Lexues tÄĆ€ nderuar! FalÄĆ€ ndihmÄĆ€s sÄĆ€ pakursyer tÄĆ€ bashkÄĆ€punÄĆ€torÄĆ€ve dhe stafit realizues tÄĆ€ KryesisÄĆ€ sÄĆ€ BashkÄĆ€sisÄĆ€ Islame tÄĆ€ KosovÄĆ€s, - me ndihmÄĆ€n e Allahut FuqiplotÄĆ€, - ia dolÄĆ€m tÄĆ€ pÄĆ€rgatitim Ăą€œTakviminĂą€? nr. 43, i cili, - krahas pjesÄĆ€s kalendarike tÄĆ€ tij, qÄĆ€ ka rÄĆ€ndÄĆ€si tÄĆ€ pazÄĆ€vendÄĆ€sueshme, - lexuesit tÄĆ€ nderuar, nÄĆ€ pjesÄĆ€n tematike, i ofron njÄĆ€ vistÄĆ€r temash nga fusha tÄĆ€ ndryshme. Duke vazhduar me korrektÄĆ€si traditÄĆ€n tashmÄĆ€ shumÄĆ€vjeħare tÄĆ€ Ăą€œTakvimitĂą€?, dhe duke u bazuar nÄĆ€ materialet qÄĆ€ na kanÄĆ€ arritur nga bashkÄĆ€punÄĆ€torÄĆ€t tanÄĆ€, i kemi botuar qÄĆ€ tÄĆ€ gjitha me bindjen se janÄĆ€ me interes pÄĆ€r lexuesit e respektuar. Temat kryesisht, - e qÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ e kuptueshme, - janÄĆ€ nga fusha e Kuranit, hadithit, akaidit, fikhut-jurisprudencÄĆ€s islame, po ka edhe nga trashÄĆ€gimia jonÄĆ€ e begatÄĆ€ dhe nga e kaluara e ulemasÄĆ€ sonÄĆ€, e deri tek temat pÄĆ€r mevludin dhe aktualitetin qÄĆ€ e karakterizoi
FalÄĆ€nderimi dhe lavdÄĆ€rimi I takon vetÄĆ€m Allahut, Krijuesit tÄĆ€ gjithÄĆ€sisÄĆ€. VetÄĆ€m AtÄĆ€ e adhurojmÄĆ€ dhe vetÄĆ€m nga Ai ndihmÄĆ€ dhe mbrojtje kÄĆ€rkojmÄĆ€. PÄĆ€rshÄĆ€ndetjet dhe salavatet ia dÄĆ€rgojmÄĆ€ mÄĆ€ tÄĆ€ zgjedhurit tÄĆ€ Allahut-MuhamedĂą€“MustafasÄĆ€, vulÄĆ€s sÄĆ€ pejgamberisÄĆ€, familjes sÄĆ€ tij tÄĆ€ ndershme, shokÄĆ€ve tÄĆ€ tij besnikÄĆ€ dhe gjithÄĆ€ atyre qÄĆ€ ndjekin rrugÄĆ€n e tij deri nÄĆ€ DitÄĆ€n e Gjykimit.
