1. sasaxleebis qalaqis qvemoT, Camavali mzis sxivebSi molaplape tba...
sasaxleebis qalaqis qvemoT, Camavali mzis sxivebSi molaplape tba gamlRvali oqrosaviT livlivebda. mgzavrs, romelic axla tbis napirs miuyveboda, didi Zalisxmeva ar dasWirvebia warmoedgina, rom Sexvdeboda auracxeli simdid ris mqone monarqs, romelmac uzarmazari Rrmuli Txevadi oqroTi amoavsebina, raTa ganecvifrebina da SiSis JrJola moegvara maTTvis, vinc mis samflobelos estumreboda. oqros tba veeberTela iyo da vinaidan is albaT monarqis saunjis mxolod mcireoden nawils Tu Seadgenda, mTlianad am sagan Zuris okeane xom warmoudgenlad didi iqneboda. rogorc Canda, oqros tbas guSagebi ar icavdnen. nuTu aqauri mbrZa nebeli iseTi xelgaSlili iyo, rom yvela qveSevrdomsa da Cveni mgzavris msgavs, ucxo qveynebidan CamosulTac ki nebas aZlevda peSvebiT amoexapaT Txevadi oqro? Tu asea, maSin mar Tla araCveulebrivi adamiani yofila, mefe prister jonis1 msgavsi, romlis bednieri drois Sesaxeb naxevradmiviwye buli legendebi da baladebi savsea saswaulebis aRweriT. SesaZloa (gulSi ocnebobda mgzavri), qalaqis am kedlebs 1
prister joni – legendis Tanaxmad mTeli aziis qristiani mmarTveli XVII sa ukuneSi. marko polos CanawerebSi moixsenieba, rogorc TaTrebis mefe XIV sauku neSi.
13
SigniT maradiuli axalgazrdobis wyaroc Cqefdes sadme da, vin icis, iqneb miwieri samoTxis legendaruli karic axlos iyos? magram mze ukve horizonts miRma CaeSva, oqroc CaiZira da tbis siRrmeSi Caikarga. sirinozebi da wylis gvelebi uda rajeben mas momaval gaTenebamde, manamde ki wyali erTaderTi saganZuria, romelic tbas SeuZlia mas SesTavazos, saCuqa ri, romelsac mowyurebuli mgzavri madlierebis grZnobiT miiRebs. ucxoeli kameCebSebmuli orTvliani urmiT modioda, magram imis magivrad, rom magar baliSze mjdariyo, fexze idga – cali xeli urmis cxauri mesris xis moajirze Camoey rdno udardelad, saomar mfrinav etlSi mdgari RmerTiviT. uxeiro gza iyo, oRroCoRro. uremi kameCebis siarulis taq tze jayjayebda da miirweoda. fexze mdgomi kaci advilad SeiZleboda, gadmovardniliyo da kiseri moetexa, magram mgzavri mainc jiutad idga – uzrunveli, kmayofili saxe hqonda. urmis wamyvans ukve moswyenoda misTvis sifrTxi lisken mowodeba. ucxoeli Tavidanve uimedo sulelad CaT vala – Tu Tavis mokvla surda, dae, moekla. mis sikvdilze am qveyanaSi aravin ijavrebda. Tumca ucnobisadmi zizRi male uneburma aRtacebam Secvala. kaci, SesaZloa, marTla sulelurad gamoiyureboda, SeiZleba vinmes isic ki efiqra, saxe metismetad sandomiani aqvs namdvili mamakacisTviso, Tan tansacmelic suleluri ecva – sxvadasxva feris rom bebiani tyavis WrelaWrula labada – aseT sicxeSi! magram wonasworobis dacvis miseuli unari marTlac gagaocebdaT. kameCi ris vaivaglaxiT ganagrZobda svlas. urmis Tvlebi xan qvas wamoedeboda da xanac ormoSi vardeboda, Tumca kaci, viTomc araferio, arc ki barbacebda, rogorRac axerxebda eleganturad mdgariyo. `eleganturi sulelia, – fiqrobda meurme, – an iqneb sulac araa suleli, SeiZleba, iseTi kacia, romelic angariSis gawevas imsaxurebs. Tu aqvs kidec nakli, es Tavis warmoCenis survilia, – msjelobda TavisTvis urmis patroni, – survili, Candes ara iseTi, rogoric aris, aramed 14
