İSTASYONDAN FENERE MERSİN
Kentin Girişi: İstasyon ve Çevresi
M
ersin'in Doğu Akdeniz'de bir liman olarak ortaya çıkışı ve gelişiminde, on dokuzuncu yüzyılın tarihi ve ekonomik bağlamı ile kentin içinde yer aldığı coğrafyanın dönemsel koşulları etkili olmuştur. Kentin özellikle on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren kazandığı ticaret ve liman kenti kimliği, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinden çok, imparatorluk sınırları dışındaki gelişmelerden aldığı ivmeyle gelişmiş görünmektedir. Kentin gösterdiği bu gelişimde artan ulaşım olanakları ve farklılaşan ulaşım ağının etkisi büyüktür.
B
u gelişmelerden biri, dünya deniz ticaretinde devrim sayılabilecek değişikliklere yol açan 1869 yılında, Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı'nın yapımıdır. Süveyş Kanalı'nın yapımı ile Afrika çevresinden dolaşmaya gerek kalmadan Asya ile Avrupa arasında deniz taşımacılığı yapılabilmesi olanaklı hale gelmiştir [1].
S
üveyş Kanalı'nın açılışı İngiltere için Osmanlı topraklarının bütünlüğünün eski önemini yitirmesine neden olurken, hemen hemen aynı dönemde Adana-Mersin demiryolunun yapımı Çukurova'ya İngiliz sermayesinden sonra Alman sermayesinin girmesinde etkili olmuştur [2]. Öte yandan, Süveyş Kanalı'nın yapımı için ihtiyaç duyulan kerestenin karşılanmasında, kerestenin limana taşınmasında Sunturas Nehri'nin sağladığı avantajdan yararlanan Lübnanlı tüccarların Toroslar'daki ormanlara yönelmesi, bölgenin ticaretini canlandırmış ve deniz ulaşımında Mersin Limanı'nın önemini de artırmıştır [3]. Kanalın inşaatı için kesilen kereste Mersin Limanı'ndan Mısır ve Şam'a ihraç edilmiş [4], kereste ticareti için Lübnan'dan gelerek bölgeye yerleşen tüccarlar zaman içinde bölgenin Ortadoğu ile ticaretini geliştirmişler ve Mersin'de yeni iş olanakları yaratmışlardır [5]. Dolayısıyla kanalın yapımının Mersin'e dek uzanan bir diğer etkisi de kentin ticaretinin canlanması ve bunun sonucunda oluşan iş olanaklarının yarattığı nüfustur [6].
S
üveyş Kanalı'nın yapımı aşamasından itibaren yaşanan tüm bu gelişmeler bölgesel ölçekte Mersin'in içinde yer aldığı coğrafyayı ticari ilişkiler ağı içinde farklı bir düzleme taşımıştır. Bu gelişme, Mersin'de başta kereste ticareti olmak üzere kentteki ticari yapının güçlenmesi ve bir sermaye birikiminin gerçekleşmesini sağlamıştır. Böylece, limanın gelişmesi ve göçle birlikte sosyo-mekansal yapı yeni öğeler kazanmıştır [7].
B
u dönemde Mersin'in de içinde yer aldığı Doğu Akdeniz coğrafyasındaki bu değişim ve gelişen ticari ilişkiler ağı yalnızca denizyolu trafiğini değiştirmemiş, özellikle Mersin gibi liman kentlerinde yeni ulaşım olanaklarını da beraberinde getirmiştir. On dokuzuncu yüzyıl ortalarından itibaren bu döneme kadar Anadolu'da dağıtım ve ticaret işlevini yerine getiren tek ulaşım ağı olan uzun mesafe kervan yolları yerini yeni bir ulaşım biçimine bırakmaya başlamıştır. Öncelikli olarak liman kentleri ve onları üretim bölgelerine bağlayan bu yeni ulaşım biçimi demiryoludur [8]. Çünkü bu dönemde demiryolları sanayi devrimini gerçekleştirmiş merkez ülkeler için hem hammadde kaynağı hem de pazar olarak işlev görebilecek, Osmanlı İmparatorluğu gibi çevre ülkelerdeki yerleşimlere etkin ve ucuz erişim sağlayan bir
56
MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE
T
he historical and the economical context of the nineteenth century and the periodic conditions of the geography the city is located in has been effective in coming out and evolution of Mersin as a port in the East Mediterranean. The commerce and port city identity the city has developed especially after the second half of the nineteenth century is observed to be progressed with the acceleration it has gained from the external developments from the outbound of the empire, rather than the inbounds of the empire. The most crucial transformation to change the fate of Mersin in its evolution in nineteenth century is the advancing transportation possibilities and differing transportation network.
Entry to the City: Railway Station and the Environs
O
ne of the aforementioned progresses at transportation network is The Suez Canal linking the Mediterrenean and the Red Sea leading revolutionary changes at world maritime trade. The construction of this artificial canal made maritime transportation possible between Asia and Europe without the necessity to go around Africa [1].
O
n one hand, as the opening of Suez Canal causes the loss of earlier importance of Ottoman territorial integrity for England, on the other hand it has caused the loss of England's interest in Çukurova, and the inflow of German capital to Çukurova after English capital [2]. Besides, the Lebanese merchants turned their faces towards the forests of Taurus in order to provide the timber needed for the construction of the canal, taking the advantage of Sunturas River in conveying the timber to the port. This has fostered the regional trade besides emphasizing the importance of Mersin port in terms of marine transportation [3]. The timber chopped for the construction of the canal has been exported to Egypt and Damascus [4], and the merchants coming from Lebanon for timber trade has improved the commerce of the region with Middle East and created new employment opportunities in Mersin [5]. Therefore, another effect of the canal over Mersin is the activity in city commerce and the population created by the resulting new employment opportunities [6].
A
ll these developments experienced since the construction phase of the Suez Canal, besides carrying the geography Mersin is situated in to a different platform in terms of commercial relationships in regional scale. It has strengthened the commercial structure, especially the timber trade and provided the accumulation of a capital stock. Thus, the social-spatial structure gain new features as a result of the development of the port and the migration [7].
T
hese transformations in the East Mediterranean geography where Mersin is situated in and the improving commercial relationships at that period, not only has changed the maritime lines traffic but also brought along new transportation means especially to the port cities like Mersin. Long distance caravan routes, the only transportation network fulfilling the distribution and commerce functions in Anatolia till then, has began to be replaced by a new transportation infrastructure. This new transportation network connecting the port cities to the production regions
57