NÄĆ€ vend tÄĆ€ parathÄĆ€nies
Me Emrin e Allahut, MÄĆ€shiruesit, MÄĆ€shirÄĆ€bÄĆ€rÄĆ€sit
6 Takvim Ăą€“ Kalendar 2012 vitin qÄĆ€ po e lÄĆ€mÄĆ€ pas nÄĆ€ disa vende arabe. PÄĆ€r hir tÄĆ€ sÄĆ€ vÄĆ€rtetÄĆ€s, duhet pÄĆ€rmendur faktin se dy nga temat e botuara nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ numÄĆ€r, ndonÄĆ€se janÄĆ€ botuar nÄĆ€ revistÄĆ€n tjetÄĆ€r tÄĆ€ KBI-sÄĆ€, megjithatÄĆ€, e pamÄĆ€ tÄĆ€ udhÄĆ€s qÄĆ€ tĂą€™i (ri)botojmÄĆ€. Nga tÄĆ€ gjitha punimet e botuara nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ Ăą€œTakvimĂą€?, vetÄĆ€m njÄĆ€ri ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rkthim nga gjuha arabe. E kemi bÄĆ€rÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€, jo vetÄĆ€m pse autori ÄĆ€shtÄĆ€ personalitet i mirÄĆ€njohur dhe i dÄĆ€shmuar nÄĆ€ fushat e dijeve islame (Dr. J. Kardavi), por edhe sepse kemi konsideruar se tematika e kÄĆ€tij punimi ÄĆ€shtÄĆ€ me interes dhe aktuale, po edhe pÄĆ€rkthimi nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe vjen mjaft i arrirÄĆ€. Me shpresÄĆ€ se lexuesit do tÄĆ€ gjejnÄĆ€ materiale tÄĆ€rheqÄĆ€se pÄĆ€r lexim dhe tÄĆ€ nevojshme pÄĆ€r tÄĆ€ begatuar sadopak njohuritÄĆ€ e tyre, - i falÄĆ€nderojmÄĆ€ pÄĆ€r mirÄĆ€kuptim. Me kÄĆ€tÄĆ€ rast, si gjithmonÄĆ€, dÄĆ€shirojmÄĆ€ tĂą€™i falÄĆ€nderojmÄĆ€ autorÄĆ€t pÄĆ€r punimet e dÄĆ€rguara dhe tÄĆ€ botuara nÄĆ€ faqet e kÄĆ€tij Ăą€œTakvimiĂą€?, i cili, pa kontributin e tyre tÄĆ€ mirÄĆ€filltÄĆ€, sigurisht qÄĆ€ do ishte mÄĆ€ i varfÄĆ€r dhe mÄĆ€ ndryshe. I falÄĆ€nderojmÄĆ€ edhe bashkÄĆ€punÄĆ€torÄĆ€t nga radhÄĆ€t e KryesisÄĆ€ pÄĆ€r bashkÄĆ€punimin e sinqertÄĆ€. Allahu i shpÄĆ€rbleftÄĆ€ tÄĆ€ gjithÄĆ€ me tÄĆ€ mirat e Tij tÄĆ€ pakufishme! Dhe nÄĆ€ fund fare, duke qenÄĆ€ tÄĆ€ vetÄĆ€dijshÄĆ€m pÄĆ€r lÄĆ€shimet dhe tÄĆ€ metat tona tÄĆ€ paqÄĆ€llimta, e qÄĆ€ janÄĆ€ tÄĆ€ natyrÄĆ€s njerÄĆ€zore, lusim Allahun e GjithÄĆ€mÄĆ€shirshÄĆ€m qÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ punÄĆ€ tonÄĆ€n sado modeste, tÄĆ€ na e pranojÄĆ€ dhe me tÄĆ€ tÄĆ€ arrijmÄĆ€ pÄĆ€lqimin dhe razinÄĆ€ e Tij.
Ve ahiru daĂą€™vana: eni-l-hamdulil-lahi Rabbil alemin! PrishtinÄĆ€, Dhu'l-hixhxhe 1432/NÄĆ€ntor 2011
R. Rexhepi
8
njohuri mbi kuranin Resul Rexhepi
DISA ASPEKTE RRETH FJALĂS SĂ ALLAHUT-KURANIT Hyrje âFalĂ«nderimi I takon vetĂ«m Allahut, qĂ« ia shpalli robit tĂ« Vet Librin dhe nĂ« tĂ« nuk lejoi ndonjĂ« kundĂ«rthĂ«nieâ. (Kehf, 1) PĂ«rshĂ«ndetjet dhe selamet ia pĂ«rcjellim Muhamedit a.s., marrĂ«sit tĂ« shpalljes, familjes sĂ« tij, shokĂ«ve dhe pĂ«rkrahĂ«sve tĂ« tij dhe gjithĂ« atyre qĂ« ndjekin rrugĂ«n e tij deri nĂ« DitĂ«n e Gjykimit.