iseTi, rogorsac unda, rom sxvebi xedavdnen~. Tumca, am mxa reSi aseTi midrekileba cotaTi mainc yvelas hqonda da misi mgzavri SeiZleba, ucxoeli sulac ar yofiliyo. roca kacma uTxra, wyurviliT vkvdebio, meurme, Tavisda gasaocrad, tbis napirisken gaemarTa, gamoRrutnuli, gamomSrali da gapri alebuli gogris Tasi aavso, ucxos miutana da ise gauwoda, TiTqos mis win didgvarovani batoni mdgariyos. – damdgarxar aq TavadiviT, me ki aqeT-iqiT damarbenineb, – waibuzRuna moRuSulma meurmem, – TviTonac ver gamigia, ratom gemsaxurebi. ra ufleba gaqvs, rom mibrZaneb? vin xar bolos da bolos? didgvarovani rom ar xar, cxadia, Torem am etlSi ar ijdebodi. didkacuri ieri ki gaqvs. viRac yal Tabandi iqnebi. ucnobi xarbad svamda. wyali tuCebze CamoeRvara da gapar sul nikapze wveTebi wveriviT Canda. bolos carieli Tasi meurmes gauwoda, SvebiT amoisunTqa da wveTebi moiwminda. – vin var? – ise Tqva, TiTqos sakuTar Tavs mimarTavda, Tum ca adgilobriv kiloze laparakobda, – me var kaci, romelsac saidumlo aqvs, magram es saidumlo mxolod imperatoris Tvisaa gankuTvnili. meurme kidev erTxel darwmunda, rom ar cdeboda. es biWi marTla suleli Canda da pativiscemiT mopyrobas ar imsa xurebda. – hoda, kargad Seinaxe eg Seni saidumlo, – Tqva man, – saidumloebi mxolod patara bavSvebsa da jaSuSebs aqvT. ucnobi urmidan qarvaslasTan axlos Camovida, sadac yvela Sors mimavali gza iwyeboda da mTavrdeboda. saocrad maRali iyo da xelSi fardagis xurjini eWira. – da kidev jadoqrebs, Seyvarebulebsa da... mefeebs – uTxra meurmes damSvidobebisas. qarvaslaSi didi aliaqoTi da facifuci iyo... sanam cxenebs, aqlemebs, kameCebs, virebs, Txebs aWmevdnen da asmevdnen, sxva cxovelebi Tavawyvetilebi darbodnen da daxtodnen: gulis gamgmiravad wiodnen maimunebi, yefdnen SiSis momgvreli 15
qofakebi. drodadro caze mwvane feierverkiviT gaielvebdnen mkivana TuTiyuSebi. mWedlebsa da xuroebs muSaoba gaeCaRe binaT da uzarmazari moednis oTxsave mxares ganlagebul gadaxurul savaWro rigebSi ki adamianebi, romlebic Soreuli gzisTvis emzadebodnen, yvelafer aucilebels imaragebdnen – yidulobdnen sakvebs, sanTlebs, zeTs, sapons, magar Toks. wiTelxalaTiani, Calmiani kulebi ganuwyvetliv daqrodnen aqeT-iqiT Tavze dadgmuli didi zomisa da wonis boxCebiT. zogi urems tvirTavda da gamgzavrebas Cqarobda, axalCamosu lebs ki erTi suli hqondaT, rodis gadmotvirTavdnen urmebs da daisvenebdnen. Ramis gaTeva aq Zviri ar Rirda. xis morebze gadaWimuli Tokis sawolebi cxenis balniT gatenili mCxvle tavi leibebiT, samxedro yazarmis msgavsad CaemwkrivebinaT fundukis mTel perimetrze ganlagebuli erTsarTuliani Senobebis saxuravebze. aq SegeZlo Savi cisken Tvalebapy robili woliliyavi da Tavi RvTiur arsebad warmogedgina. moSorebiT, qarvaslis dasavleTiT, brZolis velidan cota xnis win dabrunebuli imperatoris polki iyo dabanakebuli da iqidan yru guguni aRwevda. jars neba ar hqonda sasaxlee bis qalaqSi Sesuliyo. is samefo borcvis Ziras unda SeCere buliyo. uqmad mdgari, brZolidan axlaxan dabrunebuli jari gansakuTrebulad frTxil mopyrobas moiTxovda. Cvens mgza vrs Zveli romi gaaxsenda. iq imperatori jariskacebs, garda Tavisi pretorianeli mcvelebisa, ar endoboda. icoda, rom ndoba sasicocxlod mniSvnelovani iqneboda misTvis. Tu mis mopovebas ver SeZlebda, male sikvdili eloda. qarvaslidan arcTu ise Sors spilos eSvebiT morTuli koSki iyo aRmarTuli, romelic sasaxlis mTavar WiSkarTan misasvlel gzas mianiSnebda. yvela spilo imperators ekuT vnoda da koSkidan gadmoSverili eSvebiT igi Zalauflebis demonstrirebas axdenda. frTxilado, – TiTqos ambobda koS ki, – Sen spiloebis mefis sabrZanebelSi Semodixaro; monar qisa, romlis samflobeloSi imdeni sqelkaniani giganturi cxovelia, rom mas SeuZlia Tavs neba misces aTasobiT maTgani 16
