار بود در هشتم حی ای ن شر
س و پیش .به اضاف‌ۀ چندی ن برنامه یپ ف -ب‌ا‌کم نی ردی ت در هم ی اس برنامۀ شاهان‌ه چیز
ی زده نمی‌شود .معلوم م نشد چه‌هنگام ف آنها حرف یکه زیاد در اطرا مالقات‌های‌رس���م ک فرمودند! ت تدار ی عمو م رعی ت از برا ی و رفاهی ب آسودگ اسبا دوشنب ه 16ژوئی ه 1984
ی قرا ر‌گرفتم. ط مس���تقی م تلفنی ،مورد انتقاد خان م ش���نونده‌ا ب‌گذش���ته ،در برنامۀ ارتبا ش ی راکه بر خالف چ مطلب ی خاص ،حاضر نبودند هی ب فکر ک مکت یکه ،با اعتقاد به ی خانم
ت مظفرالدینشا‌ه قاجار در برنامۀ ی از خاطرا ش‌گوشه‌های میلشا ن است‌بشنوند .ایشا ن از پخ
ی بودند و‌گله‌مند .ایش���ا ن معتقد بودند ت عصبان ت به ش���د ی غرب درکوچه پس‌کوچه‌ها
ت یک خواند ن خاطرات‌مظفرالدینشا‌ه -که به قل م خود شاه قاجار نوشته شده و به صور
ی بودن دکه اگر قیچی ت و آنقدر عصبان ت اس ی موجود است-تخطئ‌ه‌کرد ن سلطن سند تاریخ ی می‌کردند. ب‌ک‌ه زبا ن مرا ه م قیچ ت مبارکشان‌بود ،نه تنها مطل ف سانسور در دس معرو
132
ت و میانه‌رو، پ و راس ف اع م از چ ی مختل ی‌گروه‌ها ف دو سا لگذشته ما بارها ،از سو ظر یکه بر خالف ی از ای ن افراد ،به خاطر نوشته یا مقاله‌ا مورد انتقاد قرا ر‌گرفته‌ای م و هر بار یک ف‌کرد‌ه است. ی ا زگروه مخال ش بوده‌است ،ما را مته م به پشتیبان میل
ی نشاندن ی ب‌ه‌کرس ک سوی‌ه فک‌ر‌کنی م و برا نی ی ی می‌خواهی م ای ن چن ی دارم« :ت‌ا‌ک از شما پرسش
ی و نفسها را قط ع‌کنی م و از انتقاد بهراسیم؟ انتقاد، باور خود ،زبا ن دیگرا ن را د ر‌کا م زندان
نی‌کمرتین ی پیش خ و حقای ق‌گذش���ته ،تجزی‌ه و تحلی ل آزموده‌ها ی تاری بازگ و‌کرد ن و بازخوان
ت قبلی ی تکرار اشتباها تکه راه آینده را روش نکند و جلو ی اس نت چراغ فایده‌اش‌برافروخ
ک نتیجه دارد خ اخری نشا ن داد ،تنها ی نت بر حقایق ،همچنا نکه تاری ش‌گذاش را بگرید .سرپو ش‌کدا م‌کتاب‌ها ج سا لگذشته ،فرو س از رویداد پن ت است .می‌دانید پ و آنه م تکرار اشتباها
ی خاطرات ی وکتابها ی تاریخ ت ؟کتاب‌ها ش یافته اس ی افزای در ایرا ن به طرز چشمگری
نی شد و ای ن حق چ از خود پرسیده‌اید چرا؟ چو ن مرد م تشنه‌اند بدانند چرا چن سیاس���ی .هی نت ا ز‌گذشت‌ۀ خود نبودیم ،باید ی یاف مسل م همۀ ماست .همۀ ما ایرانی‌ه‌ا‌ک‌ه چندا ن دربند آگاه
بدانی م چه شد؟ و چرا؟
تو ت اس ف و نظر آنها درس ی می‌خواهند بگویند حر ی با پافش���ار حا ل اگر باز ه مگروه ت بر آه ن می‌کوبند. ت در اشتباهند و مش ش ندارد ،سخ ت و یا پرس هیچکس‌ح ق مخالف
سهشنب ه 17ژوئی ه 1984
ی از خوانندگا ن جوان ت داد تا با یک ی دس س مهمانی ،فرصت ک مجل ب پیش ،در ی چند ش
ی بزنم. پ‌کوتاه ی ایرا نگ موسیق
ح آمد. ت خواند مکه به نظر م صحی ی ا ز‌کارهای ی در مورد یک گفتم« :در فال ن روزنامه ،انتقاد ت قب ً ب را سنجید‌ه بودی؟» ی و همه جوان ال فک‌ر‌کرد‌ه بود آیا در مورد اقدا م خود ی ای ن تصمی م ر‌ا‌گرفتند م ن ه م قبو ل‌کردم». ی نوار پرکن گفت« :نه ،آهنگساز و مسئو ل‌کمپان یکه در مقال‌ه به آ ن اشاره شده بو د‌کام ً ح بود!» ال صحی یل نکته‌ا گفتم« :و
ی ب���ه ای ن روزنامه‌نگارا ن نمی‌گذارم. ی‌گفت« :خان م جان ،م ن مح ل زیاد ب���ا بی‌حوصلگ ک را ه م نگاه نمی‌دارند .در ت نا ن و نم اینها هر چه‌دلش���ا ن بخواهد می‌نویسند و حرم
ب سفارش ش چلوکبا هما ن رژی م ساب ق ه م فالن‌خربنگار می‌آمد منز ل م ن مصاحب‌ه‌کند ،برای ش از م ن ایراد میگرفت .عقده داشتند دیگر! ت بعد در مقاله‌ا می‌دادم ،می‌خورد و می‌رف
133
ک‌کرباسند!» همه سر و ته ی
ی دیگر از همکارانم گ و دلگری شدم .دل م به حا ل خود و بسیار ت دلتن خ به شد از ای ن پاس
ت قرار می‌گرییم. نی مورد قضاو تکه چطور -بی‌رحمان‌ه و با بی‌توجهی -ای ن چن س���وخ
ب ماند م چگونه یل در عج ت بودند .و ث جایز نبود ،چو ن دیدگاه‌ها با ه م متفاو ادام���ۀ بح
ک چلوکباب ،فکر و عقیده تکه می‌تواند با ی ی اس نی اندیشۀ نادرست ک هرنمند دچار چن ی ت نا ن و نمک ظ حرم ت حف ک نفر می‌تواند با تکی‌ه بر سن ی را بخرد .چگونه ی و باور دیگر
س از ک خربنگار توق ع داش���ته باش���د پ ی دارد -از ی -که در میا ن ما ایرانی‌ها جای‌ویژه‌ا
ف و تمل ق باش���د .نمی‌خواهم ش می‌کند تعری ش ب‌ر‌کاغذ تراو پلوخ���وری ،هر آنچه از قلم
ی جدابافته هستند ،در میانشا ن افراد نخال‌ه و غری مسئول بگوی مکه همۀ روزنامه‌نگارا ن تافته‌ها
تو ی فاس���د وآلود‌ه نیز ،باز انسان‌های درس وجود ندارد یا اش���تباه نمی‌کنند .در هر فضا
تو ی را به شهر یل ای ن انسان‌ها ه مگاه دچار اشتباه می‌شوند وافراد س���ال م وجود دارند ،و ت می‌رس���انن دکه ،چو ن ای ن خوانند‌ۀ جوان ،فکر می‌کنند می‌توانند آنها را با یک معروفی
ش بگمارند. ت خوی ب به خدم چلوکبا چهارشنب ه 18ژوئی ه 1984
ی زنا ن ای ن‌کشور برداشت‌ه شد گ تاریخی ،البته از دید مرد م امریکا ،برا ک‌گا م بزر باالخره ی ت متحده برگزید‌ه‌گردید .چه ت رئیس‌جمهور ایاال ی معاون ک ز ن به نامزد نی بار ی ی اول وبرا
ت‌کنند‌ه د ر‌کنوانسیو ن دمکرات‌ها به‌وجود آمده بود ،چه ی در میا ن زنا ن شرک ش���ور وهیجان اشک‌ها ریختند و چه شادی‌ه‌ا‌کردند!
ی و نه چن���دا ن ذوقزده به ای ن منظره نگاه میکن م و به صفح‌ۀ تلویزیو ن چش���م ب���ا ناباور
یلکه قیاف‌ۀ پریوزمند جرالدی ن فرارو ( )Geraldin Ferraroرا می‌بینم ،در دوخته‌ام .در حا ش دیدم یکه چند روز پی ک ز ن جوا ن ایران ش بسته است :چهرۀ ی ی نق ذهن م تصویر دیگر
ی و‌کبود بود ،از ش زخم ش نکرده‌ام .ز ن جوا ن،که س���ر و صورت و هنوز ای ن دیدار را فرامو ش‌کتک یل مهد تمدن ،از همسر ش و اینکه چگونه در امریکا و به‌قو ت پر غص‌ۀ زندگی‌ا حکای
ی ه م باز ت از رو ش به زحم ک خورده بو دکه دندان‌های می‌خورد ،سخ ن می‌گفت .آنقدرکت ی از او سؤا ل‌کرد م چرا این‌وض ع را تحم ل می‌کند،گفت« :به خاطر بچهها و می‌شدند .وقت
به خاطر آبرو».
134
ی آ ن ز ن و یل م ن در د ل برا ت بود و ی میکرد و شاد و سرمس خان م فرارو همچنا ن سخرنان نی مورد ظل م و ست م قرار می‌گریند ،می‌گریستم. یکه ای ن چن زنان‌بی‌شمار دیگر
ت شمار کگروه انگش رئیس‌جمهور شدن ،معاو ن رئیس‌جمهور شد ن و نخست‌وزیر شد ن ی
ی دارد؟ یادم نی زجر می‌کشند چه سود ی ای ن چن یکه ش���مار زیادی ،از ستم‌های زن ،هنگام
ی از همسرشا ن‌کتک ی از زنا ن امریکای ی خواند مکه تعداد زیاد ی پیش ،در مقاله‌ا میآید چند ک خورده وجود دارد تا آنها و ی به نا م پناهگا‌ه زنا ن‌کت ی مراکز می‌خورند و در هر ش���هر
ت از پنهانکاری ی هستن دکه از ست م به جا ن آمده و دس فرزندانش���ا ن را بپذیرد .این‌ه‌ا‌گروه
ظ ظاهر ک می‌خورند ،حف ی‌ک‌ه‌کت ظ آبرو در مقاب ل س���ر و همس���ر برداشته‌اند .آنهای و حف می‌کنند و د م بر نمی‌آورند ه مک م نیستند.
نی مورد تعدی ک ز ن -در ه‌ر‌گوش���ۀ دنیا -تنها به جر م ز ن ب���ودن ،ای ن چن یکه ی ت���ا روز
چ باری ی دیگر د ر‌گوش‌ۀ دیگر دنیا ،هی قرارگرید ،معاو ن رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر شد ن زن از دوش‌م ن بر نمی‌دارد. پنج‌شنب ه 19ژوئی ه 1984
ک رستوران ی افراد بیگناه را در ی ک‌کش���تار بی‌رحمان‌ۀ عده‌ا یکه خرب وحشتنا از لحظه‌ا
شه‌ر‌کوچ ی و سرخورده ،شنیده‌ا م تنها ی عاص ط مرد ک س ن یسیدرو ( )San Yesidroتوس تکه بشر ،از ی اس ی دو موهبت ت و آزاد ش بسته اس���ت :امنیت .امنی ک‌کلم‌ه در ذهن م نق ی ی آن ی آزاد ش در ای ن‌کر‌ۀ خاکی ،به دنبالش���ا ن بوده است .شاید آرزو ی حیات نی روزها اول
ت از هما ن دورا نکه یل امنی ی در د ل انس���انها ریشه دوان دکه محدود و اسری شدند .و زمان
ت‌کشید و‌کمرت به نتیجه رسید .پس ش بسیار زحم ی بو دکه برای بشر به غارها پناه برد ،هدف
ت داشنت ی‌کر‌ۀ خاکی ،با ای ن همه پیش���رفت‌و تمدن ،با در دس ی رو از هزارا ن س���ا ل زندگ
ت یافته ت دس ش،کدا م انس���ا ن د ر‌کدا م‌گوش‌ۀ دنیا به‌امنی ی و دان ت و آگاه ای ن همه امکانا یو ت و اکتشافات ،پیشرفت‌های‌علم ی می‌تواند ادع‌ا‌کن دکه با تما م اخرتاعا است؟ چ‌ه‌کس
س بشر ی برخوردار است؟ پ ی نسب ت حت ک امنی ی حقوقی ،از ی ش و را‌ه‌حل‌ها ی دان افزون
ی جوانان ش زده است؟ د ر‌گوشه‌ا ی به سر خود و همنوعان ف مخلوقات -چ‌ه‌گل ای ن اشر ی تلف ی‌کثری ا ز‌گرسنگ یگروه گ‌کشت‌ه می‌شوند؛ د ر‌گوشه‌ا ی جن و نوجوانا ن در جبهه‌ها ی می‌شود؛ ی زندا ن سرپ ت نرده‌ها ی انسان‌ها عمرشا ن در پش ی زیاد می‌شوند؛ د ر‌کشورها
135
ی ک را می‌گرید؛ بمب‌ها گ و‌کوچ ت بشر ،جا ن بزر ع دس ی اتومبیل ،ای ن اخرتا د ر‌گوشه‌ا
ت ه مکه از ی و قت ل و جنای نی هستند؛ دزد ی برای‌هم‌ه ساکنا ن زم گ دیگر ی تهدید بزر اتم
ت آ ن ناکجاآباد و آ ن مدین‌ۀ فاضل‌ه‌ک‌ه رسوالن س‌کجاس ت برنبست‌ه است .پ ی رخ چ جامعه‌ا هی
ش را ی طلیعه‌ا ش را می‌دهند؟ ماکه حت ی آنها اندیشمندا ن و فالسف‌ه نوید و پیامربا ن و در پ نی روز ه م ندیدیم! آیا هرگز فرزندا ن ما چن ی را خواهند دید؟
جمع ه 20ژوئی ه 1984
ت آن‌چنانی ،در میا ن خربنگارا ن و ی از مجال ی امریکا ،در یک ت ملک‌ۀ زیبای س لخ پ عک چا
ت تبدی ل به خرب او ل شد .خرب ای ن بو دکه خانم ف چند ساع ب ترکید و ظر مطبوعاتی‌ها مث ل بم
ت امریکا ،قب ل از رسیدن ی سیاهپوس نی ملک‌ۀ زیبای ونسا ویلیامز ( )Vanessa Williamsاول ت شده و عکس‌های ی لخ نی عکاس ی دورب ت دس���تمزد ،جلو به ای ن مقام ،در مقاب ل دریاف
نت عکس‌ها یافته ی فروخ ب برا س امروز را زما ن مناس س موقع‌شنا ی‌گرفت‌ه است .عکا سکس
ت خربی س ( )Penthouseه م به قو ل خودش ،به خاطر اهمی است .سردبری مجلۀ‌پنت‌هاو پ‌کرد‌ه است. ی‌گرا ن خرید‌ه و در شمارۀ ماه سپتامرب خود چا ای ن رویداد ،عکس‌ها را به‌بها
ت در مسابقه، ی چرا ،قب ل از شرک تکه خان م ملکه زیبای حاال س���ر و صدا بر س���ر ای ن اس���
یل را از وی ج مقا م او ی ش���ده اس���ت .می‌خواهند تا ب آبروریز س لخت‌گرفت‌ه و موج عک ی را دارند ،یادشان نی‌گزینش‌های ت در چن س شرک یکه هو س بگریند تا او و دیگر دخرتان پ
ی و فیلمربدار قدغن نی عکاس ت شد ن در مقاب ل دورب ت در مسابقه ،لخ باش���د قب ل از شرک س از رس���ید ن به مقا م اول ،آزاد هستند ب سخنا ن چننی‌برمی‌آی دکه پ اس���ت .البته از بازتا ی سالها به جم ع هرنپیشگان یکه ط ی می‌خواهند بکنند .چه بسیار ملکه‌زیبایی‌های ه‌ر‌کار یل‌گویا در این ی پیوسته‌اند و هیچ‌کس از آنها نرپس���ید چرا .و ت دو م لخت ی دس��� فیلم‌ها
ت تهوع‌آوری ت تا مسابقا ی نگاهداش ی بازار،گرا ن و دست‌نیافتن ش���رایط ،بای د‌کاال را برا ش مطاب ق می ل‌گردانندگان ت پربار باشد .ای ن دخرتا ن باید آ ی و ملک‌ۀ وجاه چو ن ملک‌ۀ زیبای
ب آنها را پرپو ل‌کنند .بهگمان ی طب ق برنامه بچرخند و جی ی‌کوک را بپزند و چو ن عروسک‌ها
گو ش بردگا ن نیست ،البته با رن ی جز بازار مکار‌ۀ فرو ی چیز دیگر ت زیبای م ن ای ن مسابقا ش آید! ق انسان‌های قر ن بیست م خو یکه به مذا لعاب
136
شنب ه 21ژوئی ه 1984
ف بود :در زمین‌ۀ سیاست ،در زمین‌ۀ ورزش، ی مختل هفتۀگذشته ،هفت‌ۀ پریوزی‌ها و باخت‌ها
ی و ناظر ،به ک تماش���اچ ی دیگر .به عنوا ن ی ی رویدادها گ و بس���یار در زمین‌ۀ هرن و فرهن
ب بود و بارها ی برندگا ن و بازندگا ن بسیار دقی ق شدم .آنچه برای م جال قیافه‌ها و واکنش‌ها
گ با باخنت ت به آ ن توج‌ه‌کرده‌ام ،شیوۀ برخورد مرد م ای ن فرهن ت در ای ن مملک ت اقام در مد
یل‌گا‌ه هم ی به هر آنچه پریامونما ن می‌گذرد نگاه میکنیم ،و ت.گرچه همۀ ما بابدبین اس��� ی‌کنیم. ش خوبی‌ها خوددار نمی‌توانی م از ستای
ش تحسنی‌برانگیزی ت و‌گنجای ف ما ایرانی‌ها ،در مقاب ل باخت ،ظرفی مرد م امریکا ،بر خال ی می‌شوند و نه ظاهر نت نه عصبان ت باخ ت قبو ل می‌کنند و در صور ب را راح دارند .برد رقی ت آنها ض‌کرد ن همراه با خشون ک و چان‌ه زد ن و اعرتا را از دست‌می‌دهند.کمرت شاهد چ ی از آنها ،با لب یکه می‌دانی م در د ل بازند‌ه چه می‌گذرد ،بسیار ی در آ ن لحظات هستیم .حت
ت را می‌پذیرند. ک می‌گویند و واقعی ت می‌دهند و تربی یگشاده ،به‌برند‌ه دس خندا ن و روی ف شده س می‌کند به او اجحا ی بازند‌ه همیشه احسا نی نیست .ایران قبو ل‌کنید در میا ن ما چن
ی و قابل ی اکتساب نی رفتار ی شده اس���ت .اگر چن اس���ت ،ح ق او را خورده‌اند یا پارتی‌باز
ش بگرییم. یکه یاد س همت ی است ،پ فراگری
ک 1984لوس‌آجنلس املپی ی بنشینی م و ش آمد تا -با بچهها و در جم ع خانواده -چند ساعت ی پی س از مدت‌ها فرصت پ
ش مسابقات ش مستقی م مراس م‌گشای ی را تماش‌ا‌کنیم! پخ ک برنامۀ تلویزیون قی همگی‌به‌اتفا
ش انتظار داش���تند و هواخواهانش س آنچه مخرتعان ک را می‌گویم .تلویزیو ن بر عک المپی
ی تفرق‌ه و قط ع ارتباط ی برا ی افراد خانواد‌ه‌ک‌ه نشد هیچ ،موجب ادعا می‌کردند ،وسیلۀ‌ارتباط ی سلیقه‌ها و ی پدر و مادرها با بچهها نیز ش���د! آ ن ه م به دلی ل ساد‌ۀ‌گوناگون ی و بیان فکر
ی‌کلی‌ۀ افراد ت برا ی بو دکه می‌توانس نی نسلها .در هر حا ل ای ن برنامه از موارد نادر فاصلۀ ب
ق نگاه دارد. ک اتا فی ی زیر سق ی مدتی‌طوالن ی باشد و همه را برا ب و دیدن خانواده جال
ی هم ت میدا د‌ک‌ه‌گفتگوی ی دس��� ی بازرگانی ،فرصت‌های ش‌گهگا‌ه آگهی‌ها ت پخ به برک ش مراس���م ی پخ ب بود! در جم ع خانوادۀ ما ،بیش�ت�ر صحبت‌ها -در البه‌ال درگرید .عجی
ی و دلخوری ت سرگردان ت حال المپیک -در اطراف‌ایرا ن دور میزد .از آغاز برنامه ،بی‌جه ی این دارم .هر لحظه از مراسم‌مث ل تون ل زما ن مرا از حا ل بهگذشته می‌برد .بچهها ه م‌گوی ک‌کرده‌اند و مرتب‌سؤا ل می‌کنند. س را در احسا -ایرا ن ه م استادیو م داشت؟
138
گ داش���ت :امجدی‌ه و استادیو م صدهزار نفری -آره داش���ت .تهرا ن دو تا ورزشگاه بزر
آریامهر.
ت میگی؟ -صدهزار نفری؟ راس
ت دیگه و مراس م مختلف ی در اونجا برگزار شد ،مسابقا ت آسیای ت میگم .مسابقا -بله راس
ب اینکه حاال سالگرد مرگشه. ی مث ل چهار م آبا نکه تولد شاه بود .عجی رسم
ش‌کنم .در یل م نکه نمی‌توان م فرامو ت می‌کنند ،یادشا ن نمی‌آید .و ب سکو بچهها با تعج ت و هجو م مرد م را به یاد می‌آورم. ی مس���ابقا ی برگزار تونل‌زما ن به تهرا ن می‌رو م و روزها
ی آشنا می‌گردم .به یاد محمد بوقی ی چهره‌ها بی‌اختیار در میا ن جم ع تماشاگرا ن به جستجو
ی «ایرا ن ایران» ش و فریادها ق چند دهنه‌ا ت ایرا ن و بو ی مس���ابقا می‌افتم ،عضو همیشگ
ت ندارند «ایرا ن ایران» را د م بگریند ،چه ال‌ک‌ه جرئ تماشاگرا نکه با او د م می‌گرفتند .حا یل است ،خیلی! ی خا ی دنیا خیل ی ورزش ی بچه‌های‌ورزشکارما ن در میدانها می‌کنند؟ جا
ی تحمل تماشای یک فوتبالیس���تها ،وزنه‌بردارها،کشتی‌گریها .یاد م میآید آ ن روزها ،حت
ی بچه‌های ی تماشا مس���ابقه را نداشتم .اهل ورزش نبودم ،هنوز هم نیس���تم .ویل دلم برا ک زده است .خدا می‌داند حاال در د ل یک‌یک ی س���کوی‌پریوزی -ل خودما ن -در باال
ی از جوانانشا ن را چند روز پیش آنها چه می‌گذرد و یا چه بر سرش���ا ن آمده اس���ت! یک
ک را پیدا نکردهاند، ت المپی ت در مسابقا تکه بچهها امکا ن شرک اعدا م‌کردند .دو دوره اس
ی دیگر در ایرا ن عقب‌گر د‌کرد‌ه است. ی چیزها ش ه م مث ل بسیار ک ورز بدو ن ش
ک شرک ت المپی ی از بچهها می‌پرسد« :ایرا ن در مسابقا از نو یک ت میکرد؟»
ت میکرد .بارها ه م مدا ل طال و نقره و برنز بردیم .ت و‌کشتی ،وزنه‌برداری! معلوم‌ه‌ک‌ه شرک ت میگی؟ -راس
ت میگم! -بله ،راس
ی‌کشور ف رژ‌ه می‌روند .با پرچمها ی مختل باز ه م س���کوت .حاال ورزشکارا ن‌کش���ورها ی ( )Iمی‌رسد .تی م عرا ق وارد میدا ن می‌شود. فآ ت حر خودشان -سربلند و با افتخار .نوب ت ایرا ن بود .نه؟» پسر م می‌گوید« :قب ل از اینا نوب
یل حاال مقاب ل اونه!» ق بود ،و ی ایرا ن‌کنار عرا خ می‌دهم« :بله .جا پاس ی چه؟» می‌پرسد« :یعن
گ میکنن ،خنگه!» ی دار ن با ه م جن ب می‌دهد« :یعن ی جوا پسر دیگر م با بی‌حوصلگ
139
یل است. ی ایرا ن ما خا ی می‌گریند .جا ی صد و چه ل‌کش���ور می‌آیند و در میدا ن جا تیمها
ی ببین م.گویند‌ۀ تلویزیون ی یا چهرۀ آشنای ی منتظر م نشانه‌ای ،اثر ی بچگانه‌ا باز هم‌با امیدوار
ی مختلف ،با یل لوس‌آنجلس ،از ملیتها ی از اها ال‌گروه در پایا ن مراس م اعال م می‌کند« :حا ی‌کشور خودشان ،وارد میدا ن می‌شوند». لباس‌های محل
ی ببینم». س محل ی با لبا نی اینها چند ایران می‌گویم« :شاید ب
ش در ای ن فکر مکه ی نیست .همه‌ا ی نمی‌یابیم .در میا ن آنها ه م‌کس هر چه می‌گردی م نشان ش‌کنم .د ر‌گوش���ه وکنار ذهن م دنبال ی خو چگونه‌د ل بچهها -و ش���اید خودم -را به چیز
ی امریکایی ی شرکت‌کننده‌ها نی یونیفورمها ی میگرد م و باالخره می‌گویم« :میدون سرنخ یکرده!» ی طراح ای ن مراس م رو یه ایران
ت میگی؟» باز ه م جملۀ« :راس
ح‌کرده: ی دیگه طر س شهردار را ه م یه ایران ی ایرانی ،لبا ت میگم! یه ارمن و جواب« :بله ،راس ح ایرانی». ی طرا امری بهادر
خ‌کوتا‌ه آنهاکه« :خوبه!» و پاس
ش بودم!» یل ای ن نه او ن خوبی‌ه‌ک‌ه دنبال ی می‌کش م و می‌گویم« :بله خوبه ،و آه
ض پسر م بلند می‌شو دکه« :نشد یه دفعه ی اعرتا حوصله‌ش���ا ن را سر برده‌ام ،می‌دانم .صدا
ی یه ی بر ی و مارو دلخور نکنی .حاال م حتم ًا میخوا حرف‌ایران‌رو بزنی م و تو غصه‌دار نش
ش بدی!» ی‌گو ی ایران ی وموسیق نوار بذار
تکه با شری اندرو ن شد ی اس ش بده م،گنا‌ه‌ک‌ه نکرده‌ام .ای ن نوای ی‌گو بله ،می‌خواه م آواز ایران و با جا ن به در رود .پریسا می‌خواند: ی پری فرزانه اال ا
مک ن منع م ز میخانه میخانه... ی‌کاغذ سفید می‌ریزم: ت میگری م و‌کاغذ را جلو می‌کش م و افکار م را رو قل م را در دس
ی هست؟ ع بامداد آیا امید طلو
ی خواهد رویید؟ ی بر سر شاخسار باز ه م آیا شکوفه‌ا در میان‌ۀ راه،
ی داغ، تخته سنگ‌ها
140
ی تاو ل زد‌ۀ ما ف پاها برک ق می‌زنند شال
و ا ز‌گا م برداشنت
بازما ن می‌دارند.
غمگینم،غمگینم،غمگینم.
میدان م‌ک‌هدستهایمان
ی را داشتند ی بیشرت ی سازندگ توانای و شانه‌ها
ش از ای ن را. ی بی ی سنگین یارا یل افسوس! و
ی‌ک‌همی‌توانستند ریسمانهای مدد راهما ن باشند ب دار چو ن طنا
گلوگاهما ن را فشردند
و راه را بر نفسها بستند.
ی خسته باشد ی دستها ت عصا آ نکه می‌توانس خار راه شد
و ما را بی‌گدار به درو ن رودخانۀ خروشان ی افکند ی را نوید نمی‌دهد. ی رهای که دریا ی تاو ل زده! ی پاها ا
ی فشرده! ی‌گلوها ا
ی انگشتا ن خشکیده! وا ب آورید، تا ب آورید، تا
ی باشد! ع بامداد ی طلو ی برا شاید امید
شنب‌ه 28ژوئی‌ه 1984
141
ت 1984 دوشنب ه 13او
ش آماتوری ،برای ک به پایا ن رس���ید و دفرت ای ن بزرگ‌تری ن روی���داد ورز ت المپی مس���ابقا
نت در آن ت داش ک شهر و اقام ک در ی ت المپی ی مسابقا چهارسا ل دیگر ،بسته شد .برگزار
ش نیاید .ای ن امکا ن امسال ی همه پی تکه شاید برا ی اس شهر به‌طور همزمان ،از وقای ع نادر
ث بر سر ای ن بو دکه المپیک ی ما به‌وجود آمد .یاد م میآید -چندی ن س���ا ل پیش -بح برا
ی در جها ن رو ی زیاد 1984در تهرا ن برگزار شو د‌که‌نشد .از آ ن زما ن تا به امروز دگرگونیها ی ی و آمد ن ما به ای نگوشۀ دنیا شد. ی از آنها منجر به جابه‌جای تکه یک داده اس
یکه در میان ی و وطن‌پرست ج روزافزو ن ملی‌گرای ی مس���ابقات ،همراه با مو در طو ل برگزار ب به ای ن نکت‌ه فکر میکرد مکه در ت ب‌ه‌کشورشا ن ش���ک ل میگرفت ،مرت امریکایی‌ها نسب ث پیوند و یکپارچه شد ن آنها و ی باع ی ویژه‌ا خ ملت‌ها ،همیش���ه رویدادها ی و تاری زندگ ک رویداد سرورآفری ش شور و هیجان‌وطن‌پرستان‌ه در بینشا ن می‌شود .در دورانی ،ی افزای ن
ی از ای ن قبیل ،مرد م را یکپارچه می‌کند .در ک رهرب ،بچه‌دار شد ن او و مراسم جی چو ن ازدوا
ص جمع ف خا ک هد ت ر‌ا‌گرد ی ی داخلی ،مل ی و یا حت ک دشم ن مشرتک‌خارج دورانی ،ی
ی و عرصۀ ی ورزش ت در می‌آورد.گاه ،میدانها ی عظی م و باقدر ت س�پ�ر می‌کند و به صور
ی دیگر از ای ن تجربیات ک می‌کند .یک ت را به هم‌نزدی رقابت‌هایی این‌چنین���ی ،افراد مل
خ ایرا ن هم ،بارها ط به‌آ ن است .در تاری ی مربو گ و آشفتگی‌ها ع جن -بدو ن شک -وقو
ی آ ن را ب‌ه‌گونه‌های ت بوده‌ای م و تجل ی از ای ن دس ت در مقاب ل پدیده‌های ی مل شاهد یکپارچگ
ی از نتایج ش هر با رکه بهگذشته نظر می‌افکندیم ،با افتخار و خشنود ف دیده‌ای م.کا مختل
ی از ت ایران ،در دوره‌های س نمی‌خوردی مکه مل ی یاد می‌کردی م و افس���و اتحاد و یکپارچگ ی لطم‌ه خورده است. ق و اتحاد ،به سخت تجرب‌ۀ اتفا ت 1984 سهشنب ه 14او
نی جوانا ن و نوجوانا ن امریکایی، ی در ب ث مفصلی ،دربار‌ۀ مشک ل خودکش در تلویزیو ن بح
ک مسئله حاد در جامعۀ امریکا شک ل می‌گرید تی رگری بود .ای ن پدید‌ه‌کم‌ک م دارد به صور
ث دستگریم س می‌سازد .آنچه از بح ی از پژوهندگا ن و پدر و مادرها را نگرا ن و دلواپ و سیار
ک از جوانا ن و نوجوانان ،به خاطر فضا و جو موجود در ش���هرهای ش���د این بو دکه هیچی گ در اما ن نیستند .خودکشی ،در میا ن ای نگروه سنی ،به دالیلی مختلف ،از ای ن بالی بزر
142
ی از ت باش���د.گروه زیاد ی ما پدر و مادرها بی‌اهمی خ می‌ده دکه ش���اید در نظ���ر او ل را ر
یکه رس���انه‌های ف خود می‌بینند ،از توجه ت تأثری آنچه دراطرا نوجوان���ا ن امریکایی ،تح
ی نشا ن می‌دهند ،ای ن عم ل را نه تنها ی و ودکش ت و‌کشتار و قت ل و دیگرکش ی ب‌ه‌کش همگان ی‌شوند. فجی ع نمی‌شمارن دکهگاه نیز تشوی ق به آزمود ن آ ن م
ت روزها، ت‌گذش ی و بی‌محتوا بود ن زندگی ،ا ز‌کسال ی از نوجوانا ن و جوانان ،از پوچ بسیار
ی می‌افتند .عد‌ۀ زیادی ،چون ی پدر و مادر و‌کمبود محبت ،به فکر خودکش��� از بیتوجه ی بسیار ناچیز می‌بینند و نمی‌توانند ش زندگ ت و‌کش���اک ت را در میدا ن رقاب امکا ن موفقی
س می‌شوند.گروهی ی و بدو ن آینده بسپارند ،مأیو ط و قسط ی متوس ک زندگ ت ن ب‌ه‌گذرا ن ی ک مانع نی برخورد با ی نیز،که دانش‌آموزا ن یا دانشجویا ن فعا ل و پرکار و ممتاز هستند ،در اول س می‌زنند. ی را ندارند ،واپ نی سرخوردگ یلکه از خود توق ع چن ت درسی ،در حا یا شکس��� ی یا ک هیجا ن واگریدار ،از خودکش ی هستند،که به پریوی‌از ی باالخره آخری ن‌گرو‌ه‌کس���ان
ی در ذهنشا ن‌کاشت‌ه می‌شود. ی بذر چننی‌فکر ت یا همسایه یا خویش ی دوس اقدا م به خودکش
ی می‌تواند واگریدار باشد. ک بیمار ی نیز مث ل ی بنا بهگفتۀ پژوهشگران ،خودکش
ی و دلشوره .آیا این ک دنیا نگران ک س���ؤا ل جدید و ی ث م ن ماند م و هزار و ی در پایا ن بح
ی خود می‌خواهند ا ز‌کا‌ه،کوه ت همیشگ ت یا امریکایی‌ها طب ق عاد ی اس یک‌مشک ل اساس بسازند؟
ت 1984 چهارشنب ه 15او
ی به جرالدی ن فرار و‌گ ری‌کرد و از ای ن بانو،که به‌عنوان ب روزنامه‌نگارا ن امریکای باالخره قال
ی به دستشا ن افتاد. ب شده است ،نقط‌ۀ ضعف ی انتخا ت ریاست‌جمهور نی ز ن نامزد معاون اول
ی خان م فرارو ،احتما ل تقلب ت از مشک ل مالیات تکه همه جا صحب ک ماه اس ش از ی اال ن بی
ش نداد ن سود ی و‌گزار ی پنهانکار ف برا ی مختل نت مالیات ،درگریی‌ها ی‌کمرت پرداخ او برا ش به ادارۀ مالیا و درآمد خود و همسر ت است.
ی با ز‌کردن ش برا ت و همزما ن با تال خان م فرارو ،در بدو ورود به جوالنگاه ابرمردا ن سیاس
ت نیز آشنا شد .تا ی جها ن سیاس نی تجرب‌ۀ ناهمواریها ی خود و زنا ن دیگر ،با اول ی برا جای‌پای
ت عادی ،خونسردی ی حال نی تلویزیون ی دورب یکرده و هنوز جلو ب باز ش را خو امرو ز‌که‌نقش ی می‌کند به همه بفهماند به آنچ‌ه‌کرد‌ه است ظ‌کرد‌ه است .سع ش را حف و چهرۀ‌خنده‌روی
143
ک سیاستمدار قرن ی انجا م نداده است .خالصه آن‌گون‌ه‌ک‌ه از ی ایما ن دارد و‌کار اش���تباه
بیست م انتظار می‌رود ،حفظ‌ظاهر می‌کند .آیا موف ق خواهد شد؟ هنوز معلو م نیست! ای ن روی
ی در زما ن تالش تکه شای د‌کم رت‌کس ب اس��� ی و مقا م و منص ت و پریوز دیگر س���ک‌ۀ موفقی ی دو م سکه با خشونت ی به آ ن فکر می‌کند .در جهان‌سیاست ،متأسفانه رو ی دسرتس برا
ت ویرانگر شهرت ش زده می‌شود .مردا ن و زنا ن زیادی ،بدو ن توجه به قدر ی نق و بی‌رحم
س آن ک و بی‌احسا ت،گا م به ای ن میدا نگذاشتهاند و در زیر چرخهای‌همیش‌ه متحر و موفقی
ی با ی بودن دکه از چند و چو ن رویاروی یکه دوا م آوردند و ماندن د‌کسان خورد شده‌اند .آنهای
ی ای ن رهروان ک تماشاگر ،برا ای ن پدیده آگاه بودند .در هر حال ،آد مگاه دلش ،به عنوا ن ی
ب می‌سوزد. جاه‌طل
پنج‌شنب ه 16او ت 1984
ی احمدی ،هرنمند دیرین‌ۀ رادیو و تلویزیو ن و سینما و تئاتر ایران، خ رب‌کوتا‌ه بود و تأثرآور .تاج
یلکه ی سرطان ،در س ن 49سالگ در اثر بیمار ی درگذشت :در پاریس ،دور از وط ن و در حا
ش برای ت بیان ی خود و قدر ت از نریو ی پا ایس���تاد ن داش��� یکه توا ن رو تا آخری ن لحظات برآوردن‌فریاد خش م بهر‌ه میگرفت.
یو ی شاد و سراسر شوخ ح جمعه‌ها بود ،برنامه‌ها ی به یاد آورند‌ۀ صب ی احمد ی تاج صدا ی از افراد ش،که چو ن فرد ی همۀ ما بودند و اجراکنندگان ی عاد ی از زندگ ی‌ک‌ه‌گوشه‌ا خنده‌ا
خانواده ،در اتا ق نشیم ن خانه‌ها جا داشتند.
پ لندن ،دفرتچۀ سال‌های زندگی ک خ رب‌کوتا‌ه د ر‌کیها ن چا توی ی درگذش ی احمد تاج ی دیگر از ش خو د‌گفتم« :باز ه م یک هرنی‌او را بس���ت .آ ن رو ز‌ک‌ه ای ن خ�ب�ر را خواند م پی
ی خواهد ی بر جا گ‌گور ی سن ی بر رو ی از او تنها نام ت و به زود هرنمندا ن ایرانی‌درگذش
س هستیم! هرنمندانما ن را تنها هنگامی ت چه‌فراموش���کار و قدرناشنا ماند و بس ».ما مل
س از آ ن دیگر ی و تماشا فراه م می‌آورند و پ ح و سرگرم می‌خواهی مکه برایما ن وس���یل‌ۀ تفری
س ی بود! در هما ن روز ،رادیو خرب داد ه���زارا ن ت ن از هوادارا ن الوی ف عجیب هی���چ .تصاد ی بر سر ش و ب‌ا‌گردهمای گ او را -در زادگاه نی سالگرد مر ی خوانند‌ۀ امریکایی ،هفتم پریسل
ی مرد م امریکا ش برا گ او می‌گذرد و هنوز نام ت س���ا ل از مر خاکش -به یاد آوردند .هف نی خواهد بود. ت و مطمئن مکه سال‌های زیاد دیگری‌نیز چن ی اس ک نا م زنده و به‌یاد ماندن ی
144
ش چه انداز‌ه از ای ن مرد م محبت‌و قدرشناسی ت و محبوبیت خدا می‌داند در طو ل عمر و شهر
ی می‌شوند. ی سرشناس ی یا هرنی ،چهره‌ها ت استعداد ادب یکه به برک دید! نه ا وکه هم‌ه‌کسان
ت می‌ستایی م و نه یل هرنمندا ن ما چطور؟ آنها را نه در طو ل عمرشان ،آ ن چنا نکه الز م اس و ی یاد میکنیم. س از مرگشان ،به شایستگ پ جمع ه 17او ت 1984
باالخره محاکم‌ۀ آقا ت داورا ن رأی ی جا ن دولرئا ن ( )John Deloreanبه پایا ن رسید و هیئ ی از اخبار رادیو و تلویزیو ن و یکه دو س���ا ل تما م بخش‌های زیاد ی او داد .مرد به‌بی‌گناه
ی ()FBI ی اف‌بی‌آ نی مخف ی دورب یلکه جلو ص داده بود ،در حا ت را به خود اختصا نشریا
ی یک ک معامل‌ۀ‌کال ن مواد مخدر اعال م‌کرد‌ه بود ،با سربلند ی خود را برای‌انجا م ی آمادگ
ش سال م بریو ن آمده باشد، ش آزمای یکه از آت قهرما ن تربئ‌ه شد .آقای‌دولرئان ،چو ن سیاوش ت و خنده‌کنا ن اعال مکر دکه پریوز شده است .در تما م طو ل برگزاری ال‌گرف س���ر خود را با ط بست مکه امکا ن ندارد ی شر ش با دوست ی پی ی چند ای ن محاکمه ،منتظر نتیجۀ آ ن بودم‌و حت
ت و قهرمان ب دولرئا ن محکو م شود .وی ،از نظر امریکایی‌ها ،تما م عوام ل محبوبی ای ن جنا
ش حرکات ،وکیل شد ن را با خود داشت :قیاف‌ۀ ح ق به جانب ،باالی‌بلند ،همسر زیبا و خو
ی اف‌بی‌آی ی دوستان‌ۀ تلویزیو ن و باالخره نفرت‌مرد م از مأمورا ن مخف بسیار مربز ،دوربینها ی بچگانه‌شان .باوجود تما م ای ن عوامل ،آقای ی احمقان‌ه و رودست‌خوردنها با تجسس���ها
ت فشار زیاد و در اثر تهدید ،حاضر بکن دکه ،تح ت داورا ن را مجا ت هیئ دولرئا ن توانس���
ت تا یک ی قبو ل‌کرده‌اس ت بیگناه ی ادع‌ا‌کرد در نهای به مذاکر‌ه با مأمورا ن شده است .و
نی را انجا م دهد و ای ن ماد‌ه را به دست‌دالالن ی خرید و حم ل‌کوکائ معامل‌ۀ چند میلیارد دالر ً ی به ای ن معامله نبود!! اص�ل�ا راض بده���د تا بچهها ی مرد م را معتا د‌کنند ،واال وجدا ن او ک‌گر م ماد‌ۀ مخدره ،می‌گریند و سالها به نت ی ک نفر را ،به اتها م داش عدالت‌را می‌بینید؟ ی
ی بوده است ،بیگناه ی با ارقا م نجوم ی را،که در حا ل انجا م معامله‌ا زندا ن می‌اندازند و دیگر می‌شناسند و رها می‌کنند.
ت 1984 شنب ه 18او
یل میکرد و او س از او س���ؤا ت مش���غول .ه‌ر‌ک از تهرا ن آمده بود و در میا ن جم ع به صحب
145
ی مطاب ق می ل و خواست‌ه یا صالح ت به همۀ سؤالها جواب ی داش ی به ای ن امر آشنای ه م‌ک‌ه‌گوی ث‌گر م و‌کام ً ی مردم، ی بود :مس���ئل‌ۀ جنگ ،سیاست ،وض ع اجتماع ال جد خود میداد .بح وض ع زنا ن و...
ی را نداش���تند ،از همان ی جد ی ه م حا ل و حوصل‌ۀ‌گفتگوها چن���د ت ن از مهمانا نکه خیل
ک تازه چی ب قرار می‌دادند و می‌گفتند« :جو او ل و هرچند دقیقه یکبار ،مسافر را مخاط یل آ ن چند نفر دست‌بردار نبودند خ میداد« :بعد ًا برایتا ن می‌گویم ».و آوردی؟» او هم‌پاس
ق نمی‌کر دکه ،در ب از او جوک‌می‌خواستند .می‌خواستند بخندند و برای‌شان ه م فر و مرت
ی نیشدار،گاه تنها ی و طنز و لطیف‌ه و‌گفته‌ها حا ل حاضر ،در ایرا ن چه‌می‌گذرد.گر چه شوخ
ی از حد می‌گذرانند و ی ایرانی‌ها راست یل برخ تکه امکان‌مبارز‌ه ندارد ،و ی اس ش ملت واکن
ج سال ی و جوک‌می‌پردازن دکه به اقرار خودشان ،تصور می‌کنند وقای ع پن آن‌چنا ن به شوخ یلکه نبود! ک بود -در حا ک جو ش ه م ی پی
ک میخواستی؟ ای ن ه م یک ی از پرسش‌کنندگا نکرد و‌گفت« :جو ت مسافر رو به یک عاقب
ب به سه سلسل‌ه تقسی م شده‌اند :سامانیان ،اشکانیان س از انقال ت اول .ایرانی‌ها پ ک دس جو ب م ن و شما به سر و ساما ن رسیده‌اند؛ و صفویان .سامانیان ،آن‌هایی هستن دکه در اثر انقال
گ و جبهه‌ه‌ا‌کشت‌ه شده‌اند و‌کاری تکه فرزندانشا ن در جن ت بدبخ ی از مل اشکانیا ن،گروه
ف نا ن و برنج ی عمرما ن در ص نت ندارند؛ صفویا ن ه م بقیۀ ما هستی مکه روزها ک ریخ جز اش و روغ ن می‌گذرد .حاال اگر دلت‌می‌خواهد بخند!» ت 1984 دوشنب ه 20او
یل‌گا‌ه در اثر مشاهدات ی زنانه مردان‌ۀ مسائ ل یا بحثها مخالفم ،و گرچه م ن همواره با تقسیم‌بند ت زنانه و مردان‌ه مورد ی را به صور ش میآید ناگزیر میش���و م پدیده‌ا یکه پی و برخوردهای
تکه ی اس ت و نقش‌پذیر توجه قرار دهم .از جملۀ ای ن مسائل ،امکا ن تغیری روحیه و شخصی ت جلوه می‌کند .در چند سا ل اخری، نی زنا ن و مردان ،متفاو ی چش���مگری -در ب -بهگونها
یکه نب و ضرر سغ گ میزبا نکشیده شده‌اند و با احسا ی فرهن ت به سو ی با سرع مردا ن ایران
ت هستند. در همه به وجود آمده است ،در صدد جربا ن مافا
ی در میا ن ایرانیا ن صحبت ت و مس���ائ ل خانوادگ ی روانشناس���ی ،در زمین‌ۀ مشکال با بانو ی آنی ،چهاراسب‌ه می‌تازند ب لذتها یکس ی در پ می‌کردم .او نیز با م ن مواف ق بو دکه مردا ن ایران
146
ف آمده‌ان دکه -سر ب به شع ی غر گ وحش ت ز ن و مرد در فرهن ی معاشر و آن‌چنا ن از آزاد
نی استدالل ،خانم ی سرپده‌اند .با تکی‌ه بر هم ت فراموش از پا نش���ناخته -همه‌چیز را به دس نی ی و بگومگو ب ی ایرانی ،نارضای ی در میا ن خانواده‌ها س از ازدیاد روزافزون‌جدای روانشنا نی زنها سخ ن می‌گفت. ی در ب ی و احساس‌بدبخت ز ن و شوهرها و افسردگ
ی نیز به صورت ی دیگر ی به جامعۀ ایرانیا ن مهاجر است .نشانه‌ها همۀ ای ن نشانه‌ها ،هشدار
نی می‌آمد تا چه رسد به باورش- ش ه م برایما ن سنگ ی -که تصور ی و جسم ی روان بیماریها در حا ل بروز هستند.
ت می‌کردم ،با س صحب ک پژوهشگر جامعه‌شنا یکه با ی یاد م میآید چند سا ل پیش ،هنگام
ی میکرد ج ا ز‌کشور پیش‌بین ی خار ت را در مورد جامعۀ ایران ت همۀ ای ن مشکال ت دق نهای
یکه در بارۀ جوام ع مهاجر انجا م شده بود،گریز از آ ن را نیز تقریب ًا و بر اس���اس‌پژوهش���های ی فکر میکن م ما ایرانی‌ها با ی بچگانه‌ا یل م نکه همواره با خوشبین غریممک ن می‌خواند .و نی مسائلی ت میکرد م و می‌گفت م جامعۀ ما دچار چن ت با اومخالف ق داریم ،به‌شد دیگرا ن فر
ی بسیار پایبند هستیم ،نه مردانما ن از ی خانوادگ نمی‌شود .می‌گفتم« :ما ایرانی‌ها به‌ارزشها ف‌کشید‌ه خواهند راه بدر می‌روند ،نه زنانما ن عصیان‌زده‌می‌شوند و نه جوانانما ن به انحرا شد».
ب به خود ت را باو ر‌کن��� م و مرت ی نمی‌خواه م ای ن واقعی ت و سرس���خت هن���وز ه م با لجاج می‌گویم :انشاءالل‌ه‌گرب‌ه است! ت 1984 سهشنب ه 21او
تکه در امریکا ،روز بهروز از ی اعال م‌کرد‌ه اس ی د ر‌گزارش ی -آموزش ک مؤسس���ۀ پژوهش ی
ک،کمبود معل م می‌تواند به صورت تعداد آموزگارا ن و مربیا ن‌کاست‌ه می‌شود و در آیندۀ نزدی
نت نسل ب می‌توا ن تحلی ل رف ی برو ز‌کند .از مفهو م ای ن مطل ح مل ی در سط ک مشک ل جد ی
ی لذت ت خود و دیگران ،برا ی رضای س‌کر دکه دیگر حاضر نیستند ،برا انس���ان‌هایی را ح
یو ح جوان‌ترها ،ازخودگذشتگ ش فکر و رو ی می ل به پرور ی ارضا ش نس ل بعدی ،برا آموز ی‌کنند .معمو ً ب می‌شون دکه از انجا م‌کار ،توقع ی جذ ی شغ ل معلم ی به سو ال افراد فداکار ت خاطر حاص ل از یل رضای ی ندارند و‌گرچ‌ه‌گذرا ن زندگیشا ن از ای ن راه است ،و ش ماد پادا
چ دوره‌ای، ی و در هی چ‌کشور ب ارزنده‌تر و واالتر است .هرگز در هی ای ن‌کار برای‌شان به مرات
147
ی ثروتمند و پولدار نش���ده و همواره ه م در ای ن راه خو ن جگر ی از راه معلم چ آموزگار هی
ی را همچنا ن یک خورده و با درآمد بس���یار ناچیز آ ن س���اخت‌ه است .آنچه تا به امروز معلم
س چه بر سر ای ن انسان‌های ی طبع‌است .پ س و واالی ت نف نی عز حرف‌ۀ با اعتبار می‌کند ،هم
س شوند؟ تکه از طال بود ن خود پشیما ن شده‌اند و می‌خواهند م ارزشمند آمده اس چهارشنب ه 22او ت 1984
گ امریکا را بیامرز دکه گ و وارن ی رن ت چهار ساله و ای ن‌کنوانسیونها خدا پدر ای ن انتخابا
ی در ای ن‌کشور به وسیل‌ۀ خود ی و دیگرسانس���ور ت وجود آنها ،س���د خودسانسور به‌برک ب دوگان‌ه،گاه ی احزا ی شکست‌ه می‌شود .در ای ن دوران ،رقبا دست‌اندرکارا ن و رهربا ن سیاس
ی راکه ب و رهرب ت می‌یابند تا حز ی مس���تقل ،فرص ت ی‌ا‌گروهها ب اقلی هم‌طرفدارا ن احزا
ی قرار دهند .در ت به زیر انتقاد بکشند و مورد بررس ت بوده اس چهار سا ل بر صدر حکوم
ت یا ک حکوم تی ف و قدر ط ضع ی در بیاورد و نقا ای ن میان ،اگر ملت‌بخواهد سر ا ز‌کار که ما ایرانیهانی باشد ی امکان‌پذیر است .اگر انسا ن بدب ب را بشناسد ،ای ن امر به‌راحت حز
ی دولت ی رسم ت به‌بیانیه‌ها و اعالمیه‌ها و مصاحبه‌ها ت هستی م -اگر انسا ن نسب به ش���د
ی داریم -باز ه م نمی‌تواند در مقابل ناباور باشد -که ما ایرانی‌ها در ای ن‌کار سابقه‌ای‌طوالن
ت بماند .در ای ن سال، ی می‌گذرد ،بی‌تفاو ک دورۀ ریاست‌جمهور آنچه در آخری ن س���ا ل ی
ی حزب‌جمهوریخواه ت دیدی م و د ر‌کنوانسیو ن‌کنون ب دمکرا همنی‌گون‌ه‌ک‌ه د ر‌کنوانسیو ن حز ی خود ب اعتبار بیشرت برا ت‌کس ش هستیم ،همۀ ناگفته‌ه‌ا‌گفت‌ه می‌شود و رقبا در جه شاهد ب مرد م می‌شود امکان ض آنچه‌نصی ی نمی‌گذرند .در عو ف دیگر ا ز‌کوچک‌تری ن نقط‌ۀ ضع
ت‌که‌اگر رئیس‌جمهورشان ی اس س غرور ی بیشرت و احسا ش و آگاه نی‌گفته‌ها ،آموز مقایس‌ه ب تکه نهایت ًا رهربا ن را در ی نیس را نپس���ندند ،می‌توانند او را تغیری دهند .آیا ای ن هما ن قدرت
ت منافع ی در جه مقاب ل مرد م مس���ئو ل می‌کند و آنها را وادار میس���از دکه خواهی‌نخواه
ی خودکام‌ه ش���دن ت ملت ،جلو ی در دس��� نی قدرت ت خود قد م بردارند؟ آیا وجود چن مل ت بشوند را نمی‌گرید؟ نی مل ت به داما ن هم ش مجدد باید دس ی‌گزین یکه می‌دانند برا رهربان ث نمی‌شود آنها از ت خود باع نی سرنوش ت داد ن مرد م‌کش���ور در تعی از همه مهم‌تر ،دخال
ی انتقادی ،به آنچه در اطرافشا ن می‌گذرد ب مسئولیت‌نکنند و همواره با دید نت سل خویش
نظربیفکنند؟
148
ت 1984 پنج‌شنب ه 23او
ت و نتیجۀ یک ی‌گذاش��� ی بر جا یکش���ته و زخم ب در تهرا ن تعداد زیاد ک بم انفجار ی
ک در ی انجامی دکه بیش��� یگروه ی زندگ ت خش���مگینانه ،ب���ه بها ی و مخالف انتقامجوی کگروه یا یک ک رژیم ،ی ض به ی ی ه م وجود داشت .ای ن شیوۀ اعرتا میانشا ن افراد بیگناه
ف را توجی‌ه می‌کند؟ آیا یک ی قر ن اخری به شمار می‌رود،کدا م هد ت،که از پدیده‌ها حکوم
ی را به خطر بیندازند و عده‌ای ف خود جا نگروه یا چند نفر ح ق دارند در راه آرما ن و هد
ش به بهای ت آوردن ک خواست‌ۀ معقو ل ه م باشد ،به دس نت دهند؟ اگر آ ن آرمان ،ی را ب‌ه‌کش
ک هدف ف ه م ی یکه هد ی به هنگام س وا ی برآ ن نیست .پ جا ن چند ت ن دیگر ،مهر تأیید
ی باشد. غریانسان
ت،کدام خ شده اس ی قاتال ن ه م منسو ت اعدا م برا ی ا ز‌کشورها ،مجازا یلکه در بسیار در حا ت خود آد م بکش���ند؟ ی نش���ا ن داد ن حقانی ک عده اجازه می‌دهد برا ق و منط ق به ی اخال
نت جان ک انسان ،ح ق‌گرف ش می‌رون دکه به ی ی از حقوقدانا ن و پژوهشگرا ن تا آنجا پی بسیار ض می‌کنند .پس ی‌کند ،اعرتا یکه می‌خواهد اقدا م به خودکش خود را هم‌نمی‌دهند و ب‌ه‌کس ی دیگرکشی‌را ،آنه م با ای ن شیوۀ ناجوانمردان‌ه می‌پذیرد؟ چ‌ه‌کس
جمع ه 24او ت 1984
ی آنها ی از ویژگی‌ها ت نکنم ،همواره به یک ت امریکایی‌ها حساد چ صف ت به هی م ن اگر نسب
ی هستند. ت و بی‌عقده‌ا ت نگاه میکنم .ای ن امریکایی‌ها مردما ن واقع‌بنی ،بسیار راح با حسر ی غریممک ن است. ی ایران ی م ن و شما ش برا ب‌کنار می‌آین دکه تصور با خودشان‌آنقدر خو
س می‌پوشد و ی ه م باشد ،هما ن طور لبا ک عدد سه رقم ش -ب‌ه‌کیلو -ی ی اگر وزن امریکای ش از البه‌الی ی چشم‌های ت پری ی اندا م است .اگر از شد ش میکن د‌ک‌ه‌گویی‌قهرما ن زیبای آرای
ص جانانه در میا ن جمع ک رق س‌کند ،ی یک���ه هو نی و چروک‌ها پیدا نباش���د ،در صورت چ
س نخوانده‌ا م و دبریستا ن را زود ره‌ا‌کردم .اگر می‌کند .اگر تحصیلکرد‌ه نباشد ،می‌گوید در
تو ی اطالعا ی آ ن را عنوا ن می‌کند و اگر در زمینه‌ا ی نداشت‌ه باشد ،به‌راحت یل مناسب وض ع ما
ش نمی‌شو دکه بگوید« :نمی‌دانم» .حاال به خودما ن نگا‌ه‌کنید :سر ی نداشت‌ه باشد عار آگاه
ی میکنیم ی است .در بار‌ۀ‌گذشت‌ه زیاده‌رو ی یا خودبزرگ‌بین تا پایما ن پر از عقد‌ۀ خودکم‌بین
تو نی در ایرا ن بسته شده اس و در بارۀ امروز شکسته‌نفسی .حاال ه مکه دیگر دفرت زندگی‌پیش
149
یو ی دور را غریواقع ت‌ک‌ه‌گذشته‌ها ش آمده اس ی پی ی بهرت ی نیست ،فرصت‌ها بدا ن دسرتس
امروز خودما ن را غریواقعی‌تر ببینیم .دیروز ،همه در مدرسه شاگرد او ل بودیم ،همۀ آقایا ن در ی خود را ی پولدار بودی م وتما م دارای ب بهرتی ن پست‌ها بودند ،همه در ایرا ن خیل ایرا ن صاح ت به د و‌کیلو ی هستیم ،نسب ت دادیم .امروز ،از هیک ل و ظاهرما ن ناراض ب از دس در اثر انقال
تکنی م خود را بی‌سواد می‌خواهیم ی صحب اضافه وزنما ن عقده داریم ،اگر چند زبا ن خارج ک‌کلب‌ۀ فقریان‌ه و درویشان‌ه است .به زبا ن ساده‌تر ،ما در هر زمینه دچار و خانه‌ما ن همیشه ی ع عقده هستیم :چه جم ع اضدادی! ک نو ی شنب ه 25او ت 1984
ی دیدگاه ی میکرد بهگونها س سع همۀ افراد خانواده دخرت جوا ن را دور‌ه‌کرد‌ه بودند و ه‌ر‌ک
ی تازه قرار ک آش���نای ی ابرا ز‌کند .دخرت در آس���تان‌ۀ ی ی زناش���وی و نظر خود را در بارۀ زندگ
ی نا م دارد .در انتخاب ت ایرانی -خواستگار ح خودما ن و در س���ن تکه-به‌اصطال داش��� ح جوا ن و تشنۀ ش بس���ته بود .از یکسو ،رو ش نق ی در ذهن ت و سؤاالت‌زیاد تردید داش���
ی با ی خواستگار ی و سنت س شیوۀ قدیم ج بر اس���ا ب میزن دکه ازدوا ش به او نهی آگاهی‌ا
ت آزاد با ی او را از معاشر ش خانوادگ ت و آموز ی دیگر ،تربی ی امروز نمی‌خواند ،از سو زندگ ج در ایرا ن می‌گذرد ی رای ب شیوه‌ها ب خانه‌و در قال پسرا ن من ع می‌کند .آنچ‌ه‌ک‌ه در چارچو ی را هم یل نتیجۀ معاش���رت‌آزاد دخرتا ن و پس���را ن غرب ی مطمئ ن نمی‌آید ،و ش خیل به نظر ی و آسای ی خوشبخت ی برا پشتوانه‌ا ش آینده نمی‌داند.
ی بسیار ی فرهنگ ی و دوگانگ می‌گوید« :شما پدر و مادرها فکر می‌کنید در اثر ای ن جابه‌جای
ی را ما جوانا ن دیده‌ایم .ما نس��� ل جوا ن قربانیان یلکه لطم‌ۀ واقع ضرب���ه‌خورده‌اید ،در حا
ب جدید برایما ن راحت ب شما می‌گنجی م و نه قال گ رویداد اخری هستیم ،چو ن نه در قال بزر یگ ری‌کرده‌ایم». ی بزرگ ف هستی م و بر سر دوراه است .سرگردا ن و بالتکلی
ک از ما نمی‌توانست ی او هیچی ت و ح ق داشت ،در مقاب ل ای ن استدال ل منطق ت میگف راس
یلکه در میا ن چهار رویداد حرفی‌بزند .هیچ‌کدا م از ای ن دو ش���یو‌ه دلخوا‌ه نیس���تند .در حا
ن ق در اختیار انسا ج و طال ق و مرگ) تنها ازدوا ی انسا ن (تولد ،ازدواج ،طال ی زندگ اساس یل باز ه م از بازی ی اختیار را در می‌آورد ،و ب همس���ر ادا ت وگر چه انسا ن در انتخا اس���
یو ی چو ن دوگانگ ت در اما ن نیست .حا ل ببینید اگر در ای ن بازی ،عوام ل دیگر سرنوش���
150
ی مسری ی ه م اضافه شود ،چقد رکار را مشکل‌تر می‌کند .جوانا ن ما به راست ی فرهنگ سرگردان ش دارند. ی در پی پیچیده‌ا دوشنب ه 4سپتامرب 1984
ک روز تعطی لکه امریکایی‌ها ی بعد از ظهر روز دوشنب‌ه چهار م سپتامرب است .ی ت دو ساع
ی لوئیس بر آن‌نا م رو ز‌کا ر‌گذاش���ته‌اند .مقاب ل تلویزیو ن نشس���تها م و به چهرۀ خس���ت‌ۀ جر
ی خود ی دو پا تکه ای ن بشر رو ت اس ت ساع ( )Jerry Lewisنگاه میکنم .حدود بیس���
ت و موهای ی ق���وی ،ب‌ا‌گری م صور ایس���تاد‌ه و در مقاب ل دوربینه���ای‌تلویزیون ،نورافکنها
س میکن دکه برای ش می‌کند ،التما ی از مرد م تقاضا می‌کند ،خواه س رس���م ب و لبا مرت
ی ام.دی ی بیمار ک‌کنند تا هر چه‌زودتر مداوا ی او پو ل بفرس���تند وکم سازما ن پژوهش���
ش -در دوران یکه سالها پی س،کمدین ی لوئی ت شود .جر ( )Muscular Destrophyیاف ی فراوا ن بر لبانما ن‌کاشت ،در این‌برنام‌ۀ‌گردآوری ی از ما -خنده‌ها ی برخ ی و نوجوان جوان
ت را نشانمان ت حقیق ی ( )Telethonدیگر ما را نمی‌خنداند بلکه چهرۀ زش اعان‌ۀ تلویزیون ی بر بدنمان ت برنامه‌اش ،چندی ن بار ما را تکا ن می‌دهد و مو ک ساع می‌دهد .در طو ل هر ی
یل چرخدار نشسته‌اند و در چشمان ی صند ی مث ل دست‌ۀ‌گ ل،که رو ت می‌کند .بچهها راس��� خ و‌گزند‌ه است ،ترا اندوهگنی ج می‌زند و خنده‌هایشا ن تل ی مو غمبارش���ان‌امید و ناامید
ش را می‌شنوی ،در دل ی یا سرگذشت ی از ای ن بچهها را می‌بین می‌کنند .هر با رکه چهرۀ یک
دعا میکن ت را سال م نگاه دارد .آیا د ر‌کنار ای ن دعا و نیاز ،آنقدر توان یکه خداوند فرزند
ی و پیشقدم ی باال بزن ی ازای ن هزارا ن هرنمند و انسا ن واال -دست ی -که چو ن یک پیدا میکن ی غری از فرزند خود ه م بشتابی؟ س دیگر ی و به فریا دک ی خری بشو راه
ی میش���ود .رکورد سال‌های ی دالر جمع‌آور ی و دو میلیو ن و اند در آخر برنامه جمع ًا س��� ی می‌کند- ش سنگین یلکه چانه‌ا س -در حا ی لوئی ت و چهرۀ خست‌ۀ جر پیش‌شکست‌ه شده اس ش را ک می‌ریزد و از مرد م تشکر می‌کند .همۀ اطرافیان ی شکفت‌ه می‌شود ،اش با لبخند پریوز
می‌بوسد و از نتیج‌ۀ‌کار خود خوشحا ل به نظر می‌رسد.
تکه به ت پانزده روز اس ی در دل م بیدار میش���ود .مد ت عجیب س حس���اد در آخر برنامه ح ی شده است ،پیش یل بزرگ ی،که دچار مشک ل ما ک هرنمند ایران یی ی برا تقاضای‌دوس���ت
ک نفر یی ی نمونه حت ک خواسته‌ام .برا ت درا ز‌کرده‌ا م و از آنه‌ا‌کم چندی ن و چند نفر دس
151
ی.کاش ت و شرمسار ت و به رح م نیامد .م ن ماند م و خجال ی اونسوخ ی شوربخت ش برا ه م دل س خریدار داشت! ک هزار م جری‌لوئی ف ما ه م ی حر سهشنب ه 5سپتامرب 1984
چ می‌کردند .مث ل اینکه دچار مسئله‌ای چوپ ب با یکدیگر پ خ بود و مرت بچهها اوقاتشا ن تل ت را جویا شدم. ی مادران‌ه عل شده بودند .از س‌ر‌کنجکاو
ی آنهاست. ت امریکای ش‌کردن!» تا م دوس گفتند« :پدر و مادر تا م از خونه بریون
پرسیدم« :چرا؟»
نت دیگه باید از اونا جدا ش‌گف ش تمو م شده و به گ شده ،مدرسه‌ا ب دادند« :چو ن بزر جوا
ت ناراحته. ی ه م از ای ن باب ی‌کنه .بیچاره تا م پو ل نداره ،خیل ش تنها زندگ ی خود بشه و برا س بخونه!» حاال باید شب‌ا‌کا ر‌کن‌ه و روزا در
ش پو ل ندارن؟ مگه دلشو ن شور بچه‌شونو نمیزنه؟» ب پرسیدم« :مگه پدر و مادر با تعج گفتند« :تو ای ن امریکاییارو نمی‌شناسی ،اص ً ت به بچه‌هاشو ن ندارن ،وقتی ی نسب ال احساس
ی وقتا م زودتر،کارشو ن تمو م میشه .بعد چمدو ن بچه‌رو میذارن دیپل م مدرسه‌ر و‌گرفنت ،بعض د م در وگودبای!»
ی بهرت ن یا ی امریکای ع شده است ،می‌پرسم« :ای ن پدر و مادرا ی شرو ب و تازه‌ا ث جال بح
پدر و مادرا ی ایرانی؟»
ی نه ق م خوبه نه‌کاشون ...نه یکه همیشه میگ ب می‌دهد« :به قو ل ضرب‌المث ل معروف پسر م جوا ی ایرانی! حد وسطش‌بهرته. ی خوبه ،ن‌ه‌کار شما پدر و مادرا ی امریکای ای ن رفتار پدر و مادرا
ی شما بمونم ،بعد مکه مستق ل شد م همیش‌ه‌کنارتون م نکه دل م میخواد تا آخر دانشگاه پهلو
ت نکننی!» ط اینکه زیاد تو زندگی م دخال باش م به شر
ت بکنی ت یا ب���د! اگر دخال ت خوبس��� ام���ا ن از ای ن‌کلم‌ۀ دخالت .ماکه نفهمیدی م دخال
ی دیگر. ی‌گرفتار ک‌گرفتاری‌داری ،اگر ه م نکن ی چهارشنب ه 6سپتامرب 1984
ت رئیس‌ه اتحاد ت و صدر هیئ ی چرنینکو ( ،)Chernenkoمرد پری سیاس��� باالخره ای ن آقا ک شایعه در اطراف ت و به‌وجود آورد ن هزار و ی ت هفته غیب س از هف ی -پ جماهریشورو
152
ی شد. ی آفتاب س رسم ک مجل گ خود -در ی س مر ی ش���دید و سپ بیماری‌احتمایل ،بیمار
غ از مردم غ چه ل‌کال ک‌کال ثی ک بح ع خربآفری ن از خربنگارا ن و ی در نتیجه یک‌موضو ی‌گرفت‌ه شد. عاش ق شایعه‌پرداز
ی می‌کنند؟ ک‌کشور در مقاب ل مرد م پنهانکار تی چرا سرا ن حکومتها و‌گردانندگا ن سیاس
ی می‌رس دکه بسیار دیر است. ش نمی‌رسد ،یا هنگام ش ملت ک رهرب بهگو یی هرگز خرب بیمار
ی‌کند، ک رهرب را دچار تزلز ل و نگران یکه می‌تواند ی ی مختلف ی و جسم ت روح هرگز مشکال
ش‌گردانندگان ی و‌کوش نی وضعی ،تما م سع ت به وجود آمد ن چن برمال نمیش���ود .در صور ت احتمال ی ای ن استکه مرد م بو نربند .چرا مرد م بو نربند؟ چرا همۀ نتیجه‌گرییها به دس باز
ی بمانند و ج و حریا ن بر جا ش‌گی ش از پی ت بی س و شایعه سرپد‌ه می‌شود تا مرد م و مل و حد ی باشند؟ از این‌نمونه ،در طو ل ده سا لگذشته ،بسیار دیدیم: ندانند باید در انتظار چه حادثه‌ا
ی ژرژ پمپیدو ش‌کتما ن میشد ،بیمار ی بسرتی‌شدن ی شاه خودما نکه تا آخری ن روزها بیمار
ی با غ م و ف و بقیه .م ن می‌گوی م اگر ملت ی آندروپو ی یور ( ،)George Pompidouبیم���ار ک باشند، ی رهرب خود آشنا باشد و رهربا ن ه م بپذیرن د‌که‌باید با مرد م نزدی اندوه و نگرانیها
ت‌کشور خود سهیم ت در سرنوش ت مل ت سالم‌تر خواهد بود .مگر بنا نیس نی رهرب و مل رابطۀ ب
باشد؟
پنج‌شنب ه 7سپتامرب 1984
ی مؤسس‌ۀ‌گالوپ ،از چه چیز بیشرت از همه س آخری ن آمارگری می‌دانید مرد م امریکا ،بر اس���ا
س از ی بیا ن تر گ و بیماری .شاید ای ن ه م نوع ت دارند؟ از بیکاری .بله بیکاری ،نه مر وحش ح را ی رو ی نابود یلکه بیکار ی جس م است ،در حا ی و مرگ ،نابود مرگ‌باشد .چو ن بیمار ی ثانوی ت بشر است ،چو ن طبیعت ی دس ی از ابتدایی‌تری ن پدیده‌ها به دنبا ل دارد.کار،که یک
ی را خسته وکالفه ی خاطر،گاه و ی و ارضا ش ماد ت و پادا ت و د ر‌کنار لذ همواره با اوس��� یکه انسانه‌ا‌کار می‌کنند -به ویژه اگ‌ر‌کار ی ه م می‌کند .در تمام‌روزها و س���اعات و عصبان ب میلشا ن نباش���د -انتظار ساعت‌پایا ن‌کار ،انتظار روز تعطی ل و در آیندۀ دورتر چندا ن با
ی پس ی روبرو می‌شوند یا حت یل تا با مسئله‌ای‌به‌نا م بیکار ی را می‌کشند .و انتظار بازنشستگ
ی‌گریبانشان ت و افسردگ س و وحش ت خود بازنشست‌ه می‌گردند ،تر ا ز‌گذراند ن دورا ن خدم
153
ی بار مسئولیت ی می‌بینند .سنگین ع تدریج گ آ ن ه م از نو ی مر ی را مواز را می‌گرید ،بیکار گ نیست. چ درد دیگری‌همسن ب و نا ن و‌کرایۀ خانه ،بر شان‌ۀ انسا ن بیکار ،با هی و غ م آ
ی از آنان ش مشابه ج بگریند و پرس ی از جامعۀ ایرانیا ن مقی م خار نی آمار اگر هم‌اکنو ن چن ی می‌تواند از یک ی دارند :به عنوا ن مثا ل چگونه غو ل بیکار ی زیاد ی شنیدن بکنند ،حرفها ی وحشتزد‌ه و نگرا ن و زبو ن بسازد. انسا ن پرتوا ن وبا اعتماد به نفس ،موجود
جمع ه 8سپتامرب 1984
ی بود و هرگز معنی ش و پرکار ی داشتی مکه انسا ن زحمتک ش سر و زبان ت خو در ایرا ن دوس
ی جمعه نیز در خانه به ی هفت‌ه‌کار میکرد و روزها ت را نمی‌فهمید .تما م روزها اس�ت�راح ی می‌پرداخت .هرگاه حا ل او را می‌پرسیدیم ،می‌گفت« :حکایت ی و تعمریکار ی و بنای باغبان
ی شا د‌کردن ش روز از او بار می‌کشد و روز هفت م برا شش تکه صاحب ی اس ت اسب من ،حکای
ش می‌کردی مکه« :آقا ی می‌برد ».یاد م میآید آ ن زما ن همه او را سرزن ش او را به عصار دل
نی چیزی تکه چن ت برس ».و او اصرار داش جا ن دس���تک م روز تعطی ل رابه‌خود و خانواده‌ا امکا ن ندارد.
ش بود ،ش���نبه‌ها و ی بس���یاری -روز تعطی ل و خانواده و‌گرد ی ایرا ن -برا اگ���ر جمعه‌ها
ش نیست .در ای ن مملکت ح و‌گرد ت و تفری یکش���نبه‌های‌اینجا به‌هیچوج‌ه روز اس�ت�راح
بکنی ،باید مث ل همان ت را مرت ی و‌کارهای ی را بچرخان خ زندگان��� ی چر ی اینکه بتوان برا
ش‌کنی .یک ی خو ت را به عصار ی و روز هفت م دل ش روز هفته بار بکش��� یش ب‌کذای اس���
ف خانۀ خود راه بیفتید و ببینید مرد م در ای ن روز ،به جای روز یکشنبه ،در خیابان‌های اطرا
ت حیاط ،باغبانی ،خرید ت و به نا م اسرتاحت ،چ‌ه‌کار می‌کنند :شسنت‌اتومبیل ،نظاف اسرتاح
نت چک‌ها ،لباس‌شویی، ی به صورتحساب‌ها و نوش ی هفت‌ۀ بعد ،رسیدگ ت برا از سوپرمارک ت فک‌ر‌کرد ن به آنها را ندارند ،دلشا ن هم ی فرص یکه در طو ل هفته حت ی و‌کارهای اطوکش
ی تعطی ل امریکایی ،باید دو برابر روزهای تکه روز تعطی ل اس���ت .در روزها ش اس��� خو
ی روز جمعه از راه می‌رس���د همه تکه وقت یل نمی‌دان م چگونه اس��� هفت‌ه‌کار انجا م داد .و
ی به استقبا ل شنب‌ه و یکشنبه شکه "Thank God it's Friday" :و با چنا ن ذوق دلشا ن خو ک زده است! یل ی عصار ی دلشا ن برا می‌رون د‌ک‌ه‌گوی
154
شنب ه 9سپتامرب 1984
ش معاصر ایرانی. ی نقا ی از آثار س ی بیا ن زما ن رفته‌ام ،مجموعه‌ا به دیدار نمایشگاه نقاش ک‌گرما را ب‌ا‌گشاده‌دستی ی شهر پاسادینا ( )Pasadenaهر م نمنا غ است ،آسفالتها هوا دا
ش آنها این ش و‌کوش ی،که با تال ی‌گر م دو خان م ایران به صورتها پس‌می‌دهند .در ای ن هوا
ی در داخل ش هستند.گشت ب و جو ت و آمد و جن نمایشگاه شک ل‌گرفته‌است ،هنوز در رف س���ال ن موز‌ه میزنم .تابلوها،که‌بسیاریشا ن فریاد خشم‌آلود هرنمندا ن زما ن خودما ن است،
ی ایرانی ،تذهیب ی خطاط ط آشنا ی خیا ل می‌نشانند و به‌دیارت‌می‌برند .خطو ترا بر بالها
غ بعدازظهر ی دا ی نقاشان ،همه د ر‌کنار هوا ایرانی ،منظر‌ۀ چند دهکد‌ۀ ایرا ن و نا م آش���نا
آ ن روز و ساختما ن موز‌ۀ پاس���یفی ی شبیه ی باورنکردن ک اژیا ()Pacific Asiaکه بهگونها
ت نمی‌سازند. ی ایرا ن است ،یکبار‌ه ترا دوره می‌کنند و دیگر رهای ی اصی ل و قدیم خانه‌ها
ی چوبی ی با درها ی بلن د‌گچ ک حوضچ‌ۀ‌کاشی ،دیوارها ف سنگفرش ،ی ک ب‌ا‌ک ط‌کوچ حیا ط‌ک‌ه ترا به چهار جهت ف حیا ی چهار طر ی بلند آجر و چند دار و درخت ،بهویژه آ ن پله‌ها
ی است .از دید ن آن ی ایران ک خانۀ قدیم ت شبیه ی ت می‌کنند ،درس س���اختمان‌موز‌ه هدای
ی او را می‌شنوم. گ در شریاز هستم .صدا پله‌ها دل م می‌لرزد ،فکر میکن م در خانۀ مادربزر
ش انداخته‌اند ،مادربزرگ ک قطعه فر شی یکه روی ت چهارگوش‌لبه‌دار چوب ی تخ��� از رو
ش را صدا میزن دکه« :انقدر از این یلکه چهارزانو نشسته‌است -تو و سایر نوه‌های در حا نی میخورین!» نی نرین .باالخره‌زم ی بلند باال و پای پله‌ها
ق طبق‌ۀ دو م مح ل نمایشگاه را ب‌کالیفرنیا و در شهر پاسادینا هستم .اتا ش میکن م در قل فرامو غ است، ی می‌نشینم .هوا هنوز دا ت چوب ی نیمک ک میکنم ،از پله‌ها سرازیر می‌شو م و رو تر
ی مادربزرگ م راکرده ک‌کنم .دل م هوا ط را تر یل حاضر نیست م ای ن محی ا ز‌گرم‌ا‌کالف‌ه شده‌ام ،و ش در شریا ز‌ک‌ه تمام نی بلند و خانه‌ا ی‌گلدار آست س نخ ک توری ،لبا ی ناز است ،با آن‌روسر
ی ما تنگ ش برا ی‌کودکی‌ا م را در خود جا داده اس���ت .او ه م حتم ًا دل یادگارهای‌روزها ی می‌کند. ش به حالش‌ک‌ه هنوز در آ ن خانه زندگ است .خو
گشتی در دیاران دیگر
واشینگنت
ت با آنچه ما ی متفاو ت‌کرده‌اند ،روش ی عاد ی خاص ش زندگ نت به رو ی واش���ینگ ایرانی‌ها یل در هر حال، ی آنجا باشد -نمی‌دانم .و ب و هوا طوآ بدا ن خ و‌گرفته‌ایم .شاید تأثری محی
ت‌کم آن‌قد رکه در این‌شهر ما بهکار ه م‌کار داری م آنها ندارند .در واشینگنت ،به دلی ل جمعی
ی برخور د‌کنی .مرد م بیش�ت�ر جذب ک ایران ق می‌افتد در خیابا ن به ی ت اتفا ایرانیان ،به‌ندر ت در سر دارند ،محیط ی سیاس یکه هنوز سودا ی شده‌اند و بج‌ز‌گرو‌ه اندک ع امریکای اجتما آرام‌تر به نظر می‌رسد.
ی نیس���ت. س خرب ی هزار نفر‌ۀ لوس‌آنجل در آنجا از مهمانی‌ها و ضیافت‌ها و‌گردهمایی‌ها س به دنبا ل چیزی ق ای ن‌گفت‌ه‌ک‌ه ه‌ر‌ک ت و بحثها جدی‌تر .به مصدا جمع‌ه‌ا‌کوچک‌تر اس
یل من س پر می‌زند .و ی لوس‌آنجل ن دلش���ا ن برا تکه ندارد ،ایرانیا ن واشینگنت‌نش�ی� اس���
ش لذت ط سالم‌تر مردم ی آنجا و رواب ی سر و صدای شوب نی از سکوت ،آرام لوس‌آنجلس‌نش چ شهر فرشتگا ن هر چه زودتر ی هی ی بسیار برا ش ای ن همه‌هیاهو می‌بر م و آرزو میکن مکا
ی از نمایشنامۀ س مرا به یا د‌گفته‌ا نت و لوس‌آنجل بخوابد .مقایس‌ۀ وض ع ایرانی‌های واشینگ
ی یونان زوربا یکهگاه ی پری در میا ن حکایت‌های ی ( )Zorba The Greekمی‌اندازد .زوربا
ی یاد میکن دکه در ی خود می‌گوید ،یکبار هم‌از پریمرد ی معل م جوا ن امریکای و بیگاه برا
156
ت بادا م مشغو ل بود. نت درخ ی ب‌ه‌کاش س ن نود سالگ
ت می‌کاری؟» ی چه درخ ی می‌پرسد« :برا زوربا از و
ش بخورم!» خ می‌دهد« :تا از میوه‌ا پریمرد پاس
ی هزار سال ی‌ک‌ه‌گوی ی میکن ی می‌زند و می‌گوید« :پریمرد! تو آن‌چنا ن زندگ زوربا پوزخند
ت دیگر می‌مریم .حال ک ساع دیگر زنده‌ای! و م ن آ ن چنا ن روز م را می‌گذران مکه انگار ی را بچس ب پریمرد و فردا را به حا ل خود بنه!»
ی سا ل 84هستیم .نقد امروز را چسبیده‌ایم ی یونان ب ما لوس‌آنجلس‌نشینا ن ه م زورباها اغل
ی پاریس‌نشنی‌ها یا برای ی واشینگنت‌نشنی‌ها ،برا ی دیگرا ن‌گذاشته‌ایم :برا و نسی‌ۀ فردا را برا لندن‌نشینها .مگر نه؟ مونرتآل
ت دیری ن و همسای‌ۀ مهربا ن تهرا ن را می‌گویم .در چند سا ل بود تهمین‌ه را ندیده بودم ،دوس تگذشته ،از نو پیوندمان ی خاطرا س و یادآور ک دیدا ر‌کوتا‌ه در لوس‌آنجل ج سا ل ی این‌پن ش به مونرتآ ل رفتم .تهمین‌ه در تهرا ن مدیر یک ی دیدار داد .همدیگ���ر را اینجا یافتی م و برا
ک مهندس ش نیز ی ی آگاه ،فعال ،مدیر،کاردان ،شوخ‌طب ع و سختگری .شوهر دبستا ن بود :زن
ی با ش همواره نزدیک س از انقالب ،ش���وه‌ر‌ک‌ه افتخار و مباهات فک ل‌کراواتی‌معقو ل بود .پ ت بود ،ناگها ن از ح و پروژ‌ه به اعلیحضر نت از شاه ،تقدی م طر خانوادۀ س���لطنتی ،نشا نگرف
غ می‌گفت ی و منکر هم‌ۀ‌گذشته‌ها .به ماکه درو ای ن رو به آ ن رو شد .یکبار‌ه شد حزب‌الله
ش نرسید‌ه است. ی به لبان ک لیوا ن ویسک ش ه م مشتب‌ه شده بو دکه هرگز ی هیچ ،امر به خود ف مسجد شد و به رت ق و فت ق امور و توزیع‌خواروبار پرداخت .تهمین‌ه،که نمی‌توانست معتک
ی بیدا ر‌کند، ب خرگوش ش‌کرد تا شوهر را از ای ن خوا ی‌کوش��� آنچه را می‌بیند باو ر‌کند ،خیل
تکه می‌بینی .نمی‌خواهی ت و‌گفت« :همنی‌اس چ عنوا ن زیر بار نرف ک به هی یل نشد .مرد و خو ش آمدی!»
غ و نادرستی یکه درو ط خانه‌ا ت و آنها را از محی ش ر‌ا‌گرف ت دخرت و پسر تهمین‌ه ه م دس
ی آنجا داشت. ج‌کرد و به مونرتآ ل رفتند -چو ن برادر نی افکند‌ه بود خار ی سنگ بر آن‌سایه‌ا
ک قرا ن پو ل نمی‌فرستد .می‌گوید« :زن م ناشزه ی هیچ‌کدا م ی ت و برا ج‌کرد‌ه اس��� ش���وهر ل
ی می‌آورد. ی بچهها ه م بهان‌ۀ دیگر ی داد ن به او ندارم!» برا ی خرج ی برا ش���ده و تکلیف
157
یگذاشته س خصوص ش را در مدار گ و دخرت یل تهمین‌ه از میدان‌در نرفته است .پسر بزر و
ی اوقات ت وگاه ت شبانه‌روز ،چهارد‌ه ساع ت و چهار ساع ی از بیس��� ی‌گذرا ن زندگ و برا ت و چه ی و مانیکوریس ت و سلمان ه م بیشرت سرپاست .تهمین‌ۀ مدیر مدرسه،که راننده و‌کلف
ی ایرانی ت به مغازه‌دارها و خانواده‌ها و چه داشت ،حاال زولبیا می‌پزد و دانه‌ای‌پنجا‌ه سن
ک آپارتمانش ،دست غ‌گا ز‌کوچ غ چرا ی دا ی شعله‌ها ت روز ،جلو ی هف می‌فروشد .هفته‌ا ت می‌کند .نوشه ش می‌دهد ،می‌سوزد و د م بر نمی‌آورد و زولبیا درس ت را به هر م آت و صور
ک می‌کند .شنبه‌ها ،تهمین‌ه معل م سرخانه ی از مدرس���ه برمی‌گردد به ا وکم ش ه م وقت دخرت
س می‌دهد .بعدازظهرها ،آرایشگر ی در ی فارس��� ی ایران ی خانواده‌ها میش���ود و به بچهها ج‌کمرشک ن خانوادۀ ی خر ش می‌پذیرد .به سخت ب‌کوچک ق خوا می‌شود و مشرتی‌ها را در اتا ک شری جسور و مطمئن. یل ایستاده است ،چو ن ی ی خود را در می‌آورد ،و سه نفر
ی بخورم! درآمد شوهر مکه تکه نا ن نامرد ی ه م بخور م بهرت از آنس می‌گوید« :اگر نا ن‌کلفت
ت و ه م با امروزی‌ها ب بود حاال بهرت شده ،چو ن ه م با دیروزی‌ها ساخ در دورا نگذشته خو ض‌کردن‌ها با روحیۀ م ن سازگار نیست». گ عو یل ای ن رن می‌سازد .و
ک خانه‌اش ،نگاه ق نش���یم ن تهمین‌ه نشستها م و او را ،درو ن آشپزخان‌ۀ‌کوچ یل اتا ی صند رو
ظ دود زولبیا مشا م را می‌آزارد ،در د ل به او آفری ن می‌گویم ی غلی یکه بو میکنم .در فضای
ش می‌بالم: و به‌دوستی‌ا ی زن س ترا ا تندی
ی سخ باید از سنگ‌ها ت‌کوهسارا ن ساخت، ت دارد. یکه نشا ن از اراده‌ا سنگ ک دستانت س دردنا ی آما رو
ب باید ساخت، ی نا ی از طال پوشش
باش دکه جاودا ن ماند. و برا ی چهرۀ زردت
ی ا ز‌گ ل نسرین، سایبان
ح است. ت رو که بیا ن لطاف ب بیداری‌ها، سش ترا به پا
ی د ر‌کنار شعلۀ آتش س ایستادگ ترا به پا
158
س آبروداری و ترا به پا
ش بای د‌کرد. تا ابد ستای ش بای د‌کرد. تا ابد نیای
ی نا م انسانی، تو آبرو ی زن! ا
ت طبیعتی ی سخ تو سیل ب‌ر‌گون‌ۀ مردا ن ناتوان.
ی ی تو در عرصۀ زندگ ت بقا حکای
ب پر بریزد آنجاکه عقا
داستا ن آ ن پش‌ۀ ناچیز نیست، غ است، حماس‌ۀ سیمر
در جایگاه رفی ع خود،
ی مهربا ن‌گسرتده. با بالها ی زن س ترا ا تندی
ت‌کوهسارا ن ساخت، ی سخ باید از سنگ‌ها
باش دکه جاودا ن ماند. اوتاوا
ی و به ک سفر روحان ک س���فر دوازد‌ه روزه ،ی یی پ جا ن پ ل دو م د ر‌کانادا اس���ت .برا پا
ی روحانیت ط سری نمی‌بین یل آنچ‌ه‌ک‌ه در ای ن خ ش آمده اس���ت .و قصد دیدار پریوا ن و امت
ی ویژ‌ۀ سر باز ،واگ ن و ت و معنویت .مراس م استقبا ل،کاروا ن پرکبکب‌ه و دبدب‌ۀ اتومبیل‌ها اس
ی شده چشمان ی زردوز ی قرم‌ز‌گسرتده ،رداها ی‌گرانبها ،فرش‌ها قطار مخصوص ،قایق‌ها
ی یا در انتظار دیدار یک ی نشستها ج هالیوود ی یک‌فیل م پرخر ترا خریه می‌کنند .به تماشا
ی می‌گذار دکه به قناعت ی پیامرب ت و پا جا پا ی وص ل‌کرد ن آمده اس یکه برا ی هست روحان ت خود ی رس���وال ن خدا از نو زنده ش���وند و به میا ن ام ت دارد؟ اگر روز ی ش���هر و آزادگ
159
ی نشا ن خواهند داد؟ از دیدار جانشینا ن به‌حق‌و ناح ق خود چه حایل بازگردند ،چه واکنش
ب چه می‌کنند ،چه خواهن د‌گفت؟ بهگمان م هیچیک خواهند شد و از اینکه مرد م به نا م مذه
ت حریت‌به‌دهان تکه سرگردا ن و انگش ی خود را باز نخواهد شناخ نه تنها دس���تاوردها ک بش���ر ،چگونه بازیچۀ یی ش زندگ خواهد ماند .ببینید مذهب ،ای ن خصوصی‌تری ن بخ
ب شده است؟ ببینید دکاندارا ن دین ،در هر ردا و قبایی ،چگونه ی فرصت‌طل تگروه دس��� ی‌گرفته‌اند! ت خود را به‌باز ام آبشارنیاگارا
ی قد بلند ت سا ل پیش ،از ایرا ن به امریکا سف‌ر‌کرد .آ ن زما ن جوان ی و هش ی اعتضادی ،س آقا
ک هفته طو ل‌کشید ش در حدود ی ی امریکا شده بود .سفر ی تحصی ل راه و‌کشید‌ه بو دکه برا
ب روزگار ،در امریکا ش بازگردد .از بد یا خو ت ب‌ه‌کشور س از پایا ن تحصیال و امیدوار بود پ
ی از تهرا ن را به ش زن ی از سفرهای س‌کانادا ماندگار شد .بارها به ایرا ن سف‌ر‌کرد ،در یک و سپ یکرده ج از ایران ،سرپ ش را ،خار ی دو سو م عمر ی اعتضاد ت و بازگشت .آقا ی‌گرف همسر
ک آنها، ی بیشرت در ایرا ن نبوده‌اند .در شه‌ر‌کوچ اس���ت .دو پسر جوانش‌رویهم ،چند ماه
ی از ی می‌کند .اما وقت ی زندگ ک خانوادۀ ایران نی ی نیاگارا فالز ( ،)Niagara Fallsتنها هم
ی‌گیجت ی ماه ی زعفرا ن و پلوسبز ی آنها می‌روی ،رایح‌ۀ آشنا ق پذیرای در خانه به داخ ل اتا ی آویخت‌ه است. ی ایران ی و قالیچه‌ها ی خات م و منبت‌کار می‌کند .به در و دیوار خانه ،قاب‌ها
ی روی ی خانگ ی برنج ق و شریین ی ذغال‌سوز درکنار اتا ی با نی‌پیچ ،سماور برنج قلیا ن قدیم ی فارسی ی ایرانی‌می‌دهند .پسرها هر دو به راحت گ و بو میز پذیرایی ،مراس م استقبا ل را رن ش ر‌ا‌گذاش���ته‌اند: ی ه م در ایوان‌می‌لول دکه نام ک‌گرب‌ۀ س���فید ایران ت می‌کنند و ی صحب
«پنبه».