PĂ«rkufizimi i Kuranit & 1. Fjala Kuran rrjedh nga fjala arabe âkaraâaâ, e cila ka disa kuptime, si: âlexojâ, ârecitojâ etj.. Fjala Kuran pra Ă«shtĂ« emĂ«r prejfoljor dhe si rrjedhojĂ« ka kuptimin âleximâ, âreci-
Takvim - Kalendar 2012
timâ. Kjo Ă«shtĂ« treguese e Shpalljes nga Allahu nĂ« njĂ« kuptim tĂ« gjerĂ« dhe jo gjithmonĂ« e kufizuar me formĂ«n e njĂ« libri tĂ« shkruar, ashtu siç e konsiderojmĂ« nĂ« ditĂ«t e sotme. Gjithsesi, kjo fjalĂ« nĂ«nkupton shpalljen vetĂ«m Muhamedit a.s.. & 2. NĂ« aspektin terminologjik, dijetarĂ«t kanĂ« dhĂ«nĂ« pĂ«rkufizime tĂ« ndryshme. Me kĂ«tĂ« rast do ta pĂ«rmendim vetĂ«m njĂ« prej tyre: âKurani Ă«shtĂ« fjalĂ« e Allahut, e folur e Tij, e zbritur te pejgamberi i fundit Muhamedi a.s., nĂ«pĂ«rmjet melekut Xhibril, e pandryshuar nĂ« pĂ«rmbajtje dhe nĂ« fjalĂ« (tekst), e pĂ«rcjellĂ« te ne nga njĂ« mori individĂ«sh (tevatur) gojarisht dhe me shkrim, e paimitueshme dhe unike, e mbrojtur prej Allahut xh.sh. nga tjetĂ«rsimi, leximi i tij Ă«shtĂ« adhurimâ.1 & 3. Duke qenĂ« se Kurani Ă«shtĂ« FjalĂ« e Allahut, ai udhĂ«zon nĂ« rrugĂ«n e vĂ«rtetĂ«: âĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se ky Kuran udhĂ«zon pĂ«r atĂ« rrugĂ« qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« se e vĂ«rteta, e besimtarĂ«t qĂ« bĂ«jnĂ« vepra tĂ« mira i pĂ«rgĂ«zon se ata pa dyshim do tĂ« kenĂ« shpĂ«rblim tĂ« madhâ. (Isra, 9) Jo vetĂ«m kaq, sepse ai pĂ«r besimtarin Ă«shtĂ« shĂ«rim dhe mĂ«shirĂ« njĂ«kohĂ«sisht: âNe tĂ« shpallim Kuranin qĂ« Ă«shtĂ« shĂ«rim dhe mĂ«shirĂ« pĂ«r besimtarĂ«t, kurse jobesimtarĂ«ve nuk u shton tjetĂ«r pĂ«rveçse dĂ«shpĂ«rimâ. (17,82). âAta qĂ« lexojnĂ« librin e Allahu, e falin namazin dhe, nga begatitĂ« qĂ« Ne u kemi dhĂ«nĂ«, japin fshehtazi e haptazi, ata shpresojnĂ« nĂ« njĂ« fitim qĂ« kurrĂ« nuk humbetâ. (35,29) & 4. NĂ« literaturĂ«n pĂ«rkatĂ«se, dijetarĂ« tĂ« ndryshĂ«m, Kuranin, pĂ«rveç tĂ« tjerash, e kanĂ« cilĂ«suar edhe kĂ«shtu: Libri i 1
Dr. Muhamed I. el-Assal, El-Iklil fi ulumi't-tenzil, Bot. parë, Daru-Tabaaut elMuhamedije, Kajro, 1990.