mxolod dekoraciebisaTvis daaxocvinoso. Zlevamosilebis am xilul simboloSi mgzavrma upiratesobisken swrafvis iseTive gamovlineba dainaxa, rogoric mis suls mogizgize aliviT Tu satanis naWdeviviT dagavda. man, visi brZanebiTac aigo koSki, sakuTari upiratesobis dasamtkiceblad aSkarad daSineba airCia – gza, romelsac mgzavri xSirad sisusted miiCnevda. `aris ki mxolod Zalauflebis demonstrireba saku Tari gansakuTrebulobis mtkicebuleba?~ – ekiTxeboda is sakuTar Tavs da pasuxs ver poulobda, Tumca undoda, imedi hqonoda, rom upiratesobis mopoveba sxva gziTac SeiZle boda: man icoda, rom lamazi iyo da silamazesac xom Tavisi Zala aqvs. eSvebian koSks miRma didi Wa Canda, romlis zemoT, bor cvis mTel ferdobze, wyalmomaragebis warmoudgenlad rTuli Senobeba-nagebobebis kompleqsi iyo Sefenili. is borcvze mdebare mravalTaRian sasaxles emsaxureboda. `uwylod arafers warmovadgenT, – fiqrobda mgzavri, – Tundac imperatori iyavi, wylis gareSe umal mtvrad iqcevi. wyalia namdvili mbrZanebeli, Cven ki misi monebi varT~. erTxel Sin, florenciaSi Sexvda adamians, romelsac SeeZ lo wyali gaeqro. mefokuse doqs pirTamde avsebda, magiur sityvebs waibutbutebda, mere doqs amoabrunebda da iqidan wylis magivrad abreSumis Sarfebis nakadi iRvreboda. dRis bolosTvis ukve moaxerxa mefokusisTvis daetyua saidumlo da Tavis Zvel saidumloebebTan erTad gadaemala. mas mravali saidumlo hqonda, magram maTgan mxolod erTi iyo imperato ris sakadrisi. mkveTr aRmarTs auyva da male mis win qalaqis xedi gadaiSa la. es udavod msoflios erT-erTi yvelaze didi qalaqi iyo – florenciaze, veneciasa da romze didic ki Canda. aseTi uzarmazari qalaqi arasodes enaxa. londonSic iyo namyofi, magram amxela londonic ar iqneboda. SebindebasTan erTad qalaqi TiTqos sul ufro da ufro izrdeboda. misi kedlebis midamoebi mWidro dasaxlebebiT iyo mofenili. minareTebidan 17
mueZinebis yvirili ismoda da Sors, did mamulebSi sinaTle Canda. bindbundSi xan aq, xan iq cecxli inTeboda, TiTqos gafrTxilebis niSnad. cis TaRis siSaveSi maT pasuxad vars kvlavebma ielves. `gegoneba ca da dedamiwa erTmaneTTan sabr Zolvelad emzadebiano~, – gaifiqra man. TiTqos sibneleSi ori laSqari gairinda, rom ganTiadisas erTmaneTs Sebmoda. da arc quCis labirinTebSi, arc dablobis mdidrul saxlebSi moiZeveboda erTi adamiani mainc, romelsac misi saxeli Tun dac erTxel gaegona, an daijerebda ambavs, romlis moyolasac apirebda. da mainc is amas gaakeTebda. man xom amisTvis gadmo laxa zRvebi da okeaneebi da arc axla apirebda ukan daxevas. farTo nabijebiT midioda win da cnobismoyvareTa mzeras ipyrobda Tavisi simaRliT, grZeli, da unda iTqvas, WuWyiani, yviTeli TmiT, oqros tbasaviT rom eRvreboda saxeze. gza sul ufro zemoT midioda. mgzavrma spilos Zvlis koSks Cau ara da pirispir mdgari spiloebis bareliefiani qvis WiSkari dainaxa. WiSkars swored ase erqva – hatiapali,2 Ria iyo da misi siRrmidan adamianebis xmebi ismoda, romlebic erTobodnen, Wamdnen, svamdnen, Rreobdnen. WiSkarTan guSagebi idgnen, magram rogorRac moSvebulad, sasxvaTaSorisod. namdvili barierebi win eloda. es sajaro Sexvedrebis, yidva-gayidvisa da garTobis adgili iyo. mgzavrs swrafad uvlidnen gverds moSiebuli Tu mowyurebuli adamianebi. sasaxlis Sida da gare WiSkrebs Soris, qvis filebiT mokirwyluli gzis orive mxares, duqnebi, gasarTobi saxlebi, fundukebi da produqte biT savse daxlebi Camwkrivebuliyo. aq yvela samyarosaviT Zveli saqmianobiT – yidva-gayidviT iyo dakavebuli. tansac meli, WurWleuli, samSvenisebi, iaraRi, romi... mTavari bazari qalaqis samxreT WiSkarTan mdebareobda. adgilobrivebi am adgils Tavs aridebdnen da sayidlebze iq dadiodnen, aq ki, umetesad, umecari axalCamosulebi stumrobdnen, romleb mac nivTebis realuri fasi ar icodnen. es TaRliTebisa da 2
hatiapali – sityvasityviT – mfarveli spiloebi (hindi).