ت می‌برم». ی مانده‌اید لذ می‌گویم« :از اینکه ایران
ش نامرتب ش س���فید و دندان‌های ی اس���ت ،موهای ی،که دیگر مرد جاافتاده‌ا ی اعتضاد آقا
تو یل و از آ ن مراقب ی ببا ی افتخا ر‌کنی ،به آنچه هست ی به آنچه دار شده‌اند ،می‌گوید« :وقت
ی و به ش‌کن ت را فرامو ی هستی .اگر ریشه و اص ل خود ی‌کنی ،انسا ن قابل‌اعتماد نگاهدار ی ماند». ی ه م پایبند نخواه ی ر و‌کنی ،به آ ن یک اص ل دیگر
ش نگار ،او را ی صدا زد ن دخرت ش نشد برا ی از دوس���تا نکه همراه ما بود دیگر روی خانم
160
ی نشود. ت پدر و مادر نگار نا م دخرتشا ن را تغیری داده‌اند تا عقده‌ا نانسی‌بخواند .مدتهاس
ی صاحبخانه مادر نگار را به در تما م طو ل راه مادر نگار در فکر بود .از اینکه سخنا ن آقا یل می‌کردم. س خوشحا فکر انداخته بود ،در دل‌احسا نیویورک
ی هست م و در انتظار رسید ن به مقصد ،از پنجره خیابان‌ها را نگاه میکنم .صدای سوار تاکس
ی و مسریی ی شنید‌ه می‌شو دکه نشان ی -گاه و بیگاه -از دستگا‌ه‌گریند‌ۀ تاکس خف‌ه و‌گرفته‌ا ت آش���نای ی می‌گردد .چند دقیقه بیش�ت�ر نمی‌گذر د‌ک‌ه‌کلما را می‌گوید وبه‌دنبا ل راننده‌ا
ی را به نا م می‌خواند. تکه دیگر ی اس ی مرد فارسی ،ا ز‌گریند‌ۀ رادیو ب‌ه‌گوش م می‌رسد .صدا خ او را می‌دهد. ی پاس ی از درو ن دستگاه‌فرستند‌ۀ خود با لهج‌ۀ شریی ن‌کرمانشاه رانند‌ۀ تاکس ف دیگر از او می‌پرسد« :گوگو طر ش بذار م یا هایده؟» ب می‌دهد« :یه بنا ن بذار حا ل‌کنم!» راننده جوا
ش می‌شود. ی پخ ی خش‌خش‌دار ضعیف س از چند لحظه از درو ن دس���تگا‌ه‌گرینده ،صدا پ
ی دارد حا ل می‌کند تکه می‌خواند .رانند‌ۀ تاکس ی بنا ن اس خوب‌گوش م را تیز میکنم :صدا
ی فرو رفته‌ام .خیابان‌های ناآش���نا را نگاه میکنم ،در و م ن ه م برای‌خود به عال م خوش��� یکه ش نکن ت و چگونه همه عوام ل د ر‌کارند تا تو فرامو عجب مکه دنیا چقد ر‌کوچک‌اس��� ی و چه می‌خواهی. ی و چه می‌گوی هست
ف رانند‌ۀ تاکس به مقصد می‌رسیم .پو ل را به طر ی دراز میکنم ،نمی‌خواهد بگرید. نی مهمو ن من!» می‌گوید« :قاب ل نداره ،بفرمای
ی میکن م و در حا ل اشاره ب‌ه‌گریند‌ه می‌گویم« :فکر جالبیه!» سپاسگزار
ی اینکه حوصلمون ی برا ی رانند‌ۀ تاکس ب می‌دهد« :ما چن‌تا ایرانیا ی می‌زند و جوا لبخند ک طوالنی‌ه و با ای ن همه شلوغی ،اگه ی نیویور ی ه م نوار میذاریم .آخ‌ه شبا ب برا سرنره‌مرت ی تنهاست!» آد م همزبون‌نداشت‌ه باشه خیل
15تا 30سپتامرب 1984
161
ل اکترب 1984 دوشنب ه او
ج یافته ی واگریدار روا ک بیمار ی ایران���ی ،ی ی در جم ع ایرانی‌ها ،به ویژه خانم‌ها ب���ه تازگ
ی تلویزیو نکه امریکایی‌ها ی خستهکنندۀ نیمه‌روز ی سریال‌ها ی اعتیاد به تماشا است :بیمار
ع ایرا ن بود، ت از اوضا آ ن را س���وپ‌اپرا ( )Soap Operaمی‌خوانند .اگر د رگذشته صحب ی‌گل‌ه و ی و سرگردان ت بود ،اگر از بیکار ی و مهاجر ت خانوادگ ث بر سر مش���کال اگر بح ج می‌کند؟ آیا پدر تکه آیا جو با رز ازدوا ت برسر ای ن اس ی می‌رفت ،امروزه صحب ش���کایت
ت دیرین‌ۀ خود از شهر فرار گ جیمز را می‌کش���د؟ آیا فالن‌دخرت با فال ن دوس جا ن پدربزر
ص ای ن برنامه‌ها، ش از تماشاگرا ن پروپاقر ت،که با پوز ی از ای ن دس می‌کند؟ و پرس���ش‌های
ح‌کرد ن ه م ندارند. ش مطر ی ارز حت
ت مرد‌ۀ بعدازظهر تلویزیون ی پ‌ر‌کرد ن وق ی برا سوپ‌اپراه‌ا‌که ،به باور سازندگانش ،برنامه‌های
ی دارند و روزی ت فراوان ی محبوبی است ،در میا ن زنا ن خانه‌دار میانسا ل و‌کهنسا ل امریکای ص می‌دهند .همۀ ی را به خود اختصا ی ش���بک‌ۀ تلویزیون ت برنامه‌ها ت وق دو تا س���ه‌ساع ت می‌کنند ،چون ش با یکدیگر حکای ط بیمارگون‌ۀ قهرمانان برنامه‌ها و داستان‌ها،که‌از رواب
گ تماشاگرا ن ز ن تزری ق می‌شوند تا آنها را تخدی‌ر‌کنند ج به‌درون‌ر ی مخدر به تدری داروی
ی سوپ‌اپرا ،به عنوا ن ی ت ماللت‌آور روزش���ا ن را پر .در س���ال‌های اخری ،تماشا و اوقا ک پدید‌ۀ اعتیادآور ،مورد مطالعه قرا رگرفته است.نتیجۀ ای ن پژوهش‌ها نشا ن می‌دهد تماشای
ی را در ش و آگاه ت و جنب ع اشتیاق به‌فعالی تکه هر نو ت اس ف وق ای ن برنامه‌ها نه تنها اتال ی موذی ،تماشاگر را از خواندن، نی می‌برد .بهگفتۀ جامعه‌شناسان ،ای ن بیمار تماشاگرا ن از ب
ی رنگارنگ ت باز می‌دارد .در میا ن ای ن همه‌دستاوردها ی پیشرف ش برا ی و ا ز‌کوش از فراگری ی الز م نداریم. ی را به هیچ‌رو گ غربی ،ای ن یک فرهن
سهشنب ه 2اکترب 1984
ح می‌کند یکه مطر ت جالب ی از نکا ی دارد .یک��� ی زیاد ت و حرفها از تهرا ن آمده اس���
ب‌ک‌ه در مسئل‌ۀ‌کتاب‌خوا ن شد ن مرد م در روزها و سال‌های اخری است .می‌گوید« :تریا ژ‌کتا
ی خیلی ت و در مور دکتابها ده‌ۀ قب ل حداکثر به چهار تا پنج‌هزار جلد می‌رسید -آنه م به ندر
نت و آگاهی موفق -در حا ل حاضر از مرز چندی ن هزا رگذشته است .مرد م تشنۀ خواندن ،دانس
ش نرفته بودند) ی عش ق به سراغ ی آنچه شاید هرگز از رو خ و‌گذشت‌ۀ خود (یعن هستند .به‌تاری
162
ی آورده‌اند ،بیوگرافی ی رو ی و جهان ی منطقه‌ا عالقه‌مند شده‌اند .ایرانی‌ها به مسائ ل سیاس ب‌گر م است. ی را می‌خوانند وخالص‌ه بازا ر‌کتا افراد سیاس
از ایرانی‌های اینجا می‌پرسد« :شما چطور؟ آیا شما ه م‌کتاب‌خوا ن شده‌اید؟»
ی شهر برویم ی ایران ی ا ز‌کتابفروشیها غ یک ش را بده م پیشنهاد میکن م سرا ی آنکه جواب به جا ف شریینی‌فروشی ،سوپرمارکت ،آرایشگاه ی مختل ک ببیند .هر چه دکانها تا وض ع را از نزدی س‌کمرت ی لوس‌آنجل ی ایران ی است ،در دو یا س‌ه‌کتابفروش ی پر از مشرت ی ایران و رستورانها
ت وفور ی ه مکه به مطالعه عالقه‌مند شده‌اند ،به برک ی می‌بینی .ش���مار اندک مراجعه‌کننده‌ا
ت رایگان ،مطالع‌ۀ خود را به ای ن قبی ل نوشته‌ها -که بیشرتشا ن بدو ن ارزش روزنامه‌ها و مجال
ب‌کتاب ی هستند -محدو د‌کرده‌اند و‌کمرت به فکر انتخا ی آموزش ی و حت ادبی ،علمی ،سیاس یا خرید آ ن هستند.
ت آمد؟» ب در اینجا چطور به نظر ی می‌پرسم« :بازا ر‌کتا ت ا ز‌کتابفروش در راه بازگش
ی به نظر می‌رسد، ی‌گردانندگا ن‌کتابفروش��� ت و ا ز‌گالیه‌ها می‌گوید« :اینطو رکه پیداس��� ی را ش فکر ت هنوز آن‌گون‌ه‌ک‌ه باید تکا ن نخورده‌اند و ل���زو م پرور ایرانی‌ه���ای‌ای ن والی���
ت و هر لحظ‌ۀ آ ن برای ت و باید از هر ساع یل اس ک دورۀ انتقا س نکردهاند .این‌ی احس���ا
ی ما مرد م قاب ل بخشش ک اشتباه دیگر از سو ی یا ی ک‌کوتاه نت استفاد‌ه‌کرد .ی بیشرت دانس نخواهد بود».
چهارشنب ه 3اکترب 1984
یکه در آ ن متولد شده‌اید و رش د‌کرده‌اید ،به شما ای ن امکا ن را می‌دهد تا با ی د رکشور زندگ
ک آشنا شوید و در نتیجه با پشتوانه‌ای نی از نزدی ب و بد آ ن سرزم ی خو ی از جلوه‌ها بسیار
نی انسا ن سال م و ناسال م فرق ی آنچه در اطرافتا ن می‌گذرد برپدازید ،ب قابل‌اطمینا ن به ارزیاب ت ک‌کشور تازه ،راح یل ای ن امکان ،در ی ت را بیابید .و ت از نادرس بگذارید وتوا ن تمیز درس
ی متفاوت گ و شیوۀ زندگ ک‌کش���ور جدید با فرهن یکه وارد ی به دس���ت‌نمی‌آید .هنگام ک نوپا ک‌کود میش���ویم ،هر قدر هم‌از نظر س ن و سا ل رش��� د‌کرد‌ه باشیم ،باز باید چو ن ی
ی در ی زندگ ی و رشد الز م برا ی ر‌ا‌گام‌ب‌ه‌گا م تجرب‌ه‌کنی م تا به پختگ ف زندگ مراح ل مختل ع برسیم. آ ن اجتما
یکه سر راه ج سا ل‌گذش���ته ،ا ز‌گزن د‌کاله‌برداری‌های ی پن غ دار مکه ط ی را س���را کمرت ایران
163
انس���انها-بهویژه تازه‌واردی ن و یا ناآش���نایا ن به محیط -قرار می‌گرید در اما ن مانده باشد.
ی افتاده است .داستا ن جالب‌تری ن و ک یا چند دا م امریکای س -حتم ًا تا امروز -در ی ه‌ر‌ک
ط می‌شود .اگر امروز به ش مربو یکه من‌در آ ن افتادم ،به دو س���ه سا ل پی ابتکاری‌تری ن دام
ت را در یک ی دیگر از ای ن دس ی تبلیغات ک آگه ت‌که‌باز ی ش می‌آورم ،به ای ن دلی ل اس یاد ی دید م و آه از نهاد م برآمد .در عجب مکه چگونه ای ن‌گرو‌ه‌کالهربدار همچنا ن با مجلۀ امریکای ی ا ز‌کارشا ن وجود ی جلوگری ی برا ت و پشتکار بهکار خود ادامه می‌دهند و هیچ‌راه سماج ندارد.
ک آگهی ت نسبت ًا مس ن می‌گشتم ،ی ک دوس یی ی برا یکه دنبا ل‌کار چند سا ل پیش ،هنگام
ی پانصد دالر درآمد داشته ب‌کرد« :آیا مایلید هفته‌ا ی توجه م را جل ی مجله‌ا در ستو ن‌کاریاب
پ و سایر نت زبا ن و تای ج بشوید؟ بدو ن اینکه نیاز به دانس باشید؟ بدو ن اینکه از خانه خار ص مس ن مورد ی آ ن شخ ش خود فک‌ر‌کرد م ای ن‌کار برا ی داش���ته‌باش���ید؟ »...پی امور ادار
ی را خواندم...« : ج از خانه نبود .دنبال‌ۀ آگه نظر من ،دلخوا‌ه اس���ت ،آخر او قادر به خرو
ک نشانی ی را پ‌ر‌کنید و پانصد دالر درآمد داشته باشید ».ی ت پست ی هزار پاک ط هفته‌ا فق
ی مذکور فرستادم ت دوستم ،به نشان ی ه م‌گذاشت‌ه بود .فور ًا نامه‌ای ،بامشخصا ق پست صندو
نت چند ب ماندم .هر چه فک‌ر‌کرد م به عقل م نرس���ید چگون‌ه‌گذاش ی منتظر جوا و ب‌ا‌کنجکاو ت در هفته ،می‌تواند پانصد دالر درآمد ی و فرس���تاد ن هزار پاک ت پس���ت ورق‌ه‌کاغذ در پاک
ی اینکه خ نامها م آمد همه چیز برای م روش ن شد .در نامه نوشته‌بود« :برا ی پاس بس���ازد .وقت ی به مبل غ ده دالر برایما ن بفرس���تید ت‌ا‌کارت ک بانک کچ ب‌ه‌کاد ر‌کارمندا ن ما بپیوندید ،ی یلکه ط ب‌ه‌کارتا ن را برایتا ن بفرس���تیم ».در حا ت مربو ت و اطالعا ت و مش���خصا عضوی
ی زیاد و برای ت‌کنجکاو یل به عل ی اس���ت ،و ک‌کالهربدار صددرصد مطمئ ن بود م ای ن ی ت‌کرد مکه هنوز آ ن را ی دریاف ک هفته بعد نامها ت‌کردم .ی نت راه ح ل مسئله ،ده دالر را پس یاف
ی در میا ن‌کاغذهای م نگاهداشته‌ام .در این ی امریکای نی سن د‌کالهربدار ی و اول به‌عنوان‌یادگار ی راکه ما با شم‌ا‌کردیم ،با دیگرا ن انجام نی‌کار تکه ع نامه نوشته‌بود« :دستو رکار شما اینس
ی مث ل خودتا ن راکه عالقه‌مند به انجا م ای ن‌کار ک آگهی‌در روزنامه بگذارید ،افراد دهید .ی
ت را ی ای ن اطالعا ی حاو ت پست ک پاک بکنید ،از هرکدا م ده دالر بگریید و ی هس���تند جل
یکه در هفته پست ی هر هزار پاکت یل باشید ،در ازا برای‌شان بفرستید .اگر انسان‌خوش‌اقبا
ی می‌فرستند و این ک ده دالر می‌کنید ،حداق ل پنجاه نفر حرفتا ن را می‌پذیرند و برایتا ن چ
164
می‌شود پانصد دالر .خدا بدهد برکت!»
ی با درآمد خوب ک‌کار حساب ی تا مدت‌ها نمی‌دانست م به دوست م،که در انتظار ی از شرمندگ
بود ،چه بگویم.
پنج‌شنب ه 4اکترب 1984
ی ایتالیایی ،اع م از سیس���یلی‌ها و ناپلی‌ها و سایر همکاران ،چند چند ت ن از پدرخوانده‌ها
ت خود را بشکنند و رقبا را لو بدهند .با برداشنت ت تصمی م‌گرفته‌اند سوگند سکو روزی‌اس
ف مافیا در ایتالیا ی مختل نی خانواده‌ها ی خیابانی ،ب نی‌گام ،چند زد و خورد و تریانداز نخست
ع و احوا ل وخیم‌تر و ازدیا د کشت ت باید منتظر اوضا س معتقد اس و امریکا ،درگرفت .پلی
ی بود. ی مافیای و‌کشتارها
یواداشته تنامشا نورفتارشا نجهانیا نراب‌هشگفت یمافیا،ک‌هسال‌هاس یاعضا تزندگ حکای
ی به نظر می‌رسد .انسان‌ها -که هر آنچه ک داستا ن تخیل یوی ی ح ل نشدن ک معما است ،ی
تگاه ف واقعی ت‌کنجکاویشا ن را برمی‌انگیزد و به دنبا ل‌کش ی اس ی زندگ خالف‌روند عاد
ی مافیا ک‌گروه‌ها ط پیچید‌ه و مشکو خود را به خطره م می‌اندازند -هنوز نتوانسته‌اند از ارتبا
ت و جنایت ط به آن ،با تما م خشون ی مربو ت مافیا و داستان‌ها نی عل س���ر دربیاورند .به‌هم
ی دارد .روزنامه‌ها و رادیو ی باورنکردن ی مرد م‌کشش یکه بدا ن وابس���ته‌است ،برا و جرم‌های
ف مردم ،از نی نقطه ضع ی هم ،با اتکا به هم تلویزیون‌ها و تهیه‌کنندگا ن فیلم‌های‌س���ینمای
ی مافیایی ت‌کرده‌اند .اینها داستان‌ها ی خود درس ی برا ی خوب ع پرخریدار ،ناندان ای ن متا
ی دوست‌داشتنی ی و قاچاقچی ،قهرمانان ی جان ی عرض‌ه میکنن دکه از پدرخوانده‌ها ر‌ا‌گونه‌ا ب می‌سازند .پدر پو ل بسوزد! و محبو جمع ه 5اکترب 1984
ی او والتـر مانـدل ب انتخـابات��� ت روز یکش���نبه ،رئیس‌جمه���ور امریکا و رقی��� قرار اس���
ت‌کنند و در ای ن مس���ابق‌ۀ بزرگ ی ش���رک ک مناظر‌ۀ تلویزیون ( )Walter Mondaleدر ی ی از سرنوشت‌س���از با ه م به‌مبارز‌ه برپدازند .پریوز ش���د ن در ای ن مس���ابق‌ۀ محبوبیت ،یک
ت جوابگویی ،به قدرت ت امریکا به قدر بزرگ‌تری ن امتیازها برای‌شرکت‌کنندگا ن است .مل
ی و به ظاهر رئیس‌جمهور خود ت بازیگر ی با رقیب ،به حفظ‌خونس���ردی ،به قدر رویاروی
165
نی دلیل ،مناظر‌ۀ اخری ی می‌کند .به هم ت فراوا ن می‌دهد و ای ن آزمایش‌را بسیار مه م تلق اهمی
تکه ریگا ن و ماند ل در ی دارد .هفته‌هاس ت‌کنندگا ن نیز اهمیت‌فوق‌العاده‌ا ی خود شرک برا ت در این‌مناظر‌ه هستند .مشاورا ن ریز و درشت ،هر دو طرف ی شرک حا ل آماد‌ه‌کرد ن خود برا ی س���خ ن‌گفنت ،جواب ت فراوا ن و‌گوناگو ن مجهز می‌کنند و به آنها چگونگ را با اطالعا
ی خندید ن را یاد می‌دهند. ش نشا ن داد ن و حت دادن ،ایستادن ،واکن
ت و دفاعیه‌های ت و نادرس ی درس��� ی دلخوش‌کن ،تهمتها البته در ای ن مناظره‌ها ،وعده‌ها
ی دو ی خواهد بو دکه از ای ن یک یکس یل برند‌ۀ اصل ی نیز بسیار شنید‌ه میش���ود .و غریواقع
ت تأثری قرار دهد. ساعت ،بهرتی ن بهر‌ه را بگرید و بینندگا ن و شنوندگا ن را تح شنب ه 6اکترب 1984
ی مهر ،ترا به یاد ی روزها س از راه رس���ید .بامدادا ن ابری ،همراه با خنکا خزا ن لوس‌آنجل
ی می‌نشستی .پائیز لوس‌آنجلس ی آغاز مدرس���ه را به شاد نی روزها ایامی‌می‌انداز دکه اول
ی هوای ت می‌آورد.گاه ،د ر‌گوش���ه وکنار ای ن شهر می‌توان ی از پائیز تهرا ن را به خاطر چیز ی زرد و نارنجی ،تر‌ا‌ک‌ه از دیدن ک برگها ک و تو مهرما‌ه تهرا ن را به‌درو ن ریهها بفرستی .ت ت می‌اندازد. ی خسته شده‌ای ،به فکر خانه‌ا ای ن همه سبز
ی و به ت میکنن دکه به خیابا ن بزن ی‌کرد ن تو جم ع هستند و وسوسه‌ا ی هوای همۀ عوام ل برا
ی تهران ی بلند خیابا ن پهلو ی از نو چنارها ت بنشینی .با ای ن امی دکه روز ی تپ‌ه و دش تماشا
ت را ب‌ه‌کو‌ه الربز خ و نارنجیشا نکه راه منظر ی زرد و سر را در اواخر مهرما‌ه ببینی ،با برگها
ش خزا ن را برایت تکه آواز خو ش برگهایشا ن در زیر پاهای ی خش‌خ می‌پوشاندند و صدا
سر می‌دادند.
ش غم‌انگیز است .چو ن با فرا رسیدن س زیباس���ت ،غروبهای هر چه بامداد پائیز لوس‌آنجل
ی را پیش ت به شا م رساندی ،تکرار زندگ ی دیگر را در غرب یکه روز غروب ،به ای ن می‌اندیش
یکه ی دیگر و غروب ی و باز ه م باید در انتظار بامداد ی دید رو ی دیگر ،بسیار دورتر از آنجای
ش می‌تپد ،بنشینی. ی نام ت برا ی و قلب ش دار دوست دوشنب ه 8اکترب 1984
ی با روزهای ک هفت‌ۀ تکرار ی استقبا ل ی روز او ل هفته است ،او ل هفت‌ۀ امریکایی .از نو برا
166
ک ماه اول گ و نسی م خن ب پریده‌رن ی آفتا ی آماده می‌شویم .حت ت تکرار ی و ساعا تکرار
ت به دید ن مناظر ی نمی‌دهد .چشم م مدتهاس س تغیری چندان پائیز هم‌در وض ع شهر لوس‌آنجل تکرده است. ای ن شهر عاد
ب از پنجر‌ۀ اتومبی ل به ای ن سو و آن ت مرت س شده اس ی وارد لوس‌آنجل یکه به تازگ دوس���ت ی ای ن شهر ت تو سونگا‌ه می‌کند و می‌گوید« :چقدر زیباست ،چقدر سبزه ،چقد ر‌گ ل و درخ
هست!»
ی هوا و طبیعت ی شده؟» شاید یکنواخت ی ما عاد از خود می‌پرس���م« :چرا اینها همه برا
سکه در تما م طو ل سا ل تقریب ًا سبز یکس���ا ن این‌شهر ،انسا ن را بیتوجه می‌کند .لوس‌آنجل
ش به ارمغا ن نمی‌آورد .در ای ن شهر، ی ساکنان است ،بهار و پائیز وزمستا ن و تابستا ن را برا ی‌گرم‌تر می‌شود .ما اینج‌ا‌گذران ی سردتر و‌گا‌ه‌کم هر روز تکرار روز دیگر است ،تنه‌ا‌گا‌ه‌کم
غ تابس���تان ،روزهای ب دا ش برف ،آفتا ت روزها را حس‌نمی‌کنیم ،چو ن ریز عمر و‌گذش���
ت از راه نمی‌رسند تا متوجه ت سر ه م و به نوب ش بهاری‌پش��� ی خو گ پائیز و هوا پریده‌رن
تکه ما غربت‌نشینان ب نیس ی تعج ک سا ل دیگر از عمرما نگذشته است .پس‌جا شوی م ی
ب سر نگاه ی به عق س نکرده‌ای م و وقت ج سا ل را ه م آ ن‌گون‌ه‌ک‌ه باید احسا ت پن ینگی‌دنیا،گذش ت‌ک‌ه‌گر خ اینس ت تل ک دور‌ۀ‌کوتا‌ه چند ماهه می‌بینیم .واقعی ج سا ل را چو ن ی می‌کنی م ای ن پن ش سا ل را یش یل به‌زود ش بهار و تابستا ن و پائیز و زمستا ن را تجربه نکرده‌ایم ،و چه ما ش ی تکراری. ش سا ل پر از دوشنبه‌ها ت سر خواهی م‌گذاشت ،ش پش
سهشنب ه 9اکترب 1984
ت در ی سازما ن مل ل متحد را دنبا ل میکنم .چند روز اس س عموم نی اجال ی و نهم اخبار س
ی بجا و بیجا بدا ن دوخته است -شور که چشما ن بسیار ت و آمد گ پررف این‌ساختما ن بزر ف به اینجا می‌آیند و در نشستهای ی مختل ی برپاس���ت .سرکردگا ن‌کشورها و حرارت‌زیاد ی پرزور می‌آیند و دعوا ش جهانیا ن می‌رسانند .عده‌ا ی خود را بهگو گ و‌کوچک‌پیامها بزر
ی ه م در ی راه چاره هستند؛ عده‌ا ف س���خ ن می‌گویند و در پ ی از پایگاه‌ضع دارند؛ عده‌ا
ی را تصفی‌ه می‌کنند .خالصه هرکس-با ساز ی هستند و بده و بستانهای سیاس صدد تالف ی می‌گوید ش چیز ح و آرام ت و آبرو ،مقام‌و پو ل یا صل ب حیثی یکس��� گ الزم -در پ و بر
ش بیشرت شود. ی و فرماندهی‌ا ت و رهرب ی دورا ن عز ش آید تا چند روز بلکه دیگرا ن را خو
167
ت تا به مدد نریوی‌بی‌پایا ن پیا م و پیام‌رسانی، ی برپاس ی و پرهیجان خالصه مسابق‌ۀ تماشای ت تأثری قرار بگریند. دیگرا ن تح
نی جلس���اتی تماش���اگرا ن و ناظرا ن ای ن رویدادها و ش���نوندگا ن ای ن وعد‌ه و وعیدها به چن ی تلویزیونی، تکه در شو ی تلویزیونی .با ای ن تفاو ک ش���و همان‌گونه‌نگا‌ه میکنن دکه به ی
ی تماشاگر می‌خوانند و می‌رقصند و طنز می‌گویند و در هرنمندا ن برای‌خوشایند م ن و شما ی خوشایند خودشان! ای ن نشستها ،سیاستمدارا ن برا
چهارشنب ه 10اکترب 1984
ک و سات ل ( )Olympic & Sawtelleدر غرب ی زود ،در تقاط ع دو خیابا ن المپی بامدادها
یل رانندگی تکه در آ ن حوا ی اس ی از آش���ناتری ن مناظر در انتظار ایرانیان لوس‌آنجلس ،یک
ت است، ی همسای‌ۀ خود متفاو س،که با محله‌ها ش از ش���هر لوس‌آنجل می‌کنند .در ای ن بخ
ک یا سای‌ر‌کشورهای یل مکزی ش (اها هر روز تعداد زیادی‌از مردا ن جوا ن و میانسا ل اسپانی ق تکی‌ه می‌دهند ،دو زانو غ بر ی جنوبی) د رگوشه وکنار خیابا ن می‌ایستند ،به تری چرا امریکا ف می‌زنند و در انتظار مشرتی ی چند نفر‌ه با ه م حر ی می‌نش���ینند و د ر‌گروه‌ها د ر‌گوش���ها
ی هستند و منتظرند ی یا باغبان ی ساختمان و‌کار می‌مانند .بیشرت اینه‌ا‌کارگرا ن روزمز د‌کارها
ی ما تهرانی‌ها خیلی ع‌کند .ای ن منظره ب���را ی هم���ا ن روز به آنها ارجا ی برا ی‌کار تاکس���
ح زود از خانه خارج‌می‌شدیم ،د رگوشه وکنار یکه صب آشناس���ت .قب ل از انقالب ،هنگام
ی را می‌دیدی مکه در انتظا رکار عملگی ی به شهر آمدها گ شهر ،مردا ن روستای ی بزر میدانها ی را ی از چهرۀ شهر تهرا ن شده بود و زیادتوج‌ه‌کس ی بودند .ای ن منظره تقریب ًا بخش��� یا بنای
ی مخالف‌تهرا نکه ت جغرافیای ت در جه ی درس یل در ای نگوشۀ دنیا ،یعن ب نمیکرد .و جل ی‌کام ً ی نیز دارد ،دید ن ای ن منظره انسا ن را به فکر می‌اندازد. ال متفاوت ی و اقتصاد شکار رو ت خودت ی در مملک تکه وقت ج اس ی رای ت نیز هما ن روش��� نی امکانا س در ای ن س���رزم پ
ی و ابرقدرت‌ها ی به شمار می‌آورد ی جها ن سوم ی بود ،آنرا نتیج‌ۀ‌کاستی‌ها و‌کمبودها جار نی برد ن روس���تاها و‌کشاورزی ی و از ب و انگلیس‌ها را دس���ت‌اندرکار ایجاد فقر و بدبخت می‌خواندی؟!
ی هستند، ی جها ن سوم نی برد ن‌کشورها ی و از ب ی اگر ابرقدرت‌ها در حا ل خرابکار راس���ت
168
ی مشغولند. ی در ای ن‌کشور به خرابکار چ‌ه‌کسان پنج‌شنب‌ه 11اکترب 1984
نی و دیگری ی زم ی رو ی بس���یار دور از یکدیگر -یک ام���روز دو ز ن امریکایی ،در فاصله‌ا
ی زنا ن،گامی خ فعالیت‌ها نی بار در تاری ی اول ی بی‌پایان -خربساز بودند و ه‌ر‌کدام ،برا درفضا
ی‌کرد و ز ن دیگری ،در نی بار در فضا راه‌پیمای ی اول ک ز ن‌کیهان‌نورد ،برا تازه برداش���تند .ی ب مرد ک رقی ی با ی ی امریکا ،به مناظر‌ۀ تلویزیون ت‌جمهور ی دستیابی‌ب‌ه مقا م معاونت ریاس پ ایستاد.
ب حداکث‌ر‌کوشش مقاب ل تلویزیو ن نشستها م و مناظر‌ۀ ای ن دو ت ن را تماشا میکنم .هر دو رقی ک زن ج می‌دهند .به ای ن می‌اندیش مکه ی ب نظر بیشرت تماشاگران ،به خر ی جل خود را ،برا
ت‌کند ،زمان ک مرد همطراز خود بیشرت فعالی -در ش���رایط‌مس���اوی -چه انداز‌ه باید از ی
ی بایستد یا به حو ف‌کند و از وجود خود بیشرت مایه بگذارد تا بتواند همسط ی صر بیش�ت�ر
یکه ی ای ن بار بی‌عدالت ش بیفتد؟گویا به ای ن سادگی‌ها ،از سنگین ف از او پی احتما ل ضعی ی راه را بر جان ط دشوار ،سخت یکه با ای ن شرای ت،ک م نمی‌شود .زنان ش زنا ن اس قرن‌ها بر دو
ی شایستۀ ی را در جا ش ساخته شد‌ۀ و می‌خرند تا چهرۀ ز ن را دگرگو ن سازند و تصویر از پی
ی رسیدن ش دارند و برا ی در پی یکه می‌دانند هنوز راه دراز خود بنشانند قاب ل ستایشند؛ زنان ک مر دکا ر‌کنند،کمرت از او دستمزد بگریند ،به دلی ل ز ن بود ن تحقری ی باید بیشرت از ی به پریوز
س دوم ش می‌کشند ،همچنا ن جن ی را به‌دو ت به ای ن سنگین یلکه بار مسئولی شوند و در حا خواند‌ه شوند.
جمع ه 12اکترب 1984
ت می‌دهیم .به هرکه برمی‌خورم تکه م ن و همساالن م داری م از دس ی اس حافظه از آ ن نعمت‌های
ت را دیگر ی حافظه بلند است .چطور می‌شود همۀ آموخته‌ها و همۀ محفوظا ش ا ز‌کم فریاد ی خواهد شد ،یا ی بهنا م فراموش ی دچار مشک ل بزرگ به‌یاد نیاوریم؟ آیا بش���ر امروز به زود ت خود داری م ای ن‌گنجین‌ۀ پربها را به باد می‌دهیم؟ اینکه ما خودما ن به دس
تکه در ای ن زمینه زیاد ی اس ی از پژوهشگران نی فوربرشر ( )Colin Forbershareیک دک رت‌کال ی انجا م می‌دهد. ی آزمایشگاه ی موش‌ها ت خود را ه م رو مطالعه می‌کند و بیشرت تحقیقا
169
ب زد ،خدا داناست. ی به حافظ‌ۀ انسا ن نق ش آزمایشگاه حاال چگونه می‌توا ن از حافظ‌ۀ مو گ نیست .به هنگا م‌کار ،بسا ن جاروبرقی، ی بزر ک جارو برق ی جز ی او می‌گوید« :مغز چیز
ی می‌رس دکه ی می‌کند ،می‌مکد و در خود جا می‌دهد .زمان ت را از هر سو جمع‌آور اطالعا
ی می‌توا ن چیزی ی جاروبرقی ،پر می‌شود و دیگر به سخت انبار ذخری‌ۀ مغز ،مث ل‌کیس‌ۀ آشغالها
ی در انبار ذخری‌ۀ مغز خود بگنجاند، ت بیشرت را در درو ن آ ن جا داد .هر قدر انسا ن اطالعا ص یا چیزی، ی می‌یابد .به عنوا ن مثا ل نا م شخ یکه الز م دارد دسرتس آهسته‌تر و‌کمرت به آنهای
ت بعد یا در خواب ،یادتان ج ساع نی روز ،از یادتا ن می‌رود و ناگها ن پن ک ساعت‌مع در ی ت نداده‌اید ،بلکه آ ن را زیاد بهکا ر‌گرفته‌اید و بیش میآید .بنابرای ن شما حافظه‌تا ن را از دس
ط مستقی م دارد». ت‌گنجانده‌ای دکه ای ن البته با س ن شما ه م ارتبا از حد الز م در آ ن اطالعا
ش میکنیم ،دلیلش ی را فرامو ش باش���د اگر چیز ی اس���ت .دلما ن خو ی امیدوار س جا پ
ت مغزمان ش از حد یا سوءاستفاد‌ه از ظرفی نداشنت‌حافظ‌ه نیست ،بلکه نشانۀ اس���تفاد‌ۀ بی یکه انباشته‌ای م مفید باشد. است .خد‌ا‌کند دستک م آ ن اطالعات شنب ه 13اکترب 1984
یکه؟ خ داد« :برا ت پاس ی به م ن می‌انداخ یلکه نگاه ش���ماتت‌بار نی بار در حا ی چندم برا برای‌مرد م ؟کدا م مردم؟»
یکه نی مردم یکه خود تو از میانشا ن برخاسته‌ای! هم نی مردم ی و از ن و‌گفتم« :هم با لجباز
ی و محبت‌هایشان تشویقشا ن را می‌خواهی ،پولشا ن را می‌خواهی ،نگاه آشنایشا ن را می‌خواه
تمی‌کند». شکفته‌ا
یکه ریشه در سالیا ن دور دارد .ای ن سؤا ل و ی آشنا و محبوبیت ی بود با نام ب م ن هرنمند مخاط ی و از استعداد ت‌کرده‌ا ی به میا نکشیده ش دکه از او پرسیدم« :چرا سکو ی بحث ب در پ جوا
ی به ی جا ن داد ن به مبارزۀ مرد م و برا ی پیا م رساند ن به مردم ،برا ت برا و نا م واعتبار و هرن ی اینکه خش م مرا برانگیز د‌کافی خ‌کوتا‌ه او برا هیجان‌آورد ن آنها استفاد‌ه نمیکنی؟» پاس
ب نا م شده ک هرنمن دکه به یم ن وجود مرد م صاح ی است .چگونه ی بود .برای م باورنکردن
ی آفرینندگا ن خود را ت می‌تواند به ای ن راحت ت تکی‌ه داده اس ت و محبوبی و بر مس���ند شهر نی مرد م نبودند ،او ه م نبود. تحق ری‌کند ،منکر وجودشان شود و از یاد برب دکه اگر هم
نی مرد م نیستی؟ مگر تو تافت‌ۀ جدابافته هستی؟» از او می‌پرسم« :مگر تو از هم
170
می‌گوید« :م ن انسا ن برترم! مگر چند انسا ن نظری م ن در جامعه هست!؟»
ت بر خود م باد! خ او را نمی‌دهم ،چه می‌توان م بگویم؟ جز اینکه خود م‌کرد مکه لعن پاس دوشنب ه 15اکترب 1984
گ وجود دارد؟ م نکه تصور نمی‌کنم. ی وحشتناک‌تر و هراس‌انگیزتر از مر آیا در دنیا چیز
ی از تمد ن و با هر مرامی ،همواره اندیشۀ ی و علمی ،در هر دوره‌ا بشر در هر مرحل‌ۀ رشد فکر
ب حیات ،افسانه‌های نت آ ی یاف ش را به خود مشغو لکرده است .در پ ی ذهن رسید ن به‌بی‌مرگ ی چو ن نوح ب قصه‌ها و قهرمانا ن افسانه‌ا ش را در قال ی سروده وخواسته‌ها و تمایالت زیاد
ی به ت دوگانه‌ا ی انسا ن حال گ -ای ن پدید‌ۀ مرموز -برا و خضر و اسکندر ریخته‌است .مر گ خود را نی حا ل همواره وسای ل مر ت و در ع ی اس وجود می‌آورد :از آ ن می‌ترس���د و فرار
ت بشر و یک ک دشم ن تاز‌ۀ ساخت‌ۀ دس تکه ی نت فراه م می‌کند .روزی‌نیس ت خویش به دس
ش‌کند -به بازار عرض‌ه نشود. ح آ ن تنها می‌تواند از مغز انسا ن تراو وسیل‌ۀ‌کش���نده -که طر
تکه ی نیس ت و روز ت انسا ن چقدر مرگ‌آور اس تکه نشنوی م فال ن فرآورد‌ۀ دس ی نیس روز
گ و دست‌ابزارهای ی بنی‌مر ط محکم گ و مری انس���انها نش���ا ن نده دکه چه ارتبا آمار مر
ش از ت انسان ،آنچه‌ر‌ا‌ک‌ه بی ی چگونه ممک ن اس ک معماست! یعن ی وجود دارد .ای ن ی انسان ش بخواند؟ بشر قر ن بیست م با سرعتی ی خوی ت خود به سو ک است ،با دس ش ترسنا همه برای
ی تا به ای چ دوره‌ا ی می‌تازد .تازه ادعا ه م دار دکه در هی ی خودکش سرسام‌آور دارد به سو ن ش از مر ت خوی ف نجا ت خود را صر ی و وق حد ،زندگ گ نکرده است.
سهشنب ه 16اکترب 1984
ط سردس�ی�ر امریکا و‌کانادا ،بارید نگرفت .تلویزیون نی زمستانی ،در نقا ف س���نگ نی بر اول
ی مرد م راکه با ریزش ف را نشا ن می‌دهد وگرفتاریها ی پوشید‌ه از بر ی از زمنی‌ها صحنه‌های
ی س���ردتر ه م در پیش .در شهر ما هوا تازه ت و روزها برف‌آغاز ش���ده است .هوا سرد اس ی و شامگاها ن مه‌آلود. ی شده است :بامداد خنک ،ظهر آفتاب ع و ترد و دوست‌داشتن مطبو
س از آ ن تابستا نگر م و ش می‌دهد .تو ،پ ش شبانه ،ریهها را نواز س از بار ی تمیز پ س هوای تنف ت می‌خواهد هوا همیشه ی میداری .دل ق‌گرام ب را با شور و شو ی خو طوالنی ،مقد م هوا
ی و لطافت .ویل ی و زیبای ی می‌خواه ت همراه ط آورد .از طبیع بدی ن‌گون‌ه باشد تا ترا به نشا
171
ی شادمانی ی نمی‌توان تکه نظر می‌افکنی ،می‌بین تکه می‌رس���ی ،به عم ق وجود به خود
ت را در دل ی پریامون ت.گاه س���رد ت ماالما ل از اندوه اس ی بخوانی .س���ینه‌ا را به میهمان
ت‌گله‌مندی .از اینکه ت و از آشنایان س می‌کنی .از دوستت ،از همسایه‌ات ،از نزدیکان احسا نی شده است ،غمگنی‌می‌شوی .به ت سرما خوش‌نش ص در د ل خود در د ل همه و به‌خصو
نی پائیزی‌لوس‌آنجلس، ع و دلنش ی مطبو ی‌گر م و محبت‌آمیز می‌روی .در هوا ی نگاه جستجو
ت و اگر هم ی نیس س دیگر ی به فک‌ر‌ک ی نفسها خرب از بیگانه ش���د ن می‌دهد.کس س���رما ی زخ م زد ن و آزار داد ن اس هست ،برا ت و بس! چهارشنب ه 17اکترب 1984
ی ما می‌رس���د ،بهرتین ی رادیوی ف ش���نوندگا ن برنامه‌ها یک���ه‌گا‌ه و بی���گاه از طر نامه‌های
ی و نوشنت ت و چند سا ل روزنامه‌نگار تکه انجا م می‌دهیم .در ای ن بیس ی اس��� شکار پادا یکه انتقاد- ف‌کرده‌اند ،چه آنهای یکه تعری و‌گفنت ،همواره تلفن‌ها و نامه‌ها -چه آنهای
ت‌کرده‌ام .چو ن هر روزنامه‌نگار دیگر ،در میا ن این ی بوده‌ان دک���ه‌دریاف ارزنده‌تری ن هدایای
نامه‌ها و تلفن‌ها،گاه با چنا ن صداقتی‌روبرو می‌شو مکه روز م را پربار می‌سازد.
ت‌کرد مکه حیف م آمد ی یگانه دریاف ک جوا ن بس���یار عالقه‌مند با روحیه‌ا ی از ی امروز نامها
ی د رکوچه ی نوشته‌ها نی و غمزد‌ۀ م نکه از البه‌ال ی نکنم .بهنا م از روحیۀ بدب به آن‌اشاره‌ا
ی از ت و می‌پرسد« :چه استفاده‌ا س میش���ود انتقا د‌کرد‌ه اس ت احسا ی غرب پس‌کوچه‌ها ی و غص‌ه خوردن، ی ای ن هم‌ه‌گوشه‌نشین ت به جا ای ن ناراحت‌ش���د ن می‌بری؟ آیا بهرت نیس
ک‌مینسرت ی را از با س جمله‌ا ی انجا م دهی؟» سپ ی و‌کار مثبت ت خود استفاد‌ه‌کن از خالقی
ی‌گودال ع مشهور امریکایی ،نق ل میکن دکه «ژرفا فولر ( ،)Buckminster Fullerمخرت
ی خود نت و سازندگ ت داش تکه از توا ن دوس ی روزان‌ۀ ما به هما ن اندازه‌اس ش���وربختی‌ها ی را به‌عنوان‌شاهد می‌آور دکه: ب سپهر ی از سهرا می‌کاهیم ».و شعر
ی خشنودم م ن به سیب
ک بوت‌ۀ بابونه. و به بوئید ن ی
ت دارم. ک قناع ی پا ک بستگ ک آینه ،ی م ن به ی ...
ساد‌ه باشیم،
172
ساد‌ه باشی م چه در باج‌ۀ بانک، چه در زیر درخت.
ی را ز‌گ ل سرخ، ت شناسای کار ما نیس کار ما شاید اینست
خ شناور باشیم. که در افسو نگ ل سر
ت جلوه‌های نی باش م و از همۀ آنچه هس نی خوشب ت نادیده‌ام ،چن دل م می‌خواهد ،مث ل ای ن دوس ش بدبینم! یل چ‌ه‌کن مکه به نتیجه‌ا ش را ببینم .و ب و زیبای خو پنج‌شنب ه 18اکترب 1984
ی اقتصاد، ص ش���د .د ر‌کنار برندگا ن رشته‌ها آخری ن برند‌ۀ جایزۀ نوب ل امس���ا ل ه م مش���خ ک شاعر و نویسند‌ۀ اهل ت امسا ل به ی ی و صلح ،جایزۀ نوب ل ادبیا فیزیک ،ش���یمی ،پزشک
ی تعلق‌گرفت :یاروسالو س���یفر چکس���لواک ت ( )Yaroslav Seifertهشتاد و سه ساله و
ی د رکشور خود ش علیه نفوذ اتحاد شورو یگروه منشور 77که از سالها پی ی از اعضا یک
ش مرد م و ح قل م و فکر ،همواره مورد ستای ی بهکا ر‌گرفنت‌سال مبارزه می‌کند .س���یفرت ،برا ش بوده است. خوانندگان
ش ستو ن طاعو ن انتشار ب مجموعۀ اشعار ی از اشعار او به نا م و اکنو ن بدرو دکه د ر‌کتا یک نی بیا ن می‌کند: س ای ن نویسنده و شاعر را چن ی از احسا ت،گوشه‌ا یافته اس ش نیفزوده‌ام، ی بی به میلیون‌ها شعر در ای ن جهان ،چند سطر
ک نباشد. ی جریجری یکه شاید خردمندانه‌تر از صدا چند سطر
ش به آخر خ می‌دانم ،مرا ببخ ط رسیده‌ام. * * *
ی نبودند. ی پا د ر‌گذر زندگ نی جا ی نخست ی م ن حت شعرها
ش آ نها از نور نبود. اگر با ای ن حا ل،گاه می‌درخشیدند ،درخش
م ن عاش ق ای ن زبا ن بودم. * * *
شعر از آغاز همراه ماست.
مانند عش ق ورزیدن ،مانن د‌گرسنگی ،مانند طاعون ،مانند جنگ
173
ی احمقان‌ه بودند. ی م ن بهراست گاه شعرها ی ندارم اما عذر و بهانه‌ا
ی زیبا ی واژه‌ها زیرا باور دار مکه جستجو
ت است. نت انسان‌ها و جنای بهرت ا ز‌کش جمع ه 19اکترب 1984
پ ش���ود ،به دیدار هما پرتوی ت د ر‌کیها ن لند ن چا ک مصاحبه،که قرار اس��� ی انجا م ی برا
ک پالیسیدز ( )Pacific Palisadesقرار ی پاسیفی ی ا ز‌کوچه‌باغ‌ها می‌روم .خانۀ هما در یک یکه حضور هما برایت س میکن ی را ح ک،گرما و صفا و آرامش دارد .درو ن این‌خان‌ۀ‌کوچ
به ارمغا ن می‌آورد.
ی او از ایران ی و با طراحی‌ها و نقاشی‌ها نی و نی و دلنش ی پرطن با چهرۀ هما پرتوی ،با صدا
ت تلویزیو ن در ایران ،برایمان ی فعالی نی روزها ش را اینجا شناختم .از اول یل خود آشنا بود م و
ی به جانما ن می‌نشست. ی ایران ی سنت ی موسیق ش د ر‌کنار آوا ش���عر دکلمه میکرد و صدای ت میکرد. ی به ای ن رشته حکای ک در تلویزیو ن نیز از احاط‌ۀ و ی‌کالسی ش از موسیق تفسریهای
ی است. ت دو م هما پرتو ی طبیع یل نقاش س میکرد .و ی لبا او ،در تاالر رودکی‌نیز ،طراح
ی آنها می‌ایستم: تکه به تماش���ا ش آویزا ن اس��� بر در و دیوار خانه ،نمونه‌هایی‌ا ز‌کارهای
ی از تابلوی یل (،)Salvador Daliکپی‌ۀ دیگر ح اثر سالوادوردا ی مسی ک‌کا ر‌کپی‌ه از تابلو ی ط به سالیا ن‌گذش���ته است، ی‌کریس���تینا اثر اندرو وایت ( )AndrewWyethکه مربو دنیا گو ی آبرن ی از نقاش��� ی زنا ن ایرا نکه ترکیب گ چهره‌ها و لباس‌های محل ی بزر چند تابلو
ی تابلوی‌پاست لکه خود هما بر ت و د ر‌کنار همۀ اینها ،تعداد ی ( )Collageاس تکه‌چسبان ب می‌کنند .اینها حرکات ی خود میخکو ت و ترا در جا یگذاشته اس ی انسان آنها نا م‌کارها
ک دنیا حرف ج‌کشیده‌ان دکه ی ی انسانهایی رن ت و‌گرد ن و‌گرده‌ها ت و انگش اعجاب‌آور دس
ک و ناتوان، ی باری ی برآمده و‌گردن‌ها ی با رگها ی استخوان در خود نهفته دارند .دستها
ت خش ن و ناآرا م تصویر شده در این ی و سیاه همراه با حرکا ک قهوه‌ا ی خف‌ه و تاری رنگ‌ها
نی حا لکه ی ایرانی ،در ع ی سنت ش‌کارها ی و سبز و قرمز و بنف ی آب تابلوها ،د ر‌کنار رنگ‌ها ً ح دو روی ی طرا ت می‌آورن دکه هما پرتو ی را القا می‌کنند ،به یاد کام�ل�ا متفاوت دو دیدگاه ش در ج و اندوه ی را با تما م شقاوت ،خشونت ،رن ش زندگ ت:گاه روی‌ناخو ک سکه اس ی
174
ی شاد ایرانی ت چشم‌ها می‌برد و با رنگ‌ها ت می‌گذارد،گاه هم‌ترا به ضیاف مقاب ل چشمان ت می‌کند. ی سرمس ق لباس‌های محل ق و بر و زر
ش -بهویژه ی‌گذشته‌ا ط خود را ب‌ا‌کارها و فعالیت‌ها ی بشری ،ارتبا ش رنج‌ها ی نقا هما پرتو
ی او رفته بودم، ی انفراد شکه به دیدار نمایشگاه نقاش ی پی نقاشی -قط ع نکرده است .چند
تکرده بود -دید مکه مدت‌ها در مقابل گ ویتنا م شرک ی را -که در جن ک افسر امریکای ی ت استخوانی، ت دس ک پش ک سی م خاردار و ی ی از تابلوها ایستاده بود .هما با تصویر ی یک س از چند دقیقه یپ گ نشا ن داده بو دکه افسر امریکای ش را از جن با چنا ن استحکامی‌نفرت
نی در ت اندوهبار جنگ ،ای ن چن ت و به ا و‌گقت« :از آ ن زما ن تا امروز ،هرگز خاطرا برگش��� ذهن م بیدار و زنده نشده بود».
ت برایم ی راکه شنید‌ه اس ی از اش���عار جدید ع مصاحبه ،از او می‌خواه م یک قب ل از ش���رو ی خود به دیدار نی می‌کند و مرا سوار بر با ل پرند‌ۀ صدا ف چن بخواند.هما چو ن همیشه با لط
ی می‌برد: نی بهبهان سیم
نت‌کبود است نگار‌ۀ‌گلگون ،به م
نت آتش ،به شاخۀ دود است. شکف
ب و چه ضربی! : -تسلس ل آتش چه ضر
چه مر گ و چه مرگی! : -سرود و درود است... شنب ه 20اکترب 1984
ی نمایش ی رفته بودم .فیل م در حضور خود و ی فیلمساز ایران ک بانو ی از ی ی فیلم به تماشا خ باشد. ش و پاس ی پرس ی برا داده‌شد تا فرصت
نت آن ،بانوی ی س���اخ ح چگونگ ت ایرا ن می‌گذرد .در توضی ی از دها داس���تا ن فیل م در یک
ک اشار‌ۀ‌گذرا و از یی ی دار دکه ش���اید از نظر خود و یکوتاه به نکته‌ا فیلمس���از اش���اره‌ا
ی از ی بود ناش یل ب‌ه‌گما ن م ن‌گفته‌ا ی نه چندا ن مه م بود .و ی از شنوندگا ن نکته‌ا نظ‌ر‌گروه
یکه امروزه ی ا ز‌کسان ی بود سوءتفاهم‌آفرین .فیلمساز جوان ،چو ن بسیار ی و نکته‌ا ناآگاه ب آبروی یکس ی برا ی‌گذشته‌را به سود خود تغیری دهند یا به وسیله‌ا ت دارند واقعیت‌ها دوس
ی از بیشرت تبدی ل‌کنند ،اش���ار‌ه‌کر دکه در ایرا ن سال‌های هفتاد ،فیلمسازا ن اجاز‌ۀ فیلمربدار س و خفقان -بود. ک فعالیت‌جسارت‌آمیز -در آ ن دورا ن تر ت را نداشتند و‌کار او ی دها
175
ت زیاد ،دور از چش م مأمورا ن و با ح داد چگونه‌با شهام ب فراوا ن توضی ب و تا س با آ س���پ
ت و از ک ده فیل م‌گرفت ،نگاتیف‌فیل م را در چمدا ن‌گذاش��� ش روز) از ی ف ش��� عجله (ظر
عو ت موضو یکه ،به ش���هاد ج‌کرد .م ن تأثری ای ن‌گفته‌ها را ،در بارۀ فیلم ی خار ایرا ن قاچاق
یکه ی جوانان ک به شمار نمی‌رفت ،رو ی و خطرنا چ عنوا ن سیاس مناظر موجود در آن ،به هی
ی می‌کند ک هرنمند سع س می‌کردم .میدید م چگونه ی در میا ن تماشاگرا ن نشسته بودند ح
ت دهد و ی بهکار خود اهمی نی شگرد ت زد ن به چن ی نش���ا ن داد ن هرن راستنی ،با دس به جا
ت ای ن عده ،اگر نه برای تکه دس ش بخرد .اش���کا ل‌کار در ای ن اس ی خوی ی ناروا برا ارج
ی از شنوندگا ن سخنانشان ،باز است .آنچه ما در ایرا ن ده‌ۀ هفتاد شاهد ی نیم همه بلکه‌برا
ت ایران ،چه فیلم‌های ب شهر یا از دها بودیم ،اکثر ًا فیلم‌هایی بود با داس���تان‌هایی از جنو ی نظری مغول‌ها ،خاک ،قیصر ،تنگسری،گاو، ی آبگوشتی .فیلم‌های روشنفکرانه و چه فیلم‌ها
س در ی نشدند ،پ ب شهر تهرا ن فیلمربدار ت و جنو ی دیگر ،اگر در دها دایر‌ۀ مینا و بس���یار
هالیوو د‌کالیفرنیا ساخته شده بودند و ما نمی‌دانستیم!
ی و قاب ل استناد ی دیگرا ن شنیدن ش برا ب‌ک‌ه سخنان ک ادی ک نویسنده و ی ک هرنمند ،ی آیا ی
ی جوانانی ی خود رو ی ه م به تأث ری‌گفته‌ها ی،کم ی ای ن چنین است ،نباید قب ل از صدور بیانیه‌ها
ی خردسا ل بودند و شاهد رویدادها نبودند؟ آیا نباید بیندیش دکه در دورا نگذشته تنه‌ا‌کودکان ی نکند؟ ب زیاده‌رو ب باش دکه در تأیید و تکذی مراق دوشنب ه 22اکترب 1984
ی میش���نید مکه ب‌ا‌گالی‌ه می‌گفت« :آدم در دورا ن نوجوان���ی ،هرگاه از زبا ن نان‌آور خانه‌ا
ک لقمه نا ن چه بدبختی‌هایی باید بکشد و چه حرف‌هایی باید بشنود و به رویش برای‌ی
ی بار س‌گوینده ،از سنگین ی درد و احسا ی سر و همسر شرمند‌ه نشود!» ،از ژرفا نیاورد تا جلو
یکه زیر بار ای ن اجبار بر او ف میل ،از خستگی‌ها و فشار تحقری ،از ت ن درداد ن بهکار خال
ت می‌پذیرفتم. وارد میشد ،دل م به درد می‌آمد .جوان‌بود م و همۀ آنچه راکه می‌شنید م دربس ت سرگذاش���ته‌ام ،حا لکه نه می‌خواه م و نه می‌توانم ت آ ن دورا ن را پش حا لکه سال‌هاس���
ی و نگرانی ،خوش‌خیایل ی قبو ل‌کنم ،حا لکه افزونی‌دلشور‌ه و دلواپس همه چیز را به راحت
ک ناظر و تماشاگر ،دیگرا ن را زیر شی ی در نق ی را از م ن دو رکرده است ،وقت دورا ن‌کودک ی‌گذشته‌ا م تغیری می‌کند. ی از برداشتها نی می‌گذار م و نگاه میکنم ،بسیار ی ذره‌ب عدس
176
ی و موعظ‌ۀ آشنای ی دورا ن ش���اه ،به سخرنان ی از مردا ن سیاس��� س خت م یک دیروز ،در مجل
نی و زما ن ایراد میگرفت پ میزد ،از زم بچ ش میداد مکه تا قب ل از انقال ی‌گو دست‌به‌قلم ش چنا ن از آن یکه بر س���رکار بودند را نداشت .در مرثیه‌ا ک ا ز‌کسان و چش���مدید ن هیچی ی را در آورد. ک بسیار مرحو م یاد میکرد و داد سخ ن میدا د‌ک‌ه‌ک م مانده بود اش
ی و قهوه و خرما و حلوا ،به جم ع ما پیوست ف چا ت جلسه ،به هنگا م صر س از پایا ن رسمی پ
ی پرسشگرما ن قضیه را خواند‌ه باش د‌گفت« :ما روشنفکرا ن خاک ی خود از نگاه‌ها و‌گوی ف زد ن و نوشنت ی باید بکشیم؟ از م ن جز حر ک لقمه نا ن چه خفت یی برسر را می‌بینید! برا ی فسا د‌گذشت‌ه قرار ت هما ن جرثومه‌ها ی برمی‌آید؟ آ ن را ه م باید شوربختان‌ه در خدم چ‌ه‌کار دهم! اگر نکن م،کرای‌ه خانه‌ا م را ا ز‌کجا درآورم؟»
نت ه م بر نمی‌آمد! ف زد ن و نوش نی حر ش از او هم کا سهشنب ه 23اکترب 1984
ت و همکار ط فرید‌ه افتاد .دوس ی رسیده ،چشم م به دستخ س از مدت‌ها در میا ن نامه‌ها پ ت و روزنامه‌ها د ر‌کنار ه م قل م می‌زدیم .فرید‌ه در تهرا ن مانده، پیش���ین مکه سالها در مجال
یکه ی می‌گذراند،کار ش را به معلم ی نمی‌نویسد یا دستک م منتشر نمی‌کند و روزگار چیز ب‌گذاشت‌ه بود .پاکت ش بود .آخری ن نام‌ۀ مرا ماهها بی‌جوا ی عش ق دوم س از روزنامه‌نگار پ
ط نوشته درونش ی چند خ ک حاو ت سفی د‌کوچ ک‌کار ف همیشه ،ی راکه با ز‌کردم ،بر خال
ت خو ی و پر از نکا ی فرید‌ه همیشه‌طوالن یافتم .نامه‌ها ب و بد بود .بدو ن مقدم‌ه نوشته بود:
یکه گ شده .مبادا یکبار فک‌ر‌کن ت تن ی برای ت دار م و دل م ه م خیل ی دوس���ت «س�ل�ام .خیل
یل راستش یکرده باشد .و یلکه از ه م جدا ش���دی م فرق ی او ت به تو با روزها عالقه‌ام‌نس���ب ت دیگر ما درون‌مرزی‌ها با ف مرزی‌ها یا به عبار ف مرزی‌ها با آ ن‌طر ت ما این‌طر مدتهاس
تکه رفته‌رفت‌ه معتقد شده‌ای م نه ش ه م اینس شما برون‌مرزی‌ها چندا ن مکاتب‌ه نمی‌کنیم .دلیل
ی دیگر سری می‌کنید و ک حا ل و هوا شما زبا ن ما را می‌فهمید نه ما زبان‌شما را .شما در ی
ق می‌کند .نه اینکه ی فر آنچه پریامو ن ما می‌گذرد ،با آنچه در اطراف‌شما جریا ن دارد ،حساب
ک از ک خ رب‌کوچ یی ی م ن جالب‌نیست .م ن حت ی تو و سایر دوستان م برا ی نامه‌ها خیا ل‌کن
ی هوا می‌قاپم .ویل‌تازگی‌ها ما درون‌مرزی‌ها ،شاید یکه دوستشا ن دار م را رو تو و هم‌ۀ‌کسان
ی اکثر ب و «مرگ‌بر شاه »گفنت‌ها ث انقال ک و وار یکه چرا ما اسری ای ن خا ی عقده‌ا از رو
177
ت نامه نمی‌دهم‌مگر آنکه ی از شماه‌ا‌گرفته‌ایم .برای برون‌مرزی‌ها شده‌ایم ،تصمی م به جدای خ دهد». یر معجزه‌ا
ی بیشرت می‌گذر دکه به ت‌گرفتم .دو ساعت کاغذ سفید را رو به روی م‌گذاشت م و قل م را در دس
یکه می‌خواه م به فرید‌ه بنویس م پیدا ی آغاز نامها ی برا ی‌کاغذ خریه مانده‌ا م و‌کلمه‌ا سفید ی آنها ش م ن و شما برا ت می‌خواهم؟ مگر پوز ش چه بنویسم؟ بنویسم :معذر نمی‌کنم.برای
نا ن و آب‌می‌شود؟ بنویسم :امیدوار باش؟ به چ‌ه‌کسی ،به چه چیزی؟ بنویسم :غص‌ه نخور؟
ش را بنویس م و بگوی م هر چه بر سر شما بیاید مهم س چ‌ه‌کند؟ بخواند و برقصد؟ راس���ت پ ی ریز و ی‌کنسرته‌ا ب دخرت شایسته است ،برگزار س انتخا گ ما درلوس‌آنجل نیست ،غ م بزر
گ و وارنگ ،به سر و‌کل‌ۀ ه م پرید ن چند دست‌اندرکار ی و میهمانی‌های‌رن درشت ،عروس ت زبان چ ننویسم .ما دیگر مدتهاس ش هی ی ایرانی؟ نه ،بهرت است‌برای ی همگان رسانه‌ها ت می‌گوید: یکدیگر را نمی‌فهمیم .فرید‌ه راس
ی زخ م دل م را نمک‌پا اگر مره م نها ش د ل ریش م چرایی
چهارشنب ه 24اکترب 1984
ی قد م بگذارید، ی و سمینار ی بروید ،به هر سخرنان س و مدرسه‌ا در ای ن سرزمنی ،به ه‌ر‌کال
ف ای ن می‌شو دکه سخرنان ،معل م یا مربی ،شما را با شیوه‌های ت صر ی از وق ت‌کوتاه ابتدا مد
گ مرد م امریکا چیزی ش آشن‌ا‌کند .در حا ل حاضر درد بزر ج و جدید مبارزه با فشار و تن رای
ش خودمان .اگر ی هما ن فشار و تن س و تنش ن ( )Stress & Tensionیعن ت بهنا م اسرت اس
ت یاد بگریی ت می‌گویند بهرت اس ی ه م بروید ،نخس ی ی‌ا‌گل‌آرای ک دور‌ۀ‌کالس‌آش���پز به ی س مقابل‌ه‌کنی. چگونه با اسرت
ش را ت‌کرده‌ام .سخرنا ن او ل هما ن طو رکه انتظار ت شرک ک روز‌ۀ مدیری ک س���مینار ی در ی
ش می‌کند تا نی ما پخ ی بعد چند ورق‌ۀ‌کاغذ ب ت می‌کند.کم ش صحب داشتم ،از فشار و تن
ی راکه بر ه‌ر‌کداممان ب داد ن به س���ؤاالت ،میزا ن فشار ی و جوا ش���خص ًا ،با شماره‌گذار
س از مطالع‌ۀ جواب‌ها ت هم���ۀ حاضرا ن و پ وارد میش���ود پید‌ا‌کنیم.آنگاه در مقاب ل حری
ی به حا ل خود بکنیم. ش وجود دارد و باید فکر ی شدید تن ی ما نشانه‌ها می‌گوی دکه در همگ
ت به شما هم ی راکه خانم‌سخرنا ن در د ل م ن و دیگرا ن انداخ ی از دلشوره‌ا ت‌کم بد نیس���
ت زیاد ق ظل م بالسوی‌ه عد ل اس ی بر فشارهایتا ن بیفزایم .شاید به‌مصدا منتق ل‌کن م و فش���ار
178
ی نکنم. س تنهای احسا
نت ی زیر در هر فرد ،نشانۀ داش به قو ل آ ن خان م مشاور ،وجود حداق ل سه مورد از واکنش‌ها تنش‌است:
ش بودن ،افسردگی ،شک ،حس���ادت ،ناآرامی، س بی‌ارز حساس���یت ،عصبانیت ،احس���ا نت،گری‌ه‌کردن ،می ل به تنها ماندن ،می ل به غ نداش دلشوره،گوشه‌گریی ،پرخاشگری ،د ل و دما
ت فکری، محکو م‌کرد ن دیگران ،انتقاد از خود و دیگران ،بی‌حوصلگی ،فراموشی ،مشغولی
ی و فرار ی و سر به هوایی ،تنبل ط غلط ،بیتوجه ی در تمرکز ،استنبا اشتباه در حساب ،ناتوان
ی‌کرد ن د رگذشته ،ضربا ن تند قلب ،بی‌خوابی، ش قدرت‌خالقه ،بی‌میلی ،زندگ ا ز‌کار،کاه
ی‌گردن ف دستها ،خشک ق‌کرد نک بی‌اشتهایی ،پرخوری ،درد قفس‌ه سینه ،مشک ل تنفس ،عر ت تهوع ،عطس‌ه‌کرد ن مدام ... ،باز ه م بشمارم؟ ش پوست ،حال و پشت ،سردرد ،خار پنج‌شنب ه 25اکترب 1984
ک همراه با دستیارش، ی صندوقدار فروشگاه ایستاده‌ام .دخرت تکه جلو چندی ن دقیقه اس���
نی با ب دکمه‌ها را فشار می‌دهد و ماش ی‌کالف‌ه شده‌اند .مرت ب‌کمپیوتر نی حسا ت ماش از دس ت شش ی می‌زند بریون .تا آ ن لحظه ،سه بار قیم ک تک‌ه‌کاغذ را با ارقا م عوض یی دهن‌کج
ی راکه باید به او بده م در دست م مچال‌ه‌کرده‌ام قل م خرید خود را در ذهن م جم ع زده‌ام ،اسکناس ت را از نو آغاز س بگریم .باز می‌گوید« :نش���د!» و همۀ عملیا و میدان م چقدر ه م باید پ
می‌کند .حوصله‌ا م سر می‌رود و می‌گویم« :دخرت عزیز م ای ن پو ل را از م ن بگری ،تا فردا صبح ت ور برو!» .نمی‌پذیرد و می‌گوید باید با ماش�ی�ن ی‌کمپیوتر جم ع و تفری ق‌ک ن و با دکمه‌ها
یکه ی مهما ن او هستم .افراد بکند تا در جم ع اشتباه نشود .می‌دانم‌هنوز دقای ق دیگر حسا
ش را یل او بی‌اعتنا به همۀ ای ن واکنش‌ه‌اکار ت سر م ن ایستاده‌اند ،بی‌حوصل‌ه شده‌اند .و پش
ی انجا م می‌دهد. ی و با خونسرد به آرام
ی اجناس، ش س‌ر‌کوچه‌ما ن می‌افت مکه چه تند و فرز ،همزما ن با بسته‌بند ک آقا سبزی‌فرو یاد بیو ت ه م روی ت تما م میشد صورتحساب ی خرید ک جم ع میزد و وقت ت آنها را ه م یکی قیم ت و نا م میوه‌ها و سبزیجات ک آقا سواد نداش ی میو‌ه نوشته و حاضر بود .بیو ی از پاکت‌ها یک
ت ه م نمیکرد .اگر ت و معطل ش‌کمرت اشتباه داش یل جم ع زدن را نمی‌توانس���ت‌بنویسد ،و ی امید را! ی ای ن است ،پید‌ا‌کنی د‌کورسو ت و تکنولوژی‌و دستاورد تمد ن ماشین نتیجۀ پیشرف
179
جمع ه 26اکترب 1984
ی دارد .چند هرنمند ی برای م تازگ ی را می‌شناس م و چهر‌ۀ‌گروه ی نشستها م.گروه در جم ع‌کوچک
ت یک ی از افتخارا ک به تنهای یکه هر ی نوازند‌ه و استاد ه م حضور دارند :انسان‌های باارزش ش چند نفر، ی وکه ن ایرانی .به خواه ی سنت نی موسیق ملت‌به‌شمار می‌روند ،پاسدارا ن راست
ی می‌گوید: ش با فروتن ت می‌گرید تا چند قطعه بنوازد .خود ی از استادا ن ساز خود را دس یک
ی شما مناسب‌تر ی شاد برا ب نیست .شاید رنگ‌ها ی مناس نی مجلس ی چن ی من‌برا «نوازندگ ش‌کنیم. ش‌گو ی ساز ت و آرا م به نوا ف می‌دهی مکه ساک باش���د!» اصرار می‌کنی م وقو ل شر
ک قطعه سه‌گا‌ه جانانه با زیر و بمها و‌گوشه‌هایش. ک می‌کند و جادو را آغاز :ی ساز ر‌ا‌کو
ف می‌زنند .بقیه ،با ی با ه م حر ی از اتاق ،آهست‌ه و درگوش��� ی محرتم ،د ر‌گوش���ها چند آقا
ظ‌کنند .چند لحظه ت را حف اش���ارات‌سر و دس���ت ،به آنها می‌فهمانن دکه قرار بود سکو
گ صدایشا ن باال می‌گرید. ج آهن چ آغاز می‌شود و به تدری چوپ ت می‌مانند ،از نو پ س���اک ی س���ازش‌را می‌زند و آن‌ه‌ا‌کم‌ک م قو ل و عهد یادشا ن می‌رود و به استاد نوازند‌ه با دلخور
ت ه م فایده ندارد .معلو م است ت سر و دس ی می‌رسند .دیگر اشارا ی و خنده و لودگ مزه‌پران ی ه م به خواست‌ۀ دیگرا ن نمی‌گذارند. ی را ندارند واحرتام ک موسیق چ حوصل‌ۀ ای ن سب هی ظ‌کنید!» ت را حف ی می‌گوید« :تیمسار لطف ًا سکو از دو ر‌کس
پ فالن ،دومی یل سرتی ت می‌گوید« :اینها را می‌شناسی؟ او یکه د ر‌کنار م نشسته اس دوست ی ساب ق هرکدا م را ه م برمی‌شمارد. گ فال ن است ».و پست‌ها ی سرهن سپهبد فال ن و سوم بعد اضافه می‌کند«:مدافعا ن مرز و بو م‌کشور!»
ظ‌کنند ،ما ی را نتوانستند حف ج دقیقه‌ا ت ناقاب ل پن ک سکو ش خود فکر میکنم« :اینها ی پی ظ‌کنند!» ت را حف را باش‌ک‌ه انتظار داشتی م مملک شنب ه 27اکترب 1984
ت پرفس���ور آرتور پو ت خدما در جلس���ۀ بزرگداش س مشهور پ ( )Arthur Popeایرانشنا
ی‌گلوک ب برگزار شده اس���ت ،نشستها م و به سخنا ن ج ت‌کتا ی شرک ی،که از س���و امریکای
ش می‌دهم .از ت،گو پ را دنبا لکرده اس��� یکه راه پو ی از خاورشناس���ان ( ،)J.Glockیک
یکه در ب بهگروه ف میزن���د و در پایان ،خطا ش حر پ،کارهایش‌و زندگی‌ا ت پو خدم���ا ی می‌گوی دکه تکان م می‌دهد: ش نشسته‌ایم ،جمله‌ا مقابل
180
ظ مریاث ک وطن ،حاف ی به ناچار در تبعید و دور از خا ث شد تا ملت ی باع «بار دیگر رویداد
ک امریکا آمده‌اید ،خوش‌آمد ی نامعلو م به خا ی مدت گ خود باشند .به شما،که برا و فرهن
ی خاموش ی و هرن ایران ی فارس گ غن می‌گوی م واز ش���ما انتظار دار م نگذارید شعلۀ فرهن
ی راکه ما خارجیان ت خود در ای ن خاک ،هما ن عش ق و مهر ت اقام ش���ود .امیدوار م درمد ت‌کرد ن را م ن از ایرانیان نی شما تجرب‌ه‌کرده‌ایم ،بیازمایید .عش��� ق ورزید ن و محب در سرزم ش را یافتم». گ شما واالتری ن نمونه‌های فراگرفت م و در فرهن
ت ا ز‌کجا آمد؟ چگونه آمد و ا ز‌کدا م آسما ن بر س ای ن هم‌ه‌کین‌ه و نفر از خود می‌پرسم« :پ ت‌کردن نی برد؟ ا ز‌کدا م عش ق ورزید ن و محب س���ر ما ناز ل ش دکه همه چیز را سوزاند و از ب
سخن‌می‌گوید؟ ا ز‌کدامیک؟» دوشنب ه 29اکترب 1984
ی‌گرفت‌ۀ لوس‌آنجلس ،زودتر از معمول ی را جا به ج‌ا‌کردند تا غروب‌ها ت لعنت باز ای ن ساع
س خود به ی لوس‌آنجل ج بعدازظهر -بر همۀ شهر سای‌ه بیفکند .غروب‌ها ت پن از س���اع ی به قو ل اخوا ن ثالث ،ملو ل و خسته‌د ل،گریا ن و ت -از آ ن غروب‌ها ت دلگری اس خود سخ
ی آفتاب ت ه م بیشرت به چش م می‌خورد .نمی‌دان م چرا وقت طوالنی -و با پس‌کشید ن ساع
نی بر همه جا سای‌ه می‌افکند ،شهر ی سنگ روش ن و پرنور از ای ن شهر دام ن می‌کشد و غبار
ش میش���ود. ح خامو ت و چو ن خانۀ اروا ت س���اک س چو ن بیابان‌برهو ولنگار لوس‌آنجل
ی نیمه‌روش ن و نیمه‌تاریک ،جلوی ت خود را به خانه می‌رسانند تا ،در اتاق‌ها همه به سرع ت و خستهکنندۀ دیگر آماد‌ه‌کنند .شب ی پرحرک ی فردا ی بیفتند و خود را برا تلویزیو ن یکور س آد م ر‌ا‌کالف‌ه می‌کند ،به ویژه وقتی‌جوا ن نباشی .اگر در ای ن حا ل و هوا آد م اسری لوس‌آنجل
تکرده است؛ اگر اسری افکار پریشان ی هم ک غاز تلویزیو ن نشود ،خیل ی صدم ن ی برنامه‌ها
ی ه رن‌کرد‌ه است؛ اگر دچار و دره م و بره م نش���ود و به جا ن سایر افراد خانواده نیفتد ،خیل ت نشود و به زیر پتو و لحاف ص سر و پا و دس ی نامشخ یل و دردها ی خیا س بیماریها وسوا ب است... ش ریشه نکند خو ت در جان ی است؛ اگر غ م غرب نخزد ،انسا ن پرتوا ن و امیدوار ک شده بر در باز دیده‌ا م خش
ش شود. س وارد ای ن خانۀ خامو تا چ‌ه‌ک ب می‌گذرد، روز و ش
181
ی به دل م زخم‌ه زند. غ م دور
ت وحشت‌افزا و مالل‌آور شب، در سکو همچنا ن در انتظار،
س درو ن سینه نفس م حب
ت تاریکی، پاسدار حرم می‌شمار م لحظات،
ع خورشید، تا چه هنگا م طلو دیده‌ا م تازه به دیدا ر‌کند
ک‌کند. غ م هجرا ن ز دل م پا
سهشنب ه 30اکترب 1984
ت از آخر و عاقبت ت و انسا ن بی‌جه یل آن‌قدرها ه م بد نیس ی و بزرگس���ا از قرار معلو م پری ت تایمز اخری ًا یکه انتشارا ی و پژوهش ی می‌انجامد ،می‌ترسد .بنا به آمارگری خود،که به پری
س رضایت ش از جوانا ن احسا ح ملی‌در امریکا انجا م داده است ،انسان‌های پری بی در سط ی می‌کنند. و خشنود
ی خود ع و احوا ل زندگ ج سا ل به باال از اوضا ت و پن ی شص ک س���و م امریکایی‌ها تقریب ًا ی
نی هجده تا یکه ب یلکه در مقاب ل آنها ،تنها پنجاه درص���د از افراد ی هس���تند ،در حا راض س ای ن پژوهش ،هر چه ت می‌کنند .بر اسا ی خود ابراز رضای چه ل و ُن‌ه سا ل دارند از زندگ یو ی‌کمرت آزارشا ن می‌دهد ،از تنهای یل و بازنشستگ انس���انها سنشا ن بیشرت می‌شود ،بی‌پو گ‌کمرت می‌ترسند. ج می‌برند و از بیماری‌و مر ی‌کمرت رن افسردگ
ج سا ل دارند،گرچه از ت و پن نی پنجاه تا ش���ص یکه ب ی آنهای ی میانسا ل نیز ،یعن انس���انها
یل باز ه م قاب ل مقایس‌ه با سالمندان جوان‌ها خوشبنی‌تر و خوش���حال‌تر به نظر می‌رسند ،و ت را از بقیه ربوده‌اند. ی سبق ج سا ل در ای ن زمین‌ه‌گو ت و پن نیستند .افراد باالتر ازشص
یو ی و بیمار ی و افسردگ ف انتظار مردم -تنهای ی نشا ن می‌ده دکه -برخال ای ن نتیجه‌گری
ی افراد مس ن به شمار نمی‌رود .انسان‌های بزرگسال ی برا انزوا ،آن‌قدرها ه م مش���ک ل بزرگ ت می‌کنند. ی درس ت می‌برند و از آ ن بهره‌گری ش لذ ش از پی از روزها و سالیا ن عمر خود بی
ی مل���ی س س���اب ق انس���تیتـو ت ان .باتـ���ر ( ،)Robert N. Butherرئی��� دک�ت�ر رابـ���ر
182
ش به نا م چرا زنده بمانیم؟ سالخورده بود ن در امـریکا جایزۀ پولیتـزر ی،ک‌ه‌کتاب سالخوردگ
( )Pulitzerرا برده اس���ت ،می‌گوید« :به دلی ل افزود‌ه شد ن شمار سالخوردگان ،ای ن طرز
ی افراد مس ن بهرت ی برا ج پیدا میکن دکه هر چه می‌گذرد زندگ نی انسان‌ها روا فکر بیشرت ب
ی از امریکایی‌ها معتقد شده‌اند ،سالخوردگی و امکاناتشا ن بیشرت می‌شود .به تازگی ،بسیار
ط عمر ی ه م نیست .امروزه ،متوس ی به ش���مار نمی‌رود بلکه دردسر و‌گرفتار نه تنها تهدید
ب در انسان‌ها در امریکا ،حداق ل ده سا ل بیشرت از اوای ل قر ن بیست م شده است .به ای ن ترتی
ج سال ت وپن ت امریکا را افراد باالتر از شص ک چهار مک ل جمعی ت و یکم ،ی اوای ل قر ن بیس تشکی ل خواهد داد ».خدا حفظشا نکند. چهارشنب ه 31اکترب 1984
ایندیر‌ا‌گاند ش مورد ت دو ت ن از محافظان ی ( )Indira Gandhiنخس���ت‌وزیر هند به دس
ت عم ل بیمارستا ن جا ن سرپد .در عرض ی تخ ت بعد رو ت و دو ساع س���وءقصد قرا ر‌گرف
ش او را عاشقانه ی از ملت ش ساله،ک‌ه‌گروه توش ی شص ی زن ت زندگان ت صفحا دو ساع نی سادگی! باز ت از او متنفر بودند ،بسته شد .به هم ی دیگر به شد ت داشتند و جمع دوس
ی چند و یا چندی ن تن، ک ت ن دیگر از رهربا ن و سیاستمدارا ن قر ن خو ن و وحشت ،به رأ ی ک‌گردد. ی ریخته شود و دلشا ن خن تگروه ش نفر ی برآت ت داد ،تا آب ش را از دس جان
ی بکار دکه تنها با ی یا دیگرا ن چنا ن تخ م نفرت ک انسان ،در د ل دیگر تی چگونه ممک ن اس
ی عمی ق باشد ت خیل ی شود؟ حتم ًا باید ای ن خش م و نفر ت آبیار ش‌گیا‌ه ای ن نفر نت خون ریخ
ی است ک و خو ن بغلتاند؟ خری،کاف ش را به خا ی بتواند از جا ن خود بگذرد و دشمن تاکس ی چه عقیدتی ،فرق ب مذهب ب بخورد ،چه تعص کآ ب خش ت از سرچش���م‌ۀ تعص ای ن نفر ب انسان‌ها ر‌ا‌کر و‌کور و بی‌رح م و خش ن می‌کند. نمی‌کند .تعص ل نوامرب 1984 پنج‌شنب ه او
ب ماه اکترب و هالووی ن ( )Holloweenبود .در ای ن ش���ب ،به اعتقاد دیش���ب ،آخری ن ش��� ت رایج، غ خانه و‌کاشان‌ه خود می‌روند .بر پای‌ۀ سن ح درگذشتگا ن به سرا امریکایی‌ها ،اروا
ح در اما ن باش���ند ،چراغ‌ها را روش���ن ی اروا ی اینکه زنده‌ها ازگزند انتقا م یا بدرفتار ب���را
یل دور ی احتما ی می‌کنند و ب‌ا‌گرد ه م آمدن ،خود را از خطرها می‌گذارند ،ش���ب‌زنده‌دار
183
ی امریکا از این ی جامعۀ مصرف ی و بهره‌گریی‌ها ی هالیوود ق و برق‌ها نگاه می‌دارند .از زر ی زیادی ی خودما ن همسان ب هالووی ن با شب‌چهارشنب‌ه سور تکه بگذریم ،می‌بینی م ش سن
ی است ،پوشیدن ی جم ع‌کرد ن نق ل و شریینی‌ک‌ه شبیه قاشق‌زن دارد .دوره افتاد ن بچهها برا
ی می‌ماند. نت ز ن و مرد در ش���ب‌چهارش���نبه سور گکه به ر و‌گرف گ و وارن لباس‌های رن ی همسایه‌ه‌ا‌ک‌ه برایما آشناست. ی دس���ته‌جمع ط و پایکوب ی با نور و نش���ا آتش‌بازی ،باز
ک ریشه ی از ی ت،گوی ب و رس���و م مرد م د و‌کشور ،با وجود بُعد مس���اف ای ن س���نت‌ها و آدا
تو س و وحش ی ساد‌ه و بی‌پریای‌ۀ خود ،به هنگا م تر ی انسان‌های پیشنی ،در زندگ هستند.گوی ب طوالنی ی تقریب ًا یکسا ن نشا ن می‌دادند .ش ی طبیعی ،واکنش ی و رویدادها خوشی‌و شاد
ی برای‌شان تصویر ی همراه بود .تاریک س از تاریک ت و تر ی آنها با وحش پائیز و زمستان‌برا
ی اندیشیدند .مراسم ت چاره‌های ی فرار از ای ن وحش ی را بههمراه می‌آورد ،لذا برا گ و نیست مر
ی هستند .جالب ی از ای ن چاره‌جوی ی دیگر س وحنوکا نیز جلوه‌ها ب‌کریسم ب یلدا ،ش ش��� ی داشته ط مستقیم تکه انسان‌ها در چها ر‌گوشۀ‌دنیا ،بدو ن اینکه با یکدیگر ارتبا اینجاس��� ت در ی رس���یده‌اند .از سوی‌دیگر ،همزما ن با نو شد ن طبیع ی مشابه باش���ند ،به راه حل‌ها
ی در برخورد ی جالب ت در پائیز نیز ،یکسان ت محصو ل و‌کش ی و برداش بهارا ن یا خوشه‌چین
ی مختلف نی مرد م‌کشورها یکه امروزه ب ت مشاهد‌ه می‌شود .ای ن همه اختالف انسان‌ها با طبیع
وجود دارد ا ز‌کجا سرچشمه می‌گرید؟ جمع ه 2نوامرب 1984
ت حاکم ت با دول ی در مخالف ی همبستگ ش‌کارگر ی جنب یکه از سو دو سه سا ل است ،حرکت
ی شده است .هر روز خرب س خربنگارا ن و مفس���را ن خرب لهس���تا ن به راه افتاده ،نق ل مجل ی از یک ح عکس ش ما می‌رسد .در هر حال ،امروز صب نی بهگو ی تازه‌از ای ن س���رزم رویداد
ی س ن استانیس‌الو جم ع ده‌هزار نفری‌مرد م لهستا ن را دید م،که شم ع به دست ،در مقاب ل‌کلیسا
( )Saint Stanislavدر ورشو به مات م‌کشی ش پوپی‌ه لوشکو ( )Popieh Loshkovایستاده ض‌کنند‌ه را داشتند و رفتارشا ن بیشرت کگروه اعرتا یی بودند .سوگوارا ن بیشرت حا ل و هوا
ی خشمگنان‌ه بود. شبیه تظاهرات
یکه د ر‌کنار م نشسته بود،گفتم« :اینها دیگر چرا؟ اینهاکه با دید ن ای ن عکس ،به دوست
ی هستند و در پرتو رژی م حاک م بر مملکتشان انگار انسان‌های باسواد و روشنفکر و فهمیده‌ا
184
ت ض و نشا ن داد ن مخالف ی اعرتا ب دور افتاده‌اند .اینها دیگر چرا برا ت ازمذه سال‌هاس ب شده‌اند؟» ت به داما ن مذه خود دس
ی دسته‌جمعی ت خود را با دعا ک بهان‌ه اس���ت .اینها مخالف بی گفت« :عزیز من ،مذه و‌گرد آمد ن د ر‌کلیساها ابراز می‌کنند».
ی است .ممک ن است یل ای ن بهان‌ۀ بسیار خطرناک ف تکا ن داد م و‌گفتم« :و س���ر م را با تأس ی ما هم ،چادر ی ما تما م شد .یادما ن باش دکه برا برای‌شا نگرا ن تما م شود .همانطو رکه برا
ک بهان‌ه بود!» ک وسیل‌ه و ی سیاه ی
ی‌گفت« :خد‌ا‌کند اینها اشتباه ما را تکرار نکنند». با امیدوار گفتم« :بله ،خد‌ا‌کند!» شنب ه 3نوامرب 1984
پ و منتشر ج‌کشور چا ی زبا ن،که در خار ش از ده روزنامه و مجلۀ فارس��� در طو ل هفته ،بی
یو ی و انشای ش امالی ی فاح ت،گذش���ته از غلط‌ها میش���ود ،به دست م می‌رسد .ای ن نشریا
ی وکالفه ی و تصویری ،به دلی ل طرز فکر نویسندگا ن مطالبشا ن نیز خواننده را عصبان چاپ ف خود م نمی‌شوم. یل حری ش عهد میکن م دیگر آنها را نخوان م و می‌کند .صد بار با خوی
ح و منطقی، ی صحی ی روا ن و‌کم‌غلط ،تفسری هر بار به امید اینکه مطلبی‌آگاه‌کننده ،نوشته‌ا
یل‌کمرت می‌یابم .د رگذشته، ی و خودسانسوری‌بیاب م به سراغشا ن می‌رو م و بدو ن جبهه‌گری ک -حال نی داشتی م و آ ن ه م سانسور بود و ساوا ک بهان‌ه درآست ما روزنامه‌نگارا ن همیشه ی
چه صابو ن ای ن سانسور به تنما ن خورده بود ،چه نخورد‌ه بود .در مقاب ل انتقاد دیگرا نکه: ک بهان‌ه پیش‌می‌کشیدیم« :نمی‌گذارند آقا ،سانسور ی نمی‌نویسید؟» ی ب اساس «چرا مطال
ی سانسور می‌کند و نمی‌گذارد م ن و شما ب حاال چطور ،آیا امروز ه م‌کس می‌کنند!» خو حرفما ن را بزنیم؟
به قو ل برش ی داشته باشد: ج ویژگ نی باید پن ک نویسند‌ۀ راست ت ( )Breshtی ت را همه جا خف‌ه می‌کنند. یلکه حقیق نت حقیقت ،در حا ی‌گف او ل دالور
یلکه همه جا آ ن را پنها ن می‌دارند. نت حقیقت ،در حا ی بازشناخ دو م هوشیار ت،که در همه وجود ندارد. ح از حقیق نت سال ی ساخ سو م توانای
ی واقع‌شود. ت در دستشا ن مؤثر و‌کار یکه حقیق ب‌کسان ص و انتخا ی تمیز ،تشخی چهار م نریو
185
نی مردمی. ت در میا ن چن ش حقیق ی‌گسرت پنج م تدبری بسیار برا
تکه مشک ل وگاه غریممک ن به نظر میآید ،وگرنه قل م و‌کاغ ذ‌که ی اس ج ویژگ نت ای ن پن داش در اختیار همه هست.
دوشنب ه 5نوامرب 1984
ک مرد جوا ن امریکایی ت در ی گ در را می‌شنوم .پش ی زن ی خانه هست مکه صدا سرگر م‌کارها
ی است. ی یا مأمور انجا م‌کار ت فروشنده‌ای ،نماینده‌ا ش پیداس را می‌بین مکه از ظاهر
ت خان م خانه را صدا ی می‌گوید« :ممک ن اس��� ی به صورت م می‌اندازد و با لح ن آرام نگاه
بزنید؟»
ح در بارۀ فال ن مایع ی را می‌شنو م و حوصل‌ۀ شنید ن توضی نی جمله‌ا ت چن چو ن بار او ل نیس
ح نمی‌کن م و ی امثا ل آ ن را ه م ندارم ،اشتباه او را به عمد تصحی ی و یا فرآورده‌ها ظرفش���وی ف بیاورید ».و در را می‌بندم. ک روز دیگر تشری می‌گویم«:خان م منز ل نیستند ،ی
ث میکنم، ی مک ی راهرو رد می‌شو م،کم ت به س���رکار قبلی ،ا ز‌کنار آین‌ۀ قد در راه بازگش���
گ سیاه چش م و تکه رن یگفته اس نگاهی‌ب‌ه قیافه‌ا م می‌انداز م و از خود می‌پرسم« :چ‌ه‌کس
ک انسا ن است؟ تی ت تعینی‌کنند‌ۀ مقا م و شخصی ی یا سبز‌ۀ صور ابرو و مو و رنگ‌گندم
ش بسته است ،ا ز‌کجا سرچشمه ش ساخته شده،که در ذه ن امریکایی‌ها نق ای ن تصویر از پی
تو ی ریاس ت سفید را خدا برا ی بور و پوس��� ت فکر میکنن دکه مو می‌گرید؟ چرا ای ن مل گ تری‌ه را برا ی سیاه و رن ی و مو ارباب ی خدمت‌کرد ن آفرید‌ه است؟»
ج س���ا ل پیش ،هرگز از یاد نمی‌برم. نی س���وءتفاهمی ،در پن نی برخورد م را با چن خاطر‌ۀ اول ی نمی‌شو م،گویا در اثر تکرار ت عصبان نی و‌گرا ن بود! ای ن روزها به آ ن شد چقدر برای م سنگ
ی خود ح ل‌کن م و با آ ن‌کنار بیایم .ای ن را یل هرگز نتوانسته‌ا م ای ن معما را برا عادت‌کرده‌ام .و
ی شستشو داده شد‌ۀ آنهاکه نژاد سفید و بور ت بگذار م و مغزها ی ای ن مل ب‌کم‌شعور به حسا کهت تریه‌تر ب خودما ن -ما انسان‌های با پوس را برتر از نژادهای‌دیگر می‌دانند ،یا به حسا ی بهر‌ه بگرییم؟ ی خود به درست نتوانسته‌ای م یا نخواسته‌ایم‌از نریوها و توانایی‌ها
سهشنب ه 6نوامرب 1984
ب جمهوریخوا‌ه و ی دو حز ت و فعالیت‌ها ش بر سر تبلیغا ک سا ل‌کشاک س از ی باالخره پ
186
دمکرات ،ای ن مسابق‌ۀ پر سر و صدا به پایا ن رسید و برنده و بازند‌ۀ آ ن معلو م شد.