Njohuri mbi Kuranin
9
Allahut, nĂ« tĂ« ka rrĂ«fime para jush, lajmĂ«rime se çâdo tĂ« ndodhĂ« mbas jush, e kush kĂ«rkon udhĂ«zim pĂ«rveç tij, atĂ« Allahu do ta humbĂ«, ai Ă«shtĂ« litari i fortĂ« i Allahut, Libri i Tij pĂ«rplot urtĂ«si, rruga e Tij e drejtĂ«, epshet nuk mund tĂ« devijojnĂ« kur je me udhĂ«zimin e tij, gjuhĂ«t nuk mbĂ«shtillen me tĂ«. DijetarĂ«t nuk ngopen me studimin e tij, nuk bĂ«het kurrĂ« monoton duke e pĂ«rsĂ«ritur shumĂ« herĂ«, çudirat e Tij nuk mbarojnĂ«. Edhe xhinĂ«ve, kur e dĂ«gjuan, nuk u mbeti tjetĂ«r veçse tĂ« thoshin: âNe kemi dĂ«gjuar njĂ« Kuran qĂ« mahnit, qĂ« udhĂ«zon nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n, andaj ne i besuam atijâ. (El-Xhin, 1-2) PĂ«r mĂ« tepĂ«r, kush flet me tĂ«, ka thĂ«nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n, kush punon me tĂ« - shpĂ«rblehet, kush gjykon me tĂ« - mban drejtĂ«si, kush e merr atĂ« pĂ«r udhĂ«zues, do tĂ« udhĂ«zohet nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ«.2 & 5. Disa hadithe tĂ« Muhamedit a.s. mbi vlerĂ«n e leximit tĂ« Kuranit - âLexoni Kuranin, se ai do tĂ« jetĂ« ndĂ«rmjetĂ«sues nĂ« DitĂ«n e Kiametit (pĂ«r ata qĂ« e kanĂ« lexuar dhe kanĂ« punuar me tĂ«)â. (Transmeton Muslimi). - âVihet DitĂ«n e Kiametit me Kuran dhe lexuesve tĂ« tij (ehluhu), tĂ« cilĂ«t kanĂ« punuar me tĂ« nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, u prijnĂ« suret âBekareâ dhe âAli Imranâ. NdĂ«rmjetĂ«sojnĂ« pĂ«r lexuesin dhe praktikuesit e tyreâ. (Transmeton Muslimi). - âMe tĂ« vĂ«rtetĂ« Allahu i ngre disa popuj me kĂ«tĂ« Kuran dhe i pĂ«rul disa tĂ« tjerĂ«â. (Muslimi).
2
Ahmed fon Denfer, Historia e Kuranit, Nektari, Tiranë, 2006.
10
Takvim - Kalendar 2012
- âAi qĂ« lexon Kuran me pĂ«rpikĂ«ri, Ă«shtĂ« me melaiket e ndershme. Ai qĂ« lexon duke i ardhur vĂ«shtirĂ«, e ka shpĂ«rblimin e dyfishuarâ. (Buhariu dhe Muslimi). - Osmani r.a. transmeton nga Muhamedi a.s. tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: âMĂ« i miri prej jush Ă«shtĂ« ai cili mĂ«son Kuranin dhe ua mĂ«son tĂ« tjerĂ«veâ. (Buhariu). - I DĂ«rguari i Allahut, lavdĂ«rimi dhe paqja e Allahut qoftĂ« mbi tĂ«, ka thĂ«nĂ«: âSâka zili, lakmi vetĂ«m ndaj dy lloje njerĂ«zish: kur njĂ« njeriu Allahu ia ka dhĂ«nĂ« Kuranin dhe ai çohet natĂ«n, fal namaz me Kuran dhe e pĂ«rsĂ«rit atĂ« ditĂ«n, dhe njĂ« njeriu tĂ« cilit Zoti i ka dhĂ«nĂ« pasuri dhe ai jep lĂ«moshĂ« (sadaka) ditĂ«n dhe natĂ«nâ. (Buhariu dhe Muslimi). - Transmetohet nga Bera ibn Azibi, se njĂ« njeri ishte duke lexuar suren âKehfâ, erdhĂ«n retĂ« dhe e mbuluan atĂ« e filluan tâi afroheshin shumĂ«. Kali i tij, qĂ« ishte i lidhur, filloi