PODSUMOWANIE OBSERWACJI SSAKÓW MORSKICH W INTERNETOWEJ BAZIE DANYCH

PODSUMOWANIE OBSERWACJI SSAKÓW MORSKICH W INTERNETOWEJ BAZIE DANYCH – 2010 R.

Opracowanie: Kasper Wawryniuk Konsultacje: Agnieszka Hylla, Krzysztof E. Skóra, Anna Dębicka

Dla rozwoju infrastruktury i środowiska

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Projekt: Wsparcie restytucji i ochrony ssaków bałtyckich w Polsce

Spis treści: 1.

Ogólne informacje i metody …..…………………………………..………………….

Wyniki ………………………………………………………………….………………

 Foki szare …………………………………………………………………………..

 Foki pospolite i obrączkowane …………………………………………………...

 Morświny ……………………………………………………………………………

Praca wolontariuszy …………………………………….…………………………….

Podsumowanie ………………………………………………………………………..

Fotografie ………………………………………………….…………………………..

2|Strona

1. Ogólne informacje i metody

Internetowa

baza

danych

WWF

stanowi

repozytorium

o zaobserwowaniu lub znalezieniu żywych lub martwych

raportów

ssaków morskich,

zarówno przez wolontariuszy Błękitnego Patrolu, pracowników SMIOUG i WWF Polska, jak i osoby nie zaangażowane bezpośrednio w realizację projektu (np. rybacy, wędkarze, turyści, leśnicy, pracownicy Urzędów Morskich czy przybrzeżnych parków narodowych; spacerowicze). Niezwykle ważną grupę dostarczającą informacji o stwierdzeniach ssaków morskich (jak do tej pory - fok) stanowią ornitolodzy z GBPW Kuling, stacjonujący w okresie letnim w Świbnie przy ujściu Wisły (por. Założenia i tendencje). Wprowadzający dane uzupełniają gotowy formularz, podając wszelkie dostępne informacje nt. zaobserwowanych lub znalezionych zwierząt (m.in. ich gatunek, liczbę, stan [osobnik żywy/martwy], lokalizację obserwacji, znalezienia ew. połowu [koordynaty geograficzne - z możliwą dokładnością]) i czyniąc ewentualne uwagi. W miarę możliwości załączana jest dokumentacja fotograficzna. Niejednokrotnie osoba wpisująca dane nie jest (pierwszym) raportującym natrafienia na fokę lub morświna; w takim wypadku podawane są informacje

kontaktowe

bezpośredniego

informatora.

Jeden

wpis

bazy

w niniejszym sprawozdaniu tożsamy jest z jednym raportem, który może obejmować jedno lub więcej zwierząt. W 2010 roku prawie 60% (z N= 194) raportów dotyczyło pojedynczych ssaków. Były to w olbrzymiej większości foki szare. Liczba morświnów była w porównaniu z tym niska (5/541 zwierząt, 5/194 raportów). Podobnie rzecz ma się z foką pospolitą i obrączkowaną, które raportowano łącznie tylko czterokrotnie w ciągu 2010 roku.

3|Strona

541

Liczba raportów o

(nominalnie; co najmniej 502 1)

zaobserwowanych, znalezionych lub złowionych ssakach morskich w tym:

fok szarych H. grypus

żywych (rap.)

123

martwych (osob.) (rap.) 464 (425)

(osob.)

razem raportów

194

do bazy raportów

razem osobników

Liczba wprowadzonych

508 (469)

167

fok pospolitych Ph. vitulina

fok obrączkowanych P. hispida

541 (502)

194

fok o nieustalonej przynależności gatunkowej

morświnów Ph. phocoena

Razem żywych/martwych ogółem

138

484 (445)

Tabela 1. Podsumowanie roku 2010 pod względem liczby wprowadzonych do bazy stwierdzeń ssaków morskich. Liczby w nawiasach to przyjęte w obliczeniach liczby fok szarych pomniejszone o 39 (raporty zdublowane, przypis 1).