ی آنان ی ایراد سخرنان ب و صحنه‌ها ت و تلویزیو ن قیاف‌ۀ دو رقی ب اس ت حدود یازده ش ساع ی دره م و شکست‌خورده، ت از پریوزی ،خندا ن و شاد ،دیگر ی سرمس را نشا ن می‌دهد :یک
ی اگر تکه حت ت در چهرۀ هر دو آنقدر آشکار اس ی و شکس ش پریوز با صدایی‌لرزان .واکن
ی افتاده است. ی چه اتفاق س بزن ی حد ی و نتیجه را ه م ندانی ،می‌توان صدایش���ا ن را نشنو
ف انسا ن ای ن عصر است. ی تنها هد ی به لحظ‌ۀ پرهیجا ن پریوز ی دستیاب ش برا ش و‌کوش تال ی را ،به خاطر سرگر م‌کردن ی جلو افتاد ن از دیگر ت و نربد برا ک بشر مسابقه و رقاب بیش
یل آن‌چنا ن خود را ش به وجود آورد‌ه است ،و ی از زندگی‌ا ی بخشید ن به لحظات خود و معن ک میدا ن بزرگ ک مسابقه شده است ،ی ی خود ی تکه زندگ یکرده اس ت ای ن باز اسری دس
ی ما را وادا ر‌کرده‌اند تا یکه به دنیا آمده‌ایم ،تما م عوام ل خارج نربد .ببینید چگونه از آ ن روز
گ ت ن به ت ن بگذرانی مکه ک جن ک نربد و حتی‌ی ک مسابقه ،ی ی را مث ل ی هر لحظه از زندگ ی از ما جلو بیفتد. ب بمانی م یا دیگر ی عق مبادا ا ز‌کس
یکه هر لحظ‌ه‌گسرتده‌تر ی آنها!! حا ل و روزشا ن در میدا ن نربد ی ما و بچهها ک بچهها طفل
می‌شود ،چگونه خواهد شد؟ چهارشنب ه 7نوامرب 1984
ف بزند. ت حر ش میخواس��� شگرفته بود و دل ی خورده بود .حال ب مفصل بهروز مش���رو
ی داده بود و یکریز می‌گفت .یاد ت ویسک ف و خوددار ،عنا ن اختیار را به دس بهرو ز‌کم‌حر
تو یکه دوستشا ن داش ی جوانی ،یاد آنهای پدر و مادرش‌افتاد‌ه بود ،یا د‌گذشته‌ها و عشق‌ها یکه دوستش‌داشتند. آنهای
ث یه یل م ش دار م و می‌گفت« :یه دخرتخال‌ه دار م عاش��� ق منه -سال‌هاس���ت .من م دوست
ت داره ،میخواد ی منو دوس یل دخرتخال‌ه جور دیگه‌ا یکه هرگز نداش���تم .و خواهر،خواهر
ش میگ م دخرت از خر شیطو ن بیا پاینی ،قبو ل نمیکنه!» لیوان ی به باها م عروسی‌کنه ،هر چ
یکه از تهرا ن فرا ر‌کردم، ی نمی‌دان م چند م را الجرع‌ه س‌ر‌کشید و ادامه داد - :روز ویس���ک
ت می‌مون م تا برگردی!» برای نی جا منتظر ت باها م بیاد.گفتم« :نه! »گفت« :هم میخواس
ی میکنم! »گفت« :باشه‌م ن منتظرتم! مگه اینکه امیدشو قط ع‌کن م،گفتم« :تو امریکا عروس
ی ندارم ،باز م منتظرت‌می‌مونم .باالخره ق دادی؟ م نکه حرف ی و طال تا حاال دو تا ز ن نگرفت
187
ت م ن هنوز هستم!... ی نمی‌خوادت ،اونوق ی و دیگ‌ه‌کس یه روز پری میش
ف شده ی م ن -در پایا ن آ ن جمله -متوق یل زما ن برا ف میزد ،و ت همچنا ن حر بهروز داش ک افسانه نیست؟ ی خفت‌ه تنها ی س زیبا ی من! پ ی خدا بود .وا
اندوهبار
چش م سیاه خود
ی افکند و‌گفت: بر و ت نازننی، «دیریس
ی آشنا با یاد دلنواز تو ا ی من، سر در میا ن‌گریبا ن‌گرفته‌ام. ت یار من، دیریس
غ شهر عشق، د ر‌کوچه‌با
سرگشت‌ه و پریشا ن و بی‌هدف،
ت نربده‌ام. س لذ ی عطر یا از بو ب من ت خو دیریس
ی توست. که دل م در هوا
بیچاره م نکه در ای ن شا م واپسنی امیدوار معجزه‌ا ی سبز و دلکشم. اما،
ی مرد من! ا
ای ن را بدان،
هر روز تا ابد
ی ترا م ن آه می‌کشم. ب رو دیدار خو ج رفی ع عشق، م ن بر فراز بر
س ْحر انتظار، با ِ
با یاد سبز بهار وصا ل تو، ب رفته‌ام. در خوا
188
ی مرد من ی اگر ا روز ت و پری فرتو
تنها رها شدی ،فکر دگر مکن ن یم برگرد سو
ی اگر سرو بلند قامتت، حت چو ن نا م من
از یادها رود.
ی من برگرد سو
ی اگر چشما ن نافذت حت
بی‌حا ل و بی‌فروغ،
در سو گ خود ،ماتمزد‌ه شوند. ی من برگرد سو
بر چهرۀ افسرده و اندوهبار من ی بکش، دست
ی نشسته‌ام ب‌ر‌گیسوا ن به پری آخر نوازشی،
بر جس م تشنه‌ا م -با بوسه‌ای- ی دوباره ده. جان چو ن در جهان جز م ن‌کسی
ک اینسا ن صبور و پا
ی ترا با جا ن نمی‌خرد. تنهای پنج‌شنب ه 8نوامرب 1984
ی،گرد ه م آمده‌اند ی اروپای ی ا ز‌کشورها ب نئونازی ،در برخ ی حز ی از اعضا ی،گروه تازگ
ف هیتلر نی سالگرد تولد آدول ت صدم ت بزرگداش ی تشکی ل داده‌اند تا مقدما و جلس‌ۀ مهم
189
( )Adolf Hitlerرا ،در اوای ل ده‌ۀ نود ،فراه م‌کنند .ای ن خ رب‌کوتا‌ه و‌کوچک ،هر چن دکه در
ک مسئله مه م و ی ه م به آ ن نش���ده بود ،ی تگ م بود و چندا ن توجه ی اخبار بی‌اهمی البه‌ال ی بی‌رحم ف انتظار ،انسان‌های خشن ،دیکتاتورها ح میکرد :ای نکه بر خال ی را مطر اساس
ی از انسان‌ها به سوی ت نیستند .بسیار ش همیشه ه م مورد نفر و رهربا نگاه دیوانه و آدمک نی راهی ی هم‌آگاهان‌ه رهربا ن و فرماندها ن خود را به چن ش دارند و بسیار یکش نی افراد چن
تکه ت آنقدر اس ک مل کگروه یا ی یی ت و توانای ت دیگر ،قدر ق می‌دهند .به عبار س���و
ی موارد ه م می‌سازد .اگر به ک هیتلر بس���ازد ودر بسیار ی خود ی ی برا می‌تواند از هر رهرب
ت و انزجار ،روحیۀ نی و نفر ی باش دکه خش م و‌ک ک رهرب ،همزما ن با دوره‌ا ت رسید ن ی قدر ی جنون‌هایی از ای ن دست‌کشید‌ه می‌شود .اجازه ک آ ن رهرب به سو ب مرد م باشد بیش غال
ی هم نی شرایطی ،اگر مرد م چنا ن رهرب بدهید پای م را از ای ن ه م فراتر بگذار م و بگوی م در چن ش او می‌نشینند. ی را می‌آفرینند و به پرست نداشت‌ه باشند ،یک
تکه ،د رگوشه وکنار جهان ،باز قلب‌هایی ا زکینه آغاز حرکت‌هایی از ای ن دست ،نشانۀ آ ن اس گ میآید! ی مر ی پا ش باشیم! صدا ت انباشت‌ه شده است .بهگو و انزجار و نفر جمع ه 9نوامرب 1984
ش از شنید ن اخبار ی از جوان‌ها،که حوصله‌ا دور ه م نشستهای م و تلویزیو ن روش ن است .یک
ی جوان ی می‌گذار دکه عده‌ا ی برنامه‌ا ض می‌کند و رو ت،کانا ل تلویزیو ن را عو سررفت‌ه اس گ نش���ا ن می‌دهد. ک آهن یی ب و لباس‌های عجیب‌تر را در حا ل اجرا با قیافه‌های‌عجی
ی دار د‌کتکشا ن می‌زند ،فریاد می‌کشند .آدم ت و همه ،مث ل اینک‌ه‌کس ش اس ی‌گوشخرا موسیق یکه به خود می‌دهند ،دلشوره می‌گرید .مدت‌هاست چ و تاب ت و سر و بد ن وپی ت دس از حرکا
ک ( )Punkپر است. ح پان ی جوان‌به‌اصطال ت ای ن‌گروه‌ها دل م از دس
ض میکنم« :بابا ،ای ن چه قیافه‌ایست؟ شما جوان‌ها یکه آنجا نشسته‌اند اعرتا به چند جوان ت ه م می‌برید؟» ی و قیافه‌ها لذ از ای ن موسیق
ی صفا ی صفح‌ۀ تلویزیو ن بر نمی‌دارند می‌گویند« :آره ،خیل یلکه چشمشا ن را از رو در حا دارد ،حا ل میکنیم!»
ک و آ ن خواننده‌های ی رمانتی س و تانگو ی وال ف آ ن موزیک‌ها ی می‌گوید« :حی ی دیگر بانو
نی چه بر سر ای ن نس ل آمده!» ش قیاف‌ه دورۀ ما نبود؟ بب خوش‌صدا و خو
190
ی از آنها،که س و تانگو و رمانتیک ،جوان‌ها می‌زنند زیر خنده .یک ت وال با ش���نید ن‌کلما
ی ما یکه برا ی ه م دارد ،می‌گوید« :ش���ما بزرگ‌ترها با ای ن دنیای ی‌گزنده‌ا خنده‌اش‌تلخ
ت اقتصادی ،وحشت ت از شکس گ اتمی ،وحش��� ت از جن س���اخته‌اید ،با ای ن همه وحش ت دیگر ،توق ع دارید هنوز مث ل دورۀ ت و هزار وحش��� ت از انفجار جمعی ا ز‌کمپیوتر ،وحش���
ت در ب و اطوکرده ،دس ی ش���ما آنقدر آرا م و بی‌خیا ل باش���ی مکه ساعت‌ها تمیز و مرت جوان
ش خیال؟ آنچه ت بربیم؟ چه خو ی برقصی م و لذ ب آب س دانو گ وال ت همدیگر ،به آهن دس ش‌کاشتید .تاز‌ه‌گناهش تکه سالها پی ی اس اال ن دارید درو می‌کنید ،محصو ل هما ن بذرهای را ه م ب‌ه‌گرد ن ما می‌اندازید؟!»
ت غری از این ی ندار م به او بدهم .مگر حقیق ش را نمی‌دهم .جواب ت میکن م و جواب سکو
ال‌ک‌ه هراسان ی ساخته‌ای م و جوان‌ها را در آ ن ره‌ا‌کرده‌ایم .حا ی خود جنگل است؟ با دستها ش میکنیم« :صدایتا ن در نیاید .متان فریاد برمی‌آورند ،پرخا ت را از ما یاد بگریید!»
شنب ه 10نوامرب 1984
باالخره ونسا ردگریو ( ،)Vanessa Redgraveهرنپیش‌ۀ مشهور انگلیسی‌تبار ،در ماجرای ک بوستو ن برنده شد .بنا بود در ماه اکترب دو سا لگذشته، ش علیه ارکسرت سمفونی طرح‌دعوای پ و لیربا ل مشهور است -همراه با ارکسرت یچ ت سیاس نت تمایال خانم‌ردگریو -که به داش
ی اعرتاض ی هرنپیشه ،ای ن برنامه ،برا ی را دکلم‌ه‌کند .بهگفتۀ بانو ک بوستو ن قطعات سمفونی
نی دلیل ی رهرب ارکسرت ،لغو شد .به هم ت سیاس���ی‌او و به طور یک‌جانب‌ه از س���و به تمایال
ت مطالب‌ه‌کر دکه ت هزار دالر خسار ک میلیو ن و دویس ی از ارکسرت سمفونیک‌بوستون ،ی و
نی حا ل نظر دا دکه لغو برنامه به علت ت نمود و در ع ی دادگاه با صدهزار دالر آن‌موافق قاض ی او نبوده‌است. ی سیاس ض به باورها اعرتا
ف است ،در ی مخال ی می‌کند یا با چ‌ه‌گروه ی جانبدار ای ن نکت‌ه‌ک‌ه ونسا ردگریو از چ‌ه‌گروه
تکه ،در هرگوشۀ ت مورد توجه م قرار می‌گرید ای ن اس ث نیست .آنچه سخ اینجا مورد بح
گ با مدعیا ن نروی، ت به جن ی پایما ل ش���ده اس یکه فکر میکن نت حق ی‌گرف دنیا ،اگربرا
ی وقت‌ها ،ای ن مبارزه بسیا ر‌گرا ن تما م می‌شود ی آورد .البته خیل ت نخواه هرگز آ ن را به‌دس
ی به ی دستیاب یل باز ه م مبارزه ،برا ش نمیش���ود .و س ه م موف ق ب‌ه‌گرفنت‌ح ق خوی و هم‌ه‌ک
ت است. ت حقانی ی در راه اثبا ش و‌کوشش ی،کاری‌قابل‌ستای یکه به آ ن معتقد ف و آرمان هد
ن مفید ب ه یاد بیژ ل پیش ج شهریور -شانزد ه سا ت و پن تاالر بیس
یل بود قلم ش به جان م نشست .دو سه سا بیژ ن مفید را با نمایشنامۀ شهر قصه شناخت م و‌کلمات
ی و دانسنت .هنوز به دنبا ل خود می‌گشت م و اینکه چگونه ت‌گرفت‌ه بود م و تشنۀ یادگری به‌دس
ی می‌کردند، ی بو دکه لغت‌پرداز ی‌کاغذ بیاورم .آ ن زما ن دُور ،دُور نویس���ندگان حرف م را رو ی پیش���ه‌کرد‌ه بودند .نوشته‌هایش���ا ن راکه می‌خواندی پیچید‌ه می‌نوش���تند و فضل‌فروش
جو ی بودند.گی ی طوالن نی تازه و جمالت ی با طن ی چه‌می‌گویند ،همه شیفت‌ۀ‌کلمات نمی‌فهمید ی‌که‌چگون‌ه‌گر‌ۀ نوشته را با ز‌کنی .بیژ ن مفید در آ ن میان ،به داد رسید: گ به جا می‌ماند من
ک قطعه ا ز‌گفتارش ک جمله و ی با آ ن نثر روا ن و ساد‌ه،کال م شیواو درونمای‌ۀ شریین .هر ی
ی را ی‌ک‌ه‌گمشده‌ا ت مث ل‌کس ب‌که‌ذوق‌زد‌ه میشدی ،درس پر از معنا بود و آ ن چنا ن دلچس
یافته باشد.
ض برآورد و می‌توا ن حساسیت‌ها را نقش ف د ل را زد .می‌توا ن فریاد اعرتا س می‌توا ن حر پ
ج‌کرد ن شنونده و خواننده داشته باشی! می‌توا ن تلخی‌ها را پیش ی ب‌ه‌گی زد بدو ن آنکه نیاز ی بار وجود یک ت‌کند‌ه و بی‌ابهام -بدو ن آنکه سنگین ف و پوس ی‌گذارد -صا ی دیگر رو ش بدهی .البته ای ن‌کار بس ی و فرار ف مقاب ل بگذار ی ش���ان‌ۀ طر ی پرمدعا را رو اندرزگو
192
ک آرزو .او را بر شی ت بود و شاگردی‌ا ش غنیم یل چه زیبا می‌نمود .محضر مشک ل بود ،و
یکه ش برانگیزانند‌ه بود و از رنج ش‌کشاند‌ه شدم .پیام ی نشاند م و به دنبا ل مکتب مسند مرشد
ت ساد‌ه می‌ریخت ب‌کلما ت میکرد.کمبودها و نارسایی‌ها را ماهران‌ه در قال می‌برد آگاه
و بعد از تو می‌پرس���ید« :حالیته؟» بیژ ن مفید نش���ا ن داد با مرد م بای���د با زبا ن خود مردم
ی با چ و خ م باز نی‌کنند ،آن‌چنان‌در پی ی از آنا نکه می‌توانستند چن سخ نگفت .دریغ! بسیار
ی چون ف‌که‌نثرنویسان ی از یاد بردند .حی واژگا ن‌گرفتار بودن دکه شنونده و خواننده را بهکل بیژ ن مفید ر‌ا‌ک م داشتیم.
ن و امریکا -د ه سا ن ایرا تاالر انجم ل پیش
ک خان م برده بودم .جشنوار‌ۀ فیل م و تئات‌ر‌کودکا ن بود .در طول ی شاپر بچه‌های م را به تماشا یکه سال ن را پرکرده بودند ،دقی ق می‌شدم .ا ز‌کوچک ی برنامه،گهگا‌ه به قیاف‌ۀ بچه‌های اجرا
نی نوای یل مث ل اینکه همه در حا ل پرواز بودند .طن ی صندلیشا ن نشسته بودند ،و و بزرگ‌رو یکه ی را هیجان‌زد‌ه‌کرد‌ه بود و شور دیدار صورتک‌های ی و نثر موزو ن نمایشنام‌ه همگ موسیق
نی جشنواره ،فیلم‌ها و ب هم ی صحنه حرکت‌می‌کردند حالش���ا ن آورد‌ه بود .در چارچو رو چ‌کششی یل هی ی هم‌عرض‌ه شدن دکه به نا م بچهها ساخته شده بودند و ی دیگر نمایشنامه‌ها
ی بزرگ‌ترها ،ای ن بار بچهها را اس�ی� ر‌کلمات ی آنها نداش���تند .بیژ ن مفید ،قصه‌گ���و برا ک‌کنند. س از پایا ن نمایش ،بچهها دلشا ن نمی‌آمد سال ن را تر ی خو د‌کرد‌ه بود .پ و‌گفته‌ها
ش ادامه ت چش م و‌گو ت خودشا ن بود می‌خواستند ،ساعت‌های دیگر ،ای ن ضیاف اگر دس���
ی با تئاتر چه شریی ن بود .شاپرک‌خان م دریچ‌ۀ چش م آنها نی تجرب‌ۀ بچهها در رویاروی یابد .اول
ی ناآش���نا با ز‌کرد‌ه بود .شخصیت‌های نمایشنام‌ه و داستا ن آن ،تا مدت‌ها ،برای را به دنیای
ش داشتند .اتفاق‌جالبی ش رویشا ن اث‌ر‌گذاشت‌ه بود و دوست ت بود .نمای ع صحب بچهها موضو ی نظری بیژ ن مفید را بسیا رک م داشتند. ی ما داستان‌سرایان ف‌ک‌ه بچهها یل حی خ داده بود ،و ر ل پیش دفرت رادیو امید -دو سا
ح برنامۀ ی عالقه‌مند دور ه م‌گرد آمده بودی م تا طر هنو ز‌کار رادیو امید آغاز نشده بود .عده‌ا
ی میداد و حرفی س نظر ی س���خ ن‌گفتیم .ه‌ر‌ک ی از هر در رادیو را پیاد‌ه‌کنیم .چند س���اعت ت ا وکه رسید در چند جمله ش بود .نوب ی نشسته و بهگو ت د ر‌گوشه‌ا میزد .بیژن‌مفید ساک
193
جا ن‌کال م را بیا نکرد.
ی و مجنو ن را دارند ،نه پند و اندرز گفت« :مرد م -در ای ن موقعیت -نه حا ل شنید ن قص‌ۀ لیل
ی را تجربه می‌کنند. ت و اندوه دور نت هستند .همه دارند خودشا ن غ م غرب را .مرد م تشنۀ دانس ب‌کردن ت به مردم ،خوا برایش���ان‌قص‌ۀ نن‌ه م ن غریب م س���ر ندهید .امروز ،بزرگ‌تری ن خیان
آنهاس���ت .اگرمی‌خواهند بخوابند بیدارشا نکنی م و اگر بیدارند و سردرگ م،کمکشا نکنیم یکه می‌خواهید برنامه اجر‌ا‌کنید بکنید -نمایش ،شعر ،طنز، راهشا ن را پید‌ا‌کنند .در هر قالب ش نکنید، ش اضاف‌ه‌کرد« :بچهها را فرامو ت دور نشوید ».در آخر سخنان یل از واقعی قصه -و س است». بچهها باید با ما باشند تا یادشان‌نرود .وظیفۀ ما بسیار حسا
ش ه م ایما ن داشت .از آ ن روز بارها ای ن رهنمودها را به‌یاد ت و ب‌ه‌گفته‌ا ت میگف او راس���
نی دیدگاهی -بسیا ر‌کم ف‌ک‌ه جامعۀ ما انس���ان‌هایی نظری بیژ ن مفید را -با چن آوردم .حی
داشت.
ل پیش ک سا ی زیبا -ی هرنکد ۀ هرنها
ی نشس���ته‌ایم .بیژ ن مفید و چند هرنمند دیگر -که برای ط هرنکده ،دور می‌ز‌کوچک در حیا
گ و هرن ایرا ن به نوجوانا ن ما -دور ه م جم ع شده‌اند و ای ن مرکز را به وجود ش فرهن آموز
یکه آورده‌اند ،در انتظار ورود شاگردا ن عالقه‌مند نشسته‌اند و با ه م حر ف می‌زنند .از روز ش از ده پانزده نفر د ر‌کالس‌های موسیقی ،نقاشی، این‌هرنکد‌ه آغاز بهکا رکرده اس���ت ،بی
ی ا ز‌کالس‌ها تشکی ل نشده‌اند چو ن هرنجو به ت نا م نکردهاند .بسیار تئاتر و خطاطی‌آ ن ثب
ی است. ت به هرن اصی ل ایران ی مرد م و پدر و مادرها نسب ی ندارند.گل‌ه از بیتوجه انداز‌ۀ‌کاف ت زیاد ای ن هرنکده را روبه‌را‌ه‌کرده‌اند .همۀ ما آماده‌ایم بیژ ن مفید می‌گوید« :بچهها با زحم
ش شود .مرد م زیاد دل ی فرامو ی س���نت تا نگذاریم ،در میا ن ایرانی‌های اینجا ،هرن و موس���یق
ت دیگر دورما ن جم ع می‌شوند» .گما ن نکنم یل م ن امیدوارم .حتم ًا تا چند وق نمی‌دهند ،و ت و می‌رود قاب ل جربا ن ه م نیست .مگر ت رف یکه از دس زیاد دورشا ن جم ع شوند .فرصت‌های
ش را می‌شناسی دکه حاضر باشند -این‌چننی‌بی‌ریا -از خود مایه بگذارند چند هرنمند با ارز
ی نظری بیژ ن مفید را در ف‌که‌هرنمندان تا آنچه راکه در سینه دارند به دیگرا ن منتق ل‌کنند؟ حی ت می‌دهیم! ی از محضرشا ن راآسا ن از دس ت بهره‌گری ف‌ک‌ه فرص ای ن زما نک م داریم! حی
194
ش ما ه پیش دفرت رادیو امید -ش
ت:کتاب‌های داستا ن‌کودکان. ب و نوشته اس ک بست‌ه‌کتا شی بیژ ن مفید وارد می‌شود .در دست ک برنامۀ رادیویی ی قصه‌ها ،ی ش به او وا م داده‌ا م تا با استفاد‌ه از برخ اینها را دو سه ماه پی
ب به تعوی ق می‌افتد و باالخره ی برنامۀ بچهها مرت ویژ‌ۀ‌کودکا ن را راه بیندازد.کار راه‌انداز ش نیس���ت ،انگار در عالم ش خو س می‌آورد .حال بی���ژ ن مفی دکتابها و قصه‌ها را برای م پ
ی الغر شده است .ظرف ی ندارد ،خیل ش می‌گذرد توجه ی است .زیاد به‌آنچ‌ه پریامون دیگر
ب و به حالت ش به بیمارس���تا ن افتاده است :نیمه ش ش ما‌ه‌گذشت‌ه چندی ن بار سر و‌کار ش��� ش نمی‌دهد. ی در برنامه روزانه‌ا ش نمی‌کند و تغیری ش‌گو ف پزشکان اضطراری .زیاد به حر تکار واهمه‌ا ی ندارد. انگار از آخر و عاقب
ت دیگر ک فرص ی میز می‌گذارد و می‌گوید« :حا ل و حوصله ندارم ،باشد در ی بسته را رو ت را برب مباد‌ا‌گ م شوند». ی جور میکنم .حاال نمی‌توان م !کتاب‌های برنامه‌ا
ش می‌سوخت! ش به حا ل خود ی ه م دل شکم ف از بیژ ن مفید،کا ای ن آخری ن دیدار ما بود .حی
م نوامرب 1984 جمع ه شانزده
ش بیژ ن مفید بازگشته‌ام. از دیدار اعظ م همسر سیاهپو
ش به ع با پ���در دو فرزند ی آخری ن ودا فری���ده فرجا م همس���ر او ل بیژ ن مفید از س���وئد برا
ی بیژن ی همسر دو م و هرنپیش‌ۀ ز ن نمایشنامه‌ها ی جمیل‌ه ندای س آمده اس���ت .جا لوس‌آنجل مفید و دو فرزند او در ای ن جم ع خا یل است.
در شهر قصه‌ها
ش خورشید ،قرن‌ها که تاب
چشما ن خست‌ۀ ما را مدد نکرد،
هر چن د‌گا‌ه دمی، ک نور ناب ی
در پهن‌ۀ افق
ت دور در دوردس
سوسو زد و برفت.
195
اما دریغ!
ت نور را نداشتیم. ق مالقا ما شو
ش ستار‌ه را نشناختیم. ج تاب ما او
ک شیش‌ه را شی ما بی‌خیا ل درخش ک ستار‌ه فرات‌ر‌گذاشتیم. قی از بر
آنگاه روز فاجعه،
در حسر ت دیدار نور ناب، ی تاریک در ژرفا ی غروب،
فریاد شکوه به لب‌ه‌ا‌گذاشتیم. آنروز در غ م از دس ت دادنش نی و نوحه‌گر شدیم. اندوهگ
بیژن،
ش شه‌ر‌کوران نقا
نوازند‌ۀ دیا ر‌کرا ن بود و
فریاد درد بیداری.
ی قصه‌گو ،بیش آنچه برا ک حرا م بود.
در شهر غصه‌ها،
ی‌گرا ن فرو برد، ک قصه‌گو باید ترا به خواب ی ب‌گرا ن بی‌غمی. خوا
بیژن،
ی شهر غم، ای ن قصه‌گو ب نربد، ما را به خوا خ نکرد، ما ر‌ا‌کر
بر جانما ن ضرب‌ه زد.
196
بیژن،
ی شهر ما، ای ن قصه‌گو هر ذر‌ۀ فسان‌ه را
ی از خو ن خود نشاند، بر قطره‌ا در جا م جا ن ما چکاند. اما چه ش دکه ما بی‌اعتنا
ی را نظاره‌گر شدیم؟ نت و تحلی ل رف
یکشنبه 18نوامرب 1984
197
دوشنب ه 19نوامرب 1984
ک‌گوش���ۀ دنیا در مورد ی از ی در طو ل دو س���ه هفت‌ۀ‌گذش���ته ،هر روز و هر س���اعت ،خرب
ی ک‌گوشه ،فکر و ذکر عده‌ا ش شنیدیم .در ی ی شگفت‌انگیز عل م و دان آخرین‌دستاوردها
ک نقطه، ت دیگر به خود مشغو لکرده است .در ی ک فضا و‌کرا دانش���مند را سفینه ،موش ی هستند .در هزارا ن آزمایشگاه پزشکی ،ژن‌ها ب مصنوع نت قل ی دست‌اندرکار ساخ عده‌ا
نی می‌روند ،میکرب‌ها ،باکرتی‌ها و‌گلبول‌ها به تغیری شک ل داده می‌شوند ،سلول‌ها زیرذره‌ب
ب یک ی بیمارستانی ،قل ق جراح ش‌گذارد‌ه می‌شوند .در اتا ی‌گوناگو ن به آزمای صورتها
ی،کلی‌ه و جگر پیوند ک انس���ا ن‌گذارد‌ه می‌شود .در بیمارستان‌دیگر بی ی قل میمو ن به جا
ت اخرتاعی ی سازی ،هر ساع ی و آد م مصنوع ت‌کمپیوترس���از داده می‌شود .د ر‌کارخانجا
ی به سوی‌پیشرفت‌های ی را می‌گرید .خالصه بشر امروز با چنا ن سرعت ی دیگر ف جا شگر
ت تازه ،هنوز رون ق نگرفت‌ه‌کهن‌ه میش���وند و ا ز‌کار ی می‌رو دکه اخرتاعا ی و علم تکنول���وژ ت و تعداد دانشمندا ن و نوابغ ت و اکتشافا ی می‌خواند م شمار اخرتاعا می‌افتند .در مقاله‌ا
ی بشر بیشرت ی از مخرتعا ن و‌کاشفا ن و دانشمندا ن تما م قرو نگذشته زندگ قرن‌بیستم ،به تنهای ی از پدیده‌ها ،چون نی بشر هنوز در مقاب ل بسیار تکه هم است .باوجود ای ن تعجب‌آور نیس
تکه در چ معلو م اس ت است؟ آیا هی ف و مقهور طبیع ح و ضعی انسا ن عصر حجر ،بدو ن سال
ی ب‌ا‌کیست؟ ی نهای گ نابرابر انسا ن و طبیعت ،پریوز ای ن جن
سهشنب ه 20نوامرب 1984 اگر دو خ رب‌کام ً نی حا ل یکسا ن را،که در طو ل هفتۀگذشته و ای ن هفته ر خ ت و در ع ال متفاو
ی م‌ا‌گذاشت‌ه می‌شود .خرب اول ش رو ی پی ک سؤا ل مه م و اساس دادند ،با ه م مقایس‌ه‌کنیم ،ی
نی به شوروی، ت اسوتالنا آیل‌لویوا ( )Svetlana Alliluyevaدخرت استال ط به‌بازگش��� مربو ط به فرار صد و نوزده ب است .خرب دو م مربو ی در غر ی و زندگ س از هفده سال پناهندگ پ
ی در بندر هامبورگ نت‌کشت تکه از زما ن‌کوتا‌ه‌کنار‌ه‌گرف ی اس ک‌کشتی‌لهستان نی ی ت ن سرنش نت ناکجاآباد، ی یاف ی پناهند‌ه شدند .اما س���ؤال« :بشر در پ اس���تفاد‌ه‌کردند و به آلما ن غرب
ب فریبنده ی و چه هنگا م باید سرگردا ن و آوار‌ه باشد؟» سرا ت موعود ت‌ا‌ک آرمانش���هر ،بهش
ت باالخره صورت ب یوتوپیا ()Utopiaکه قرن‌ها بش���ر را به خود مشغو لکرده اس و جذا ک قل م پرگار در ای ن دایر‌ۀ بس���ته دور ت خواه د‌گرفت؟ یا اینکه ما انس���انها چو ن نو حقیق
198
چ‌کردن‌ها و مهاجرت‌های‌انسان ،به امید دسرتسی ی نخواهی م برد ؟کو خواهی م زد و راه به جای
ی خربی‌نباشد ،هنوز و ت و بی‌عدالت یکه در آ ن از جور و س���ت م و ظل م و خشون به س���رزمین ب چش م دوخته‌اند و ساحل‌نشینا ن‌کرانه‌های‌غرب، همچنا ن ادامه دارد .شرقیا ن به معجز‌ۀ غر ی از آ ن دارد ما را ه م خ رب‌کند! ی سراغ ق می‌جویند .اگ‌ر‌کس ت را در شر ی و سعاد خوشبخت
چهارشنب ه 21نوامرب 1984
ب اشرف ت متمایز می‌کند و او را شایس���ت‌ۀ لق می‌گویند آنچه انس���ا ن را از س���ایر حیوانا
ت می‌توانند ی از حیوانا ت تکل م و خندید ن نیست ،چو ن برخ مخلوقات‌می‌سازد تنها قدر
ی جز چ جاندار دیگر ی از آنا ن نیز قادر به خندید ن هستند .آنچ‌ه‌ک‌ه در هی سخ ن بگویند وبرخ ت به خاطر سرپد ن و یادآوری. ی قدر انسا ن دیده نمی‌شود و وجود ندارد حافظه است ،یعن ت و بر جهان ش نشسته اس تکه بشر در جایگا‌ه‌کنونی‌ا ش اس نی امتیاز پرارز با تکی‌ه به هم
ی از آزمون‌های پیشنی ،هر ت می‌کند .انسا ن،گذش���ته را به‌یاد می‌آورد و با بهره‌گری حکوم
ح مؤثر و برنده ،مث ل هر پدید‌ۀ دیگر ،د ر‌کنار ی به جلو برمی‌دارد .اما حافظه ،ای ن سال رو ز‌گام
ث می‌شود. ی را نیز باع ی فراوان ج و اندوه و تنش‌ها ی بش���ر می‌آورد ،رن یکه برا ارمغان‌های ش بد تکه آتش ی یاد و حافظه اس ی از دستاوردها ی یک ی و انتقامجوی ب‌ه‌گما ن م ن‌کینه‌توز
ی عمی ق به وجود آمده باشد. می‌سوزاند و بسیار می‌سوزاند ،به ویژه اگر در اثر زخم
یل هنوز در میا ن مرد م جها ن،کسانی ی دو م می‌گذرد ،و گ جهان ع جن حدود چهار دهه از وقو
ی از جنایتکاران ش خش م و نفرتشا ن را -ا ز‌کردار بسیار ت ای ن همه سال ،آت هستن د‌ک‌ه‌گذش
نت مرد‌ه یا زند‌ۀ انسان‌های پریی ی یاف ی در پ دورۀ‌جنگ -سرد نکرده است .هنو زگروه زیاد ی یا چه ل سا ل پیش ،انسا ن یا انسانهایی ر‌ا‌کشتند و سوزاندند .اینها چه با هستن دکه ،س ت فاجعه را از یاد نربده‌اند .نه ،این ت ای ن‌کار را دنبا ل می‌کنند چو ن هرگز عظم اعتقاد و جدی ب نیست. ی دلچس ش به هیچ‌رو ش‌کرد ،هرچند یادآوری‌ا ی را نباید فرامو یک پنج‌شنب ه 22نوامرب 1984
ی ( )Thanksgiving Dayاست، ت متحده،کشور میزبا ن ما ،روز شکرگزار امروز در ایاال
ی هدی‌ه‌کردند. ت به چند غریب‌ۀ‌گرسن‌ه بوقلمون یکه چند سرخپوس سالگرد روز
ع نا م بوقلمون ،ای ن ماکیا ن سیاه ی داخ ل امریکا تحت‌الشعا ب خربها از چند روز پیش ،اغل
199
ت‌گوش���ت ،قرا رگرفته اس���ت .بوقلمو نگاه آ ن قدر پر میخور دکه نمی‌تواند بدقوار‌ه و سف
ش نمی‌ماند. ی برای ی می‌ده دکه نفس ش تکا ن بخورد وگاه آ ن قدر خود ر‌ا‌گرس���نگ از جای ت دارد .در هر حال ،امروز سفر‌ۀ امریکایی‌ها با ت و دورو بود ن ه م شهر بوقلمو ن به حماق
نی می‌شود ،تا افراد خانواده د ر‌کنار ه م به سورچرانی خ شدۀ‌اشتهاآور رنگ بوقلمون‌های سر ت تا د ر‌کنار ای ن ادای ی اس نی حال ،فرصت مشغو ل شوند و به شکرگزاری‌وادار .امروز در ع
ت است -از خود برپسی« :چ‌ه‌کار ی -که اگر نکنی‌کفرا ن نعم وظیفۀ بسیار مه م انس���ان
ی دیگرا ن برمی‌آم دکه ت برا یکه ندادی؟ چ‌ه‌کاری‌از دست ی انجا م بده ی می‌توانست دیگر ت ازخود برپسیم« :در سا لگذشته یکه سری و پر می‌خوریم ،بد نیس نکردی؟» در آ ن لحظات
ی داده‌ها و ی بکاهی مکه نکردیم؟»گرچه باید برا ی با ر‌کس چه می‌توانستی م بکنی م تا از سنگین
ی‌کرد. ی نداده‌ها و نداشته‌ها نیز فکر یل همزما ن می‌توا ن برا داشته‌ها شکرگزار بود و جمع ه 23نوامرب 1984
گ خوشبو رویش س زردرن ک شاخۀ س���بز -که چن د‌گ ل یا ی پس���ر م وارد خانه شد ،ی وقت روئید‌ه بود -در دس ت داشت.
ش داری؟» ی دوست شاخ‌ه‌گ ل را به دست م داد و‌گفت« :ای ن همو ن‌گلی‌ه‌ک‌ه خیل چ امنی‌الدول‌ه !کجا بود؟ ذوق‌زد‌ه‌گفتم :پی نی خونه!» ی تپ‌ۀ پای گفت« :رو
ی خانۀ چ امنی‌الدول‌ۀ دیوار پشت ی پی ی آشنا ی از بو گل‌ها را ب و‌کردم ،ب و‌کرد م و ب و‌کردم .رگها
یکجا؟ س‌کجا و ای ن یک یل آ ن یا ی همسای‌ۀ‌کوچ‌ۀ دورا ن‌کودکی‌ا م را داشت .و ی آشتیان آقا
ی محر م،که ی روزها ی زعفرا ن شله‌زرد نذر ی آشتیانی ،همراه با بو بوی‌یاس‌های منز ل آقا
عو ط حیاط -پخت‌ه میشد ،دو عطر مطبو ی هیز م و در وس ی -رو گ مس در دیگ‌های‌بزر
یکه پسر م به دست م داد مرا بر ی‌گل‌های یاس خاطره‌انگیز سال‌های‌دور بچگی‌ا م هستند .بو با ل یادها نشاند و به تهرا ن برد -تهرا ن سال‌های سی.
نی بچهها، یگذشته را از نو آغا ز‌کردم« :میدون یل را جل و‌کشید م و بی‌اختیار قص‌ۀ تکرار صند ی حاال دارن. یکه بچهها ی مختلف او ن وقتا نه تلویزیو ن بود ،نه ویدئوگی م بود ،نه اسباب‌بازیا نت بربنمو ن سرپل ،یه بال ل یا ی بو دکه پدر و مادر تصمی م می‌گرف ح ما روز بزرگ‌تری ن تفری
س بشی م و برگردی م خونه .چه راه ی بزنی م و سوار اتوبو یه فال‌گردو برامو ن بخر ن بع د‌گش���ت
200
ی صندیل ت رو ی بود از س���رپ ل تا خیابا ن‌کاخ :پل‌ۀ اول ،پل‌ۀ دوم ،آبش���ار ...بیشرت اوقا دراز
ی ته ح ما بچهها بود .وقت ی ه م روز تفری نت ش���له‌زرد نذر س خوابمو ن می‌برد .روز پخ اتوبو
س می‌زدی م و تما م سر و صورتو چسبناک ک می‌کردی م و انگشتامونو لی ت پا دیگ‌رو با انگش
ش نبود و ما چ امنی‌الدوله‌ا ی دور و بر پی ی آشتیان ف دنیارو می‌بردیم! وقتی‌آقا می‌کردی م،کی
ی می‌کردیم! ی موهامو ن فر و‌کنیم ،چه عشق س بکنی م و تو ک‌گ ل یا یی می‌تونس���تی م دزدک یل دلهر‌ه ه م داش���تی مکه مبادا از راه برس���ه و‌گ ل یاسو تو دستمو ن ببین‌ه و دعوامو ن بکنه! و
ش نداشتیم ،همۀ ک و آرای ک و دوز ی حاال ای ن همه وسیل‌ۀ بز نی ما دخرت‌ا‌ک‌ه مث ل دخرتا میدون
ی درخت ح زود بلند میشدی م میوه‌ها ی مهمونی ،صب اینا حک م‌کیمیا داشت .اونوقتا ،روزا
خ رد می‌کردی م و مث ل‌گردنبند ی سوز ن و ن مروارید و‌ک‌ه‌گرد و س���فید بود ن می‌چیدیم ،از تو دو ر‌گردنمو نمی‌انداختیم»...
ت مرواری د‌کدوم‌ه دیگه؟» ی پسر م از نو مرا به داخ ل آشپزخانه با ز‌گرداند« :درخ صدا
ی بچه بود م تو همۀ خونه‌ها بود .چه درخت یل وقت ی ندیده‌ام ،و نی درخت ت چن سال‌هاس ی امروز یل شماها ،شما بچهها ت می‌بردیم .و ی داشتی م لذ ی تو بچگ قشنگی‌بود! ما از هر چ چ‌کدومو نمی‌دوننی». ش هی ت و پاتو ن ریخته و ارز ای ن همه چیز زیر دس
تگ ل آوردی م بابا جون!» ی‌کردی م برا ب غلط ب غر زد« :عج پسر م بلند شد راه افتاد و زیرل شنب ه 24نوامرب 1984
ت شیشه‌ها ر‌ا‌کمی ک شده و پش ی خن ح زود دارد بارا ن می‌بارد -ریز و تند .هوا حساب از صب
ی و سرد پائیز ی طوالن ک می‌شود .شب‌ها ی زود تاری بخا رگرفته است .ای ن روزها هوا خیل
ی براند .نمی‌دانم ی بزند و از هر در سخن ش بنشیند و‌گپ ت تا آد م با دوستان ی اس فرصت‌مناسب
ت بنشینی ،بگویی ت چندی ن ساع ی راح تکه می‌توان حا ل و هوای‌ای ن شب‌ها چگونه اس
یکه خان م یا آقای ی وگاه بخندی ،به شرط ض‌کن ی،گاه اعرتا ی،گاه عصبانی‌ش���و و بشنو لقمه‌شماربگذارد.
ت و ما مهمانا ن در حال ی اس ی مهما ن هستیم .خان م صاحبخانه مشغو ل پذیرای منز ل دوست
ت می‌کند و ث وگفتگو شرک ی خود در بح س بنا به سلیقه و آگاه پ زدن .ه‌ر‌ک خورد ن و‌گ تکه ببیند دیگران ش اینس س و فکر ی لقمه‌شمار تما م حوا یل خان م یا آقا چیزی‌می‌گوید .و ی دوس���تان ،آد م را از ت بس���یار آزاردهند‌ۀ بعض چه می‌خورند یا چه نمی‌خورند .ای ن عاد
201
ی برایت ی ای ن همه چرب ی می‌گوید« :وا اشتها می‌اندازد و دس���تپاچ‌ه می‌کند .اگر بخور
ی است» یا «چرا ی پرکالر ی خیل ضرر دارد!» یا «چقد ر‌گوشت‌می‌خوری؟» یا «ای ن شریین
ش می‌شود .اگر نخوری، ی را با خرما می‌خوری؟ »...آنوقت‌آد م غذا و نوشاب‌ه زهرمار چای
نی می‌بری ،بخور جان م دنیا ت را از ب می‌گوید« :باز م رژیم؟ چقدر نخوردن؟ باالخره خود
ف دیگر .خالصه ک حر یی ف دارد بزند ،اگر زیاد بخور ک حر یی دو روزه!» اگ‌ر‌ک م بخور
ی اینکه به بشقاب س خان م یا آقای‌لقمه‌شمار به جا ت مهمانی ،حوا ب یا مد در تما م طو ل ش
ی شکار م چون ب و لیوا ن دیگرا ن است .م ن از این‌آدم‌ها خیل ش باشد به بشقا و لیوا ن خود
ی دارد و غری از پدر ص بستگ ع غذا به خود ش���خ ب نو معتقد م خورد ن و نخورد ن و انتخا
ف می‌کنند،کس ی بچه ردی ی بخور و نخور برا ی به انداز‌ۀ‌کاف و مادر،ک���ه در دورا ن‌کودک ت به ی مث ل رستورا ن یا مهمانی ،دس ط تفنن ک محی ی نباید به خود اجازه دهد ،در ی دیگر
ی داشته باشد. ک انسا ن بال غ دیگ‌ر‌کار ت و تغذی‌ه بزند و به غذا خورد ن ی ش بهداش آموز دوشنب ه 26نوامرب 1984
ی وجود ندار دکه بتواند بگوید وقوع ج،کس در میا ن ما ایرانیان ،چه در داخ ل ایرا ن و چه خار
ی بود ن ای ن اثر جای ت یا منف ی نداشت‌ه است .البته مثب ش اثر ی در زندگی‌ا ب اس�ل�ام انقال ک ما روشن ی یکای ی ای ن رویداد در زندگ ی پا یل در هر حا ل جا ث دارد ،و ت و بح صحب
ی شده ،باورها و اعتقادات ش دگرگون ش از همه دس���تخو اس���ت .آنچ‌ه‌ک‌ه در ای ن روند ،بی
سو ش خود به مذهب ،تغیری محسو ی و نگر ت است .تقریب ًا همۀ ما در ارزیاب ی ما مل مذهب ی قب ً ال ی در دی ن یافته‌ان د‌ک‌ه‌گوی ی داده‌ایم :عده‌ای‌مذهبی‌تر شده‌اند و جاذب‌ۀ تازه‌ا قاب ل توجه
گ با خداپرستی ی به جن ب شده‌اند؛ عده‌ا ی مذه ی بکلی‌هُ رهُ ر از آ ن خرب نداشتند :عده‌ا
ی رفته‌اند و بر ای ن باور پا می‌فشارن دکه خدا وجود ندارد و اگر ه م دارد عاد ل نیست؛ عده‌ا
ی برگردانده‌اند و مذهبی‌تاز‌ه برگزیده‌اند .در هر حا ل‌کم رت‌کس���ی ش رو ب خوی نیز از مذه
ب فک‌ر‌کرد‌ه و اصو ل و تکه -در طو ل عمر خود به اندازۀ ای ن چند سال -دربار‌ۀ مذه اس
ع آ ن را زیر سؤا ل برده باشد. فرو
ی بکن م و به دیدا ر‌گروه‌های ت به ای ن مسئله توجه بیشرت در دو هفتۀگذشته ،تصمی م‌گرفت م نسب
س‌گرد ه م می‌آیند بروم. ب و مسلک ،در لوس‌آنجل ت عنوا ن مذه ف ایرانیا نکه ،تح مختل
ی از ای ن‌گردهمایی‌ها یافتم ،رفتم .نتیجه ی سر زد م و به هر جا،که نشان ت‌گوناگون به جلسا
202
ی با س فکر می‌کنند در جریا ن ای ن جابه‌جای ی از ایرانیا ن لوس‌آنجل ب بود:گروه زیاد جال���
ت زیاد به جستجوی ش ر‌ا‌گ م‌کرده‌اند ،در نتیجه با حرار ی خوی خود بیگانه شده‌اند و یا خدا
ی می‌جویند .د رگوشه وکنار شهر ی و برزن ی‌گمشد‌ۀ خویش‌برخاسته‌اند و آ ن را در ه‌ر‌کو خدا ی از ایرانیا ن تشکی ل می‌شو دکه باو ر‌کردنی ب و غریب ت عجی لوس‌آنجلس ،هر روزه‌اجتماعا
ت نا م مسجد و‌کلیسا و‌کنیسا و محف ل و خانقا‌ه و‌کنشت نیست .در ای ن نشس���ت‌ه‌ا‌ک‌ه تح و انجم ن برپا میش���ود ،تعداد زیادی‌جوا نک م س ن و سا ل نیز دیده می‌شوند .ای ن جوانان
ی از یکه برخ ی به سوی‌مذهب‌ها ،مکتب‌ها و مسلک‌های ی و افراط ی باور نکردن بهگونها
ش ا زگذشته از خانواده و آنها را در اینجا ( )Cultمی‌خوانن د‌کش���یده شده‌اند و هر روز بی ت خود دور می‌شوند. هوی
ب جستیم! ک و مکت ب و مسل ت مذه شکه فکر می‌کردی م از دس ما را با سهشنب ه 27نوامرب 1984
ی می‌رفت م تا ای ن ورزش ک خان م هند سی ی یوگا ب‌ه‌کال ی فراگری یاد م میآید زمان���ی ،برا س از اینکه به ت ورزشی ،پ ی در حا ل انجا م حرکا ح را یاد بگری م.گاه آسایش‌جس��� م و رو
ی نگاه ت خاص ت را در حال ی یوگا ،پاها را به ه م‌گر‌ه می‌زدیم ،انگش���تا ن دس دس���تور مرب
ف دیگر می‌کشاندیم ،خانم ی خم‌می‌کردی م و‌کمر را به طر می‌داش���تی م،گرد ن را به س���وی
ی خنده‌ام س از شنید ن ای ن جمله ،م ن یک س ( »!)Relaxهر بار پ می‌گفت« :و حاال ریلک ی چگونه ت می‌انداز یکه به بدن‌ش���اگردان ت و به او می‌گفتم« :با ای ن هم‌ه‌گره‌ا می‌گرف
ت ما انس���انها در دنیای‌امروز است .هر ت را ره‌ا‌کنند؟» حاال حکای ی عضال انتظار دار
نی می‌گذاریم ،آن‌چن���ا ن مورد هجو م اخبار بد و ب به زم بام���داد ،تا پایم���ا ن را از رختخوا
ک روانش���ناس ح یا ی ک ناص ک معل م اخالق ،ی یی ث ناگوار قرار می‌گریی مکه وقت حواد
ت می‌نشین دکه: ی لبان ی رو ظ‌کنی ».زهرخند ت را حف ش خود یک ن آرام می‌گوید« :س���ع «چی‌فرمودید؟ آرامش؟ چگونه؟» چهارشنب ه 28نوامرب 1984
ک روز‌ۀ روزنامه‌نگاری س ( )LA Press Clubسمینـار ی ت لوس‌آنجل در باشگا‌ه مطبـوعا
برگزار اس���ت .چندی ن ت ن از روزنامه‌نگارا ن و تلویزیونی‌های باس���ابقه و باتجرب‌ۀ ای ن دیار،
203
ت و شیو‌ۀ‌کار خود سخن س از تجربیا ی می‌کنند .ه‌ر‌ک ت دارند و سخرنان در س���مینار شرک خ می‌دهد. می‌گوید و به سؤالها پاس
ی رادیو می‌گوید« :بزرگرتی ن اش���تباه یک ک‌گویند‌ۀ قدیم فرد والرتز ( )Fred Waltersی
تو ی شما می‌نویس م یا می‌گویم ،بی‌سابق‌ه اس تکه بگوید آنچه م ن برا روزنامه‌نگار ای ن اس ت می‌دهد». نی لحظه خربنگار اعتبار خود را از دس ق نیفتاده .از هم تا به‌حال‌اتفا
چا س تایمز می‌گوید« :هر موجودی ک هیلینجر ( )Chuck Hillingerنویسند‌ۀ لوس‌آنجل ک افسانه .هر شی ت و داس���تا ن زندگی‌ا ک قهرما ن اس��� یی ک روزنامه‌نگار واقع برای‌ی ی قرار بگرید». ب یا نوشت‌ۀ استثنای ک مطل عی ی می‌تواند موضو انسان
ی () Ralph Storyگوین���د‌ۀ خ رب‌کان���ا ل دو تلویزی���و ن لوس‌آنجل���س، ف اس���تور رال��
ش را در ای��� ن‌کار س���فی د‌کرد‌ه اس���ت ،می‌گوید« :م ن اس���م روزنامه‌نگاری‌ک���ه موهای��� ی را به تقلی���د از مک‌دانال���دز( ،)Mc. Donald'sمک‌نیوز ی امریکای ش���یو‌ۀ خربرس���ان ک چی‌ز‌کام ل نیست». یل ی ی از همه‌چیز است ،و ()Mc. Newsگذاشته‌ام ،چو ن اخبار،کم
ت می‌گوید« :اگر ن چامربز ()Stan Chambersگزارش���گر خرب تلویزیو ن‌کانا ل هف اس�ت� یل را بلندتر ی غول‌ها ،آدم‌های معمو ی با قط ع‌کرد ن پا ک خربنگار فکر میکن��� به عنوان‌ی ت در اشتباهی!» می‌کنی ،سخ
ف ساده‌نویس���ی کلی���و هرم��� ن ( )Cleve Hermanروزنامه‌ن���گار هرالد تریبو ن در تعری
ی از ابراها م لینک ن ( )Abraham Lincolnنق ل قو ل میکن دکه «م ن فرصت و‌کوتاه‌نویس ی می‌نویسم». ک نام‌ۀ طوالن نت را ندارم ،بنابرای ن ی نام‌ۀ‌کوتا‌ه نوش
ت طو ل‌کش���ید و ده سخرنا ن داشت -ای نکه ج س���اع جالب‌تر از همه -در ای ن برنام‌ه‌ک‌ه پن
نی شده بود ،سخن یکه برایش���ان تعی ک دقیقه بیش�ت�ر از زمان هیچ‌کدا م از س���خرنانان ،ی ت و دقای ق خود ی ماندند .ه م به زما ن و ساعا نی شده باق ب زما ن تعی نگفتند و در چارچو احرتا م‌گذاشتند و ه م به دیگران.
ی انجا م پذیرد ،چند ت ده سخرنا ن ایران ت مس���ئله« :اگر قرار بود ای ن سمینار با شرک صور
ت طو ل می‌کشید؟ ساع
پنج‌شنب ه 29نوامرب 1984
ی و‌گرفت‌ه بود .خیابا ن راکه نگا‌ه‌کردم ب‌گشود م هوا ابر یکه چش م از خوا بامداد امروز ،هنگام
204
گ درختا ن نشا ن از این ت دیدم .بر ی آسفال ی را رو ی از بارا ن صبحگاه ذوقزده ،ن م سبک
ی شهر یل نیمه‌کار‌ه مانده و سر و رو تو ی بارید‌ه اس ح بارا ن ریز و زودگذر ت‌که‌د م صب داش
یکه بارا ن بارید‌ه بود چه را آن‌چنا ن‌که‌باید تر و تمیز نکرده است .یاد م نمی‌آید از آخری ن بار
ک روز بارانی یی یک م بارا ن می‌بارد و د ل آد م برا یگذشته است .در ای ن شهر ،به راست مدت
ب می‌تابد ،آد م از جا ن خود س آفتا گ میش���ود .در لوس‌آنجلس ،از ب و مه‌آلود و‌گرفت‌ه تن ش آسما ن با ما مهربا ن شود ی از آسما ن می‌طلبد.کا ی را با آزمند ی دگرگون سری می‌شود وکم
ی شهر ب هستند ،حا ل و هوا ی و دلچس و امروز بارا ن ببارد .روزهای بارانی‌دوست‌داش���تن
تکه شعرا ای ن همه دربار‌ۀ بارا ن‌گفته‌اند را جور دیگر می‌کنند و قاب ل تنفس .بی‌جهت‌نیس ت می‌دهد.در خانه را باز میکن م و هوای ح انس���ا ن را لطاف ی رو ی باران و س���روده‌اند .هوا
ت ظریف‌بارا ن هنوز در هوا معلق ی را با ول ع به داخ ل ریهها می‌فرستم .قطرا ب بامداد مرطو یکه سروده بود: ش باران ،هنگام ی از ریز ب سپهر یکرده بود سهرا هستند .چه صفای
چرتها را باید بست. زیر بارا ن باید رفت.
فکر را ،خاطره را ،زیر بارا ن باید برد.
با همه مرد م شهر ،زیر بارا ن باید رفت. ت را زیر بارا ن باید دید. دوس
عش ق را زیر بارا ن باید جست
جمع ه 30نوامرب 1984
ی عالقه‌مند است ،به دست م رسیده و مشغو ل مطالع‌ۀ آن ی،که حاص ل‌کار دوست ب جدید کتا
ش خان م دکرت شهناز مصلحی، ی آ ن نگار ی و نمونۀ لوس‌آنجلس ب ایرانیا ن برون‌مرز هست م.کتا
یکه به وسیل‌ۀ ایرانیان ت مختلف ت دقی ق در مورد ایرانیا ن و سازما ن و مؤسسا ی اس پژوهش��� ی تحت ی به چش م می‌خورد .در بخش ت جالب ی نوش���ته‌ها ،نکا اداره‌می‌ش���ود .در البه‌ال
ی در لوس‌آنجلس» ای ن نکات ت ایران ک مؤسسا ی و وجو‌ه مشرت عنوا ن «اشکاالت‌اساس
را می‌توا ن مشاهد‌ه‌کرد:
ی از جنبه‌های یلکه بسیار او ل -تکرار و تشاب‌ه‌ک‌ه در همۀ زمینه‌ها به چش م می‌خورد .در حا
نت یک ک زمینه ،چندی ن مؤسسه با داش ی مورد توجه قرار نگرفته است ،در ی ی ایران اجتماع
205
ف بهکار مشغولند. ع هد ک نو توی ع طبیع نو
ک مؤسسه. ی در ی دو م -جم ع شد ن چندی ن زمین‌ۀ‌کار
ت دیگر. ی مؤسسا ف و برنامه‌ها ت در وظای سو م -دخال
ت و آسان‌طلبی. ی خالقی کم چهار م ت‌کافی. کمبود نظ م و مقررا پنج م
ی مرد مکه از نظر نویسنده ش اجتماع ت در آموز ت نکرد ن مدیرا ن مؤسسا شش م -مش���ارک
ی چو ن انگیزه ،اعتماد ،احساس ی آ ن‌کمبود عوامل ت و دلی ل اصل ی اس ت سیاس همان‌تربی
ی است. ت و شور همکار امنی ل دسامرب 1984 شنب ه او
ب معمو ل و ی جوا ب مث ل ای نکه اگر از ش���ما برپس���ند« :در ش���هر چه خرب؟» به جا خو ی شهر ت او ل داری دکه نشانۀ شلوغ غ و دس��� ی نیست» چند خرب دا همیش���گی«خرب مهم
ت اعالمی‌ه و بیانیه صادر می‌شود و ما همچنا ن‌گیج پ و راس است .ای ن طور نیست؟ از چ
ی به تماشاگرا ن قول ت‌کانا ل 18تلویزیو ن با پوزش‌خواه گ به جا مانده‌ایم .ظهر مدیری و من
ب می‌شوند و ی تلویزیونی‌ها) سر به راه و مؤد ی ایرانی(یعن س بر و بچهها می‌ده دکه از ای ن پ
ش آنقدر شور بو دکه... یآ نت به یکدیگر برمی‌دارند .یعن ش داد ن و بد و بریا‌ه‌گف ت از فح دس
ی اتومبیل ی ریخته‌اند و شیشه‌ها ک جلسه،گروه ب می‌شنوی م در جریا ن ی ه م فهمید .سر ش
ی را خور د‌کرده‌اند و‌کار به پلیس‌کشید‌ه است .بله ،فضا حسابی ت‌کنندگا ن در سخرنان شرک
وس�ت�ر ن و سراسر زد و خورد است .هر دو نفر د ر‌گوشه‌ای ،هر چند نفر در جمعی ،هرگروه
ی ایرانی‌لوس‌آنجلس ی همگان ی به جا ن ه م افتاده‌اند .دست‌اندرکارا ن رسانه‌ها در منطقه‌ا را می‌گویم.
یکه بگندد نمک ی به وقت ش می‌زنند وا هر چه بگندد نمک
م ن و بزرگرا ه 405 نی سالگرد رادیو امید دوم
ی مال‌هلند و هاتورن نی دو خروج تکه م ن و بزرگراه - 405در فاصلۀ ب ت دو سا ل اس درس
ی در لوس‌آنجلس یکه شور زندگ ی چند شب ،هنگام بولوارد ( -)Hawthorn Blvdهفته‌ا ی از من ت داریم .بزرگراه 405همواره ،ب‌ا‌گشاده‌روی ش می‌گذارد ،با ه م قرار مالقا رو به‌آرام
یلکه دست‌های م را به فرما ن اتومبی ل چسبانده‌ام ،به استقبال‌می‌کند .م ن از سر عادت ،در حا
ی تازه ت سر می‌گذار م و به استقبا ل هیجان ف جاده را پش ق دو طر غ بر ت تریهای‌چرا سرع
ق می‌آیم. ش به شو ب چه خرب می‌شود؟» و از ای ن پرس می‌روم .به خود می‌گویم« :ببین م امش ی د ر‌کنار م نشستند تا طوالنی ی ای ن مسری را تنها پیموده‌ا م،گاه نیز همراهان ی زیاد ش���بها
ی نمی‌آید .م ن بزرگراه 405 چ به نظر م ن طوالن یل ای ن راه هی بود ن راه‌را در نظر م‌کوتا‌ه‌کنند .و
یلکه سایر بزرگراهها س بیشرت .در حا ی لوس‌آنجل ت دار م -از تما م بزرگراهها را بسیار دوس ت می‌کنند ،بزرگراه 405مرا از خانۀ ی هدای س دیگر س به مح ل ناشنا ی ناشنا مرا از یکجا
ی هدایت ط آشنای ی قاب ل اعتماد ،به محی ک راهنما اول م به خانۀ دومم‌می‌برد و همچو ن ی
یکه ت دیگر م به شمار می‌رفت‌ه است؛ چو ن بند ناف ت سال‌گذشته ،طبیع ف بیس میکن دکه ظر
207
یکه در آ ن روزهای ی از تن م می‌برد؛ از خانه‌ا نی را به مادر وص ل می‌کند ،مرا به دیدار پاره‌ا جن
ی می‌بر دکه خود را در میا ن هموطنان م و با ت سر می‌گذارم ،به‌جایگاه ب و بد را پش��� خو
ی دیگر ش از هر جا ی می‌رسان دکه بی ت به‌اتاقک آنها می‌بین م -به تهرا ن‌کوچک؛ و عاقب
ی و روحیه و خلقیات ی ایرانی ،سخن‌نغز فارس ی موس���یق نی نوا نی دلنش لوس‌آنجلس ،طن
ش معل ق اس���ت .در استودیو ک رادیو امید ،از آ ن زما نکه آرم ی‌کوچ ت هوای ایرانی ،در ذرا
ک می‌شویم ،م ن در ایران م و این ش می‌شود تا آ ن لحظ‌ه‌ک‌ه به پایا ن برنامه نزدی آغاز برنامه پخ
ک رد و ک اثر ،ی ش به دنبا ل ی ت چشم ش سا ل اس یکه ش یکس ک معجز‌ه است .برا برای م ی
ت است. ک غنیم ی می‌گردد ،ی ک نشا ن از ایرا ن در ه‌ر‌گوشه‌ا ی
ی خانه‌ا م با تکه هما ن وس���یل‌ۀ ارتباط��� ی اس��� ی م ن یادآور جادۀ پهلو بزرگ���راه 405برا
ی با آن ی ایرا ن بود :خیابا ن پهلو روزنام‌ۀ‌کیها ن و خانه‌ا م با س���ازما ن رادیو و تلویزیو ن مل���
یکهگاه ی و زرد ،با آ ن شاخه‌های یکهگاه سبز بودند وگاه نارنج ی سربلند و برگ‌های چنارها ت و آمدم گ بودند وگاه ترد و تازه .ای ن درخت‌ها -پانزده سا ل تمام -رف ک و بدو ن بر خش
را به محی ی هیجان ش و ناخوش ،روزها ی خو ی شاهد روزها ط‌کار نظار‌ه‌کردند و با بردبار ی‌کار و‌گرفتاری‌ا م بودند. ی و روزها ی خش م و مهربان و شور ،روزها
ی من ت -حداق ل برا ی نیس��� ی جادۀ پهلو ی و خاطره‌انگیز بزرگ���راه 405البت���ه ،به زیبای
ی نمی‌شوند .منظر‌ۀ تپه‌های ی خیابا ن پهلو نی چنارها ش هرگز جانش غ برق ی چرا نیست .تریها ی با س برابر ی بزرگراه -هرگز نمی‌توان د‌کو س -در انتها توس���ری‌خورد‌ۀ شما ل لوس‌آنجل
ی وسیل‌ۀ رسید ن مرا به فرستندۀ نیکه با مهربان یل هم ش الربز بزند .و ت و زیبایی‌قل‌ۀ سرک ابه ی پرواز باز نیکه مرا بر با ل خاطرات م می‌نش���اند و راه را برا رادی���و امید فراه م می‌کند ،هم می‌کند ،مورد عالق‌ۀ م ن است.
نت به استودیو ،در ی برنامه و رف ی اجرا نی سالگرد آغا ز‌کار رادیو ،باز ه م برا امشب ،در دوم
ی میکن م و بهگذشته بر می‌گردم. بزرگراه 405رانندگ
ی با من ،با بزرگوار یکه شنوندگا ن پر مهر رادیو ،در برخورد و رویاروی ی دو سا ل است ،هنگام ف می‌کنند و از م ن تشکر ،در پاسخشا ن می‌گویم« :شما بر سر م ن منت از ای ن برنامه تعری ت می‌گویم، ت صداق ش می‌دهید ».م ن ای ن جمله را در نهای می‌گذاری دکه به س���خنان مگو ی می‌یاب م تا حرفهای م را بزنم چو ن فکر میکن م آ ن‌که‌باید سپاس���گزار باشد من مکه فرصت
ی شما را ی ای ن صبوری‌ها ش واال ش ش���ما برسانم .چه بسیار ارز و دردد ل و پیام م را بهگو
208
می‌دانم.
ی س���انتامونیکا ( )Santa Monicaرسیده‌ام .به یاد می‌آور م -در سپتامرب یل خروج به حوا
ی شد م و‌کار به عمل ی آزاردهنده ،در بیمارستا ن سانتامونیکا بسرت ک بیمار -1982به دنبا ل ی ج نمی‌دهم ،یعنی ی به خر ی‌کاف ی بهبود خود م سع ج معتقد بود برا ک معال ی‌کشید .پزش جراح
ت نگرفته بودم ش از سه سا ل قل م به دس ی واداده‌ام .او ح ق داشت ،چو ن بی به زبا ن خودمان
ی‌کاغذ و نه بر زبا ن آورد‌ه بودم .آنگاه، یکه در دل م انباش���ته شده بود را ،نه رو و حرفهای
ط م ن با شنوندگان ی ارتبا ی برقرار ی برا میکروف ن رادیو امید را در مقابل م یافت مکه وس���یله‌ا ج‌کرد‌ه بودم. یلکه هن���وز بهبو د‌کامل‌نیافت‌ه بودم -فهمید م چرا ب���ا خود ل ش���د و -در حا
ی نداشت‌ه باشد ،به تاجری ب و شنونده‌ا یکه خواننده ،مخاط روزنامه‌نگار ،نویسنده و‌گوینده‌ا
نت خریدار ورشکست‌ه شده باشد .وجود خریدار ،رون ق بازا ر‌کاسب می‌مان دکه به خاطر نداش
یو ی‌گیج ت و حضور خواننده و شنونده ،رون ق بازار روزنامه‌نگار.گویا ،در آ ن روزها اس���
نت پیدا نت و‌گف ی نوش ی برا سرگردانی ،پذیرفت‌ه بود مکه دیگر هرگز در ای ن‌کشور غریب ،فرصت ک معجز‌ه بود. ت داد ،برای م بسان‌ی یکه ای ن امکا ن دس نخواه م‌کرد .هنگام
ب���ه نیمۀ راه رس���یده‌ا م و بزرگراه 405هنوز به افکار م اجاز‌ۀ پ���رواز می‌دهد .به یاد می‌آورم
یکه داوطلبان‌ه در رادیو انجا م می‌ده م زبا ن به نی در مقاب ل‌کار ج‌گرگ یکه همکار م ایر هنگام ش می‌گویم« :م ن از شما متشکرم» و در ای ن سخ ن خود سخت س می‌گشاید ،در پاسخ سپا
ی ضرب‌ه زد ن به ی برا یکه دوس���تا ن و همکارا ن و نزدیکا ن از هر فرصت صادقم .در روزگار
یکه ج روز است ،در زمانه‌ا ت ناسال م شیوۀ رای یکه رقاب ی استفاده‌می‌کنند ،در دوره‌ا دیگر
نت د ر‌کنار ی شده است ،نشس ن هرگونه مهرورز ت و‌کینه‌و بغض ،جانش�ی� نی و حس���اد توه یکه ب‌ه‌کارش ش است ،همکار ش آرامش‌بخ یکه صدای ی است ،همکار یکه حرفها همکار
س بفروش���د، چک ی به هی چ قیمت ش را به هی ت خود یکه حاضر نیس��� اعتقاد دارد و همکار س دارد. ی سپا ی و ای ن جا تکه تو از آ ن بهره‌می‌گری ی اس ت باارزش فرص
ب سرد س می‌افتد .آ ن ش ت بزرگراه ،405چشم م به محوطۀ فرودگاه لوس‌آنجل ت راس در سم ی است، ف عجیب س شدم .تصاد ش را به یاد می‌آور مکه وارد لوس‌آنجل ش سا ل پی زمستا ن ش ی‌گذاشت مکه ت شش م دسامرب -بود .م ن قد م به سرزمین ی درس آ ن شب‌ه م اوای ل دسامرب -یعن
نی بار ،بزرگراه ی اول ب برا ت و چگونه پذیرای م خواهد شد .آ ن ش ی چه مد نمی‌دانستم‌برا
ت م ن ای ن راه‌ها را س بر م داشت .در راه فکر می‌کردم« :چگونه ممک ن اس 405را دید م و تر
209
ب خیابان ب به وج ی را از نو در ای ن‌کشور آغا ز‌کنم؟ م نکه وج یاد بگریم؟ چگونه باید زندگ
ی روی ی و آجر ک سیمان ی‌کوچ ک پل‌ها ک درخت‌های‌چنار آنجا را و یکی پهلوی ،تک‌ت
ی خواه م یافت؟» از س و الفت ف خیابا ن را می‌شناسم ،آیا هرگز با ای ن جاده‌ها ان نهر دو طر
ش است: ش در فضا پخ ی‌گوگو ت اتومبی ل صدا ط صو ضب ی خونه، م ن و‌گنجشگا ت عادتمونه. دیدن
ی دید ن تو، به هوا
پر می‌گریی م از تو خونه... ی می‌افت مکه با همه نی شب ک میش���وم .به یاد اول ی هاتور ن نزدی در بزرگراه ،405به خروج
ف شهاب ،شهناز بروبچه‌ها :نورالدی ن ثابت‌ایمانی ،ابراهی م صفایی ،پرویز ناظریان ،یوس���
نی -درو ن دو اتومبیل -به س���وی ج‌گرگ ی و ایر ک بخش���یان ،فهیم���ه پدرثان خاقانی ،مانو
ف ای ن دو سا ل چه ی داش���تیم! ظر ی چه هیجان ت بودی م و همگ ی رادیو در حرک اس���تودیو نی مانده ج‌گرگ ی مشغولند ،ایر خ داده است! حاال هرکدا م از بچهها بهکار یر تغیری و تحوالت شگرفته است ی در پی س راه یل دوستی‌ها همچنان‌پابرجاست .اگر چه ه‌ر‌ک ت و من ،و اس
یل نمی‌توان م پنها نکن مکه چقدر ت همه د رکار دیگرشا ن خوشحال‌و خشنودم ،و و از موفقی
ی به وجود می‌آمد تا ت و امکان گ است .چقدر دل م می‌خواهد فرص ی همۀ آنها تن دل م برا
ی رادیو و تلویزیو ن ایرا نکه در اینجا هستند، ی قدیم ی دیگر از بچهها ق بسیار همگی ،به اتفا
ش بسیار یل امکان ت اس���ت ،میدان م از نظر ما ی ش���ویم .میدان م سخ دور ه م جم ع و یک ی ندارد؟ شکه ایراد یل دل م می‌خواهد ،آرزوی ف است ،و ضعی
ک میشوم .به خود می‌گویم« :یاد م باشد از از بزرگراه 405بریو ن می‌آی م و به استودیو نزدی
نی‌گرگنی ،پس ی خونه را بعد از ای ن برنامه بگذارد ».افش نی بخواه م تران‌ۀ م ن و‌گنجشگا افش ی رادیو را ی و صدابردار ی فن س و عالق‌ه و توجه،کارها ت و وسوا ف شهاب ،با دق از یوس���
ش با تکه تار و پود وجود ی اس نی جوا ن عالقه‌مند ی می‌کند .افش انجام‌می‌دهد و پدر را یار ی دره م آمیخت‌ه است .به خاطر او و سایر جوانا ن همس ن و گ ایران ی و فرهن عش ق به‌موسیق
ی بمانی م و نگذاری م تحلی ل برویم. ی باق ی می‌دارند ،باید ایران ش،که چننی یاد ایرا ن ر‌ا‌گرام سال
یکشنبه 9دسامرب 1984
210
دوشنب ه 10دسامرب 1984
کهی را ج سو م نوش���ت‌ۀ آلوی ن تافلر ( )Alvin Tofflerنویسند‌ۀ معاصر امریکای ب مو کتا ت دارم .موج ی جها ن بود -در دس ی از پرفروش‌تری نکتابها ی 1980تا 1982یک درسال‌ها
ش خواننده ت و با مطالع‌ۀ آ ن بین ک نویسنده به جها ن و انسان‌هاس شی سوم‌جالب‌تری ن نگر
ی از چند ی دگرگو ن می‌شود .در ای ن‌کتاب ،تافلر ترکیب ش بهکل ت به خود وجها ن اطراف نسب
گ الکرتونیک ،خانوادۀ هسته‌ای، ت آینده ،فرهن ع چو ن اقتصاد دورانی ،ش���خصی موضو تو ی قر ن بیس ی به دمکراس خ فعل ی منسو ی و انتقا ل از نظا م سیاس ت مل اضمحال ل حکوم ی ما را متزلز ل می‌سازد. یک م را ارائ‌ه می‌ده دکهگاه بنیادی‌ترین‌فرضیه‌ها
ی و صنعتی -را پشت ب -کشاورز خ بش���ر دو انقال ج سو م می‌گوید« :تاری نویس���ند‌ۀ مو
ک قرا رگرفته است. ب الکرتونی ی انقال نی آن ،یعن ت و اکنو ن در آستانۀ سوم سرگذاشت‌ه اس
ب نیز ی شد ،ای ن انقال ی س���اختار نظا م‌کشاورز ث ویران ی باع ب صنعت هما ن‌گون‌ه‌ک‌ه انقال
ی از ای ن انتقال ی نیز ناش یکرده یا خواه د‌کرد و بحرا ن‌کنون ی را متالش ساختار نظا م صنعت ش است. پرتن
ی عمیق‌تر و تافل���ر ،انتقا ل به تمد ن جدید را با تعارض‌ه���ا ،تنش‌ها ،بحران‌ها و ناآرا‌می‌ها
خطر بیش�ت�ری-در مقایس‌ه با ادوا رگذشته -همراه می‌داند .اما مژد‌ه ه م می‌ده دکه در پی ی انسانی‌تر و دمکراتیک‌تر به وجود خواهد آم دکه نه ای ن بی‌نظمی‌ها و آشوب‌ها ،جامعه‌ا
تکه نه بهرتی ن و نه بدتری ن دنیای ی اس ک آرمانشهر عمل ت و نه ضد آرمانشهر .ی آرمانشهر اس
ت س‌ر‌گذاشته‌ایم. یکه پش س و بهرت از دنیای ت ممک ن و قاب ل لم ی اس ممک ن است ،بلکه دنیای تکه شما را همراه با نویسنده و اندیشۀ ی اس ی دوست‌داشتن ج سو م از آ نکتابها ب مو کتا
ک‌کتاب یکه ی ی دقیق‌تر وامی‌دارد،کار پویای‌او به فک‌ر‌کردن ،س���ؤا ل‌کرد ن و مش���اهده‌ا ب باید بکند. خو
سهشنب ه 11دسامرب 1984
ی منتش���ر ش���ده بود ،در روزنامه ت‌گزارش��� ش را،که به صور ک پژوه یی امروز نتیجه‌گری گ خانواده و روش ی در فرهن ی و‌کل ی اساس می‌خواندم .ای ن تحقی ق بیان‌کنند‌ۀ دگرگونیها
ی از ای نکه هر روز ت و حاک ی اس ش شیوه‌ا ط به مرکز پژوه ش مربو ت.گزار ی انسا ن اس فکر ی هستن دکه شیوۀ زندگی ی بدو ن فرزند افزود‌ه می‌شود .اینها ز ن و شوهرهای بر شمار زوج‌ها
211
ی شاه د‌گونه‌ای ی غرب ب‌کرده‌اند .در نتیجه ،امروزه مرد م‌کشورها ی خود انتخا بدو ن بچه را برا
ی‌کودک‌مدار به بزرگسال‌مدار هستند .در آغاز قر ن اخری، ی از خانواده‌ها جابه‌جایی‌همگان
س از آنک‌ه‌کوچک‌تری ن فرزند توپ ی انسا ن مجرد وجود داش در جامعۀ امریکا ،تعدا د‌کم
ی زنده می‌ماندند .در ت طوالن ی مد ی از والدی ن برا ک میکرد ،تقریب ًا تعدا د‌کم خانه را تر ک نفر در خانه‌ای ت متحده -از هر سه بزرگسا ل تنها ی مقابل ،در اوای ل ده‌ۀ هفتاد –در ایاال
تکه زندگی با فرزندا ن زیر هجده سا ل زندگی‌می‌کرد .امروزه سازمان‌هایی به وجود آمده اس
ی در صد زنا ن زیر س بدو ن بچه را تشوی ق می‌کند .آمار نشان‌می‌ده دکه در سا ل ،1975س ی
ی بدو ن بچه بودند. سا ل امریکای
ی جنوبی ی امریکا ی و سای‌ر‌کشورها حا ل ای ن آمار و ارقا م را در مقاب ل درصد زنا ن مکزیک
ی به چه نتیجه‌ای ی پیش���رفت‌ۀ صنعت بگذاری م و از خود برپس���یم« :مردا ن و زنا ن‌کش���ورها ک از این ی فقری یا در حا ل رشد نرس���یده‌اند ؟کدامی رس���یده‌ان د‌که‌زنا ن و مردا ن‌کش���ورها
ی دست ت اس���ت؟ای نکه پو ل و رفا‌ه دارد و فرزند ندارد یا آ نکه با ندار ش درس��� د و‌گزین ت و نمی‌داند چگونه‌شک م فرزندا ن بی‌شمار خود را س ری‌کند؟» ب‌ه‌گریبا ن اس ی شور و نه به آ ن بی‌نمکی! نه به ای ن شور چهارشنب ه 12دسامرب 1984
ی مبارزه با دیکتاتوری ی‌گروهی ،برا ک‌گوش‌ۀ دنیا ،س���ر و صدا ک بار ،از ی هر چن د‌گا‌ه ی ی پریوانش���ان یکه دکاندارا ن دی ن برا ت و پاگری ی دس��� ی از محدودیت‌ها مذهب‌و رهای ک تهدید و ک هشدار ،ی ک فتوا ،ی ک بیانیه ،ی یل بالفاصله با ی می‌تراشند ،بلند می‌شود .و
ی همۀ معرتضا نکه ش سوزان‌جهن م مواجه می‌شود .ای ن واکنش ،اگر نه برا ترساند ن از آت
ی از آنان ،مؤثر واقع‌می‌شود و سر و صداها موقت ًا می‌خوابد. یگروه برا
پ جا ن پ ل دو م منتش‌ر‌گردید. ی دفرت پا ی از سو ت صفحه‌ا ی و هش ش صد و س ک‌گزار امروز ی تکه مستقیم ًا ی هش���دار داده شده اس ی از ای ن بیانیه ،به پریوا ن ای ن رهرب روحان در بخش���
ش حتم ًا نزد ی بخش��� ی تقاضا ی خود ب���ه درد د ل و راز و نیاز نرپدازند ،بلکه برا ب���ا خدا
ت‌کند .حدس ب مغفر ی بروند و از او بخواهند تا برای‌شان نزد خدا طل ک واسط‌ۀ مذهب ی
ت دلخورند، ی بازار مدعیا ن دی ن سخ ش را تهی‌ه‌کرده‌اند ا ز‌کساد یکه ای ن‌گزار میزن م‌کسان ی خود ای ن برتری‌را بخواهن دکه همکال م خداوند شوند و سایرین ی باید برا وگرنه چر‌ا‌گروه
212
را از درگا‌ه او برانند.گویا نگرا ن آنند دکانشا ن تخته‌شود.
شو ب -که در ه‌ر‌کی ض به دکاندارا ن مذه س افریقایی ،در اعرتا ک نویسند‌ۀ پر احس���ا ی نی ما آمدند، ی به سرزم یکه مبلغا ن مذهب ش بسیار است -می‌نویسد« :روز آئینی‌نمونه‌های نی داشتیم .به م‌ا‌گفتند چشم‌هایتا ن را ببندید ت داشتند و ما زم ی در دس آن‌ه‌ا‌کتاب‌آس���مان
ی چش���م‌هایما ن ر‌ا‌گشودی م دیدی م‌کتاب نی‌کردیم .وقت تا برایتا ن دعا و نماز بخوانیم .ما چن ت ماس ی در دس آسمان ت و زمنی‌ها در اختیار آنان!» پنج‌شنب ه 13دسامرب 1984
ی و مفهو م در خود دار دکه شاید ی معن ک‌گفت‌ۀ به ظاه‌ر‌کم‌اهمیت ،دنیای ک یا ی ک خ رب‌کوچ ی
ت »که ی ر‌ا‌کش س تایمز سگ ت به نظر نرسد .عنوا ن خرب ای ن بود« :روزنامۀ لوس‌آنجل نخس
ی خرب معلو م می‌شو دکه نت چند سطر ی برانگیز است .در م یل‌کنجکاو چندان‌روش ن نیست ،و
س تایمز را ک شمارۀ لوس‌آنجل ک روز یکشنبه ،بدو ن توجه ی مأمور پخش‌روزنامه ،بامداد ی
یکه در آ ن حوایل گ‌کوچک یس ی رو ب می‌کند .روزنامه با تما م سنگین ی پرتا ی خانه‌ا به سو
نی‌کشت‌ه می‌شود. ت ای ن بست‌ۀ سنگ گ دراثر اصاب بود می‌افتد و س
س تایمز روز یکشنبه را -با آ ن همه ی در ای ن شهر باش��� دکه لوس‌آنجل تصور نمی‌کن م‌کس���
ی درهم ف پر از آگهی‌ها ک مجموع‌ۀ‌کاغ���ذ بی‌مصر ش -ندیده باش���د .ی ت زیاد صفحا
نی و آورد ن به درو ن خانه ه م نمی‌ارزد. ی زم ی به بلن د‌کرد ن از رو تکه حت ش اس ج و فرو حرا
ی می‌تواند گذش���ته از رویداد اخری ،بارها با دید ن ای ن روزنامه از خود پرسیده‌ام« :چ‌ه‌کس
س تایمز روز یکش���نبه را بخواند؟ آ نگ���رو‌ه از آگهی‌دهندگا نکه یا عالقه‌دارد لوس‌آنجل
ی واقع‌بینند یا تصور می‌کنند تبلیغش���ا ن دیده و خواند‌ه میش���ود و نتیجه می‌دهد ،افراد
گ بیچاره را هم س تایمز یکشنبه ،آ ن س ج خیالم؟» در هر حال‌مطمئن م اگر لوس‌آنجل م نک ب نبود چه‌رسد به اینکه قات ل ه م شده است! نمی‌کشت ،چندا ن دلچس جمع ه 14دسامرب 1984
ت از ق رضای ش بر ش بسته بود و در چشمان ش نق ی لبان ی رو یلکه لبخند شیطنت‌آمیز در حا ی هست!» ک شد و‌گفت« :در شهر شایعات ی به چش م می‌خورد ،به م ن نزدی آزار داد ن‌کس ت انشاءالله!» گفتم« :خری اس
213
ت تو هست م باید یل م ن چو ن دوس ی بلند خندید و‌گفت« :نه چندا ن ه م خری نیست ،و با صدا
ت برسانم». حتم ًا ب‌ه‌گوش
داشت م بی‌حوصل‌ه می‌شدم« :لط ف دارید ،بفرمایید!»
ت شده‌ای!» ی سوسیالیس وم نگفت« :والله مرد م می‌گویند تازگی‌ها بدجور س ا ز‌کم پ ی ِمن ِ ی تازگی‌ها چ���کار میکن مکه قب ً ال پرس���یدم« :بدجوری؟ تازگی‌ها؟ سوسیالیس���ت؟ یعن
ت و از اینه‌ا‌گذشت‌ه د رگذشته ی اس نمی‌کردم ،چقدر ای ن‌کار را بد انجا م می‌ده مکه بدجور ت شده‌ام؟» چه بوده‌ا مکه حاال سوسیالیس
تکه بهرت ب دیگر ،خود ب داد« :خ���و ی بدهد جوا ح زیاد یلکه مای ل نب���ود توضی در حا
ض می‌کنند ی یا اگر مرد م اعرتا ض میکن ی رادیو به رژی م‌گذش���ته اعرتا ب تو می‌دانی ،مرت ی می‌کنی». ی و د ر‌گزارش‌ها ه م جهت‌گری ی بودار میزن جلویشا ن را نمی‌گریی ،حرفها
ی همۀ اینها را یکه تصمی م‌گرفت م روزنامه‌نگار بشوم ،پیش‌بین ش‌گفتم« :آ ن روز در پاسخ س باید در هر نت‌کلی‌ۀ پی‌آمدها ،ای ن‌کار را آغا ز‌کردم .م ن معتقد م ه‌ر‌ک میک���رد م و با پذیرف
ی است، ت مه م دنیا امر بسیار ناچیز شکار م نکه در میا ن جریانا ی در مورد رو زمینه‌ای ،حت
یکه از دست م برآید ی دهد ،ه‌ر‌کوشش ی رو نی اتفاق ی اینکه چن آزادان‌ه اظهار عقید‌ه‌کند .برا ت عزیز ،نگرا ن ای نکه م���رد م در مور دکار م ن چه نظری انجا م خواه م داد .بنابرای ن دوس���
ی است ،چو ن مفهو م خوش‌بینانه‌اش می‌دهند نباش .اینها جنبه‌های‌شریی ن‌کار روزنامه‌نگار ت می‌گذارند. ت خود را بر س‌ر‌گفته‌های ی از وق ف ت و‌گوش‌می‌دهند وکم تکه به حر ای ن اس ی نگران س جا ب‌گفتارم‌سخ ن می‌گویم .پ ی از عواق م ن ه م با آگاه ی نیست .به قو ل حافظ:
م ن هما ن د مکه وضو ساخت م از چشم‌ۀ عشق
چار تکبری زد م یکسر‌ه بر هر چ‌ه‌ک‌ه هست شنب ه 15دسامرب 1984
یکه ریشۀ ی از شهر ،به دنبا ل مسائ ل و مشکالت ک ز ن ایرانی ،در نقطه‌ا در خربها خواند م ی
ش بسیار وخی م است ،چون ی زده و‌گویا حال ت به خودسوز ش هنوز معلو م نیست ،دس اصلی‌ا ش در اثر ای ن اقدا م صدم‌ه دیده است. بیشرت بدن
ی را به خطر انداخت .اینها همه نی دیگر خودبه‌خود سر با ز‌کرد و جا ن بیمار ک دُمَ ل چرک ی
ش ما ر‌ا‌ک‌ر‌کرده‌اند .مسائ ل و مشکالت ی بلندشا نگو یکه با صدا گ خطرند ،زنگ‌های زن
214
ف جوانا ن ب‌ا‌کهنس���االن ،والدی ن با بچهها ،دوستان ،اقوا م و ی مختل خانوادگی ،درگریی‌ها
ی نمی‌کند .جامعۀ امروز س‌کار آش���نایا ن با یکدیگر دارد روز به روز بدتر می‌شود و هیچک
ش شتافت. ج ا ز‌کش���ور بیمار است‌و نیازمن د‌کمک .باید هر چه زودتر به یاری‌ا ی خار ایران
ش خود را به فریاد ش شنوا دارند بای د‌گو ی‌ک‌ه‌گو ی‌کنند،کسان یکه می‌توانند بای دکار آنهای
ی دارند باید ت بیشرت یکه وقت‌و زما ن و امکانا یکه مستأص ل شده‌اند بسپارند ،افراد آنهای
ی مشاور متشک ل از افراد ج ب‌ه‌گروه‌ها ج ا ز‌کشور احتیا به دیگرا ن برسند .جامعۀ ایرانیا ن خار
ی خود را در قبا ل ای ن رویدادها مس���ئول‌بدانند .ای ن مسئله به همۀ ما ص دار د‌ک‌ه‌کم متخص
چ ناخواسته، ی‌گریبا ن م ن و شما را ه م خواه د‌گرفت .این‌کو ط اس���ت ،چو ن فردا روز مربو ی دارد. ی و همبستگی‌گروه ی از آ ن نیاز به یار تکه رهای ی بر پیکر همۀ ما زده اس ضربه‌های
ت خودسوزی‌ها از شمار خارج ی بکنیم ،در غری ای ن صور قب ل از آنکه دیر شود باید چاره‌ا خواهند شد.
یکشنب ه 23دسامرب 1984
ک خرب به قول شی ت او ل و وسوس‌ۀ پخ ی به خرب دس ی وسوس‌ۀ دستیاب د رکار روزنامه‌نگار
ش در بارۀ آ ن خرب، ف قضیه به ش���مار می‌رود .تأم ل و پرس ک طر ما مطبوعاتی‌ها دنگی ،ی
ی را در ی خرب ک خربنگار وقت ف دیگر قضیه است .ی ش نیز طر ن و انتشار ش و نوش�ت� پخ ب ناشی ش می‌کند ،به طور قط ع در مورد عواق روزنامه می‌نویسد ویا از رادیو و تلویزیو ن پخ
ش در میان ی را نیز با خوی ی ضرور ی الز م راکرده و پرسش‌ها از انتشار آ ن خرب پی‌جویی‌ها
ی داشته ی بستگ نهاده اس���ت .روزنامه‌نگار می‌داند اگر خرب بهگروه ،دس���ته یا افراد خاص
ی تمام یل وقت ی ناخشنود خواهند شد .و ی از انتشار آ ن خش���نود وگروه دیگر باش���د،گروه
گ حفظ‌ظاهر در میا ن ما ایرانیان) ناگها ن چون ک جامعه (مث ل فرهن ی افراد ی ویژگی‌ها
ی به آ ن می‌ده دکهگاه خود ش خرب سوار می‌شود چنا ن ابعادگسرتده‌ا ی دو ی رو بار س���نگین ش حریت‌می‌کند. ی خوی ب صدا خربنگار و پخش‌کنند‌ۀ خرب از بازتا
ت داشنت ی بود ن یا نبودن ،صداق ی بود ن و نبودن ،منطق نی اخالق ط و مرز ب تکه خ اینجاس
ی جامعه یاگروه دیگر نمی‌افتد. ط و مرزها ی خطو ک جامعه ،رو نت ی یا نداش
ی را -که طرفداران ش���ما در امریکا ،مشهورتری ن و معتربتری ن هرنپیش���ۀ ز ن یا مرد امریکای
نی تلویزیو ن می‌نشیند و ی در مقاب ل دورب ی ه م دارد -می‌بینی دکه روز ودوستدارا ن بسیار زیاد
215
ش دچار مشک ل الکلیز م بوده و ت سخ ن می‌گوید ،از اینکه خود ش معتاد اس از اینکه فرزند ف می‌زند و از خصوصی‌تری ن مشک ل خود با شما دردد ل می‌کند. ت حر حاال بهبود یافته اس
ی مسائ ل خود و افراد در ابعا د‌گس�ت�رده‌تر ،مردا ن و زنا ن سیاستمدار را می‌بینی دکه به راحت
ت غم ک لحظا خانواده‌ش���ا ن را با مرد م در میان‌می‌گذارند و از آ ن باالتر ،انسان‌ها را شری
ش دیگرا ن ه م نمی‌هراسند .چو ن دیگرا ن ای ن چننی چ از سرزن ی خود می‌کنند و هی و شاد ی می‌بینند نه سرزنش‌کننده ش پشتیبا ن و حام عم ل نمی‌کنند ،چو ن دیگرا ن خود را در نق
نی اخالق ک خربنگار امریکایی ،در تمیز مرز ب فی و انتقا د‌کنن���ده .در ای ن محدوده ،تکلی ک خربساز از ت به عنوا ن ی ت و معروفی ب شهر ت از یکسو و تمای ل ب‌ه‌کس و منط ق و صداق ی روش ن است. ش و دیگرا ن به خوب ی دیگر ،با خود سو
ی بلند بگویم: ی بکند؟ بگذارید با صدا نی ادعای ی می‌تواند چن ک خربنگار ایران ام���ا آیا ی
ظ آبروی ی حف ش برا گ ظاهر و باطن ،هما ن تال «خری!» بنا به هما ن مالحظات ،هما ن فرهن
ی دارن دکهگاه ی در مقاب ل خربنگار می‌کشند و از او انتظار اجتماعی ،مردم‌جامع‌ۀ ما دیوار
ی بیگانه اس���ت .ما مردم ،از روزنامه‌نویس���ا ن و خربنگارانمان س‌کار روزنامه‌نگار با نف���
ت مالحظه‌کاری ی باشند ،موجودا می‌خواهیم ،قب ل از اینکه انس���ان‌های راستگو و صادق نی چارچوب‌مالحظه‌کاری ،از آنها می‌خواهی م فکر همه چیز و هم‌ه‌کس باش���ند .در هم
ش بر دام ن‌کربیایی ی بنویسند و بگوین دکه غبار نت همۀ جوانب ،چیز باشند و با در نظ‌ر‌گرف
س اع م از افراد سیاسی نی دلیل ،در جامعۀ‌ایرانی ،انسان‌های سرشنا س ننشیند .به هم هیچک
ک و منز‌ه و بدو ن خطا جلو‌ه‌کرده‌اند ،چو ن نه خودشا ن هرگز به ی همه پا ی یا هرن یا اجتماع ی خربنگارا ن و ت داشنت -پرداختند و نه مسئوالن‌انجا م ای ن‌کار ،یعن ی صداق ای ن مه م -یعن
ت ما تبدی ل به فرهنگ ی در مملک گ روزنامه‌نگار نی‌کرده‌اند .در نتیجه ،فرهن خربنویسان ،چن
ی ه مکه اعرتاضی ش شد و ناقدا ن منفور شدند و نقد ناشایست .در موارد نادر تمل ق و ستای
ی بود و زهرچش م‌گرفنت‌های ی شخص می‌شنیدی م یا می‌خواندیم ،بیشرت تسوی‌ه حس���اب‌ها متداو ل آ ن زما ن و ای ن زمان.