tĂ« ikte sa mĂ« shumĂ« qĂ« afroheshin retĂ«. I treguan pĂ«r kĂ«tĂ« ndodhi Muhamedit, paqja e Allahut qoftĂ« mbi tĂ«, e ai tha se ato ishin melaike qĂ« kishin zbritur nga qielli pĂ«r dĂ«gjimin e Kuranitâ. (Buhariu dhe Muslimi). - Ibn Mesudi transmeton nga Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Allahut qofshin mbi tĂ«: âKush lexon Kuran, pĂ«r çdo germĂ« i ka nga dhjetĂ« sevape. Nuk them se Elif, Lam, Mim Ă«shtĂ« njĂ« shkronjĂ«, por Elif Ă«shtĂ« shkronjĂ«, Lami Ă«shtĂ« shkronjĂ« dhe Mimi Ă«shtĂ« shkronjĂ«â. (Termidhiu). - Transmetohet nga Ibn Abasi r.a. e ai nga Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Allahut qofshin mbi tĂ«, se ai ka thĂ«nĂ«: âShembulli i atij qĂ« nĂ« gjoksin e tij nuk ka send nga Kurani, Ă«shtĂ« sikur njĂ« shtĂ«pi e vjetĂ«r, e braktisurâ. (Termidhiu).
Njohuri mbi Kuranin
11
- Transmetohet nga Muhamedi a.s.: âDitĂ«n e Kiametit i thuhet lexuesit tĂ« Kuranit âlexo e zbukuroje leximin tĂ«nd tĂ« Kuranit siç ke lexuar ashtu nĂ« dynja, se pozita jote mĂ« e lartĂ« nĂ« Xhenet do tĂ« jetĂ« nĂ« ajetin e fundit qĂ« do tĂ« lexoshâ. (Termidhiu).
TĂ« mĂ«suarit e Kuranit pĂ«rmendsh (memorizimi) & 6. Sipas Sheriatit, tĂ« mĂ«suarit e Kuranit pĂ«rmendsh (hivzi) pĂ«r besimtarĂ«t islamĂ« Ă«shtĂ« farzi-kifaje. Kjo i obligon besimtarĂ«t qĂ« ta mĂ«sojnĂ« pĂ«rmendsh dhe nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ruhet autenticiteti i tij brez pas brezi. Prandaj, nĂ« qoftĂ« se njĂ« numĂ«r i besimtarĂ«ve e mĂ«sojnĂ«, nga ky obligim lirohen tĂ« tjerĂ«t, se pĂ«rndryshe tĂ« gjithĂ« janĂ« fajtorĂ«-mĂ«katarĂ«. Edhe tâi mĂ«sohet dikujt tjetĂ«r leximi i Kuranit, po ashtu, Ă«shtĂ« farzi-kifaje. NĂ« tĂ« kaluarĂ«n, edhe nĂ« vendin tonĂ« hivzit i kanĂ« kushtuar kujdes mĂ« tĂ« madh, prandaj dhe numri i hafĂ«zĂ«ve ka qenĂ« mĂ« i madh. NdĂ«rkaq, kohĂ«t e fundit kjo sikur Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« pas dore ose, sĂ« paku, nuk Ă«shtĂ« nĂ« nivelin e mĂ«hershĂ«m. Duke qenĂ« se Kurani Ă«shtĂ« mrekulli/muxhize, edhe tĂ« mĂ«suarit pĂ«rmendsh Ă«shtĂ« mĂ« i lehtĂ«. NĂ« Kuran thuhet: âDhe me tĂ« vĂ«rtetĂ« qĂ« Kuranin e kemi bĂ«rĂ« tĂ« lehtĂ« pĂ«r ta kuptuar dhe kujtuar, atĂ«herĂ« a ka ndonjĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rkujtojĂ« (e tĂ« marrĂ« kĂ«shillĂ«)â. (El-Kamer, 17)3 & 7. FalĂ« dhuntisĂ« sĂ« Allahut xh.sh., sot nĂ« botĂ« ka shumĂ« njerĂ«z qĂ« e dinĂ« Kuranin pĂ«rmendsh. VetĂ«m nĂ« Pakistan, vitin e kaluar ka pasur rreth 7.5 milion hafĂ«zĂ«, madje Ă«shtĂ« traditĂ« e 3
Mutafa SpahiÄ, nĂ« Takvim 1424/2004, SarajevĂ«, krahaso Imam Ibn Kethirir nĂ« El-Muhtar min fedaili-l-Kuran, Kajro,k 1412.