18
qurdebis bazari iyo – gaberili fasebiT, lanZRva-ginebiT, uvargisi saqonliT. magram gziT daqancul mgzavrebs, romle bic qalaqs ar icnobdnen, sapirispiro mxares, ufro iafian da mowesrigebul bazarSi wasvlis Tavi aRar hqondaT da pirve liveTi kmayofildebodnen. maT xom ubralo da gadaudebeli moTxovnilebebi awuxebdaT. fexebSekruli, Tavdayira dakidebuli cocxali qaTmebi kriaxebdnen da farTxalebdnen – maT mduRarewyliani qva bebi elodaT. daxlebTan, romlebzec vegetarianelebisTvis amzadebdnen saWmels, meti siwynare iyo – bostneuli xom ver ixmaurebda. qars mgzavris yuramde qalebis mJReri xme bi mohqonda – gamomwvevi, macdunebeli, uxilav kacebs rom dascinodnen. maT surnels haerSi grZnobda. yovel SemTx vevaSi ase gvian imperatoris saZebnelad mainc veRar wavi doda. jibeSi fuli edo, gza ki grZeli hqonda gamovlili, radgan SemovliTi bilikebiT iara. es miseuli manera iyo: miznisaken arapirdapir svla, dabrkolebebis gverdis avla. gemidan suratSi Camosvlis Semdeg burhanpuris, handias, sironJis, narvaris, gvaliorisa da dholpuris gavliT agras miaRwia da mxolod iqidan daiZra axali dedaqalaqisken. axla mas rac SeiZleba komfortuli sawoli sWirdeboda da qali, sasurveli iyo, ulvaSebis gareSe, bolos ki Tundac xanmokle Tavdaviwyeba, romelsac qalis mklavebSi verasodes SeZleb da romelic mxolod magar dasalevs moaqvs. mogvianebiT, erT-erT surnelovan bordelSi survilebis dakmayofilebis Semdeg, mTeli Rame vnebianad xvrinavda meZavis gverdiT, romelsac Tvali ar mouxuWavs, da sizm rebs xedavda. sizmari Svid enaze SeeZlo enaxa: italiurad, espanurad, arabulad, sparsulad, rusulad, inglisurad da portugaliurad. enebs iseve swrafad iTvisebda, rogorc mezRvaurebi ikideben daavadebebs. enebi iyo misi gonorea, sifilisi, muni, cxeleba da Savi Wiri. rogorc ki CaeZina, mis tvinSi naxevarma msofliom daiwyo butbuti – moxetiale mogzaurebis saocar ambebs mouTxrobdnen. da am mxolod 19
sanaxevrod aRmoCenil qveyanaSi TiToeul dRes axali, moma足 jadoebeli STabeWdilebebi da SegrZnebebi mohqonda. siz足 marSi xom mTxrobelis poeturi warmosaxva Tavisufalia, bana足 luri, prozauli faqtebiT ar aris SeboWili. Cvens mgzavrs足 Tavadac SeeZlo ambebis SeTxzva, magram saswaulebis Sesaxeb monaTxrobebma saxl-kari miatovebines. am ambebs Soris erTi gansakuTrebuli iyo, mas SeeZlo mgzavrisTvis dideba da qoneba moexveWa, an iqneb sicocxlis fasadac dasjdomoda.
20