ت به روزنامه‌نگار جماعت. ی نسب نی به دنبا ل داشت :بی‌اعتماد ک پی‌آمد سنگ ای ن رویه ی
ب خرب و ی میدا ن داد ن به بازار شایعه‌س���ازی ،قل ی به س���خنا ن روزنامه‌نگار ه م یعن ناباور ت از آنچ‌ه‌گفت‌ه یا نوشته می‌شود. برداشت‌نادرس
ی‌کام ً ال خالف ک مطلب -بازتاب س از انتش���ار ی بنابرای���ن ،هنگامیکه نق ل‌کنند‌ۀ خرب -پ
216
ف است .در برنامۀ ی تأس ب نیست ،بلکه جا ی تعج ت می‌بیند ،جا آنچه در نظر داشته اس
ک خان م ایرانی نت ی ش‌گرف ی آت ی غربت ،با اشاره به ماجرا هفت‌ۀ‌گذشت‌ۀ د ر‌کوچه‌پس‌کوچه‌ها
ت اشار‌ه‌کردم ش اس ج ا ز‌کشور در حا ل‌گسرت یکه در دل‌جامع‌ۀ ایرانیا ن خار به ابعاد فاجعه‌ا
ش خانواده و ی با واکن ی طلبیدم .وقت نت راه ح ل ای ن مشک ل یار ی یاف و از همۀ شنوندگا ن برا
ی خانوادۀ ت و آبرو ی ناکرد‌ه حیثی دوستا ن و آشنایا ن آ ن خان م روبه‌رو شدم‌ک‌ه نق ل خرب خدا ب ما ،به جای ف‌گشت مکه چرا شنوندگا ن خو ض خطر قرار داده اس���ت ،متأس او را در معر ش مو ،تنها به دید ن مو اکتف‌ا‌کردند. دید ن پیچ
س تایمز منتش���ر شده بود ،بهگفتۀ ی در لوس‌آنجل ک خودس���وز ت خرب ی ماجر‌ا‌ک‌ه به صور
ی پیداکرده بودند .در ی بو دکه خانواده با چند ت ن خارج ک درگری بستگا ن آ ن خانم ،نتیجۀ ی
ش زدند. ی مذکور را آت ی وحشیانه ،بانو ک انتقامجوی یی واقع‌آ ن عده در پ
ک توطئه ،در تفسری م ن بر حاشیۀ ی چه ی تکه اص ل ماجرا ،چه خودسوز اما سخ ن ای ن اس
ص و در ای ن نقطه ی نمی‌دهد .تفس�ی�ر ای ن بو دکه جامعۀ ایرانیا ن در ای ن دورۀ خا خربتغیری
از جها ن دچار مش���ک ل شده است .حا ل ای ن مشک ل از درو ن خانواده سرچشمه می‌گرید یا ت قرار دارد .آنچه اکنو ن مه م و حیاتی ب آن‌هستند ،در درج‌ۀ دو م اهمی ی موج عوام ل خارج
نی حوادثی ع و تکرار چن ی از وقو ش جلوگری ت و رو ی ح ل ای ن مشکل‌اس اس���ت ،چگونگ
ی را در ق و‌کار خربنگار نی اخال ت حاک م برجامع‌ۀ ما ،مرز ب تکه مالحظا در آینده .اینجاس نی خواهد ش شنوندۀ خرب نیز چن ی آ ن نیست .در نتیجه ،واکن ی واقع ی می‌کش��� دکه جا جای
ت از آنها و به‌جای ی داد ن به صدم‌ه دیدگا ن ای ن حادثه ،به‌جای‌حمای ی یار ش��� دکه به‌جا
یکه در حال چاره‌اندیشی ،تنها به شایعه‌سازی ،تفسری ناعادالن‌ه خرب و افزود ن رنج‌خانواده‌ا ص مجروح -هستند ،برپدازد. ت جا ن شخ ی نجا ی -یعن ک مشک ل اساس حاضر درگری ی
ی ایرانیان ی ناآشنا برا ی تازه و صورت یکه هر روز به شکل ش خرب رویدادها و حوادث اگر پخ
ی نشخوار آدمیزاد ی برا ی نباشد و تنها به شک ل وسیله‌ا گ خطر و هشدار رخ‌می‌دهند ،زن
ش جا ن بسپاری م و تکه هنوز یاد نگرفته‌ای م چگونه به آنچه می‌شنوی مگو درآید ،نشانۀ‌ای ن اس ت میکنیم. از نوشته‌ها و‌گفته‌ها هر آنچه دلما ن می‌خواهد برداش
یکه سخنان ی و خانواده‌اش ،به‌خاطر س���وءتفاهم ی‌گرام در اینجا الز م میدان م از ای ن بانو ش واکنش‌ها بدا ن‌گون‌ه بو دکه دلم ی‌کا ش بطلبم .ا ت صمیمانه پوز من‌به‌وجود آورد‌ه اس��� می‌خواست!
217
دوشنب ه 31دسامرب 1984
ت بشر هشتمنی ی او ،سا ل اسار ج اورو ل و پیش‌بینی‌ها آخری ن روز سا ل 1984است :سا ل جر
ی حاکم .قرار بود ای ن حکومتها ،در ده‌ۀ قر ن بیس���ت م در چنگا ل حکومتها و قدرت‌ها ی خود را یکسر‌ه مصروف ت امر ،دس���تاز س���تیز و پیکار با یکدیگر بردارند و نریو غای
ت مطلق ،همواره بنای س تابعی مها ر‌کرد ن اندیشه‌ها و عادات ملت‌های خو د‌کنند تا ،بر اسا ی خوی قدرت‌ها ش را پایدار بدارند.
ت ()Winston Smith ی انسانهایی چو ن وینستو ن اسمی قرار بود س���ا ل 1984زما ن زندگ
ت حاک م و حزب -آ نکه گ سیاس��� ت -در جن ب می‌دانس قهرما ن داس���تا ن باش دکه خو
می‌داند ،آ ن‌که‌تردید می‌کند ،آ نکه می‌پرسد و آ نکه تمرد می‌کند ،بی‌تردید از مردگا ن است.
نی حا ل آگاه باش دکه ی تنها و محکو م و در ع ت غم‌انگیز انسان بنا بود سا ل 1984سا ل حکای ی به آنها ندارد روزگار بگذراند. چ اعتقاد یکه هی خ به انجا م وظایف ی تل در عجز
ی اقیانوسیا ،اوراسیا و گ به نامها ت یا سه قار‌ۀ بزر قرار بود س���ا ل 1984دنیا به سه ابرقدر گ و ستیزند. شرقاسیا تقسی م شو دکه به‌ظاهر پیوست‌ه با یکدیگر در جن
ت تحمی ق مردمان ،جز دستاویزی ی در جه ت قرار بود تما م ای ن جنگها جز نمایش در حقیق
ی از ف و جلوگری ش مصر ی از افزای ی پیشگری ی برا ی تولید و جز وسیله‌ا برای‌مها ر‌کرد ن نریو
ی نباشد .آخر آنها می‌دانن دکه ذه ن آسوده ،مطالعه خواه د‌کرد، گ همگان نی رفاه‌و فرهن تأم
ت مطل ق آنها ی به قدر ت بفهمد و برپسد و دریابد ،دیگر نیاز آگاه خواهد شد و چو ن توانس نخواهد داشت.
ت و نادانی ی اس ی بردگ ح است ،آزاد گ صل ی جن باالخره قرار بود سا ل 1984سا ل شعارها
ی است ،باشد. توانای
ک ماشنی ک ابزار ،ی ی مرزها و حکومتها ،سرانجا م انسا ن برتر را به ی نی نشد؟ آیا سودا آیا چن
یکه در ای ن سالها در دامان ت تبدی ل نکرد؟ آیا فرزندان ک دس���تاویز بیاراده و بی‌هوی وی
ک شک ل‌کارخانه‌های ک انداز‌ه و ی ک رنگ ،ی تی ش دادی م مانند محصوال ش پرور خوی
ی را بکنن دکه برایش ت دولت‌ها نگشتند تا به دستور برادر ارشد هما ن‌کار حکومتی ،در دس
یکه ی ابتدای ی نش دکه به افسانه‌ها پیوست؟ هما ن آزاد ی پرنده‌ا ساخته شده‌اند؟ و آیا آزاد ی است ی «دو به اضافه دو مساو ی ادع‌ا‌کن به قو ل قهرما ن داستا ن اورو ل با تکی‌ه به آ ن بتوان با چهار؟»
218
ج اورو ل به خاطر ندیدن نی شد .جر ق باشی م و اقرا ر‌کنی مکه چرا چن بگذارید با خودما ن صاد
ی‌کاغذ آورد. ش دید و آ ن را رو ت را پیشاپی ت ره افسانه نزد ،بلکه حقیق حقیق ل ژانوی ه 1985 سهشنب ه او
شهر مرز ت دقیقه رانندگی ش از بیس ک را -که با سن‌دیگو بی ی تی‌هوانا ( )Tijuanaدر مکزی
ی غری ی دیگر ت می‌خواهد در حا ل و هوا یکه دل فاصله ندارد -باید دید .مخصوص ًا وقت
ی و موبور ی چشم‌آب ی بلند و آدم‌ها ی خلوت ،ساختمان‌ها ی پرترافیک ،پیاده‌روها ازخیابان‌ها یکه با دید ن میدان ش میآید ،بهویژه آ ن زمان ب خو ق ما ایرانی‌ها عجی باشی .تی‌هوانا به مذا س میدا ن ندیده‌ای .بله ،لوس‌آنجلس ت در لوس‌آنجل ت میآید سال‌هاس ت سر ،میدا ن یاد پش
ی منزلما ن بدون ی ایرا ن،که در چهارقدم یل تهرا ن و شهرستان‌ها ت و ما اها شهر بی‌میدا ن اس یگ ل و‌گشاد لوس‌آنجلس ی یادما ن می‌رود چرا از خیابان‌ها ک میدان‌داشتی م،گاه بروبرگرد ی
ت و مالل‌آور است .چون ی‌کرد ن در ای ن شهر برایما ن یکنواخ ت نمی‌بری م و رانندگ زیاد لذ
ی چان‌ه بزنی. س نمی‌توان ی خرید جن س میدا ن ندارد .به‌عالو‌ه در لوس‌آنجلس ،برا لوس‌آنجل ت ارائ‌ه شده ک پنج م قیم س را به ی ی جن ت و می‌توان ت رایج‌اس در تی‌هوانا ،چان‌ه زد ن سن
ت دارند ،چند ت بچ‌ۀ بزرگ‌تر را در دس��� یل‌که‌دس��� بخری .در لوس‌آنجلس ،مردها در حا
ی در شک م دارد -راه نمی‌روند. ی در بغ ل و جنین ک ریز قد م جلوتر از همسرشا ن -ک‌ه‌کود
ی را در س���ر چهارراه ت پلیس‌راهنمای نی می‌کنند .در لوس‌آنجلس ،به‌ندر در تی‌هوانا ،چن
ی با س راهنمای ت نمی‌زند .در تی‌هوانا ،مث ل تهرا ن خودمان ،پلی می‌بینی ،اگر ه م باشد سو
یکه جعبه‌ای ک سه چهار سالها س،کود ی‌کوچکشا ن آواز می‌خوانند .در لوس‌آنجل سوت‌ها س بخری .در تی‌هوانا، ت نمی‌آویزد تا از او آدام ت دارد ،در خیابا ن به دامن س در دس آدام
ت آویزا ن میش���وند یکه به دامن ی از ای ن طفال ن معصو م را می‌بین هر چند قد م یکبار ،یک
س،کمرت خیابانی س خود را به تو می‌دوزند .در لوس‌آنجل و چشمان‌جس���تجوگر و پرالتما
ی شده است .در تی‌هوانا ،همۀ ی نامگذار ی و تاریخ ی یا ادب ک ش���خصیت‌سیاس به نا م ی
خیابان‌ها یا نا م سردارا ن‌گذش���ته و حا ل را دارند یا به نا م خیابا ن انقالب ،خیابا ن قانون،
ی از ای ن قبیل‌خواند‌ه می‌شوند .در لوس‌آنجلس ،وسط ی شعارگونه‌ا ی و اس���ام خیابا ن آزاد
ت مث ل بعضی پیاده‌رو یا د ر‌کنار خیابان ،اتومبیل‌ها را صافکاری‌نمی‌کنند .در تی‌هوانا ،درس
ی اتومبیل‌ها اختصاص ی خودمان ،چندی ن پیاده‌رو و خیابا ن به تعمری و صافکار از محله‌ها
219
ی در فاصلۀ یل تی‌هوانا دارد .خالص‌ه‌گوی ب ن���دارد و یآ س جو دارد .باالخ���ره لوس‌آنجل
ی پیاد‌ه‌کرده‌اند .در ی از شهر تهرا ن را با ساکنا ن مکزیک س،گوش���ها ی لوس‌آنجل سه ساعت
ک تماش���اگر -در آنجاقدم ب‌گرفته‌اند و تو -چو ن ی ک خاطره را قا ه‌ر‌گوش���ه ،تصویر ی ت تکا ن می‌خورد. ی و با دید ن هر تصویر دل میزن چهارشنب ه 2ژانوی ه 1985
تو ی به چهار نوجوا ن،که به قصد س���رق ب نیویورک ک مر د‌کاس��� یی ی تریانداز ماج���را
غ روز است .مرد جوا نت ( )Manhatanبه او حمل‌ه‌کردند ،خرب دا ی منه جیب‌بری‌در مرتو ن ب‌کرد و خود مجری ت و مضرو یکه با خود حم ل میکرد ،آنها را ب‌ه‌گلول‌ه بس با هفت‌تری
ی و در تمام ق امریکا از سوی ب محاف ل ش���ر یکه در حا ل حاضر ،در اغل قانو ن ش���د .بحث تکه «آیا انسان‌ها ت متحده از سوی‌دیگر ،درگری شده ای ن اس ی ایاال ی همگان رس���انه‌ها
ی به نا م پلیس، یلکه افراد ی قانو ن را خود در دست‌بگریند ،در حا ح ق و اجازه دارند اجرا
ی دارند، نی اجازه‌ا ی عهده‌دار ای ن وظیفه‌هستند؟ اگر چن ی و مسئوال ن امنیت ت قضای مقاما ی ندارند ،در رویارویی ی نظ م و قانو ن در شهرها چه می‌شود؟ اگر چننی‌اجازه‌ا ف برقرار تکلی ی نظم‌چ‌ه بای د‌کرد؟» ی و قصور مسئوال ن قو‌ه قضایی‌ه و مجری‌ه در برقرار با ای ن ناامن
ی در انجا م وظیفۀ خود ناتوا ن هستند و مردم ی امنیت س و قوا ی در ای ن‌کشور بزرگ ،پلی گوی
ی افرا د‌کارآزموده، یل وقت آهست‌ه آهست‌ه به فکر افتاده‌اند تا خود ای ن مه م را به عهد‌ه بگریند .و
ی نظ م نیستند ،چگونه انسان‌های ت قادر به برقرار ت و تدارکا ح و تشکیال متخصص ،با سال
نی‌کنند؟ ص می‌توانند چن ناوارد وغریمتخص
یکه عقا جای ب پر بریزد از پش‌ۀ ناتوا ن چه خیزد؟
پنج‌شنب ه 3ژانوی ه 1985
ت هر دو ف همیش‌ه‌ک‌ه مجبور اس ت می‌دهد و بر خال ی به آد م دس ی روزها ،حا ل خوش بعض
ی بپذیرد ،هوایی ت و زشت ت را با تما م خشون نی باشد تا واقعی ی زم ت و محک م رو ش سف پای
ک منظره، میش���ود و خیال‌پرداز .در ای ن ایا م د ل می‌خواهد و جا ن می‌طلب دکه با دید ن ی
ی ذه ن سف‌ر‌کند و ی یا به‌یاد آورد ن‌گفته‌ای ،به دورتری ن‌گوشه‌ها ک نوای‌موسیق ش���نید ن ی
ی بکشد. ش رو نی و دلپذیر را به پی ی دلنش خاطره‌ا
220
ی ب‌ه‌گوش ی ایران ی آرا م موسیق ی هست مکه از درو ن اتومبی ل بغل‌دستی‌ام ،صدا در حا ل رانندگ
ص بدهم .سوسن گ را تشخی ت.گوش��� م را تیز میکن م تا آهن ی سوس ن اس می‌رس���د .صدا
ت این خ به دل م را می‌خواند .سال‌هاس خ به دلم ،ی‌ه‌کارد س�ل�ا خوانندۀکوچه و بازار تران‌ۀ آ ت دور می‌شود. ی به سرع یل اتومبی ل بغل‌دست نی می‌کش م و گ را نشنیده‌ام .شیش‌ه را پائ آهن
گ را شنیدم. ی را به یاد م می‌آور دکه ای ن آهن باقیماندۀ صدا در فضا ،اولنی‌شب
یکه رومیزی ک رفته بودیم .دور میز ی فرار ا ز‌گرما ،به استخر ون ب تابستا ن تهران ،برا کش ی
ف باغچ‌ه ای ن آهنگ ی اطرا ش زیاد ه م تمیز نبود ،نشسته بودیم .از بلندگوها پالس���تیکی‌ا
ت از ای ن خوانندۀکوچه یگ لکرده بود و همه جا صحب پخش‌می‌شد .آ ن زما ن سوس ن خیل
ش به دل ی داشت ،صدای ی دلچس���ب یکه می‌خواند صفا و س���ادگ و بازار بود .آهنگ‌های
ی خاک ک و بو ی ون ی هوا ت چو ن صمیمانه بود .آ ن ش���ب ،ای ن صدا با خنکا مینشس��� ب زمزمه ق زیر ل ی آ ن از س���ر شو ط آن‌چنا ن به ه م آمیختن د‌که‌هنوز با یادآور نم‌خورد‌ۀ حیا
خ به دلم!» میکنم« :آ
پنج‌شنب ه 4ژانوی ه 1985
ی مصور ی جهان ،با آ ن قط ع اختصاصی ،با ویژگ روزنامۀ لومون���د ( )Le Mondeبه معنا ی از ی به مس���ائل ،یک ش تحلیل یل و نگر ی و اس���تدال ب طوالن ت مطال نبودن ،با آ ن دس���
ش از آ ن سخن ب میآید و همواره با احرتا م و ستای معتربتری ن روزنامه‌های‌فرانس���ه به حسا
ش را از دست می‌رود .ای ن روزها لوموند ،در زادگاه خود فرانسه و در پاریس ،اعتبار سابق
تکه بگویند لوموند ی مد روز نیس ی روشنفکرا ن و صاحبا ن اندیش‌ه خیل داده است .دیگر برا ی پاریس ی‌که‌روشنفکرا ن زیر بغ ل خود می‌گذارند و د ر‌کافه‌ها می‌خوانند .اکنون ،روزنامه‌ا
ی و رهایی ی آزاد ش مشغو ل می‌شوند ،روزنامۀ‌لیرباسیو ن ( )Liberationبه معنا به خواندن س و بی‌مای‌ه است .تازگی‌ها در فرانسه، ش و هتاک ،مختصرنوی ک روزنامۀ فحا تکه ی اس
ت می‌برند ،صد و هشتاد درج‌ه تغیری ث‌کرد ن لذ یکه از بح روشنفکران ،اندیشمندا ن و‌کسان
ط ژنرا ل دوگل ش توس ی معتقدند روزنامۀ لوموند -که‌چه ل سا ل پی سلیقه داده‌اند .بسیار
ت رفت‌ۀ فرانسوی‌ها در زما ن اشغا ل فرانسه بنیا ن‌گذاشت‌ه شد- ت از دس��� ی حیثی ی اعتال برا
ت از ای ن تغیری روحیه و ذائق‌ه شدید ًا لطم‌ه بخورد .هم‌اکنون‌تریاژ لوموند از 445 ممک ن اس ی لوموند سه‌میلیو ن و نیم هزار به 370هزار رس���یده است .در سا ل 1984موسس‌ۀ انتشارات
221
ی هشت‌میلیون دالر ضر ر‌کرد و احتما ل می‌رود نتواند در مقاب ل‌ک ل زیا ن سه سا ل اخری (یعن
ت اخری لوموند ی از دالی ل شکس ی می‌گویند« :یک ت‌کند .تحلیل‌گرا ن اقتصاد دالر) مقاوم
ت چرخ کگروه روشنفکر انتظار داش تکه مرد م فرانسه معتقد شده‌اند نمی‌شود از ی ای ن اس
ی دیگر معتقدند: ت داشته باشند ».برخ ت آ ن را در دس یک‌روزنام‌ه را بچرخانند و مدیری
ی‌کار آمدن پ بوده اس���ت -با رو یچ «روزنام���ۀ‌لوموند -که همواره طرفدار جنبش‌ها
نت و ی‌گف ی برا ت فراوان ،دیگر حرف سوسیالیست‌ها در فرانسه‌و روبه‌رو شد ن آنا ن با مشکال ی دفا ی برا پایگاه ع از باورهای‌خود ندارد».
بو ی‌کاغذ جذا ط رو ی اس���ت :عقای���د و افکار و مرام‌ها فق��� ت تکرار ک حکای ای ن ی
ی خواستنی -به مردم ف چه ل س���ا ل -به عنوا ن متاع زیبا هس���تند.آنچه راکه لوموند ظر
س مرد م قرار دادن دکه فرانسوی‌ها ی در دسرت ی‌کهنه‌کار بهگونها عرض‌ه‌کرد،سوسیالیست‌ها یک‌صدا فریاد برآوردند:
س‌کنید ت فرموده ما را م از طال بود ن پشیما ن‌گشته‌ایم مرحم
شنب ه 5ژانوی ه 1985
یکه در ایرا ن پر شده و ب ایران ی نا ک نوار موسیق ی بسیار ارزنده :ی از ایرا ن آمده بود با هدیه‌ا ی‌گر م تنبور خواند‌ه است. ی پرشور و حا ل آ ن را همراه با اشعار نغز عارفان‌ه و صدا خواننده‌ا
ش در ایران ،آنچنان ت‌گشتن ت به دس ش و دس��� ی فرو داس���تان‌پر شد ن ای ن نوار ،چگونگ
ت برد ن از آنچه نی لذ ش‌کنی .در ع ت می‌خواهد بارها و بارها آ ن راگو ت‌که‌دل ی اس شنیدن
ی آن ی هرن و شکوفای ی تجل ی نمی‌تواند جلو چ زور و قدرت یکه هی می‌شنوی ،خشنود می‌شو
ی ناب‌تر ،اشعار لطیف‌تر را بگرید .در واقع ،هرگاه فشار و زور بیشرت شود ،هرن واالتر ،موسیق
و صداها رساتر می‌شوند.
نت پنهانی ت‌گش ت به دس ی و دس ی س���خ ن عش���ق ،در آغاز توزی ع غریرسم نوار با نا م صدا
یکه ی -خواننده‌ا ش میشد .شهرا م ناظر ت و پنجاه توما ن خرید و فرو در ایران ،تا دویس���
ی اصی ل است -در این ت تأثری محمدرضا شجریان ،استاد مسل م موسیق به نظرمی‌رسد تح ی جلد نوار ی را همراه با تنبور می‌خواند .رو ب ایران ی نا ی از موسیق نوار،گوشه‌های‌پرشور ی تکید‌ه و الغر ی است .قلندر ی ایران ی از قدیمی‌تری ن سازها در بارۀ تنبور نوشته‌است« :یک
ش پید‌ا‌کرده‌اند. ج هزار سا ل پی ی سه تا پن ش را بر سنگ‌ها و همیش���ه مساف‌ر‌ک‌ه نقش‌اندام
222
ی از خلس‌ه و حماس‌ه است .تنبور در ای ن سفر دراز نامها مویا ن و خروشا ن و بغض‌آلود ،ترکیب
ی و پاندورا یافته از جمله تنبور خراس���انی ،تنبور شریوانی ،تنبور بغدادی ،فاندورا در یونان
ک مانند ی‌کوچ ی بلند دارد،کاسه‌ا در اروپا و شکل‌ها پذیرفت‌ه است .هم‌اکنون‌تنبور دستها
ی پهن‌تر با سه سی م و سیزده تا چهارده‌پرد‌ه و نیم‌پرده. سه‌تار اما اندک
ی اینا ن تنبور ف است .برا ب تنبور همد م قلندرا ن عار ی غر امروز در ایران ،بهویژه در نواح
ی است ش همیشگ ی دیگر .حضور ی بگذارند تا فرصت تکه اکنو ن بنوازند وکنار ی نیس ساز ش می‌نش���انند ،حرمتش ت و راز و نیاز و عبادت .بر صدر و همه‌جایی .زبا ن اه ل د ل اس��� ش سوگند می‌خورند». ش را می‌بوسند و به جان نت دست س از نواخ می‌گذارند و پ دوشنب ه 7ژانویه 1985
ت رضاشاه ب از زنا ن ایرانی ،در زما ن س���لطن ف حجا ی ماه و سالرو ز‌کش��� امروز هفده م د
ت مردا ن دین ش بی‌قوار‌ه و دست‌وپاگ ری‌ک‌ه به دس ت اوست .چادر ،ای ن پوش پهلوی‌و به دس
ی از سر زنا ن برداشت‌ه شد و بار دیگر به ک دولتمرد سیاس تی بر سر زنا ن‌گذاشت‌ه شد ،به دس ی سر زنان ب‌ک‌ه تکی‌ه بر مسند دولتمردا ن زده‌اند ،چو ن‌گرد مرد‌ه رو دس���تور دکانداران‌مذه دیار م‌ا‌کشید‌ه شد.
تو ش قدر هر سال ،به هنگا م فرا رسید ن ای ن روز ،از خود می‌پرسم« :در ای ن میدانگا‌ه نمای
ش می‌اندیش مکه« :اگ‌ر‌کسانی ی داشتند؟ »گاه نیز به ای ن پرس زور ،زنا ن‌کجا بودند؟ چه نقش
ی باشند یا آ ن را با تما م وجود بخواهند ،دیگرا ن می‌توانند مانعشان ف‌کار با تمام‌وجود مخال
س دو م باش���د و همۀ برتری‌ها را به مردان ش نخواهد جن ق وجود ش���وند؟ اگرز ن در اعما
ف خود شاهد مگاه نی‌کند؟» با آنچه در اطرا ش بگذارد و چن ض‌کند ،نمی‌تواند قد م پی تفوی
ب و چادر هستند. ک میکن مکه زنان ،در بسیاری‌مواقع ،خود خواها ن و خواستار حجا ش
س ویل ش غری قابل‌لم ک پوش��� ت را بر س���رندارند ،زیر ی ش حقار ی زنا نکه ای ن روک برخ
ش آورده‌اند، ب بریون یکه چادر بر سر ندارد و از زیر حجا حس‌کردن ی پنها ن می‌شوند .اگر زن
ی ترشید‌ه نشد ن و ش جادو و جنبل ،فا ل قهوه ،شوه‌ر‌کرد ن برا گ زندگی‌ا هنوز مس���ئله بزر
ی و‌گردش س و مهمان ش خرید لبا ی بود ن و غ م بزرگ تم���ا م عمر نانخور و جریه‌بگری دیگر نت و زایید ن شریا ن نر باشد ،چگونه می‌تواند ادع‌ا‌کن دکه از چادر ،ای ن حجاب نت و نشس رف
ی را پذیرا شده ت دیگر ب حقار ت خود حجا ت‌گریزا ن است؟ ای ن ز نکه خود به دس حقار
223
ک خانواده ،در شی نی معا ک جامعه ،در تأم تی یکه خود را در سرنوش��� نی زن اس���ت! چن
تکه ی اس س نمی‌کند ،هما ن موجود ت و سازند‌ه مسئو ل و متعهد احسا ک‌کار مثب انجا م ی
ش برداشت ،چند ده‌ۀ بعد ،از نو خود آ ن چادر را به سر ی به زور چادر از س���ر وقتی‌دیگر ت خویشنت ی هرگز نخواست‌ه و یا نتوانست‌ه اس نی زن ت را می‌طلبد .ای ن چن می‌کند و آن‌حقار
را از ای ن نق ش جدا سازد. سهشنب ه 8ژانوی ه 1985
یکه یکه در تهرا ن داری م خواسته‌ام ،در هر فرصتی ،برای م‌کتاب‌های از دوستا ن و خویشاوندان ق دارند را ج هستند و مرد م به خواندنشا ن اشتیا پ و منتشر می‌شوند ،بیشرت رای در ایرا ن چا
ق مرد م آ ن دوره به دانسنت ب و اشتیا گ غال ج هر زمان ،از فرهن ی رای بفرستند .نوشته‌ها وکتابها
یکه ب،کتاب‌های ش و در آغاز انقال ش سا ل پی ت آنها ،نش���ا ن دارند .ش و خواندن‌محتویا
ش در یکه نویسندگان ی افشاگران‌ه بود ی‌ا‌کتاب‌های به دست م می‌رسید یا از مجموع‌ۀ‌کتاب‌ها
ت پرد‌ه و دور‌ۀ‌گذش���ته جزء ممنوع‌القلم‌ها بودند .معلو م بود مرد م می‌خواستند از اسرار پش یکه از آنا ن پوشید‌ه مانده بود ،مطل ع شوند. حقایق
ی سیاسی ،اقتصادی، ی پژوهش‌ها س از آ ن دوره،کتاب‌ها یپ ی و سلیقه‌ا ش فکر ک جه در ی
س از انقالب، ی مردم ،پ ت.گوی ی مورد توجه قرا ر‌گرف مذهبی ،جامعه‌شناسی ،مکتب‌شناس
ب دادند! ی به آ تازه‌می‌خواستند بفهمند چه دسته‌گل
ی آسمان ی از اینکه به ه‌ر‌کج‌ا‌ک‌ه رو ی ناش ی و افسردگ ش دیگر و بهدنبا ل خستگ ک جه در ی
ی یک ی برا ش وسیله‌ا ی پرفرو ک و رمان‌ها ی علمی ،تکنولوژی ت‌کتاب‌ها گ اس نی رن هم ش عقاید و ک تفتی ی داخ ل‌گود را فراه م‌کردند .بیش ی از هیاهو ی و دور اس�ت�راحت‌فکر
ی داشت. ش آخر ی در ای ن جه ش مهم ی ا ز‌کتاب‌ها نیز نق پ بسیار ت چا ممنوعی
یکه به دست م می‌رسند ،نشا ن می‌دهند مرد م‌کتاب‌خوا ن متوجه ریشه‌ها ی‌کتاب‌های اما تازگ ب شرح ح حا ل بزرگا نگذشته ،سفرنامه‌ها،کتا ب تاریخی ،شر ی ب‌ه‌کت شده‌اند و عالق‌ۀ زیاد
ی‌ک‌ه‌گریبانگری همه شده ی پید‌ا‌کرده‌اند.گویی ،بهدنبا ل بحرا ن هویت ت رجل‌سیاس��� خاطرا ی‌کاش است ،می‌خواهند بدانن دکه بودیم ،ا ز‌کجا آمدیم ،چ‌ه‌کرده‌ای م و ب‌ه‌کجا رسیده‌ایم .ا
ش و یا بسیار پیشرت از آ نکرده بودیم. ای ن‌کار را ده سا ل پی
224
چهارشنب ه 9ژانوی ه 1985
ت انسا ن به او نریو و توا ن می‌دهد و‌کدام ی ای ن بو د‌ک‌ه‌کدا م صف با چند ت ن از دوستا ن‌گفتگو
یکه در ای ن زمینه بسیار مطالع‌ه‌کرده ی می‌شود .دوست یو یک‌از ویژگی‌ها ،سد راه توانایی‌ها
ی‌گذراند‌ه است ،معتقد ی و خودشناس ش در عل م انسان‌شناس ی را به پژوه و سال‌های‌زیاد ت و بزرگ‌تری ن عام ل نریودهند‌ه و ت اس��� بود بزرگ‌تری ن عامل‌نری و‌گریند‌ۀ انس���ان ،نفر
ت‌که‌انس���ا ن را ساک ن و ایستا وگاه ظال م و خش ن می‌کند و ت اس حیات‌بخش ،عشق .نفر ی بهدنبا ل می‌آورد.به قو ل موالنا: یل و آزادگ تکه تعا عش ق اس
ت آد م نیست ی را به عش ق بشناسند هرکه را عش ق نیس آدم
ی خو د‌کنا ر‌گذاشته‌اند، یکه ای نمه مرااززندگ تباتما م‌کسان تو اتما م حج ف اس ای نپایا ن حر
ک از تجلی‌های غ عش ق را در سین‌ه‌کشته‌اند .هر ی ت‌کرده‌اند و فرو د ل را جایگا‌ه‌کین‌ه و نفر
ی است ی و عش ق به خویشنت) موهبت ی عش ق به انسان‌ها ،عش ق به دیگر سه‌گان‌ۀ عش ق (یعن خدایی .چه‌شوربختند آنا نکه عش ق را نشناخته‌اند! پنج‌شنب ه 10ژانوی ه 1985
یل‌گا‌ه‌ک‌ه جلوی نی باشم ،و ی نیست م و دل م ه م نمی‌خواهد چن یلکه انس���ا ن خودآزار در حا
ی را فراهم نی وسیله‌ا ی‌کانال‌ها را تغیری می‌دهم ،چن تلویزیو ن نشس���تها م و از سر بی‌حوصلگ
یکه دور آ ن نشسته‌اند ی تماشاگران گ‌کشتی ،سر و صدا ی رین میکنم .میدان مکه از تماشا
گ به سر و‌کل‌ۀ ه م می‌زنند ،خشمگنی یکه داخ ل ای ن رین نی دو انس���ا ن غول‌پیکر و همچن ی او ی‌کلید شده به تماشا خ می‌افتد ،با دندان‌ها ی چشمم‌ب‌ه آیرو ن ش���ی یل وقت میش���وم .و
نت را یک ی خویش ت و با سرافراز خ‌گذاشت‌ه اس��� یکه بر خود نا م آیرون‌شی می‌نش���ینم .مرد
ی ما ایرانی‌هاست. ی مایۀ سرافکندگ ی می‌خواند ،راست ورزشکار ایران
ک م ن سریش م به ورزشکارا ن و‌کشتی‌گریان ش با ی ت و رفتار خ،که حرکا ی آیرو ن شی ای ن آقا
ی یکی ی می‌بر دکه تاکس ی آبرو از ایرا ن و ایران ی و مهارت ی نمی‌چسبد ،با چنا ن تردست ایران یلکه دو ز ن رقاص‌ۀ عرب ک بار در حا ش نمی‌شود .ی ی او را مشاهد‌ه نکند ،باور ازبرنامه‌ها
ی در بارۀ زندگی ح‌کش���اف نی تلویزیو ن میآید و شر ی دورب ک ش�ت�ر جلو را همراه‌دارد با ی
ش برقصند و بشکن س به زنا ن دستور می‌ده دکه برای ایرانیا ن د ر‌کنار این‌حیوا ن می‌دهد .سپ
ی زنا ن را این‌گون‌ه تربیت ی به غبغب‌می‌اندازد و می‌گوید« :ما مردا ن ایران بزنند .بعد باد
225
ک لقمه یی ی دارد برا ش را ه م نمی‌دانم ،چه اصرار خ،که نا م واقعی‌ا میکنیم!» .آیرو ن شی
ی را لگدما ل‌کند؟ تماشاگرا ن از همه جا نی بی‌رحمان‌ه نام‌ایرا ن و ایران نا ن درآورد ن ای ن چن ی بنشان دکه از ی ایرانیان ق شر م بر پیشان ی را ای ن‌گون‌ه به اشتباه بیندازد و عر بی‌خرب امریکای
ی صفح‌ۀ تلویزیو ن شاهد ای ن منظره ت بد چشمشا ن به ای ن برنامه می‌افتد؟ هر با رکه رو بخ
ش می‌خواند ی دل س ه‌ر‌کار ت مهد آزادی ،ه‌ر‌ک می‌شو م به خود می‌گویم« :در ای ن مملک
ت‌که‌آرز و‌کنم ش شود .تنها راه چاره ای ن اس می‌تواند بکند و هیچ‌کس ه م نمی‌تواند مانع
خ فرود آی دکه یا حواسش ب آیرو ن شی ی بر سر جنا ی جانانه بهگونها نی ضربه‌ها ی از هم یک
را سر جا بیاورد و یا»... جمعه 11ژانوی ه 1985
ی هستم. ح است ،مشغو ل خواند ن روزنامه و نوشید ن چا گ می‌زند .او ل صب تلف ن خانه زن
ک شنونده صحبتی ف بزند و به عنوا ن ی ط ابراز عالق‌ه میکن دکه با م ن حر فخ آقایی‌آ ن طر راج ع به یکی‌از برنامه‌ها دارد.
ت میکنم؟» ی صحب می‌پرسم« :با چ‌ه‌کس
ش‌کنید!» می‌گوید« :اسم م را نمی‌خواه م بگویم .چ‌ه‌کار به اس م م ن دارید؟ حرف م راگو
ی تلف ن را ف شما عادالن‌ه است؟ شم‌ا‌گوش ی محرتم ،ای ن حر ت عزیز ،آقا می‌گویم« :دوس ت‌کنید. برداشته‌اید ،به منز ل بند‌ه تلف نکردهاید ،مرا به نا م می‌شناسید و می‌خواهید با م ن صحب
ی سخن ت شما ،بند‌ه ای ن اجازه را ندار مکه بدان م با چ‌ه‌کس ث و صحب ف بح آیا به‌عنوا ن طر می‌گویم؟»
ی به ک اس��� م دروغ ض‌کنید ی ی چه می‌خواهید؟ فر ب���از اصرار میکن دکه« :نا م م���را برا شم‌ا‌گفتم ،مگر متوجه می‌شوید؟»
ت ما را بر پای‌ۀ اعتماد متقاب ل می‌گذارد. یل حداق ل صحب می‌گویم« :نه ،متوجه نمی‌شوم ،و
حاال اگر می‌خواهید نا م مستعار بهکار بربید ،مه م نیست .به قو ل شما متوجه نمی‌شوم ،ویل
دستک م تصور میکن م شما به م ن احرتا م‌گذاشته‌اید و اعتما د‌کرده‌اید».
ع تلفن‌ها و نامه‌ها چقدر فراوا ن هس���تند و من ح می‌ده مکه ای ن نو ی او توضی س برا س���پ
نت و تلف نکرد ن می‌دهند ،از برد ن نام ت نامه نوش یکه به خود زحم نمی‌فهم م چرا دوس���تان خود اکراه دارند.
226
ش داد ن به سخنا ن او ،اسری نوعی ی اینکه شما با شنید ن نا م طرف ،قب ل ا ز‌گو می‌گوید« :برا
ی افکارتا ن تأثری بگذارد .اگر م ن بگوی م نام م سرهنگ ی می‌شوی دکه می‌تواند رو پیشداور ت و مقا م‌گذشت‌ۀ مرا در ی‌کن م و شما پس ت یا دکرت فال ن یا خود م ر‌ا‌کامل‌تر معرف فالن‌اس��� ی شما از سخنا ن من ی در برداش���تها ی هیچگون‌ه تأثری ت ای ن آگاه ایرا ن ه م بدانید ،آنوق نخواهد داشت؟»
ی از دهان ت و ای ن ایرا دکار نیست ،حس ن‌کار است .هر سخن می‌گویم« :البت‌ه‌ک‌ه خواهد داش
ت‌گویند‌ۀ سخن ی و افکار او را همراه دارد .تنها با شناخ ی ا ز‌گذش���ته و زندگ هرکس ،بار
ی نیست ،بلکه ت یافت .نا م ای ن‌کار ،پیشداور ی اندیشۀ او دس ت‌که‌می‌توا ن به زیر و بمها اس یکه با او سخ ن می‌گویی!» ت صحیح‌تر ا ز‌کس ت و شناخ ی بیشرت اس آگاه
ب شد؟» ض‌کنید نا م م ن ع .س .است ،رضایتتا ن جل ت می‌دهد و می‌گوید« :فر رضای
ت م ن در اختیار شما وگوش م به ی ع .س .وق ی با شما خوشوقت م آقا می‌گویم« :از آش���نای
شماست!»
شنب ه ۱۲ژانوی ه 1985
ی فرودگاه لوس‌آنجلس ،مانده بود و هیچ‌کس ی محموله‌ها چمدان ،دو روز د ر‌گوش‌ۀ راهرو
ی ناامیدی ی بو دکه -در پ از درو ن آ ن خرب نداشت .داخ ل چمدان ،جسد خف‌ه شد‌ۀ نوعروس
ی همۀ ما رفته ی دورا ن‌کودک ی از خواستها ا ز‌گرفنت‌روادید ورود به امریکا -به دنبا ل یک
ی از بس���تگا ن به س���فر می‌رفت ،از ی بچه بودی م و پدر و مادر یا یک بود .یادتا ن میآید وقت
ی میخواستی م ما را درو ن چمدانش ی‌کودکانه‌ا ش با چه صفا نت او و غ م دوری‌ا ت رف وحش
ی سرپدند نی آرزوی ت چن ش ه م خود را به دس بگذارد و با خود بربد؟ ای ن دخرت و همسر جوان ی انسا ن را ،به‌هنگا م‌گرفتاری ت چاره‌جوی ی اینکه د ر‌کنار ه م باشند ،رقت‌بارتری ن حکای و برا ی دارد؟ ش‌کرد ن چه سود ش‌کرد؟ نه ،س���رزن و مش���کل ،رق م زدند .آیا باید آنها را سرزن
ی از نتیجه س از آگاه ت و پسر ه م دو روز بعد ،پ ک‌ک‌ه جا ن خود را درو ن چمدا ن باخ دخرت
س باید دلمان ش نمی‌گذاش���ت -جا ن خود راگرفت .پ ب وجدا ن آرام یلکه عذا -در حا
ب است ،دل م می‌سوز دکه چه آسا ن چه ارزا ن جا ن خود را باختند. ی دل م‌کبا بسوزد؟ م ن یک ی‌کام ل هست؟ پو ل ؟کدام نت ب‌ه‌کدا م آرمان؟ آزادی؟ مگر اینجا واقع ًا آزاد ت یاف ی دس در پ ت فیل‌است؟ آرامش؟ آیا شکار حضر ت آوردن گکه به‌دس ی سبز رن پول؟ ای ن اسکناس‌ها
227
ت فراوان‌مانده‌اند، ی آنهاکه تما م افراد خانواده‌شا ن در ایرا ن و درگری مسائ ل و مشکال برا
نی عجوالن‌ه خود ش ای ن چن ی یافتن ی چه؟ بهدنبا ل چه بودن دکه برا س برا ی هست؟ پ آرامش ش زدند .م نکه هر چه بیشرت میگرد م‌کمرت می‌یابم. ب و آت را به آ دوشنب ه 21ژانوی ه 1985
ی خان���م ،دورۀ دوم ب ریگا ن و س���رکار نانس��� باالخ���ره روز 21ژانوی���ه فرا رس���ید و جنا
ت بسیار مفص ل آغا ز‌کردند .مراس م آغاز دورۀ جدید ت چهارسال‌ۀ خود را با تشریفا حکوم خ امریکا بود و برای ش در تاری ی ریگان ،پرخرج‌تری ن و‌گران‌تری ن مراس م‌گشای ریاست‌جمهور ک هزین‌ۀ سالمندان ی،کم ی اجتماعی ،بازنشستگی ،آموزش یکه ا ز‌کسری‌بودج‌ۀ بیمه‌ها ملت
نی مقا م در همنی ج برداش���ت .دوم و نیازمن���دا ن می‌نالد ،دوازد‌ه میلی���و ن دالر ناقاب ل خر ط می‌شود .این ش مربو ت و به مراس م چهار سا ل پی ب ریگا ن اس ی نیز متعل ق به جنا طبقه‌بند
ی خان م بدجور سر و صدای‌مرد م را درآورد‌ه است .مرد م امریکا رونالد ی نانس ولخرجی‌ها
ی دادند. ری���گا ن را ،به عنوا ن رئیس‌جمهور مورد عالق‌ه واعتماد خود ،برگزیدند و به او رأ نی محبوبیت ،هر چه دلش ب ریگان ،باتکی‌ه بر هم ش مان ع از آ ن نمی‌شو دکه جنا اما ای ن‌گزین
یل هرگز حرکات ،حرفها ب‌کرده‌اند ،و ی او نشود .او را انتخا ی ه م مدع ت بکند و‌کس خواس
ف آنچه ی برخال ت قدم ی‌کنار نگذاشتهاند .هروق نی نقد و بررس��� ش را از زیر ذره‌ب و‌کارهای باید بردارد فریاد همه به آسما ن بر می‌خیزد .آیا به همۀ ای ن فریادها و اعرتاض‌ها رسیدگی
ف خود را بزند، ت حر یکه می‌داند آزاد اس یل ملت ث دارد .و ی بح الز م میش���ود؟ البته جا
ی‌که‌چهرۀ ش انتقا د‌کند،کاریکاتوریست س حکومت ی از رئی یکه می‌تواند به راحت روزنامه‌نگار
ب سرشان یش ی‌کاغذ می‌آورد ،همگ ی رو ی انتقاد ت را به طنز و با دید سردمدارا ن حکوم
ت ابراز وجود هم ک‌کشور دیگر ،زیر فشار سانسور و اختناق ،جرئ ی خو دکه در ی را از همتا ش ف خود را بهگو ی آسوده ،از اینکه حر ش می‌گذارند و با وجدان ی بال ندارد ،راحت‌تر رو ب می‌روند .چه نعمتی! عده‌ای‌رسانده‌اند به خوا سهشنب ه 22ژانوی ه 1985
ی امریکایی ی پژوهشگر وابسته به شورا ق‌گروه چند پژوهشگر دانشگاه یوسی‌ال‌ای ،به اتفا
ج و دانشگاه به نتیجۀ ی دانش���جویا ن سال‌های او ل‌کال س از مدت‌ها تحقی ق رو آموزش ،پ
228
ی آورده‌اند و مادی‌گرا ش از هر زما ن دیگر به پو ل رو جالبی‌رس���یده‌اند :جوانا ن امروز بی
ی ی دارند ،در ابراز عقاید و پریو ی چپ یلکه همچنا ن‌گرایش‌ها شده‌اند .این‌جوانان ،در حا ک جها ن میانه‌رو از آنها چو ن پیشینیان‌خود تندرو نیستند .جوانا ن امروز بیشرت خواها ن ی
ی را به همراه دارد .به ی ماد ی دنیا با انس���ان‌هایی مرف‌ه هستند ،جهانی‌ک‌ه تما م جذابیت‌ها
ف پدر و مادرشا نکه در ده‌ۀ دو م و سو م زندگی ،خواستار بیا ن دیگر جوانا ن امروز ،بر خال
ت هستند .اینها باور ی انسان‌ها بودند ،خواها ن پو ل و ثرو ی و تساو ت و برابر ی و عدال آزاد
ت خواهند آورد. ت را نیز به‌دس ی حال ل مشکالت) سایر امتیازا نت پو ل (یعن دارن دکه با داش
یل رسید ن به ب درآمد بیشرت و دستیابی‌ب‌ه پو ل است ،و ی نهایت ًا به دنبا ل‌کس البته هر انس���ان
ی ای ن خواست‌ه را قاب ل مطالعه‌می‌کند .آیا جوانان ی و جوان نی نوجوان ی در سن نی نتیجه‌ا چن
ف به ی‌های‌مختل یکه مرام‌ها و ایدئولوژ واقع‌بنی‌تر شده‌اند؟ آیا جوانا ن از وعد‌ه و عیدهای
ت آ ن نشدند سرخورده‌اند؟ آیا پیام‌آورا ن دنیای ت حقانی ف آنها دادند و موف ق به اثبا اسال
غ می‌فروختند و حاال دیگر قادر نیستند با جوانا ن چننی بهرت و جها ن رس���تگارتر به ما درو ی شما چطور؟ ی م ن روش ن نیست .برا ک از ای ن پرسش‌ها برا خ هیچی ی بکنند؟ پاس معامله‌ا چهارشنب ه 23ژانوی ه 1985
ی‌گویندۀ ب بیدار میشوم .نه با صدا ش از خوا تش بامداد امروز ،طب ق معمو ل همیشه ،ساع
ی‌کی‌ان‌اک خرب رادیو ت همیشگی .دکم‌ۀ خودکار رادیو را از شب س ()KNXکه از سر عاد
ی به اخبار ندارم .از امروز ،برنامه‌های ی نیاز ح به آ ن زود ش‌کرده‌ا م چو ن دیگر صب قب ل خامو ت و در طو ل روز می‌شود راحت‌تر ،زیر فشا ر‌کمرت و با زما ن بیشرت خرب ب افتاده‌اس رادیو به ش
جم ع‌کرد .هر چه زور میزنم ،خواب م نمی‌برد .از سر جای م بلند میشوم ،به در خانه می‌روم
ی پلکا ن خانه می‌نشین م و به پریامون ت زیاد اس���ت ،رو و روزنامه را بر میدارم .چو ن فرص
ت همه جا ت و سکو ی نیس ت و آمد ت است ،رف ت و ساک خود نگاه میکنم .خیابا ن خلو نت روزنامه از خانه ی برداش یکه هر روز برا ک سا لگذشته ،با وجود را فر‌ا‌گرفت‌ه است .در ی
ی بیفکنم .روز سوم یکوچه نظر ی به حال‌و هوا ت نکرده بود م‌کم ج میش���دم ،فرص خار
نی روزها ،برنامۀ ت و‌کمرت از دو ماه به عید نوروز مانده .سا لگذشته ،تقریب ًا در هم بهم ن اس
ک سال ،از نو آ ن را به‌پایا ن می‌رسانی م و ساعتش س از ی ع‌کردی م و حاال پ ح رادیو را شرو صب
ک‌کار، ی افتاده‌ا مکه زیاد دوست‌ندارم :آغاز ی س میکن م در دور را تغیری می‌دهیم .احس���ا
229
یکه د ر‌کارند دلبست‌ه شد ن به آ ن و اجبار به تغیری یا پایا ن داد ن آ ن در نیمه راه .از عوام ل مختلف
ی خوش م نمی‌آید .دگرگونی ،الزم‌ۀ‌کار روزنامه‌نگاری ب جا بیفت ک چارچو ی در ی تا تو نتوان
ت دلخور م چو ن به انتخاب‌خودمان ع تغیریا یل از ای ن نو تو ی اس��� ی همگان و رس���انه‌ها
ی در ای ن میا نک م و‌گم‌است: ی ه م به‌شمار نمی‌رود .چیز ی و نوآور ی تازگ ی برا ت و‌گام نیس ت امریکایی) اص ً ال ی جماع ی میزبانا ن ما (یعن ی برا ی قضای‌ا‌ک‌ه‌گوی ی و عاطف جنب‌ۀ احساس ش حاک م بر یک گ سیس���ت م و رو وجود ندارد .چه می‌توا نکرد؟ باید مبارز‌ه‌کرد و به جن
ت و سر فرود آورد؟ چاره چیست؟ راه چاره قو جامعه رفت؟ باید پذیرف ی شد ن و از پایگا ه
یل آیا می‌توانی م چشم ی بود .و نت اس���ت .در میدا ن‌کارزار نابرابر باید قو ت به‌میدا ن رف قدر ی به یاری‌دیگرا ن داشته باشیم؟ امید
ی نمی‌افتد ،می‌دانم. چ اتفاق��� ت اس���ت .هی یل و س���اک به ت‌ه‌کوچ‌ه نگاه میکنم .هنوز خا
ی را ت.کس ش اس ی خود شگر م‌گرفتاری‌ها ش بس���ته و سر ی خوی س در خانه را به رو ه‌ر‌ک
ت‌کوچ‌ۀ ما به نظرتا ن آشنا نمی‌آید؟ ی نیست .حکای ی‌کار ب‌ا‌کس پنج‌شنب ه 24ژانوی ه 1985
یکه نی را می‌گوی م.گروه ط جن ت سق ی معرتضا ن را شنیدید؟ مخالفا ن سرسخ س���ر و صدا ی به نظر نمی‌آیند .ای ن عد‌ه‌ک‌ه بیشرت شبیه ت و درستکار چندان‌ه م انسان‌های دلسوز ،با حقیق ی نط ق میکنن دکه م ن شنونده، آتش‌بیاران‌معرک‌ه هستند ،در بارۀ اعتقاد خود با چنا ن حرارت
نی در تما م دنیا ممنوع ط جن ی سق ی خوشبنی‌باشم ،به ای ن فکر می‌افت م اگر فرداروز اگ‌ر‌کم
ی می‌شون دکه ناخواسته ی‌کودکا ن بیچاره‌ا شود ،اینا ن با تما م جا ن و ما ل خود آماد‌ۀ نگهدار
ی‌کم‌س ن و سا ل دارند یا به دنبال به دنیا آمده‌اند ،در خانواده‌های‌نیازمند متولد شده‌اند ،مادر
ی چو ن تجاوز ،نطفه‌شا ن بسته‌شد‌ه است .هر با رکه ای ن عده فریاد برمی‌آورند ،از خود فاجعه‌ا
ب ایستاده‌اند و به دیگرا ن حکم ت سنگر مذه ی‌که‌پش می‌پرسم« :ای ن خانم‌ها و آقایا ن محرتم
ت پدر و مادر مواجه یکه به هر دلیل‌حضورشا ن با رضا و رغب ط جننی‌های می‌کنند تا از سق
ت موجود چه ی‌کنند ،بر سر ای ن هم‌ه‌کودک‌نیازمند ،فقری و بی‌سرپرس نشده است ،خوددار
ی بهرت از یکه هنوز قد م به دنیا نگذاشتهاند یق‌ه می‌درانند؟ چ‌ه‌کس ی آنهای ی زده‌ان دکه برا تاج یکه در راه‌دارند ،اگر متولد شود با چه مشکالتی ص بدهد جنین پدر و مادر می‌تواند تشخی
ت ب‌ه‌گریبا ن خواهد شد؟ آیا آ ن روز ای ن دایه‌های‌مهربان‌تر از مادر حضور خواهند داشت؟ دس
230
جمع ه 25ژانوی ه 1985
ب شعر می‌گذاریم .تا به حا ل ه م دو سه بار مرد م را جم ع‌کرده‌ایم ک برنامۀ ش گفت« :داری م ی
ی می‌خواهد. ی‌کنی؟» نمی‌دانست م از م ن چ‌ه‌کار ی با ما همکار و دار د‌کارما ن می‌گرید .می‌آی
چ نقش���ی ی ه م هی نی برنامه‌های ط ای��� ن قبی ل‌کارها نبوده‌ا م و در ارائ‌ۀ چن چ���و ن هرگز در خ
ش آمده بو دکه نمی‌شد نرپسم. یل برای م پی یل سؤا ی بود .و نداشته‌ام ،جواب م منف
بگروه دیگری خ ر‌ا‌ک‌ه‌گفت ،دید م هما ن ش ی است؟» تاری سؤا ل‌کردم« :برنامۀ شما چه شب
نی برنامه را دارند. نی هم ه م ع
ب نکردید؟» ی را انتخا ب دیگر پرسیدم« :چرا ش گفت« :نمی‌شد ،جا نبود ،سال ن نبود».
ی با ز‌کنید؟ مگر آنه‌ا‌کارشا ن را بد ی دارید دکانتا ن را مقاب ل دکا ن دیگر گفتم« :چه اصرار انجا م می‌دهند؟»
یو ی را جم ع میکنیم .ما ،عالو‌ه بر شعرخوانی ،چا گفت« :نه ،ما بهرت بلدیم .مرد م بیشرت
شریینی‌ه م به مرد م می‌دهیم».
ط می‌فروشید؟» س به مرد م بلی پرسیدم« :پ
ت میکنیم». گفت« :خری ،به رایگا ن برای‌شان خدم
ی ا ز‌کجا فراه م می‌شود؟» ی و شریین ج چا س خر پرسیدم« :پ
ی حاضر و آماده داشت. ک می‌کنند ».هر چه می‌پرسید م جواب یکم گفت« :عده‌ا یکه می‌آیند برا گفتم« :مطمئنید جمعیت ی شنید ن شعر می‌آیند؟»
تکه بیش�ت�ر بیایند تا ق نمی‌کند .مه م ای ن اس��� ی هر چه می‌خواهند بیایند ،فر گفت« :برا دیگرا ن از میدا ن به‌در روند».
یل با ای ن‌کار خود برنام‌ۀ‌گرو‌ه او ل را نیز از هم‌اکنو ن میدان م‌کار ای ن دسته نخواه د‌گرفت ،و به‌ه م خواهند زد .چه فایده! شنب ه 26ژانوی ه 1985
ت می‌کردم. ی صحنه برده بود ،صحب ک نمایشنام‌ه را رو تی ی،که به زحم ت هرنمند با دوس ت مردم ت عد م استقبا ل و حمای ت به عل ش پرس���ید م.گف ازاو در بارۀ نتیج‌ۀ‌کارها و برنامه‌ا ت‌کشید‌ه بود و ی ای ن‌کار زحم مجبور شد برنامه را نیمه‌کار‌ه تعطی ل‌کند .می‌دانست م چقدر برا
231
ت‌کنن دکه نکردند. ی بسته بود تا از او حمای ی به‌تماشاگرا ن ایران چه امید
ب از وقت ک یا دو ش یکه در طو ل هفته ،ی ی‌گفت« :اگر یک‌ده م‌کسان با لح ن‌گالیه‌آمیز
ت می‌گذرانند به دیدار برنامۀ م ن آمده بودند، ی ریز و درش خود را د ر‌کاباره‌ها و ی‌ا‌کنسرت‌ها
س پرسید« :شاید به انداز‌ۀ‌کافی ت مواجه نمی‌شدم ».سپ یل و شکس��� نی با زیا ن ما ای ن چن
ط بطال ن بکش م و به همنی شخ ی معصومانه‌ا ت بر خوشباور تبلی غ نکردم؟» دلم‌نخواس��� ی تبلی غ و ای ن چیزها نیست .مسئله سری یل خوب‌می‌دانست مکه مسئل‌ه‌کم ت‌کردم ،و دلی ل سکو
گ و هرن و ابتذا ل روزافزو ن موسیقی ت فرهن نت سلیقه‌ها و انتخاب‌ها ،تغیری ماهی ی رف قهقرای
ی آنچه ی‌کنید و به داور ی‌کالهتا ن را قاض ت.کم و هرن در جامعۀ ایرانیا ن ای ن محدوده اس
ت به خوردما ن می‌دهند بنشینید .ببینید مرد م بیشرت برای گ و هرن و ادبیا ث فرهن به نا م مریا ت می‌شکنند ،خوانده‌هایشان‌چیست ،شنیده‌هایشا ن‌کدام ی سر و دس ی و چ‌ه‌گروه چ‌ه‌کسان ت می‌کنند .آنگاه، ی را حمای ت فرهنگ ی سرگر م هستند و‌کدا م فعالی است ،با چه برنامه‌های ق خواهد یافت. ای ن داستا ن برایتا ن مصدا
یکه حکمرا ن آذربایجا ن بود،گاه و بیگاه مجلس ی از شاهزادگا ن قاجار ،زمان می‌گویند یک
ی می‌گفتند و یا از هرن یکه شعر ت.کسان ی به راه می‌انداخ ی تشکی ل میداد و ساز و آواز بزم س او راه می‌یافتند. ی داشتند به مجال ی بهره‌ا ی و خوانندگ نوازندگ
ی نیکو داشت ،حضور یافت .شاهزاد‌ۀ حکمران ی در محف ل او سیدجالل‌الدی ن،که صدای شب
ی‌کند و خود او نیز به دلیل ی نبو دکه سید را یار یل نوازنده‌ا ی بخواند ،و تکه آواز از او خواس
ی ت‌ر‌کرد‌ه بود اصرار ی به م س���رماخوردگی ،شور و حا ل خواند ن نداشت .اما شاهزاد‌ه‌ک‌ه لب
یکه بتواند قطعه‌ای ی پید‌ا‌کرد ن نوازنده‌ا ش اطرافیا ن برا ی به راه اندازد .تال می‌ورزی دکه بزم
نی مجلس ت آوردن دکه در پائ ی داش ی راکه نی‌لبک بنوازد به جایی‌نرسید .باالخره خدمتکار
نت بهره‌ای ب‌گرف ی از حاضرا ن نیز،گر چه از هرن ضر نت‌کرد .یک ع به‌نواخ ت و ش���رو نشس��� ی پرداخت. ی با نوازند‌ۀ ن یل نبودن‌عریضه -به همراه ی خا ت -برا نداش
ی بی‌میلی ی را -نداشت ،از رو غ خواند ن -آنه م در چنا ن فضای سیدجالل‌الدی نکه د ل و دما
نی بود: یل را زمزم‌ه‌کر دکه مطل ع آ ن چن ت از غز چند بی
ت معنایی ی از حیا دلم‌‌گرفته ز عشق نگار رعنایی به غری عش ق مجو
ض به خوانند‌ه‌گفت: ت چهره در ه م‌کرد و بر سبی ل تمسخر و اعرتا شاهزاد‌ه با شنید ن ای ن ابیا
232
ی بود!» ی آبک ت خیل «سید اشعار
ی به این ح و مجلس ب و ای ن سین‌ۀ مجرو ی ای ن ساز و ضر ت واال ،برا ب داد« :حضر سید جوا
ی به ای ن بی‌حایل ،ای ن شعر ه م زیاد است!» ی و حاضران سرد
در شهر ب ه ما پیشنهادات ی می‌شود ی سریا ل سرکار استوار و صمدآقا ،تکیه‌کال م جالبی ی از شخصیت‌ها ش بخری عنی‌الله ،یک یاد
ش در شهر به او شده بود ،دم ت‌کوتاه ت اقام یکه در مد ب از پیش���نهادات داش���ت .او مرت
ی اینکه از تنگ‌وتا نیفتد دائم ًا یل برا ش نمیش���د اسمشا ن را بربد و یکه روی میزد،کارهای خ دیگرا ن می‌کشید. ی شد» را به ر «در شهر به ما پیشنهادات
ض روز به یک ی اس���ت .نمی‌دانید در عر ت روزنامه‌نگارا ن لوس‌آنجلس��� نی حکای ای ن ع
ف‌گسرتده‌ای! ی مقی م شهر فرشتگان ،چند پیشنهاد می‌شود و آ ن ه م در چه طی روزنامه‌نگار ایران
ط به درد ب‌ک‌ه نمی‌شود هیچ ،فق ی ه م بگذاریم ،نا ن و آ ت را رو یل اگر همۀ ای ن پیشنهادا و ب بیندازی م و ضم ن افاده ی در غبغ ک‌کنیم ،باد ی ناز ت چش���م این‌می‌خورد ت‌ا‌گهگا‌ه پش ی می‌شود! ت زیاد نت و قمپز د ر‌کرد ن به دیگرا ن بگوییم :در شهر به ما پیشنهادا فروخ
ی خود به ی انسا ن را در مور د‌کارآیی‌ها ت نیز ،مواقع ت ای ن پیش���نهادا ی و‌کثر البت‌ه‌گوناگون ش میآید،گاه ه م از اینکه توا ن انجا م دادن ش خوش ت از خود شک‌می‌اندازد،گاه بی‌جه و برآوردن‌خواسته‌ها را ندارد دلگری می‌شود.
ی را به فکر ارائ‌ۀ ای ن پیشنهادات ت داشتن ی لوس‌آنجلس‌نشینا ن دوس م ن نمی‌دان م چه چیز ش هر چه باشد اص ً نی چند ی نیست .هم ت دریافت ع پیشنهادا ی نو ال به جالب می‌اندازد .دلیل
234
ت میکرد مکه از سر لطف ی صحب ص ناشناس خ میداد م و با شخ ی را پاس دقیق‌ۀ پیش ،تلفن ی چند ماه در خانه‌ا م و نزد من ش را برا ت پسر نوجوان ی مرا یافته‌بود .او میخواس و مهربان
ت‌کنونی ی ب‌ه‌کشور مح ل اقام ی‌کنم -تا و ی و نگاهدار ت بگذارد -که از اوسرپرست به امان ت سنگینی خود و همسر و سایر فرزندانش‌بازگردد و آنها را نیز به اینجا بیاورد .چه مسئولی ت را داد؟ ف و محب خ ای ن همه لط و چه حس ن اعتمادی! چگونه می‌توان‌پاس
ی با یکه دنبا ل‌کار می‌گردند و فکر می‌کنند روزنامه‌نگاران ،به دلی ل آشنای یکسان از تلفن‌ها
ی بیابند چه بگوی مکه ی هر جویند‌ۀ‌کار شغ ل و حرفها ف اجتماع ،می‌توانند برا افراد مختل ک‌کار درست ی فک‌ر‌کن دکه اگر ی نی را تشکی ل می‌دهد .شای د‌کم رت‌کس ی از بیشرتین‌مراجع یک
ی خودش ی -آ ن ه م درای ن شهر وامانده -پیدا ش���ود ،روزنامه‌نگار او ل آ ن را برا و حس���اب ی برسد. ت و پا خواه د‌کرد تا بلکه به‌نوای دس
ی‌کنی م چه ی را معرف ف و قاب ل اطمینان��� ک باانصا یکه از ما می‌خواهند پزش��� ب���ه آنهای
ت‌گرفته‌ای م و دنبالشا ن می‌گردیم؟ اگر با غ به دس ت جز ای نکه خود ما ه م چرا می‌شو د‌گف
ش راکرده است ،ما یکپا ی تصور می‌کنند ای ن مصاحب‌ه‌کار خود ی مصاحب‌ه‌کنیم ،بسیار وکیل
ت ه م بگرییم ت سبز و اجاز‌ۀ اقام ی شده‌ای م و در نتیجه می‌توانی م برای‌شا ن‌کار مشاور حقوق ی از روزنامه‌نگارا ن خود ی را برای‌شان به جریا ن بیندازیم .غاف ل از اینکه بسیار یا پرونده‌ا ی شود. ی می‌گردند تا اقامتشا ن در ای ن سرزمنی ،قانون هنوز به دنبا ل راه
ی اینجا ط آموزش اگر استادا ن دانشگاه مایلند ،از طری ق ما ،مرد م را در جریا ن آنچه در محی
ک مدرسه برای ب به ما پیشنهاد می‌شو دکه دست‌اندرکار ایجاد ی می‌گذرد قرار دهند ،مرت تکه مرد م فکر ب اینجاس ی یادشا ن نرود .جال ی بش���وی م تا بچهها زبا ن مادر فرزندا ن ایران
ف می‌زنند! ی حر می‌کنند چو ن ما دست‌به‌قل م هستی م بچههایما ن ه م الجر م مث ل بلب ل فارس
س می‌گوید« :فیلمربدار ش ما میآید و با التما س پی ی نشستهای مکه مادر عرو س عروس در مجل
ف بزنم .م ن بلد نیس���تم س و داماد حر ی عرو نی برا ی دورب یقۀ مر‌ا‌گرفت‌ه تا چن دکلمه جلو
ف بز ن و احساس ب م ن حر ی بیا و از جان احساس��� م را به زبا ن بیاورم ،ت وکه اینکار‌ه هس���ت ی ما بگذارید. ک لحظه خودتا ن را ،در ای ن موقعیت ،جا مرا بیا نکن!» ش���ما را به‌خدا ی ی ه م از آ ن‌کارهاست! ت فرمایش احساسا
ش جدا شده اس���ت ،تلف ن را برمی‌دارد و می‌گوید: ش از همس���ر ی پی یکه چند پدر دخرت
ی از نوشته‌ها و ب میش���د اگر تو در یک ی اذیتما ن می‌کند ،چقدر خو «داماد س���اب ق خیل
235
ی و دردد ل ما را می‌گفتی .البته بدون ی داماد ساب ق ر‌ا‌ک م میکرد ی آقا ت‌کمی‌رو ی‌ا‌گفته‌های
یو ت و حساب ک تل‌ۀ درس یکه مرد م متوجه شوند!» ای ن یکی ،ی ی از ما برب اینکه نا م و نشان
ش نباش دکه دارد در مهد ی‌کند و یاد س زندگ ی در لوس‌آنجل ی است .مگر می‌شو د‌کس مامان ی ندارند اگر تو ب ه یل ابای ش می‌یابد؟ آنها خودشان‌از سو شد ن می‌ترسند ،و ت پرور السو ت را بگرید. ی »گریبان ب قانون ی و «تعقی ای ن دا م بیفت
ی از ی یک ی داری م و به‌تازگ ط با او سال م و علیک ک،که فق ی از آش���نایا ن نه چندا ن نزدی یک ش می‌افت دکه در مجلس ت روزنامه‌نگار ش درگذشت‌ه است ،بالفاصله به یاد دوس منسوبین
ی دنیا و بدعهدی ت میکروفو ن ب���رود و از بی‌وفای ت رفته» پش��� ترحی م «آن‌عزیز از دس���
تکه ی اس ق اس���ت .اما از ای ن س���خت‌تر هنگام ی ش���ا زمانه بگوید .ای ن دیگر ازآ ن‌کارها
ی یا اجتماعی ،پویل س فرهنگ ف مقد ک هد یی ی تصمی م می‌گریند ،برا ی یاگروه سازمان
ت می‌شود از دیگران ی‌کنند .باز ما را جلو می‌اندازند و با ای ن پیشنها دکه« :تو روی جمع‌آور
ی بیندازی» به سراغما ن می‌آیند .شای د‌کم رت‌کسی ی و آنها را تو رودربایس���ت ب پو ل‌کن طل ی شناخته ی -هرچند چهره‌ها ی و رادیو تلویزیون ی مطبوعات بتواند بپذیر دکه بیش�ت�ر بچهها
تو س نوشته و تصویر خود انسان‌های با شهام ت میکروفو ن یا در پ ی هستند و در پش شده‌ا
ی به نظر می‌آیند -در ای ن قبی ل موارد ،تا چه انداز‌ه‌کمرو می‌شوند و چگونه ک و با جسارت ُر گ می‌شود. گ به رن ت بار رن ی رخسارشا ن هف نی پیشنهادات ی انجا م چن برا
ی ما را داشته ی روزنامه‌نگارا ن دارند« :هوا ی برا ی خود پیشنهادات دوستا ن هرنمند ه م به جا
ب ما را بخرند ،نوارما ن را بخرند ،تابلویما ن را بخرند»... باشید ،به دوستانتا ن توصی‌ه‌کنی د‌کتا ت ای ن‌کار را نمیکنی؟» جوابشا ن خنده‌دار است« :آخر ما رویمان اگر برپسی م «چرا خود ک روزنامه‌نگار درست بی ت نیست!» چگونه ای ن تقاضا از جان ی درس نمی‌شود ،در ثان
است ،خدا می‌داند!
ت -چه ای ن نوشته پ‌ر‌کرد ن پرسشنامۀ ش دارند زیاد نمی‌توا ن‌گل‌ه داش یکه س���فار از آنهای
ت دعوت نت به دانشگاه ی‌ا‌کار ی رف ک دانش���جو برا ح حا ل ی نت شر بانکی‌باش���د چه نوش ی قلم تکه انجا م می‌دهی ،یعن ی اس ف‌کار ک -ای ن پیشنهاد دستک م در ردی ت تربی و‌کار ی‌کنار آمد. ی می‌توا ن بهگونها ی‌کاغ ذ‌گذاشنت :با این‌یک رو
دوشنب‌ه 4فوریه 1985
236
دوشنب ه 11فوری ه 1985
ب‌گوش م به رادیو ،چشم م به تلویزیو ن و نگاه م به مقاالت ت ورود به امریکا ،مرت ی نخس سالها
ی از ایرا ن و ایرانیا ن را در آنها پید‌ا‌کنم. ی ی‌ا‌گفته‌ا ی اینجا بود تا خربی ،نوشته‌ا روزنامه‌ها چ رادیو را از ای ن فرس���تند‌ه به آ ن فرستند‌ه می‌پیچاند م،کانال‌های ی پی با چه‌ش���ور و هیجان تلویزیو ن را تغیری میداد م و روزنامه‌ها را زیرورو می‌کردم!
ک از ش هیچی اما تازگی‌ها ،به‌هنگا م ش���نید ن خرب و یا خواند ن روزنامه‌ها ،آرزو میکن مکا ی نداشت‌ه باشند و ما را به حا ل خود ی بهکار ایرا ن و ایران ی امریک‌ا‌کار ی همگان رس���انه‌ها
ی و حقیقت‌نویسی کگروه،که وظیفۀ اصلیشا ن وقایع‌نگار تی بگذارند .چگونه ممک ن اس
ی نگا‌ه‌کنند؟ مگر ک جامعه را با دید منف و بررس���ی‌رویدادهاس���ت ،تا ای ن انداز‌ه افراد ی تو کگروه مهاجر بس بی ت و سازند‌ه و خو ت مثب ی همۀ خصوصیا می‌شود چشم‌ها را رو
ی می‌کنند، نی زندگ یکه در ای ن سرزم ت و ایرادها را دید؟ در میا ن ای ن همه ایران تنها اشکاال
ص و هرنمند واقع ًا چشمگری است. شمار انسان‌های فرزانه ،دانش���مند ،پژوهشگر ،متخص
ی را ک خطاکاران ت دیگر تنها اند ت و ایاال ی این‌ایال یل روزنامه‌ها ،تلویزیون‌ها و رادیوها و
ت یا ک پاون د‌گوش یی ق اسلحه ،خرید و فروش‌مواد مخدر ،دزد ت به قاچا میبینن دکه دس
ی و دبریستانی ی ممتاز دانشگاه نی م پاوند انگور می‌زنند .آگاهانه چش م بر ای ن همه دانشجو س و اس���تاد را نادید‌ه می‌گریند .در می‌بندند و وجود ای ن همه متخصص ،پزش���ک ،مهند
ب و تاب‌در روزنامه و رادیو و ی سر زد ،با آ ک هموط ن خطاکار م‌ا‌کار خالق عوض ،اگر از ی
ی‌کلمۀ‌ایران) یاد می‌کنند. ی (با تأکید رو ک ایران ش می‌کنند و از او به عنوا ن ی تلویزیو ن نقل
ی ای ن سرزمنی‌هرگز از ایرا ن و ی همگان ی رسانه‌ها ی آرز و‌کن تکه ناچار می‌شو ای ن‌گون‌ه اس ی نداشت‌ه باشند :ما را به خری تو امید نیست ،شر مرسان. ی خرب ایران سهشنب ه 12فوری ه 1985
ح امسا ل روشن! ت جایزۀ نوب ل صل ی دریاف ی از نامزدها ت امریکا به یک خوب ،چش��� م مل
ت از ی سه شخصی ت رونالد ریگان ،از سو رئیس‌جمهور هفتاد و چهار سال‌ۀ امریکا ،پرزیدن
ی خربها غری از آنکه ح 1985شده است .بعض نت جایزۀ نوب ل صل س‌ه‌کشور مختلف ،نامز د‌گرف ی را نیز در انسا ن بیدار ی آزاردهنده‌ا س‌کنجکاو ب برانگیزند ،ح ب و تعج خودش���ا ن جال
ت زد ن ب‌ه‌کدا م اقدا م صلح‌طلبان‌ه نامزد جایزۀ می‌کنند .ای نکه آقای‌ریگا ن را به‌خاطر دس���
237
ح‌کرده‌اند ،فکر مرا به خود مشغو لکرده است .به‌خاطر حمله ب‌ه‌گرانادا و نیکاراگوئه نوب ل صل
نت بر ی در مقاب ل شوروی‌ها و ننشس ت د رکار همسایگا ن جنوبی‌خود؟ به‌خاطر سرکش و دخال ی خاورمیانه؟ به‌خاطر سر میز مذاکر‌ه با آنها؟ به‌خاطر دخالت‌ها‌ی بجا وبیجا د ر‌کا ر‌کشورها
ف بودجه‌های ش به نیازمندان ،سالمندا ن وبیمارا ن مملکتش؟ به‌خاطر حذ ف و مرحمت لط
ح در این ی‌کشور؟ نکند مفهو م صل ظ بودجۀ‌دفاع ی و الز م به‌منظور حف بخش‌های ضرور
ی‌گذشت‌ه‌کسی‌را ت و ما نمی‌دانستیم .تا آنجاکه به یاد دارم ،سالها س���الها تغی ری‌کرد‌ه اس
ی نکرده بود ،حداق ل قدمی ی خدمت ح جهان حافظ و طالب صلح می‌دانستن دکه اگر در سط
ی از ت خود برداشت‌ه بود .حتم ًا آقای‌نوب ل خدابیامرز با شنید ن نا م بعض ش مل در راه آس���ای
ی جایزۀ صلح ،د ر‌گور خود می‌لرزد! نامزدها چهارشنب ه 13فوری ه 1985
ت فرزند و بچه‌داری گ‌کرد ن و تربی ش و نوش‌تر از بزر ی در دنیا ،پر نی چکار و مس���ئولیت هی
نی خود را به داخل ک و نازن ی‌کوچ ی به نا م فرزند ،قدم‌ها یکه پسر یا دخرت نیست .از روز
ی دیگر ی بی‌اما ن خود خانه را رونق خانه‌ای‌می‌گذارد و با چهره و خند‌ۀ معصو م و‌گریه‌ها ی ب‌ه‌گرد ن پدر و مادر می‌افت دکه ت و چهار س���اعت‌ۀ بدو ن مرخص ک‌کار بیس می‌بخش���د ،ی
ی و فراری .به هر حال ،در ای ن رابطۀ پر بده و‌ک م بس���تان، ت و نه‌رهای ی بر آ ن هس��� نه پایان
ب پسر جوا ن یا سر و سینه به هم تل ی فرا می‌رس���ی دکه سبز ش���د ن چند تار مو پش مرحله‌ا
ب پدر و مادر یا زد ن دخ�ت�ر نوبالغ ،دگرگونی‌هایی به دنبا ل می‌آور دکهگاه چندا ن دلچس��� ی روی‌می‌ده دکه پدر و مادر ،در نهایت ی هنگام نی دگرگون ی خود فرزند نیست .نخست حت
تکه ت با آنا ن لذ ت وبرخاس ی و نشس تعجب ،متوجه می‌شوند فرزند نوجوانشا ن از همزیست
ش آزاردهنده و‌کس���الت‌آور نیز می‌نماید و به هزار و یک‌دلی ل خواهان نمی‌برد هیچ ،برای یکه -ده پانزده س���ا ل هر جا رفته‌اند -موجودی‌نق‌نقو، ی از آنهاس���ت .پدر و مادر جدای
ق،گرسنه ،تشن‌ه و خواب‌آلود را به دنبا ل خو د‌کشیده‌اند و همواره نگرا ن زمنی‌خوردن، بداخال
ی مستق ل و متکی ی را انسان یکه و ت در زمان ب دید ن او بوده‌اند ،درس ی شد ن و آسی زخم
ت می‌کنند -متوجه می‌شون دکه ش و لذ س آرام ش احسا نت می‌بینند -و از همراهی‌ا به‌خویش
ک‌کبوتر س���بکبا ل آماد‌ۀ پرید ن ش���ده اس���ت .در ای ن دوره ،پدر و مادر دچار طرف‌چو ن ی نی آنها و فرزندا ن نوجوانشا ن پیدا می‌شود. س غنب‌می‌شوند و شدیدتری ن برخوردها ب احسا
238
یلکه برای ت و ناگوار است ،در حا ی بسیار سخ ی پدر و مادر ،برید ن ای ن ریسما ن ارتباط برا
ی است .در ای ن سرزمنی ،همۀ شواهد و قرای ن نیز به نف ع ای ن خواست‌ه حکم ی طبیع بچهها امر
ب میشد و پسر یا ت سرکو ی و اس���تقال ل به‌شد یلکه در ایران ،جدایی‌طلب می‌دهند ،در حا
ی جز ماند ن در میان‌خانواد‌ه نداشتند. دخرت راه دیگر
ت و تحم ل بسیار زیاد ی و طاق یکه فرزندا ن نوجوا ن داریم ،صبور خدا به ما پدر و مادرهای
ت تشخیص بدهد تا بتوانی م رمید ن ای ن آهوا ن‌گریزپا را بپذیری م و به نوجوان‌ها و جوان‌ها قدر ی بهدنبا ل داشته باشد. ی نکنن دکه پشیمان ب از بد ،تاکار و تمیز خو پنج‌شنب ه 14فوری ه 1985
ی از نویسندگا ن و صاحب‌نظرا ن به سؤال«کدام خ برخ ی را می‌خواند مکه پاس امروز نوشته‌ا
نت پاسخ ی یاف ت و برا ی اس ح جالب ت دارید؟ چرا؟» بود .اقرتا شهرجها ن را بیشرت از همه دوس ی به‌تفکر زیاد ندارم .در تما م طو ل زندگی‌ام ،هر با رکه به سفر رفت م (چه در داخل آ ن نیاز
ی تازه ی و فرهنگ ی باستان ی مسحورکننده ،بنای ی زیبا ،طبیعت ایرا ن و چه در خارج) و با منظره‌ا
یل تهران ت‌گفته‌ام« :و ت بردم ،با تما م وجود و از رو آشنا شد م و از دیدار آ ن لذ ی صمیمی
ی است!» بارها ازخود پرسیده‌ام« :چرا؟ چرا تا ای ن حد به تهرا ن عش ق می‌ورزی؟ چیز دیگر
ی عظیم، ک خوب ،آثار باستان ی‌گش���اد ،ترافی ی تمیز ،خیابان‌ها مگر تهرا ن چه دارد؟ هوا ی در خور ب،گ ل و‌گیا‌ه فراوان ،وسای ل نقلی‌ۀ عموم ی مناس��� ت شهر ی راحت ،خدما زندگ
ی نیافته‌ام. ب قانع‌کننده‌ا ش خود جوا ی ای ن پرس س���تایش؟ تهرا ن چه دارد؟» هیچگا‌ه برا چ شهر بزرگ ی م ن خصوصیتی‌دار دکه هی یل ای ن را می‌دانست م و هنوز میدان مکه تهرا ن برا و
ی بسیار دوستش ت و از این‌رو ی تعلق .تهرا ن شهر م ن اس ک دیگر دنیا ندارد :ویژگ و‌کوچ
ی اگر بیمار باشد ،علی ل باشد ،ناقص‌العقل‌باشد ،زشت ت مث ل فرزند خود مکه حت دارم .درس
ی دیگر دنیا برایم باش���د یا ش���رور ،به حک م آنکه فرزند م ن است ،از همۀ دخرتها و پسرها
ک سر و‌گرد ن از همۀ ی من -ی تکه تهرا ن را -برا نت اس س تعل ق داش نی ح عزیزتر است .هم
یکه به تهرا ن دارم ،به خود نی دلی ل نیز ،با همۀ عشق ی دنیا باالتر نگاه می‌دارد .به هم شهرها ت‌کنم. ی شوم ،فریاد برآور م و شکای ش عصبان ت ای ن شهر و مردمان اجازه‌می‌ده مگاه از دس
یکه از سر مهر و عالق‌ه به فرزند نافرما ن خود خش م می‌آورد .م ن ای ن‌کار ت مث ل مادر درس را ،نه با فرزند مادران‌دیگر و نه با شهر مردما ن دیگر ،نمی‌توان م انجا م دهم.
239
جمع ه 15فوری ه 1985
ی می‌شتابند، یکه به جها ن باق ی می‌گذارند تا روز ی فان یکه قد م به دنیا همۀ آدم‌ها ،از روز ب و بسیار خوبی ی خود ،انسان‌های بدو ن عی بدون‌استثنا و در سه مرحل‌ۀ بسیار مه م از زندگان می‌شوند.
ی بگوید چو ن همۀ ک نوزاد بد ک‌کود ی از ی مرحل‌ۀ او ل زما ن تولد است .هرگز ندیده‌ا م‌کس
نی هستند. ی و نازن نوزادا ن معصو م و دوست‌داشتن
ک دخرت یی ب عروس ی را دیده‌ای دکه ش ت.کدا م عاقد ج اس ف و ازدوا ب زفا مرحل‌ۀ دو م ش
س خانم‌ها زیبا، ی آنها نگوید؟ همیشه عرو ی اخالق س و داماد و س���جایا و پس���ر ،از عرو ی داماد برازند‌ه و محرت م و ق خواند‌ه می‌شوند و آقا ی و خوش‌اخال باکمال ،دوست‌داش���تن
یکه ما می‌شناسیم ک از انسان‌های بد ی هیچی ف دارد .یعن ی حر ی جا مرد زندگی .این‌یک
ی یک ی چیست؟ نکند ناگها ن و برا ب عروس ف بدها در ش��� ج نمی‌کنند؟ پس‌تکلی ازدوا ش زیاد ،عاقدان ی میش���وند یا اینکه با پوز ت اخالقی‌و ظاهر ی همۀ محسنا ش���ب ،دارا
ی نیستند .خدا ی نیزهس���تند -انسان‌های راستگوی محرت م -که غالب ًا مردا ن خدا و روحان می‌داند!
ی رفته‌ای دکه س خت م یا ترحیم گ اس���ت .تا به حا ل ب‌ه‌کدا م مجل اما مرحل‌ۀ س���و م هنگا م مر
از ش���خص‌درگذش���ته بد بگوین���د ،انتقا د‌کنند یا آ ن خ���دا بیام���رز را همان‌گون‌ه‌ک‌ه بود
س بدها چه به سرشا ن میآید؟ نمی‌مریند ی همیشه‌تنها خوبا ن می‌مریند .پ ف‌کنند.گوی توصی
ت می‌دهند؟ باز ه م اینجا باید مردا ن خدا را ت قب ل از مرد ن تغیری ماهی و یا اینکه چند ساع ف مرد م با آ ن خدابیامرز س ختم‌را بر عهد‌ه دارند .تکلی زیر سؤا ل بر دکه وظیف‌ۀ‌گرداند ن مجل
ف در طول‌عمر خود چه خطاها و‌گناها ن‌کبریه‌ای چیست؟ اگر م ن ش���نوند‌ه بدان مکه طر
س را قبو ل‌کنم ش می‌دهم ،چ‌ه‌کنم ،دُ م خرو ال‌ک‌ه دار م به سخرنا نگو ب شده است ،حا مرتک
ت،که خداوندشان س را؟ آ ن ه م از دها ن مردا ن خد‌ا‌ک‌ه نباید جز حقیق ت عبا یا قس م حضر ی بگویند! امر فرموده است ،چیز دیگر شنب ه 16فوری ه 1985
ش را در اینجا به پایا ن رسانده و ت در امریکا به‌سر می‌برد .تحصیالت ی دکرت سال‌هاس��� آقا
ک دخرتخان م دانشجوی ی با ی یو ت مشغو ل است .شاه د‌گفتگو نی جا نیز به طباب در هم
240
ی هستم. ایران
ی دکرت در مورد اینکه پس خ آقا ت را می‌خواند و در پاس دخرتخان م س���ا ل آخر رش���ت‌ۀ وکال
س و شاید نت فوق‌لیسان س چه می‌خواهد بکند می‌گوید« :تحصی ل بیشرت،گرف نت لیسان ا ز‌گرف ه م دکرتا!»
ض به دخرتخانم ش نمی‌آید چو ن با اعرتا ی دکرت را خو ی ه م آقا خ خیل ش���نید ن ای ن پاس���
ف‌کن ت را صر ی وقت س خواند ن،کم ی در می‌گوید«:چ���ه حوصله‌ای! دخرت جا ن به ج���ا
س خواند‌ه باش���د .بعد همۀ مسئولیت‌ها را ب‌ه‌گرد ن او بینداز. ک نفر را پید‌ا‌کنی‌ک‌ه در تا ی
ت تا ،نا ن تو و بچهها را می‌دهد! تو ه م مث ل خان م خانم‌ها در خانه بنشنی ،به ش هش چشم ش باش!» ی بگذار و خو ت‌کن ،با بقیۀ زنها دورۀ قهوه‌خور ی درس ت برس ،غذای خود ی می‌گویید؟» ب‌گرد شود .می‌پرسم« :جد تکه چشمان م از تعج ت م ن اس حاال نوب ی ه م داریم؟» می‌گوید« :بله ،مگر با ه م شوخ
ک مرد تحصیلکرد‌ه و فی نی بیانیه‌ای ،از طر یل آخر صدور چن خ می‌دهم« :نخری! و پاس��� گ شما میزد باری. ف را پدر بزر ب دارد .اگر ای ن حر ی تعج مدعی‌روشنفکری ،بسیار جا
و یل شما چطور؟»
ش دلخور میش���ود و می‌گوید« :اص ً ی نیامده! مگر ال به ش���ما خانم‌ها خوب از ای ن واکن
پیشنهادم‌ایراد ی دارد؟»
ی دکرت ایرا دکه دارد هیچ ،توهنی‌آمیز ه م هست .آ ن هم ت آقا معلو م است! پیش���نهاد حضر
ی از ی همسر خود شوند،گوشه‌ا ک زندگ در ای ن زمان‌ه‌ک‌ه زنها حاضرند ب‌ا‌کما ل می ل ش���ری یکه ی خانواده نیز سهی م باشند .هنگام ش بگریند و در مس���ائ ل اقتصاد ی را به دو بار زندگ
ی می‌توان نی فک‌ر‌کند ،ا ز‌کم‌سوادا ن و بی‌سوادا ن چه انتظار مرد تحصیلکرد‌ۀ جامعۀ ما چن
داشت؟
شنب ه 23فوری ه 1985
خانه سیاه است ...خانه سیاه است...
ت س���ر می‌گذارم .در تما م طو ل هفته، غ فرخزاد آغا ز‌کردیم ،پش��� ی راکه با یاد فرو هفته‌ا
ک نفر یی ی چشم م دور نمی‌شوند.گوی ت ساخت‌ۀ او از جلو ی فیل م خانه سیاه اس صحنه‌ها د ر‌گوش م می‌خواند« :تنها خانه سیاه نیست ،همه جا سیاه است ،همه جا».
241
ک و بیمارستا ن و دارو ت نمی‌دارم .پزش ی را دوس ی پدر آغا ز‌کردم .بیمار هفته را با بیمار
یلکه میزبا ن دوستا ن بسیار ش ای ن بیماری ،در حا ت افس���رده‌ا م می‌کند .د ر‌کش���اک به‌شد ی جوا ن از آشنایا ن نه چندا ن دور به دیدارمان ی ا ز‌کش���ور دیگر هستم ،ز ن و ش���وهر نزدیک ف بزنند ،می‌خواهند در جایی ی حر می‌آیند .نه ،در واق ع به ما پناه می‌آورند .نیاز دارند ب‌ا‌کس
فریاد بزنند ،می‌خواهند اشک‌بریزند و دلشا ن ه م نمی‌خواهد افراد خانوادۀ خودشا ن از این
ی بربند. ماجرا بوی
ی را بر چش م دارم ،انگار از قب ل آماده باشم ،دل ک س���یا‌ه افسردگ م نکه از آغاز هفته ،عین ی است .به ی خانه حقیق ک می‌ریزیم .انگار سیاه به‌دلش���ا ن می‌ده م و هر سه با ه م اش���
ت و‌گرفتاری .انسان‌ها بدجو رگری افتاده‌اند و دارند دست ه‌ر‌کج‌ا‌ک‌ه نگاه میکن م مشک ل اس
و پا می‌زنند.
ی آدم‌ها... ی آدم‌ها ...آ آ
ی دائ م می‌زند ،همه هستند ،همه .هرکس ت و پا ی دس تکه د ر‌گوشه‌ا ک نفر نیس ای ن تنها ی
ی و درگری بالیی. بهگونها
ی می‌زند .پدر در ک و یار ش فریا د‌کم ی چش���مان ت خود و در عم ق نی‌ن مادر در س���کو
ش «چکنم؟ چکنم؟» تصویر ی مداو م و پرس حلقه‌های‌دود س���یگارش ،با سر جنباندن‌ها
ی بسیار دارد. ت از شب‌بیداری‌ها ی است .چشما ن ور م‌کرد‌ۀ پدر و مادر حکای زند‌ۀ سرگردان س فریاد بزنند .چه بگویند؟ یل بر دهانشا ن مُ هر است .نمی‌توانند درد خود را نزد هم‌ه‌ک و «دخرتما ن معتاد شده است؟!»