12
Takvim - Kalendar 2012
njerĂ«zve akademikĂ«, ushtarakĂ« tĂ« lartĂ«, biznesmenĂ«, politikanĂ« e shumĂ« intelektualĂ« tĂ« cilĂ«t fĂ«mijĂ«ve tĂ« tyre fillimisht ua mĂ«sojnĂ« Kuranin pĂ«rmendsh e pastaj i drejtojnĂ« tĂ« studiojnĂ« drejtime tĂ« ndryshme. & 8. Leximi i pjesĂ«ve tĂ« Kuranit, qoftĂ« edhe nga ata qĂ« e dinĂ« pĂ«rmendsh, mĂ« mirĂ« (mĂ« sevap) Ă«shtĂ« sikur tĂ« lexojĂ« nĂ« Mushaf, sepse edhe leximi nĂ« Mushaf Ă«shtĂ« ibadet/adhurim. Pejgamberi a.s. ka thĂ«nĂ«: âFadileti i leximit tĂ« Kuranit, duke shikuar nĂ« Mushaf, nĂ« krahasim me atĂ« qĂ« lexon pĂ«rmendsh (pa shikuar nĂ« Mushaf), Ă«shtĂ« sikurse ai i namazit farz ndaj namazit vullnetar/nafileâ. (Transmeton Ebu Davudi). NdĂ«rkaq, hazreti Aisheja transmeton nga Pejgamberi a.s. tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: âShikimi nĂ« Qabe Ă«shtĂ« ibadet, shikimi i prindĂ«rve nĂ« fytyrĂ« Ă«shtĂ« ibadet dhe shikimi nĂ« Mushaf Ă«shtĂ« ibadetâ. & 9. Nga ana tjetĂ«r, ai qĂ« e mĂ«son pĂ«rmendsh Kuranin ose pjesĂ« tĂ« tij, dhe mĂ« pastaj, nga pakujdesia, i harron, konsiderohet se ka bĂ«rĂ« gjynah, madje gjynah tĂ« madh. Ebu Davudi transmeton nga Pejgamberi tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: âMĂ« janĂ« paraqitur gjynahet e Ymetit tim e nuk kam parĂ« gjynah mĂ« tĂ« madh se kur besimtari mĂ«son njĂ« sure a njĂ« ajet tĂ« Kuranit e pastaj e harronâ. NĂ« veçanti Ă«shtĂ« detyrĂ« e hafĂ«zĂ«ve tĂ« Kuranit qĂ« tĂ« mos e harrojnĂ« atĂ« qĂ« kanĂ« mĂ«suar pĂ«rmendsh. Duke lexuar nĂ« namaz dhe para xhematit, mĂ« sĂ« miri e ruajnĂ« atĂ« qĂ« kanĂ« mĂ«suar. Pejgamberi a.s. ka thĂ«nĂ«: âKush e lexon Kuranin dhe mĂ« pas e harron, nĂ« DitĂ«n e Gjykimit do ta takojĂ« Allahun i gjymtĂ« (sakat)â. & 10. Koha mĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r tĂ« lexuar Kuran, qoftĂ« pĂ«rmendsh ose me Mushaf, me zĂ« ose pa zĂ«, Ă«shtĂ« kurdo qĂ« Ă«shtĂ« e mundur, ndonĂ«se, nĂ«se lexohet gjatĂ« namazit, Ă«shtĂ« mĂ«
Njohuri mbi Kuranin
13