Po uwzględnieniu prawdopodobnie dublujących się obserwacji (inf. w tekście)

4|Strona

Założenia w wyliczeniach i tendencje 

w kilku przypadkach wystąpiła sytuacja, w której do bazy dwukrotnie wprowadzone zostały dane o danej liczbie zaobserwowanych zwierząt (fok szarych) pochodzące z tej samej lokalizacji (ujście Wisły) i z tego samego dnia; dane pochodziły od wolontariusza BP i od GBPW Kuling. W statystykach przyjęto, że w danym dniu, w tym samym miejscu obserwowano wyższą (z 2 podanych niezależnie) liczbę fok, a nie ich sumę (np. nie „6” wolontariusza + „8” Kulinga, nie „14”, a samo „8”). Sama liczba obserwacji uwzględnia wszystkie formalne przypadki obserwacji (bierze się pod uwagę

obie obserwacje – foki mogło widzieć niezależnie więcej osób – stąd obie są uwzględniane). 

najwięcej raportów miało miejsce latem; wtedy też spotykano jednorazowo najwięcej fok.

widoczna

wykresie

(str. 6)

tendencja

może

wynikać

w pewnym stopniu z faktycznego podwyższenia liczebności fok bytujących w tym okresie na naszym wybrzeżu (w letnich miesiącach odnotowano także dużą liczbę raportów o fokach martwych, co podnosi wartość tej statystyki – rys. na str. 6), ale najprawdopodobniej

też

faktu

większej

sezonowej

frekwencji

potencjalnych

informatorów na wybrzeżu i, z pewnością, ze stałej obecności przyrodników (GBPW Kuling) na Wyspie Sobieszewskiej (w lipcu i sierpniu 65% obserwacji pochodzi właśnie z tego źródła). Nie bez znaczenia dla wyniku może być także lokalizacja obserwacji – np. ujście Wisły, w którym od kilku lat najłatwiej spotkać (żywe) foki szare oraz biologia gatunku powodująca większą obecność fok na plażach (np. eksploracyjne migracje tegorocznych szczeniąt, a także przypadający na początek lata okres linienia fok, skutkujący częstszym i dłuższym pozostawaniem fok dorosłych poza wodą). 

najmniejsza liczba raportów dot. fok przypadła na sezon zimowy (styczeń-luty, prawie cały marzec; grudzień – razem 13 obserwacji fok). Trudniejsze warunki pogodowe, mniejsza liczba ludzi na plażach, przylegająca do brzegu w wielu miejscach szeroka pokrywa lodowa lub czynniki bio- i ekologiczne mogły mieć wpływ na niższą liczbę raportów w tym okresie.



przewaga liczebna fok szarych oznacza znacząco większą, a co za tym idzie – reprezentatywną próbę danych dla tego gatunku.

5|Strona

liczba osobników odnotowanych w raportach

140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

liczba raportów max = 127

styczeń

luty

marzec

kwiecień

maj

czerwiec

lipiec

sierpień

wrzesień

październik

listopad

grudzień

max = 35

1,14

1,24

1,32

3,06

3,63

4,06

2,94

3,83

Wskaźnik (iloraz) - średnio fok szarych (żywych i martwych) na raport/miesiąc 2. Wyniki Zdecydowaną większość raportowanych ssaków stanowiły foki szare (94%) – rys. 1 i tab.1.: 5; 1% 24; 4%

foka szara foka pospolita

3; 1%

foka obrączkowana - <1% foka – gatunek nie określony morświn 508; 94%

Rys. 1. Obserwowane gatunki ssaków morskich

6|Strona

Dominacja raportów odnotowujących foki szare wskazuje, że wśród informacji o odnotowaniu gatunku, którego przynależności nie udało się obserwatorom określić (np. ze względu na odległość, trudne warunki pogodowe i/lub brak wiedzy informatora/brak fotodokumentacji) foki szare stanowią podobny odsetek. Lokalizacja obserwacji Geograficzne rozmieszczenie miejsc, w których odnotowywano obecność fok żywych lub martwych miało charakter raczej równomierny. Miejscem wyraźnie się wyróżniającym były okolice ujścia Wisły Przekop (Świbno, Mikoszewo, Mewia Łacha). Uwidoczniło się to w liczebności, jak i częstości obserwacji. Ponad połowa (89; 52%) raportów fok szarych przypadła na rejon ujściowego rezerwatu i jego bezpośredniej okolicy. Jest to równoznaczne z liczbą 313 fok, co stanowi 74% (!) wszystkich zaobserwowanych żywych fok szarych w 2010 roku. Ponieważ obserwacje te dotyczyły fok żywych możemy powiedzieć, że siedliska w rejonie ujścia Wisły w 2010 r. były miejscem preferowanym przez foki szare. Następne w kolejności lokalizacje to Gdańsk (9 raportów, w tym 4 – Gdańsk - Sobieszewo – pobliże ujścia Wisły) i Hel (miejscowość; 6 raportów). I tam jednak, i na pozostałej linii brzegowej (lub na morzu – 5 przypadków) obserwowano foki pojedynczo, rzadko po dwie, gdy w ujściu Wisły obserwowano bardzo często po kilka (4-8, maksymalnie 15) fok różnej płci i w różnym wieku. Foki pospolite (3 obserwacje: Mielno, Mewia Łacha (!), Świnoujście) spotykano pojedynczo; jedyny przypadek foki obrączkowanej miał miejsce w Gdyni. Morświny znaleziono w Karwi, Stegnie, Orzechowie, Lubiatowie i Kątach Rybackich, a więc w większości we wschodniej części polskiego wybrzeża.