ی آدم‌ها... ی آدم‌ها ...آ آ
ی در ت می‌روند .اعتیاد و عصیا ن و سرکش ی از جوانا ن دارند از دس جوانا ن را دریابید ...بعض
ت و متحریند .باورشا ن نمی‌شود. ی از جوانا ن ما رخن‌ه‌کرد‌ه است .پدر و مادر ما میا نگروه
ک دارند .نمی‌دان م چه بگویم .دوستا ن دیگر م نیز انگار زبانشا ن بند آمده است، نیاز بهکم ک سیزده سال ک می‌ریزی م و نمی‌دانی م چکا ر‌کنیم .دخرت همه همدیگر را نگاه میکنیم ،اش
ک بست‌ه‌کوکائنی، ی مدرس���ه ،در حا ل خرید ی ش د ر‌کنار در ورود بیش�ت�ر ندارد و دو روز پی س دستگری شده است. ط پلی توس
ت ندار م خانه سیاه باشد ،به ی را دیگر نخواند‌ه بودم ...دوس وای ...وای ...وای ...ای ن یک
242
ی از دست م ساخته نیست. تنهایی‌ه م‌کار ی آدم‌ها ...دست م به دامنتان...کمک. آ دوشنب ه 21فوری ه 1985
ی میکنم ،دوستا ن و همنشینا ن امریکاییا م از شمار یلکه در امریکا زندگ ش سا در ای ن ش���
ی راکه برگزیده‌ا م وگاه می‌بین م بسیار یل ای ن چند نفر ت تجاوز نکردهاند .و انگشتا ن دو دس
ی یوگا و مدیتیشن، ک مرب ک شاعر ،ی ک ز ن‌کارگردان ،ی ک خان م نویسنده ،ی می‌پسندم :ی
ک بار می‌بین م و هر یی ک ویولونیست .اینها را ماه ک روزنامه‌نگار و ی ک روانشناس ،ی ی
نی ما درگری می‌شود. یب ی جالب گفتگو پ می‌زنیم یکه با ه م‌گ بار -در طول‌دو سه ساعت گ غرب ی با فرهن ق در رویاروی ی ش���ر گ و سنت‌ها که فرهن ف همیش���ه امروز -برخال
ت اقرا ر‌کردم ،در این ش آم دکه با صداق ی پی ش دوس���تا ن امریکاییا م بود بحث مورد س���تای
قو ث بر سر طال ب انس���انی‌تر ،منطقی‌تر و واالتر رفتار می‌کنند .بح زمینه غربی‌ها به مرات
ی از ی پدر و مادر مجبور می‌شوند با یک ی بو دکه بهدنبا ل جدای ت بچه‌های ی و سرنوش جدای ی‌کنند .با مقایس‌ۀ آنچه در ایرا ن شاهد بود م و آنچه اینجا می‌بینم، ش زندگ والدی ن و همسر
یکه از آ ن خودشا ن نیستند مهربان‌تر ،پذیراتر ت به فرزندان ی را نس���ب زنا ن و مردا ن امریکای ع‌کارم -از نزدیک و خوش‌رفتارتر می‌یابم .در ایرا ن -که در طو ل س���الها و به‌خاطر نو
ی دیگرا ن آش���نا بودم ،بارها دید م و شنید م زنا ن چه بر ت و مس���ائ ل خانوادگ با مش���کال
س���رفرزندا ن هوو یا شوهر خود می‌آوردند و ناپدری‌ها چه بی‌رحمان‌ه فرزندا ن همسر خود
یکه نا م رایجش نت فرزند دیگر ی می‌دادند .در واق ع پذیرف را می‌زدند و شکنج‌ه و‌گرسنگ
ی دور از ذه ن می‌نمود .در ایران ،فرزندخوانده «تخ م و ترک‌ۀ یه حروم‌لقم‌ۀ دیگه» بود ،امر ت داریم ،ویل ی ه م دوس ت داریم ،خیل ج نبود .ما ایرانی‌ها بچه دوس نت مث ل اینجا رای داش ط بچ‌ۀ خودما ن را .امریکایی‌ها به ش���دت‌ما به بچه‌هایش���ا ن دلبست‌ه نیستند و به آنها فق
ت بدارند ی دیگرا ن را نیز در حد بچ‌ۀ خود دوس یل می‌توانند بچهها عش��� ق نمی‌ورزند ،و
ی ازمقایس‌ۀ نامگذاری‌ها ی حت یل باشند .ای ن دوگانگ و پدرخواند‌ه و مادرخواند‌ۀ قاب ل قبو یو س است .آ ن راکه امریکاییا ن پدرخواند‌ه و مادرخواند‌ه می‌نامند ،ما ناپدر ه م محس���و
ی یا زن‌بابا و شوهرنن‌ه می‌خوانیم. نامادر
243
سهشنب ه 26فوری ه 1985
ی‌گل ی راکه بو ب و نسیم کش ی خن ب را با ز‌گذاشتم .هوا ق خوا ب‌گوش���ه پنجر‌ۀ اتا دیش
س‌کرد ،به ویژ‌ه‌ک‌ه دو سه ت پنجره محبو س و شب‌بو با خود می‌آورد ،نمی‌توا ن و نباید پش یا ط می‌شنوم. ی راکه به شهر بازگشته‌اند از درو ن حیا ی بلب ل و پرندگان ی آشنا بامداد است‌صدا
ت.گنجشک‌ها ،سهره‌ها و ی برپاس ت خانۀ ما قیامت ی سحر،در خیابا ن و‌کوچ‌ۀ پش نزدیکی‌ها ی و فرا رسیدن ش بامداد ی خو یگ ل و هوا ی دیگر ،آ ن قدر از بو ع پرند‌ۀ خوش‌آوا چندی ن نو
ک آنچه ی بینشا ن درگری است .هر ی بهار شاد و سرمستن د‌که‌نمی‌دانند چ‌ه‌کنند .مسابق‌ۀ جالب
ب‌گذشت‌ه و یش ت بدخواب یلکه هنو ز‌کس���ال راکه در چنت‌ه دارد ،بریون‌می‌ریزد و تو ،در حا ی در هم ش ج���ا ن را به ای ن آواها ت نمی‌گذارد ،ناگها نگو ی پرکار آزاد اندیش���ۀ آغاز روز
ب یا ع آفتا ی و با طلو ش تو ه م پرنده بود ی‌کا میس���پاری .در میا ن ای ن هیاهو ،آرزو میکن
ی و نغم‌ۀ شادی ی بی‌خیا ل از آنچه در اطرافت‌می‌گذرد ،به هر سو می‌پرید ش نسی م بهار وز
ی از ی وقت ظ ظاهر هستی .مگر تو می‌توان گ حف یل تو درگری مش���ک ل بزر س���ر می‌دادی .و
ی سر بدهی؟ ی شاد ت می‌شوی ،در خیابان‌آوا یگ ل سرمس ی و بو ش و آسما ن آب ی خو هوا س ناچاری ت یا جلف .پ ی یا دیوانه اس��� ت مرد م چه می‌گویند؟ می‌گویند فالن ابد ًا .آنوق ی ندار دکه هیچ ،از دیدنش‌هم ی به پرند‌ه‌کار یل‌کس ت را درو ن سینه مدفو نکنی .و احساس
ی سر زیر با ل خود فرو ب آفتاب ،سرما و یا بی‌غذای ی ه م پرنده از غ م غرو ت می‌برد .وقت لذ
ی و یا از نی باش یل اگر تو غمگ ی بهکار ا و‌کار ندارد .و ی می‌خزد ،با ز‌کس می‌برد و ب‌ه‌گوشه‌ا
ظ ظاهر هستی .باید لبخندهای گ حف ج بربی ،باز ه م درگری هما ن مشک ل بزر مسئله‌ای‌رن
نی و رنگنی ی شاد و سرمستی ،سنگ ی‌کنی .وقت ش باز ی و نق مؤدبان‌ه به دیگران‌تحوی ل بده نی هستی یکه خشمگ ی و زمان ب جلو‌ه‌کن ی خنده‌رو و شادا نی و افسرده‌ا ی غمگ باشی ،وقت
ی پرنده. ت و آ ن داستا ن زندگ ی انسا ن اس به‌زور خود را آرا م جلوه دهی .ای ن داستا ن زندگ
ک مرغکا ن مح ل ما از پنجره شنید‌ه می‌شود .م ن در د ل به ی چهچه و جیک‌جی هنوز صدا
ت میکن م و از اینکه انسان‌ها را حیوا ن اندیشمند می‌خوانند لج م می‌گرید. پرنده‌ها حساد نی اندیشید ن بر می‌خیزد. همۀ آتش‌ها ا ز‌گور هم چهارشنب ه 27فوری ه 1985
ی ملت‌های مسلمان ی را ب‌ه‌کنوانسیو ن بنی‌الملل گ قذاف نمی‌دان م سخنا ن و پیا م اخری سرهن
244
ی در ای ن پیا م خود از سیاهپوستا ن امریکا که درشیکاگو تشکی ل شده بود -شنیدید؟ قذاف ت -که نی به نظامیا ن و سربازا ن سیاهپوس ی همچن ش بردارند .و تکه سر به‌شور خواست‌ه اس
ش خارج تعدادش���ا ن در ارتش‌امریکا متجاوز از چهارصد هزار ت ن است -می‌گوید از ارت بکنند و آ ن را به صورت ی خود انتخا ی نیز برا ی مستق ل تشکی ل دهند ،ایالت شوند ،خود ارتش
ک‌کشور مستق ل سیاهپوست‌درآورند. ی
ت و رد شد. ت امریکا ،مورد انتقاد قرا ر‌گرف ی سرا ن سیاهپوس خوش���بختان‌ه ای ن پیام ،از سو
یو ق مساو ت آورد ن حقو ی به دس ت برا یکی‌از رهربا نگفت« :سیاهپوس���تا ن سال‌هاس���
ی برداشته‌اند، ی زیاد ال‌ک‌ه در ای ن راه قدم‌ها یکسا ن شد ن با سفیدپوستا ن مبارز‌ه‌کرده‌اند ،حا ح سازند و میدا ن تازه‌ای ت بودنشا ن را مطر ی سفید و سیاه و متفاو نمی‌آیند از نو فکرجدای
ی ناعادالن‌ه بسازند». ی سرکوفت‌ه و تبعیض‌ها ی بروز عقده‌ها برا
ک مشک ل است .بهگمان ی رف ع ی ک انسا ن سال م برا شی ای ن منطقی‌تری ن و صحیح‌تری ن واکن ض و حقارت نت عقده ،تبعی نی رف ث از ب ی قذافی ،نه تنها باع ح آقا من‌را‌ه حل‌هایی ،مث ل طر
یکه ب میدان م ستم ی رف ع فاسد با افسد .خو نمی‌شود بلکه آ ن را تشدید ه م می‌کند ،یعن ت -و هنوز ه م شاهد آ ن هستیم -آنقدر غری انسانی ت بر س���یاها ن رفته اس��� در ای ن مملک
یو خ و‌گوشه‌گری ت تل ی را به‌درد می‌آورد .آیا فرار از واقعی ش نیز قلب‌آدم تکه تصور اس���
ی در بیداری ی است؟ مقابله به‌مث ل چطور؟ سع نت راه ح ل درست حصا ر‌کشید ن به دور خویش ک‌کرد ن آثار پر از غ م و در د‌گذشت‌ه چطور؟ ش در راه پا ی خفت‌ه و‌کوش وجدان‌ها و شعورها
یکه رودررو داشته و دارد، خوشبختان‌ه جامعۀ سیاهپوستا ن امریکایی ،با وجود تما م مشکالت
ش می‌رود و به‌گونه‌ای ی پی ت و در مسری درست ظ‌کرد‌ه اس ت انسا ن بیگناه را حف هنوز منزل
ت روزی ،عرق تکه عاقب نی رویه اس ت مبارزه می‌کند .هم یکه بر او رفته اس ح با ستم صحی
یکه اسالفشا ن اربابانی‌بی‌رحم ،نامهربا ن و ناعاد ل بودند ک سفیدپوستان شر م ب‌ر‌گون‌ۀ یکی خواهد نشاند.
پنج‌شنب ه 28فوری ه 1985
ی ایران تکه او را به عنوا ن س���تار‌ۀ اپرا ی اس��� ی ز ن هرنمند نی س���ا ل خاموش��� امروز دوم
ج ا ز‌کشور ،جان ک س���انح‌ۀ اتومبی ل در خار ی دو سا ل پیش ،در ی میش���ناختیم .منری وکیل
ی خواند‌ه یا شنید‌ه باشید .منری وکیلی سرپد .ای ن روزها شاید ،دربار‌ۀ ای ن ز ن هرنمند مطالب
245
ی م ن -در میا ن س���ایر هرنمندا ن و افراد مش���هور و شناخته‌شد‌ۀ ایرانی -پایگاه ویژه‌ای برا
ی من ی ندارد .برا ک‌کار او ربط ت و هنوز ه م دار دکه دلی ل آن‌ب‌ه هیچوج‌ه به هرن و یا سب داش
نی مصاحب‌ۀ زندگی‌ام تکه اول ی اس ی به یاد ماندن ت موجود ی از ای ن جه خربنگار ،منری وکیل را با او انجا م دادم.
سو ک مجموع‌ه مصاحبه با افراد سرشنا ی قرار شد ی ت و سه س���ا ل پیش ،روز دقیق ًا بیس هرنمند را در مجلۀ ز ن روز انتش���ار دهیم .ای ن‌کار به م ن س�پ�رده شد و قرع‌ۀ فا ل قب ل از همه
ی وی ت و خانم ب و متان ت تأثری اد ی قرا ر‌گذاشت م و تح به نا م منری وکیلی‌افتاد .با او تلفن ی جادۀ ی از خیابان‌های فرع ش -در یک ی مصاحبه به خان���ها ی ر‌ا‌که‌برا قرا ر‌گرفت���م .روز ک شاگرد مدرسه سؤالها را پیش شمریان -رفتم ،هرگز از خاطر نمی‌برم .در طو ل راه مث ل ی
نی مصاحبه برایم ی وجود م را فر‌ا‌گرفت‌ه بود .اول ت زیاد س و وحش خود تکرار میکرد م و تر
ی را حاضر و آماده و در حا ل ریخنت ی وارد خانه شدم ،منری وکیل ی داشت .وقت ت ویژه‌ا اهمی
ی معمول، س از سال م و احوالرپس ی نشستیم‌و پ س مجله دید م.کم ی خود م و عکا ی برا چا
ت و پایم نی مصاحب‌ۀ م ن است ،بسیار ه م ترسیده‌ا م و دس ی صادقان‌ه به ا و‌گفتم« :ای ن اول خیل
ت،گ م‌کرده‌ام!» نی و هرنمند اس ت و مت ی با شخصی را در مقاب ل ا وکه خانم
ش نکرده‌ا م و هر با رکه برای تکه تا امروز آ ن را فرامو ی‌گف خ م ن جمله‌ا ی در پاس منری وکیل
ی ایرا نگفت« :گما ن نک ن م ن‌کمرت از ی آماده می‌شو م به‌یاد می‌آورم .ستار‌ۀ اپرا مصاحبه‌ا ی در ای ن‌کار تجربه پیدا ی بر م ن داری .تو به زود ک برتر یل تو ی تو ترسیده‌ا م دخرت جان! و
یل ما هرنمندا ن و افراد مشهو رکه مورد توجه خربنگارا ن هستیم، ت می‌ریزد .و ی و ترس میکن س هرگاه ت باشد ،از ای ن پ س از مصاحبه و خربنگار را با خود خواهی م داشت .یاد همواره تر
ب قبل ،از فکر مصاحبه خواب ی رفتی ،بدا نکه او ش ص سرشناس ی مصاحبه نزد ش���خ برا ش ه م معلو م نشود ،همچنا ن در دلهر‌ه و دلشوره خواهد ماند!» ت نکرده و تا نتیجه‌ا راح ی نیاز داشتم! آ ن روز م ن چقدر به ای ن پشتگرم
س 1985 ل مار جمع ه او
ی فرودگاه ب اتومبی��� ل می‌گذاری م و راه ق عق آخری ن چمدا ن فریوزه دوس���ت م را ،در صندو
تو ی سای‌ه انداخته اس ت سنگین نی خانه و فرودگاه ،در اتومبی ل سکو می‌شویم .در فاصلۀ ب
ش را برگرداند‌ه است، یکه م ن متوجه نشو م‌گری‌ه می‌کند .صورت فریوزه آهسته‌آهست‌ه به طور
246
ک اقامت س از ی ت به ای ن دنیا!» فریوزه ،پ ب می‌گوید« :لعن بریو ن را نگاه می‌کند و زیر ل
ت ندارد ،ویل ش را دوس��� ی باز می‌گردد .مح ل زندگی‌ا چند ماهه در لوس‌آنجلس ،به دوب
ت و ماندگار شده‌اند. ش به آنجا پناه برده اس س از انقالب ،به اجبار همراه همسر چند سا ل پ
ی الزم ش نزد ما آمده بود ،چو ن به پزش���کا ن و مراقبت‌ها ی وض ع حم ل فرزند ف�ی�روزه برا
ش را در آغوش ک ماهها ت.کاوه ،فرزند ی ی نداش ی زیاد نظر مس���اعد ی در دوب بیمارستان ی‌کند ،از اینکه نه ش هست م خداحافظ ت چندی ن س���الها دارد .از اینکه باید از م نکه دوس���
ی‌کند و نه اینجا -که تع���داد زیاد ایرانیا ن به او ت زندگ ش اس��� می‌تواند در ایرا نکه وطن
ی است .می‌گوید« :نمی‌دان م چرا آد م باید ی می‌دهد -بماند ،عصبان ت بیشرت س امنی احسا
ی یا ت دار از هر چه به آ ن عالقه‌مند میش���ود و د ل می‌بندد جدا شود .آدم‌هایی راکه دوس ت می‌گرید یا انسان‌های بی‌رحم!» خدا از
ش تنها در س���الن یلکه به انتظ���ار پرواز هواپیمای ن او ،در حا س از رف�ت� در ف���رودگاه ،پ��� ی به خو د‌گرفت‌ه است. گ دیگر ی ما رن ت خداحافظی‌ها ایستاده‌ام ،فکر میکن م مدتهاس
ی امروز ،امید یل خداحافظی‌ها تو ی‌گذشته‌بیشرت شک ل به امید دیدار داش خداحافظی‌ها
ی این س میکن ی و به هرکه بدرود می‌گویی ،ح ی در خود ندارند .از هرکه جدا می‌شو دیدار
ش نشوی .شاید چون ت دیگر موف ق به دیدار ی و ممک ن اس تکه او را می‌بین آخری ن بار اس ت‌گام ف و در مس ری‌کدا م سرنوش ی‌کدا م هد هرکه از تو جدا می‌شود ،نمی‌داند دارد به‌سو
ی فال ن مأمور ادارۀ مهاجرت، ی ما د ر‌گرو مُ هر و امضا تکه دیدارها بر می‌دارد .سال‌هاس��� ت خارج‌ه و نت فالن‌مسئو ل وزار ن و نخواس یا س���فری و‌کاردار فال ن سفارتخانه ،یا خواس�ت�
ادار‌ۀ‌گذرنام‌ه است .نفری ن به سف‌ر‌ک‌ه هر چ‌ه‌کرد ا و‌کرد... س 1985 شنب ه 2مار
ب‌گرفت .نمی‌دان م‌گویندگان ت و قا ق زر نوش ی ور ی را رو ی فارس گاه باید ای ن ضرب‌المثل‌ها
ی در دل ی را بر زبا ن می‌آوردند ،چه احساس نی‌کلمات یکه چن ت نغز ،در آ ن لحظه‌ا ای ن جمال
ش -که ی مدد بگریم ،ا ز‌گوینده‌ا ت می‌دهد تا از ضرب‌المثل ی دس داش���تند .هر بار موقعیت نی زبان‌د ل را فهمیده است -سپاسگزار میشوم. چن
ی آ ن بسیار بجا می‌نماید :یکی ی دو ضرب‌المث ل مشابه داری مکه امروز هر دو در زبا ن فارس خ علی‌خا ن نمی‌بخشه ی مثا ل خا ن بخشید‌ه شی ش و دیگر آن‌گفت‌ۀ مشهو ر‌کاس���ۀ داغ‌تر از آ
247
است.
ی از واشینگنت ی بود .تازگ یکه د رگذشته مصد رکار ی از مردان ی نشستهای م با یک در میا ن جمع
ی داشته یکه در ای ن سفر با شاهزاد‌ۀ رضا پهلو ج آ ن و دیدار ت و از سفر خود ،نتای بازگشت‌ه اس
ش دارد به‌قدری یک���ه در پی ح‌کارهای ت خود و توضی ف می‌زند .در بیا ن نظریا ت حر اس���
ی صادر فرمودند» س���خن ت اوامر مؤکد ی می‌کند وآ ن چنا ن از ای نکه «اعلیحضر تندرو
ی به مشا م ای ن جنابان می‌ران دکه انسا ن متحری می‌ماند چه خرب است؟ قضیه چیست؟ چه بوی
یکه مدت‌ها بود یا از سر ش خود فرو رفته‌اند ؟کار تکه از نو در جلد سال‌های پی خورده اس ی به باد فراموشی‌سرپد‌ه بودند؟ س یا از بی‌اعتقاد تر
ی فریدمن ی با سند ی شاهزاد‌ه رضا پهلو ف می‌زند و م ن به فکر مصاحب‌ۀ تلویزیون او دارد حر
( )Sandy Friedmanخان م خربنگار ش���بک‌ۀ تلویزیون ی سی‌ان‌ا ن ( )CNNهستم .سؤا ل و ک ساعت یکه در طو ل ی ش شاهزاد‌ه رضا پهلو ت و همینطو ر‌کوش جواب‌ها به‌یاد م مانده اس
چ روی ت به خربنگار بقبوالند دارد به خواست‌ۀ مرد م رفتار می‌کند و به‌هی مصاحبه‌می‌خواس
ی میکر دکه هر چه ت ایرا ن پافشار ج و تخ ث تا ی د رکار نیست .وار دستور و فرمایش‌و امر
ی است ت و اگر طرفدار مشروط‌ۀ سلطنت ت مرد م‌کشورش‌بخواهند ،خواست‌ۀ او نیز هس اکثری
ت می‌کند نه حکومت. ی سخ ن می‌گوی د‌که‌در آ ن شاه سلطن از آ ن رژیم
ی‌کاسۀ خ علی‌خان‌ها یل شی تو تکه بخشید‌ه اس تکه خا ن مدتهاس ب اینجاس بله ،جال داغ‌تر از آش ،هنوز نمی‌بخشند.
م ن دور ه دیده نی بود م و حاال ی ام ل و به قو ل جامعه‌شناسا ن حاشیه‌نش ب انسان یا م ن در ایرا ِ‌ن قب ل از انقال
ی خود هر روز نقش ی شدم ،یا اینکه سایر ایرانی‌ها با ابتکارها و نوآوری‌ها پیشرفته و معاشرت
ی می‌گذارند. ی جدید به جامعه عرض‌ه می‌کنند و مرا متحری بر جا تازه‌ای‌می‌آفرینند و پدیده‌ا
ی غریبه و ناآش���نا بودم .از برکت ی به نا م دوره بهکل در هر دو حال ،م ن در ایرا ن با پدیده‌ا بو ب افتاد و ت ی از آسیا یکه آب‌ه‌ا‌کم س از چند ت ب‌ه‌کالیفرنیا -پ ب و مهاجر س���رانقال
ی با ای ن پیشنهاد خداپسندان‌ه سراغ ی و آشنای ی او ل خوابید -هرا ز‌گا‌ه دوست ی روزها تاب‌ها ک دوره بگذاریم!» م ن از همه جا بی‌خرب ،ای ن پیش���نهادها را ی بیا ی ما می‌آم دکه« :فالن
ح می‌خواست م.کمک م متوجه ت صاحب‌فکر -می‌شنید م و بعد توضی ی از نی نی ناآگاه -در ع
ی از دوستا ن و آشنایا نکه یک ی منظ مگروه ی‌گردهمای نت یعن ض از دور‌ه‌گذاش شد مکه غر
ی بود بسیار پسندیده ،بهویژه در آ ن دوران ک با یکدیگر دارند !که البته امر یا چند وج‌ه مشرت ت ریز و درشت. وانفس‌ا‌ک‌ه ما تشنۀ دیدار یکدیگر بودی م و خریدار اخبار و شایعا
ت‌کرد م و بانی ی شرک ی با ای ن پدیده ،بند‌ه در دوره‌های ف دو سا ل او ل آشنای باور بفرمایید ،ظر
ب می‌شو م.گاه هم ت و تعج ی آنها دچار حری نی امروز از یادآور ی شد مکه هم ایجاد دوره‌های
249
ی و د ر‌کنار آ ن مهمانا ن قد و ی تو در خانۀ فالن ت میفرست م و می‌پرسم« :ز ن حساب برخود لعن
ک ترا به فال ن دور‌ه‌کشاند‌ه بود؟» دردسرتا ن ندهم، ی ؟کدا م وج‌ه مشرت نیم‌قد چکار میکرد ت با غریبه و آشنا، ت و برخاس ی و نشس س از دو سا ل مطالعه و س‌ر‌کشید ن به هر در و خانه‌ا پ
ی هستم، ب در آمدم .البته نه به ای ن دلی لکه انسا ن باهوش س ویژ‌ۀ دوره از آ ک‌کارشنا بند‌ه ی
ی به دنیا آمده‌ام. تکه انسا ن فضو ل و نظاره‌گ‌ر‌کنجکاو خری! تنها به این‌عل
س و رایج ی موجود در لوس‌آنجل ف و چ م و خ م همۀ دوره‌ها هم‌اکن���و ن م ن به دایرۀ‌المعار
ت آ ن را برایتان ت تم ب بسم‌الله تا ی دار م و می‌توان م از بنی‌ایرانیا ن محرت م برون‌مرزی ،آشنای
ی بند‌ه توجه بفرمایید. ی و ای ن میدان ،به مقال‌ۀ پژوهش ک دارید؟ ای نگو بازگوکنم .ش ف دوره: تعری
ت و بدان‌گون‌ه‌که ی انسا ن همزبا ن و هموطن ،به قص د‌گذراند ن وق ی تعداد ی‌گردهمای دوره یعن
ح بدانند. ت‌کنندگا ن در دوره صال شرک ن دوره: تعداد شرکتکنندگا
ت نفر هم ع میش���ود تا حداکثر صد و بیس ج نفر ش���رو ج امروز از حداق ل پن ی رای دوره‌ها ت‌کنندگا ن دارد. یل و عالق‌ۀ شرک ت ما ی به توا ن و قدر می‌رسد .بستگ ل دوره: ن تشکی زما
ی صبحانه باش���د یا ف ناهار یا حت ی صر ی منظ م چند نفر‌ه برا ک‌گردهمای دوره می‌تواند ی ت‌کنندگا ن دارد. ی شرک ی به میزا ن مشغل‌ه و‌گرفتار ی شبانه ،عصران‌ه و نیمروزی .بستگ دوره‌ها ی تشکی چگونگ ل دوره:
ی جداگان‌ه تشکی ل می‌شود. ف و با چند تقسیم‌بند ی مختل دوره به صورتها ط باشد. •او ل -دوره می‌تواند زنانه ،مردان‌ه یا مختل
ی (ناهار و ش���ام) یا بدو ن غذای ی اصل ف غذا •دو م -دوره می‌توان���د همراه با صر
یکه در ی و خوردنی‌های س از شام) باشد .نوشیدن ی و شریینی ،عصران‌ه و پ ی (چا اصل
یکه دوره به خاطر آ ن تشکیل ی دارد به هدف ف می‌شود بستگ ف مصر ی مختل دوره‌ها شده است.
•سو م -دوره می‌تواند منظ م باشد و به طور هفتگی ،دو هفته یکبار یا ماهان‌ه تشکیل
ی او ل ماه ،چهارشنبه‌های ی (مث ل سه‌شنبه‌ها ،پنج‌شنبه‌ها ،روزها شود و هر باردر روز معین ت‌کنندگا ن برگزار آخر ماه و )...برقرارش���ود یا اینکه به‌طور نامنظ م و بنا به تواف ق شرک
250
یل در ص می‌شود ،و ی آینده مشخ خ‌گردهمای ی منظ م هر بار روز و تاری شود .در دوره‌ها
خ‌گردهمایی ت دوستا ن را به وسیل‌ۀ تلف ن از تاری ف اس ی نامنظ م مهماندار موظ دوره‌ها آگاه سازد.
ج از خانه تشکی ل شود .اگر در ت‌کنندگا ن یا خار •چهار م -دوره می‌تواند در خانۀ شرک
نی حرف س با توجه به اول ی‌کار را ساد‌ه می‌کند و ه‌ر‌ک ک نظ م الفبای خانه‌ها باشد ،ی
ی باید فراخوا ن را انجا م دهد .اگر ت و‌ک ت اوس نا م خانوادگی‌اش‌می‌داند چه موق ع نوب
ت‌کنندگا ن پو ل میز را ج از خانه تشکیل‌شود باز دو صور دوره در خار ت دارد :یا شرک ج می‌شود. ک نفر مادر خر ی می‌پردازند و یا اینکه هر بار ی دانگ
ک‌گردهمایی نی باشد یا ی نی و رنگ ی و سنگ ی جد ک‌گردهمای •پنج م -دوره می‌تواند ی
ی دوره‌ها حتی ی اول ،در برخ گ و فنگ .در دسته‌بند ی شیله‌پیل‌ه و بی‌دن یوب خودمان
ت‌کنندگا ن ه م می‌رسد تا هیچ‌کس ی شرک ی نوشته میش���ود و به امضا اساسنام‌ۀ‌کتب
ی دوم ،در واق ع قضیه خودمانی ی عدو ل نکند .در دس���ته‌بند از دس���تورالعم ل همگان ت‌کنندگا ن زیاد در قید و بند ت می‌کند و شرک ش خواس��� ی دل س ه‌ر‌کار اس���ت .ه‌ر‌ک محدودیت‌ها و چارچوب‌ها نیستند.
ع دوره: انوا
ت است، ی انسان‌ها متفاو ی دارد .به هما ن انداز‌ه‌ک‌ه سلیقه‌ها و خواستها ع زیاد دوره انوا ی تشکی ل شود. دوره هم‌می‌تواند به دالی ل مختلف
ک ای ن دوره‌ها سیگار ی الینف ی از اجزا •دورۀ قمار -اع م از ورق ،تخته ،لوتو و ...یک است .البته‌ای ن دوره می‌تواند دورۀ قمار زنانه باش دکه معمو ً ال روزها تشکی ل می‌شود ت و زما ن ندارد. ط‌ک‌ه دیگر وق ت و یا دورۀ قمار مختل یا دورۀ قمار مردان‌ه‌که‌شب‌هاس
ک‌کاس���ه می‌کنند یل را ی ت‌کنندگا ن پو ب -در ای ن دوره‌ها ،ش���رک •دورۀ ب���ز ن و بکو
ک ب���ود ن دی.جی ).D.J( .دعوت ت ش���ی کگروه نوازند‌ه و خواننده یا در صور وی می‌کنند و بعد می‌زنند ومی‌خوانند و می‌رقصند و صفا می‌کنند .در ای ن دوره‌ها مشروب
ی می‌کند. ی را باز ش مهم نق
ن ی زیاد امکا ت‌گرفتار ی -در ای ن دوره افراد خانواد‌ۀ‌گسرتد‌ه‌ک‌ه به عل •دورۀ خانوادگ ی را با ه م و د ر‌کنار ی می‌یابند تا س���اعات دی���دار زود به زود همدیگر را ندارند فرصت
ی نکشد از سالم‌ترین ی خانوادگ یکدیگر باشند .ناگفته‌نمان دکه اگر ای ن دوره به دعواها
251
تکه بچهها را در آ ن راه می‌دهند. ی اس ت و شاید تنها دوره‌ا ع دوره‌هاس نو
ی محرتمان‌ه از یکدیگر و ت‌کنند‌ه با فاصله‌ا •دورۀ روشنفکرانه -در ای ن دوره ،افراد شرک
ث و صحبت ت مهمانا ن و میزبانشا ن به بح ب و احرتا م‌گرد ه م می‌آیند .بیشرت اوقا با اد
ی داغ ت سیاسی ،تجزی‌ه و تحلی ل رویدادها وگاه شعرخوانی ،رد و بد ل‌کرد ن اطالعا ع و خشوع ت خضو ف عقیده‌ها و سلیقه‌ها ،در نهای هفته و از ای ن قبی ل می‌گذرد.اختال و متمدنانه ،ابراز می‌شود و مهمانا ن همان‌گون‌ه‌ک‌ه شست‌ه و رفته آمده‌اند ،شست‌ه و رفته
برمی‌گردند.
ی من ی آگاه ت شرمندگ ی و اس���تفاد‌ه از سایر مواد مخدر -با نهای •دورۀ تریاک‌کش
ت فراوا ن از مواد مذکور، س و وحش��� چ اس���ت .چو ن تر ع دوره‌ها هی در مورد ای ن نو
تو ی ش���ده اس���ت .در ای��� ن زمینه ،اطالعا ی دربار‌ۀ ای ن یک ی ی‌ا‌کنجکاو مان ع ردیاب ف بزنند را، ش حر ت می‌کنند و آماده‌اند در مورد یکه در ای ن دوره‌ها شرک یکسان آگاه
ی‌گرا ن خریدارم. به بها
یکه در این ی از مضحک‌تری ن دوره‌هاس���ت .چو ن افراد •دورۀ همس���ایه‌ها -ای ن یک ی جز همس���ای‌ه بود ن یا هم‌مح ل بود ن ندارند. چ وج‌ه مش�ت�رک دور‌ه‌گرد هم‌می‌آیند هی ف،کسالتبار و بی‌سرانجا م هستند. ای ن‌گردهمایی‌ها بیشرت بدو ن هد
ش از همجنس���ا ن خود م بای���د بگوی مکه این ی -با پوز •دورۀ ف���ا ل قهوه ی���ا فالگری
ص به بانوا ن خانه‌دار دارد و صبح‌ها ش مامانی ،بیشرت اختصا ی خیلی‌تی‌تی وقت‌گذران
در فاصلۀ صبحانه و ناهار یاعصرها در فاصلۀ ناهار و شا م تشکی ل می‌شود .فا ل قهوه را
ت می‌کنند و تک‌تک ی را دعو ی فالگری ی ه م بانو یا آقا ی از خانم‌ها می‌گرید،گاه یک به او پو ل می‌دهند تا طالعشا ن را بازگ و‌کند.
ی از ای ن دوره‌ها نرفته باشد،کلی س به یک ی -ه‌ر‌ک •دورۀ قمپز درکرد ن و چش م و همچشم
ی صاحبخانه ،به قصد فخرفروشی ف داده است .در ای ن دوره‌ها ،خان م و آقا خنده‌ا ز‌ک
ی دایر‌ه می‌ریزند: ت دارند رو ش هر چه راکه در قدر ت خوی ی و ثرو ش دارای و نمای���
از در و دیوار و مبلما ن و لباس‌خان م و آق‌ا‌گرفت‌ه تا میز میو‌ه و پیش‌غذا و دسر و شا م و
ی‌گنجه‌ها پنهان ی تو ی عاد ف و تزئینات‌ک‌ه در روزها ی از ظرو تعدا د‌گارسن‌ها .بسیار ی میز قرار می‌گریند .از ویژگی‌های هستند ،در ای ن روز در می‌آیند ،سابید‌ه می‌شوند و رو
ک‌گا م جلوتر ی باید از میزبا ن بار قبل ،ی تکه هر میزبان ع‌گردهمایی‌ها ای ن اس ای ن نو
252
ک قمپز بیش�ت�ر د رکرده باش���د .مث ً ی میز خود را ال اگر آ ن خان م رو رفته باش���د و یا ی
ش سازد و اگر آ ن آقا نی‌کرد‌ه باش���د ،ای ن خان م بای د‌گ ل ارکید‌ه را جایگزین ب‌ا‌گ ل رز تزئ
ک بارم ن ( )Barmanه م به آن ت را بهکا رگرفته باش���د ،ای ن آقا باید ی ک پیشخدم ی ت پذیرایی ت بود ن خانه و امکانا ی فراوا ن از بی‌قابلی بیفزاید .بعد ه م هر دو با فروتن
ی چکار ی دلش���ا ن نباش��� دکه بار دیگر ،سوم نی حا ل د ل تو ش‌گالی‌ه‌کنند و در ع خوی خواه د‌کر دکه اینها یادشا ن نبوده است.
ل تشکیل‌دهند ۀ دوره: عوام
ی شک ل بگرید و دوا م داشته باشد ،به چند عام ل نیاز دارد. ی اینکه هر دوره‌ا برا
ی از اصو ل مقدس ی ی‌ا‌کج‌رو ش جم ع باشد و هرگونه زیاده‌رو •ناظ م -ناظ م باید حواس دوره را به میزبا ن و یا مهمانا ن تذکر دهد .مث ً ک دورۀ شام ،تنها ت در ی ال اگر قرار اس ت او ل سر میز غذا برود و به خان م و ف اس ع غذا پخته‌ش���ود ،ناظ م دوره موظ ک نو ی
ی ه م ناظم ی دو م یا سو م را از سر میز بردارند.گاه ی صاحبخانه تذکر بده دکه غذا آقا یل دارند از زیر دوره داد ن طفره تو یکه نوبتشا ن رسیده اس ت به آقا یا خانم ف اس موظ
ت‌کنندگا ن دوره ،ه م ناظ م را ت و جر نزنند .شرک ت آنهاس ی‌کن دکه نوب می‌روند یادآور
ت دارند و ه م از او می‌ترسند و دلگریند. دوس
ت‌کنندگا ن باید نقش ی از ش���رک ی اینکه تواز ن دوره به ه م نخورد ،یک ی -برا •میانج
ی‌کند، ی جلوگری ی لفظ ف‌کند .از تندروی‌ها ی و س���وءتفاهم‌ها را برطر ی را باز میانج ی ناظ م را ه م داشته باش دکه ث دو نفر را بگرید یا مان ع آ ن بش���ود ،هوا میا ن جر و بح
ی به میخ‌بکوبد. ی به نع ل زد ای ن یک هرگاه آ ن یک
ف میزنی م و یا ی دور ه م می‌نش���ینی م یا هم���ه با ه م حر •میدان‌دار -ما ایرانی‌ها وقت ی سر به نشانۀ ح و تکان‌ها ی ملی ت مطل ق برجلس‌ه حاک م می‌شود .تنها لبخندها سکو ی سین‌ه‌گذارد ن به نشانۀ اخالص ،رد و بد ل می‌شود .وظیفۀ ت رو ی و دس��� احوالرپس
ک شایعه، ک بحث ،تکرار ی تکه در ای ن قبی ل موارد با آغاز ی میدان‌دار دوره ای ن اس ک بیندازد. ی غلط ت را بشکند و جلسه را رو ک لطیف‌ه سکو فی تعری
ج دوره: ی رای بحثها
ی غذایی. ی و رژیم‌ها ی و چاق ث الغر 1 .1بح
ی در پید‌ا‌کرد ن سر نخ ی در ایرا ن و امریکا و سع ی سیاس ت از آخری ن رویدادها 2 .2صحب
253
قضایا.
ی بازار. ط با اقتصاد یا رون ق و‌کساد 3 .3بحث‌هایی در ارتبا ت از جوانا ن و مسائ ل آنها. 4 .4گل‌ه و شکای ت از پریها و مسائ ل آنان. 5 .5گل‌ه و شکای
نت غذا و شریینی. 6 .6رد و بد ل‌کرد ن دستور پخ
تو نت ویزا،گرین‌کارت ،تابعیت ،السو ی‌گرف ی در مورد چگونگ ی حقوق 7 .7راهنمایی‌ها از ای ن قبیل.
ط با بیم‌ۀ درمانی. ی و مسائ ل آنها در ارتبا ب از پزشکا ن ایران ف و تکذی 8 .8تعری
ی »که از همه پرطرفدارتر و هیجان‌برانگیزتر است ث شریی ن «غیبت» و «شایعه‌پرداز 9 .9بح ی به‌شمار می‌رود. ی میهمان و چاشن
ش چند سا ل عمر خود ی‌گردآوری‌ا ی -که برا س از خواند ن ای ن مقال‌ۀ پژوهش��� امیدوار م پ ش را آزموده‌ا م و هم ش‌گذرانده‌ا م و ه م نوش ش وگاه ناخو ف‌گا‌ه خو ی مختل را در دوره‌ها
ی مرا دستک م نگریید و از اینکه خود را انسا ن دوره‌دیده‌ای ص و آگاه ش را -تخص نیش میدان م پر مدعایم‌نخوانید.
س 1985 دوشنب ه 11مار
صندیل‌ا م را پیدا میکن م -
س 1985 یکشنبه 10مار
کت م را میکن م،کیف م را جابه‌جا میکن م،کمربند ایمنی
ک سفرکوتاه س از ی را می‌بندم‌و منتظر می‌مان م تا هواپیما به پرواز درآید .از واشینگنت ،پ
ی برداشتها م تا در راه بخوانم ،حوصله س باز میگرد م.کتاب ت ساعته‌ب‌ه لوس‌آنجل چه ل و هش ح می‌ده م و تصمی م میگری م همزما ن با پرواز ای ن پرند‌ۀ آهننی ت بگریم.ترجی ندار م آ ن را دس
یکه خلبا ن هواپیما غول‌پیکر ،ب‌ه‌کبوتر سبکبال‌خیال م نیز پر پرواز بده م و فک‌ر‌کنم .تا زمان
نیکه هواپیما یل هم ت هنوز امکا ن فک‌ر‌کرد ن نیست .و اجاز‌ۀ با ز‌کرد ن‌کمربندها را نداده‌اس
ی خود قرار می‌گرید ،از پنجره بریو ن را نگاه میکن م و از به یاد آوردن ط هوای در مس�ی�ر خ
س خشنودی ت ایاالت‌متحد‌ه‌گذراند م چندا ن احسا یکه در پایتخ ت و لحظات ی ساعا بعض ت نمی‌کنم. و رضای
یکه سالها در ی رادیو و تلویزیو ن و‌کسان ی حرفها در واشینگنت ،شمار روزنامه‌نگارا ن و بچهها
254
ف لوس‌آنجلس ،در یل برخال س است .و ای ن‌کار استخوا ن خور د‌کرده‌اند بیشرت از لوس‌آنجل
یکه در لوس‌آنجلس ک یا دو برنامۀ تلویزیون ی نیست .ی ی خرب ی مطبوعات آنجا از فعالیت‌ها نت منتشر نمی‌شود و رادیویی ی در واشینگ ساخته می‌شود ،در آنجا تکرار می‌گردد ،روزنامه‌ا
یل بازار شایعات، ج ا ز‌کشور است) .و ی خار ی امریک‌ا‌ک‌ه برا ی صدا ه م ندارند(البته به‌استثنا ی شهر خودما ن است .ظرف نی‌گرم ی به هم ی و دشمن رقابت ،چش م و همچش���می ،بدگوی
ی تلف ن میکن م و دو سه نفرشا ن را ی قدیم ت ساعت ،به چند ت ن از بچهها ای ن چه ل و هش
ت متأثر میشوم ،چون آنها را پراکنده‌تر و سردرگم‌تر از لوس‌آنجلس‌نشینان می‌بین م و سخ
ی را ی ای ن یک ی را از آ ن یکی ،شایع‌ۀ دعوا ی این‌یک ت بدگوی ف ای ن مد می‌بینم .آنقدر ظر
ی دید مکه ی را برای‌سر درآورد ن ا ز‌کار دیگر ی شدید ای ن یک ی ش���نید م و‌کنجکاو با دیگر متحری مانده‌ام.
ی امریکا با لحنی ی ش���رق ف و‌گفت ،س���اکنا ن‌کرانه‌ها س از ای ن همه حر ب اینکه پ جال���
ب است ،همه‌اش ی خرا س وض ع ایرانی‌ها خیل پرشماتت‌می‌گویند« :شنیدی م در لوس‌آنجل
ی میکنن دکه« :باید ی فیلسوف‌مآبان‌ه یادآور س با ادای ی همدیگر شایعه‌می‌سازند!» سپ برا
تکه شما می‌کنید؟!» ت بود .این‌کارها چیس ت مملک به فکر نجا
ش‌کرده‌اند. ی فرامو نت از دیگرا ن هستن دکه خودشا ن را بهکل طفلک‌ها آ ن قدر به فکر ایرا د‌گرف ب تکفریشا ن برانند! خدا را شکرکه ما لوس‌آنجلس‌نشینا ن هستی م تا همه ما را به چو س 1985 سهشنب ه 12مار
ش از سایرین ت ناخواسته،کدا مگروه بی ی و مهاجر اگر از م ن برپس���ی دکه در ای ن جابه‌جای
ی نش���ا ن داده‌اند خواه م‌گفت« :زنا ن ایرانی ،به ویژه آنهاکه قب ل از درخشیده‌اند و توانای
ج از خانه اشتغا ل نداشتند ».آفری ن به ای ن زنا نکه چه انقالب‌خانه‌دار بودند و بهکار خار
جانان‌هدرخشیدند!
ی بسیار ی به‌دلی ل جا زد ن و عقب‌نش���ین ش غریمنتظر‌ۀ آقایان ،یعن زنا ن ایرانی ،بهدنبا ل واکن
ت را نادید‌ه بگرید ی ای ن واقعی ی میکنن د‌کارستان .اگ‌ر‌کس��� محرتمان‌ۀ ایش���ان ،دارن دکار
یکرده است. بی‌انصاف
ی خانواده ،ای ن فرماندها ن چند س���تار‌ه و چند قپ‌ه و این مردا ن ایرانی ،ای ن ناخدایا ن‌کش���ت
ت ()Samsonite ف سامسونای پ‌کی ی صبح‌ها با اهن‌و تل ت -که وقت ج و تخ حکام‌بی‌تا
255
ح خیرب می‌کنند -در ی دارند فت ت می‌گرفتند و سرکار می‌رفتند فکر میکرد خود را به دس
ت و شلوار سورمه‌ای ت و‌ک اثر تغیری و تحوالت‌اخری ،یکبار‌ه بی‌پاگو ن شدند.کیفشا ن،کراوا ت رفت .همه ی همه چیزشا ن از دس یل و میزشا ن ر‌ا‌ک‌ه‌گرفتند،گوی ی و صند اداریشا ن و منش
یکه ت هیکل س و درش ی لو ب شدند و قیاف‌ۀ واقعیشا ن نمایا ن شد :بچهها خآ ناگها ن مث ل ی
ی خودشان نی می‌کوبند و اسباب‌باز ب به زم ض‌کرده‌اند و پایشان‌را مرت ت بغ ش سا ل اس ش ت و مقام)... یل و منشی‌و راننده و پس ی هما ن میز و صند را می‌خواهند (یعن
ی در ف ای ن‌کشت یل تکلی ک شده‌اند .و ی شبی‌ه‌کلم‌ۀ‌کم اگر به قیاف‌ۀ آقایا ن دقی ق شوی ،همگ
ت بگرید ی باید سکا ن آ ن را به دس ی خانواده چیست؟ باالخر‌ه‌کس ی‌کشت ق شدن ،یعن حا ل غر ی مانده‌اند .خدا را شکرکه ت بر جا ت و مبهو یا نه؟ آقایا نکه -خدا حفظش���ا نکند -ما
یکه قرن‌ها مورد ت‌گرفته‌اند .زنان ی را به دس خانم‌ها وارد میدا ن عم ل ش���ده‌اند و فرمانده
ت خانواده را به عهد‌ه‌گرفته‌اند نی هدای تحقری بودند و نامشا ن نانخور اضافی‌بود ،وظیفۀ سنگ ی مردشا ن شتافته‌اند. و به یار
ی سر بزنید ،خان م خانه‌دار ساب ق را می‌بینی دکه به ب و مغازه و دفرت امروز ،اگر به هر مح ل‌کس
ی آ ن مشغو ل است :صندوقداری می‌کند ،خرید می‌کند ،فروشنده شده رت ق و فت ق امور داخل
ت و -بدو ن آنکه‌ندانسنت ت و حسابدار شده اس ی و تایپیس اس���ت ،راننده شده است ،منش ش دردسر ص برای نت تخص زبا ن یا نداش کارها را راه می‌اندازد .از آ نگروه زنانی‌ک هی باشد ی به ی مشغو ل شده‌اند تا نان ی و آرایشگر ی و خیاط ی و آشپز ی خود به شریینی‌پز در خانه‌ها سفره‌بیاورند ،هر چه بگوی مک م‌گفته‌ام.
ح شده‌اند و نمی‌دانند چکا ر‌کنند یکه مردها ،ای ن فرماندها ن میدا ن رزم ،خل ع سال در شرایط ی با درآم دک م مشغولند. ت‌کارگر ی سخ س شرم ،ب‌ه‌کارها زنان ،هشیار و صبور و بدو ن احسا
س می‌روند، س در ش هستند ،زنا ن ب‌ه‌کال ت‌گذشت‌ۀ خوی یلکه مردا ن هنوز سوگوار عز در حا
ی وارد می‌شوند و خالصه ب‌ا‌کوششی ی بانک ی یاد می‌گریند ،به چ م و خ م‌کارها انگلیس���
ط دمساز می‌شوند .شنیده‌ا م در ایرا ن نیز ،زنا ن دگرگونیها را بهرت از مردان اعجاب‌آور با محی
نت را یافته‌اند و در را ه ت می‌بینند ،خویش ش از آنا ن آزار و اذی یکه بی ب آورده‌اند و باوجود تا
ت را آغا ز‌کرده‌اند. ی سخ بهبود وض ع خود مبارزه‌ا
شو نی سخت‌کو ت زنا ن ایرانی .در ای ن دیار غربت ،وجود انسانهایی ای ن چن آفری ن به هم
بردبار افتخارآفری ن است.
256
س 1985 چهارشنب ه 13مار
س و مشاور خانوادۀ پنجاه سال‌ۀ ایتالیایی‌تبار جوزپ‌ه جیوردانو ( )Jozepe Giordanoروانشنا
ت زیاد و پژوهش س از مطالعا ش به امریکا آمده‌اند ،پ ک،که سه نس ل‌گذشته‌ا ساک ن نیویور تکه ی اعال م‌کرد« :بس���یار مه م اس ی و نژاد ی قومی ،مذهب ی و مس���ائ ل اقلیت‌ها در زندگ
ظ‌کنند و ی خود را حف ی و مذهب ی و نژاد ت و بنیاد قوم ی ای ن‌کشور اصالت ،هوی اقلیت‌ها
ت دارند آگاه شوند ».دکرت جیوردانو به اقلیت‌ها یکه در دس ی واال از ارزش‌ها ی ای ن‌گوهر
می‌گوید« :توما ت در اش���تباه بود ،شما باید از نو به س وولف( )ThomasWoolfس���خ ت بود ن و ایمان ت اقلی ش خانواده بازگردید و به خانه‌هایتا ن نظم‌بدهید ».او معتقد اس آغو
نی سنت‌ها یکه انسا ن بتواند ب ت روا ن مفید است ،به‌شرط ی سالم نت به ای ن ویژگی ،برا داش ت و مؤثر است ،فرق یکه انجا م دادنش���ا ن مثب یکه قاب ل اجرا نیس���تند و آنهای و ارزش‌های
ی قومی ت به اقلیت‌ها ی بهویژه غربیان ،نسب بگذارد .به نظر ای ن پژوهش���گر ،جوام ع امروز
نی می‌سازن دکه ت به آنچه هستند آنقدر بدب ی رفتار می‌کنند و آنا ن را نسب ی بهگونها و نژاد
ی به اعتقاد ای ن پژوهشگر، ت خود را انکا ر‌کنند .مقصر اصل ح می‌دهند هوی ای نگروه ترجی تکه ای ن رسانه‌ها به خورد مرد م می‌دهند .به همنی ی میزبا ن و پیام‌هایی اس رسانه‌های‌همگان
ی خود به ی می‌کنند از سنت‌ها و ارزش‌ها ی سع ی و مذهب ی و نژاد ت قوم ی اقلی دلی ل‌گروه‌ها ت دور و در نتیجه ،سرخورده ،سرگشت‌ه و بی‌ریش‌ه شوند. سرع
یکه در ی‌کانو ن خانواده -چیز ت‌گرما س از سالها -به اهمی سکه خود -پ ای ن روانش���نا
نت آ ن اس���ت ،به ی برده و در صدد یاف ک اص ل انکارناپذیر اس���ت -پ یی گ ایتالیای فرهن ی خود ی و نژاد ی و قوم ی مل دیگرا ن توصیه‌می‌کند« :اگر هنوز راه مرا نرفته‌اید و ارزش‌ها
ی بچسبید .نمی‌دانید ت به دور نریخته‌اید ،آنها را دو دست گ شد ن با جماع را به خاطر همرن
ی است». ت وصف‌ناپذیر س و قدر گ و چه اعتماد به‌نف چه تکیهگاه بزر
ی بودن تکه اگر فرزندشا ن ایران ی اس ی شنیدن ی آ ن پدر و مادرهای سخنا ن ای ن پژوهشگر ،برا شگرفته یکه پی ت بود ن خود شرمسار است ،او را در راه ش را پنها ن می‌کند یا از اقلی خوی ش و آیندۀ ی خوی ی به زندگ ت تش���وی ق می‌کنند و نمی‌دانند با ای ن‌کار خود ،چه لطمه‌ا اس
فرزندشا ن می‌زنند.
257
س 1985 پنج‌شنب ه 14مار
ی را ی را ندارم .با عجل‌ه‌گوش گ می‌زند .انتظا ر‌کس��� ح است ،تلف ن زن ت صب ت هف س���اع
ی از آشنایانم. ت -یک ی نگرا ن سیما اس برمی‌دارم ،صدا
ت است؟» می‌پرسد« :شنیده‌ا م شما ل تهرا ن را بمبارا نکردهاند ،درس نی است .چطور مگر؟» می‌گویم« :بله خرب چن
ش آمده ی سر ف الهی‌ه اس���ت؟ می‌ترس م بالی ی خانه‌ا م اطرا ب می‌دهد« :مگر نمی‌دان جوا
باشد!»
ت در تهرا ن است؟» ی از افراد خانواده‌ا م ن ه م نگرا ن می‌شو م و می‌پرسم« :س‌ر‌کی؟ مگ‌ر‌کس
ی س���اختنش ی چقدر برا ب می‌ده���د« :نه بابا ،خود خان���ها م را می‌گویم! نمی‌دان ج���وا
ش را ب���ا خو ن جگر ی آجرها و س���نگ‌های ی یک��� ت‌کش���یدم ،دو س���ا ل تم���ام ،یک زحم رویه م‌گذاشتم»...
ش ریخته باشند وارفته‌ام ب سرد روی ک سط ل آ یکه ی ف می‌زند و م ن مث ل‌کس سیما دارد حر
نی و زار بگریم: ی تلف ن را بگذار م زم ش را نمی‌فهمم .دل م می‌خواه د‌گوش و بقیۀ حرفهای
ش چند آجر برتر از جان یکه در آ ن ارز ب���ه حا ل خودم،به حا ل او ،به حا ل همه ،به روزگار ک انسا ن یا انسان‌ها شده است .به نظر میآید سیما اص ً ال نمی‌داند بمب ،افزو ن بر آنکه ی یکه از تلفات ی را ه م بکشد.گویا ارقا م و اعداد ب می‌کند ،می‌تواند انسان ی را خرا ساختمان ی از ای ن جگرگوشگان، ی ندارد و نمی‌تواند بفهم دکه تنها یک ش معنای گ می‌شنود برای جن ی و سرمای‌ۀ موجودی ی و هست شانزده ،هفده ،هجده سال‌ه‌ک‌ه در خو ن خود می‌غلتند تما م زندگ
یکه ت به حا ل آنهای ت فاجعه را حس‌نمی‌کند .می‌پرسم« :دل به نا م مادر یا پدر هستند .عظم ب‌کشت‌ه می‌شوند نمی‌سوزد؟» در زیر آوار و بم
ب نکنند!» ت تا! می‌خواستند انقال نی دارد .می‌گوید« :چشمشا ن هش ب را در آست جوا
ی مجازات ی عده‌ا یکه ما انسان‌ه‌ا‌گا‌ه چقدر بی‌رح م می‌شویم .امثا ل سیم‌ا‌ک م نیستند .وقت وا
ی دیگر می‌توانند ک قات ل و جنایتکار ،زیر سؤا ل می‌برند ،چگونه عده‌ا یی ی برا اعدا م را ،حت ی نشا ن دهند؟ نی واکنش در مقاب ل آ ن‌کشتارها چن س 1985 جمع ه 15مار
ی هسا‌ه ( )Hessahهمسر شاهزاد‌ه عبدالله اب ن عبدالعزیز ولیعهد ک پیشنهاد از سو اخری ًا ی
258
ی و پیچیده‌ای ث طوالن عربستا ن سعودی ،در مورد اینکه زنا ن ح ق‌کا ر‌کرد ن دارند ،آغازگر بح
ی چیست؟ ی ز ن در جامعۀ اسالم ش واقع ث بر سر اینکه نق در ای ن‌کش���ور شده است :بح
ک مرد غریبه ف زد ن با ی ی ندارند ،ح ق حر در عربس���تان‌سعودی ،زنا ن هنوز اجاز‌ۀ رانندگ
ی ش زنا ن دارا ب هستند و شیوۀ آموز ی از آنا ن هنوز زیر چادر و حجا را ندارند ،تعدا د‌کثری
ی تنها می‌تواند مشاغلی ویژگی‌ها و تفاوت‌هایی‌است .زن ،در جامعۀ امروز عربستا ن سعود
ی بانک‌های ی در فروشگاه‌ها و‌کارمند س دخرتانه ،فروشنگ ی مدار چو ن پرستاری ،آموزگار ط زنا ن خارجی ی خارجی ،فق ص زنا ن را داشته باشد .در سفارتخانه‌ها و شرکت‌ها مخصو اجاز‌ۀ‌کا ر‌کرد ن با مردا ن را دارند.
ک روزنامۀ ی با ی ی به نظر می‌رسد ،در مصاحبه‌ا ش بسیار انقالب شاهزاد‌ه خان مکه حرفهای
تکه آنها ت مث ل ای ن اس محلی‌گفت‌ه اس���ت« :اگر ح ق‌کا ر‌کرد ن به زنا ن داده نشود ،درس محکو م به اعدا م ش���ده‌اند ».در حا ل حاضر در روزنامه‌ها ،در رادیو و تلویزیو ن عربستان،
ث روز است. ی پژوهشی ،سخنا ن شاهزاد‌ه خان م داغ‌تری ن بح در دانش���گاه‌ها و مراکز علم
ت مقابله ی زنا ن هموط ن خود ،به‌شد ج فزایند‌ۀ آزادیخواه مردا ن عربستا ن سعودی ،با این‌مو ف می‌دهند. می‌کنند و نظر مخال
یکه تحصیلکرد‌ۀ دانشگا‌ه‌کلرادو ()University of Colorado ک ز ن آموزگار س���عود ی
ی زنان ،د ر‌کشورهای نی محدودیت‌هایی برا ی چن ی می‌گوید« :برقرار اس���ت‌در مصاحبه‌ا ی دارد .در ی و اقتصاد یکه ن فرهنگ ی و با تکیه‌ب‌ه اصو ل مذهبی ،در واق ع ریشه‌ها اسالم
ش مردا ن‌کار می‌کرده‌اند ص در دهکده‌ها و مزارع ،دوشادو تما م ای ن‌کشورها ،زنان ،به‌خصو
ب هرگ‌ز‌کا ر‌کرد ن زنا ن را د ر‌کنار مردان ش حیوانات‌مشغو ل بوده‌اند .بنابرای ن مذه و یا به پرور ی نظری آ ن را می‌ترساند ،حضور ی و‌کشورها من ع نکرده است .آنچه مردا ن عربستا ن سعود
ت مردساالری، ف سن ی است .اینها می‌ترسند نتوانند برخال ی جدید در میدان‌اقتصاد رقبا ظ‌کنند». تصویر خود را به عنوا ن جنس‌او ل حف
یکه بر زنان ت و پاگری ی دس ی هم ،با تما م فشارها تکه در عربستا ن سعود نی پیداس ای ن چن
ی از همنوعانشان وارد می‌آورند ،زنا ن آزادیخواه سر بلن د‌کرده‌اند .اگر ای ن زنان ،مث ل بسیار
د رکشور همجوار خود ایران ،اشتباه نکنند ،شاید بتوانند از ای ن میدا ن مبارزه سرافراز بریون آیند.
259
س 1985 شنب ه 16مار
ک دیده‌ام :باید به دیدار نمایشگاه نقاشی ی خود تدار ی برا ح برنامۀ مفص ل و فشرده‌ا از صب ت‌کنم گ شرک ت جن ی بروم ،در تظاهرا ط حیدر ی و نمایشگاه خ یل سوسن‌آباد استاد جال
ی ساخت‌ۀ ابراهی م‌گلستا ن و با شرکت ج در‌ۀ جن ی ماند به دیدار فیل م اسرا ر‌گن و اگر زمانی‌باق
پرویز صیاد بروم .ساع ش برنامه ،دیدار از نی بخ ج میشوم .اول ت 3بعدازظهر از خانه خار
ی مینیاتور مدر ن ایران .نمایشگاه ،دعوتی ی است ،استاد بی‌همتا یل سوسن‌آباد نمایشگاه جال
ی آرا م و دور از ت به ضیافت‌چشم‌ها .در حدود هفتاد تابلو از آثار سوسن‌آبادی ،در محیط اس
تو ش‌گذاشت‌ه شده است .ای ن همه هرن و ظراف ج سایر نمایشگاه‌ها ،به نمای ی رای سر و صدا
ت نقطه‌پردازی‌ها ،غ م و اندیشۀ ی رنگ‌ها ،ظراف ی است :آمیختگ ی و ستودن ذوق ،باورنکردن
ی توصیف‌ناپذیر برای ط و صبور ی استادان‌ۀ خطو پنها ن در چشم‌ها،کشیدگی‌ها و‌گردش‌ها ی برای ب می‌کنند .ای ن دیدار آغاز خوب یکه ترا در مقابل‌خود میخکو ش شاهکارهای آفرین
غ هر ی شده در آنجا می‌مانم ،دو بار و سه بار سرا ش از زما ن پیش‌بین بعدازظهر شنب‌ه است .بی ی‌گسرتده‌تر ش میدان ی عرض‌ۀ‌کارهای ی می‌رو م و از ته د ل آرزو میکن م ای ن هرنمند برا تابلوی ی بیابد. ح جهان و در سط
ی بسته ی می‌رس م و با درها ی حیدر ی عل ج بعد از ظهر به نمایشگاه خطاط ک پن ت نزدی ساع
نی بو دکه ت را اشتبا‌ه‌کرده‌ام ،تصور م چن مواجه میشوم .از برنامۀ دو م بازمانده‌ا م چو ن ساع ت به ب ادامه دارد .ای ن برنامه را به فردا موکو ل میکن م و به سرع ت ُن‌ه ش نمایشگاه تا ساع ل ( )Federal Buildingمی‌رانم .در بولــوار ویلــشری (Wilshire ی س���اختما ن فــدرا سو
ی در شمال ک دسته ایران غ می‌یابم .ی ی خیابا ن را شلو ت فرمان‌هست مکه دو سو )Blvdپش
خ و شانه ی یکدیگر شا ف بسته‌اند و برا ی ه م ص ب آ ن جلو ی دیگر در جنو خیابا ن وگروه
ب خیابا ن را نگاه می‌کند ،نگاهی ت و با تعج می‌کشند .به دوست م،که د ر‌کنارم‌نشست‌ه اس
پرسشگران‌همی‌اندازم.
ت درس���ت ی مطمئ ن بودم .ما هیچوق س می‌زدم! یعن ی می‌زند و می‌گوید« :حد زهرخند
ت یاد نمی‌گرییم .همیشه اشتباهاتما ن را تکرار میکنیم .مگر قرار نبود نمی‌شویم .هیچوق گ را ت از جن ق و د ر‌کنار یکدیگر فریاد نفر ی به اتفا دسته‌بندی‌نشود؟ مگر قرار نبود همگ ب به ای ن منظره ی چیست؟» همچنا ن با تعج س چه‌شد؟ ای ن صف‌بندی‌ها برا برآوریم؟ پ نی است. نگاه میکن م و شیشۀ پنجرۀ‌اتومبی ل پائ
260
نی دیگه ترسوها!» ی بر سرما ن فریاد می‌زند« :پیاد‌ه ش ی با تند ناگها ن از میا ن جمعیت ،جوان
ت در د ل تکرار میکن م و از خود می‌پرسم« :ترسو؟ ی راکه با تأکید بر زبا ن آورد‌ه اس صفت
تکه« :بله می‌ترسم .نه از اینکه بی‌جهت ی می‌ترسم؟» و پاسخ م به خود ای ن اس آیا ازچیز
ی به پیشانی‌ا م بخورد ،بلکه می‌ترس م از آنکه ی به ای ن یا آ ن ایدئولوژ ت مهر وابستگ یا باجه
گ بماند .بله ،از ای ن می‌ترس م هموط ن پرخاشگر! نه از پیاد‌ه شد ن و ای ن قافل‌ه تا به حشر لن
ف‌کشیده‌اید .م ن همواره از ی ه م ص کهنه د ر‌کنار ه م بلکه روبرو د ر‌کنار تو یا او ایستاد ن ف‌کشید ن در مقاب ل هموطنم‌می‌ترسید م و هنوز ه م می‌ترسم». ص
ت به برنامۀ ی به دوست م می‌اندازم .زبان م را می‌فهمد و با سر اشاره میکن دکه بهرت اس نگاه ی راه می‌افتم .شاید ی دانشگاه یوسی‌ال‌ا چهارم‌برسیم .فرما ن اتومبی ل را می‌چرخان م و به سو
ی در ی ر‌ا‌ک م‌کند و از یادما ن برب دکه چه آینده‌ا ی با ر‌گرا ن سرخوردگ ک فیل م ایران تماشای‌ی انتظارمان‌است.
ی فیل م،گر‌ه‌کور مشک ل را نمی‌گش���ای دکه هیچ ،یاد م می‌آورد در آ ن زما ن نیز بودند تماش���ا ش د ل به سخنانشا ن نمی‌سرپد. ی‌گو یل‌کس یکه فریاد می‌کشیدند و افراد
ب میکن م چگونه -در دورۀ قبل -اجاز‌ۀ نمایش س از پایا ن فیل م دوست م می‌گوید« :تعج پ ی ندارد ،پند نگرفنت ش فیل م تعجب این‌فیل م راکه سراسر انتقاد از رژی م بود دادند!» اجاز‌ۀ نمای از آ ن جای‌تعج ب دارد!
س 1985 دوشنب ه 18مار
ی استودیو س از پایا ن برنامۀ رادیو ،خسته و با عجله از پله‌ها ب یکشنبه ،پ ت یازده ش ساع
نی پله‌ها ایستاده ی پائ ی خانه بشوم .دخرت جوان ی اتومبیل م برو م و راه پائنی‌می‌آمد م تا به سو ی به پل‌ۀ آخر می‌رسم ب میکنم .وقت ت از حضور او تعج گ وسی ع و خلو بود .در آن‌پارکین
ی مشغو ل میشوم. ش می‌رو م و با او به سال م و احوالرپس ی صدایم‌می‌کند .به طرف به فارس ی به دست م می‌دهد. ی م ن دراز می‌کند و شاخ‌ه‌گل ش را به سو دست ی شما آورده‌ام .از باغچ‌ۀ خانه‌ا م چیدم!» می‌گوید« :ای ن را برا
ی سفی د‌گرد. ک شاخ‌ۀ‌گ ل مروارید است .پر ا ز‌گلها ت او ی در دس
یگ ل مروارید! نگا‌ه‌کنید!» نی میکن م و می‌گویم« :وا ج‌گرگ ی ایر روی م را به سو
ت ا ز‌گل ش می‌دادم .صحب ش داشت م به برنامۀ شم‌ا‌گو ب پی دخرت جوا ن می‌گوید« :چند ش
261
گ شده بود .مگر نه؟» ی ای ن‌گل‌ها تن مروارید می‌کردید .دلتا ن برا
ت‌ک‌ه‌گ ل مروارید بو ندارد. ی می‌بر م تا ب و‌کنم .انگار یاد م رفته اس ف بین بی‌اختیا ر‌گ ل را به طر می‌خندد و می‌گوید« :بو ندار دکه!»
فو ت تا از سر لط ی آمده اس ش را می‌بوسم .شنوندۀ جوا ن برنامۀ رادیویی ،از راه دور روی ی از ی مرا خوشحا ل‌کند .نمی‌دان م چه بگویم .دستپاچ‌ه شده‌ام ،حا ل آمده‌ام ،خستگ مهربان
ی زبان م بند آمده است .باالخره می‌گویم: ی دست وپاچلفت یل مث ل آدم‌ها تو تن م در رفته اس
س ه م‌گ ل مروارید ی لوس‌آنجل ی تو «باید برب م به‌بچه‌ها نش���ا ن بدهم .باور م نمی‌شود! یعن هست؟»
ک اتومبیل ک است ،تا نزدی ی خن ش را به ه م می‌چسباند ،هو‌ا‌کم ی‌کت ی می‌زند ،لبه‌ها لبخند
ی خانه راه ک دنیا تش���کر میکن م و همراه ب‌ا‌گ ل مروارید به سو ش میکنیم .از او ی بدرقه‌ا می‌افتم.
ی میز صبحانه ک شیش���های ،آرا م و سر به‌زیر رو مهما ن تازه‌وارد خانۀ ما ،درو ن‌گلدا ن‌کوچ
ت جوا ن من، ی را با م ن مرور می‌کند .دوس ت ش�ی�ری ن دورا ن‌کودک ت و خاطرا نشس���ته اس ب و وفادار ،سپاس .چه عید شنوندۀ خو ی ارزنده‌ای!. سهشنب ه 19مار س 1985
ی سا ل تحوی ل امسا ل چه بکنم؟ ی دارم .نمی‌دان م برا ش غریب ح زود با خو د‌کش���مک از صب ی ه م بگذارم؟ یل بر سر سفر‌ه نق ل و‌گ ل و شریین نی راکه حتم ًا خواه م چید ،و سفر‌ۀ هفتس
ی خرید ت برا نمی‌دانم .دلم‌را‌ه نمی‌دهد و نمی‌توان م تصمی م بگریم .فکر میکن م بهرت اس
ش و قرمز ی بنف ف جاده،گل‌ها ج شو م و در اتومبی ل فک‌ر‌کنم .در راه ،در دو طر از خانه خار
ی آن ب بهار ی تپه‌ها ،زیر آفتا ی سبکبا ل رو ی و سفید ،شقایق‌ها ی صورت و زرد ،شکوفه‌ها ی با تمام‌وجود می‌گویند« :بهارا ن را باو ر‌کن» .با دید ن این چنا ن وسوسه‌انگیزن د‌ک‌ه‌گوی
ع بهار است ت و‌گل ،از اینکه آغاز س���ا ل نو و نوروز ما ایرانی‌ها همزما ن با شرو همه طراو
ب زیبایی! چه تقار ن شادی‌آفرینی! نه نمی‌توا ن چش م بر این س غرور میکنم .چه انتخا احسا
ب شایستۀ نیاکانمان، ج نهاد و به پاس‌ای ن انتخا ت بست .باید آ ن را ار نت دوبار‌ۀ طبیع جا ن یاف ت‌کرد. ی راکه بنا نهاده‌اند حراس ت بسیار ارزنده‌ا سن
یگذشته ق و شور سالها یکه بیشرت خریدهای م را انجا م می‌دهم ،شو در فروشگاه ایرانی ،جای
262
نی را تهیه می‌کنند. تس نی حا ل وس���ای ل س���فر‌ۀ هف یل همۀ خریدارا ن در ع را نمی‌بینم ،و
یل امیدوار مکه میدان م در دل‌هم‌ه چه می‌گذرد و میدان مکه همه چگونه دود ل هس���تند ،و گ دیرپایما ن تردید نکند. ی از سنت‌ها و فرهن هیچ‌کس -به هیچ‌بهانه‌ای -در پاسدار
ک سهیال دوست م از ایرا ن در میان ت تربی ی رسیده،کار به خان‌ه‌ک‌ه می‌رس��� م در میا ن نامه‌ها
ی پر از اندوه و نگرانی، ت و‌کلمات ی جمال آنهاس���ت .او ل همه آ ن را باز میکنم .در البال ت نداده است .سهیال ی بهرت از امسا ل را از دس ی نوروزها ک‌گفت‌ه و امید برگزار نوروز را تربی نوشته است:
ب انداخنت نی خانه بچینیم .چو ن از بم ن را در زیرزم ت س�ی� «امس���ا ل مجبوری م س���فر‌ۀ هف
ی نوروز را بدو ن هفت‌سنی یل ای ن‌کار را بدو ن بروبرگرد میکنم ،یعن عراقی‌ها هراس‌داریم .و
ی ما را ب‌ه‌گذشته‌هایما ن نمی‌خواهند!» یکه وابستگ ی چش م آنهای ی نخواه م‌کرد.ب‌ه‌کور سرپ نی را می‌گسرتانم. تس ت سفر‌ۀ هف تردید را از د ل می‌ران م و به‌سرع چهارشنب ه 20مار س 1985
نی دو گ زد ن باز نمی‌ایستد .در فاصلۀ ب ی از زن س از تحوی ل س���ا ل نو ،تلف ن خانه لحظه‌ا پ
گ میزن م تا نوروز را به ت استفاد‌ه میکن م و م ن ه م به چند ت ن از دوستا ن زن تلف ن از فرص ف‌گذشت‌ه و روا ل معمول ،انجم ن ایرانیا ن مقی م ایاالت آنها تربیک‌بگویم .امسال ،برخال
یگذشته در چننی ی از دوستا ن را،که سالها ی ندارد .بسیار متحده برنامۀ دیدوبازدید همگان
ی د ر‌گردهمایی‌عید انجم ن می‌دیدم ،نخواه م دید .تنها دید و بازدید س���الیان‌ۀ انجمن روز
یکه ،به ی سه‌شنب‌ه ه م تعطی ل شده است .ا زگروه ی ظهرها تکه به ه م خورده،گردهمای نیس ی از ایرانیان ب وسیل‌ۀ جم ع شد ن جمع ی نادر صالح ،چهار سال‌تما م با نظ م و ترتی سرپرست ی افراد انجا م میداد ی بسیار ی و دوست ی نزدیک ی هم‌برا را در ای ن شهر فراه م میکرد و‌کار ی -به اندازۀ چ جامعه‌ا ت.گما ن نمی‌کن م در هی ف بسیار اس ث تأس ی نیست .باع دیگر خرب
ب‌کردن ،منهد م‌کردن ،تعطی ل‌کرد ن و از بنی ی در راه خرا جامعۀ ایرانی -اتحاد و همبستگ
ی بیجا ،احساس ت تازه ،وجود داشته باشد .پرتوق ع بودن ،ناسپاسی ،ایرادگریی‌ها برد ن حرک
نت به خدمات ی بی‌دلی ل و ارج‌نگذاش ض و حسد ،جاه‌طلبی‌ها ت نکردن ،عقده و بغ مسئولی ت است. ی از ای ن دس دیگرا ن از جمله عوام ل بازدارند‌ۀ ما در به انجا م رس���اند ن برنامه‌های
ف از آ ن همه زحمت! حی
263
س 1985 پنج‌شنب ه 21مار
چ را به نام یل ( )Tom Bradlyشهردار لوس‌آنجلس ،بار دیگر روز 21مار امس���ا ل تا م براد
یکه با حضور خود در ای ن شهر ی از مهاجرا ن ایران ی سپاس���گزار ی خواند و برا نوروز ایران
ی به ایرانیا ن اهد‌ا‌کرد .سا لگذشته، س رون ق دادند ،لوحه‌ا ب و‌کار لوس‌آنجل به اقتصاد و‌کس ت و از آن ش‌گذاش ی قد م پی ی با جامعۀ ایران ی آشنای س برا نی بار ،شهردار لوس‌آنجل ی اول برا
ی قو ل مساعد ی دیدار وگفتگو با ایرانیا ن استفاد‌ه می‌کند .و ی برا روز تا به حا ل از هر فرصت ی- ک مجتم ع فرهنگ ی را نیز به ایرانیا ن اهد‌ا‌کند تا در آ ن ی تکه به زودی‌زمین داده اس��� یبن‌ا‌کنند. اجتماع
ت مرکز ی نورو ز‌ک‌ه به هم ی سا ل‌گذش���ته‌اش ،در مهمان یل در س���خرنان یاد م میآید تا م براد ش را یکه سخنان ت و هنگام ی سخ ن‌گف ی از جامعۀ ایران ایرانیا ن برگزار ش���د ،با شور زیاد
ج سا ل در ای ن مملکت س ا ز‌گذراند ن پن ق آمدن دکه پ ی حضار ترجم‌ه‌کردم ،همه به شو برا
ی برده‌اند. ت شایستۀ ایرانیا ن پ ت و مرتب و ای ن منطقه ،باالخره‌دست‌اندرکارا ن امور به اهمی
گ و بمبارا ن شهرها، نت جن ت‌گرف ت شد یکه به شهردار خرب دادی م به مناسب امسال ،هنگام
تو ک ملت ،به‌هنگا م بحران ،اصال ی نوروز صرفنظ‌ر‌کرده‌ای م،گفت« :ی ی مهمان از برگزار یکه ی با ایرانیان ی همدرد ت خود را نشا ن می‌دهد ».و هما ن د م دستور داد تا برا ش���خصی ی منتشر شود. ک پیا م همدرد ی دفرت او ی گ هستند از سو درگری جن
ل ناروی���د (Ethel ی دارد به ن���ا م ات ی مش���اور یل ش���هردار لوس‌آنجلس ،بانو ت���ا م ب���راد
گ ایرا ن است .ما ایرانیان .)Narvidاین‌ز ن با مطالعه و روشنفکر ،عاش ق ایرانی‌ها و فرهن
ی ما را می‌دانند ،هر گکه ن و دیرپا ی،که قدر فرهن نی انسان‌های نی باید با چن لوس‌آنجلس‌نش چه بیشرت آشنا شوی م و از آنها در راه شناساند ن خود به سایر امریکایی‌ها بهر‌ه بگرییم.
س 1985 جمع ه 22مار
ب رابطۀ ط ز ن و مرد در چارچو ف رواب ت در اطرا ع صحب ی بود .موضو ث‌گ���ر م و داغ بح
ی و بهویژه ب زنا ن حاضر اعتقاد داشتند مردا ن شرق ط‌کار دور میزد .اغل ی یا محی زناش���وی ی خود با زنان ،تحم ل ز ن متفکر ،فهمیده ،با شعور و آگاه‌تر از ایرانیان ،هرگز در برخوردها
س و فرمانربدار، خود را ندارند .حاص ل‌کال م اینکه مرد شرقی ،ز ن را همواره در مقا م مرئو
ی بدو ن اندیش���ه ،بدو ن ابتکار و بدو ن ح ق اظهار نظر می‌خواهد .در ک‌کوک ک عروس��� ی
264
ی‌کند ،مورد نی رابطه‌ای ،اگر ز ن فرمانربدار باشد ،اگر نفهمد یا بفهمد و تظاهر به ناآگاه چن
ط‌کار رئیسش ی می‌کنند ،در محی س خوشبخت ی خانواده‌اش‌احسا توجه قرار می‌گرید ،اعضا ش می‌رود. ی پی ی و خوش ی می‌ماند و‌کارها به خوب خشنود و راض
ی بخواهد تصمیم‌گریند‌ه شود ،بخواهد نظر بدهد و بخواهد از یکه زن یل اما ن از آ ن روز و ی ایستاده ش زن س‌کند د ر‌کنار یکه مرد احسا عقل‌و شعور خود بهر‌ه بگرید .اما ن از آ ن روز
ش را هم نت دارد و ظرفیت ت‌که‌می‌فهمد ،می‌خواهد بفهمد ،آگاه اس���ت ،می ل به دانس اس���
ی سر به عصیان ی نشا ن می‌ده دکه ویژ‌ۀ خود اوست ،یعن ی واکنش دارد .در اینجا ،مرد شرق ی مسدو د‌کرد ن راه زن ت می‌کند و همۀ توا ن خود را برا ش مقاوم بر می‌دارد و با تما م‌کوش
بهکار می‌گرید.
س چه ی به نا م زن ،ه م می‌فهمد و ه م ح ق دارد بفهمد .پ ی اعتقاد ندارد موجود مرد شرق س‌گنا‌ه می‌کند .زمنی ی ز ن را دچار احسا ت می‌زند ،یعن می‌کند؟ به حیله‌ای‌ناجوانمردان‌ه دس
ی خود ش و آگاه ف آموز ی را صر ش بفهماند اگر زمان و زما ن را به ه م می‌بافد تا به همسر
ش می‌رسد، ش فکر خوی می‌کند ،از زما ن مادر بود ن و همسر بود ن خود می‌زند ،اگر به پرور
ی نیست .متأسفانه ای ن حیله ب و ز ن خوب ض به دیگرا ن نمی‌رسد .در نتیجه‌مادر خو در عو ی خود در راه ی آنکه از توانایی‌ها ی به‌جا ی مؤثر واق ع میش���ود و ز ن ش���رق در موارد زیاد ت می‌کند چو ن اگر ی خدمتگزار و ناراضی‌می‌شود :خدم ی‌کند ،موجود ح بهره‌بردار صحی
ت چو ن می‌فهم دکه توان ش میدهدُ ،غر ه م می‌زند و ناراضی‌اس س‌گنا‌ه آزار نکند ،احسا ی شایسته‌تر انجا م‌کارها ی را دارد.
هفتمی ن بهار غربت ی هوم ن آورد .خوشحا ل شدم، ی را برا ش دانشگاه یوس���ی‌ال‌ا ی نام‌ۀ پذیر باالخره پس���تچ
ی س���ر به ی‌گرفت م وکم یل قیاف‌ۀ جد نی برپ م و میخواس���ت م از ذوق م مث ل بچهها ب���اال و پائ
ش‌گذاشتم. سر
ت دارم!» ش برا ک خرب خو ی بده .ی گفتم« :مژدگان ی فهمید.گفت« :آمد؟» فور
ش نبود -مث ل همه جوان‌ها .سه ماه ای ن مهمرتین ی دل س���ه ماه منتظر ای ن نامه بود .د ل تو ش شده بود .هر رو ز‌ک‌ه از مدرسه می‌آمد می‌پرسید« :آمد؟» و م ن سر م را مسئلۀ‌زندگانی‌ا
ی تکا ن می‌دادم ،دلخور میشد و می‌رفت .نامه را از دست م قاپید و ب‌ه‌گوشه‌ای ت نف به عالم ی آنرا چند بار بخواند و مطمئ ن شود. خزید تا زیر و رو
ت سال ش را زیر نظر داشت م به فکر فرو رفتم .یاد بیس یلکه حرکات ش میکرد م و در حا نگاه
ت در خانه ایستاده ک بعدازظه‌ر‌گر م ماه مرداد -در تهران -نگرا ن پش یی پیش‌افتادم ،وقت
ی قبو ل شدگا ن‌کنکور سراسری ش،کیها ن را بیاورد .قرار بود آ ن روز اسام بود م تا روزنامه‌فرو
اعال م شود.کنکور را داده بود م و می‌خواست م وارد دانشگاه بشوم .چه بعدازظهر پر هیجان
ت سر هم .با ف پش ش صفحه او ل اس م بود -ردی ی بود! روزنام‌ه‌ک‌ه آمد ،ش��� و خفه‌کننده‌ا
266
ی دوستانم. عجله نگا‌ه‌کرد م و از باالخواندم .ه م دنبا ل اس م خود م می‌گشت م و ه م دنبا ل اسام
ی را می‌خواستند. ت می‌کردند و چه تعدا د‌کم ی شرک ی بود ،چه‌شمار زیاد ش دشوار چ‌ه‌گزین
ی اس م خود م را دیدم ش ر‌ا‌گذاشت‌ه بودند هفت‌خوا ن رستم ،سر پ ل صراط .وقت بچهها اسم یل خوشی‌ام ش‌کردم .و ی قب ل را فرامو س ودلش���ور‌ۀ هفته‌ها یل‌کردم .یکبار‌ه تما م تر چه حا یکه پذیرفت‌ه نشده بودند .حال ی از دوس���تان م را نیافتم ،آنهای ی نپایید ،چو ن نا م بعض دیر ی به هر چ‌ه‌کنکور و مسابقه بود ی داشتم :خشنود و خشمگنی .در هما ن عالم‌جوان دوگانه‌ا
ی همه ی داشت م و انتقادمی‌کرد مکه چرا نباید برا نفری نکردم .مث ل همۀ جوان‌ها سر پرشور در دانشگاه جا باشد.
ی برای س خواه م شد ،منته ت سا ل بعد ،باز ه م دچار هما ن هو ل و تر چ نمی‌دانست م بیس هی
ی دیگر افتادم :دخرت عمه‌اش ،پسر ی نپایید .یاد جوان‌ها پس���رم .ای ن بار ه م ش���ادی‌ا م دیر
ی همس ن و س���ا ل بچه‌های مکه اال ن در ایران عمویش ،پسرهمس���ایه‌ما ن و پسرها و دخرتها
س و تمناهایشا ن برای تکه به آ ن وارد شوند ،یاد تلفن‌ها و التما ی نیس هس���تند و دانشگاه
س و دکرت بشوند. ج بیایند چو ن دلشا ن می‌خواهد مهند ی بکنی م تا بتوانند به خار ای ن‌ک‌ه‌کار
ج را دارند و نه اجاز‌ۀ تحصی ل در ت ما برمی‌آید؟ آنها نه اجاز‌ۀ آمد ن به خار ی از دس چ‌ه‌کار ی ایران -دارد ی فردا ی ای ن جوان‌ها -ای ن آرزوها تکه عمر و زندگ داخ ل را .چند سا ل اس
به باد می‌رود و خودشا ن هرز می‌روند.
ی سیزده ی چشم م زنده می‌شود .اجساد جوان‌ها ی هفتۀگذشته تلویزیون‌ها جلو ی خرب فیلم‌ها ک و بی‌حاصل ،در ی خش ی را می‌بین مکه در مرز ایرا ن و عراق ،در صحرا چهارد‌ه سال‌ۀ ایران
ت بلندشا نکند .چشما ن نگرا ن‌کوچولوهای ی نیس ی ه م ریخته شده‌اند و‌کس گ رو میدان‌جن اسری جنگی‌را می‌بین مکه نمی‌دانند چرا در اردوگا‌ه هستند و نمی‌دانند چه به سرشا ن میآید.
س باش���ند. ی در خدایا! اینها اال ن باید در خانۀ خود ،د ر‌کنار پدر و مادر یا س���ر‌کالس‌ها
اینها را چه به جنگ؟!
ی چقدر ت و می‌گوید« :نمی‌دان ی از ترکی‌ه به امریکا آمده اس ی می‌افت مکه به تازگ یاد دوست ی پناه مانده‌اند!» ی پو ل و ب ی در مرز ترکی‌ه و شهر وا ن سرگردا ن و ب جوا ن ایران
ی‌گر م و دلچس���ب. ت با آفتاب ی اس��� ی بهار ک روز زیبا از پنجره بریو ن را نگاه میکنم ،ی
تکه -در دیار غربت -شاهد فرا ی اس نی بهار درختان‌میو‌ه همه شکوفه زده‌اند ،ای ن هفتم
ش را دارم ی بهرت سر میکنم ،آنچ‌ه‌ک‌ه در د ل آرزوی ش هستم .هر بهار را به امید بهار رسیدن
267
ی است. ی چقدر دور و دست‌نیافتن ح و آزاد ش و امنیت ،بهار صل از راه نمی‌رسد :بهار آرام
یکه ک پرندگان ک جی خ و بنفش‌گل‌ها و شکوفه‌ها به جان م نمی‌نشیند .جی گ سفید و سر رن
ی را به یادم س نشست‌ۀ آزاد ی سر داده‌اند ،پرند‌ۀ پروبا ل بسته و در قف ی خیا ل آواز سرمس���ت ب
ی میکنم. نت به آ ن روزشمار ی پیوس تکه در آرزو ی اس می‌آورد .همۀ اندیشه‌ا م متوج‌ۀ سرزمین
ی خوشحال م‌کرد‌ه است ،شرمند‌ه میشوم. از اینکه قبو ل شد ن پس���ر م در دانشگاه یوسی‌ال‌ا ش در ایرا ن چیس���ت؟ اگر اال ن همۀ ف بقیۀ همس��� ن و ساالن خوب ،او قبو ل ش���د ،تکلی
ی بودند ،چه میشد؟ ب‌ه‌کجای ق شاد ی یا دس���تک م بیشرتشا ن مث ل م ن غر ی ایران مادرها دنیا بر می‌خورد؟
س و نگرانی ی در هو ل و تر ی از مادرها عزادارند؛ بسیار ی خیل آنها غمگینند؛ برخی ،یعن ی باغچه‌ها را عوض چ.گل‌ها ت و ما اینجا چه میکنیم؟ هی ی نیس ت خرب بسر می‌برند؛ از امنی
ش می‌روی م و خدا را ش���کر می‌کنی مکه اینجا همه چیز ام ن و س می‌خری م،گرد میکنیم ،لبا
اما ن است.
نی بهار غربت ی شهر په ن است .هشدار! نسی م هفتم یل رو ب درخش���ا ن بهار با بی‌خیا آفتا یو ش تندباد بیدار ی می‌آورد.کا ی و خواب‌زدگ ی می‌آورد ،سازگار دارد با خود فراموش��� ی می‌وزید! هشیار
یکشنب ه 31مار س 1985
به ایرا ن مسیح
ب ه‌یاد‌‌کوچ ۀ بچگی‌هایم ت آب ب متوجه شد م هنوز سبزه‌ها را به دس تکه ش امسال ،سیزده بدر آنقدر بی‌خرب آمد و رف
ک غاز این ی صد م ن ی ط هفته بود ،شاید ه م‌کار وگرفتاریها روا ن نسرپده‌ام .شاید چو ن وس
ت بیفتی. ت یاد برنامه‌های شهر نمی‌گذارد بهنگا م و سر وق
ی جش ن می‌گریند ی مرد م امسا ل سیزده بدر ر‌ا‌ک ی از م ن می‌پرسد« :میدان ی تلفن شب ،دوست
ش ماند‌ه‌ک‌ه امروز ی از اطرافیان م نیز یاد و‌کج���ا می‌روند؟» و م ن متوجه می‌شو م‌کم رت‌کس���
ک خردسایل ی می‌افت م‌ک‌ه‌کود نی می‌گذار م و یاد آ ن روزهای ی تلف ن را زم سیزده‌بدر بود.گوش ق و شوق ،انتظار فرا رسید ن روز سیزده فروردی ن را ش نبودم .آ ن سالها همه ،چه با اشتیا بی
ج از شهر می‌دیدی م و چه شور و هیجانی ک روز خرو یی ی برا می‌کشیدیم! چه تهیه وتدارک
ی داشتیم! یل و خوشگذران ت بی‌خیا ی چند ساع برا
خ و شمال ب خیابا نکا ی و چند سا ل پیش ،خانۀ ما د ر‌کوچ‌ۀ رازی ،غر آ ن س���ال ،تقریب ًا س
ی خانواده زندگی ش از س��� ی من ،بی ی،کوچ‌ۀ بچگی‌ها خیابان‌ش���اه ،بود .د ر‌کوچ���ۀ راز
ک و صمیمی یل آ ن قدر به ه م نزدی ی با ه م نداشتند ،و ی و شباهت چ هماهنگ می‌کردن دکه هی
ک خانواده به شمار می‌رفتند .آ ن سا ل قرار شد روز سیزده‌بدر ،به‌جای بودن دکه مث ل افراد ی ی خانۀ س جلو ت و دم ن بروند ،س���ر و ت‌ه‌کوچ‌ه را ببندند ،ه‌ر‌ک یل‌کوچ‌ه به دش��� اینکه اها
269
ی‌کوچ‌ه‌گسرتد‌ه شود .قرار شد مردا نکوچه میو‌ه و ط س���یزد‌ه تو ش‌کند و بسا ش را فر خود
یل پخت‌ه با ر‌کنند .از س‌ر‌کوچ‌ه تا انتهای ش رشته و باقا گآ ت بخرند و زنا ن دی آجی ل و تنقال
ی در خانه‌ها ردیف ی و قند جلو ی و قور یل با استکا ن و نعلبک ش از ده سماور ذغا آن ،بی
ی راه بیندازند. ی می‌کردن دکه انگار می‌خواهند عروس یکوچه چنا ن برو و بیای شده بود .زنها ت و آمدها را تماشا ی خانه نشسته بودم ،رف ی جلو ی سکو ت ده صبح ،م ن رو یل ساع حوا ک زنها را از زیر نظر می‌گذراندم. کی میکرد م و ی
ت سفید و مادا م بلور مطاب ق معمو ل میدان‌دار بود :با آ ن قد بلند ،هیک ل چهارش���انه ،پوس���
یکه ی محکم ی پک‌ها ی‌کم‌رنگ .تند و تند سیگار اش���نو دود میکرد و در البه‌ال موها ش را تحوی ل دیگرا ن میداد .سرفه‌های ک و همیش���گی‌ا ی خش به سیگار میزد ،سرفه‌ها
ش ر‌ا‌گذاشت‌ه بودند س س���فید و تمیز بود اسم ت دو م او ش���ده بودند .از ب مادا م بلور طبیع
ت مادا م بلور ی داش ی آمده بود و لهج‌ۀ غلیظ یل مرز شورو بلور و چو ن از آذربایجا ن و حوا
ش مرد‌ه بود و ی زنا نکوچه .شوهر ی بود و مشاور خانوادگ ش بندانداز ش می‌زدند.کار صدای ی جوا نکوچه دنبالشا ن بود، ی از دخرتها تکه دل‌خیل دو پسر رشید و خوش‌قد و باال داش
ت و موی‌روش ن داشت .مادا م بلور مردها را دوست ش پوس گکه مث ل مادر مخصوص ًا هوشن
ت را در زندگی ی بزرگ‌تری ن خیان ی میدا د‌ک‌ه‌گوی ی به زنها دستور شوهردار ت و جور نداش
ب و سربه‌زیر در دنیا پیدا نمی‌شود و به ش دیده است .او بر ای ن باور بو دکه مرد نجی از شوهر
ت مردها ی ه مکه از دس ی شوهر‌ه را داشته باشند.گاه ی هوا زنها هشدار میداد چهارچشم ش بر‌ه‌کاروانسرا!» ش بیاد سرا ،خود ی میشد می‌گفت« :مرد پول عصبان
ش بلند بود و با لودگی ی خنده‌ا ی خان م ز ن خوشگ ل و لون دکوچه ،مث ل همیشه صدا شمس
ی داشت ی خوب ی خان م صدا نت به ای ن و آن ،سر به سر زنها می‌گذاشت .شمس ک‌گف و متل
ی به زنش ی حس���ود بود ،آ ن قدر حسو دکه اگر می‌فهمی د‌کس ش آقاجال ل خیل یل ش���وهر و
نی حسودی -خیلی ک -در ع ش را بکشد .طفل ت خود پ‌کرد‌ه اس���ت ،میخواس نگاه چ ی خان م ه م آرا و پریا ج میشد ،شمس ح تا از خانه خار ی بود چو ن صب ت و پا چلفت ه م دس
ص و آواز و متلک‌گویی ی خانۀ همسایه‌ها و روز را به خنده و رق میکرد و راه می‌افتاد تو می‌گذراند.
270
ی‌کارگر ی هیزم .مشت ط خانۀ آشتیانی‌ها با ر‌گذاشت‌ه شده بود -رو ش رش���ته در حیا گآ دی
گ و تا ی تا شده بود ،هنوز خود را از تن ش بهکل ش سفید و‌کمر پری خانۀ آشتیانی‌ه‌ا‌ک‌ه موهای ی دار دکار می‌کند .مدت‌ها بو دکه دیگ‌ر‌کسی ش پرس‌ه میزد ،یعن ت و دور و بر آت نمی‌انداخ
ش بر نمی‌داشت» و باالخره دستی ش «غریت یل او بهگفتۀ خود تو از مشتی‌توق ع‌کار نداش ج‌کرد‌ه بود ش ازدوا ی خانه ،سالها پی ی از زنها وردست‌عفت‌خان م می‌گذاشت .عفت ،یک
ی به دست ی از ا و‌گذشت‌ه بود ،تا فراغت یل عاش ق بچهها بود .با اینکه سن ش نمی‌شد ،و و بچه‌ا ک بازی ش دار م باالتر ی مح ل را دور خود جم ع میکرد و میشد اوسا و آتی می‌آورد بچهها
ی‌کوتاه‌تر از شکم ی از پاهای ی بود.گر چه یک ی و پرکار ت خان م ز ن دوست‌داشتن میکرد .عف
ش شده بود ش نمی‌شد .آ ن روز او به قو ل خود یل ای ن نقص‌عضو مان ع فعالیت ی بود ،و دیگر ی سر دی ش و باال مأمور آ گ ایستاده بود.
ی سفید مثل ی ساله با موها ی بود هشتاد و خورده‌ا عم‌ه خان م خانۀ آش���تیانی‌ها ،پری دخرت
ی او ر‌ا‌کنار یل راحت نی خورد ن زمینگری شده بود .صند یل بود در اثر زم ف‌ک‌ه دو س���ه سا بر ی ریز بادامی ،روی ک چینی ،با آ ن چشم‌ها ک عروس د ر‌گذاش���ته بودند.عم‌ه خان م مث ل ی
ت و دعا می‌خواند. ح می‌انداخ یل نشسته بود ،قا ل و مقا ل‌کوچ‌ه را شاهد بود و تسبی صند
ج آنها ی عاش ق پسر باغبانشا ن شده بود و چو ن پدر به ازدوا می‌گفتند عم‌ه خان م در جوان
ی نش���ود و نشد .عم‌ه خانم ،به قول س دیگر ت نداد ،س���وگند خور دکه جز او ز نک رضای
ف خود یل از حر ش مث ل دندانش‌س���فید ش���د و آ ن روزی‌ها آنقدر در خانه ماند تا موهای
برنگشت.
ی بود .در آ ن خانه چندی ن خانوادۀ منسوب ی خانۀ آشتیان ی دیگر از زنها ی خان م یک شمس
ت آنها و ت از دس ت و هر وق س و ش���یطا ن داش��� ج پس���ر تخ ی می‌کردند .پن با هم‌زندگ
ک دستی ی‌کوچ ق نشیم ن خانه را با جارو ی میشد ،در حا ل نشسته اتا عذاب‌هایشا ن عصبان
ش دخرت می‌خواست ،چو ن فکر میکرد ی دل تمیز میکرد و به آنها نفرین‌حوال‌ه میداد .خیل
ش را ش هرگز برآورد‌ه نشد .ابویل ،پس‌ر‌کوچک ش میشد .ویل‌خواسته‌ا ی به حال دخ رت‌کمک
ی خان م زنی گ‌کند ،چو ن دیگر تحم ل پسر پنج م را نداشت .شمس ت خان م بزر داده بود عف
ش بشوی ،او را عصبانی ش وارد اتاق چ چیز به اندازۀ ای نکه ب‌ا‌کف ی و منظ م بود و هی وسواس
271
ش می‌آمد آبپاشی ت هر جا ر‌ا‌گری ی خان م جارو و آفتابه‌به‌دس نمیکرد .چو ن همیشه ،شمس ش نکرده بود. ش را فرامو یکوچه ،و در آ ن هری و ویر ،او هنوز وسواس و جارو میکرد .تو
یکوچه راه می‌برد ش را بغ لکرده بود و او را تو ی دوس���الها ابتهاج ،دخرت ش���ازده ،پسر یک
ی ماتمزد‌ه داشت .چندی ن ماه ج الغر و بلند بود و قیافه‌ا ش‌کند .ابتها ت خواب ی دس��� تا رو ب،کشت‌ه شده بود ی جنو ی ا ز‌گردنه‌ها ی با یاغیان ،در یک پیش ،شوهرجوانش ،بهدنبا ل درگری
ج ندید .دخرت عزیز دردان‌ۀ شازده ،بدو ن مادر ،بزرگ ب ابتها و از آ ن رو ز‌کس���ی لبخند به ل
ش دیده ی سر ش و دای‌ه خان م را باال ی چش��� م بازکرد‌ه بود ش���ازده پدر ش���ده بود و از وقت
ک پس‌ر‌کوچک ،از نو به همان ش بود .حاال با ی یکه عاشق ی ه م ش���وهر ت‌کوتاه بود ،مد
یکه خ رب‌کشته شد ن داماد شازده د رکوچه پیچید، ی پدر بازگش���ته بود .آ ن روز خانۀ قدیم ی بود .در سراس‌ر‌کوچ‌ه پرچ م سیاه آویزا نکردند ،همۀ زنها ی فراموش‌نشدن ی از روزها یک
ی بلند ک هفته بعد ،موها ش ش���دند و مردها نوار سیاه به یقه‌شا ن زدند .ابتهاج ،ی سیاهپو
ی بلندش را بسیار ش موها ت شوهر ش راکه ت‌ا‌کمر می‌رسی د‌کوتا‌ه‌کوتا‌ه‌کرد.گف ی رنگ بلوط ج نداشت ی بهکار ابتها ی‌کار ت و او دیگر تحم ل دید ن آنها را ندارد.کس ت می‌داش دوس���
ی می‌زدند .شازده پدرش ،مث ل همیشه با آن ی محبت‌آمیز همراه با دلسوز وهم‌ه به او لبخند ش ور می‌رفت. ت و‌گل‌های ط به درخ ی حیا ی راه‌راه ،تو عرق‌گری پیژاما
ک و‌کهن‌ۀ سیا‌ه‌گلدار از دور پیدا شد ،زود تکُلنل ،با آ ن چادر چر ی هیک ل الغر و بلن دکُلف وقت
ف بزنی م یا نزدیک ش حر خود را جمع‌وجو ر‌کردم .ما بچهها اجازه نداشتی م ب‌ا‌کلن ل و‌کلفت
ی بزرگ‌ترها با ه م دردد ل می‌کردند، یل وقت ش را به ما نمی‌گفت ،و ی علت آنها روی م.کس ی ای ن‌کلم‌ه را نمی‌فهمید م و در عالم ی هستند» .م ن آ ن زما ن معن ی آنها عمل می‌گفتند :دوتا ی و جنایت. ف دزد ت همردی ی اس ی‌کرد م‌کار ی تصور م بچگ
ی هر د و‌کبود و دندان‌ها کلن ل بازنشست‌ه ه م چو ن‌کلفتش ،الغر و بلند و سیاه چرد‌ه بود .لب‌ها
ی نداشتند و سرشا ن بهکار خودشا نگر م بود .با ی‌کار ی ب‌ا‌کس و انگشتانش���ا ن زرد بود .خیل
ک دیس ش را با ی ش بخورد .او ه م‌کلفت تکرده بودند بیاید آ وج���ود این ،ازکلن ل ه م دعو
ی داخ ل معرکه فرستاد‌ه بود. گ شریین بزر
ش بود -به مش‌اصغر ط خانه‌ا ی حیا ک انباری‌مانن���د را -که جلو ک مغاز‌ۀ‌کوچ کلن ل ی
ی ش سبز ش را ،با فرو ی خود و خانواده‌ا ش‌کرای‌ه داده بود و مش‌اصغر پری ه م روز سبزی‌فرو
272
ی دیگر ،از آنجا در می‌آورد. ت و پرت‌ها و خر
ی در خانه ش را جلو ی س���بزه‌ا ی نبود .عزیزآغ‌ا‌کوزه‌ها ی دیگ‌ر‌کوچ‌ه ه مک م خربهای در انتها ی همسای‌ه‌کمک ش به خانم‌ها ت می‌برد .دخرتهای نی میکرد و لذ چیده بود ،آنها را باال و پائ
ت‌کند دخرتها را دعا ی و س ن زیاد نمی‌توانست‌تر و فرز حرک ت چاق می‌کردند و ا وکه به عل
ش ردخور ت او و‌کدبانوگری‌ا ش اه ل تربیز بودند و دس���ت‌پخ میکرد .عزیزآغا و خانواده‌ا
ش بود و هر زما نکه گ ه م به نا م صمد و احد داشت .صمد افسر ارت نداشت .او دو پسر بزر
ی می‌خواند و ت سر او راه می‌افتاد ،وردهای ج میشد ،مادر پش ی از خانه خار س نظام با لبا
ص اسپند دو د‌کرد ن هم ش را چش م بزنند .عزیزآغا متخص ت میکرد .می‌ترسید پسر به پسر فو
ع اسپند ی مطبو ش آماده بود تا آخرسر بو ی خانه‌ا ط منق ل و اسپند در جلو بود و آ ن روز بسا
ی صفرزاده ِ ف بود شوهر عزیزآغا بسیار الغر و بلندقد و نظی یکوچه برپاکند .آقا را در فضا ش ضرب‌المث ل بودند. ی سفید ی اط و‌کرد‌ه و پریاه ن یقه‌آرو ت و شلوارها و‌ک
ی بس���ته بود .مث ل همیش���ه ،ای ن خانواده از جم ع جدا ت بهدار ی مدیرک ل وزار در خانۀ آقا
یو ش را هرگز ندانس���ت م چیست -س���ه دخرت بسیار نازناز ی مدیرک ل -که نام بودند .آقا
ی بافت‌ه داشتند و به آنها روبا ن سفید و ی بلند و‌گیس‌ها ش مامانی‌داشت .هر سه موها تی‌تی ب دانت ل و‌کفش ی چنی‌دار و جورا ی می‌بستند .بیشرت لباس‌های تور و ارگانزاها ی و آب صورت
ی با ماما ن و بابا ب‌ه‌گردش ی می‌پوشیدند .هر سه پیانو می‌نواختند و با هما ن س ن‌کم ،وقت ورن
ی شانه می‌انداختند. ف دسته‌دار بلند رو ش تور سفید دست‌می‌کردند وکی می‌رفتند دستک
ی‌کنند. ی مح ل باز آنها هیچگا‌ه اجازه نداشتند -مث ل ما -د م درخان‌ه بنشینند یا با بچهها
ی مدیرکل ت خان م آقا ی محل‌ه از دس یل مح ل نمی‌جوشیدند .زنها پدر و مادر ه م زیاد با اها
ی افاده‌ایه!» آ ن روز آنها ش لغز می‌خواندن دکه«خیل ت سر ب پش ی نداشتند و مرت د ل خوش
ی ه م احوالشا ن را نمی‌پرسید .آنها -در جم ع همسایگا ن -وصل‌ۀ ناجور ب بودند و‌کس غای بودند.
گ بکند ت به فرن یکه میخواس ی با چند خان م همسایه ،دربار‌ۀ سفر جها ن خانم ،د ر‌گوشه‌ا
گ از وی ش می‌دادند و راج ع به فرن ی ا و‌گ���و ف میزد .همه با دها ن باز به حرفها ح���ر
س به سر برده بود و ش در پاری یل را با پدر و مادر سؤا ل می‌کردند.او مدت‌ها پیش ،چند سا
273
ش می‌گذشت ج و بچه‌دار شدن س از چند سا لکه از ازدوا ت میکرد .حال ،پ فرانسه صحب
ق بچه‌ه‌ا‌ک‌ه ماشاءالله تعدادشا ن به ت به اتفا ی داشتند -میخواس یل روبه‌راه چو ن وض ع ما ک ز ن پیشتاز یکوچه ی گ برود .جها ن خانم ،در نظر زنها ج رسیده بود با هواپیما به فرن پن
ی او مایۀ حسرت ت میکرد .زندگ و از بند رست‌ه بو دکه خود تصمی م می‌گرفت‌و خود مدیری
یل محل ی از اها یکه باالخره به قصد سفر به فرودگاه مهرآباد رفتند ،نیم ی بود .روز بسیار ی پرواز هواپیما -به بدرق‌ۀ آنها شتافتند. ی تماشا -برا
ش را زیر ی از همس���ایه‌ها نشس���ته بود .بچ‌ۀ نوزاد ی خانۀ یک ی س���کو س خان م ه م رو اقد
ی دیگر را دعوا میکر دکه سر و صدا و ورجه ب بچهها پستا نگرفته بود ،شری میداد و مرت
ت پدر س خان م -در غیب ج سال‌ۀ اقد یکه پسر پن وورج‌ه نکنند .از تابستا ن سا ل پیش ،هنگام
ب سر به سرش غ افتاد .شوهر مرت و مادر -در حوض‌خان‌ه خف‌ه شد ،ز ن بیچاره از د ل و دما ی میکرد و با ر‌گنا‌ه خف‌ه شد ن بچه را روی ی و بی‌لیاقت ت و او را مته م به بی‌عرضگ می‌گذاش
ی را نداشت .با وجود چ بچه‌ا س خان م دیگر حوصل‌ۀ هی ف او می‌گذاشت .اقد ی نحی شانه‌ها
ک پسر دیگر زایید .زنها می‌گفتند« :شاید این ای ن نمی‌فهمید م چرا بالفاصله باردار شد و ی
ش بنداز‌ه و اخالقشو خوش‌کنه!» بچه رح م تو د ل شوهر
ی ا ز‌کسب‌ۀ مح ل را ه م با خودشان ی ظهر بود .بعض مرده‌ا‌ک‌ه از خرید برگش���تند ،نزدیکی‌ها
ی تند ی داشتند .بو ک دکا ن عطار آورده‌بودند .دو براد رکه به هر دو می‌گفتی م «حاج‌آقا» و ی
ی ادویه ت را می‌آزرد ،بلکه خودشا ن ه م بو ی مینو مشام زردچوبه ،نه‌تنها در دهان‌ۀ دکا ن عطار ی‌کوچ‌ه‌ک‌ه با همۀ اه ل محل ی روبه‌رو ب لوازم‌التحریر فروش می‌دادند.آقای‌ش���یک ،صاح
ف بود و می‌گفتند ترازویش یکه در مح ل معرو ی لبنیات ب و‌کتاب‌داش���ت .رحیم‌آقا حسا
ی هم ی روزنامه‌ا س ر‌ا‌کمرت میداد .محمدآقا ج بود و همیشه جن شک گ می‌برد .دست پارسن
ی رسا خ بود .صدای ی و محل‌ۀ‌کا ی‌کوچ‌ۀ راز یکوچه ولو بود .محمدآقا ابوابجمع ح تو از صب ت آوازخوا ن بشود .محمدآقا می‌گفت: ت می‌توانس و بلند داشت ،شاید اگر دلش‌می‌خواس
ی بخوانی ،روضه‌خوا ن شو -م ن ه م قبو ل نکردم!» تکه -اگرمی‌خواه «پدر م اصرار داش ت،کیها ن سوار بر دوچرخه ،وار دکوچه میشد و تا از او هر روز بعدازظهر ،با فریاد اطالعا
ی چند ت طو ل می‌کشید .محمدآقا د م در هر خانه‌ا ی آ ن برسد ،یک‌ساع س‌ر‌کوچ‌ه به انتها
274
تو س می‌گرف ی را پ ت‌کرایه‌ا ی و آبی‌می‌نوشید ،مجال ی میزد ،چا دقیقه می‌ایس���تاد،گپ ی میداد و می‌رفت. مجله دیگر
یکه ت داشت .تاماراخانم ،ز ن میانسا ل تنهای ی در دس گ شریین ک جعب‌ۀ بزر ی از مردها ی یک ت بود ،از او پرس���ید« :چی ش را می‌گذراند و با همه دوس��� ی در خانه‌ها امور با اتوکش���
خ را در می‌آور د‌گفت: ی‌کا ب قناد ی ز ن صاح ی لهج‌ۀ روس یلکه ادا خریدی؟» و او در حا
«بریاشکی!»
ش و باقایل ب رد داده بود .حتم ًا ترسید‌ه بود خورد ن آ یل جوا تکرده بودند و مادا م را دعو
ش می‌آمد و به ش���دت ی بد ت خیل ب و‌کثاف ط‌کوچ‌ه او را بیما ر‌کند .از میکر پخت‌ه در وس��� ی شکسته‌بسته ش می‌رفتیم ،با فارس ی سراغ ت‌کش ی خرید آب‌نبا ت برا می‌ترس���ید .هر وق
ی پستوی غ دستشوی ت بش���ور!» و بعد می‌فرستادما ن سرا می‌گفت« :بچه‌جان ،او ل دست مغازه‌اش.
یجدی،روشنفکرمحل‌ه‌که تدیگرراداشت.آقا صهم‌ۀمحال محل‌ۀماه مانسان‌هایویژ‌هوخا
ش‌ک‌ه‌کالس‌های ی می‌پوشید و در خان‌ۀ‌کوچک ت چهارخان‌ه و شلوار طوس پاپیو ن میزد،ک
ک‌کتاب ی بود ،همیشه ی ی آموزگار ی جد ب میداد.کار آقا ی مح ل ترتی ی بچهها تقویتی‌برا ی بود .هرگاه او را می‌دیدی ،در حا ل بحث ش‌کاف‌ه نادر ت و پاتوق یا مجله زیر بغ ل داش��� ی محل‌ه به‌شمار می‌رفت .از اینکه میدید هیچ‌کس وگفتگو با دیگرا ن بود و تنها انسا ن سیاس
ش را با چند صفحه از ی‌گرامافو ن خود ی جد ت ندارد رنج‌می‌برد .آقا ی به سیاس��� توجه ی بنا ن را بسیار ی جد ی بدهد .آقا ی آورد‌ه بو دکه به مجلس‌رون ق بیش�ت�ر ی قدیم آهنگ‌ها
ت داشت. دوس
ی دلسوز و مهربان ک خانوادگ ک پزش یل مح ل چو ن ی ی اها دکرت داروساز داروخان‌ۀ‌کاخ ،برا
ی زردزخ م بچهها، ی س���اد‌ه را ه م با تجویز دارو درما ن میکرد ،برا بود.گهگا‌ه بیماریها ف و سردرد دارو داشت .دکرت ناتا ن مورد احرتام ی تابستانی ،تب ،سرف‌ه و ضع سوختگی‌ها
ی او می‌ترس���یدند -از لبخند مهربا ن و پدر و مادرها بود و بچهها ه م -گر چه از آمپول‌ها یل محل ی او در میا ن اها ی متوج‌ۀ آنها نیس���ت .آ ن روز جا نگا‌ه‌گرمش‌می‌فهمیدند خطر یل بود. خا
275
چ‌کرده ق به ایرا ن‌کو ش به همراه خانوادۀ خود از عرا یلکه چند سا ل پی میلو پس���ر جوا ن ال
غ زنبوری‌ها را با ی داشت ،چرا ی و صوت ی برق نت دستگاه‌ها ی در ساخ ی استثنای بود و نبوغ ب آماده میکرد. ی غرو ت تنظی م و برا ت داش یکه در دس سوزن
ی اجار‌ه‌کرد‌ه بود. ی از ساختمان‌ها ،اتاق تکه در باالخان‌ۀ یک ی ه م داش کوچ‌ۀ ما ز ن تنهای ش ه م خیلی گ تند می‌پوشید ،پاشن‌ۀ‌کفش‌های ش میکرد ،لباس‌هایی با رن اشرف ،زیاد آرای
ش -که ب به صاحبخانه‌ا ت اه ل مح ل نبود .همس���ایه‌ها مرت بلند بود و زیاد هم‌مورد عنای
ت می‌کردند و می‌خواستند او ی دیگرا ن عالق‌ه داشت -شکای به پو ل بیش�ت�ر از خواسته‌ها ف هم ش دارید!» اشر ت و می‌گفت« :بابا چیکار ی محل‌نمی‌گذاش��� یل و را بریو نکند ،و ش نیست. ت آنجا جای ش می‌دانس ت و خود ت نداش دعو
ی ذهنی ی -که س‌ر‌کوچ‌ه می‌نشستند -دچار عقب‌افتادگ نی‌کاش ابراهیم ،پسر آ ن خانوادۀ متع
ط رشد مغزی‌اش بود .آ ن زما ن به همۀ ای ن آدم‌ها می‌گفتند دیوانه .ابراهی م دیوانه نبود ،فق
ک پسر ده ،دوازد‌ه ساله بود و دلش ت سالگی ،هنوز به اندازۀ ی ت هش ت و هف در سن‌بیس
ی شود .ما از او می‌ترسیدیم ،با همۀ بی‌آزاری‌اش ،ما ت با بچهها همزبا ن و همباز میخواس را از او ترساند‌ه بودند .اما آ ن روز ابراهی م ه م جواز ورود به جم ع را یافته بود و آرا م و خجول
ی نیز د ر‌کنار ما روی ک آ ن خان م قدبلند آس���ور ش را بدهند .آنیا ،دخرت منتظر بود تا غذای
یکه ج اطفا ل شد و با تما م‌کوشش ی مبتال به فل ش نشسته بود .آنیا د ر‌کودک یل چرخدار صند ت مؤثر واق ع نشد. ش‌کردند ،معالجا ک به او و خانواده‌ا یکم یل محل ،برا اها
ک چیده ی به شک ل نا ن سنگ ی تخته‌ا ک را -که رو ک عال م نا ن سنگ ی شاگرد نانوا ی وقت
ش رشته ی آماده شده بود .آ ش خور یآ ش‌گذاش���ته بود -آورد ،همۀ وسای ل برا ی سر و رو ی محتویات ش ریختند و تقسی م‌کردند .وقت غ روی غ و پیاز دا ر‌ا‌کاس‌ه‌کاس‌ه‌کشیدند ،نعنا دا
ی می‌پختند دور دیگ یکه ش���له‌زرد نذر گ به آخر رس���ید ،همۀ ما بچهها مث ل روزهای دی
ک‌کردی م و گ را پا گ بردی م و‌کنار‌ه و ته دی ی‌کوچکما ن را درو ن دی جم ع شدیم ،دستها ش را دیدم .ادای ت خان م مأمور آ ال‌کرد م قیاف‌ۀ عف انگشت‌های‌ما ن را لیسیدیم .سرم‌ر‌ا‌ک‌ه با
گ بخوره! ت ته دی ی شد ن را درآورد و‌گفت«:دخرتجون ،چ ن دفعه بگ م دخرت نبایس عصبان ت از ای ن تهدید ی میشه‌ها!» ما بچهها قاه‌قا‌ه خندیدیم .م ن هیچوق ت هوا بارون ب عروسی ش
276
یلکه ت خان م خا ی عف ع وگر م بود و جا ب عروسی‌ام ،هوا مطبو ت خان م نمی‌ترسیدم .ش عف ی ه م نشد. گ لیسید ن هوا باران س از آ ن همه تهدی ببیند پ
ی داشتم .همه‌شان ک س���اکنا ن‌کوچ‌ۀ بچگی‌های م را در د ل‌گرام از آ ن روز ،بارها یاد تک‌ت ت دارم .خداوند آن‌هایی راکه درگذشته‌اند ،بیامرزد و آن‌هایی راکه در قید حیات را دوس��� ت داستنی. ب و دوس ظ‌کند .همنی‌طو رکوچه بچگی‌های م را در تهرا ن خو هستند حف
یکشنبه 7آوری ل 1985
ب ن بست ی شهر مه است. د ر‌کوچه‌ها
ی شهر غ م است. د ر‌کوچه‌ها گ فضا را، انگار غبار مر
ی نمی‌رود. در ب‌ر‌گرفت‌ه و جای
ت سر نگاه خود را به پش گر بیفکنی،
س عمر فنا شد ه افسو
به دنبا ل توست.
ی ویل ش رو در پی
ی نور خورشی دگر م و درخشندگ هیهات ،نیست ،نیست! ی شهر، م ن د ر‌کوچه‌ها پریشا ن و بی‌هدف، ک رهروم. ی
278
ی بلند، ی سنگ دیوارها ی من، در هر دو سو سر بر آسما نکشیده
س ر‌ا‌گرفته‌اند. راه نف
ی شهر د ر‌کوچه‌ها ی م ن غریب، برا
ی را رق م زدند. ت زندگ بن‌بس
ت ندید ن نور درخشا ن بامداد. بن‌بس
در عم ق دل،
ی عهد شکست‌ه و پیما ن ریخته سنگین آزار می‌دهد مرا.
ی غریب ی‌کوچه‌ها ا
ت را ش بن‌بس امی د‌گشای
بر م ن نوید دهید!
14آوری ل 1985
279
ل 1985 دوشنب ه 15آوری
گ (- )Rudyard Keplingشاعر ی از رودیار د‌کپلین ی قطعه شعر بلند مدت‌ها پیش ،دوست
ی نوشته بو دکهگاه و بیگاه ،ضمن ی‌کاغذ اواخرقر ن نوزده و اوای ل قر ن بیستم -را برای م رو
ش از هر زما ن دیگر ای ن شعر ی میزم ،آ ن را می‌خواندم .امروز بی ی رو زیر و روکرد ن‌کاغذها
نی است: گ چن ی از شعر اگر سرود‌ۀ‌کپلین به دل م چسبید .ترجم‌ۀ قسمت یکه اطرافیا ن همه ظ‌کنی ،هنگام ت را حف ی خونسردی‌ا اگر بتوان
ش خود را از دس آرام ت می‌دهند و ترا مقصر می‌دانند.
ی به خود ایما ن داشته باشی، اگر بتوان آ ن زما نکه همه با تردید ترا می‌نگرند
ی نیز می‌تراشند. ی خود بهانه‌های ی بی‌ایمان و برا
ی و از ص رب‌کرد ن خسته نشوی. ی صبور باش اگر بتوان غ نسازی. ی و هرگز با درو غ بشنو ی درو اگر بتوان
ت را به د ل راه ندهی. یل هرگز نفر یو ت باش اگر مورد نفر ت نشوی. یل برد‌ۀ رؤیاهای ی‌کنی ،و ی خیال‌پرداز اگر بتوان یل تنها به اندیشید ن اکتفا نکنی. ی بیندیشی ،و اگر بتوان
ت روبرو شوی ی و شکس ی با پریوز اگر بتوان
و با هر دو ی ای ن فتنه‌انگیزا ن یکسا ن مقابل‌ه‌کنی.
ت را داشته باشی، ب سخنان ی شنید ن بازتا اگر یارا ی دیگرا ن تغیری شک ل می‌دهند. آ ن زما نکه از سو
ت ندهی، ت را از دس ی و فضیلت‌های ی با جم ع سخ ن بگوی اگر بتوان نت ر‌ا‌گ م نکنی، ی و خویش ی د ر‌کنار بلندپایگا نگا م بردار اگر بتوان
ی بزنند، اگر نه دشمنا ن و نه دوستان ،هیچ‌کدا م نتوانند به تو صدمه‌ا ت از آ ِ‌ن توست. جها ن و هر چه در آ ن اس
280
ل 1985 سهشنب ه 16آوری
یو ت پر ،با آگاه ی با هر پدید‌ۀ جدید باید با دس م ن همیش���ه می‌گوی م انس���ا ن در رویاروی ش را خور د‌کند. ی بتواند تنگ س جلو برود تا به قو ل آ ن ضرب‌المث ل قدیم ب���ا اعتماد به‌نف
ی و از میا ن بردن ش وکنار آمد ن باش���د یا به قصد سرکوب ی به‌قصد س���از حا ل ای ن رویاروی
ق نمی‌کند. ی باشد یا دشمنی ،مبارزه باشد یا مباحثه ،باز ه م فر ض دوست ق نمی‌کند .غر فر
ی در ای ن سرزمنی، ش سا ل زندگ ی را می‌بین مکه پس‌از حدود ش��� ی ایرانیان با ای ن باور ،وقت
ط به‌امریکا،کالیفرنیا یا لوس‌آنجلس ی مربو ت و آگاهی‌ه���ا هنوز با ابتدایی‌تری ن اطالعا ی می‌کنند نمی‌شناسند، ی راکه در آن‌زندگ ب شهر ق و غر بیگانه هستند ،هنوز شما ل و شر
ی چگونه ت ریاست‌جمهور ی هستند ،انتخابا هنوز نمی‌دانند همسایگا ن ای ن‌کشور چ‌ه‌کسان
ی آن ی و خارج ت داخل ی امریکا چیست ،اصو ل سیاس ی و ایالت ب سازمانی ،دولت است ،ترکی خ داده یر ت چه اتفاقات ت سال‌ۀ استقال ل ای ن مملک خ دویس نی می‌شود و در تاری چگونه تعی
نی بیتوجه به آنچه در اطرافما ن می‌گذشت، ب میکنم .در ایرا ن نیز اکثر ما ،چن است ،تعج ی و غریالز م به‌شمار ی غریضرور ی عد‌ۀ‌کثری ی می‌کردیم .ای ن‌گون‌ه آگاهی‌ها برا روزگار را ط
ب خرگوشی ک یا چند نفر سرپد‌ه بودی م و خود به خوا تی ی را به دس می‌رفت ،سکا ن‌کشت
ت برسانند. ی را به ساح ل نجا فرو رفته بودی م تا دیگرا ن‌کشت
ی می‌تراش���یدیم ،امروز دیگر چه ی دلیل ی و بیتوجه ی ای ن بی‌فکر اگر در آ ن روزگارا ن برا
ی هم ی از م‌ا‌کار چندان ی باش���د؟ امرو ز‌ک‌ه از بد روزگار بس���یار ی می‌تواند پذیرفتن بهانه‌ا ب دربار‌ۀ امریکا بخوانید،کمی ک‌کتا ی‌کنید ،ی س را خریدار نداریم؟ یک‌نقش‌ۀ لوس‌آنجل ش را به جا ن خودتا ن بکنید! ی روز توجه بفرمایید و آخرسر دعای به اخبار و رویدادها ل 1985 چهارشنب ه 17آوری
کسوپرمارکت‌امریکایی یروزان‌ۀخود،واردی یخریدها یکه،برا می‌توانیدتصو ر‌کنیدهنگام س داخ ل فروشگاه در ف می‌شود تا اجنا ی صر ی و پو ل و ابتکار می‌شوید ،چه نریو و انرژ ت و قابل ی هنگف ی از بودجه‌ها ی خرید شما ریخته و به منزلتا ن سرازیر شود؟ یک پاکت‌ها
ق‌کارمندا ن ی‌ا‌کرای‌ۀ محل، نی حقو س و همچن توجه‌سوپرمارکت‌ها ،د ر‌کنار هزین‌ۀ خرید اجنا
س داخ ل فروشگاه بهرت، ی مبتکر و نوآور تا اجنا ت و د ر‌کنار آ ن استفاد‌ه از مغزها تبلی غ اس ب مغازه ،یعنی ح از دیدگاه صاح ش برسند (البته طرز صحی ح به فرو سریع‌تر و به طرز صحی
281
ی با مردی ی تلویزیون ی از برنامه‌ها نت و بنج ل شد ن‌کمرت) .باری ،در یک سود بیشرت و هرز رف
ت داخل ی قفسه‌ها و طبقا ی رو مصاحبه می‌کردن دکه مس���ئول‌چید ن وسای ل و مواد غذای ح میدا دکه مث ً ی شریینی، ال بسته‌ها ت توضی ت پانزده دقیقه‌ب‌ه دق ی مد ت بود .و سوپرمارک
ی دید بچهها نی‌گذاشته‌می‌شوند چو ن ای ن مواد باید جلو ف پائ ت و امثا ل آ ن در دو ردی تنقال ی شده‌ان دکه ی طرح‌ریز ی تمام‌فروشگاه‌ها طور باش���ند تا بچهها آنها را بردارند .راهروها
ی مغازه و چسبیده ت فروشگاه -که در انتها ت‌گوش��� از هرکدا م آنها بروید نهایت ًا از قسم
غ و ماهی‌بیشرتی ن درآمد را دارند و ت و مر به دیوار قرار دارد -سر در می‌آورید .آخ‌ر‌گوش ی‌کنند .جناب ب می‌شوند و مشرتیا ن باید هر چه بیشرت آنها را خریدار در ضم ن زود خرا
ک جنس ی مشابه‌ی ح میکرد .ای نکه چرا نمونه‌ها ی ه م مطر ی جالب ص پرسش‌ها متخص ض دیدتا ن قرار بگرید؟چرا ی د ر‌کنار ه م قرار داده میش���وند ت‌ا‌گران‌ترینش���ا ن در معر طور ی آنها ی روز قب ل رو ی زیری ن و میوه‌ها و س���بزی‌ها ی تازه در ردیف‌ها میوه‌ها و س���بزی‌ها
سو س ریز به‌درد نخور مث ل آدام ی حساب ،اجنا چیده میش���وند؟ چرا د ر‌کنار صندوق‌ها
ی د رکار ع و از ای ن قبی ل‌گذاش���ته می‌شود؟ باالخره چ‌ه‌کلک ص نعنا ت بی‌مایه‌و قر مجال
ف را در آنها به س مختل تکه در سر هر راهرو تعبی‌ه می‌کنند و اجنا ی اس ت مخصوص طبقا حرا ج می‌گذارند؟
ک طعم‌ه را ی صاحبا ن آ ن حک م ی ت برا ی س���وپرمارک ب‌ه‌گفت‌ۀ‌گویند‌ۀ تلویزیون« :هر مشرت
تکه خودتا ن را به سادگی ی به دا م افتد .حا ل ای ن دیگر می ل شماس دار دکه باید به هر وسیله‌ا در اختیار آنها قرار دهید یا اینکه به رویاروی ی و مبارزه برخیزید». ل 1985 پنج‌شنب ه 18آوری
یکه مدت‌ها قب ل از ما به امریکا آمده بود و در اینجا یکه وارد امریکا شدیم ،دوست نی روز اول ت داشت ،به دیدارما ن آمد. اقام
ی صحبت ،از او پرسیدم« :امریکا چطوره؟ ای نکه میگ ن‌کشور امکاناته درسته؟» در نیمه‌ها
ی‌کرد و‌گفت« :بله ،معلوم‌ه‌ک‌ه‌کشور امکاناته .همه چیز در اینجا ممکن‌ه به شرط خند‌ۀ تلخ ش سال س از ش یل امروز ،پ ی نربدم ،و فپ آنکه‌وکی ل داشته باشی!» آ ن روز ب‌هکُن‌ه ای ن حر
تکه تو می‌توانی ی اس ت در لوس‌آنجلس ،بیشرت متوجه آ ن میشوم .امریکا تنه‌ا‌کشور اقام
ی و آنگاه ت داد ن فرا ر‌کن ی‌کنی ،از مالی���ا ب جر م بش���وی ،دزد ف‌کنی ،مرتک در آ ن خال
282
ک نمونۀ بس���یار س���اد‌ۀ آن، ت نیز برهی .ی ی او ،از مجازا ک وکی ل یاب‌ه یار یی با راهنمای
ی جامعۀ ایرانیا ن لوس‌آنجلس ی برا ی از وکالی‌محرت م دادگسرت تکه برخ ی اس آگهی‌های س بگریید تا هزارا ن دالر ی ندارد با ما تما ف‌کرده‌اید ،بیم‌ه ندارید؟ مانع می‌دهند« :تصاد ی ورود به امریکا نمی‌دهند؟ ت بگرییم!» یا «به افراد خانوادۀ شما ویزا ی ش���ما خسار برا
ی دیده‌اید؟ ی صدمه‌ا س بگریید ما آنها را به امریکا می‌آوریم!» یا «در خانۀکس با ما تما
ی اگر صدم‌ه ه م ندیده‌اید مهم ی ندارد ،به ما مراجع‌ه‌کنید ما آنها را سو میکنیم .حت مانع ف میکنیم!» ش را با شما نص نیست ،ما باز آنها را سو می‌کنی م و پول
ی اع�ل�ا م می‌کنند« :ما با همه ی خود دارند .آنها به س���ادگ ی از پزش���کا ن ه م جا بعض
ی ای ن‌کال م چیست؟ هما نکه ت شما بیم‌ه داشته باشید!» معن ی اس ی‌کنار می‌آیی م،کاف بیمه‌ا نی امکانات -همه چیز ممکن خودتا ن می‌دانید .حق‌با دوست م بود ،در امریکا -ای ن سرزم
است.
جمع ه 19آوری ل 1985
ی داشت -با ابراهی م خلی ل روبه‌رو شد ی خدای ت چو ن نمرود -که ادعا در قصه‌ها آمده اس ت دارد؟» ی ت و‌کیست؟ چه فع ل‌کند و چه قو به ا و‌گفت« :خدا ب داد« :خدا او جوا ی م ن مُ رده را زند‌ه‌کند و زنده را مُ رده!»
ی ندارد .م ن ه م میکنم!» نمرو د‌گفت« :ای ن‌ک‌ه‌کار
ی را ی راکه واجب‌القت ل بودند از زندا ن بریو ن آورند .یک آنگاه دستور می‌دهد تا دو زندان س رو به ابراهی م‌کرد‌ه می‌گوید« :ای ن ر‌ا‌ک‌ه‌کشتم ی را آزاد میس���ازد .سپ می‌کشد و دیگر بمریاند م وآ ن راکه آزا د‌کرد م زنده ساختم!».
گ تنها با نمرود پایا ن نمی‌گرید .در تما م دورا ن زندگی ت ای ن سوءتفاه م و اشتباه بزر حکای
نت سرنوشت ت داش ی در دس نی جاهالن‌ه ادعا ی بس���یار بوده و هستن دکه چن بشر ،نمرودها ی خدا، انس���انها را داشته‌اند و از ِبد روزگار یا تس���لی م بود ن بندگا ن و رضایتشا ن به رضا ی ه م تکی‌ه زنند. توانسته‌اند بر جایگاه‌نیمه‌خدای
ی را از دها ن سخنگویان ی‌گوناگون ت،گفته‌ها ی‌ک‌ه‌گذش نی هفته‌ا نی روزگار ما و در هم در هم
ک تصور می‌کند ی‌کال م آنها دیدی مکه چگونه هر ی ی جها ن شنیدیم .از البه‌ال ابرقدرت‌ها
ت انسان‌ها ،ملت‌ها و‌کشورها ت و چگونه سرنوش نی اس ی‌کر‌ۀ زم ی رو ی و خدا حاکم‌واقع
283
ی جهان ،با ی دارد .اما اشکا ل‌کار د ر‌کجاست؟ در اینکه سای‌ر‌کشورها به خواست‌ۀ آنها بستگ
ی ای ن ابرقدرت‌ها ،باورشا ن می‌شود اینا ن اگر نه خود خدا،که ی نمرود دید ن چشم‌بندی‌ها
ت تما م از آ ن حصار س با نخو نیمه خدایانند .او ل ترا به زندان‌کین‌ۀ خود می‌افکنند ،س���پ ت از پا خط‌ا‌کنی ،ترا می‌مریانند ط و نشا ن می‌کشن دکه اگر دس تخ ت می‌آورند و برای بریون ی ترا زنده می‌کنند .شوربختان‌ه می‌کنند آنچه راکه می‌گویند! ی باش و اگر بچ‌ۀ عاقل ل 1985 شنب ه 20آوری
ب چگونه انس���ا ن غو ل ش���د اثر ایل کتا نی ( )Ilyinو سگا ل ( )Segalرا می‌خوان مکه شرح ش تا اواخر قر ن وس���طی .این خ تکام ل از آغاز آفرین ت و تاری��� ی انسان‌هاس��� تحول‌زندگ
نی حا ل واقع‌بینانه، ی ساد‌ه و در ع ی انسان ،با زبان تکه در بارۀ سری تکامل ی اس نی‌کتاب نخست ی خوانندگا ن -که ی وقای ع رو ت روان نت اثرا نوش���ته شده است .نویس���ندگا ن با در نظ‌ر‌گرف
ک غو ل ارزش���مند و ک ت ن از آنا ن ی در واق ع نوجوانا ن هس���تند -به آنها می‌گویند هر ی
ی از ای ن‌کتاب ی موان ع را از سر راه خویش‌بردارد .د ر‌گوشه‌ا تکه می‌تواند به راحت تواناس ف نباشد. یل از لط ی می‌خوان مکه شاید نق ل آ ن خا مطلب
ی هستن دکه ب به خوانند‌ۀ خود می‌گویند« :کتاب‌ها چو ن رودخانه‌های ایلنی‌و سگا ل خطا ی بی‌پایان ب چو ن اقیانوس یکتا ب میس���ازند و سرچش���م‌ۀ خردند .دنیا جها ن را مش���رو
ح حملۀ س در شر ی است ».سپ ب بهرتی ن تسل یکه غم‌هجو م می‌آورد،کتا اس���ت .هنگام
ظ‌کتاب‌ها- ی حف مغوال ن به روس���یه در قر ن سیزدهم ،از اینکه چگونه مرد م ای ن‌کشور برا
ش را، ش‌کردند سخ ن می‌رانند و ای ن تال ای ن تس���لی‌دهندگا ن خود -از دستربد دشمن ،تال
ی جایگزی نکرد ن آنچه دشمن ش نویسندگا ن و شاعرا ن و سخن‌س���رایان ،برا د ر‌کنا ر‌کوش��� س در آ ن زمان‌سرود: ی رو می‌سوزاند و می‌خشکاند ،می‌ستایند .شاعر
ت را خشکاندند ی معرف رودها
ت آنا ن ویرا ن‌گشت. و سرچشمۀ خرد به دس
ت ندادند .اما برای مرد م هموط ن او،گذشت‌ه را به یاد سرپدند و امید به آیندۀ بهرت را از دس ی امید به آینده ،نیاز به نوشته‌ها ،سروده‌ها و‌گفته‌ها داشتند و تا به یاد سرپد نگذشته و ه م برا ش‌کردند. ی آ ن‌کوش ی نگهدار آنج‌ا‌که‌توانستند برا
284
گ باد! ت بر جن آ ه‌ک ه لعن یکه ی فجایع ی را آغا ز‌کرده‌ای م -هفت‌ۀ سالگردها و سالروزها -هفت‌ۀ یادآور ی نادر هفت‌ۀ بسیار
ی طاقت‌فرس���ا بود .ای ن هفته سالروز پایان ت ضربه‌ا ی جامعۀ بش���ری ی برا ک به تنهای هر ی
ی سال‌ۀ ورشو و تمدید آ ن و ط سایگون ،س���الروز پیما ن س ی دوم ،یادبود س���قو جنگ‌جهان
گ ایرا ن و ی دیگر ،ادام‌ۀ جن س���الروز هفتادمنی‌سا ل قتل‌عا م ارامن‌ه در ترکی‌ه اس���ت .از سو
ی در افریقای ض نژاد ی تبعی ی علیه شیوۀ غریانسان نت جوانان‌پرشور امریکای عراق ،به‌پا خاس
ال‌گرفنت گ ایرا ن و عراق ،با ی به جن ی رسیدگ ی برا ی و فور جنوبی ،تشکی ل جلسات‌اضطرار
ی عضو ناتو ت رهربا ن‌کشورها ی ویتنا م و مالقا مبارز‌ۀ‌کامبوجی‌ها علیه دشمن‌اشغالگر یعن
ی از فکر جنگ، خ و شان‌ه‌کشید ن در مقاب ل یکدیگر نیز افزو ن بر همه ،انسا ن را دم ی شا برا ی هستند ی و دشمن گ و برادرکُشی ،خونریز غ نمی‌کند .همۀ اینها یادآور خاطره‌های‌جن فار ش نخواهد دید. و تکرار ای ن نکت‌ه‌ک‌ه جها ن به ای ن زودیها روی‌آسای
ی رساله ح و آزاد گ و عش ق به صل ت از جن ی بشریت ،آن‌قد رکه در بارۀ نفر خ دیرپا در تاری
ی در این ی سخ ن نرفته است .دوگانگ چ چیز دیگر ب و مقال‌ه نوش���ته شده ،در بارۀ هی وکتا ت ِ ی در خود و ی بشر -به دس س دور و دست‌نیافتن یب ح -ای ن آرزو ی و صل ت‌که‌آزاد اس��� س مانده است .ما خود ی در قف ت به زنج ری‌کشید‌ه شده یا بسا ن پرنده‌ا ی رفی ع و دوردس قله‌ها
ب در ساح ل دریا ت نوشید ن آ ی را به زندا ن انداخته‌ای م و چو ن بوتیمار -که در حسر آزاد
ی به آ ن برنمی‌داریم. ی دسرتس ی برا ی میمریی م و‌گام ت آزاد ب می‌نشیند -در حسر تشنه‌ل
285
ف به شهرها ت دو طر ش حمال ی‌ک‌ه‌گذشت ،ب‌ا‌گسرت نی ایرا ن و عراق ،در چند روز گب جن
یکه می‌شناسی، ت‌گرفت‌ه است .در چهرۀ بیش رت‌کسان ی یکدیگر ،بدجور شد و مناط ق مسکون
ی و دلهر‌ه و غ م و اندوه سای‌ه افکند‌ه است .سربازا ن و جوانا ن و مردم س و وحشت ،نگران تر
غ نگاه می‌دارد .جنگ، گ را دا بیگناه‌دسته‌دست‌ه‌کش���ته می‌شوند و خو ن‌گرمشا ن تنور جن
گ تنه‌ا‌کوته‌بینا ن جاه‌طلب ی و غری قاب ل قبویل! جن چ‌ه‌کلمۀ‌وحشتناکی! چه پدید‌ۀ غری انسان یکه منط ق و فکر و گ تنها نوجوانا ن و جوانا ن را ،به دلی ل جس���ارت ش میآید .جن را خ���و
ی جها ن متشک ل از ب می‌کند .چرا ارتش‌ها ی خود جل ش نیس���ت ،به سو ی پشت آینده‌نگر
ت و سه و نی شانزده تا بیس ت نظا م در سراسر دنیا ،ده‌ۀ ب جوانا ن است؟ چرا س ن انجا م خدم
ی است؟ غری از اینکه جز در ای ن سننی‌نمی‌توا ن انسان‌ها را ،با بهان‌ۀ ظاهرفریب چهار سالگ نت داد و ب‌ه‌کشتار وادارشا نکرد؟ م ِ‌ن مادر،که در تمام ظ خاک ،ب‌ه‌کش ط و حف ی و تسل پریوز
ی‌کرده‌ا م و آن ش نف ی را برای ی و تجاوز و زورگوی ی فرزندم ،آدمکش ت زندگ دقای ق و لحظا
ی جنگ -همۀ ک‌کلم‌ه -یعن ش خوانده‌ام ،چرا باید با اتکا به ی ی غریقاب ل بخش��� ر‌ا‌گناه تو ت اس ی می‌کنید ،جنای یکه زندگ ای ن ارزش‌ها را تغیری دهم؟ اگر آدمکش���ی ،در شهر
ی در شهر دیگر و‌کشور دیگر قهرمانی‌می‌شود و پاداش ت آ ن اعدام ،چگونه آدمکش محکومی
ی‌گوناگو ن دارد ،چرا تجاوز به ت مجازات‌ها ق همشهری‌های می‌طلبد؟ اگر تجاوز به حقو
ی با ی به دنبا ل می‌آورد؟ یعن ی مرز ،هلهل‌ه و ش���اد ق مرد م‌کش���ور دیگر ،مرد م آ ن سو حقو
ت و ساد‌ه باورها را تغیری داد؟ نی راح گ می‌توا ن ای ن چن ب جن استفاده‌از برچس
ی به ه‌ر‌گونه‌ای ی مردود و زورگوی ت است ،تجاوز در هر شکل ی جنای ی به هر صورت آدمکش گ‌گذارده‌اند ،نمی‌توان م بپذیرم. محکوم .م ن ای ن دستاویز و بهان‌ه را،که بر آ ن نا م جن
ی قربانیا ن جنگ ی برا ط دنیا ،مراس��� م یادبود و بزرگداشت ی از نقا هر روز ای ن هفته ،در یک
ی روانی ی با پیچیدگی‌ها ط مرد ش آ ن توس یکه آت ی دو م برپاست .جنگ خانمانس���وز جهان
نی حا ل منفورترین خ از او به‌عنوا ن محبوب‌تری ن و در ع یکه تاری زیاد برافروخت‌ه ش���د .مرد
ت با قدرت ج و خریه‌سر به نا م هیتلر اس ی عصیان‌زده ،لجو نی نا م برده ،انسان موجود روی‌زم
ی از انسان‌ها .هیتلر ،در س ن یازده ت بهگروه ی عمی ق و ریشه‌دار نسب ی حریت‌انگیز و نفرت بیان
ش هرنمند بشود .وی، ک نقا سالگی ،با وجود مقاومت‌شدید پدر ،اعال مکر دکه می‌خواهد ی
ی خود را با پدر آغا ز‌کرد تا نشا ن دهد می‌توان د‌کسی ت و طوالن از هما ن زمان ،مبارزۀ سخ
286
ت رقم خ بشری ی را در تاری تکه دورا ن شو م و سیاه بشود و در ای ن مبارزه چنا ن به‌بریاهه‌رف زد.
ش را نیزکه ت پدر -مادر س از درگذش ج سا ل پ ف هیتلر -پن در س ن نوزده‌س���الگی ،آدول
ش نوشت« :به پدر م احرتام ک سرپد و در دفرت خاطرات در اثرس���رطا ن درگذشت‌ه بود به خا
ت به ت ناگزیر م می‌ساخ ی معیش ی و سخت ت داشتم ،تنگدست می‌گذاشتم ،لیک ن مادر م را دوس
ی لباس ک محتو ک جامه‌دا ن‌کوچ یلکه از تما م ما ل دنیا ،جز ی ت تصمی م بگریم .درحا سرع
ی نداشتم ،عاز م وی ن شدم .امیدوار ک ارادۀ‌شکست‌ناپذیر ،چیز دیگر ی ماالما ل از ی و قلب ش بریو ن بکشم. ت -پنجاه س���ا ل پیش -از پدر مگرفته بود ،از چنگ بود م آنچه راکه طبیع ک‌کارمند». ی بشوم ،نه ی می‌خواست م چیز
یکه در ی میش���ود ،از آنهای ش دچار س���رخوردگ ه���ر با رکه هیتلر جوا ن در انجا م‌کارهای
ی در نهانخان‌ۀ دل ت و‌کین‌ۀ بیشرت ش داستند ،نفر ی نق ی و اقتصاد ی سیاس تصمیم‌گریی‌ها
یکه تخ م‌کینه ت زمان ی اس ی ای ن عقده‌ها سر باز می‌کنند .طبیع انبار می‌کند تا باالخره روز ش بود. ت درو می‌کنی .هیتلر ،نمونۀ زند‌ۀ ای ن واکن می‌پراکنی ،نفر
ب یا نوشتـه‌ای نت پاسخی ،به خوانندگا ن‌کتا ی یاف ی ای ن هفته را ،در جستجو بیش�ت�ر روزها
ن (William می‌گذران مکه دربار‌ۀ جـنگ ،ای ن دستــاورد بشر ،سخ ن‌گفته‌اند .ویلیــا م اگبـر
س معاصر امریکایی ،جنگ ف ( )Meyer Nimkoffدو جامعه‌شنا )Ogburnو مئیـر نیمک را با ای ن دید می‌نگرند:
ت و دامن‌ۀ بسیار محدودی ی وجود داشته اس گ به شک ل ستیز‌ۀ‌گروه در جوام ع ابتدایی ،جن ی معمو ً ال زائید‌ۀ ای ن عوام ل بودند: ی جوام ع ابتدای ی درون نیز دارد .ستیزه‌ها
ی دیگر ،جلوه‌گر می‌شود. ک و ابزا ر‌گروه‌ها ت ربود ن خورا تکه به صور ت و غار او ل غنیم
ت است. ت ذا ظ صیان ی حف یکه در پ دو م بیگانه‌ترس ت شجاعت. ی اثبا ی برا سو م خودنمای
ی دیگر وارد می‌شود. ی‌گروه‌ها یکه از سو ت یا بیداد ی به قصد مبارزه با اهان چهار م تالف
ش یافته است .در ای ن جامعه ،جنگ ی‌گس�ت�رده شده و افزای در جامعۀ متمدن ،ستیز‌ۀ‌گروه
ت را باید در یل مهم‌تری ن عل ی میش���ود ،و ی پیچید‌ه و متعدد ی و عمل معلول‌عوام ل نظر
ی تاراج ی دف ع طبق‌ۀ محکو م جامعۀ خود و نیز برا ی جست .طبق‌ۀ حاکم ،برا ت طبقات اختالفا
287
گ می‌زند .معمو ً ک جامعه ،چو ن در صدد جنگ ال طبق‌ۀ حاک م ی ت به‌جن جوام ع دیگر ،دس
ت مرد م جامعۀ خود را ه م مواف ق مناف ع خویش ی برآید ،به‌قصد آنکه اکثری با جامعۀ دیگر
ت بلکه جنگی ی سودجویان‌ه نیس گ آنا ن جنگ گ بکش���اند ،ندا در می‌ده دکه جن به جن یو ح وطن ،دی ن یا انسانیت .طبق‌ۀ حاکم-با ای ن شیوه -خودخواه ت به خاطر مصال اس���
ی بی‌دریغ ت و افتخار می‌پوشاند و مرد م ساده‌د ل را به جانفشان س شراف ی خود را لبا سودجوی بر می‌انگیزد.
نی طرز تفک���ر فدریک و‌گارس���یا ل���ورکا ()Federico Garcia Lorca در رابط���ه ب���ا هم
ی می‌گوید: س اسپانیای شاعرپراحسا
ب تقسی م می‌کند، ی نا ن و شرا اینجا ن‌ه‌کس
گ می‌کارد، ی سبزه در دها ن مر ن‌ه‌کس
نی می‌گرید. ی خون ی زخم‌ها ی برا ن‌ه‌کس
ک میلیو ن آهنگر، تنها ی
یکه به دنیا می‌آیند. ی‌کودکان سازند‌ۀ زنجری برا ک میلیو ن نجار، تنها ی
ب ندارند. یکه نشا ن صلی سازند‌ۀ تابوت‌های
ی سوگوارند تنها جماعت
که جام‌ه می‌کنند و در انتظا ر‌گلوله‌اند. احتضار ،احتضار ،رؤیا ،دلشوره و رؤیا
ت جها ن ا نی اس چن ی یار ،احتضار ،احتضار ت شهرها مردگا ن زیر ساع
از ه م می‌پاشند.
ش خاکسرتی ک میلیو ن مو گ با ی جن
گریا ن می‌گذرد.
ی از ویتنا م نیز بود .از این ی امریکای ج نریوها ط س���ایگو ن و خرو ای ن هفته ،س���الگرد سقو
ی انسان‌ها (چه ویتنامی، گ در زندگ یکه به نا م جن خ داد و فجایع شر واقع‌ه،که ده سا ل پی ب می‌گویند و می‌نویس���ند .تلویزیون‌ها ق افتاد ،مرت چه ویت‌کنگ ،چ���ه‌امریکایی) اتفا
288
س سایگون ،در مقاب ل دوربنی س پلی ت رئی گ را ،به دس ک شورشی‌ویت‌کن فیل م‌کشت‌ه شد ن ی یکه به جای ی تلویزیون‌ها و عکاسان ،نشا ن می‌دهند .از فرزندا ن بی‌پدر و مادر فیلمربدار ی خان‌ه‌کرد‌ه است. یکه هنوز در د ل بسیار ف می‌زنند و ا زکینه و نفرت مانده‌اند ،حر
گ و دیگر ب زندگی ،جن ی،کتا ی ( )Oriana Fallaciخربنگار مشهور ایتالیای اوریانا فاالچ
هی ی یعنی شکه از او می‌پرسد« :زندگ خ خواه‌ر‌کوچک ی در پاس چ را در سا ل 1970نوشت .و
یل نویسنده نی تولد و مرگ ».و تب ی اس ی لحظه‌ا ک جمل‌ۀ‌کوتا‌ه می‌گوید« :زندگ چه» در ی
گ ویتنام ی جن ی درست ،در جبهه‌ها نت پاسخ ی یاف ت و در پ ش ناخشنود اس از پاسخ‌خوی ی ا ز‌کتاب ی مکزیک ،به اینجا و آنها رو می‌کند .در بخش ی داخل و د ر‌کشاکش‌درگریی‌ها
ی می‌نویسد: فاالچ
ک به چه چیز فکر می‌کنی؟» ت شلی ج می‌پرسم« :در وق از جور
او پاس س عجیبی نت و به ای ن‌ک‌ه‌کشت‌ه نشوم .همیشه هنگا م حمله ،تر ط ب‌ه‌کش خ می‌دهد« :فق
ب دوست م د ر‌کنار م بود .با ه م به ویتنا م آمده بودی م و سراسر وجود م را فرا می‌گرید .آ ن روز ،با
ی به باب یل چیز ب شد ،آ ن را دید م و ف ما پرتا ک به طر ی موش همیشه د ر‌کنار ه م بودیم .وقت
ط به فکر خود م بودم یل او را خرب نکردم .می‌دانی! فق نی انداخت م و نگفتم .خود م را به‌زم ب منفجر شد .او مرد»... ط به‌خود م می‌اندیشید م دیدم! دید مکه با و در هما ن حا لکه فق
گ با تما م قوا ک ویت‌کن ی می‌نویس���د« :ی ک س���رباز ویتنام ی دیگر ،به نق ل از ی در جای
ک شهر، ی پار ت مث ل اینکه ،در غرف‌ۀ تریانداز ک می‌کردند .درس می‌دوید و همه به او شلی
ک‌کرد م و او ک تری ش���لی یل تریها به او نمی‌خورد .بعد م ن ی به هدف‌ها تری می‌اندازند .و
یل هیچ ت زدم ،و ی جلو رفت م و به او دس ک‌کرد‌ه باشم .حت ک درخت‌شلی افتاد ،انگار به ی ک حیوان!» ت نشا ن می‌دهد :ی ی نکردم .جنگ ،بشر را هما ن طو رکه هس احساس
ی ما، ت و در دنیا ی اس ی هر چه هست ،خواستن در پایا ن نویس���نده اضافه می‌کند« :زندگ
یل باب ی است! و ی دارد .ای ن طبیع ش دلبستگ ش از همسایه‌ا ش بی ی خوی س به‌زندگ ه‌ر‌ک ک نوع نی طور .بنابرای ن زندگی ،ی گ ه م هم هرگز در بهار متولد نخواهد شد ،آ ن ویت‌کن
ک ثانیه ی به اشتباه نروی م و ی ی‌کنی مکه قدم یط ت و ما باید آ ن را طور گ اس ت به مر محکومی ت -در نیمۀ راه -حکم خوابما ن نربد .نباید تردی د‌کنی م‌که‌اشتبا‌ه میکنیم ،چو ن در ای ن صور
ی امضا می‌کند». ت به مرگما ن را ،دیگر محکومی
یکشنبه 28آوری ل 1985
289
ل 1985 دوشنب ه 29آوری
ی ی‌ا‌گروهی، ت فرد یکه افراد و جامعۀ بشریت ،به صور با تما م حس ن نیت‌ها و‌کوشش‌های ی به نظر ی سازمان‌های جهان ی انجا م می‌دهند ،برنامه‌ریزی‌ها ی و قحط ی پیکار ب‌ا‌گرسنگ برا
ی غذا، س جهان نی‌کنفران ش بی‌نتیج‌ه و بی‌اثر نمی‌رسد .ده سا ل پیش ،اول ی جز یک‌نمای چیز
ک شاخۀ ی از متخصصا ن و پژوهشگران ،تشکی ل ش دکه نتیجۀ آ ن ایجاد ی تگروه زیاد با شرک ی غذا بود .نمایندگا ن ای ن شورا بالفاصله ی جهان جدید وابسته به سازما ن مل ل بهنا م شورا
ش تولید غذا و ح نخس���ت ،افزای ی‌کردند :طر ی را طرح‌ریز ک برنامۀ وس���ی ع دو مرحله‌ا ی
ی بنی‌المللی ی پشتیبان ح دیگر بهبود روش‌ها ی بود و طر ش‌گرسنگ ی و‌کاه ی سنت رش د‌کشاورز یو ی‌کمک‌رس���ان گ‌کرد ن برنامه‌ها ک غذایی ،هماهن ی،کم ی و تجار در موارد اضطرار
ت مشاهد‌ۀ‌کمبود مواد غذایی .با وجود ای ن دو طرح ی و هش���دار بموق ع در صور جمع‌آور ی در جها ن س���و م و بهویژه در افریقا چهر‌ۀ‌کری‌ه خود را وس���ی ع و دها ن پرکن ،امرو ز‌گرسنگ
س از ده سال ی غذا،که وعد‌ه میداد پ ی جهان ی ش���ورا نش���ا ن می‌دهد و به برنامه‌ریزی‌ها
ی نگرا ن نا ن فردایش چ خانواده‌ا ت و هی نی نخواه د‌گذاش��� ی س‌ر‌گرس���نه بر بال چ‌کودک هی نخواهد بود ،زهرخند می‌زند.
ی و جهانی ،تا ی‌کرده‌ا مکه نش���ا ن می‌دهد س���ازمان‌های بنی‌الملل ی را جمع‌آور آمار و ارقام ب به نظر می‌رسند -ناموفق ی‌کاغذ بسیار جذا ی خود -که رو ی طرحها چه حد در اجرا بوده‌اند.
ی ی در حا ل رشد %34بوده و دسرتس ش تولید مواد غذایی ،د ر‌کشورها از سا ل ،1974افزای ی از ی غذا ،حاک ی جهان ش شورا ت.گزار ی بهرت شده اس ی ه م به طور محسوس به مواد غذای
ی پیشرفته ش ا ز‌کشورها ی در ای ن‌کشورها بی ت‌ک‌ه‌گرچ‌ه درصد رشد تولید مواد غذای این‌اس
ی و سوءتغذیه یکه ب‌ا‌گرسنگ ی توزیع ،تعداد مطل ق افراد ی الگو یل به‌دلی ل نابرابر اس���ت ،و ی مزمن ،در یکه ا ز‌گرسنگ ش نیافته اس���ت .در حا ل حاضر تعدا د‌کسان مواجه هستند،کاه
نی زده می‌شود. نی چهارصد تا ششصد میلیو ن ت ن تخم ج می‌برند ،ب ی رن ح جهان سط
ی روبه‌رو هستند، یکه امروزه ب‌ا‌کمبود مواد غذای ف اولی‌ۀ‌کش���ورهای -در سا ل ،1974هد
ی بود ،به ای ن امی دکه ی داخل ت‌کشاورز ش تولیدا ی از راه افزای رس���ید ن به مرحل‌ۀ خودکفای یکه ی‌کشورهای ت غذا برا یل امروز ،واردا ی بکاهند .و ح بنی‌الملل ی خود در سط از وابستگ
ی در ی جهان ک بازار غذای ی به ش���مار می‌رود .ی ی دارند راه ح ل ارزان‌تر ت خارج مبادال
290
ی بیشرت ی بنی‌الملل ی فقری را به مواد غذای ی‌کشورها ت‌که‌روز به روز وابستگ حا ل تکوی ن اس ی آنها می‌کاهد. ض از مقدارتولید داخل می‌کند و در عو
ی افریقا- ی مناط ق صحرای ف -به‌استثنا ی مختل ی د ر‌کش���ورها گر چه تولید مواد غذای
ت همگا م رشد ش نتوانس���ته اس یل ای ن افزای ش بوده ،و ف ده‌سا ل‌گذش���ته در حا ل افزای ظر
یل سه سال‌ۀ اخ ری‌ک‌ه در قرو نگذشته بی‌همتا ش برود .ای ن نتایج ،افزو ن بر خشکسا ت پی جمعی
ت و چها رکشور به صد و پنجاه میلیو ن ت ن رسانده ی را در بیس ت‌گرسنگا ن افریقای بود ،جمعی است.
-از س���ا ل 1960تا به امروز ،قار‌ۀ افریقا شاهد دوازد‌ه جنگ ،پنجا‌ه‌کودتا و سوءقصد ،قتل
تکه ش‌کویر بوده اس یل مداوم ،مشک ل روزافزو ن مهاجرا ن و افزای سیزده ره رب‌کشور ،خشکسا یو ت و زرع ،حاصل‌بردار ش‌کش��� یکش���اورزی ،رو ی طرحها ی مس���تقی م رو ی اثر همگ
ی شد ن‌کشورها را ب‌ه‌کشاورزی ی مختلف ،صنعت ی دیگر ،دولت‌ها بازاریابی‌داشته‌اند .از سو
ت بهرت، ی به صادرا ی دستیاب ی برا ی افریقای ی ا ز‌کشورها ح داده‌اند .بس���یار شدنشا ن ترجی ی دارند .به این ی در بازار بنی‌الملل ی را به بارآورده‌ان دکه خریدار بیش�ت�ر آگاهانه محصوالت
ی اولیه ت مواد غذای ی‌کمیاب ،ب‌ر‌کش ی و میوه‌ها ت‌کاکائو ،پنبه ،دانه‌های‌روغن بکش��� ترتی
ی خرید ت،کمرت از بها ش ای ن محصوال یلکه درآمد حاص ل از فرو ت یافته‌اند ،در حا ارجحی ت و مواد غذای ی الز م مث ل ذر مواد واردات ی اولیه‌شد‌ه است.
یو ی منطقه‌ا ف آ ن در جها ن سو م به طور وسیع ی و مصر ش تولید مواد غذای -دو ده‌ۀ پی
تو ت در حا ل رشد اس ی ای ن‌کشورها به سرع ت بنی‌الملل داخلی‌بود .در حا ل حاضر واردا در ده‌ۀ آینده به‌طور قط ع دوبرابر خواهد شد. ض نکردم! عر
ل 1985 سهشنب ه 30آوری
چ چیز ی«ترین»ها هی می‌دانید غم‌انگیزتری ن چیز دنیا چیست؟ زندگی .در ای ن مسابق‌ۀ لعنت س‌گسرتده‌ای ی غم‌انگیزتر باشد .زندگی ،میدا ن وسی ع و عرصۀ ب ی نمی‌تواند از زندگ دیگر
ج می‌شوی. ش از آ ن خار ی و نه به خواست‌ۀ خوی ت‌که‌ن‌ه به می ل خود بدا ن پا می‌گذار اس���
ی باری ،به اختیار ی میکن نی ای ن دو را ،سع ی و فاصلۀ ب نت را به‌ناچار جرب می‌خوان آمد ن و رف
یکه تنها دلخوش���ی‌ات ی می‌گذار ی نامطمئن ،قد م به راه س و لرزو پاها بگذرانی .با تر
291
ت و امید و تنها تکیه‌گاهت‌اطرافیان. آرزوس
ی و هر چه نیکه ،هر چه پیشرت می‌روی ،تکیهگاهها را سست‌تر می‌یاب ی را بب یل ش���وربخت و
ی و بی‌گدار به آب ی ندار یکه تکیهگاه ت میکن ی.گاه وحش می‌گذرد خود را تنهاتر می‌بین
یل آنجاکه تو ایستاده‌ای ش میآید و نگاه به عقب .و زده‌ای ،آنگاه زما ن تردیدها و پرسش‌ها پی
ی دارد ترا می‌برد و ب خروشا ن زندگ ث نیس���ت! سیال ی مک ی ای ن تردیدها نیست! جا جا
ی را دوا نمی‌کند .در نتیجه ،زما ن عصیان ی می‌کش���اند .تردید درد ی و آنسو به ای ن س���و
ش می‌آی دکه نتیجۀ هر دو بی‌تردید یگروه دیگر پی ی و زما ن د ل به‌دریا زد ن برا یگروه��� برا خ غو ل رفته و آ نکه خود را به دست گ شا ی است :غم‌انگیز .آ ن‌که‌عصیا ن می‌کند به جن یک
نی می‌شود و این ی پرخاشگر و خشمگ ش را شاهد است .آ ن یک ی خوی ج می‌سپارد فنا اموا غ رفت! ی‌ک‌ه‌کره‌خر آمد اال ت سوم ش به‌سعاد ت ب‌ه‌گریبا ن افسردگی .خو ی دس یک پنج‌شنب ه 2م ه 1985
ی غرب ،در ُب ن آغاز بهکا ر‌کرد .در اولنی ت‌کشور صنعت ی سرا ن هف س اقتصاد امرو ز‌کنفران
نی امریکا و شوروی ی -که هم‌اکنو ن در ژنو ب ی اتم نشست ،مسئل‌ۀ محدو د‌کرد ن سالحها جریان‌دارد -مورد بررس ی و توجه قرا ر‌گرفت.
ی یا ه‌ر‌کشور ی امریکا یا شورو ی ا ز‌کشورها ی یک ت روز ی می‌پرسید« :آیا ممک ن اس دوست ی ابراز وجود و ت و نوع ف اس ی بیفتد؟ اینها همه حر ب اتم دیگر به فکر اس���تفاد‌ه از بم
نی روز ت در مقاب ل یکدیگر .م نکه نمی‌توان م تصور چن ش قدر نمای ی را بکنم».
یکه طراحا ن ای ن نقشه‌ها و سازندگا ن ای ن سالحها هستند، یل آنهای گفتم« :تو نمی‌توانی ،و ی در ی ه م‌کرده‌اند و به قو ل خودشا ن سناریو آ ن را ه م نوشته‌اند .یعن ی را پیش‌بین چننی‌روز
ی اینکه ع ه م می‌دانند ».برا ی را قاب ل وقو ک حملۀ اتم ی بند‌ه و جنابعایل ،ی ن ناباور ع�ی� ش سا لگذشتۀ یکه جم ع میکن م،گزار ی درآورم ،از میا ن‌کاغذها و مطالب ش را از آسودگ خیال
ت درگری ی ای ن سازما ن را در صور ت جهانی‌در ژنو را درآورد م و پیش‌بین سازما ن بهداش ی
ش‌گذاردم. ی روبروی گ هسته‌ا ک جن ی
ی تهیه ش���ده اس���ت، ب از ده دانش���مند بنی‌الملل ی مرک ط‌کمیته‌ا ش،که توس��� در ای ن‌گزار
ی از چهار و نی م میلیارد جمعیت ی تما م عیار آینده ،نیم گ هس���تها برآور د‌گردید‌ه‌ک‌ه در جن گ خواهند شد .از ای ن تعداد ،هزار و صد و پنجاه میلیو ن ت ن انسان ی جن جها ن قربانی‌فور
292
ی به جای ح و زخم در د م‌کشت‌ه می‌شوند و تعدادی ،در حدود هزار و صد میلیو ن تن ،مجرو
ی امکانی ت جهان تکه چو ن سازما ن بهداش ح شده اس ش تصری خواهند ماند .در ای ن‌گزار ح را ندارد ،امکا ن دارد قربانیا ن جنگ ی حدود هزار و صد میلیو ن نفر مجرو ی درما ن فور برا
ج فراوا ن از بنی ی نیز با درد و رن ب بیشرت از ای ن ارقا م باش���د و تعداد زیاد ی به مرات هس���تها
ت از تعدا د‌کشته‌شدگان ی هم‌نخواهد توانس ع شهر ف دفا ی تدابری مختل ی اجرا بروند .حت
و مجروحا ن بکاهد.
ی در تما م جها ن منفجر خواهد ب اتم تکه ده‌هزار مگات ن بم ض شده اس ش فر در ای ن‌گزار ک میلیو ن ت ن است) .از ای ن مقدار ،حدود نود در صد در شد (یادتا ن باش دکه هر مگات ن ی
گ اتمی ی مرکزی ،جن یل فرو ریخته خواهد شد .اگر در اروپا ی شما اروپا و آسیا و امریکا ی باشد ،حدود نه میلیو ن نفر را ت مگاتن ی بیس ح تاکتیک ی با سال ت نظام محدود به عملیا
ی خواه د‌گذاشت .چنانچه ح باق ی و مجرو نی تعداد نیز زحم ت و به هم در د م خواه د‌کش���
ی بمبارا ن شوند ،تعدا د‌کشته‌شدگا ن غرینظامی ی تاکتیکی‌اتم ی یا سالحها ط مراکز نظام فق
ی (هشتاد ک مگاتن یی ب هسته‌ا ک بم ض آنکه‌ی ش���انزد‌ه برابر نظامیا ن خواهد بود .به‌فر س رها ی ساختما ن پارلما ن انگلی ی شهر هریوشیما در ژاپ ن انداخته شد) رو یکه رو برابر بمب
یو ک میلیو ن و هفتصد هزار نفر زخم ک میلیو ن و هشتصد هزار نف‌ر‌کشت‌ه و حدود ی شود ،ی ی خواه د‌گذارد. ح به جا مجرو
ش مزبور دانشمندا ن مشهور امریکا ،اتحاد جماهری شوروی ،فرانسه ،انگلیس، نی‌گزار مؤلف
ی شده نی پیش‌بین ش همچن ژاپن ،سوئد ،اطریش ،ونزوئال ،نیجری‌ه و هند هستند .در ای ن‌گزار ی نابود خواهند شد ی بهکل گ تمام‌عیار هسته‌ا ی در جن ی پیشرفت‌ۀ صنعت ت‌ک‌ه‌کشورها اس نی خواهد ی تمد ن جها ن یکبار‌ه از ب ی و سایر پدیده‌ها ی و سرمایه‌گذار ت و بانکدار و ثرو ی خواهد بود. ی و‌گرسنگ ج و بدبخت گ هسته‌ای ،تصویر رن س از جن رفت .تصویر جهان ،پ
یکه از ی عظیم نی خواهند رفت .در اثر آتش‌سوز ی از ب میلیون‌ها نفر در سا ل او ل در اثر قطح
ی خواهد پوشاند. یل را تا مدت‌های مدید گ به وجود خواهد آمد ،دود نیمکر‌ۀ شما ای ن جن
ی و ادام‌ۀ حیات یکش���اورز ی و الز م برا ب نیز به قد ر‌کاف نت همه چی���ز ،آفتا س از س���وخ پ
نی نخواهد رسید. گ هسته‌ای ،به زم بازماندگا ن جن
ش و خوش‌خیایل ب را نشا ن دوست م داد م یا نه؟ آخر آرام ی‌کرد م ای ن مطال بکار نمی‌دان م خو ی آزار م میداد. اوخیل
293
ن برون‌مرزی ت ایرانیا اندر ُخلقیا
دوشنب ه 6م ه 1985
ق را در برنامۀ ارتباط گ ایرا ن و عرا ت و شنود در بارۀ جن س از دو ماه،گف ب‌گذش���ته پ ش
ی،گفتگو و تباد ل نظر میکنیم .در ث بعد ع بح مستقیم ،به پایا ن رساندیم .در مورد موضو یکه از آ ن غافل ج برپدازیم؛ موضوع ی ه م به وض ع ایرانیا ن در خ���ار این‌اندیش���های م‌ک‌ه‌کم
ک مملکت ی مهاجر در ی ی عده‌ا ت بدا ن نرپداخته‌ایم .زندگ نبودیم ،ویل‌ش���اید مدتهاس ی‌کام ً ال ناآش���نا -هرچند آنچه در وط ن می‌گذرد نیز ت و محیط نی و مقررا جدی���د ،با قوان
ی است. ی و جامعه‌شناس ی روانشناس ش جد ب نیست -درخور مطالعه و پژوه چندا ن دلچس ت جامعه‌شناس���ا ن را تشکی ل می‌دهد. ی از تحقیقا ش بزرگ ی مهاجرت ،بخ جامعه‌شناس���
ی باشد، ت به‌دلخوا‌ه و فرد یکه مهاجر ب می‌دانند هنگام ی خو تحلیل‌گرا ن مسائ ل اجتماع
ی و ناخواسته باشد. ی را به دنبا ل می‌آورد ،چه رس���د به آنک‌ه‌گروهی ،اجبار دگرگونی‌زیاد
ک بررسی ت به ی پژوهش���گرا ن جامعۀ‌ما،که تعدادش���ا ن چندا ن ه مک م نیس���ت ،هنوز دس یل هنوز دیر ی اهما ل‌کرده‌اند و موشکافان‌ه در بارۀ ایرانیا ن خارج‌ا ز‌کشور نزده‌اند .شای د‌کم
ی و غریرسمی ی صد در صد غریعلم ک بررس نی دلی ل م ن به تنهایی ،این‌هفت‌ه ی نیست .به هم را آغاز میکنم!
ی با ت و جابه‌جای یل‌ک‌ه‌گذشت ،نشا ن می‌ده دکه در آغاز مهاجر ش سا ی‌گذرا به ش��� نگاه
294
ی همدیگر یل هوا ی می‌پرداختیم ،و ث و جد ل لفظ یکدیگر مهربان‌تر بودی م.گر چه زیاد به بح ت و غ م مشرتک ،ما را به ه م نزدیک‌ت‌ر‌کرد‌ه بود .ویل ی ضرب‌ۀ انقالب ،مهاجر را داشتی م.گوی
ف خود نظر می‌افکنیم ،نگاه‌ها را یکه به اطرا ش سال -هنگام تش س ازگذش��� حاال -پ
ت هزار ض و‌کین‌ه می‌بینیم .چگونه جامعۀ دویس نامهربا ن و غریدوستان‌ه و سینه‌ها را پر از بغ
ی ایرانیا ن‌کالیفرنیا مبد ل به سیصد هزار غریب‌ۀ همزبا ن و دشمن یل سیصد هزار نفر یا به قو
به‌ظاهر مهربا ن‌گشت‌ه است؟ سهشنب ه 7م ه 1985
ی‌کلید ح ل معما .به آنچه ش خود هس���تم ،در جس���تجو ب س���ؤا ل روز پی نت جوا ی یاف در پ ت را دقیق‌تر زیر نظر می‌گذرانم. ش می‌ده م و حرکا می‌شنوم‌به رت‌گو
ی‌گرد ه م آمده‌ایم ،چند هرنمند نیز در میا ن جم ع حضور دارند .سخ ن از هرنمند در خانۀ دوست
ت به میا ن میآید .ناگها ن هرنمندا ن حاضر وارد میدا ن می‌شوند و طرف ب اس یکه غای دیگر
تکه ای ن دو سه ت ن -که حاال ب ای ن اس را غیاب ًا و شدید ًا مورد حمله قرار می‌دهند .نکت‌ۀ جال
ی خود و در مجلسی ب با یکدیگر هم‌پیما ن شده‌اند -به جا ی از میدا ن به‌د ر‌کرد ن رقی برا
ی دیگر ت را در میدانها ی همدیگر شاخ‌و شانه خواهن د‌کشید .آخر ما ای ن حضرا دیگر برا
ح هرگز وجود نداشت‌ه و رشد نیافته است .ما ت صحی ه م دیده‌ایم! در میا ن ما ایرانی‌ها ،رقاب
ب را خوار و حقری ت بلدیم .ما رقی ی پیشرف ش برا ب زد ن را بهرت ا ز‌کوش تیش���ه به ریشۀ رقی ت و محبوبیت ت و پ‌ا‌کنیم .غافل‌از اینکه آبرو و شهر ی دس ی خود حیثیت می‌خواهی م تا برا
ت و پنج‌ه نر م‌کنیم ی قوی‌تر از خود دس گ یا حت ب همسن ت می‌آی دکه با رقی ی به دس هنگام
ی بریو ن راند ن رقیب ی راکه برا ی از نریو و توان ت برسانیم .ما نیم ش را به اثبا ی خوی و برتر
نی یافت‌ۀ من ،رقابت‌ناسال م است. ت خود بهکار نمی‌گرییم .نخست ی پیشرف ف میکنیم ،برا صر چهارشنب ه 8م ه 1985
ی ردخور ی و بی‌اعتقادی .ای ن یک ی خود یافتم :بی‌ایمان ی ح ل معما ی برا امروز،کلید دیگر
س بدبینی م و هرگز ت به همه چیز و هم‌ه‌ک ی هستیم .نسب ت بی‌ایمان ندارد! ما ایرانی‌ها موجودا ی بپذیریم. ت و حسین ی را راس ی اجازه نمی‌دهی م‌گفته‌ا به خود و دیگر
ک مطالع‌ۀ طوالنی ،به ای ن نتیجه س از ی ی از محققا ن سوئدی ،پ ی بعض می‌گفت« :شنید
295
ی را می‌گرید؟ ی قلب ی پنجاه درصد از بیماریها ی جلو رسیده‌اندک‌ه خورد ن ماه
ی پائنی ش ماه ی میز د‌گفت« :آقا جا ن حتم ًا فرو یلکه لبخند اس���تهزاآمیز ی در حا دیگر ی را ی امریکای ی همگان ش بروند .تو ای ن رسانه‌ها ک را می‌زنند تا ماهی‌ها فرو افتاده! ای ن‌کل
ک است .به‌عنوا ن مثا ل اگ‌ر‌کسی ی‌کل نمی‌شناسی!»بله ،همۀ حرفها و‌کارها از نظر ما نوع
ک و تردید ش ما چیست؟ فور ًا با ش نی واکن ی بکند ،اول ت می‌خواه دکار پیشگا م شد و‌گف ب و نانی ت و ما بی‌اطالعیم! نکند آ ی هس ی دارند؟ نکند خرب می‌پرسیم« :ایشا ن چه غرض
ی تقسی م می‌کنند؟» هرگز باور نداریم ت و ما نمی‌دانیم! نکند پول‌و پل‌ه و مقام در میا ن هس
ت وارد ش و بدو ن چشمداش ی پیدا ش���و د‌که‌به‌خاطر دل ت در ای ن زمانه ،انسان ممک ن اس���
گ شده‌ایم ش بزر ی ه م نداریم ،چو ن باای ن شیوه و رو ی بکند.گناه میدا ن شود و بخواه دکار
ت می‌شماریم .به سرکردگا ن رژی مگذشته ی و حماق نت سخنا ن دیگرا ن را ساده‌لوح و پذیرف ی ه مکه ب‌کردند و جانشینشا ن شدند ایما ن نیاوردیم‌و ب‌ه‌کسان ایما ن نداشتیم ،به آنا نکه انقال
ت را می‌پذیری م و ف دوس ی مبارزه با آنا ن را می‌کنند بی‌ایمانیم .نه حر در حا ل حاضر ادعا ف دشم ن را. نه حر
پنج‌شنب‌ه 9مه 1985
نت‌کار جدیدی ی یاف ش را با سایر شرکا به ه م زده و در پ ف میکر دکه شراکت ی تعری با دلخور ی انجا م دهد .می‌گفت« :آقاجا ن اص ً ی است .اگر تکار اشتباه ال شراک ت تا به تنهای اس��� ب بود خدا ه م شری ک خو شری ک میگرفت».
ی ح ل معما بودم، ی دیگر ا ز‌کلیدها نت یک ت و م نکه تما م روز را به دنبا ل یاف ب اس پنج‌شنب‌ه ش ی دفرتچۀ یادداشت م می‌روم. ذوقزده از سر جای م می‌پر م و به سو می‌پرسد« :چه شد؟»
ی و برای ض میکنم!» د ر‌کنار یادداش���تهای م می‌نویس��� م تکرو می‌گویم« :الس���اع‌ه عر نی و زما ن‌گل‌ه دارد و م ن در ق برمی‌گردم .او همچنا ن از زم ش به اتا ش���نید ن بقیۀ س���خنان
ی را از او یگروه ت انجا م‌کارها ی انسا ن را تکرو می‌کند و قدر ای ن اندیشه‌ا مکه چه عوامل
ی ما باالتر از ب فراگری ی هستیم .ضری می‌گرید .ما انس���ان‌های باهوش ،با استعداد و زرنگ
ش و تعلی م و تربیت ،از سایری ن بازد‌ه بهرتی ط مساعد آموز ک ایرانی ،در شرای ط است .ی متوس
ی اع م از عل م و سیاست ،اقتصاد ،ورزش ،تفکر و تعق ل انسان‌های ی انفراد دارد .د ر‌کارها
296
ی‌گروهی ف غربیا نکه د ر‌کارها ی جمعی .برخال یل اما ن ا ز‌کارها ی هس���تیم ،و ش���اخص
ت‌کمرت می‌شود. ی می‌کنی م بازده‌مان‌به‌هما ن نس���ب ی‌کا رگروه موفق‌ترند ،ما ایرانی‌ها وقت
تک ن باش دکه طی ی ه م نتیج‌ۀ‌کاربرد روش‌هایی چو ن تفرق‌ه بینداز و حکوم شاید ای ن ویژگ
ی و اتحاد برحذر داشته اس���ت .در ای ن‌گوشۀ‌دنیا هم ،اگر قرو ن ایرانی‌ها را از همبس���تگ
یکه با ی پرداخته‌اند .تما م‌کسان ی بهکار ی موف ق شده‌ان دکه به تنهای ت‌کنید ،ایرانیان ب دق خو س ب‌ه‌کنار رفتند .به ی سرخورده و مأیو س از مدت ی را آغا ز‌کردند پ یگروه ق بسیار،کارها شو
ک تشکیالت کگروه یا ی ک انجمن ،ی ک سازمان ،ی نی دلی ل هنوز ایرانیا ن نتوانسته‌اند ی هم
ش دارند. ی نگاه ت طوالن ی مد ی‌کنند و برا ی را پایه‌گذار ی و اساس بنیاد جمع ه 10م ه 1985
ی وضع ی از م ن نرپسد« :باالخر‌ه‌ک ی یا خویشاوند تکه دوستی ،آشنایی ،غریبه‌ا ی نیس روز
ت می‌شود؟» دیگرا ن به ای ن‌گما نکه تهیه و خواند ن اخبار ایرا ن و جها ن توسط ایرا ن درس
ی می‌دهد، ی و تفسری سیاس ت پیش‌بین ی -عالو‌ه بر آنها -به بند‌ه نیز قدر همکارا ن رادیوی
خ ای ن سؤا ل را نمی‌دان م بلکه همواره ای ن سؤا ل را با م ن در میا ن می‌گذارند .م ن نه تنها پاس
ب می‌دهم .می‌پرسم: ی جوا ت سوءاستفاد‌ه می‌کنم‌و سؤا ل آنها را با سؤا ل دیگر از موقعی
یل هنوز به آن خ را بارها شنیده‌ا م و ت شد ن وض ع ایرا ن چیست؟» پاس «منظور شما از درس ی‌کنیم ».ای ن واکنش، ی بشو دکه ما بتوانیم‌برگردی م آنجا و زندگ ی طور ت نکرده‌ام« :یعن عاد
ی میهن‌پرست ی م ن باشد .آیا ایران ی معما ی برا یل را به دنبا ل می‌آور دکه شای د‌کلید دیگر سؤا ی اشتباه میکنیم؟ چرا ی آگاهی م یا آ ن را با خودپرست ی میهن‌پرست است؟ آیا ما به مفهو م واقع ی شو دکه او بتواند برگردد و در ت طور ک هموط ن م ن باید تصو ر‌کن دکه اگر وض ع مملک ی یکه از ت شده است؟ مگر هم‌اکنو ن‌کسان تکه ایرا ن درس ش ای ن اس ی‌کند معنای آنجا زندگ
تکه ی اس ی میکنن دک م هستند؟ این‌بدا ن معن ی هستند و در آنجا زندگ وض ع امروز ایرا ن راض
ی از ایرانیا ن این ت بسیار نی دلی ل می‌توا ن‌گف ب است؟ متأسفانه خری .به هم وض ع ایرا ن خو
ت و دلسوزی ی آ ن قدر منط ق و عدال ت هستند .اگر روز ت نیستن دکه خودپرس دیار وطن‌پرس
ت بتوانند در ی ای نکه همۀ آحاد مل ت شد ن ایرا ن یعن ی داشتی مکه بگوییم« :درس و وطن‌پرست
ت و عقاید یکدیگر –هرچند ی‌کنند ،به اعتقادا ت زندگ ت و عدال ی و امنی نی با آزاد آ ن سرزم
ت مساوی ش سر نربند ،به یکدیگر امکانا ی را به خاطر عقاید مخالف -احرتا م بگذارند،کس
297
نی در مقاب ل قانون ب موجود را بدهند ،و همۀ افراد متعل ق به آ ن س���رزم ی از مواه بهره‌بردار
ت اس���ت .و اال هر رژی م و ی میهن‌پرس ت می‌توا ن ادع‌ا‌کر دکه ایران مساوی‌باش���ند ».آنوق ش میآید. ی خو ق‌گروه ی الجرم‌به‌مذا حکومت
شنب ه 11م ه 1985
ج نمی‌نهی م و تحقریش س هستیم .بر آنچه داری م ار س و قدرناشنا در پایان ،ما ایرانی‌ها ناسپا
ی دیرپای ی دیگرا ن داریم .سنت‌ها ت و دستا ن نیازمند به سو می‌کنی م و همیشه چش م حسر
ی به دور می‌اندازی م و در این ی غرب ب زندگ ی ظاهرفری ت آورد ن شیوه‌ها خود را در راه به‌دس
ق و برقی ت می‌دهیم .ظاهر زر ی خود را نیز از دس ب اصل ب نه تنها جا نمی‌افتی مکه قال قال
ی دنیا د ل ساده‌پسند ما را می‌فریبد ،چشما ن ما ر‌ا‌گرد می‌کند و راه بر عقلما ن می‌بندد. ینگ گ دود علف ی رنگارن ش را می‌شناسیم ،از رایح‌ۀ‌گل‌ها ی نوادا ،الس‌وگاس آ نگاه از شهرها
ی تلویزیونی ،داینست برایما ن نشئه‌آور میش���ود ،از برنامه‌ها ی( )Dynastyرا می‌پسندی م و ی از ت را به آسان ش آمده اس ی دیگر برایما ن پی ی دیگر و مردم ت جهان ی شناخ یکه برا فرصت
ی سردرگم ی خانه‌هایمان ،با موجودات ت می‌دهیم .فرزندا ن و نوجوانا ن ما ،در چهاردیوار دس
ی غربی، یلکه به ظواهر زندگ ت روبه‌رو هستند .نمی‌فهمند چرا پدر و مادر در حا و بی‌هوی ت دلبسته‌اند ،مرتب ی ای ن مملک ی و سایر پدیده‌ها ی پالستیک گ همربگری ،ب‌ه‌گل‌ها به فرهن
نی حا ل از ایرا نگذشته و حال ت می‌کنند و در ع ُغر می‌زنند و بد و بریا‌ه می‌گویند و شکای ی هستند ناخرسندند و ی ندارند .بچهها نمی‌دانند چرا والدینشا ن از اینکه‌ایران نیز د ل خوش از اینکه در امریکا زندگ ی می‌کنند دلخور. دوشنب ه 13م ه 1985
ی فریدان ج می‌زند .متجاوز از هزار نف‌ر‌گرد آمده‌اند تا به س���خنا ن بت ت مو س���ال ن از جمعی
ی زنان ش آزاد ی از رهربا ن فعا ل جنب ی زنا ن و یک ( ،)BettyFridanبنیانگذار س���ازما ن مل
ش -در سا ل -1960ظهو ر‌کتابی ج سا ل پی ت و پن ش‌کنند .بیس امریکا در ربع‌قر ن بیست م،گو ی به وجود ی در امریکا و میا ن زنا ن امریکای به نا ِم عرفا ن زنانه( ،)Feminine Mysticموج ی فریدان، ش تغی ری‌کرد .بت گ و آگاهی‌ای ن جامعه را ،به‌طور بنیادی ،دس���تخو آور دکه فرهن
ب از یکه جامعه از یکسو و مذه ای ن ز ن‌کوچک‌اندا م و چش���م‌ریزۀ‌یهودی ،در مقاب ل ستم
298
ت خود را بیابند و ت و به زنا ن‌گف ی دیگر بر ز ن وارد میکرد ،سر به عصیا ن برداش��� س���و
ک ِ ِ ی بودن ی و خدمتگزار چهارم همس���ر دیگری ،دخرت آ ن یک مادر یکی، ش بیولوژی از نق ی زنا ن را چکس ،به‌طور مستق ل پید‌ا‌کنند .و ی به هی در آیند و خودش���ا ن را بدو ن وابس���تگ
یکه باید همیشه ی فرنی» خواند و«عروسک‌های «بردگا ن و زندانیا ن سینه‌بندها و‌کرست‌ها
ی ای ن عصیان ،زنا ن امریکایی ی نا ن و آبشا ن را بدهد ».در پ زیبا و تهی‌مغز بمانند تا دیگر
ش راآغا ز‌کردند و از زن ی دو ده‌ۀ پی ی تاریخ ش بی‌سابق‌ۀ سینه‌بند سوزا ن و راه‌پیمایی‌ها جنب
ش هستیم. ی ساختن دکه امروز شاهد ی چهره‌ا امریکای
ت سا ل سینه زد ن زیر عل م آ ن جنبش ،نگاهی س از بیس ی فریدا ن چهار سا ل پیش ،پ یل بت و ی آنچه بنیا د‌گ���ذارد‌ه بود پرداخت .نتیجۀ ب افکن���د و به ارزیاب عمی���قو متفکران‌ه به عق
ب زنـان ،مرحـل‌ۀ دوم ت به نـ���ا م انقـال ی اس��� ب دیگـر ش و غـور،کتــا ای ن تعمـ ق و پژوهـ
ک سلسل‌ه سخرنانی ی انتش���ار آن ،ی ( )Women's Revolution, SecondPhaseو در پ
ش مردم ت ای ن پیا م خود را نیز بهگو ف امریکا را نیز آغا ز‌کرد .وی‌مای ل اس ط مختل در نقا
س است. ب نوبت‌لس‌آنجل ی دیگر برساند .امش ای ن‌کشور و شای د‌کشورها
ی شده ی فریدا ن حاال ز ن جاافتاده‌ا ش می‌دهم .بت ش‌گو در میا ن جم ع نشستها م و به سخنان
ف می‌زند و بسیار پراکنده می‌گوید .ماحص ل یک ی حر است .تند و جوید‌ه جوید‌ه و عصب
ج سا ل پیش ت و پن ت الزم ،سخنا ن بیس تکه« :با احرتاما ش ای ن اس��� ت سخرنانی‌ا س���اع گ محافظه‌کار شده است ک مادربزر س می‌گریم!» حاال خان م فریدا ن پیشتاز ،ی خود را پ نی‌گام‌ها ،بس���یار تندرو و می‌گوید« :ما ،در اول ف خودش ط و اطرا ی‌کردی م و ز ن را از محی
ت به تأثری او و محیط ی مجرد بدهی م بدو ن آنکه نسب جدا س���اختی م و خواس���تی م به او هویت
ک رب ع قر ن و بارآورد ن یک تی س ا ز‌گذش ی بکنیم .حاال ،پ ی یکدیگر توجه ش رو اطراف
ش منفی ی ای ن جنب ض جنب ف می‌بینی م‌که‌عوار نس ل از دخرتا ن و زنا ن آزاد شده ،ب‌ا‌کما ل تأس
س و پدر و مادر ط خانواده و شوهر و بچه و همکار و رئی ت ز ن را از محی بود .ما نمی‌بایس ی احرتام ی درست‌سنت ش می‌دادی مکه به ارزش‌ها ت به همه آموز جدا می‌کردیم .می‌بایس���
ی غریقاب ل قبو ل را تغیری دهند تا در نتیجه ز ن و مرد و پری و جوان ،نقش بگذارند و سنت‌ها ب مرد ت ز ن را رقی ک‌کنند .ما نمی‌بایس��� جدید ز ن را بپذیرند و به او در راه ای ن رش��� د‌کم ف مقاب ل او قرار می‌دادی���م .در ای ن راه ،ز ن و مرد باید د ر‌کنار ه م و با ه م به تکامل و ط���ر
ی- ی و روح س‌گنا‌ه و بدو ن فشار زیاد جسم ش بیشرت -بدو ن احسا برس���ند تا ز ن با آسای
299
ش باشد نه سد و مانعش». ی خود را جربا نکند و مرد نیز در ا ی ن راه یاور عقب‌ماندگ
ت و به آنها ی مردا ن درا ز‌کرد‌ه اس ت به سو ی فریدا ن دس��� ب زنان ،بت در مرحل‌ۀ دو م انقال
ی و تس���اوی ،نه می‌گوید« :حا لکه ه م ش���ما و ه م زنها پذیرفته‌ای دکه زنا ن طرفدار آزاد
ی‌کنند ،حا لکه مطمئ ن شده‌اید قصد ما جدایی می‌خواهند و نه قادرند بدو ن مرد و تنها زندگ
ک و همراه مناسب ش خیا ل شری س نر و ماد‌ه نبوده است ،می‌توانید با آسای نی جن نت ب انداخ ز ن باشید».