7|Strona

obszary ICES

6 raportów

51 raportów

138 raportów

liczba raportów/akwen

liczba osobników żywych/martwych/akwen

gatunek

H.grypus

Ph.vitulina

P.hispida

125

416

Ph.phocoena

foka – gat. nieokr.

SUMA

138

427

Na poniższych rysunkach kolor szary oznacza obserwację foki szarej, kolor różowy – foki nieokreślonego gatunku, żółty – foki pospolitej, zielony – foki obrączkowanej, błękitny – morświna. Czarne punkty oznaczają lokalizację zwierząt martwych.

8|Strona

Region I – zachodnie wybrzeże foki – 27 obserwacji, w tym: • 14 zwierząt martwych (H. grypus lub nieokreślonego gatunku) • 2 foki pospolite (Świnoujście, Mielno) • 1 morświn – Orzechowo

Zachodnie wybrzeże – Świnoujście - Darłówko

Dla rozwoju infrastruktury i środowiska

Region II – Darłówko – Władysławowo foki – 20 obserwacji, w tym: • 16 fok martwych (H. grypus lub nieokreślonego gatunku) • 2 morświny (Lubiatowo, Karwia)

Środkowa część – Darłówko - Władysławowo

Region III – Półwysep Helski, Zatoka Pucka, Mierzeja Wiślana foki – 143 obserwacje, w tym: • 23 foki martwe (H. grypus lub nieokreślonego gatunku) • 2 foki pospolite (Gdynia, Mewia Łacha) • 2 morświny (Stegna, Kąty Rybackie)

ujście Wisły i Mewia Łacha

10 | S t r o n a

Foki martwe Nie obserwowano żywych fok na plażach bezpośrednio w pobliżu większych miejscowości (wyjątek: Łeba i Mielno oraz plaża na gdańskich Stogach – blisko Sobieszewa). Niektóre z martwych fok miały obrażenia ciała (wg danych z bazy – 10 osobników). Większość martwych zwierząt znajdowało się też w stanie mniej lub bardziej zaawansowanego rozkładu – w 7 przypadkach nie określono gatunku2; w 1 – znaleziono jedynie fragment szkieletu. Najwięcej martwych fok (38) znaleziono w okresie od maja do lipca. Przyczyny śmierci zwierząt, o ile będzie to możliwe, będą ustalane przez SMIOUG po dokonaniu sekcji zwłok. Szczenięta fok Wiosna to czas rozrodu bałtyckich fok szarych – od ostatnich dni marca gwałtownie przybyło znajdowanych szczeniąt, pokrytych lanugo. W 2010 r. Błękitny Patrol odebrał 16 tego rodzaju zgłoszeń. Dziewięć dotyczyło fok żywych, w większości osobników dystroficznych; jedno szczenię miało uraz żuchwy; tylko jedno ze szczeniąt określono jako będące w dobrej kondycji. Zwierzęta wymagające interwencji weterynarza i rehabilitacji przetransportowano do Stacji Morskiej, gdzie zostały poddane oględzinom, zdiagnozowaniu i leczeniu oraz odżywieniu. Tylko

2 z

7 pozostałych (martwych) szczeniąt

zaplątały się w sieci (1/Piaski

–

w wontony; 2/Dębki– w „pławnice” ); foki zgłosili rybacy. Foki szare – płeć Wyraźny dymorfizm płciowy umożliwia u tego gatunku rozpoznanie płci nawet z większej odległości; niestety w przeważającej części nie udało się określić płci u fok (np. gdy pływały). Poniższy wykres uwzględnia udział samic i samców o stwierdzonym dorosłym umaszczeniu, żywych i martwych, w całkowitej liczbie raportowanych fok szarych. Wśród 16 szczeniąt pokrytych lanugo płeć określono u czternastu – wynik to: 8 samic, 6 samców. Łącznie płeć określono u 97 fok szarych (58%). Mała ilość danych nie pozwala na szerszą ich interpretację, ale otrzymane dane wskazują, że proporcje płci fok w rejonie polskiego wybrzeża w 2010 roku wynosiły 1 : 1.