ی فریدا ن ده‌ۀ هشتاد ،تا چه قبو ل افتد و چه در نظر آید! ت و ای ن از بت ی فریدا ن ده‌ۀ شص آ ن از بت سهشنب ه 14م ه 1985
ط مستقی م تلفنی -حوایل س از پایا ن برنامۀ رادیو-بهویژه برنامۀ ارتبا هر یکشنبه ش���ب ،پ
ی را با ما در میان ی دو ت ن از ش���نوندگا ن تلف ن می‌کنند و س���خنان ت ده ش���ب ،یک س���اع ش شود .ما به ای ن سخنا ن با دقت می‌گذارن دکه شاید مای ل نباشند از میکروفو ن رادیو پخ
ی م ن روش نکرده ش می‌دهیم .تجرب‌ۀ دو سا ل و چند ماه اخری ،ای ن نکت‌ه را برا و حوصل‌ه‌گو ی نشا ن نمی‌دهند .آیا ت به آنچه می‌شنوند ،توجه و دقت ی از شنوندگان ،نسب تکه بسیار اس
ی نشا ن داده ت به سخنان ت ما وجود دارد؟ از واکنش‌هایی‌ک‌ه نس���ب ی د ر‌گفتار و‌کلما نقص س از برنامه ،از نامه‌ها و از اظهارنظرها می‌توان‌فهمی دکه دوستا ن ما یپ می‌شود ،از تلفن‌ها ی درنمی‌یابند وگاه مسائ ل بسیار ی دچار سوءتفاه م می‌شوند ،قص د‌گویند‌ه را به‌درست به‌راحت
ح را ه م اشتباه برداش روش ن و واض ت می‌کنند.
ت از اظهار نظر شنوندۀ دیگر ،به ما تلفن ی و ناراح ق می‌افتد شنونده‌ای ،عصبان بسیار اتفا
ی نقطه نظر او را میش���نوی م متوجه می‌شوی م متأسفانه، می‌کند و یا نامه می‌نویس���د .وقت
ی را ت و‌گفته‌های ش جا ن به سخنا ن هموط ن دیگر خود نسرپد‌ه اس آن‌گون‌ه‌ک‌ه الز م است،گو
ی از ف است .ای ن نمونۀ بسیا ر‌کوچک ی طر س حرفها ت عک ت می‌ده دکه درس ی نسب به و نت به هنگا م لزوم. ی بی‌دقت‌بود ن و حضور نداش ی است :ویژگ ی قوم ک ویژگ ی
یل مث ل اینک���ه آنها را ضبط روزنامه را می‌خوانی م و چش���مانما ن نوش���ته‌ها را می‌بیند و
ی دیگر به یل فکر و ذکرما ن در جای ش می‌کنی م و ف می‌زند ،نگاه ی با ما حر نمیکنی م؛کس
یل حرفها ی تلویزیو ن نشسته‌ایم ،و ت یا جلو سری و سیاحت‌مشغو ل است؛ رادیو روش ن اس
و تصویرها را درست‌دنبا ل نمی‌کنیم.
300
ج ا ز‌کشور ی «وظیفۀ ایرانیا ن خار ط مستقی م یعن ث ای ن بار ارتبا ب بح ت در چارچو بد نیس ی ه م به ای ن نکت‌ه برپدازیم. چیست؟ »کم چهارشنب ه 15م ه 1985
ی -که ای ن هفته در میشیگا ن جریا ن داشت- د ر‌کنوانسیو ن انجم ن ناشرا ن روزنامۀ امریکای ی از جالب‌تری ن‌گفته‌ها ای ن بو دکه سه انتقاد مه م و یگفته و شنید‌ه ش���د .یک سخنا ن زیاد
ی اخبار ،عاد ل نبودن ی است :نادرست ت جار ی ای ن والی ی روزنامه‌ها ی بر نوش���ته‌ها اساس تکه س اس نویس���ندگا ن و سطحی‌و مبتذ ل بود ن مقاالت .ای ن س���ه ایرا د آ ن چنا ن محسو
ک قرار ی را نیز مورد ش خوانندگا ن را از خواند ن روزنامه‌بازمی‌دارد و اعتبار روزنامه‌نگار
ش از ی تربئ‌ۀ روزنامه‌نگاران ،به ای ن نکت‌ه نیز اشاره شده بو دکه امروزه -بی می‌دهد .البته برا
ض مشک ل به نظر ی به خرب دست‌او ل ومناب ع حقیقت‌گو و بی‌غر هر زما ن دیگر -دسرتس���
ی ندارد جز نق ل آنچه می‌شنود. می‌رسد و روزنامه‌نگار چاره‌ا
س و وقایع‌نگار بنگری م و اگر روزنامه‌نگار ک تاریخ‌نوی اگر ما روزنامه‌نگار امروز را به چش م ی
ی نیز ی درمی‌یابی مکه روزنامه‌نگار ج بنهد ،به سادگ س ار ک تاریخ‌نوی بهکار خود به اندازۀ ی
ک جست ی می‌تواند از اعتبار الز م برخوردار باش دکه بر ی مثل‌تاریخ‌نویس���ی ،تنها هنگام
ک و حقای ق تکی‌ه‌کند .عالق‌ه به حقیقت ،در واق ع شرط و جوی‌بی‌ش���ائب‌ه در اسناد و مدار یکه خ یا روزنامه‌نگار باید در مقا م شاهد -هنگام خ و روزنامه‌نگار است .مور ی‌کار مور اصل
ی بر ش مبتن یکه نوشته‌ا ی عاد ل -هنگام ت اس���ت -و قاض ی برمش���اهدا ش مبتن نوشته‌ا
س یونا ن باستا ن می‌گوید: س ( )Polubiosتاریخ‌نوی گا م بردارد .پولوبیو ت شنیده‌هاس��� ش‌کند ».ابوالفض ل بیهقی ت را سرزن ش و دوس ت دشم ن را ستای ی اوقا خ باید بعض «مور ک قص‌ۀ بیفایده ت را بگریند ،جز ی ی نی‌ز‌گفت‌ه است« :اگر از تاریخ‌حقیق س ایران تاریخ‌نوی چه از آ ن می‌ماند؟»
پنج‌شنب ه 16م ه 1985
ت خانه تلنبار شده است. ق پس ت و نامه و مجله و روزنامه در صندو ک دسته پاک باز ه م ی ب می‌کند .از دفرت ی در آ ن میا ن توجه م را جل ی‌گذرا می‌خوان م و یک پاکت‌ه���ا را با نگاه ک مؤسس‌ۀ دولتی ت انجا م می‌دهم :ی ک‌کار نیمه‌وق ت برای‌شان ی ی اس ی آمد‌ه‌ک‌ه چند سازمان
301
ک به مبلغ کچ ت را باز میکن م و درو ن آ ن ی نت اس���ت .پاک ترجم‌ه‌ک‌ه مقر آ ن در واش���ینگ
ی،گذاشته‌اند. تکار مرتجم ی انجا م چند ساع ش دالر و چه ل و سه‌سنت ،برا هشتاد و ش ت متحدۀ ک درآمد م ن در ایاال نی چ ک زل‌می‌زنم .ای ن اول یل می‌نشین م و به چ ی صند رو
یکه چقدر در امریکا ی اقامت‌در ای ن مملکت .وا ش سا ل و اند س از ش ت -پ امریکاس���
ت است! ت باشد ،سخ ی و تخصص یکه در محدود‌ۀ‌کارآی ب طب ع،کار ک‌کار با پید‌ا‌کرد ن ی
ی است .چک نت به زبا ن فارس ن و‌گف ی نوش�ت� ی انجا م ده یکه آنچه می‌توان بهویژه هنگام
ی می‌افت مکه در ایران ،به عنوا ن دستمزد، نی چک ی میز می‌گذارم .یاد اول را تا میکن م و رو ت‌کردم. دریاف
ش بودم ی عاش���ق یکه از بچگ آنروز هجده س���ا ل بیش�ت�ر نداش���ت م و در مقاب ل انجا م‌کار
ت و پنجاه ت به استخدا م مؤسس‌ۀ‌کیها ن درآمد‌ه بود م و دویس -یعنی‌نوشنت -به طور نیمه‌وق
ت و پنجاه ک دویس ی‌کیها ن چ ی از حسابدار نی شده بود .آ ن روز وقت توما ن حقوق‌برای م تعی
ی بهرت از ت نمی‌گنجیدم .فکر می‌کردم« :چه چیز یل در پوس ی ر‌ا‌گرفتم ،از خوشحا تومان
ش پو ل ه م بگریی؟!» یاد م میآید تا دو ی و در ازای ت را انجا م بده آنک‌ه‌کار مورد عالقه‌ا
ک را نقد نکردم .هر روز آنرا نگاه میکرد م و در آ ن س���ن ،از دس���تاور دکار خود هفته چ ج‌کرد ن آ ن پو ل‌کشیدم. ی خر ی وصف‌ناپذیر سراپای م را فرا میگرفت .هزار نقش‌ه برا غرور
ت‌کنم .در ی همه هدی‌ه بخرم ،همه‌را به سینما و رستورا ن دعو می‌خواست م با آ ن پو ل ناچیز برا
ت معت رب‌کیها ن بشوم ی از نشریا ت سا ل بعد ،سردبری یک ی با خود عه د‌کرد مکه بیس عال م جوان ک حقوق م چند برابر اول وچ نی دستمزد م شود.
ت میزهای ت سال .چه زیر و بم‌هایی و چه تغیریاتی! امروز ،پش چهار ماه دیگر می‌شود بیس
ی نشسته‌اند و م ن در اینجا ،در ی برادرا ن و خواهرا ن حزب‌الله ت‌کیها نگروه ی نشریا سردبری
ت سال ک بیس ش معاد ل دوبرابر آ ن چ ی نشستها مکه رقم لوس‌آنجلس ،مر مقاب ل ورقۀ چک
ی به تأسف چ غرور م ه م ارضا نمی‌شود .سر ت نمی‌بر مکه هی ی آ ن لذ پیش‌است .از تماشا ی را به سینما ی بخر م ی‌ا‌کس س هدیه‌ا چک ی هی تکا ن می‌ده م و دل م نمی‌خواهد با ای ن پو ل برا ت ماه بعد ه م نمی‌توانم ی بیس ت سا ل دیگ‌ر‌ک‌ه برا ی بیس و رستورا ن بربم .امروز ،نه تنها برا
ی بریزم! برنامه‌ا
302
جمع ه 17م ه 1985
ت و دل م بهکار نمی‌رود و بدجور ی دارم .دس ب بلند می‌شو م حا ل عجیب ح زو دکه از خوا صب
ی انجا م وظیفه ،صبحان‌ۀ همسر و بچهها را می‌ده م و ی تهرا ن در سر م است .با عجله و برا هوا جکوتاه م می‌روم ی مو ی رادیو یل می‌شود و تنها می‌مانم ،به سو راهیشا ن میکنم .خان‌ه‌ک‌ه خا
ف نیست .لعنتی! حتم ًا ش صا و آنرا روش ن میکنم .رادیو باز ه م خرخر می‌کند و صدای
ی یا فرستنده‌های ی اسالمی ،بی‌بی‌س ی جمهور ی اسرائیل ،صدا امروز ه م نمی‌شود صدا
ی رادیو می‌نش���ین م تا هر طور نی میکن م و مصم م جلو نت را باال و پائ ی راگرفت .آن خارج
ب،که ما در خواب ی از ایران‌بگریم .دل م می‌خواهد بدان م در طو ل ش��� ی و پیام ش���ده خرب
ت شور ت باشد ،دل م از دو باب بودیم ،مرد م ایرا ن و تهرا ن چ‌ه‌کردند! قرار بود امروز تظاهرا
تکرده ت نکرده‌باش���ند و دیگر ای نکه اگر تظاهرا می‌زند .او ل ای نکه نکند مرد م تظاهرا
ت و‌کشتار راه افتاده باشد. باشند نکن د‌کش
یل‌ک‌ه‌گوش م را ش‌کرد ن موج‌ها ،در حا س و پی س از چندی ن بار پ باالخره با هزار زحمت ،پ
ی را بگریم .در بارۀ ایران ی خارج ی از فرستنده‌ها به‌رادیو چسبانده‌ام ،موف ق میش���و م یک ت انجا مگرفته ،مرد م به خیابان‌ها ریخته‌اند ،راه‌ها بند آمده‌اند و زد و خورد می‌گوید :تظاهرا
نی بر دلم ی سنگ یل بالفاصله غم ی می‌کش م و ی به راحت ی هم‌نش���ده است .نفس و تریانداز
یکه برای‌شان ی خود خطر می‌خرند .به هر پیا م و دستور می‌نشیند .مرد م به جان‌آمده‌اند و برا
ی دو یل یک ی نمی‌کنیم .به امید سا چکار ش می‌دهند و ما اینجا نشستهای م و هی می‌رس د‌گو
یو ت هم ،با چنددستگ ح میکنیم .ای ن تظاهرا ب راصب بوش ح را ش��� بار تظاهرات ،صب
ت خدا نمی‌ارزد .البته ش به لعن ش بودیم ،یا برگزار نمی‌شود یا برگزار شدن یکه شاهد فضاحت
ی سرشا ن بگذارند و امیدوار ه م هستی م تا فردا روزی ،اگر در ایرا ن ورق‌برگشت ،ما را رو
نی یکپارچه به استقبال ب و وحشت‌ای ن چن ت ارعا ت فشار حکوم حلواحلو‌ا‌کنند .آنها تح ی و مهد آزادی ،خودما ن را باد میزنی م و برای‌شان خطر می‌روند و ما ،د ر‌گهوار‌ۀ دمکراس ی است! ت بی‌انصاف هورا می‌کشیم .ای ن نهای
شنب ه 18م ه 1985
یکه س فیالدلفیا ،با چندی ن ت ن از افرا دگروه ی فاجعه‌آمیز پلی��� در آغ���از ای ن هفته ،رویاروی
ی برپ‌ا‌کرد .در تما م طو ل هفته، ی فراوان خودر‌ا‌گرو‌ه موو ( )Moveمی‌خوانند ،س���ر و صدا
303
یکه منجر ی شهردار شهر و از شیوۀ مقابله‌ا س در ای ن مأموریت ،از ندانم‌کار از خشونت‌پلی
ت بود .می‌گویند،گروه موو از ک خانه شد صحب ب‌ه‌کشت‌ه ش���د ن یازده‌ت ن از افراد ساک ن ی ف هستند و ی امروز مخال ی تمد ن و تکنولوژ تکه با تما م پدیده‌ها ی تشکی ل شده اس افراد
ت‌کنند. ب در مقاب ل آن‌مقاوم می‌خواهند به هر ترتی
ی روز به روز قوی‌تر میش���ود. ی طبیع ت و زندگ ت به طبیع ج بازگش��� نی امریکا ،مو در هم
ی از ت شده‌ان دک م نیست .بسیار ی دچار وحش نی و تکنولوژ یکه از هجو م ماش تعدا د‌کس���ان
روشنفکران ،نویسندگا ن و صاحبا ن فکر و اندیش‌ه نیز بر ای ن‌گریز دام ن می‌زنند و با حکایت
ی را هشدار می‌دهند .ناتانیل ت تکنولوژی ،آینده تریها خ از اسارت انسان‌ها به دس حقای ق تل
یو س اوای ل قر ن بیست مکه در سا ل 1940و در س ن س وس ت ( ،)Nathaniel Westرمان‌نوی ت یافته ی سیاه شهر ی ناشناخت‌ه مرد -امروز و در میا ن امریکایی‌ها -به نا م‌کافکا ت سالگ هش ی‌گذاشت ،مرد م امریکا را صد ی از چهار رمانی‌ک‌ه از خود به جا است .او در آ ن زمان ،در یک
یکه ندانست‌ه در قفس ف‌کرد؛ مردم و هشتاد میلیو ن موجو د‌گرفتار زندا ن و خواب‌آلود توصی
ح شده‌اند و فریب‌خورد‌ه و مغرورند. یکه در برابر بیهودگی‌بی‌سال ی می‌کنند؛ مردم زندگ ی مبارز‌ه‌کرده‌اند، ب با بدبخت او هش���دار می‌ده دکه« :مرد م همیشه با توس ل به رؤیا و خوا
چو ی نداشتند ،اکنو ن به‌وسیل‌ۀ سینما و رادیو و روزنامه ،پو ش از ای ن قدرت اما رؤیاه‌ا‌ک‌ه پی
یکه از جامعۀ امریکا ارائ‌ه می‌دهد، ت به دنبا ل تجزی‌ه و تحلی ل عمیق بچگان‌ه شده‌اند ».وس ش بسپاریم .ما یل زود به خاک ی مردار می‌دهد .باید مؤدبان‌ه و نتیجه می‌گرید« :ای ن تمد ن بو ت دورا ن جدیدیم». ش ادارۀ متوفیا ی بشا اعضا دوشنب ه 20م ه 1985
ی و‌گذران ی س�ی�ر می‌کنند .شیوۀ زندگ ی دیگر ی مقی م نیویورک ،در حا ل و هوا ایرانی‌ها ق امریکا نبض ت است .در شر ی محسوس ،با ما لوس‌آنجلس‌نشینا ن متفاو روزشان ،بهگونها
ی می‌کنند زندگی ،سریع‌تر می‌زند ،مرد م عجو ل و پرکارند ،تندتند قد م برمی‌دارند ،بد رانندگ
ج از خانه می‌کند .در گ آپارتمان‌ها ،آنا ن را بیش�ت�ر تش���وی ق به خرو ک و تن ی‌کوچ و فضا ج می‌زند .در نیویورک ،انسان ت مو ق و تقریب ًا همیشه ،جمعی خیابان‌های‌منهنت ،بدو ن اغرا ی‌کند و الک‌پشت‌وار تکا ن بخورد .در آ ن سرزمنی، س زندگ نمی‌تواند به‌راحتی‌لوس‌آنجل
ک هم، ک ه م باالی���ش .ایرانی‌های نیویور ب خن کآ ی ترا می‌خورند و ی اگ���ر دیر بجنب
304
ت ش���ده‌اند .در طول ب و‌کار و فعالی ک و اه ل‌کس��� ش زندگی ،پرتحر نی رو ی از هم به پریو
ب آخر هفته را دور ه م جم ع می‌شوند و ی دو ش��� هفته،کمرت بهکار ه م‌کار دارند و تنها یک
نت به گ و برگش ف می‌زنند .مس���ئلۀ‌ایران ،سیاست ،جن ب و‌کار حر یکس��� در بارۀ چگونگ ی نیویورک‌نشینا ن از یاد رفته است.گهگا‌ه در میا ن آنها ،به افراد نی تقریب ًا از سو آ ن سرزم
ت تحویلت‌می‌دهن دکه البته ی از غرب ی و شکوه‌ا یکه ناله‌ا ی برخورد میکن انگشت‌شمار ی خود به‌وجود ی برا ف لوس‌آنجلس‌نشینا نکه جامع‌ۀ‌کوچک ب می‌شود .برخال ث تعج باع
ی نیستند .رستوران ی ایران ی چندا ن دنبا ل بازار و مشرت ب‌کسب‌ۀ ایران ک اغل آورده‌اند ،در نیویور
ی در آنجا چیز ی ایران ی یا شرکت‌ها ایرانی ،روزنامه و رادیو و تلویزیو ن ایرانی ،فروشگاه ایران
ش‌گرفته‌ایم یکه ما در پی ی از رویه‌ا ش خ و‌گرفته‌اند .د ل خوش ی است .آنها به ای ن رو غریبه‌ا س یاد می‌کنند :از ای نکه ی مقی م لوس‌آنجل ی تند و انتقادآمیز از جامعۀ ایران ندارند و با لحن
ی‌گرفنت ی داد ن و مهمان ت و از ای نکه چقدر دائ م به فکر مهمان چه تعداد بیکار در میا ن ماس ی شیطنت‌آمیز در مورد جو سیاسی ک هستیم .با خنده‌ها ت و خورد و خورا و‌کابار‌ه و‌کنسر
ی حسن‌نیت‌ها را قل م می‌کشند و می‌گویند: ف می‌زنند و ناباوران‌ه رو حاک م بر ای ن شهرحر
ی را ی می‌خواهند سر عد‌ۀ دیگر ی است! عده‌ا ش شارالتان‌بازی و‌کالهربدار «اینها همه‌ا
شری‌ه بمالند و بهرتی ن وسیل‌ه را ،سوءاستفاد‌ه از نا م ایرا ن و ایرانی ،یافته‌اند».
ق امریکا ه م رسیده و س به شر ی شهر لوس‌آنجل ت ایران ی جماع ت‌کارها باری ،آواز‌ۀ شهر ح آنها شده است .در سفرکوتاه چند روزها م به نیویورک ،بارها شاهد وس���یل‌ۀ خنده و مزا ف شد مکه چرا ما ایرانی‌های لوس‌آنجلس، چننی‌واکنش‌هایی بود م و هر بار بیشرت متأس���
ی در خور ت و آبرو و اعتبار ت در ای ن مملکت ،نتوانسته‌ای م حیثی س از شش‌سا ل اقام هنوز پ نی با ی‌کشور ،ای ن چن ی جامعۀ خود بیافرینی م تا حداق ل هموطنا ن دیگر در آنسو ش برا ستای
ی ما را نظار‌ه نکنند؟ ی و منف دید انتقاد سهشنب ه 21ما ه م ه 1985
ف‌کردند و مجبور شد م‌کنار دو خانم ی را به م ن تعار ب تصادف ،جای از اقبا ل بد یا برحس
یل‌کمی ی به آنچه می‌گفتند نداشتم ،و ف می‌زدند -بنشینم .او ل توجه زیاد که باه م حر ث بر سر ایرا ن و ث آنها را دنبا ل‌کنم .بح بعد ،با ش���نید ن چند جمله ،عالقه‌مند ش���د م بح
ی درگرید و م ن بالفاصل‌ه‌گوش‌هایم نی بحث ی چن ت بود .امکان‌ندارد جای ی مملک ی برا دلتنگ
305
نی حا ل با ش میداد م و در ع ف من‌است .به سخنانشا نگو تیز نشود .چکنم؟ ای ن نقطه ضع
ی و برازندگی ،با ت شیکپوش ی خانم‌ها را ورانداز می‌کردم .هر دو خانم ،در نهای ت سراپا دق
ی رنگ‌شد‌ه و آخری ن مد ل داشتند و یکرده بودند ،موها ش غلیظ ت آرای س و سر فرص وسوا
ی داشتن دکه ک سیگار میا ن انگشتان یی ی پا انداخته بودند و یک لباس‌های مارک‌دار .پا رو
ی از آنها برنیامد‌ه است .خالصه دکوراسیو ن‌کامل تکار ی داد میزد سال‌هاس از چند مرت ک بود .اگر شما بودی د‌کنجکاو س و لند ن و نیویور ی پاری ی از بوتیک‌ها و مزون‌ها و ترکیب
ی در مورد ایرا ن چه می‌گویند؟ م ن ه م به همنی ک چین نمیش���دید ببینید ای ن دو عروس���
دلیل‌گوش‌های م را تی‌ز‌کردم:
س اص ً نی نمریه ،د ل و ب به چشما م نرفته ،غذا ا ز‌گلو م پائ ال خوا ت دوهفته‌ا -به جو ن عزیز
ی سر تهرو ن میارن؟ منک‌ه نزدیک‌ه نروس ی خریندیده‌ها دار ن چ ی ندارم .می‌بین چکار دماغ‌هی
بریک‌داون( )Nervous Breakdownبکنم!
ت بشه با س فرد‌ا‌ک‌ه وض ع درس ی قشنگ! حاال فردا پ ف اونهم‌ه ساختمونا آره واال ،حی ی باید همه رو از نو بسازیم! چه خون‌جگر
س شنا میکنم ،بعدش نی جا تا ایرا ن تو اقیانو ت بشه م ن از هم ی نگو! خد‌ا‌کن‌ه‌کار درس -وا
خودمو ن آستینارو میزنی م باال!
ی صاحبخانه متواض ع و مؤدب ،اطوکشید‌ه و تمیز جلو میآید ،لیوا ن دو خان م را،که خایل آقا
یل لیوا ن را باال می‌برد خ پر می‌کند و به دستشا ن می‌دهد .خان م او یوی شده است ،از ویسک ی ایران ،به سالمتی س شی! به سالمت ی ریلک ش اشاره می‌کند« :حاال بخو ر‌کم و به‌دوست روز ی‌که‌برگردی م ایران»...
یکه می‌خواهد از اینجا تا تهرا ن را ش���ن‌ا‌کند ،خریه می‌ماند .دلم س خانم چش���مانم ،به لبا ی به آب ی و‌گران ک به ای ن نازنین س سیل می‌خواهد از او برپسم« :چطور دلتا ن میآید با لبا
ب می‌شود!» س بزنید! لباستا ن خرا اقیانو چهارشنب ه 22م ه 1985
ت‌گرم ت هوا به‌شد ی اس ح زود ،با روش��� ن ش���د ن هوا،گرما بیداد می‌کند .چند روز از صب ی می‌کند ،هر چند حا ل و ت به خانه‌نشین ی ترا دعو ت و همراه با د م زیاد و آلودگ شده‌اس���
تکه ساکنا ن خود را زیاد به خیابان‌ها بخواند. ی نیس��� س بهگونها هوا و فضای‌لوس‌آنجل
306
ی به چش م می‌خورد .در ی وسی ع،کمرت عابر پیاده‌ا در ای ن شهر با ای ن همه‌خیابا ن و پیاده‌رو
ی به ک چهاردیوار ی و از ی ی می‌شو ی زود اس�ی�ر اتومبی ل و چهاردیوار لوس‌آنجلس ،خیل
نت و قد م زد ن د رکوچه و خیابان ی دیگر را با اتومبیل‌می‌روی .در نتیجه ،راه رف چهاردیوار
س ه م -با بامداد خنک ،ظه‌ر‌گر م و شب ی بدو ن فصل‌لوس‌آنجل ت غریبه می‌شود .هوا برای
ش را بیشرت ع بودن تکه مطبو ت هس ی در اختیار ت و دلباز خنک -آنقدر بی‌ریا و با دس���
ی شب‌هایش ت می‌دهد چون‌همیش‌ه می‌درخشد ،خنکا ش آزار س نمیکنی .آفتاب تح اوقا نت یا در ایوا ن خوابید ن را بیدار نمی‌کند چو ن آ ن ه م همیشه موجود ت با م رف در تو می ِ‌ل به پش ی شهر فرشتگان یکس ل می‌شود .هوا ی حساب ی و یکدست است .آد مگاه از ای ن همه یکنواخت
ی است. ک ترجیح‌بند تکرار ت مث ل ی درس
ت می‌ایستم، ی بی‌حرک ی در یخچا ل مدت ی آشپزخانه می‌رو م و جلو ت به سو نی‌کسال با هم تو ت‌کنم؟ دید ن قیاف‌ۀ یخچا ل و‌گاز و آشپزخانه وگوش امروز ناهار چه بخوریم؟ چه درس
ی ه م هست؟ ای ن‌کار ی عبث‌تر و بیهوده‌تر از آشپز چکار ی هی ی حال م را می‌گرید .راست سبز
ب و روزان‌ه انجامش ک عمر ه م به طور مرت یکه اگر ی ی !کار ت و یکنواخت‌و تکرار پرزحم
ی اقدس ی تو خوشمزه‌تر از قرمه‌سبز ی ندارد جز اینکه نهایت ًا قرمه‌سبز چ نتیجۀ مثبت دهی ،هی
ت موجود دنیا باز می‌کند م نکه هنوز ی از مشکال ی چه‌گره خان م خواهد شد! حا ل ای ن برتر
نفهمیده‌ام!
ش را روش���ن ب را درو ن قابلم‌ه می‌ریزم ،زیر ت و نخود و لوبیا و آ ی پیاز وگوش��� با بی‌رغبت
ی،که من ی ایران ی مل ع آبگوشت ،ای ن غذا ف را می‌گذارم .در د ل به مخرت میکن م و در ظر ی برمی‌دار م و به پشت ی‌گذاشته‌ا م درود میفرست م.کاغذ و قلم ک بی‌حوصلگ ش را خورا نام ت بود! نت آبگوش ی با ر‌گذاش ش همۀ آشپزی‌ها به سادگ ی‌کا میز م پناه‌می‌برم .ا پنج‌شنب ه 23م ه 1985
ی جاافتاده ی خانم ی سی م تلف ن می‌آمد ،خس���ته و غمزده بود .صدا یکه از آ ن س���و صدای
ی دارم. ش را چگونه بیا نکند .با ای ن قبی ل تلفن‌ها ،تقریب ًا آشنای ت مقصود بو د‌که‌نمی‌دانس
ف را می‌شناخته‌ام نی درد دل‌هایی نشستها م.گاه طر ی چن ف چند سال‌گذش���ته ،بارها پا ظر
ی ما ،ش���مار‌ۀ تلف ن رادیو بوده است .خان م در مضیقۀ و بیش�ت�ر مواق ع نیز تنها وسیل‌ۀ آشنای
ش می‌رسید .به او ک بهگو ت و صحبت‌هایش ،فریا د‌کم ی‌کلما یل شدید بود و از البه‌ال ما
307
غ دفرتچۀ ی تلف ن ر‌ا‌گذاشتم ،سرا ی از دس���ت م برآید انجا م خواهم‌داد.گوش قو ل داد م ه‌ر‌کار ع‌کرد م به تلف نکردن :دفرت انجمن‌الف ،دفرت سازما ن ب ،مرکز امداد ج، تلفن م رفت م و شرو
ک توضیح نی طور تا بهآخر .با هر تلف ن ی س���ازما ن بانوا ن دال ،سازما ن دانش���جویا ن ه ،هم ی‌کمک‌می‌کرد م و بعد می‌گفتم: س تقاضا بلندباال در مورد وض ع تلفن‌کنند‌ه می‌دادم ،سپ
س از هر مراجعه ،مأیوس ت شما ساخته نیست؟ مطمئنید؟ متشکرم ».پ ی از دس س‌کار «پ
ش ره‌ا‌کردم ،دریافتم س از اینکه آخری ن تری را ه م از ترک ی می‌رفتم .پ غ بعد و دلس���رد سرا س توسط ف،که در شهر لوس‌آنجل ک از ای ن چندی ن و چند سازما ن مختل ق هیچی در صندو
ک هموط ن را در موقع تی ت تا بتوانند دس ایرانیا ن به وجود آمده اس���ت ،آ ن قدر پو ل نیس
ی به نیازمندا ن به وجود آمده‌اند -البته ک و یار یکم اضطراری‌بگریند .ای ن سازمان‌ه‌ا‌ک‌ه برا
ک می‌کشند ق را ید ک نا م پرطمطرا طی ت شوند -فق ی بی‌نیازها حمای یکه از سو به شرط ی است. ی خرب ی راست ی فکر می‌کند راست به‌طوریک‌ه انسا ن با شنیدن‌اسام
ک شد ب‌ه‌گرمابه ش شد و چو ن بامداد نزدی ب هنگام -وارد تفر ی -ش می‌گویند مرد غریب
ک و از صح ن حما م عبور داد .عده‌ای گ و تاری ی تن ی او را از راهرو رفت .اس���تاد حمام
یکه با احتیاط ک درا زکشیده و خوابید‌ه بودند .استاد حمام در راهروها و صح ن نیمه‌تاری ت سر ب توصیه میکرد خفتگا ن را بیدار نکند و پش��� ت مرتب‌ب‌ه مرد غری قد م برمی‌داش���
ب‌ک‌ه از وجود ای��� ن همه مریزا آ ن هم ه��� م می‌گفت« :بپا م�ی�رزا را لگد نکنی» .مرد غری
ت نیاورد و‌گفت« :مرد مؤمن، ب شده بود ،باالخره طاق ک متعج گ و تاری ی تن د ر‌گرمابه‌ا یکه ی وامی‌ایس���تاند غ نفت ک چرا یی ی اینکه ای ن همه مریزا اینجا بخوابان بهرت بود به جا ت روش ن شود!» جلو پای جمع ه 24م ه 1985
پ شده بود ،ویل ت چا س تایمز و به ظاهر بی‌اهمی ت از روزنامۀ لوس‌آنجل ی پر خرب د ر‌گوشه‌ا
ی بود ک آمد .طلیع‌ۀ نزو ل بالی ی تکان‌دهند‌ه و خطرنا ک ز ن شرق از دیدگاه م ن به عنوا ن ی ش نیز ک نمایشنامۀ تکراری .نویسنده و بازیگر و‌گفته‌های نی مصر -چو ن ی بر سرزنا ن سرزم ش محافظه‌کاران‌ه با مذهبیون ی ساز ی مصر ،به عنوا ن نوع س قانونگزار برای م آشنا بود .مجل
س ای ن قانون ،زنان ی اعال م‌کرد‌ه است .بر اسا ت را از نو در مصر قانون افراطی ،تعدد زوجا
ج مجدد همسرشان ،از او ت ازدوا ت اجازه داشتند ،در صور مصری‌ک‌ه از دوران‌انور سادا
308
ی‌گرفت ،باید با او بسازند و تنها جدا شوند دیگر ای ن اجازه‌را ندارند .اگر شوهر ز ن دیگر ی به آنها اجازه می‌دهد. نی شرع ق‌کنن دکه قوان ی طال ی می‌توانند تقاضا در موارد
خ در برابرشان یکه تاری ی جهانی ،از ای ن همه درس‌های ش رهربا ن و سرکردگا ن سیاست‌ها کا
ت سا ل پیش ی مصر ،وقای ع هف ش مردا ن سیاس ی خود برگزینند.کا ی برا می‌گذارد ،توش���ها تکه -برای ی اس ی در انتظا ر‌کسان ش چش��� م آورند و ببینند چه آخر و عاقبت ایرا ن را در پی
ت خود را ی بد ن مل ی افراطی -تکه‌تک‌ه‌گوشت‌ها ی مذهب ش باگروه‌ها ظ خود و س���از حف
نی‌کشورهایی ،بیشرت ف در چن می‌کنند و در مقاب ل ای ن‌گرسنگان‌هار می‌اندازند .ب‌ا‌کما ل تأس
ت ای ن آ ن می‌شوند .اگر سیاست مواق ع قرع‌ۀ فا ل به نا م زنا ن می‌افت دکه همواره بازیچۀ دس ی را از آنها می‌گریند. ت برگردد ،آزاد ی می‌دهند و اگر حکم‌سیاس حک م‌کند ،به آنها آزاد
ی جوام ع پیش���رفته در مورد زنا ن اجرا می‌شود و اگر ای ن لزوم نی مرتق اگر الز م باش���د ،قوان
ک برده و ک‌کنیز ،ی ک وسیل‌ۀ رفع‌نیاز ،ی یکه ز ن را تنها ی ی‌کهنه‌ا نی شرع س نشود ،قوان احسا
ت زنان‌ای ن‌کشورها نیز چون ک فرمانربدار می‌خواهد ،جل و‌کشید‌ه می‌شود .بدبختان‌ه اکثری ی ت خود راب‌ه دست خ سرنوش ی -بی‌اختیار و بیاراده -سر ن ی خیم‌ه شب‌باز عروس���ک‌ها
ت این ی ه مکه عظم ی بر آنها روا دارند ،می‌پذیرند .آ ن اقلیت دیگرا ن می‌سپارند و هر حقارت ت نشا ن نمی‌دهد. ی جز سکو ک می‌کند ،واکنش ی را در ست م و بی‌عدالت
شنب‌ه 25مه 1985
ی ژولید‌ۀ موبلند ت -به دلی ل س ن و سا ل و یا به دالی ل دیگر -از ای ن جوانک‌ها سال‌هاس���
ی پردۀ ی س ن یا رو ی در مقاب ل دارند و مث ل علی‌ورج‌ه رو ی ب‌ه‌گرد ن و جاز و ریش و‌ک‌ه‌گیتار ی آنها را هرگز نمی‌فهم م،کالمشا نکه ت دلخورم .موسیق نی و باال می‌پرند ،به شد تلویزیو ن پائ
ی ا ز‌کرات ش و پریایششا ن چه بگوی م‌ک‌ه‌گوی س پوش���ید ن و آرای ی خود دارد .از نوع‌لبا جا ی نداشت م مگر امروز. دیگر آمده‌اند .خالصه هرگز با اینا ن سر آشت
ی تلویزیو ن نشست م و بهکار چندی نگروه امروز ،ساعت‌ها بدو ن اینکه متوجه ش���وم ،روبرو ت تعجب ،بد مکه ش بدهم .در نهای ی‌کرد م به حرفش���ا نگو ت دقی ق شد م و سع از این‌دس��� ت هر چه بیشرت نیامد هیچ ،با تمام‌وجود آرز و‌کرد م د ر‌کارش���ا ن موف ق شوند .دل م میخواس
ی‌گرس���نگا ن جها ن درآورند ،چ���و ن به خاطر هدف ت‌کنند و هر چه بیش�ت�رپو ل برا فعالی
ی پرشر و شو رکه هرگز ،از ما انسان‌های به قو ل خودمان ی‌کار می‌کردند .ای ن جوان‌ها مقدس
309
ی انسان‌های ی زدن دکه بسیار ت بهکار ش نگرفتند امروز دس ت پذیر ی و عادی ،رخص طبیع
ب برآمده ت و غبغ ی‌کیف‌ب‌ه دس��� ی دیپلمات‌ها ی و بس���یار ی و فک ل پاپیون ی و عاد طبیع
ی خود -نتوانستند و یا نخواستند انجام‌بدهند .این نی قاره‌ا یب -در نشس���تها و پروازها
ی ای ن ابرمردا ن و ابرزنا ن -که ی جهان ج تأسف‌بار سیاست‌ها جوانان ،امروز به مبارزه با نتای
نی انجامید‌ه است -برخاسته ی‌کر‌ه زم ی میلیون‌ها انسا ن رو ی و فقر و نگون‌بخت ب‌ه‌گرس���نگ ی سپا بودند و اینجا س دارد.
ی ای ن جوانا ن ژولید‌ه -که ظاهرشا ن اص ً ال به ی چند موجو د‌گرس���نه ،با اقدا م انسان اگر حت ی انجا م شده ت یابند،کار بزرگ ی نجا ی و‌گرس���نگ گ حتم ش نمی‌آید -از مر ق ما خو مذا
است .دس ت مریزاد!
بچهها،متشکریم! ی دانشگاه یوسی‌ال‌ای، نی باز گ زم ب‌گر م و درخشند‌ۀ لوس‌آنجلس ،در محوطۀ بزر زیر آفتا
ش آد م نشسته ش ت‌ا‌گو ی تما م صندیل‌ها ،نیمکت‌ها و سکوه‌ا‌گو ج می‌زند .رو ت مو جمعی
است :پدر ،مادر ،دوستا ن و افراد خانوادۀ هفت‌هزار فارغ‌التحصی ل ای ن دانشگا‌ه‌ک‌ه امروز
ت چشمگری را تنها ی با ای ن عظم مراس م پایان‌آموزشش���ا ن جش نگرفته شده است .مراسم
ی مث ل امریکا می‌توا ن یافت. د رکشور
نی دلیل ،در میا ن آن ک م ن ه م فارغ‌التحصی ل میش���ود .به هم ام���روز ،مژگا ن خواه‌ر‌کوچ
جمعیت‌انبوه ،م ن ه م نشستها م و با دیدگا ن‌کنجکاو اطراف م را می‌نگرم .مرد م را نگاه میکنم،
ی فارغ‌التحصیلی یلکه ردا ق -در حا ق و ذو پس���را ن و دخرتا ن جوا ن را می‌بین مکه با شو ی سر از پا نمی‌شناسند. ف می‌روند و از شاد ف و آ ن طر پوشیده‌اند -به‌این‌طر
ی آنها و ی فارغ‌التحصیالن ،رشته‌ها ف دانشگاه منتشر شدهکه اسام ی از طر کتابچۀ بزرگ
ب را ورق ی دیگر در آ ن است .در انتظار آغاز مراس م،کتا ی آگاهی‌ها برنامۀ‌امروز و بسیار
ت ضربدر می‌بینم .نمی‌دان م ای ن ستاره‌ها ک س���تار‌ه یا عالم ی نامها ی میزنم .د ر‌کنار بعض ی در ای ن مورد دارد مراجعه و ضربدرها چه معنایی‌دارد .به صفح‌ۀ آخ‌ر‌کتابچ‌ه‌ک‌ه توضیح
311
ی فارغ‌التحصیال ن از نظر معد ل و ضربدرها ،برای ت امتیاز و برتر میکنم .ستاره‌ها ،عالم
ت شاگرد از این ش هف ق برنامه‌است .در هر صفحه ،ش ت ی‌ا‌کار فو ک خدم ی از ی قدردان
عالمت‌ها و ستاره‌ها دارند.کنجکاو می‌شو م آنها را بشناسم .نامها را مرور میکنم .همنی
ق می‌لرزد و ی را می‌خوانم ،تما م بدن م از شو ت دوخته‌ا م و اسام طو رکه چش م به ای ن صفحا ی است، غ می‌شود .به طور متوسط ،از هر ده ت ن ای ن شاگردا ن یک‌نفر ایران دست‌های م دا
ک سر ی ما ی ی و علو م تجربی ،بچهها ی علم ی دانشجو .در رشته‌ها ک دخرت یا پسر ایران ی
یکه آنها ه م بچه‌های ی و‌کره‌ا و‌گرد ن از بقیه باالتر ایستاده‌اند (البته بعد از دانشجویا ن ژاپن
ک چشمان م را پر ی هستند) .هر چه جلوتر می‌رو م شوق م بیشرت می‌شود و‌کم‌ک م اش اس���تثنای
ی است، ک پسر ایران یی ی دانشکدۀ مهندس ی می‌بین م شاگرد او ل رشت‌ۀ دکرتا می‌کند .وقت
ی جامعۀ خود افتخار خریده‌ان د‌کیف ی می‌بینم‌بچه‌های ما ،ستاره‌ها را در و‌کرده‌اند و برا وقت
ی مردم! ت سی‌هزار نفری ،بلند شو م و فریاد بزنم« :آ میکنم .دل م می‌خواهد میا ن آ ن جمعی یکه از چشما ن از حدقه ت ایرانند نه آنهای نی مل ی این! اینها نمایندگان‌راس���ت ی یعن ایران
ت و خو ن می‌ریزد!» جوانا ن ما همه ت و وحش��� ی‌گش���اد بینی‌شا ن نفر بریون‌زد‌ه و پره‌ها
ک نه ی و آکادمی یل علم ی عا ی برسند :درجه‌ها نی درجه‌های بااستعداد و باهوشند و باید به چن
ی شایستۀ فارغ‌التحصیلی‌به‌ت نکنند نه چادر بر سر .جای درج‌ۀ شهادت .دخرتا ن ما باید ردا
ی عظیم ی ما ،غالب ًا ب‌ا‌گرفتاری‌ها ت نه در جبه‌ۀ جنگ .بچهها ی ما در دانشگاه اس بچهها
نی افتخار می‌آفرینند .اگر خیالشان ت بهگریبانند و ای ن چن ی دس��� ی و روح یل و خانوادگ ما نی بودند ،ببینید چه ی تأم ت بود ،اگر از نظر ماد ش و امنی ت آسای ت بود ،اگر در مملک راح
ی می‌کردند! غوغای
ف همۀ مادرها ،پدرها ،دوستان ش بکش م و از طر دل م می‌خواهد همۀ ای ن بچهها را در آغو
ک بگویم .دل م می‌خواهد بگوی م و تکرا ر‌کن مکه چقدر ی به آنها تربی و سایر هموطنا ن ایران
ی در د ل همۀ ما دارند. باعث‌افتخارند و چه مقا م واالی
ی صندیل ق شدم .باالخره رو نمی‌دان م چه مدت ،همانطور س���رپا ایستاده ،در خیاالت م غر
ت می‌گویم« :می‌بینید چقدر ایرانی یکه بغ ل دست م نشسته اس ک مرد امریکای می‌نشین م و به ی
ی باهوشند!» ی‌کرده‌اند؟ بچهها ما خیل فارغ‌التحصی ل شده‌اند؟ می‌بینید ایرانی‌ها چه غوغای ی تکا ن می‌دهد و می‌گوید ."Congratulation" :مطمئن م احساس ب سر او ه م از سر اد مرا نمی‌فهمد ،ویل‌اص ً ت و تکرا ر‌کرد تا ای ن میزبانان ت و با ز‌گف ال برای م مه م نیست .بای د‌گف
312
ی خود دارند ،بفهمند ی همگان ش به رس���انه‌ها ط‌گو ی ماکه فق س���اده‌د ل و دوست‌داشتن
ش می‌شود ،بلکه ی پخ ی تلویزیون ایرانی‌ها آن‌هایی نیستن دکه تصویرشا ن مرتب‌از شبکه‌ها ی نازننی! اینهایند ،ای ن دست‌ه‌گل‌ها
نی‌گونه ی دیگر ما ،هم ی دیگر امریکا هم ،بچهها مطمئن م در صدها دانشگاه و مؤسس‌ۀ آموزش
ی می‌کوشند .از همه‌شا ن سپاسگزارم. ی نا م ایرا ن و ایران ت و پشتکار در راه اعتال و با جدی ی آیندۀ میهنما ن سرفراز و موفق بچهها دس���ت‌شما درد نکند ،خسته نباشید! ش���ما را برا
گ دیرپایمان! مطمئ ن باشید، ث ارزندۀ‌اجداد و مشعل‌دارا ن شایستۀ فرهن می‌خواهیم .مریا
ی ما افتخارات ظ‌کنید و باز ه م برا ی خود را حف در همیشه به ای ن پاشن‌ه نمی‌چرخد .روحیۀ قو ش شما. ی شما و به عل م و دان بکنید .ایرا ن آینده به شما نیاز دارد ،به آگاهی‌ها بیش رت‌کس
ک،کارمال ،موریس ،مهرناز ،سوس ن،کامران ،احمد ،نوشنی ،فرشته ،رامنی ،سعید، مژگان ،باب
ت هستید. ی در غرب ی جامعۀ ایران ث روسفید ی شما باع سوداب‌ه و چندی ن صد نا م دیگر ،همگ از همۀ‌شما متشکریم .بچهها متشکریم!
ت 2بعدازظهر یکشنبه 16ژوئ ن 1985 ساع
ب او ل ماه ش ب او ل ماه چهارشنب‌ه 19جو ن - 1985ش
ی خود را به ی‌گر م و دم‌کرد‌ۀ روز ،جا ج میش���و م تا د رکوچه قد م بزنم .هوا از در خانه خار
ب را دلچسب‌تر می‌کند. یش تکه خنکا ی معل ق در فضا داده اس ی مالی م و رطوبت نس���یم ی است. ب او ل ماه را می‌بینم :درخشا ن و تماشای ی می‌اندازم ،هال ل ش��� به آس���مان‌نگاه یگشاده به خود بگریم. ش میکن م چهره‌ا بی‌اختیار لبخند میزن م و‌کوش
ب اول ی -هر با رکه هال ل ش ق و پشتکار عجیب گ با شو از هما ن دورا ن‌کودکی ،مادر بزر ت بسته ش را با سماج یلکه چشم‌های ت میکرد -بچهها را صدا میزد و در حا ماه را رؤی
ت خندان ش را با ز‌کند و صور نگاه می‌داشت ،همه را وادار میکرد لبخند بزنند تا او چشمان
ی صدا می‌زنیم- یل او را مامان‌جی‌ج تو س اس��� ش طاوو ی -نام ما را ببیند .مامان‌جی‌ج
ش خوش ی ماه آینده برای ت خندا ن ببیند ،تما م روزها ب او ل ماه صور می‌گفت« :اگر آدم‌ش ی جز باو ر‌کرد ن نداشتیم .غری از آن، تکه چاره‌ا ی میگف خواه د‌گذشت ».با چنا ن اعتقاد
ی مادربزرگ خ‌کرد ن سوزن‌ها ی نبود.کار شاق ،ن ی،کار مشکل لبخند زد ن هر چند ه م زورک
خ جوراب‌ها را بگرید ،دامنی ت و دوز بنشیند ،سورا س میکرد سر دوخ یکه هو بود ،هنگام ی ا وکه «مادر ،قربون ی پیاپ ی را ب���دوزد .صد‌ا‌کردن‌ها ر‌ا‌کوت���اه و بلن د‌کند و یا لب‌ۀ چارقد
ی داخل خ لجباز هیچگا‌ه به راحت ت میکرد ،چو ن ن خ‌کن» خشمگین ت ای ن سوزنو برا م ن دست
314
یو ت بودند ،تو عجله داشت ط منتظر خ بسیار ریز سوز ن نمی‌رفت .همبازی‌ها در حیا سورا
ت سوز ن را ی ه م باالخره‌با هزار زحم یل را بدو ن تو ادامه دهند .وقت یل ی ی باز می‌ترسید
ت میداد. ی پری ش���ی!» بیشرت رنج یکه می‌گفت« :اله ی مامان‌جی‌ج خ می‌کردی ،دعا ن
گ از روی ش خود فکر میک���رد م حتم ًا مادر بزر چ خوش��� م نمی‌آمد .پی م ن از ای ن دعا هی
یکه ک بار هنگام ش تنها موجود پری خانه نباشد .ی ج می‌خواهد ما ه م پری شوی مکه خود ل ض به ا و‌گفت م اص ً چ خوش���م ش ه م هی ال دل م نمی‌خواهد پری ش���و م و از ای ن حرف ب���ا اعرتا ت و‌گفت« :ای ن شرت ِ در خون‌ۀ همه ی شماتت‌بار به م ن انداخ ش نگاه نمی‌آید ،با چشما ن ریز
یل از اینکه ش را زیاد نفهمیدم ،و ی حرف ت به خری شی!» معن می‌خواب‌ه مادر ،خد‌ا‌کن‌ه پری عاقب
ی خندیدنم ت دار دکه برا ی پری شد ن من ،به هما ن انداز‌ه پشتکار و سماج س میکرد م برا ح
ش بسته ی چشم‌های یکه مامان‌جی‌ج ی او ل ماه ،تصمی م‌گرفت م بعد از آن ،تا هنگام در شب‌ها
ی انتقا م خود را ب در عال م بچگ ک درآورم .بهای ن ترتی ش شکل ی خندید ن برای است ،به جا
از او می‌گرفتم.
گ و ماه ،خاطره‌های ی مادربزر ک خانه راه می‌رو م و به دنبا ل یادآور ی نزدی هنوز د ر‌کوچه‌ها دیگر به طور پراکنده از مغز م عبور می‌کنند .مث ً نی ماه درخشا ن آسما ن -که بارها آمد ن و ال هم
یکه در حیاط ی تهران ،هنگام ی‌گر م تابستان‌ها ش از دیدگان م پوشید‌ه می‌ماند -در ماهها رفتن ی حضورش ی از شب‌های م بود.گاه س بسیار ت با م می‌خوابیدیم ،همد م و مون ی پش و یا رو
ی ه م تابش ف میزد م و دردد ل میکرد م وگاه ت می‌داشت م و با او حر را در آس���مان‌دوس ت،کالفه‌ام گ میشد و‌گربه‌ها را به مرن و‌کشید ن وامی‌داش ی‌ک‌ه‌گرد و بزر تند نورش ،هنگام
نی م ن و ماه شود، ی سر م می‌کشیدم ،تا حای ل ب ک را رو ت مالف‌ۀ سفید و خن میکرد .آنوق
ت مالف‌ه ه م چشم م را آزار میداد و ج از پش یل آ ن ش���بها ،ماه‌سم بلکه بتوان م بخوابم .و
ی لب‌ۀ دیوار همسایه ه م آرا م نمی‌گرفت. ی رو ش‌گربه‌ها ی‌گوشخرا استغاثه‌ها
ی ادام‌ۀ تحصیل ،به امریکا رفته بود و هرازگاهی ی پدری ،برا ی از نوه عموها آ ن سال ،یک
ی بو دکه در ینگی‌دنیا ب و غرایب ی پر از عجای ش همگ ی برایما ن می‌نوش���ت .نامه‌های نامها
ی دید ن فیل م با ت اینجا مرد م برا ف میکرد .یکبار ،برایما ن نوش ی‌ک‌ه‌کش میدید و تازه‌های
ی سیست م‌کار درایوین‌سینما ی در مورد چگونگ ح‌کشاف ی س���ینما و شر اتومبی ل می‌روند تو
315
ث‌گر م خانۀ ما شد .یکبار دیگر ،دو سه صفح‌ۀ نامه را اختصاص ک هفته بح داده بو دکه ی
ب���ه ای ن داده بو دکه چگونه مرد م امریکا از داخ ل آپارتما ن طبق‌ۀ هفده م یا هجده م خود با ی خانواده ،اخرتاع ک دکمه ،در خانه را باز می‌کنند .این‌ه م از نظر بزرگ‌ترها فشار داد ن ی
ت و م ن شب‌ها به ماه ش می‌نوش ی بود .او اینها را درنامه‌های ک بسیار حریت‌انگیز تکنولوژی ب پر کش تی حسودی‌ا م میش دکه از آ ن باال شاهد همۀ دنیا بود و م ن نبودم .دل م میخواس
ی ماه و از آنجا مرد م جها ن را به تماشا می‌نشست م و بهرتی ن نقط‌ۀ دنیا می‌کشید م و می‌رفت م رو
ی بو دکه، ی م ن جای ک در آ ن ایام ،بهرتی ن نقطۀ‌دنیا ب می‌کردم .بیش ی انتخا ی زندگ را برا ی وگاه ت بدو ط و سیزده پل‌ه را به‌سرع ی تما م طو ل حیا ی با ز‌کرد ن در خانه ،مجبور نبود برا ت زخ م شوند. ی و زانوهای نی بخور ت عجله زم از شد
ق شدن ت و ترا بی‌اختیار به ادام‌ۀ راه و غر ب اس ب عجی ش از اندازۀ ماه امش ی بی درخشندگ
ی تابستا ن را ت داشتند شب‌ها ت‌گذش���ته می‌کشاند .آ ن سالها ،تقریب ًا همه عاد در خاطرا ی رختخواب‌ها را ی آزاد بخوابند .پدر و مادر و بچهها و س���ایر ساکنا ن خانه ،همگ در هوا
ی سلیقه‌ها بیشرت بود .ما بچهها ت و نزدیک س و الف ی پهن‌می‌کردند و ان در محوط‌ۀ‌کوچک ت می‌بردی مکه پدر و مادر ب محس ن فرید لذ ی هزار و یکش هما ن قدر از شنید ن داستان‌ها
ی محس ن فرید هرنپیش‌ۀ خوش‌صدای ب -ساعت‌ده -وقت گ و عمه‌خانم .هر ش و مادربزر
ی ملک نت و اما ا ف دنبال‌ۀ داستان‌می‌خواند و شهرزاد ب‌ا‌گف رادیو ،شهرزاد قصه‌گو را به تعری
ی را سر میداد ،تقریب ًا در تما م پشت‌بام‌ها و حیاط‌ها و داخ ل اتاق‌ها، ت قصه‌گوی جوانبخ
ق می‌گذراندند. ی را به اتفا افراد خانواده دور رادی و‌گرد می‌آمدند و ای ن زما ن دوست‌داشتن
ت نمی‌دانم ،ویل ی دیگر داش ب بهرت بود یا دلیل نت انتخا ی سلیقه ،نداش ت ای ن همسان حا ل عل ی و دلگرم‌کنند‌ه بود .در آ ن دوران ت داشتن ی خانوادگی ،دوس ی و همبستگ آ ن صفا و نزدیک
ت فراوا ن می‌بردیم .از عروسی ی و تابستانی ،لذ ت هفتگ ی پدر و مادر در تفریحا ما از همراه نت‌کیف می‌کردیم .روزها و ی رف رفنت ،از اوی ن و درک‌ه و اوش���ا ن و فش��� م رفنت ،از بندر پهلو
ت س���ر می‌گذاشتی م و خداخدا می‌کردی مکه هفته‌ها را ،به امید فرا رس���ید ن ای ن زمان ،پش
یل حاال ،با وجود ای ن همه فراوانی‌و پ���در و مادر ه‌ر‌کجا می‌روند ما را ه م با خود بربند .و
ت و تفریح ،با وجود سینما و تلویزیو ن و اتومبی ل و همه چیز دیگر ،امکا ن به‌وجود ع‌گش تنو
ک برنامۀ نیمساعتۀ یی تکه حت ت اس ی از آ ن روزها نیست .سلیقه‌ها آنقدر متفاو آورد ن یک
316
ق ببینند .آ ن شور با ه م بودن ک خانواده ،نمی‌توانند به اتفا ی را هم ،دو نفر از افراد ی تلویزیون
ی نشسنت ت یکدیگر خسته و‌کالفه‌اند و بردبار ت نمی‌شود .همه از دس ی یاف همدیگر د ر‌کس ی ما ،همۀ پدیده‌های ج شده اس���ت .در آ ن زما ن برا ف از توا ن انسان‌ها خار ک س���ق زیر ی
ی نزدیک‌تر شدن ی بود برا ب و ماه -بهانه‌ا ف و آفتا ی -چو ن سرما وگرما و بارا ن و بر طبیع
به یکدیگر.
ش می‌رسد. ی از همسایه‌ها بهگو ی یک ش فوار‌ۀ آب‌نما ی ریز از خ م‌کوچ‌ه‌ک‌ه می‌گذرم ،صدا ش ماه جش ش چ‌ه‌کند ،هر پن یکه نمی‌داند با پول این‌خانواد‌ۀ تازه به دورا ن رسید‌ۀ امریکای
ج‌کرد ن لذت یکبار تغیریی‌در خانۀ خود می‌دهد تا ه م س���ر خان م خانه -که جز پو ل خر یل امشب ت پید‌ا‌کند .و ت مالیا ی در پرداخ ی خانه راه فرار گر م شود وه م آقا ی ندارد دیگر
ش آب ی ریز ج صدا ی آ ن می‌توا ن خیا ل را بر اموا ی ای ن قبی ل منفی‌بافی‌ها نیست .به‌جا جا نشاند وکنار رودخانۀ دربند برد.
ی،کنار رودخانۀ ک برس ک مح ل خن ی تا به ی ی می‌ران ب‌گر م تابستا ن،که دو ساعت کش در ی
ت شود -به نوشیدن ت س���رد ی به ای ن س���رع ی ترا -که فکر نمیکرد ی قهوه‌چ دربند ،آقا ج و معوج ی و‌ک نی م���ی‌روی ،پله‌ها چوب ی‌کنار رود پائ ت می‌کند .از پله‌ها یگ���ر م دعو چا
گ بیفتی. ب پر از تخته سن ت لیز بخورد و ب‌ا‌کل‌ه درو ن آ ی مبادا پای هس���تند .همه‌اش‌نگران ی می‌رسی ،هما ن جا گ بزرگ ی تخته س���ن ت و ب‌ا‌کمک‌ای ن و آ ن باالخره رو با هزار زحم
ش بکشی .بعد ی تا بر دو ت آورد‌ه بود ک پتو با خود شی ی‌کا ی و آرزو میکن چمباتم‌ه میزن
ف پنری ی پر از ظر یکه مث ل بندباز ،با سین ی نگاه میکن ک شاگرد قهوه‌چ ت و خیز چاب به جس
ت دیگر می‌رود و مشرتی‌ها را راه می‌اندازد. ت به تخ ت و خیار ،از ای ن تخ ی و ماس و سبز
ت ریز دیگرا ن ه م مث ل ش���ما ا ز‌گرما فرا ر‌کرده‌اند و خود را به‌صدای‌شرشر رودخان‌ه و ذرا یکه به سر و رویشا ن می‌پاشد سرپده‌اند. آب
ت فکر میکنم ی آنهاس یلکه پشت م به آب‌نما ی در خانۀ همسایه نشستها م و در حا ی سکو رو
نی امشب ،برایت ب می‌کند؟ اگر هم ت را تا ای ن حد دلچس آیا بُعد زما ن و مسافت ،خاطرا
نی انداز‌ه‌ک‌ه اکنو ن از ش می‌آم دکه آ ن صحنه را از نو تکرا ر‌کن���ی ،آیا به هم ای��� ن امکان‌پی
ی ت دیروز راه فرار ی خاطرا ش شاد میشدی؟ آیا یادآور ی از تکرار ش لذت‌می‌بر یادآوری‌ا
317
ی مه م جلوه ت برا ی اس ی امروز نیست؟ شاید ه م بهانه‌ا ی توجی‌ه دلمردگی‌و افس���ردگ برا یکه ی‌ک‌ه‌کم‌توق ع بودند و آسانگری و روزهای یکه ساد‌ه بود و بیپریایه ،انسان‌های داد ن‌گذشته‌ا
ی می‌گذشتند و بدو ن عجله. ش ب‌ه‌کند ساعت‌های
ش میکن مکه« :مث ً ال ی خانه راه می‌افتم .خود را س���رزن از جای م بلند میش���و م و به س���و
ب دست ت مرت ت قد م زد ن تند همراه با حرکا ک ساع یی ی یعن ی‌کردی؟ پیاد‌ه رو پیاده‌رو ن و چش م به آسمان ی نشس�ت� خ زد ن و هر چند قد م د ر‌گوش���ها و بازو و پاها و‌گردن ،نه لخ‌ل
چ وز ن ه مک م نمی‌شود!» به خود دلداری دوخنت! با ای ن راه رفنت‌آرترو ز‌ک‌ه دوا نمی‌شود هی ی بود به دورا نگذشته. ت دلپذیر ض سری وسیاح می‌ده مکه در عو
ب می‌دهد: ی جوا ک ا ز‌گوش���ها در خانه را باز میکن م و بچهها را بلند صدا میزنم .هر ی «بله ،چیکار داری؟»
نی چه قشنگه!» یکوچه هال ل ماهو تماش‌ا‌کننی ،ببین می‌گویم« :بیای ن تو
ب حوصله‌ای ب ما‌ه‌ک‌ه ماه! توا م عج ی می‌دهن دکه« :ماه؟ خو ی از سر بی‌حوصلگ پاس���خ داری‌مامان!»
نی دل م واشه!» خود م را به آ ن راه میزن مکه نفهمیدم ،می‌گویم« :بابا بیای ن یه لبخند بزن
ش تکان ت واش���د؟» و از جای ت داد می‌زند« :ها ،ها ،ها! دل پس���ر م از آ ن دور با ش���یطن نمی‌خورد.
ش لبخند ب او ل ماه برای یش ش به‌خری .وقت گ می‌شود ،یاد ی تن ی مامان‌جی‌ج م ن دل م برا
ی میداد ی‌کشمش��� ش نقلی ،آب‌نباتی ،نخودچ ت‌گلدار ب پریاه ن چی ی جی می‌زدیم ،از تو ک در ی لبخند زد ن ش���کل ی به جا ف‌کنیم .خدا را ش���ک‌ر‌ک‌ه وقت دس���تما ن تا بخوری م وکی می‌آوردم ،چشمانش‌بست‌ه بود.
چهارشنب‌ه 19ژوئ ن 1985
ن شهباز ت فرزانه‌ا م حس دوس
ی ایرانیا ن در لوس‌آنجلس. ی به زندگ ش را از م ن‌گرفتید .نگاه یگذشته قول یکه در ماهها ای ن ه م نوشته‌ا نی و رنگنی ک مقال‌ۀ سنگ یی ی و مث ل آد م حساب ت بگری ک بار قل م دس همس���ر م می‌گوید« :زن! شد ی س صفحات ش نکنی‌ها!!» سپ ت دلخور می‌کنی ،چاپ ی را از خود بنویسی؟ باز ه م مث ل همیشه عده‌ا ی میز می‌گذارد و آهس���ته می‌گوید« :ام���ا خودمانیم ،پُ ر بریا‌ه ه م نگفتی!» و می‌رود س را رو چرکنوی ش مختارید. پ‌کردن دنبا ل‌کارش .در چا
ت 1366 س -اردیبهش لوس‌آنجل
س شیرتوشیر غریب ی است، در لوس‌آجنل ما ه م حضور داریم
ی‌گفت« :چطوری؟ از سناتور اکرب پرسیدند« :در جش ن مشروطی ت ی به یک یک گفت« :ای ،بد نیستیم ».مجلـس شورا چه خرب بود؟ «گفت« :شری تو شری ی بود ،ما هم‌حضور داشتیم!» ت ماست .غریب حاال حکای از نمایشنام ۀ جان‌نثار ن مفید نوشت ۀ بیژ
ت آنها با انسان‌های ی نیستند و هرگونه شباه ت حقیق یکه نامشا ن در نوشت‌ۀ زیر آمده اس توضیح :اشخاص نت شخصیت‌های نت و پرداخ ی او در ساخ ف قل م نویسنده و ناتوان س نشانۀ ضع ی مقیم‌لوس‌آنجل حقیق ی است. تخیل
نویسنده
ب تماشاکن... شهر شهر فرنگه ...از هم ه رنگه...خو
ی هزار س را می‌گویم ،ای ن ش���هر بی‌فص ل و بی‌بارا ن و بی‌زما ن را ،با س���بزه‌ها لوس‌آنجل ی به خود ندیده‌اند و آنقدر همیشه سبزن دکه دیگر آنها را ت زرد ی قرن‌هاس ش‌ک‌ه‌گوی سالها
ح و تقلبی ،با ی بی‌رو ی از در و دیوار و خیابا ن و جاده شده‌اند .بهشت ی چو ن بخش نمی‌بین ق دیدار شکوفه و‌گ لکه از سر یل نه از شو یکه می‌خوانند ،و بلبال ن و چلچله‌ها و‌گنجشگان
319
ق نمی‌آورد و شکوفه، ت ترا به شو ی اس ت و طبیعت .حضو ر‌گ ل در لوس‌آنجلس ،دیر عاد ت و هیچگا‌ه بهار نیست. گ همیشه بهار اس ت را نوید نمی‌دهد .در ای ن شهرفرن بهار
ی ()Valley؟ ی ولـ ف و شطرنج ت صا س آرام؟ پهن‌ۀ دش یکجا برب م ؟کران‌ۀ اقیانو ترا به تماشا ی داون‌تاو ن ؟کدامیک؟ ی و غوغا ش مرموز بوریل‌هیلز ()Beverly Hills؟ شلوغ آرام
ی زیر چش��� م را ت و‌کبود س،که رخو گ دود مه لوس‌آنجل ی رن ظ و قهوه‌ا در زیر الی‌ۀ غلی ب جامعۀ محرتم ی شهر ،قل ی فضا ی سکو ن و مرگ‌زدگ برایت‌ب‌ه ارمغا ن می‌آورد ،در آ ن سو ی و با آهنگی ش می‌زند -دور از هرگونه صبور س شتابزد‌ه و پرتپ ایرانیان‌مقی م لوس‌آنجل ی بزرگ‌ت‌ر‌ک‌ه تماشا دارد. ت در د ل شهر فرنگ گ اس ک شهر فرن متفاوت .این‌خود ی
ش نشستهای. ی مردم ی از دقای ق زندگ ب تماش‌ا‌ک نکه به دید ن تصاویر س چش م با ز‌کن ،خو پ ب بوریل‌هیلز اس��ت، گ در قل گ و فن ل پردن ک منز بی ق خوا اینک ه می‌بینی ،اتا
خوب‌تماشا‌‌کن...
ب پیاده‌روی‌های یکه -به ضر ب و هیکل ی شانه‌خورد‌ه و مرت ی جوگندم ی مقتدر ،با موها آقا
ی و قند و نشاس���ت‌ۀ همس���ر‌گرامی‌اش -هنوز ی بدو ن چرب ی عصران���ه و رژی م غذای زورک��� ش را ی ابریشمی‌ا ی و پریاه ن آب ت و شلوار میل‌می ل سورمه‌ا ت،ک ف مانده اس ف و صو صا
ش را به پا ی مهمانی‌ا ب مشک ش و جورا ش را می‌بندد،کف ی رنگ ت صورت می‌پوشد،کراوا ش می‌گذارد، ی جیب ی میز در می‌آورد و تو ش را ا ز‌کشو ک طالی ک بس���یار ناز می‌کند ،فند
ش را به خانم ی بلند آماده بودن ش را ه م می‌کشد بریو ن و با صدا چ بنز هشتاد و هفت سوئی مقتدر اعال م می‌کند.
خ‌گلو ف زد ن را می‌کند و صدا را بی هن���وز از خانه بریو ن نرفته ،دارد تمری ن لفظ‌قل م ح���ر
ج‌کریسمس تکا نی درخ شع ص می‌خورد .به خود ی تلف ن دارد حر می‌اندازد .خان م مقتدر پا
ی ا ز‌گوشوار‌ه و دستبند و‌گردنبندش ی و صدای همنی‌طور چیز آویخت‌ه است .با هر تکانی ،زنگ
ت نیست ش راگرفته است -راح گ و چسبا ن -که نفس ی تن س سرخاب شنید‌ه می‌شود .در لبا ی مد روز ،هنو ز‌گرد و قلمب‌ه اس���ت« .خان م جو ن صد دفع‌ه‌کانفرم ع رژیم‌ها و با وجود انوا
س برسه! تو هنوز نفرستادیش...؟ عجب ()Confirmکرد م سب د‌گ ل باید زودتر از ما به مجل
ت می‌گذارد زمنی. آبروریزی!» و‌گوشی‌را با عصبانی
ش خانم ی میگرد دکه دفعۀ پی ی متعدد پوست ،دنبا ل‌کت ی‌کت‌ها ی‌گنج‌ۀ لباس ،البه‌ال تو
320
ب غر می‌زند« :آد م چقدر باید ش ندیده باشند و زیر ل ت به تن زمانیا ن و سالک‌زاد‌ه و اقام س ()Depressed ت میگ ن چرا دیرپ ب زیر پرشر ( )Pressureباش���ه؟ اونوق ح تا ش��� ازصب
ت طو ل‌کشید تا لباسمو از ی معط ل شدم ،یه ساع ت واس‌ۀ‌کیوا ن تو سلمون میش���ی! دو ساع
ف ()Safe ق سی ت درایو () Driveکرد م تا رفت م از صندو ی سوس ن بگریم ،دو س���اع خیاط
ش داد م حاضر نیست! ای ن‌کفش ش سفار یکه از دو هفته پی طال جواهراتمو بیارم ،حاال م‌گل ک هفته دوندگی!» ی دالر پولشو داد م پامو میزنه! اینم‌نتیج‌ۀ ی توس لعنتی‌ا مکه دویس
تکه از در و دیوار خانه باال می‌رود یگ ل اس ی سامانی ،دسته‌ها ی خان م و آقا ب در مهمان ش
یلکه روی ی مقتدر ،در حا ی مهما ن در ه م می‌لولند .خان م و آقا ی سبدها ،صدنفر و البه‌ال
ی باز گ و بی‌معن ی بی‌رن ی هر دو به خنده‌ا لیوان‌های‌ویسکیشا ن بخار سرد نشسته و لب‌ها
ک غاز اجتماعی ،سیاسی، ی صدم ن ی ط در میان -شعارها کخ ت -همراه سایرین‌و ی اس
ک می‌کنی م تا بچهها از ی در فضا می‌پراکنند« :بخدا داری م خودمونو هال ی و میهن اخالق یکه رو شاخشه ،چایی‌مونو با ی یه بار قرمه‌سبز ی دور نمونن ،هفته‌ا ت ایران گ و س���ن فرهن
ی حرف ب فارس ی نیست! تو خونه ه م مرت ی‌که‌ایرون ی پاکت ت میکنیم ،آخ‌ه چای سماور درس می‌زنیم»...
ب تو ک ذره ش���ده! پاشو او ن نوار دیش یکه دل م واس���ۀ ایرو ن ی ی ادامه می‌دهد« :وا دیگر
صو س رق ی‌کرد‌ۀ شاهرخ‌رو بذار دلمو ن واشه!» سپ ب میدید م ایرا ن عروس��� ب خوا خوا
ی وطن. ی به سالمت نت لیوا ن ویسک گ وط ن وط ن و باال رف ی بارن پایکوب
گ و‌کوبیده ب بر ی‌کبا ش سیخ‌ها ی تریانداز آشپز و یاران ط خانه ،آقا ی حیا ی بعد ،تو ساعت
ی‌گذاشته‌اند باد می‌زنند .آقایان ،دور تا دور منقل، ی چهار مرت ی منقل‌ها و جوج‌ه راکه رو خ ساختمان‌های ی لپ‌هایشا ن فرو می‌کنند و از نر ی می‌گریند و تو ی‌کله‌گنجش���گ لقمه‌ها
ی ه م در مقاب ل میز شا م تبدی ل به جارو برقی ت‌کریسمس ی درخ داون‌تاو ن می‌گویند.خانم‌ها
ی می‌دهند پائنی. می‌شوند و هر چه جلوی دستشا ن میآید هلف
ن حضور داریم. م درکنار مهمانا ی است ،ما ه ...شری تو شری غریب
ب تماش ا‌کن... ک مدرس ه است ،خو سی ی ،کال نک ه می‌بین ای
ی نه چندان ک تابلو .تعداد بوی یل و میز و دو س���ه قفس���هکتا ی با چندی ن صند کالس���
ک این‌ور و آن‌ور نشسته‌اند و با ه م حرف ک و تو چش���مگری زن‌و مرد جوا ن و میانسال ،ت
321
شو ش آرش‌زاد ،شاعر بلند پای‌ۀ ایرانی ،با آرام ی آر یل است .آقا می‌زنند و سایر صندیل‌ها خا
ت به حاضران ی یکنواخ ی و‌کم‌خنده .نگاه ی چو ن نسیم‌وارد می‌شود -جد ی همیشگ نرم یلکه از نگاهش ث می‌کند و -در حا ی مک ق را فرا می‌گرید .لحظه‌ا ت اتا می‌اندازد و سکو ش را متمرکز ساخته است- ب و ذهن ش را قب ل از بیا ن مرت ی بی‌مثا ل‌گفته‌های ت با دقت پیداس
ق می‌پراکند .با مهارتی ی ات���ا ش رادر فضا ی و دان ج آگاه س���خ ن را آغاز می‌کند و م���و
ش هستند ،جز یکی ش می‌گوید .همه‌سراپ‌ا‌گو وسواس‌گون‌ه واژه‌ها را بهکار می‌گرید و خو
ی دست ی را ندارند و هرگز از تکه‌پران چ استاد ت در محضر هی دو ت نکه توا ن و استعداد سکو
ی (منهای ی دوران‌دانش‌آموز ی سخنانش���ان ،هما ن شیطنت‌ها برنمی‌دارند.گاه از البه‌ال
یکودکانه با معل م و امتحا نکردن ق می‌زند :شیطنت ،زورآزمای ی ذو ی آ ن دوران) تو بیگناه تکه از جمعیت ش ای ن اس ی نیست .حس ن بزرگ ت و حافظ‌ۀ او .با ای ن همه ،جم ع بد معلوما
س نیست‌تا ک نفر ه م در ای ن‌کال یی ی دیشب ،حت ق و برق ش و زر زیاد سورچرانا ن الکی‌خو ظ‌کند! گ ایرا ن را حف فرهن
یکه اینجا ش می‌کردند! بیش رت‌کسان ک شهید ی حفظ ،بیش به رت‌ک‌ه نیس���تند ،چو ن به جا
ی برمی‌دارند... یل‌گام ی نمی‌دهند ،و ی می‌کنند .شعار یل‌کار ی ندارند و نشسته‌اند ادعای
ت ماست. ...حاال حکای
ت 3بعد از ی اس��ت ،س��اع ن یوس��ی‌ال‌ا س بیمارس��تا ش اورژان اینک ه می‌بینی ،بخ
نیمه‌شب ،خو ب تماشاکن...
ی بر ی سرآسیم‌ه و مشوش ،دمپای ی برانکار -وارد می‌کنند .زن ش -به رو مرد را تقریب ًا بیهو
ی هفده‌هجده ی خانه بر تن ،او را دنبا ل می‌کند .دخرتک س‌گشا د‌کتان ی زیر بغ ل و لبا پا،کیف
ج وکوله بریده شده است- ب و‌ک ش نامرت ی -که یقه‌ا ت سفید نی و تی‌شر ساله ،با شلوارج ت س���ر ز ن آرا م آرا م‌گام ت و س���فید ارواح‌گونه ،پش ش ما ی پف‌کرد‌ه و آرای ی وزوز موها
برمی‌دارد.
ش می‌برد و از همراها ن می‌خواهد در سال ن انتظار ی با عجله مرد را به داخ ل بخ پرس���تار
ی به ی دور و بر را می‌پاید و‌گهگا‌ه نگاه تند ت عصب ت و با حرکا بنش���ینند .ز ن هراسا ن اس
یکه به ه م می‌فش���رد، ی دندان‌های ش تما م میش���ود و از ال دخرت می‌اندازد .عاقبت ،طاقت
ی با ش می‌انداز یل آهس���ته می‌گوید« :آخ‌ر‌کار خودت و‌کردی؟ !گفت م س���کت‌ه پا با خش م و
322
ت!گفت م،گفتم!» ای ن‌کارا
ب رفته بود م پارتی ،با بچهها .هیچ‌کس ی چه؟ خو ق میش���ود« :کدو م‌کارا؟ یعن دخرت بُرا زودتر از دو برنمی‌گرد‌ه خونه .م ن چرا باید زودتر بیام ،هان؟»
ط و نشا ن‌کش���ید ن و پای یخ ی تندی ،همراه با مقدار نی مادر و دخرت ،دعوا به دنبا ل آ ن ب
ب دخرت و محکو م‌کرد ن پدر ی از جان ی و یکدندگ ی مادر و لجباز آبرو به‌میا ن آورد ن از سو ش از حد و بی‌دلیل ،در می‌گرید. ی بی به‌عصبانیت‌ها
ی ه م نهفته ت تلخ ش می‌گذرد ،حقیق ی از آنچه پریامون در س���خنا ن دخرت ،با همۀ ناآگاه
ک ریز سر همه داد می‌زند بی ح تا ش ت پدر را چه می‌شود .از صب هست .بر او آشکار نیس
ی ا ز‌کارش ت و هر چه میکن د‌گره‌ا ی اس ع و احوا ل همیشه ناراض ش هم .از اوضا و سر خود یل راکه با خود از ایران ک پو ی بسته می‌رس���د .اند باز نمیش���ود و در پایان‌به‌مقاب ل درها
ش در می‌رود. ی انگشتا ن مشت‌کرده‌ا آورد‌ه اس���ت ،چو ن ماس‌ۀ‌کنار دریا با لجاجت ،از ال نت در ی پو ل س���اخ ش می‌لرزد و توانای ش دارد همواره دس���تو دل یکه در پی ی روزهای برا
ش ه م نور رستگاری ت را در خود نمی‌بیند .از همه بدتر در ناصیۀ‌دخرت و پس���ر ای ن مملک
ب هم ب عاقبت ،قل ش بریو ن می‌زند .امش��� نمی‌بیند .همۀ اینها فریاد میش���ود و ا ز‌گلوی صدای ش در میآید.
ن حضور داریم. م درکنار والدی ی است ،ما ه ...شریتوشری غریب
ب تماشاکن... ن در وست‌وود است ،خو ک آپارتما نی ق نشیم اینک ه می‌بینی ،اتا
ی تلویزیو ن درا زکشیده ش جلو ی‌کاناپ‌ۀ اتاق ی فارسی ،رو ی هرنپیش‌ۀ او ل فیلم‌ها بهزاد حاذق
ی متوجه نشود او بیشرت ت تاکس ک وص ل اس ی اتوماتی اس���ت .تلف ن به دستگاه پاس���خگو
نی می‌گذراند .از تلویزیو ن مراس��� م توزیع ش را این‌چن ش را در خانه می‌ماند و روزهای اوقات
نی بار پا به ی هزارم ت سیگار روش ن می‌کند و برا جوایز اسکار پخش‌می‌شود ،او سیگار پش
ی و... ی خود می‌گذارد :به جشنوار‌ۀ تهران ،به جشنوار‌ۀ مسکو ،به جشنوار‌ۀ دهل ی خیال‌ها دنیا ق در شهرت ش می‌ریزند .غر ی می‌بین دکه جایز‌ه بر سر و روی ی صحنه‌های می‌رود و خود را رو
خ شده است .سیگار دیگری ت‌کر ت است ،سر به‌آسما ن می‌ساید و از نشئ‌ۀ شهر و محبوبی
ی ممتد ی‌کف‌زدن‌ها ش را به هوا می‌دهد .صدا ی می‌زند و دود ک محکم روش ن می‌کند ،پ
ک برمی‌گرداند. ک‌کوچ ی‌کاناپ‌ه و درو ن اتاق از تلویزیو ن بلند می‌شود و او را در دم‌ب‌ه رو
323
گ این تکه منتظر زن ش سا ل اس ش به زنگ‌تلف ن است .ش یل‌گوش چش م به تلویزیو ن دارد و
ت تا -در آستانۀ پنجاه ک فرص ک فیلم ،و منتظر ی ی در ی ی است ،منتظر پیشنهاد باز تلف ن لعنت
گ نمی‌زند. ت زن یل تلف ن با سماج ی دیگر از نو آغا ز‌کند .و سالگی -در خاک
ت ماست. ...حاال حکای
ب تماشاکن... ی است ،خو ک لوس‌آنجلس ک پزش بی ق انتظار مط اینک ه می‌بینی ،اتا
ب ایستاده‌اند و دارند ی مط ی پنجر‌ۀ منش ز ن میانسا ل و پسربچ‌ۀ دوازد‌ه سیزده ساله‌اش ،روبرو ت حق ی مطب ،باب ث می‌کنند .خان م با اصرار از پس���ر می‌خواهد تا ،با منش باه م جر و بح
ی معصومانه ج مانده نمی‌داند چ‌ه‌کند .ب‌ا‌کوشش ج و وا ک ها ت پزشک‌چان‌ه بزند و پسر ویزی چ نمی‌داند ت می‌کشد .هی با مادر س���روکل‌ه می‌زند تا او را از ای ن‌کار پش���یما نکند .خجال ف بدهد. ی بفهمان دکه به آنها تخفی ک امریکای چگونه می‌شود به ی
ش میشی م و ف بده مشرتی ش بگو اگه تخفی ی می‌زند و می‌گوید« :ب مادر به پس���ر سقلمه‌ا
ی می‌فرستیم!» براش‌مشرت
ض دکرت هستنی! ی نیستنی ،شما مری ب می‌دهد« :مامان ،شم‌ا‌ک‌ه مشرت ی جوا پس���ر با سادگ اینج‌ا‌که‌مغاز‌ه نیس! م ن رو م نمیشه بگم».
ت نمیشه خری ندیده؟! از سر قرب پدرم ی چی‌رو رو ض می‌کند« :چ ت اعرتا مادر با عصبانی
ش بگو هر ی نگریه .ب ش داد قبو ل‌کن‌ه و از ما چیز ی بیم‌ه ب ش بگو هر چ پو ل بیار م بدم؟ ب
قدر ه م دلش‌می‌خواد بیمه‌رو چارژ () Chargeکنه!»
ت بگو، ب طفره می‌رود« :خود شگرفته و مرت ت مادر لج گ است ،از دس ج و من ک‌گی پسر
م ن رو م نمیشه!»
ت تو قدنکش���یده‌رو م���ادر غر می‌زند« :انگار اگه ای��� ن زبو ن صاب‌مرد‌ه رو بلد بودم ،من می‌کشیدم!»
ی پنجره می‌کند تو و می‌گوید« :می‌سیز! ش را از سوراخ ش را می‌گرید ،سر ت تصمیم عاقب
ی نو مانی! دکرت اوک���ی؟!» (.)Mrs! Mrs! me no money! Doctor OK میس���یز! م ج و واج‌تر به نظر می‌رسد. ی از پسر ها منش
ن حضور داریم. ف بیمارا م در ص ی است ،ما ه ...شری تو شری غریب
324
ش درگذشت‌ه است ،خوب تکه چند روز پی ی اس س خت م مرحو م مغفور ای نکه می‌بینی ،مجل
تماشاکن...
تنفرتجاوزنمی‌کند.خانواده‌های‌عزادار تازدویس سیادبودمرحو متباری‌زاد‌هجمعی درمجل ی ایرانی یک���ه به رادیو و تلویزیون‌ها ش از ده بود -بهدنبا ل اطالعیه‌ا که تعدادش���ا ن بی ح آن ی رو ی شاد ی از دوستا ن و آشنایا ن برا داده‌بودند ،انتظار داش���تند حداق ل پانصد نفر
ی وابسته -حضور به‌ه م رسانند .به همنی ی خانواده‌ها ی فخرفروش زنده‌یاد-ش���اید ه م برا
س یادبود مرحو م تباری‌زاد‌ه -که از خانوادۀ نسبت ًا محرتمی ی را برای‌مجل دلیل ،سال ن بزرگ ی قضیه را نخواند‌ه بودند :ای نکه جامعۀ ک جا یکرده بودند .ویل‌رفقا ی اس���ت -پیش‌بین
نت به مجالس ی رف ش -که برا محرت م ایرانیا ن مقی م لوس‌آنجلس ،برخالف‌س‌ه چهار سا ل پی ش را. ش را ندارند یا حوصله‌ا ت می‌شکستند -حاال دیگر یا وقت خت م و یادبود سر و دس
ی تازه از ایران ی شنید ن خربها ی به شهر فرشتگان ،تشنگ ت قو م ایران در سال‌های او ل هجر ی می‌کشاند، ی و مهمان ع و‌گردهمای و امید بازگش���ت ،همه را آس���ا ن به هر جلسه و اجتما ی تسلی م و رضا ت بربست‌ه است .همه با نوع تکه ای ن نیاز از میا ن مرد م رخ ی اس��� یل مدت و
ت و دوری ت برتری‌ها ،بر غ م غرب ی روزمر‌ه ت ن درداده‌اند .غ م نان ،در فهرس ب‌ه‌گذرا ن زندگ
ی را از سر س یادبود سری ع می‌آیند ،چند دقیقه‌ا ی‌گرفت‌ه است .شرکتکنندگا ن در مجل پیش یل در ی و نه سؤا ی درمی‌روند .نه سخنی ،نه بحث ت به‌تند نی فرص وظیفه می‌نشینند و در اول
ق -هیچ! حاال دیگر ای ن خربها را هم ،د ر‌کنار سایر گ ایرا ن و عرا مورد اخبار ایرا ن یا جن ش به سادگ اخبار جهان ،می‌شنوند و ا ز‌کنار ی رد می‌شوند.
ف می‌زند. ب و سخنور مشهور ،با هیجا ن حر نی شاهنی ،ادی ی حس ت میز خطابه ،آقا در پش ی خشک ،از ظ و خیا م مدد می‌طلبد و در میا ن تک‌سرفه‌ها شعر می‌خواند،از موالنا و حاف
ی او ی جا ش تما م می‌شود ،ناط ق دیگر ی س���خنان ی دنیا و جرب و اختیار می‌گوید .وقت پوچ ش را ت مشکی‌ا گ می‌رود .در اتومبی ل‌کراوا ت به پارکین نی به سرع را می‌گرید و آقای‌شاه
ت اسموکینگ ک‌ک ض می‌کند و ی ش را عو ک پاپیو ن می‌زند،کت ی آنی باز می‌کند و به جا ت فرمان س عقدکنا ن راه می‌افتد .در راه ،پش ف مجل ت بر ت ن می‌کند و به‌طر ش دوخ خو
اتومبیل ،زمزمه می‌کند:
حافظم در محفلی ،دردی‌‌کشم در مجلسی
ت میکنم یکه چو ن با خل ق صنع بنگر ای ن شوخ
325
ت نغز و واژگا ن زیبا اجرا می‌کند، نی مراس م عقد دو جوا ن را ه م با مدد شعر و‌کلما ی شاه آقا
ی خانه باز می‌گردد. ی در دها ن می‌گذارد و به سو نقل
ب است ،ه م‌کتابخان‌ه و ه م دف رت‌کار، ق خوا یکه ه م اتا ش و در اتاق ت می‌ز‌کار آخر شب ،پش
ت می‌کند ،جمع ت س���ر ه م یادداش ی را پش ت می‌گرید ،اعداد ی در دس��� می‌نش���یند .قلم
س ختم س عقد و چهار مجل ت مجل می‌زند،کم‌می‌کند و بعد به خود می‌گوید« :اگر هش
ت صدای ط صو پ شمارۀ آخر فصلنامه‌ا م جور می‌شود ».از دستگاه ضب دیگر بروم ،پو ل چا ی می‌خواند: ش می‌رس دکه در افشار بنا ن بهگو
ب‌ک ه تو در خان ۀ ما آمـد ه بودی دیش
ی و در بز م‌گــدا آمده بودی شــ‌ه بود
ت ماست. ...حاال حکای
ب تماشاکن... س است ،خو ن لوس‌آنجل اینک ه می‌بینی ،داون‌تاو
ک خیابان‌های س���نت ب داون‌تاو ن لوس‌آنجلس ،آنجاکه خیابا ن المپی در قل ی ( )Santeeو ت نه چندان ک مس���اح ی ( )Broadwayرا قط ع می‌کند -در ی می‌پ ل( )Mapleو برادو ی تازه باز می‌شود و ی در جریا ن اس���ت .هر روز مغازه‌ا ی تماش���ای ب و جوش وس���یع -جن
ی روند‌ه رشد می‌کند و داون‌تاو ن را می‌پوشاند .اسامی د ر‌کنار سایر مغازه‌ها -چو ن‌گیاه ت دخل‌ها نشسته‌اند ،به یکه پش ت سبز‌ۀ‌کسان ی و پوس مغازه‌ها ،چش��� م و ابرو و موی‌مشک
ف زد ن دو ی حر ی بلند فارس ی آشنا قد م می‌زنید .صدا شما ای ن نوید را می‌دهن دکه در محل ت‌کمر به ه م قف لکرده ش را در پش ی میانسا ل‌که‌دستان نت مرد پسر جوا ن د ر‌گوشه‌ای ،راه رف ی یاری یکه برا ی خان م هم‌محله‌ا ف را می‌پاید ،قیاف‌ۀ آشنا ی‌کنجکاو اطرا ت و با نگاه اس
یل ( )Alleyهستید:کوچه مهران ش آمده است ،یادتا ن می‌آور دکه در ا همس���ر به در مغازه‌ا ش و زینت‌های‌زنان‌ه و مردان‌ه و خرت س و‌کف لوس‌آنجلس .در ای ن‌کوچ‌ۀ‌گشاد -که پر از لبا
ی ممکن ،روبروی ی دیگر اس���ت -اتومبیل‌هایی را می‌بینی دکه در تنگ‌تری ن جا و پرت‌ها
ک رانند‌ۀ خوش‌دست ک شده‌اند .ای ن اتومبیل‌ها را هیچ‌کس ،جز ی ت پار مغازه‌ها ،با مهار
نی ماهران‌ه جا بدهد. ایرانی ،نمی‌تواند ای ن چن
ی‌کاسب ت شمار زیاد سکه ،به هم ی از داون‌تاو ن لوس‌آنجل اینجا بازار ایرانی‌هاست ،منطقه‌ا
ی است .د رکوچه مهران ی خود امریکایی‌ها ه م باور نکردن ایرانی ،چنا ن رون ق یافت‌ه‌ک‌ه‌گا‌ه برا
326
ت -هم ج یافته اس ی ه م روا ب ایران ش خداپسندان‌ۀ‌کس ف آن ،رو ع اطرا س و شعا لوس‌آنجل ی بر مغازه‌ها بسنت، ب‌کردن ،سرقفل خوبش‌و ه م بدش! روش‌هایی چو ن چان‌ه زدن ،بنج ل قال
ی‌کردن ،بازا ر‌کاذب ت صور ت ه م بلند شدن ،معامال ی دس ی از دسته م قاپیدن ،رو مشرت
ت پرد‌ه با ی پش ک و ساختما ن و مغازه به وجود آوردن ،زد و بندها نی و مل س و زم ی جن برا ی فرار از پرداخ ی برا صاحبا ن ملک ،معامالت‌نقد ت مالیات ،رشوه داد ن به دالل‌ها و...
م درکنار رهگذرا ی است ،ما ه ...شری تو شری غریب ن حضور داریم.
ی از زعمای نی یک ج چوب ی تور اینک ه می‌بینی ،اتاق‌‌‌کار س��اد ه و ریخت ه پاشید ۀ آقا
ب تماشاکن... ن است ،خو ق ایرا ی ساب ی همگان رسانه‌ها
یل و تلفن یل نه آ ن میز و صند ی ا ز‌کاغذ و مجله و روزنامه ،و ی و انبار یل و تلفن ی و صند میز
سابق.
ن سیاه ل مهرویا ل سیاه و خا دانۀ فلف
هر دو جانسوزند اما ای ن‌کجا و آ ن‌کجا
ی نشسته است. ت میز فعل ی و پش ت سابق -در دفرت فعل س س���اب ق -با هما ن ژس ی رئی آقا
ی رادیو ،روی صندیل ی ا ز‌کارمندا ن حقوق‌بگری ساب ق تلویزیو ن و همکار حقوق‌نگری فعل یک ی چوبنی ،با دیگر نشس���ته و مش���غول نوشنت اس���ت.گاه و بیگاه با هم حرفی می‌زنند .آقا
ی تجدید ی برا ی‌کم‌رنگ‌ت���ر و واه ش‌گذش���ته و امید گ از روزگارا ن خو ی‌کمرن خاطره‌ا تو ی بیس ک رادیو س به ی ب می‌بیند« :لوس‌آنجل ت مقام‌های‌سابق ،هنوز دارد خوا عظم ت و چهار ساعت‌ۀ فارسی‌زبان، ی بیس ت و حساب ک تلویزیو ن درس چهار ساعت‌ۀ فارسی‌زبان ،ی
نی نیاز دارد. ی و ماهان‌ۀ سنگ ک روزنامۀ عصران‌ۀ مرتب‌فارس���ی‌زبا ن و چند مجلۀ هفتگ ی
یل است. ی خا ی ای ن رسانه‌ها در میا ن جامعۀ ایران ی نیست .جا ت‌کم سیصدهزار نفر ،جمعی
ک برنامه‌ریزی یی ت‌کنند ،رو ی درس ت سهام ط چند صد نفر پیشگا م شوند ،یک‌شرک اگر فق ش !کاری نی‌کنند ،ما می‌چرخانیم ش را تأم ت جلو بروند و بودجه‌ا ی درس یل و اقتصاد ب ما مرت
ی مردم» .کارمند سابق ی ماها بهرت می‌شود و ه م برا ندارد ...می‌شود ...می‌شود ...ه م برا
یکه بر ن بار می‌گوید« :در ای ن‌گور ی صدم�ی� ی حقوق‌نگری ،برا حقوق‌بگری و همکار فعل
ی مردها ک می‌ریز ش اش سر ی نخوابید‌ه است! آ ن مم‌ه را لولو برد پدرجان!!!»
ت ماست. ...حاال حکای
327
س است، ی لوس‌آنجل ت ایران ی از صدها فروش��گا ه ریز و درش�� اینک ه می‌بینی ،یک
بتماشا‌‌کن... خو
نی بریو نکردهاند .اینهاکه از در یکه مث ل قارچ ،د رگوشه وکنار شهر ،سر از زم فروشگاه‌های
یکه نود درصدشان ی است ،جراید ی فارس و دیوار مغازه‌ها باال می‌روند روزنامه و مجله‌ها ش‌گذاشته‌اند خریدار ندارد! روزنامه و مجلۀ ی برای ک درصد ه مکه بهای ت و آ ن ی مجانی‌اس
ج ا ز‌کشور است .هر با رکه می‌روی ی جامعۀ محرت م ایرانیا ن خار رایگان ،پدید‌ۀ لوس‌آنجلس
ت می‌زنند و روانۀ ک خروار مجله و روزنامه زیر بغل ی بخری ،ی ی ایران ک عدد نا ن بربر ی���
ی تا در راه ق میزن ک را تندتند ور یکوتاه -یکی ت می‌کنند .درخان���ه -در فرصت خانه‌ا
نت فرهنگ ی و زنده نگاهداش ی ایران ت س���نت‌ها ث‌گرانقدر نیاکان ،بزرگداش ظ مریا حف
ی‌کمرت می‌یابی .در یل هر چه بیشرت میگرد ت بره باال! و ی و خالصه فهم ی‌گا م بردار فارس ی مسابق‌ۀ دخرت شایسته، ع برگزار ت بخواهد! تبلی غ آنه م از نو ی تا دل ش و هتاک ض فح عو
ی ریز و درشت ی دانی ل بی‌شمار! آگهی‌ها ی آقا ی مادا م زینا ،پیش���گوی ی و‌کف‌بین فالگری
ع و زد ی از فروشگاه‌ها و نزا ی تشوی ق شما به دزد ی برا ی -که هرکدا م به تنهای ی دعاو وکال ی هستند -فراوان! عکس‌های ی از ای ن قبی ل‌کاف ی و اعما ل نیک ی عمد و خورد و تصادف‌ها
ع وطن‌می‌مری م برایت ی از نو ت سیاس ی و سیاه و سفید طالیه‌دارا ن مبارزا قد و نیم‌قد و رنگ
ی آ ن دیگری‌که ش -برا ع چاله‌میدانی‌ا خ و شان‌ه‌کش���ید ن از نو ک صفحه در میان! ش���ا ی
ی منتش‌ر‌کند -به وفور! آخرسر ب روزنامه یا مجله‌ا ت در حضور ای ن جنا تکرده اس جسار
ت می‌رود تا بار ی خان���ه و قضیه یاد ی ش���د ،برمی‌گرد ی به چ یچ هم ،بدو ن اینکه بفهم
ی و داستا ن تکرار می‌شود .ای ن بار اما ،دو سه عدد از ک می‌رو ی خرید زرش��� دیگ‌ر‌ک‌ه برا
پ نش���ده‌اند و دو س���ه مجله یا روزنامۀ تازه ت نامعلو م چا ی قبلی‌به‌عل روزنامه و مجله‌ها جایشا نر‌ا‌گرفته‌اند.
ی لوس‌آنجلس‌نش�ی�ن ،هرگاه از ف نیس���ت :هر ایران یل از لط البته ای ن پدیده چندا ن ه م خا
ی راه بیندازد، ک رس���ان‌ۀ همگان ی خود ی ش قه‌ر‌کرد ،می‌تواند برا عمه‌خان م یا خان م والده‌ا
یکه -با وساطت ی بریو ن بریزد و هنگام ی ارتباط ی از ای ن شبکه‌ها قهر دلش‌را از طری ق یک
ی‌کرد برود یارا ن جا ن ب‌ر‌کف‌نهاد‌ه و به یم ن زیا ن مایل -با عمه‌خان م یا خان م والد‌ه آش���ت ش و شرت دیدی‌ندیدی! دنبا ل‌کار
ن حضور داریم. ع خریدارا م در جم ی است ،ما ه ...شری تو شری غریب
328
ب تماشاکن... س آرا م است ،خو اینک ه می‌بینی ،اقیانو
ی مشهور ک ساحل تکه به پار ی اس ک و محوطۀ چمن ای ن شهر سانتامونیکا ،خیابا ن اوشن‌پار
ی به ت ن دارند س ورزش ش و لبا ح اس���ت ،سای‌ۀ دو مرد،ک‌ه‌کف یل ده صب ت حوا است .ساع
ت با یکدیگر هستند .از هما ن فاصله و تندتند راه‌می‌روند ،از دور پیدا می‌شود.گر م صحب ت و یا هر ت دس ع حرکا ی هس���تند و هموطن :شاید از راه رفنت ،شاید از نو ی ایران می‌فهم
س زد .در حو ل و ت دیگر .نزدیک‌ت‌ر‌که‌می‌رسند ،س��� ن و سالشا ن را ه م می‌شود حد حرک ی هستند. ت سالگ ش شص حو
ی تیمسار؟ ی مری ی دار یک گفت
-تا هفت‌ۀ دیگه ،ای ن دفعه قا ل قضیه را میکنیم ...حاال ببنی!
ت از سرمو ن وردار تیمسار! دیگه دار بابا دس ی حوصلمو سر می‌بری .پدر آمرزید‌ه دار ه
ت‌گفت م فایده ت خوشه‌ها! صد دفعه به ی دیگه؟ توا م دل میش���ه نه سال! نه س���ا ل آزگار !ک
ط هواپیما ی بلی ی پولتو مید یه ی اعتماد نداره ،بیخود ی ب‌ه‌کس��� ی،کس نداره .همراه ندار
گ س���نتـر ی او ن زمینو بخری م یه ش���اپین ی آخرش��� م هیچی! بیا بری م ش���ریک ی و میا و مری
ی صنا ر‌گریمو ن بیاد. ( )Shopping Centerبسازی م و بفروشی م بلکه‌یه‌ش
ی از او ن تو بمرییا نیس���ت .ای ن دفعه قضیه یه‌س���ره میشه ،حرفمو ت‌گفت م ای ن تو بمری -ب
ت می‌فهمی ،بعد ًا... باو ر‌کن.خود
...Good luck to youم نک���ه دیگ‌ه‌کاله م بیفت‌ه ایران ،نمری م وردارم .نو ن اینجا ،آبض بشه ،م ن و تو رو سننه!؟ فکر می‌کنی ال‌گری م وض ع ه م عو اینجا،کجا بر م به از اینجا؟ حا
ی او ن مملکت، ت قبلی؟! دید ن آبادان ت سر پس نن و میذارن ت قایل‌قرمز په ن میک اونجا برا ف نمیده هیچ ،ممکن‌ه به بچه‌هامو ن ه م نرسه .والله!... به م ن و ت و‌ک‌ه‌کفا ت را با عجله نگاه می‌کند و ادامه می‌دهد: ساع
گ توی ی معامل���ۀ آپارتما ن بیلدین ت یازده تو اس���کرو ( )Escrowقرار دار م برا -س���اع
ش آتیشه! انسینو( )Encinoدی ل ( )Dealعالیه‌ایه! بیا بری م دنبا ل بساز و بفروشی ،اال ن بازار
ن (Business ی بیــزنس‌مــ س فــردا مسافــرم .م ن‌کـ -تو برو ،م ن باید بر م‌کارامـو بکنم ،پ
)manبودم‌ک‌ه حاال باشم؟ موف ق باشی.
ک پوکر رقی ق بزنیم؟ بچهها همه هسن. ی خون‌ۀ منوچهر ی ب میا -ش
ی خود م تنها راه نی جا ،پیاده‌روی .اگه نیا نی ساعت ،هم ح هم -نه ،حالشو ندارم .فردا صب
329
مریم.
ش دو ت عیا ل مربوط‌ه ه م خود ت فرار از دس��� ب بابا قهر نک ن میام .دو س���اع ی خو خیل ص نمی‌خور م ویل ،اق ً ی و سری آفاق ال موق ع پیاده‌رو تک م حر ت تو عقاید ساعت‌ه.گرچه از دس ت می‌برم .اوکی؟ شکه لذ ی مایوپو ی پری‌رویا ن ساحل و انفس ،ازتماشا ت من! ف همدیگه‌رو نفهمیدی م دوس ت حر -ما هیچوق
ت ماست. ...حاال حکاس
ب تماشاکن... ن است ،خو ی تلویزیو اینک ه می‌بینی ،جعب ۀ جادوی
ت روز هفته ،از ای ن شبک‌ه حدود ده ش آرا م بنشنی .در هف ی مقابل کانا ل هجده را بگری و مدت
ش می‌شود ف ایرانی -پخ تگروه مختل ش یا هف تش ی -به هم ت برنامۀ فارس تا یازده ساع
ی این تکه افراد خ پرعظم ک از ادوار تاری و حایل‌دارد .در هیچی ت ایران ،سابق‌ه نداشت‌ه اس
یکه صدایشان نی متهوران‌ه بزنند:گویندگان ی ای ن چن ت به اقدام نی ناوارد و نه اینکار‌ه دس چن یل می‌پندارند اگر ش است ،و ک هاوز ن جگرخرا ک اشتو خ‌کهن‌ۀ چا‌ه یا موزی ی چر مث ل صدا
یکه د ر‌کنار ب می‌شود؛ هرنپیشگان ی دلچس باد د ر‌گلو بیندازند صدایشا ن به‌طور معجزه‌آسای ق فرمان ت از اتا یکه هدای ی به نا م هرن نیز غریبه‌اند؛کارگردانان ی از پدیده‌ها با پدیده‌ا بسیار یکه دور‌ۀ‌کارآموزیشا ن هنوز نی دوربین را در هما ن روز او ل ضبط‌برنام‌ه تجرب‌ه‌کرده‌اند؛ مسئول ی تلویزیو ن یا روزنامه و‌کتاب نت برا نی نوش تب یکه تفاو به پایا ن نرسید‌ه است؛ نویسندگان
نی می‌نش���ینند ،هنوز نمی‌دانند چه می‌خواهند ی دورب ی جلو یکه وقت را نمی‌دانند؛ مجریان
یکه می‌خواهند ب صاد ر‌کرده‌اند و تهیه‌کنندگان ی خود جوا ز‌کس یکه خود برا بگویند؛ ناقدان ی خود را انجا م می‌دهند و چش���م ت ملی‌و میهن ک به تو بقبوالنند دارند رس���ال به هزا ر‌کل
یل‌که‌به‌واق ع چش م امیدشا ن تنها به جمع ت آ ن مرز پرگهر دوخته‌اند -در حا امیدشا ن را به نجا
ت و بس. ی‌کسالتبار و‌کر م صاحبا ن‌کاالها و خدمات‌اس ثانیه‌ها و دقای ق آگهی‌ها
شگرفته ت ؟که دوازد‌ه ماه سا ل ه م سرما خورده و بینی‌ا آ ن آقا را می‌بینی؟ با پولور اس�پ�ر
نی مرد م طرفدار دارد و سب ک از ب ی ناصر سریع‌االنتقا ل را می‌گویم .ای ن طفل است؟بله ،آقا ف می ل خود ،همیشه حاضر ت برخال ش را تحم ل‌کنند مجبور اس تماشاگران‌نمی‌توانند دوری‌ا
ک و خرید داروی ت مراجعه به پزش ش می‌سوزد چو ن نه فرص در صحنه باشد .د ل آد م برای
ت در البه‌الی ت در خانه را .بنابرای ن ناچار اس ی را دارد و نه امکا ن اسرتاح سینه و قطر‌ۀ بین
330
ف و اه ن و خوت یا ش چیست -مقدار ت معنای یکه می‌زند-و هرگزمعلو م نیس حرفهای ی ناصر ف نباشیم :باید به اقا یل بی‌انصا ش بدهد .و اوهو ن ه م تحوی ل بینندگا ن محرتم‌برنامه‌ا
ی خستگی‌ناپذیر -تعداد ب ب‌ا‌کوشش ت غری سریع‌االنتقا ل ای ن اعتبار را بدهی مکه -دروالی ش را تکه سال‌ه‌ا‌کمبود ف‌کرده‌و بنیا دگذاشته اس یکش ی زبا ن فارس ی جدید برا ی آوا زیاد
ف سلیقه داشتی م و خودما ن بی‌خرب بودیم .باز ه م از ح ق نگذریم :ای ن‌گروه‌ها با تما م اختال ت -اگر نخواهیم ک نقط‌ۀ مشرتک‌دارند :شهام ی نظر ،ی ی و پراکندگ ت فکر و روش ،تفاو
ی عمو م‌گذارد ن آنچ‌ه‌کمرتینش ض تماشا ش در آورد ن و به معر ت به نمای بگویی م رو -شهام را دارند.
ن حضور داریم. ن بینندگا م در میا ی است ،ما ه ...شری تو شری عجیب
س اس��ت ،خوب ی ش��هر لوس‌آنجل ی از دادگاه‌ها و باالخ��ر ه اینک ه می‌بینی ،یک
تماشاکن...
ی دادگاه و تعدادی در محوطۀ دادگاه ،تماشاچی ،قاضی ،دادستان ،وکیل ،متهم ،شاکی ،منش
ی در دست -بنی ی -دفرتچۀ یادداشت دیگر حضور دارند .لیال بامشاد روزنامه‌نگار ساب ق ایران
ح شده در دادگاه ی مطر ت و سؤا ل و جواب‌ها ی نشسته اس ی و مته م ایران وکی ل مداف ع امریکای ی در دادگاه‌ها تکه لیال بامشاد بهکار ترجم‌ۀ شفاه یل اس ی متهم‌ترجم‌ه می‌کند .سه سا را برا
نت و در آنج‌ا‌گفنت ،باالخره ی ای ن در و آ ن در زدن ،در اینجا نوش س از چند مشغو ل است .پ
ش دره م آمیخت‌ه بود و عش��� ق بزرگ ت‌کاری‌را،که با تار و پود وجود ی تصمی م‌گرف��� روز
ش را ببندد و فکر نا نکن دکه کنار بگذارد ،پرونده‌ا ی روزنامه‌نگاری‌را ش بود -یعن زندگی‌ا ب‌کرد. ی را انتخا یکه بود و نبود ،ای ن یک ب است .آنگاه ،در میا ن تمام‌نان‌های خربز‌ه آ
تو ش آم دکه سالها پیش ،بیس نی بار یاد ی هزارم س دادگاه -برا امروز-در چند دقیقه تنف
ی عصر ی از روزنامه‌ها ش را زیر بغ ل زد و به تحریریۀ یک نی نوشته‌های ی اول ی سا ل پیش ،وقت اند ش‌کرد، ت به همکاری‌ا ی او را پسندید و دعو ی سردبری نوشته‌ها ی‌کرد .وقت رفت ،چه عشق ش نربد و خود ی خواب ب تا صبح ،از خوش ش را درب‌ر‌گرفت .آ ن ش ی سراسر وجود چه شوق ش نشاند. ق و می ل بر با ل بلندپروازی‌های را با اشتیا
ی رس���ید ن ب‌ه‌کجا؟ ی برا ی نیس���ت .بلندپرواز ی بلندپرواز ی برا یل امروز و اینجا ،فضای و
ی فدرا ل و عایل ی دادگاه‌ها ی بهرتی ن و باس���ابقه‌تری ن مرتج م فارس��� «دس���ت‌آخر می‌شو
331
ب‌ک‌ه چی؟» لوس‌آنجلس .خو
ب‌کالیفرنیایی، ب نچس ع آفتا ت همراه با طلو ت عریا ن و زش��� اینجا-هر روز صبح -حقیق
ت را ت می‌افتد و راه نفس یل در بیداری -روی ک -و رویش���هر په ن میش���ود و مث ل بخت ی بازنشست‌ۀ دادگسرتی ت محمد ،آ ن قاض ی تنها نیست :حکای ت ما می‌گرید .حاال این‌حکای
ت ناصر ،آ ن استاد سابق ت ایستاده است؛ حکای تکه پشت‌دخ ل سوپرمارک ایرا ن ه م هس���
س ساب ق ادارۀ ت فریدون ،آ ن رئی ش می‌فروشد؛ حکای ت‌ک‌ه‌کف ی ایرا ن ه م هس دانش���گاه‌ها
ک‌کرد ن شیشۀ پ برنی ن مشغو ل پا تکه در پم ی ایرا ن ه م هس ی از استان‌ها ی یک ق منطقه‌ا بر
ت یک تکه مأمور انتظاما ش ایرا ن اس ت خسرو ،آ ن افسر سابق‌ارت اتومبیل‌هاس���ت؛ حکای
تکه دارد خیابان‌ها ک ساب ق بیمارستا ن تهرا ن اس ت ایرج ،آ ن پزش هت ل شده است؛ حکای ی مشغو ل شده؛ حکایت تکه ب‌ه‌گل‌فروش ت شهره ،آ ن هرنپیش‌ۀ تئاتر اس ر‌ا‌گز می‌کند؛ حکای
ط زنج ری‌کارگرا ن‌کارخانۀ تکه در خ ی از شهرستان‌هاس س ساب ق فرودگاه یک منوچهر ،آ ن رئی
ت می‌کند .حکایت ...حکایت ...حکایت... چ سف ی سازی ،پی باطر
ن باقی... ت همچنا و حکای آوری ل -1987فصل‌نام‌ۀ ره‌آورد
یکه چو ن مینا تقدی م به تما م زنا ن ایران
ش باشند ت‌کشند و خو وف‌ا‌کنند و مالم
مینا و ایگوانا ی زن م مارس ،روز جهان ب ه بهان ۀ هشت
ی بلند و نامنظ م منصور از ی خروپف‌ها ج سا لگذشته ،با صدا ت و پن مینا ،طب ق معمو ل بیس
ک بودند و به شدت ش متور م و خش ی‌کو‌ه را داشت ،چشمان ش سنگین خواب‌بیدار شد .سر
ی مشت‌کرد‌ه مالید و در د ل غر زد« :همه با ت دستها می‌سوختند.پلک‌ها را محک م با پش ش و بوس‌ۀ‌گر م همسر مهربون ،من ی رادیو بیدار میش ن یا با نواز ی چهچه‌ۀ بلب ل وموسیق صدا ی منصوره!» ک ساعتم‌خرخرا ک بر سر تیک‌تا خا
ت نکرده بو دکه ی ناموزو ن ش���بان‌ه عاد س از ای ن همه س���ال ،نه تنها با ای ن صدا هن���وز ،پ ی زد ،از ای ن دند‌ه به آن ب غلت��� ی رختخوا ش روزب‌ه روز عذاب‌آورتر ه م میش���د .تو برای���
ت و به فکر فرو رفت .از دیشب ،بعد از دید ن آ ن فیلم دند‌ه شد ،به دیوارمقاب ل چش م دوخ
ت داده بود .فیل م در بارۀ حیوا ن زشت‌منظر ی به او دس نیمساعتۀ مستن د‌کانا ل ،28حا ل عجیب
ی‌کمیاب ع ایگوانا ( )Iguana ک نو ی ش���بی‌ه به سوسماربود.گویند‌ه آ ن را ی ب و غریب عجی ت و‌گفت‌ه بود« :طبیعت ،انسا ن و سایر حیوانات ش رو به انقراض‌اس ف‌کرد‌ه بو دکه نسل توصی
333
ی سوق ی نابود ت نس���ل‌ای ن جانور را به سو ت ه م داده‌اند و به سرع ت به دس��� همه دس���
ی زیاد .جانور ی سوخته‌بود -خیل ی طالی ش به حا ل ایگوانا ت چرا دل می‌دهند!» نمی‌دانس
یل دلی ل دل ت فلس‌دار و دم‌دراز .و ت بود ،با آ ن هیک ل بی‌قوار‌ه و پوس بیچاره بدجور زش��� نی خود و او میدید« :آره،من م یک تب ی و شباه ی نزدیک ش ای ن نبود .شای د‌گونه‌ا س���وختن
نی مرییم، ی نمونده؟! ما داری م از ب ایگوانام ،یه نس ل رو به انقراض .انگار ازمو ن خیلی‌ا م باق ت زمان ،تازه خودمون م با بقیه همدست ت انسان ،به دس ت طبیعت ،به دس فنا میشیم ،به دس
ی امروز دیگه به ماها ت م ن و ایگوانا چه غم‌انگیزه! شاید م نه ...شاید م دنیا شدیم.سرنوش احتیا ج نداره!»
ش متور م و دردنا انگش���تا ن هر دو دس���ت ک بودن���د« :ای ن آرت���روز ( )Arthritisلعنتی‌ام
داره‌روزگارمو سیاه میکنه!»
یلکه ف‌کرد و در حا ی خ م و صا آهس���ته و آرا م دستها را به ه م مالید ،انگش���تها ر‌ا‌کم
ی از ق میکرد ،خود را با بی‌حوصلگ ش -در ناحی‌ۀ‌کمر -ذق‌ذ نی مهرۀ‌س���تو ن فقرات سوم ت و مثل ک به خو د‌گرف ی مضح ب بریو نکشید.از پنجره بریو ن را نگا‌ه‌کرد ،قیافه‌ا رختخوا نی و زمان‌ناسزا بگوید بلندبلند خواند: اینکه بخواهد به زم «باز شـد دیـدگا ن م ن از خـواب
ب عالمتـاب» بــه‌بــ‌ه از آفتــا
ب آهست‌ه ادامه داد« :واقع‌ًا‌که»!... و زیر ل
خ میک���رد ،از روی خ و وا تگ ل و‌گش���اد خانه را ،هما ن طو رک���ه آ س چی خ��� م ش���د ،لبا
ف حما م راه ش را پ‌ا‌کرد و به طر ی لخ‌لخی‌ا ت و به س‌ر‌کشید .دمپای ت برداش��� ش‌کنارتخ فر
ی ایستاد و به قیاف‌ۀ‌کس ل خود در آینه نگاهی ت بزند .مقاب ل دستشوی ی به سر وصور افتاد تا آب ش آمدند« :مث ً ی‌کنیم ،ارواح ال اومدی م امریکا زندگ ی زود به سراغ انداخت .درد ل‌کهنه‌هاخیل ی میکنیم .هه! هه! حاال نن ما اینجا داری م شاه شکه توایرا ن فکر میک خیکمون! اونارو با
خ نیگر داریم؟! باز تو ی سر ی با سیل ت درب‌و داغونو چه جور هم‌ۀ‌گرفتاریا یه‌ور ،ای ن صور
ی نمیدید ،فکر می‌کردیم ایرا نکه بودی م شاکر داده و نداد‌ۀ خدا بودیم .چشممو ن چیز دیگه‌ا
ی بهمو ن داد نگفتی م دست ی دور و برمونه .تا بچه بودیم‌نن‌ه بابا هر چ دنیا همو ن چاردیوار
ی‌گفتیم ت چیز شما درد نکنه .هر چی‌ا م نداد نگفتی م البد ندارن ،صدامون‌در نیومد .هر وق ی به م زدی م شدیم ت وسینه‌ا یکه س���ر و صور زد ن تو س���رمو ن ما م خفه‌خو ن‌گرفتیم .همچ
334
ح و شبشو نکه چه جوری‌آبمو نکنن .به یه ی صب غص‌ۀ بزرگشون ،درد بی‌درمونشون ،نگران
ی خرو بگو! چه ظ شما .ما چش م به م زد ن دادنمو ن به دم‌دست‌تری ن خواستگار و خداحاف ش بودی مکه مث ً ی نخواست‌ه ترشید‌ه نشدیم .شازده داماد ...بله ،بله ال شوه‌ر‌کردی م و خدا خو
قو ج هزار توم ن حقو ی پن ط با ماه ی بو د‌کارمند ادارۀ زقنبو ش���ازده داماد! جوا ن برازنده‌ا ی بهرت از این؟ ...ماه او ل به دو م نش���ده ه م شکم مزایا،خودم مکه هزار توم ن می‌گرفتم .چ پر ش���د .مگه اونوقتا مث ل اینجا و مث ل حاال بو دکه دخرتا تا پونزد‌ه شونزد‌ه سالشو ن میشه،
شاید م‌کمرت ،مری ن قرص‌میخورن؟ باید بود همو ن سا ل او ل حامل‌ه میشدی ،واال مادرشوهر هر
س نازا باشه! بله ...به فاصلۀ ده سا ل سه تا بچه!» ت -نکنه عرو ت به همه میگف جا مینشس
ت بیندازد- ت پوس ش میخواس ی‌کرد ،دل ص صابون ی بار سو م با حر ش را برا دس���تهای
ی تازه در ج نشسته بود -و پوست ی‌کهن‌ۀ سم ی آ ن اثر زخم‌ها ی راکه جابه‌جا ت قدیم پوس��� ق و بدویاری، ق و پو ی او غ د ل تازه نکند« :از ماه س���و م عروس ش دا آور دکه هر بار بادیدن
ی و خودت ی ونگ‌ونگ ت و زهرمار ،بعدش��� م سه تا بچ‌ۀ نق‌نقو نی وکوف ش ور م و آلبوم بعد
ت بریون نت و سابید ن و‌کار نیمه‌وق نت و شس ب بیداری‌ها و‌کارخون‌ه و غذا پخ ت تنها با ش دس
ب و‌گ ل بریو ن اومد ن !کهنه شستنارو بگو، ی از م دراومد تابچه‌ها از آ یکه چه پدر خونه .وا ی حاال مث ً ی میکنن! روزی ال بچه‌دار نی رختش���وری! آره جو ن خودشون!دخرتا بدو ن ماش
ی تو س���ط ل آش���غایل .تازه تا چشمشو ن به ی میبند ن ب‌ه‌کو ن بچه و بعد زرت ده ت‌ا‌کهن‌ۀ‌کاغذ
شوهر‌ه میفته دستور مید ن -دد ی جون ،دایرپ ( )Diaperعوض‌کرد ن ای ن دف‌ه ما ل توئه‌ها! ب نفسشو ن در میومد داد گ شدن .تا ش ی بزر ش���وهر ماکه نفهمید سه‌تا بچه‌مو ن چه جور
ش‌کن ،فردا باید بر م اداره! من م از ترس م پستونکو میچپوند م تو ده ن بچه میزد - :مینا! خفه‌ا
ش باید ب بره .انگار خود م فردا ش تا خوا ش و پیش‌پی ی تکان‌تکا ن و‌کیش‌کی و سربغ ل ه مریفتم‌عروسی!»
ی‌کم‌ک م نر م و از ه م باز شدند و درد آرترو ز‌کمی ب‌گر م شری دستشوی انگش���ت‌هایش ،زیر آ
ی یه ز ن چه ل و پنج ی بهمو ن رسید؟ آرتروز .تو ایرا نک آرام‌گرفت« :از امریکا اومد ن چی‌چ
س���اله‌آرتروز میگرفت؟ خدا میدون‌ه تا ده سا ل دیگه چه به سر م بیاد! حتم ًا میش م مث ل این ی میشه، ی امریکای ی یه جور ب دیگه ،هرکس ج وکوله .خو یک ت و پا پریز ن امریکاییابا دس
ی ای ن جوریه!» ما ل م ن یک
ف آشپزخانه برود .انگار داشت ب شد تا به طر ق خوا ش���ان‌ه‌کرد ن سر را تما م‌کرد ،وارد اتا
335
ی بش���ه رس��� م چید ن میز صبحون‌ه و ش���ا م و ناهار ی خدا !ک ی چوب‌ۀ دار« :ا ت پا می‌رف���
ج سا ل هر ت و پن ی زنا میذاشنت! بیس ی ا ز‌کار خونه ه م برا ش یک‌قرار بازنشستگ وربیفت‌ه !کا
ب‌کتلتو ی و قند و شکر ،هر ظهر خورشتو آبگوشت ،هر ش ح نو ن و پنری و‌کر‌ه ومربا و چا صب ب ز ن تقصری خودته ،اگه از او ل عادتشو ن نداده خ‌ک‌ه دیگه دار م باالمیارم ...خو شامی .وا
ت ناشتایی ت برا ب خوابید‌ه بودی ،ش���وهر ت تو رختخوا ی‌کوچیک ی حاال مث ل جار بود یو ی چند تا زن‌دیگ‌ه مث ل تو هنوز عمرش���و ن به آش���پز میاورد تو رختخواب .فکر میکن ی میگذره؟ هان ،چند تای‌دیگه؟!» ی و جارو و‌گردگری خونه‌دار
ی خف‌ه و ش را از زی���ر مالف���ه ب�ی�رو ن آورد و با چش���ما ن بس���ته و ص���دا منص���ور س���ر
ی در رفتی؟ چند ش���به به ما نرس���یدی؟ خودت خواب‌آلو د‌گفت«:آه���ای! با ز‌گذاش���ت بکن!» حسا
ب عید است ب داد« :چه میدون م والله ،ش ص جوا ت و با حر ش انداخ ی به ابروهای مین‌ا‌گره‌ا
ی‌کدوم‌ه مرد حس���ابی؟ این م شد نو ن و آب؟ و یار از م ن چغندر پخت‌ه می‌خواهد! نرس���ید
ش برم ،نص ی‌ا‌کرای‌ه خونه؟کا رکه بیکار ،پو لکه قربون ی ای ن ماه موند‌ه سر ف بی ل ()Billها یکه دور و ی و بدبخت جیگرم ،حاال م برا م نوبرآورد‌ه -به ما نرس���یدی!! با ای ن هم‌ه‌گرفتار
ت آقا؟» یل برس م حضر ی برام‌میمون‌ه‌ک‌ه به جنابعا برمو ن ریخته ،دیگه احساس
ش را دورگ‌ه‌کرد و‌گفت« :حاال امروز احساس���و و ل‌ک ن جو ن عمت! نیازو منص���ور صدای
ی دارم .ز نگرفت م واس‌ۀ چی؟ واس‌ۀ همنی ت بگ م م ن مردمو نیاز جنس بچس���ب!چند دف‌ه به
ی اینهکه دیگه َددَر م نمیشه دیگه! واال مریض‌ک‌ه نبود م نونخور واس‌ۀ خود م برتاشم .بدبخت
ی میمریی!» ی میفت بری ،فردا ایدز ( )Aidsمیگری
ت قبلی ی و طنز به زبا ن آورد تا زهر جمال ی‌کرد ای ن جملۀ آخر را با شوخ‌طبع منصور س���ع ب دستش ی شده بود ،با غض ی نداشت .مینا از هما ن او ل عصبان یل فایده‌ا خود را بگرید ،و
ت تکراری ی جمال ک سر ت دیگر را در هوا تکا ن میداد ،ی را ب‌ه‌کمر زد وهمچنا نکه دس
ف‌کرد« :م ن دیگه ت سر ه م ردی که تا به آ ن روزهزار بار به منصور تحوی ل داده بود -پش را
نی و تحقری ،از این ی شب ،از ای ن همه توه ی روز ،از زندگ خسته شدم ،از همه چی ،اززندگ
ش پروپاچه‌ای ی خو ی مرد؟! خیل ح شدهکه دنبا ل بهان‌ه میگرد همه بی‌توجهی! هنوز او ل صب
ی به م ن نونخور میدی! ...نه اینکه ب خزین‌ه ه م میشینی؟! حاال قربو ن او ن نونی‌بر مکه دار ل
336
ت داره از سر و‌کول م باالمریه؟ نه اینکه هر هفته و هر ماه یه دست ی برلیا ن و یاقو انگشرتها
ی ای ن رستورا ن و او ن هتل! یا س تازه میخرم؟ نه اینکه د م به دقیقه شا م و ناهار مارومیرب لبا
ی ده پونزد‌ه دالر خرجم‌ه‌ک‌ه اونم ش روز ی زیر پام! م ن هم نی جاگوار ( )Jaguarانداخت ماش یکه م ن تو این ی آقا؟ اگه‌ای ن‌کارای ی ه م نیستم .فهمید با هر جو ن‌کندنی‌ه در میارم .نونخو ر‌کس
ت پول ی از ی صد و پنجاه دالرجرینگ ی بکنه ،هفته‌ا ش بیار ت اسپانی خونه میکنم ،ی‌ه‌کلف
ش بذار‌ه بخوابه وجوابگوی ت رو بال ش سر راح میگریه قربون! تازه شب م میتون‌ه بر‌ه‌کپ‌ۀ مرگ ی انگار کنیز ف میزن ی حر ی یه جور ف میزنم ،تو ام ل عوض س حر تو نباشه .م ن دار م از احسا ی شد ن همین‌ه دیگه!!» ب ز ن مرد ایران زرخرید آوردی ،خو
ی به سر و ت اسپانیش���ا‌ک‌ه از خداش���ون‌ه آقا دست س‌کرد و‌گفت« :کلف ش را لو منصور خود ی نه؟ برو سؤا ل‌کن». روشون‌بکشه! میگ
س ز ن‌گرفتم ق زد بریون« :پ ی‌کرد و از ات���ا ش غرولند ش نمی‌داد ،ب���ا خود مین���ا دیگ‌ر‌گو
ی از این ی و تخم‌کشی! دل م میخواد بدون م اگه یک ی جونم! واس‌ۀ‌کلفت واسۀ‌چی؟ واس‌ۀ هیچ
ی میفته .دخرت‌ه تلف ن میکنه به دکرت ی به زناشو ن بزن ن چه اتفاق ی امریکای حرفارو این‌شوهرا
رو ف می ل م ن بغل م بخوابه! اون م میگه - ت ( )Dr. Ruthمیگه -ش���وهر م میخواد بر خال
ت ما یه عمره داری م ریپ پ ()Rapeکنه! اونوق تک ن چون‌میخواد ترو ری ش ش���کای برو از ت وض ع زنای ش باقیه! اگه دکرت رو ت و نیم میش���ی م صدامون م در نمیاد! حاال آقا دوقور
ش سبز میشه! د ل میگه یه خ‌گنده ،دو برابر هیکل‌فسقلیش ،رو سر ایرانی‌رو بفهمه دو تا شا
ج نیستم ،اون‌ه‌که ت بشه م ن بی‌حا ل و سردمزا ش بزن م و دردمو بگ م تا به منصور ثاب تلف ن به خودخواه و ناشیه!»
ش داد و مسری ی به چهرۀ برافروخته‌ا نی شده باشد ،آرامش ی خود شرمگ مث ل اینکه از تندرو
ی نکردی ،بیست چ غلط ج ساله هی ت و پن ت نگری ،بیس ی ژس ض‌کرد« :بیخود ش را عو فکر
ج سال‌دیگه‌ا م نمیکنی! همین‌ه‌ک‌ه هست .اگه ای ن زندگی‌رو میخواستی ،باید بود سفارش و پن ک پرگهره ...ویل نت به او ن خا ش نتیجۀ تعل ق داش ت تورو اینجا بزان .اینا هم ی نن‌ه بابا میداد
ی تحقری شده ض زنا غص‌ه نخور ،حس ن‌کار اینهکه تو جزو آخری ن بازماندگا ن نس ل رو به انقرا ب شد و وجودشو ن اص ً ال به یکه احساسشون‌ندید‌ه‌گرفت‌ه شد ،امیالشو ن سرکو هستی ،زنای
ت نخواهد رفت ».به دنبا ل ای ن استدالل ب نیومد .خوشبختان‌ه دخرت تو زیر بار ای ن خف حسا
337
س‌کرد. ب احسا ی‌کاذ آرامش ت تا پ‌ر‌کند و آماد‌ۀ چید ن میز صبحانه ش���د: ب‌گرف ی را زیر ش�ی�ر آ در آش���پزخانه ،مین‌ا‌کرت
ش چیکار م داره .حتم ًا بازم «امروز م هزار تاکار دارم .باید یه سر بر م مدرس‌ۀ پیا م ببین م معلم
ی بابامو باید س نمیخونه! واس‌ۀ مادرشوهر باید خری د‌کنم .دوا ت در ت میکنه -پسر شکای
ی ه م موند‌ه‌ک‌ه باید تا س خان م نوای ی لبا ف جم ع ش���ده .منجق‌دوز س‌کثی بگریم .ی‌ه‌کوه‌لبا ی داشتیم .این ی بودیم ،ننه‌کوکب ش بدم...معقو ل تو تهرا ن واس‌ۀ خودمو ن خانم فردا تحویل ب ز ن شاغ ل بودی م:کارت ط یا از اروپا می‌آوردیم .به حسا آخریا ،لباس���امونو می‌دادی م خیا
آی‌بی‌ا م ( )IBMپان ی روشن گ و آینده‌ا ی تمد ن بزر ش به سو چ ( )Punchمی‌کردی م و پی
ط خونگی! ت و ش���دی م دست‌دوز و خیا ی ز ن ایرانی!! یه دف‌ه‌کاس���ه‌کوزه‌ها به م ریخ برا ک‌کار ال‌گ‌ه میشد ی ف از ثمرات‌انقالبه .حا ب ش���ده دیگه! این م به قو ل معرو ب انقال خو
ت َاونیــو ( )Sax FifthAvenueیا س فیفــ ت آلرتیش��� ن ( )Alterationس���اکـ تو قس���م
ش بهرت بود ،حقوقش��� م س ( )Neiman Marcusپید‌ا‌کن م باز یه چیزی ،ظاهر نیم ن مارکو ی بیکار ریخته! ...اص ً یل‌کجا اینا به ما ایرانی‌ا‌کار میدن؟ تا ای ن همه امریکای همینطور .و ال ی اینجا یاد بگری .از ش میزنی؟ از زن���ا ش جو یکه هم ی‌کا ر‌کن ببین م‌کی‌گفت���ه ت���و مجبور
نن و یکه تو خونه میشی ق داره ،اونای ک ش���غل‌ه و حقو شی یکه میگ ن‌کارخونه‌ا م خود اونای
ف درآمد شوهر و اموالش م دار ن،کسی‌ا م نمیتون‌ه بهشون نن و بعد ادعای‌نص ی میک بچه‌دار
ت ابروس! ما تاز‌ه‌کارم‌ک‌ه می‌کنی م بهمو ن میگ ن -نونخور اضافی .چشمت ی چشم بگ‌ه باال
نی زورارو شنیدی ن و د م نزدی نکه به ای ن روز نی‌کارار و‌کردی ن وهم ت تا! تو و امثا ل تو هم هش افتادین .اص ً ی میخور ن تا بهشو ن بفهمون ن یه من ی به درد مردای‌ایران ی امریکای نی زنا ال هم شری چقد ر‌کر‌ه داره! شاید م یه م ن ماست ...اص ً ض میشه .بیخودی ال به رت‌که‌نس ل ما داره منقر ی ای ن جنگ ل بی‌رح م ه‌ر‌ک دل م میسوزه .تو ی ضعیف‌تر‌ه باید نابود بشه!»
ی مامی!» ی مامی! با ی فر درمی‌آور د‌ک‌ه‌کامبیز سر رسید« :ها ت نا ن را از تو مینا داش مینا داد زد« :کجا؟ بیا صبحون‌ه بخور!» -تو دانشگاه میخورم ،با بچهها!
ی صبحون‌ه چیدم؟ س م ن واس‌ۀ‌کدو م پدرسوخته‌ا -پ
338
ش بده و داد بزن ،بای! ی فح نک ن مامان! نه صبحون‌ه بچنی ،نه او ل صبح ی خونه؟ ی میا ک
تکار م تمو م بشه .اگه دی‌ر‌کرد م شما شا م بخورین! -نمیدونم! عصر یا شب .هر وق
خ‌کلید شنید‌ه شد: چ اتومبی ل در سورا ش س���وئی ت آ ن‌گرد ی به ه م خورد ن در و پش��� صدا
ی قراض‌ۀ‌کانو نگر م خانوادگی ...باز خدا پدرشو بیامرز‌ه‌که نی‌کشت نی سرنش «بفرما!این م از دوم ی فرش���ت‌ه‌ک‌ه سال م‌گفتن م یادشو ن رفته .اص ً ی وقتا ال بعض ی و بای‌رو هنوز میگه ،بچهها ها
ت نرفنت! اق ً ال او ن آپارتمان شیطون‌ه میگه دستو پامو جم ع‌کن م برگرد م ایرا ن تا اینا از دس
ی در فکس���نی‌ه هنوز سر جاش���ه .ویل‌مگ‌ه دل م میاد اینارو برگردون م ایران؟ اونجا چه آینده‌ا ب میبین‌ه یه روز تو این ش داره خوا انتظارشونه؟ غری از ای ن مگه خودشو ن میان؟ پیا مکه هم ی میبینن .میگه -ماما ن خودم ی امریکای یکه بقیۀ‌بچه‌ها ت میلیونر میشه ،مث ل خواب مملک
ت رولزروی ت سالگی ی تولد شص برا ی میگه دلمو ی بابا! یه چیز س RollsRoyceمیخرم! ا ی صنار یل م نکه میدون م اینا م واس‌ۀ ما بچه نمیشن!فردا پس‌فردا همینک‌ه یه س ش‌کنه .و خو
ی مامی! دیگه خدا بده نن و بعد -بابا درآورد ن مری ن دنبا ل‌کارشون .آپارتما ن جد‌ا‌کرای‌ه میک
ی ()AT&Tکه نن اون م به‌زور آگهی‌های‌ای‌تی‌انــدت ت میک ی یه تلف ن به ت هفته‌ا بچه .اونوق
گ هو م Nursinghomeتا همونجا ی نرسین ت تو ی میندازن حالتو برپسن .وقتی‌ا م پری شد ب شده نیومد‌ه بودی م اق ً ال بچهها یه جور دیگه بزرگ‌میشدن :وابسته بپوسی .اگه به ای ن خرا
ی خانوادگی‌نبسنت؟! ی تار و پود وابستگ ی تو ت و با ل مارو از بچگ به خانواده .مگه دس��� ب و نادر .م‌ا‌که‌هنوز ی مث ل مارو دیگه خدا بیامرزه! ما نس ل رو به انقراضی م،کمیا یل بچهها و
ی حا ل و ک‌کلم‌ه تو به نن‌ه بابامو ن نگفتی م هیچ ،دلشوره و دلواپس س از چه ل پنجاه سا ل ی پ
آینده‌شون م داره بدبختمو ن میکنه! او ن بی‌معرفتا م اینو میدون نکه تا زورشو ن مریسه مارو به
ی داری م ما! تا بچه بودی م پدر و مادر قو ل ای ن امریکاییا ابیوز ( )Abuseمیکنن .چه جو ن سگ گ شدی م بچهها دار ن ابیوزمو ن میکنن! شم ع دوسرسو ز‌ک‌ه میگن ابیوزمان‌کردن ،حاال مکه بزر
گ‌گذاشتنو ت و فرهن ت و سن س و مسئولی ی منگن‌ۀ احسا ف ال همین‌ه دیگه!ماهارو از دو طر
و دار ن له‌مو ن میکنن!»
ت و ده دقیقه را نشا ن میداد و پیا م هنوز سر و‌کله‌اش ت هش ت افتاد .ساع نگاه مینا به ساع
ش آم د‌ک‌ه‌کامبیز و پیام ت در را با ز‌کند ،یاد ق بچهها دوید و تا خواس ف اتا پیدا نبود .به طر
ت آرام ص چند مش ش داد زده بودن دکه بدو ن در زد ن وارد اتاقشا ن نشود .با حر صد بار سر
339
ق می‌آمد به پیام یکه از داخ ل اتا ج‌گوشخراش ی اموا ش از البه‌ال به در زد و برای‌اینک‌ه صدای ت و نیمه! اق ً ال او ن ضبط‌صوت ت هش ی پیا م جون؟ ساع برسد ،فریا د‌کشید«:مگه پا نمیش شک ن صدامو بفهمی!!» وامونده‌رو خامو
خ داد« :نه! امروز نمری م مدرسه مامان! حالشو ندارم!» ی بلند پاس پیا م با صدا ف بچه؟ استغفرالله! حالشو ندار م ه م شد حر ی ندارم. س مهم ش نز ن مامان! در -جو
ی چهل ش برود و مث ل آنها -در س��� ک لحظه ،در جلد پدر و مادر خود یی آرز و‌ک���رد ،برا
ش بکشد. ب بریون ی رختخوا ی از تو ت و لگد به جا ن بچه بیفتد و با توسر ش -با مش سال‌پی
س بدهد فک‌ر‌کرد« :نخری جانم! ی به معل م پ س روانشناس یل درست‌مث ل اینکه بخواهد در و ی شب‌زنده‌داری‌های ی در ازا ی به‌عنوان‌مادر و به دنیا آورند‌ۀ ای ن ورپریده ،حت یل حت جنابعا
ی ا ز گ ل باالتر به ایشا ن بگویی سالیا ن سا ل و پستا ن در دهان‌گذاشنت‌ها ،ح ق و اجازه ندار
ی می‌شوند و فردا از راه به در می‌روند .بعد می‌گویند چو ن پدر و مادر واال ایش���ا ن عقده‌ا یل با ر‌کن ...والله نمیدونم ف شدند!! حاالخر بیار و باقا ایشا ن را ابیو ز‌کردند ایشا ن منحر
ی نکردیم؟!» چ غلط چرا ماکه ای ن همه ابیوز شدی م هی
ش را به ه م می‌فشر د‌گفت« :بلند شو پسرجون، یلکه دندان‌های ش را فرو خورد و در حا خشم
س و مدرسه واال باباتو میفرست م بیاد سراغت!» س نکن .پاشو برو س‌ر‌کال بلندشو ،خودتو لو
ت جا به‌جا شد و‌گفت« :ترو خدا بابارو سر م ن ننداز ،دوباره ی تخ پیا م با اخ م و تخ م رو
دعوامون میشه‌ها!»
ت و داد زد« :ای ن اتاق‌ه یا بازار شام؟ نگا‌ه‌ک ن ترو ق انداخ ی به اتا س پاشو! بعد نگاه -پ
نی مچال‌ه افتاده.کامبیز مکه رختخوابشو جم ع نکرده! ش هنوز رو زم س سه روز پیش خدا ،لبا نی چیه؟ یاالله ...یاالله ی حاال ،نظ م و ترتیب م نمیدون بکن .شما جوونا پاشو ی‌ه‌کم‌اتاقو مرت بلند شو!»
ج دق‌ۀ دیگه! اص ً ت میکنم، ق م ن چیکار داری؟ خود م درس��� ال تو به اتا ی خوب ،پن -خیل
فردا...
ی هیچوقت. -بله ...فردا یعن
ی اینکه نشا ن بدهد ی و برا ت تلخ غ منصو رکه هنوز خوابید‌ه بود .با اوقا ت سرا مینا سر راه رف ب‌گفت« :تو دیگه چرا پا نمیشی؟» ت او دلخور است ،زیر ل هنوز از دس
340
ش بعدی‌ام یکه دست م بود تمو م شده ،سفار ب داد« :امرو ز‌کار نیست .سفارش منصور جوا
پس‌فردا مریسه! امروز آف! (»)Off
س پاشو پیامو برسون ی به نظر نمی‌رسید .مین‌ا‌گفت« :پ ی‌کار ناراض ی ه م ا ز‌کم منصور خیل مدرسه!»
ی شوهر م نه واس‌ۀ‌کار ی به ما می‌رسی ،دستور م میدی؟ م ن اگه شوهر م واس‌ۀ همه چ خیل یل و رانندگی! و حما
ع نکنی‌ها! اص ً ال نخواست م باباجون! خود م میربمش». ی‌گفت« :شرو مینا به تند
یل و رانندگی! ی تکا ن داد« :آره...کار و حما ش را با دلتنگ ی آشپزخانه .سر راه افتاد به سو
ی تو ی‌کرد نکه وقت یکه وضعمو ن به از ای ن بود.کار و حمایل‌رو اونای ت می‌گفت تو اگه راس یلکه دلت نت و پوالر و‌کیس‌ه‌کردن ،نه جنابعا ایرا ن پول‌از آسمو ن می‌ریخت ،پارو دستشو نگرف ت میشد ،او ن ادارۀ ق اداره بود و بس .تو اگه رو ت هزار توم ن حقو ت هش ش ماهی‌هف خو
ت آد م نیسنت؟ چه جوریهکه اونا یه روز زقنبوطی‌رو هم‌نمی‌رفتی .تازه اینجاشم! مگه باجناقا
نن و حمایل، ی اینکه اونا پاشن‌ۀ‌گیوه‌رو و ر‌کشید ن و‌کار میک ب س‌ر‌کارن؟ برا ف ندار ن و مرت آ ش فکر شکم ف داری ن و هم ب تشری ت نه تو رختخوا ت اجل‌ک‌ه تا ساع یل حضر نه جنابعا نی و زیر شکم!» هست
ش را تندتند سر می‌کشید و هر دقیقه یکبار خ‌کرده‌ا یی یلکه چا ی آشپزخانه ،مینا -در حا تو ف‌کرد تا ت سر ه م ردی ک تک‌ه‌کاغذ پش یی ش را رو ی روز کارها ی میکرد پیا م را صدا ش را پار‌ه‌کرد. ت و رشت‌ۀ افکار ت آشپزخانه را شکس گ تلف ن سکو ی زن یادش‌نرود .صدا نیلوفر بود:
-سال م مامان ،خوبی؟
ت چطوره؟ ت خوبه؟ بچه‌ا -سالم ،چه عجب؟ یاد ماد ر‌کردی؟ شوهر
ی شما؟ م ن و هرمز میخوایم ب جاناتا ن ( )Jonathanرو بیار م پهلو خوبه مامان ،میشه امش ی ()Anniversaryمونه. ب انیورسر بری م رستوران ،آخ‌ه امش
ش اینهکه داره ت‌کجاست؟ اونکه ،هر جا میشین‌ه و پا میشه ،از او ل تا آخر حرف مادر شوهر ی میکنه! نوه‌دار
-رفت���ه الس‌وگاس ،واس���ۀ تعطی ل آخر هفته .با ت���ور خان م محبوبی ،بابا ش���ما م دلتون
341
خوش‌ه !کمک‌کدومه؟ آقابزرگ م تنه‌ا‌گذاشت‌ه خونه ،به ما سرپد‌ه هواشو داشته باشیم .تا بهش
ی -بچه نگه میداری؟ میگه -م ن زحمتام و‌کشیدم ،بچه‌هامو به سامو ن رسوند م حاال میگ
ی پریزوزا چی ی ( .)Hawaiiمیدون ت و‌گردشمه!ماه دیگه‌ا م میخواد بره هاوای موق ع اسرتاح
ی‌کنیم ،خدا یائسه‌مون ی ای ن س��� ن و سا ل ما بچه‌دار ت -اگه قرار بود تو می‌گفت؟ میگف
ی یعنی‌پایا ن بچه‌داری! نمیکرد تا خودمو ن بچه بزاییم .یائسگ
س نخوند‌ه ایوالله س بیشرت در مین‌ا‌گفت« :باریکال والله! ای ن اس���تدال ل از یه ز نکه ُن‌ه‌کال داره.بفرماینی ،شما م جاناتان‌رو بیاری ن اینجا ،اق ً ی از ماما ن و ال به ای ن بهان‌ه ه م شده دیدار باباتون بکننی!»
نیلوفر ب‌ا‌گالی‌ه‌گفت« :ماما ن ترو خدا ...یه دق‌ه‌گوش���ی ...جاناتان ...جاناتان ...نرو اونور یمامان!» میفتی...گوش
ع‌کرد: ت بچه را بگرید ،ش���رو ت نداد ،تا نیلوفر رف ت را ه م از دس��� مین���ا چند لحظه فرص
ی بذاری ن رو بچه! گ ایران «جاناتانم‌ش���د اسم؟! یه دف‌ه بهش���و نگفت م -بابا یه اس م قشن
ت اس م نوه‌ام ب دل م میخواس ش نکردن .نمیدون م چرا با ای ن اس��� م غریبه‌ام! خو حرفم و‌گو
ی نگفت م دیگه .مگه ش یا ای ن چیزا باشه نه جاناتان .قبو ل نکرد ن من م هیچ سهراب ،پویا ،آر
یکه مادرای ی بش م غری از اون نه اینکه با خود م عه د‌کرد‌ه بود م مادرزن،مادرشوهر یا مادربزرگ
ت نکرد ن در امور بچهها .م نکه ب این م توش‌ه دیگه! آزاد گذاشتنو دخال خودمو ن بودن؟! خو مز‌ۀ اینجور آزادیارو نچشید م اق ً ال بذار اینا لذتشو بربن!»
ی می‌گفتم؟ آها ن داشت م می‌گفتم ش راگرفت« :چ ی تلف ن و دنبال‌ۀ صحبت ت پا نیلوفر برگش ح تا ش���ب ی م ن و هرمز هر دو تا چقد ر‌گرفتاریم! از صب تروخد‌ا‌گل���ه نک ن مام���ان ،میدون
ی بچه برسی م میشه شب! ی ب‌ه‌کارا ش مریسی م خونه .تا ی‌ه‌کم س‌ر‌کاریم ،عصر ه م مث ل دوتا نع ی‌کرد ن سخته اینجا! دیگه شم‌ا‌گل‌ه نکننی!» نی چقدر زندگ خودتو نکه میدون
ی بود ،برو ب‌ه‌کارت ط ی���ادآور ب داد« :نه مادرجون ،چ‌ه‌گله‌ای؟ فق ی جوا مینا ب���ا مهربان
ت میس���وزه ش ادامه داد« :گل‌ه نمی‌کنم .دل م برا س با خود برس‌مادر! خداحافظ ».س���پ
دخرتجون! فکر میکرد م شماها دیگه وضعتو ن بهرت از ماهاست .فکر میکرد م همه سختیارو یل ای ن چه جور راحتیه؟ از او ل زندگیتو با قسط ت باش�ی�ن! و م‌ا‌کش���یدی م تا ش���ماها راح
ی ای ن مملکت ع‌کردی ،تا آخر عمر م مث ل بقیۀ آدما ت ( )Credit cardش���رو تکار و‌کردی ت یه بچ‌ۀ دیگه‌ام ی ماهون‌ه رو بدی .اگه دل ط و پرداختا ی و قس گ جو ن بکن باید مث ل س���
342
ی خودم م میس���وزه چو ن یه ش برنمیایی .دل م برا ی چو ن از عهد‌ۀ خرج ی بیار بخ���واد نتون
ی از د ل‌گند‌ۀ اونو ش خدا ی‌ه‌کم ی تما م سر م ن پیدا نمیشه.کا ت تو ی‌گندید‌ۀ مادرشوهر مو یکه چه جوری‌مث ل پروان‌ه دور خان م میگرده ی شوهرشو ببین میداد به من .تازه حاال باید بیای
ی جز به چکار ب هی ح تا ش ش حلواحلوا میکنه .خان م از صب ی س���ر ی خانمو رو و چه جور
ج سر آقا ه م هست .ای ن جوریهکه شکار نکرده ،تازه تا خودرسید ن نداره ،یه روز م تو زندگی
ت آین‌ۀ سالمت‌روح ی‌کدر و بدرنگه! پوس ت م ن اینجور ق میزنه ،پوس ش مث ل آینه بر او پوست و جسم‌ه دیگه!»
ت پس���ر نوجوا ن خریه شد و پرسید« :چرا ورود پیام ،رش���ت‌ۀ افکار مینا را پار‌ه‌کرد .به صور ت پریده؟» ت‌کبوده؟ چرا رنگ زیرچشما
ت سه بیدار ب تا ساع ی بخواب م ماما ن خانم! دیش ی اینکه نذاش���ت ض‌کرد« :برا پیا م اعرتا بودم!»
س دیگه‌ا م بذار‌ه باالی ت به او ن بلن���دی‌رو ه‌ر‌ک ط‌صو مین���ا با طعن‌ه‌گفت« :والله او ن ضب
ال‌کر ی حا ش نمیرب‌ه‌ک‌ه هیچ ،مغزش م جابه‌جا میشه!! م ن نمیدون م چرا شما جوونا سرش،خواب شدین!»
کر چیه مامان؟ موزی ک تا بلند نباشه آد م حا ل نمیکنه!
ت شدی! ی بی‌ریخ ی سرت و‌کوتا‌ه‌کن! خیل ت میخواد ،برو ای ن موها -اگه دل
ت‌کرد ،از جا بلند ش���د و داد زد: ش پر ت درو ن بش���قاب پیا م لقم‌ۀ نا ن و پیرن را با عصبانی ت دارم؟ مگه ت وکه هر ی دوس ع شد! ماما ن چند دف‌ه بگ م م ن موهامو ای ن جور «آهان!شرو
ی میزنم؟» ت حرف ی م ن به گ و یه مد ل میکن روز موهاتو یه‌رن -خوبه حاال؟ قهر نکن! صبحونتو بخور تا بریم.
ی جواب ب تورو بدم ،یه سر ی باید جوا -نمیخوام! دیگه نمیخورم .مگه میذاری؟ یه سر
نی دیگه! بابارو .و ل‌کن
شک���رد و دوباره آن ی نگاه ش را زد زیر بغ��� ل و راه افتاد .مینا ب���ا ناباور ف و‌کتاب��� کی���
ی‌کشید‌ه باشه؟! نکنه معتاد شده ی چیز ی مراگ ش آمد« :نکنه دراگ ی سراغ دل‌مالش‌کذای باش���ه؟! حاال چه خاکی‌ب‌ه سر م‌کنم؟ ای ن دیگه چه بالیی‌ه س���ر جوونا ناز ل شده؟ اق ً ال تو
ال‌ک‌ه میگ ن تو ایرا ن ه م جوونا معتاد شدن! این یل حا ایرا ن از ای ن‌گرفتاریا نداشتی م دیگه.و
343
ش مدرسه ،باید برگرد م اتاق ی‌گذاشتم ی آسمونیه ،ایرا ن و امریکا نمی‌شناسه .وقت دیگه بال
ب بمون م و بچه معتاد بشه! منصور مکه ی بکنم .نکنه یه‌دف‌ه خوا ی حساب و اسبابشو یه وارس
ش میگه -خودشون ف بز ن هم ش میگ م -ی‌ه‌ک م با ای ن پسرا حر ی به ش برم! هر چ قربو ن دل
ف زد؟خودمو ن راهو از چا‌ه یا د‌گرفتیم، ی با ما حر ی ما جوو ن بودی م‌کس میدونن ،مگه وقت
یل مگه ش این‌بچه‌ها نذار زن!! و همه غلطی‌ا م‌کردیم ،هیچی‌مون م نشد .انقدر مته به خشخا میشه؟ میشه؟ اص ً ال!» ت نه ماند ج دقیقه به ساع ی انداخت .پن ت اتومبی ل نگاه پیا م را د م مدرسه پیاد‌ه‌کرد و به ساع
یل مینا ح بود و ی‌کشید ،فرما ن را چرخاند ،دور زد و روز را آغا ز‌کرد .تازه او ل صب ه‌بود .نفس یکه بیدار شد‌ه‌گذشت‌ه است. حس‌می‌کرد رب ع قر ن از لحظه‌ا
ف‌کرد ،مقاب ل در آپارتما ن مادرشوهرش. نی ایس���تگا‌ه‌کار روزان‌ه توق چند دقیقه بعد ،در اول
یل تکی‌ه داد ی صند ت نشست ،به پشت ف بیاورند پائنی .با خیا ل راح بوق‌زد تا خان م تش���ری
ک عالم‌ه طو ل خواه د‌کشید. نی بیاید ،ی ت خان م تا از پله‌ها پائ ش راکشید .می‌دانس و‌گردن ش را ش شد ،مث ل همیشه آهست‌ه و با طمأنین‌ه راه می‌رفت .تا چارقد باالخره خان م د م در پیدای
ش‌کرد. ت و سوار ش ر‌ا‌گرف ت‌کند ،مینا پیاد‌ه شد ،در اتومبی ل را با ز‌کرد ،زیر بغل ی سر درس رو
ی حرکت .خان م -هنوز جابه‌جا ی فروشگاه ایران ی و تعارفی‌کرد و به سو سال م و احوالرپس
ی حرف‌هایش ت را سر داد و در البه‌ال ع‌کرد ،مث ل همیشه آه و نال‌ه و شکای نش���ده -شرو
ت شبانه‌روز، ت و چهار ساع ت نورزید .انگار،تما م بیس ش زد ن به مینا غفل ک لحظه از نی ی
ص مادرشوهران‌ه -چرا شما تمری ن میکر دکه چه بگوید تا او را بچزاند .از آ ن نیش‌های‌خا
س‌کار میکنه ،وقت یل او ن طفلکی‌از ب ت‌کشیدین؟ منصور میومد منو میربد بچه‌ام .و زحم س‌کشید ن نداره! نف
غ و خروس‌ها ی‌کار میکنه! د ل و جگر هم���ۀ مر مین���ا در د ل غر زد« :آره طفلک���ی ،خیل ش‌کباب‌بشه!» برا
ک بود .خوبه ش خشک‌خش ی به م ن بزنه ،لبا خان م ادامه داد« :پریروز ،از سرکار اومد یه سر
ی تما م رو ز‌گشن‌ه نمونه!» ش بدی ن برب‌ه‌ک‌ه ای ن جور ی به روزا یه ذره غذایی ،میوه‌ای ،چیز
ی نمیکش���ه ،تازه ده پوند م وزن ن خانوم! مطمئ ن باش���ید منصو ر‌گش���نگ -نگرا ن نباش�ی�
344
اضاف‌ه‌کرده،کلسرتولش م رفته باال ،دک رت‌گفت‌ه باید ی‌ه‌ک م رژی م بگریه!
نی بسه -خوبه ،چه حرفا! ترو خدا به منصور دیگه رژی م ندین! خودتو نکه یه عمره رژی م‌گرفت
ت به رژی م نداره ،تو خون‌ۀ ما ی رژی م میدادین ،منصور عاد ی از بچگ دیگه! به نیلوفر م بیخود ی ای ن س ن و سا ل چقدر سالم‌ه ماشاءالله! یه رژیم‌نبوده ،هیچوقت! آقا بزرگو نگا‌ه‌کننی ،تو روز م رژیم‌نگرفته!
ج ساله از خون‌ۀ شما رفته ت و پن یل منصور ،بیس ی بلن د‌گفت« :چش م خانوم! و مینا با صدا
ی نیس ش افتاده ».بعد در د ل ادامه داد« :پریز ن و ل نمیکنه! یک ی قدیم م از سر دیگه!عادتا س اق ً ال سر به سر م ن نذار ،تو ش بگ‌ه اگه من‌یکی م به شما نرس م فاتحه‌تو ن خونده‌اس .پ به ی دیگ‌ه‌کوتا‌ه بیا پریزن!» یک
ش خیلی ب‌گر م در د‌کمر ش برد ن آ س و پسر س خانمو عرو یل پریز ن‌کوتا‌ه نمی‌آید« :اقد و
بهرتش���ده .میگن ،اونج‌ا‌کجاس؟ ...پال م اس�پ�رین ش برای ب‌گرم گ ( ،)Palm Springآ س بده!» ی خوبه ،خدا شان رماتیس م خیل
ی امریکا موندن ،منصورخان ،پس‌ر‌گرامیشو ن هنوز ت سا ل تو مینا باز در د ل‌گفت« :بعد هش
ماروی‌ه مک‌دونالد نربده! حاال خان م‌گل‌ه دار ن چرا ایشونو نمی‌بری م پالم‌اسرپینگ! ب‌ا‌کدوم
ی بلن د‌گفت« :آره ی منصورخان؟ و بعد با صدا ی آقا ت آبا و اجداد پول‌خانم‌جون ،با ثرو س میگن!» را
ی خدا به داد ک بسته نون؟! وا از خری دکه برگشتند خان م یکریز ن ق زد« :صد توم ن پو ل ی یکه ندار ن برسه ،خدارو شکرکه منصور س‌ر‌کار‌ه و پو ل می‌سازه». اونای ی‌کشید و‌گفت« :آره ،خدارو صد هزار مرتب‌ه شکر!» مینا آه
ده دقیقه طو ل‌کش���ید تا خان م از اتومبی ل پیاد‌ه شد و به در خانه رسید .مینا بسته‌ها را پشت
ت و الفرار: ی‌گا ز‌گذاش ش را رو ف اتومبیل ،سوار شد ،پای در آپارتما ن‌گذاش���ت ،دوید طر ی ای ن پریز ن در بیام! یه روز موند‌ه به آخر عمر م حرفمو ی از جلو «باالخره یه‌روز باید حساب
ج سا ل دیگه‌ا م سکوت ت و پن ی جونم! بیس ب زد« :و ل معطل ش میزنم!» بعد به‌خود نهی به ض عروس‌هایی ی و خودتو می‌خوری!مینا خان م عزیز ،تو متعل ق به نس��� ل رو به انقرا میکن
ی بکشن! چرا؟ چون ت و خوار یکه باید یه عمر زیر دست‌پدرشوهر و مادرشوهر خف هست
ی شازده پسرشو نگرفنت، نت و اونو برا ش‌گذاش نت و منت‌سر س انداخ یپ یه پس���ر‌کاکل‌زر
345
پ و راست یچ ی از ای ن دستورا ت میتون ی‌کامبیز زن‌گرف ی وقت ت نره! اما اگه فکر میکن یاد ی اشتباه می‌کنی ،خواب ش دربیار ی و تالفی‌س���ر ش ُلغُ ز بخون ب برا ی و مرت س بد به عرو ی خریه!» دید
ی هایده در داخ ل اتومبی ل طننی ت فش���ار داد .صدا ط صو ب به داخ ل ضب ن���وار را با غض ت دارم ،دوس ی‌گری‌ه‌کرد ن دوس افکند«:شانه‌های ت دارم»... ت را برا
ی هایده ی و‌گری‌ه‌کن ش بذار ی جانان‌ه‌گفت« :کو او ن شون‌ه‌ک‌ه بشه سرتو رو مینا با زهرخند خان‌گُ ل ؟کو او ن شونه؟!»... ت و پا شده بود. ی تنها و بی‌دس ت مادر خیل س از فو ایستگا‌ه دو م خانۀ پدر بود .بیچاره پدر ،پ
ش تما م شده س ه م نمی‌توانند بکشند .پدر پری و نیمه‌بیمار ،داروهای مردها ،بدو ن زنها ،نف
ت دالر شد و مینا ی داروها تقریب ًا صد و بیس ش دارو بخرد .بها بود و ازمینا خواست‌ه بود برای
ت سرکوفت ت مدیکا ل () Medi-calگرفت‌ه و مجبور نیس ی پد رکار خدا را شک‌ر‌کردک‌ه برا
ی از ای ن پو ل ما ل خودش ش می‌کند .هر چند بخش ج پدر پری منصور را بشنو دکه چراپو ل خر ی پدر ت در خانه ،سه بار طرز استفاد‌ه از داروها را برا ش دست‌ارباب! پش یل اجازه‌ا بود ،و
ش نکند و‌گاهی ی را فرامو ش باشد و پیاده‌رو ح داد و توصی‌ه‌کرد مراقب‌رژی م غذایی‌ا توضی
نت‌کرد .پدر ت پدر داد و قصد رف ش آورد‌ه بود به دس ی ر‌ا‌که‌برای به آنها سر بزند .قابلم‌ۀ غذای ی تو؟ یه‌چایی ،آبی ،نونی؟»... ب پرسید« :یه دق‌ه نمیا با تعج
مینا با مهربان ی‌گفت« :نه بابا متشکرم .هزارت‌ا‌کار دارم .انشاءالله یه روز دیگه». تک م نشه! ت از سر باشد دخرت ،برو به سالمت ،انشاءالله سای‌ۀ بخ ی نداره بابا؟ هان؟ ی سای‌ۀ م ن از سر بخت مک م بشه ایراد -یعن
ی ندارم. ت سال م باش���ی .م نکه از ت و‌گله‌ا نه دخرت جون .خد‌ا‌کن‌ه تو ه م زیر س���ای‌ۀ بخت ی م ن می‌رسید؟ ی ب‌ه‌کارا نی خیالشو ن نیس .اگه تو یه دخرت م نداشت م،ک پسر‌ا‌ک‌ه ع
نی بچه‌تو ن متولد شد یکه اول یل خدا میدون‌ه او ن روز ی تکا ن داد و در د ل‌گفت« :و مینا سر
ت مث ل اینکه وبا اومد‌ه باشه. ی‌کردی ن همتون! درس و فهمیدی ن مادر دخرت زایید‌ه چه ترش���
ف شد ن میدید م چطو ر‌گردنتونو ی -بعد از م ن -ردی ت سر او ن یک ی پش ی هم‌پسرا ،یک وقت نی و ش���ازده پسر ،شازده پس���ر میکردین .خدارو شکرکه تولد سه تا پسر پشت باال میگرفت
ی پیش���ونیتو ن انداخته ت‌گره‌ای‌ر و‌که‌در اثر ورود بیموق ع نوزاد او ل دخرت رو س���ر هم ،عاقب
346
یو ب این م باش���ه واس���ۀ روز پری ش خودتو ن فک‌ر‌کردی ن -خو ت پی ک‌کرد .اونوق ب���ود پا ی نکردم!» ی زد و‌گفت«:وظیفم‌ه بابا،کار یل به پدر لبخند عصاکشیمون!» و
ت و بی‌زبونی ،راهو چا‌ه بلد ی سخته! غرب یکش���ید و‌گفت« :چرا دخرتجون ،خیل پدر آه ی سخته!» ی ما خیل ی سخته ،برا ب خیل ت غری نبود ن و پری بود ن تو ای ن مملک
ی و شیطنتش، ی پیا م‌گفت ،از بازیگوش ط مدرسه ،خان م معل م از سر به هوای ی حیا بعدازظهر تو
ت جواب ف ا و‌کند .مینا با خجال ت خود را صر ی بیش�ت�ر وق ت ماد ر‌کم از ای نکه بهرت اس���
ی میکنم ».حاال چگونه ،خدا می‌داند .می‌ترسید به معل م بگوید داد« :سعی‌می‌کنم ،سع
تکه بازیک ن تی م بیس‌با ل شود ،چو ن به قو ل خودش« :همۀ ی پیام‌اینس��� بزرگ‌تری ن آرزو
س دارین س و فوق‌لیسان یل تو و باب‌ا‌ک‌ه لیسان ی بیس‌با ل میلیونرن ،درسم‌نخوندن! و بازیکنا
ت بگوید: ی اس نه پو ل داری ن نه درستو ن به دردتون‌میخوره!» می‌ترسید معل م ه مکه امریکای ش برود!» این ش به او فشار نیاورید ،بگذارید دنبا ل رشت‌ۀ مورد عالق‌ۀ خود ف میل «برخال
ش راکشید و ت‌کرد و راه س سکو ی بو دکه مینا نمی‌خواست‌بشنود ،پ ت هما ن چیز درس��� رفت.
ی‌کند. ش تخته‌نرد باز ب دریا با دوستان ک غروب ،منصور به خانه برگشت .رفته بود ل نزدی
نی خشک‌ک ن مانده بود ی ماش ف بود .آخری ن دست‌ۀ لباس‌ها تو ش روز آ امروز به قو ل خود ی یقۀ ق رختشویخان‌ۀ ساختما ن بیاورد .منجق‌دوز ت نکرده بود برود آنها را از اتا و مینا وق نی دو م نیمه‌کار‌ه مانده بود. یل لب‌ۀ آست ش تما م شده بود و ی و یک‌لب‌ۀ آستین خان م نوای
ی داریم؟» ک میشم ،شا م چ ی هال منصور از در نیامده تو داد زد« :مینا! دار م ا ز‌گشنگ
ی بچهها بیان؟ -صرب نمی‌کن
ی‌کن م تا بچهها پیداشو ن بشه! ی بده ته‌گری نه ،یه چیز ط شا م را چید .سر میز شام ،تنها خودشا ن دو نفر روبروی ت و بسا س ر‌ا‌کنا ر‌گذاش��� مینا لبا ه م نشس���ته بودند .مدت‌ها بو دکه دیگر برنامۀ غذا خوردنشا ن با بچهها جور نمی‌شد .هر
ش میخواس���ت. ت دل ش و هر وق ی خود ت غذا می‌خورد ،برا ک وق ی خانه‌ی ی تو کس��� ف‌کرد یکه مقاب ل خانه‌شا ن توق ی از پنجره‌بریو ن را نگا‌ه‌کرد ببیند اتومبیل منصور ب‌ا‌کنجکاو
347
ش به نیلوفر و هرمز و جاناتا ن افتا د‌گفت« :باز ای ن وروجکو ورداشنت ما ل‌کیست .تا چشم
آورد ن اینجا؟ مگه نگفت م م ن حوصل‌ۀ بچه‌ندار م مینا جون؟»
ب میخوا ن بر ن بریون ،بچه‌شونو چیکار ی‌گفت« :بابا حیوونیا یه ش مینا با لح ن شماتت‌آمیز
کنن؟»
ش‌کنن!! نن خونه بزرگ یکه م‌ا‌کردیم .بشی -همو ن‌کار
ی روتو برم .جنابعایل؟ !کور ش���ی م اگه ما ی راس���ت یکه م‌ا‌کردیم؟ ما؟ راس���ت -همو ن‌کار
ت آقا! بچه‌داری‌شمارو دیدی م حضر
ط نیس���ت .م نکه رفت م بخوابم ،ش���ما بفرماینی ض‌گف���ت« :به م ن مربو منص���ور با اعرتا تکار ی خود ی برا ت سر مریه ،مجبور ی حوصله‌ا ب حقت‌ه دیگه! از بیکار بچه‌داری‌کننی .خو برتاشی!»
ی فهمیدی م چیه ،نه تولد ،نه ت‌گفت« :ماکه نه انیورسر ف در می‌رف یلکه به طر مینا در حا رستوران ،ن‌ه‌گردش .اق ً ی بفهمه! واال این م میشه ایگوانا!» ال بذار ای ن دخرت‌ه یه چیز ب پرسید« :چی‌چی‌وانا؟!» ت و با تعج منصور برگش
یکشنبه 8مار س 1987
ت اعالم فهرس
آ
اگربن،ویلیا م۲۸۶...............................................................
آغداشلو ،شهره VI ...........................................................
نVI...................................................... الهی،صدرالدی
آندروپوف ،یوری 77 ،152............................................
ت13۱............................................................... امنی‌حضر
آیل‌لویوا ،اسوتالنا 197....................................................
امریشاهی ،مهشیدVI........................................................
خ225،224.......................................................... آیرون‌شی
امنی‌الجوردی،گلنازV I . ............................................
ا
ی۹۹.......................................................... ی ،غالمعل اویس
ابن‌عبدالعزیز عبدالله 25۷.............................................
ک اعظ م130................................................................ اتاب
ج 6۰ ،217 ،218......................................... اورول ،جور
ب
ی143.......................................................... احمدی ،تاج
باباکوهی ۱...........................................................................
ف 197.......................................................... استالنی ،ژوز
برادیل ،تام 263 ،264 .....................................................
ی 80 ،180........................................... اخوان‌ثالث ،مهد
تان181.............................................................. باتر،رابر
اسرتیکلند ،چارلز 95.......................................................
ت100................................................................ باردو ،بریژی
اش���توک‌هاوز ن3۲۹.....................................................
بصریالسلطنه13۱................................................................
ف 203.......................................................... استوری ،رال
اکرب ،حس ن 3۱۸.................................................................
برشت ،برتولت184...........................................................
نی16۰،27۴،32۵..................................... بنان ،غالمحس
349 بنانی ،امنی VI...................................................................
جکسون ،مایک ل 92 ،129..............................................
نی174......................................................... بهبهانی ،سیم
جمال‌زاده ،محمدعلی XI . ............................................
بهادری ،امری139................................................................
بیهقی،ابوالفض ل۳۰۰........................................................ پ
یل‌سوسن‌آبادی259.................................................. جال
جوردن ،هامیلتو ن44......................................................... جیوردانو ،جوزپ‌ه256.......................................................
پدرثانی ،فهیم‌ه209............................................................ چ پرتوی ،هما1،17۳-174...................................................
پریسا139.............................................................................. س129،143................................................. پریسلی ،الوی
نی151.................................................... چرنینکو ،کنستانت
نت203................................................................. چمربز ،اس
پالئز،گراردو41.................................................................. ح
پمپیدو ،ژرژ152...................................................................
جVI................................................................. حائری ،ایر
لVI........................................................ پوروایل ،اسماعی
حافظ،شمس‌الدین 2، ۱۲۰ ،12۳ ،۳۲۴.......................
پوپ ،آرتور179...................................................................
س۳۰۰.................................................................... پولوبیو
پهلوی ،رضا44 ،247........................................................
پهلوی ،رضاشاه222......................................................... پهلوی ،محمدرضاشا‌ه45................................................ ت تافلر ،آلوی ن210.....................................................................
حائری ،فرشتهVI............................................................... حجازی ،محمدXI............................................................
ی259............................................................... حیدری،عل
خ خاقانی ،شهناز209............................................................
ک209.................................................. خدابخشیان ،مانو نVI................................................................... خلیلی ،بیژ
خیام،حکیم‌عمر32۴.......................................................
ث ثابت‌ایمانی ،نورالدی ن VI،209.......................................د ج پ۱۰۳ ،10۴ ،158 ،211 ...................... جان‌پل‌دوم ،پا
دایل ،سالوادور173...........................................................
دوامی ،مجیدVI................................................................ دولت‌آبادی،محمودVII.................................................
350 دولرئان ،جا ن144..............................................................
ن220......................................................................... سوس
دوگل ،شار ل۲۲۰................................................................
سیف‌السلطا ن۱۳۰...........................................................
یل11۸....................................................... سیمپسون،مازو
دوما ،الکساندرXI............................................................
ذ
سیفرت ،یاروسالو172.....................................................
ذبیحی ،سیدجواد5۶........................................................ ش ر ردگریو ،ونسا190................................................................
بVI......................................................... رستمیان،سهرا
ی41 ،46 ،۴۷، 4۸..................................... رضائی ،عل
ی57................................................................ روحانی ،تق
روحانی ،گلوریا47............................................................
شباویز ،فلوراVI................................................................
شجریان،محمدرضا۲۲۱...................................................
فVI ،209................................................... شهاب ،یوس
نV،3۱۸......................................................... شهباز،حس
ص ی5۵.................................................................. صابری ،پر
روزولت،تئودور98............................................................
صالح ،نادر41 ،6۵ ،26۲..................................................
ی227.............................................................. ریگان ،نانس
صفایی،ابراهی م209...........................................................
ریگان ،رونالد۱۰۶ ،۱۲۴، ۱۶۵ ،۲۳۶ ،۲۲۷ .................
ز زاهدی،اردشری۳۲۶ ،21۳ ،44......................................
نVI.................................................................. زمانی ،زما
س
صبا،فرج‌اللهV....................................................................
صیاد ،پرویز259.................................................................. ط طاهری،امریV.................................................................. طاهری،باربدVI................................................................
سادات ،انور۳۰۷............................................................... ع سالیوان ،ویلیا م6۴،6۵......................................................
ب204،171................................................ سپهری ،سهرا
عنایت،محمودV...............................................................
ف سقراط54 ،55.................................................................... یVI.............................................................. سمسار ،مهد
فاالچی،اوریانا28۸......................................................
351 فخرالملک129 ،130..........................................................
گ
فراست ،دیوید44..............................................................
گاندی،ایندیرا182..........................................................
فرارو ،جرالدی ن133 ،142................................................
جVI ،107، 208 ............................................ گرگنی ،ایر
لXI،98....................................................... فرانس،آناتو
جV.............................................................. فرازمند،تور
نیVI ،209..................................................... گرگنی ،افش
گلپایگانی،اکرب57..........................................................
فرجام،فرید ه194...............................................................
گلستان،ابراهی م259......................................................
ی۲۹۷ ،۲۹۸ ،۲۹۹.......................................... فریدان،بت
ش209،160............................................................. گوگو
غ240............................................................. فرخزاد،فرو
فرید،محس ن۳۱۵................................................................
گلوک،ج���ی179...........................................................
ل ی247........................................................... فریدمن،سند
نی168........................................................... فوربرشر،کال
لدرر،ویلیا م۷۳....................................................................
فولر،باک‌مینسرت171.........................................................
لوئیس ،گابری��� ل4۳ ،۴۴ ،45.....................................
ق
لوشکو،پوپی‌ه183...............................................................
لورکا ،فدریکوگارسیا28۷..............................................
قاجار ،مظفرالدینشا‌ه،131،130.....................................
لینکلن،ابراها م203.........................................................
قره‌باغی،ارتشبدعباس۹۹...............................................
م
قذافی،معمر243،244.....................................................
ق45........................................................ قطبزاده ،صاد لVI............................................................... قوتانیان ،امی
ک
نX.............................................................................. ماتیس
ماندل،والرت16۵..................................................................
مان���ی57....................................................................
سXI........................................................ مرتلینگ ،موری
کاپل ،تد108........................................................................
محجوب،محمدجعفر9 3 . ...........................................
کپلینگ،رودیارد۲۷۹.......................................................
ی138................................................................. محمد بوق
کاستیلو،تام‌اوتورن‌ه86...................................................... کریمی‌حکاک،احمدV..................................................
کسری،لیال97....................................................................
محرری ،عزت‌الله 48 ،49..............................................
یXI....................................................... مستعان،حسینقل
مصطفوی،رحمت‌الله100................................................
مصلحی،شهناز204........................................................
352 معریی،ره ی69................................................................
وولف،توما س256............................................................
مفید ،بیژ ن 104، 191-196، ۳۱۸.....................................
ویلیامز،ونسا13۵................................................................
مریافشار،ژیالVI................................................................
ه
مولوی،موالناجالل‌الدی ن224،326............................
میالنی،فرزانهV.................................................................
ن
نVI ،12۷................................................... هاتفی ،رحما
هایده78 ،160 ،۳۴۵.........................................................
قXI............................................................. هدایت ،صاد
نادرپ���ور ،ن���ادرV ،82 ،83.....................................
هراتی ،حس ن46 ،47.......................................................
ناصرالممال���ک130.................................................
هرمن،کلیو203....................................................................
ناظری ،شهرا م۲۲۱..............................................................
هوگو،ویکتورXI................................................................
ناروید ،ات ل2 6 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ندایی،جمیل‌ه194............................................................... ناظریان،پرویز209...............................................................
نیم‌کوف،مئری28۶............................................................. و ج56................................................ واش���ینگنت ،ج���ور
والرتز ،فرد203.....................................................................
س41،44.............................................. هررا،عمرتوریهو ک75............................... هگل ،جورج‌ویلهلم‌فردری
س65.......................................................... هویدا،امریعبا
ف188،28۶.................................................... هیتلر،آدول
هیلل ،اوم ر 9......................................................................
ک203............................................................ هیلینجر،چا
ی
وایت ،آندرو173................................................................
نV............................................................ یارشاطر ،احسا
وکیلی ،منری 244 ،245.....................................................
یوشیج،نیماII......................................................................
وست،ناتانی ل۳۰۳..............................................................
ف۶۵........................................................... مازندی ،یوس
یزدانی ،هژبر41-47،49...................................................
host country and attacked its leaders whom I held responsible for my own misery and that of other Iranians. I started to search for a new identity, and even began to compose poetry with a boldness which surprises me today -all this in order to temper my heightened feelings. In the stage of bargaining, I started to address my past mistakes. I thought that if I were to read, to learn, to grow and to increase my awareness, I could make the past come alive. I speculated that if I do things this way, I should expect that result. So I made theories and compared them to others. Then I got frustrated with these unfulfilling efforts and fell into a deep depression. In this period, I became convinced of the futility of all things. Exhausted, withdrawn and in despair I chose to keep silent. Finally, having survived this stage, I found an opportunity to come out of my own shell to look at myself, at others, and at the past. In the course of this transformation, I discovered a new image of myself with which I am more at peace today. In this stage of acceptance, I learned to speak about myself openly, to describe my joys, sorrows and anxieties, and to become more intimate with my friends and my audiences. I removed my mask and replaced imaginary names with authentic ones. During these years of unwanted and imposed exile, my experiences are the same as yours. My words are neither scholarly, literary, mystical nor intellectual. At times they are not even untold or new. It is a look at myself and at us, a journey which may be worthwhile as are minder and a review for those who have tread its path. But it may also be an occasion for reading and reflection for those who have not experienced this journey. It is the passage from our hearth to an inferno that taught us endurance. We have been fellow travelers on this same road. My silence has been your silence; my cry has been your cry; my experience your experience; my tears your tears; my smiles your smiles; but I have tried to authenticate and record our impressions. Homa Sarshar Los Angeles, December 1992 Translated by: Golnaz Amin Lajevardi
I had seen, heard, or read throughout these years was my most important occupation. Unlike poets, we journalists do not have an propensity for poetic license, nor are as creative as novelists, nor as imaginative as artists. Thus, we experience the everyday events of life with simplicity and naturalness, and record our sentiments and feelings as such on paper. Like other ordinary human beings, we have an immediate, spontaneous, and mirror-like reaction and our works do not need extensive analysis; they are exactly what they seem. I am very fond of some of these writings, as they are interwoven with every fiber of my existence. They are the unforgettable memories of my life. Towards some of the others which have been written over the past ten years -in the words of Nima Youshidj, "In this dark guest house..." - I don't feel very close, and perhaps today I would not approve of the perspective expressed in them. But in publishing these notes, I have finally overcome the temptation of selection, and put all my cards before you without any intervention, in order to share with you also, my own doubts and transformations. I have excluded only a few writings because of redundancy. I have also omitted the Sunday memos which consist of readings from great thinkers, mystics, and poets of Iran, as they do not represent my own work. When I was reviewing the past and editing this book over the last few months, I noticed suddenly a truth and a reality which confronted me in its absolute nakedness. I realized that these writings reveal my natural passage through the five recognized stages associated with loss: denial, anger, bargaining, depression, and acceptance. Psychologists say when people lose a loved one, they must go through these five stages in order to reconcile themselves with life once more. Over one decade, I have passed through these five stages mourning for my homeland, like someone who has lost a loved one, and it seems that in the end, I have accepted that nature and destiny are stronger than me and my will. At that time when I was denying the catastrophe of the revolution, my pen was paralyzed and my tongue silent. During the state of anger, I started to protest with excitement and emotion: I insulted others, and they in turn treated me unkindly. Even though I had chosen to come here I berated my
PREFACE
"In the Back Alleys of Exile" is the name given to a collection of writings that were first published ten years ago as editorials in SHOFAR monthly magazine, for which I was the first editor. These writings later became part of a radio program broadcast from Radio Omid and were later transmitted from Radio Omid-E-Iran. These writings are daily memos and thoughts in view of all that took place around me, and are the reactions of an unwanted immigrant facing everyday life in a new land called America. As events of necessity happen, and distanced from my motherland, the main body of these notes relate to incidents taking place in America. Nevertheless, this collection represents the perspectives of an Iranian woman, a journalist caught between the two cultures of East and West. Lost and disoriented and caught in the grips of anxiety and nostalgia, she is obliged to rediscover herself through trial and error. These writings took place in three periods. The first group is comprised of, the editorials for SHOFAR from July 1982 to July1983. In the second period are writings from the program "In the Back Alleys of Exile" that were broadcast from Radio Omid between January 1984 and June 1985. The first two periods make up volume one. The third period, an addition to the program of "In the Back Alleys of Exile" -broadcast from Radio OmidE-Iran from February1988 to July 1989- includes a few other articles that were written through the end of 1989. This collection constitutes the second volume and represents the culmination of a decade of living in the city of Angels. It evinces a period of great upheaval in an immigrant's life. As any other professional journalist, honesty in reporting and relaying what
HOMA SARSHAR is an Iranian Free-Lance Journalist with a Master of Arts in communications management from University of Southern California. HOMA SARSHAR emigrated in 1979 to the United States, where she continued her career in Journalism. She lives in Los Angeles.
IN THE BACK ALLEYS OF EXILE
Homa Sarshar
VOLUME I