Było to spowodowane stanem ciała, ale też jego utylizacją przed przybyciem BP/SM lub przekazem wyłącznie ustnym – bez oględzin BP/SM. 3 Prawdopodobnie też wontony łososiowo-trociowe, które rybacy tradycyjnie nazywają „pławnicami” (stosowanie pławnic jest zakazane w krajach UE)

11 | S t r o n a

16; 3%

36; 7%

45; 9%

samice samce nieokr młode-lanugo 411; 81%

Rys.2. Płeć dorosłych fok szarych

Foki pospolite i obrączkowane Pojedyncze odnotowane osobniki foki pospolitej i obrączkowanej wymagały pomocy weterynaryjnej. Morświny Wszystkie z 5 raportów dotyczących morświnów dotyczyło zwierząt martwych, wyrzuconych na brzeg przez fale. Były to 2 samice i 2 samce; stan rozkładu zwłok piątego osobnika nie pozwolił na określenie płci. Ze wszystkich ciał pobrano próbki tkanek oraz czaszki.

3. Praca wolontariuszy W roku 2010 wolontariusze Błękitnego Patrolu i ich współpracownicy ze SMIOUG i WWF wzbogacili

bazę

raportów

ssaków

morskich

194

relacje,

możliwie

szczegółowo

relacjonujących zastaną sytuację. Wolontariusze Patrolu dokonali bezpośrednio 1/3 ze 194 obserwacji i wprowadzili do bazy 85% wpisów (rys. 3)

12 | S t r o n a

180

165

160 140 120 100 80 60 40

20 0

Błękitny Patrol

WWF/SM

Rys.3. Liczba obserwacji wprowadzanych do bazy przez BP i pracowników SM/WWF

32%

2% 1%

11% 35%

3% 14% 1% 2%

Rys.4. Raportujący foki i morświny

13 | S t r o n a

BP paralotniarz pracownik WWF/SM turysta rybak/marynarz ktoś inny prac.PN prac.jedn.naukowej GBPW Kuling

4. Podsumowanie Liczba 194 raportów jest wynikiem pracy wolontariuszy Błękitnego Patrolu, ale też dostępu do informacji o ich działalności, o czym świadczy zgłaszanie obserwacji ssaków morskich przez postronne osoby je spotykające. W porównaniu do roku 2009, ubiegły rok przyniósł znacznie więcej raportów (w 2009 r. - 112). Czy oznacza to, że w polskiej części Bałtyku było więcej fok – tego nie wiemy, ale wydaje się, że wyższa liczba obserwacji jest raczej efektem działań BP (a więc regularnego patrolowania wybrzeża), społecznej kampanii informacyjnej, współpracy z GBPW Kuling. W kolejnych miesiącach dane wprowadzane do bazy będą weryfikowane i porównywane z rokiem 2010; jakie zaobserwuje się tendencje, pokaże czas. Kamery monitoringu TV usytuowane w kluczowych dla restytucji fok szarych miejscach (ujście Wisły - Przekop, cypel Półwyspu Helskiego) być może dostarczą kolejnych informacji o ssakach morskich. Uwaga: Za istotne dla realizacji projektu jest udoskonalenie formularza obserwacji i sprawniejsza kooperacja między osobami otrzymującymi zgłoszenia w Stacji Morskiej IOUG w Helu a wolontariuszami oraz administratorami bazy komputerowej.

5. Fotografie 1. Spotkania z fokami 2. Martwe zwierzęta wyrzucane przez fale na brzeg często znajdują się w stanie rozkładu 3. Okres wczesnowiosenny oznacza zwiększoną mobilizację BP – na plaże trafia wiele szczeniąt wymagających pomocy weterynaryjnej 4. Pierwsza taka obserwacja – 12 fok szarych widzianych z powietrza na Mewiej Łasze, październik 2010 5. Cypel w Świbnie – miejsce letnich badań ornitologicznych i bezpośrednie sąsiedztwo Mewiej Łachy 6. Ujście Wisły – koniec sierpnia 2010 r. 7. Mewia Łacha późnym latem Autorzy zdjęć: A.Kassolik, J.Wilkanowski, D.Bógdał, P.Bloch, K.Terakowski, K.Cieślak, P.Sidorczak, N.Makałowska, P.Zięcik, P.Domaradzki, Ł.Ogonowski, J.Speth

14 | S t r o n a

15 | S t r o n a

16 | S t r o n a

17 | S t r o n a

18 | S t r o n a