e vlefshme, pastaj leximi gjatĂ« natĂ«s e sidomos gjatĂ« gjysmĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« natĂ«s, pra menjĂ«herĂ« pas mesnatĂ«s, nĂ« mes tĂ« namazit tĂ« akshamit dhe tĂ« jacisĂ«, dhe natyrisht bĂ«n edhe gjatĂ« ditĂ«s dhe sidomos pas namazit tĂ« sabahut. & 11. GjatĂ« leximit, nga surja âEd-Duhaâ e deri nĂ« fund (sure âEn-Nasâ) Ă«shtĂ« e lĂ«vdueshme secila sure tĂ« pĂ«rfundohet me tekbir (duke thĂ«nĂ«: Allahu ekber), dhe nĂ« fund tĂ« pĂ«rfundohet me lutje-dua, sepse âKush e pĂ«rmbyll leximin me dua, duanĂ« e ka tĂ« pranuarâ. & 12. GjatĂ« leximit tĂ« Kuranit, nganjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« mirĂ« tĂ« ulet zĂ«ri. Neveviu tregon se Ă«shtĂ« mirĂ« tĂ« ulet zĂ«ri derisa lexohet ndonjĂ« ajet ose pjesĂ« e ajetit, qĂ« tregon se si e kanĂ« nĂ«nçmuar Allahun xh.sh. duke thĂ«nĂ«: âJehudĂ«t kanĂ« thĂ«nĂ«: Yzejri Ă«shtĂ« djalĂ« i Zotit..â. ose â... Dora e Zotit Ă«shtĂ« e shtrĂ«nguar..â. MĂ« sĂ« miri Ă«shtĂ« qĂ« leximi i Kuranit tĂ« bĂ«het me radhĂ«, ashtu siç Ă«shtĂ« shkruar nĂ« Mushaf, sepse edhe radhitja e Mushafit ka arsyen e vet. MegjithatĂ«, nganjĂ«herĂ« ka mundĂ«si qĂ« kjo edhe tĂ« tejkalohet, ashtu siç bĂ«nte ndonjĂ«herĂ« edhe vetĂ« Pejgamberi a.s.. Pejgamberi a.s. nĂ« rekatin e parĂ« tĂ« namazit tĂ« sabahut lexonte suren âEs-Sexhdeâ, kurse nĂ« rekatin e dytĂ« suren âEl-Insanâ, ndonĂ«se kĂ«to nuk vijnĂ« njĂ«ra pas tjetrĂ«s. Gjithsesi duhet respektuar radha duke filluar nga Fatiha e deri te surja âEn-Nasâ. NdĂ«rkaq, ajo qĂ« nuk Ă«shtĂ« e lejuar, Ă«shtĂ« qĂ« leximi tĂ« bĂ«het nĂ«se nĂ« njĂ« rekat lexojmĂ« njĂ« sure, kurse nĂ« rekatin vijues suren para saj. Po ashtu, nuk bĂ«n tĂ« lexohen dy-tri ajete tĂ« njĂ« sureje e pastaj tĂ« kalohet nĂ« dy-tri ajete tĂ« njĂ« sureje tjetĂ«r pararendĂ«se, e kĂ«shtu me radhĂ«. Pejgamberi i kishte tĂ«rhequr vĂ«rejtjen Bilallit qĂ« tĂ« mos vepronte ashtu, por atĂ« sure qĂ« fillonte, ta vazhdonte deri nĂ« fund.
14
Takvim - Kalendar 2012
Nuk ka tĂ« keqe nĂ«se ndonjĂ« ajet e pĂ«rsĂ«rit mĂ« shumĂ« se njĂ« herĂ«. Neveviu dhe disa tĂ« tjerĂ« tregojnĂ« se si Pejgamberi a.s. me njĂ« rast kishte pĂ«rsĂ«ritur njĂ« ajet shumĂ« herĂ«: âNĂ«se Ti i dĂ«non - ata janĂ« robĂ«rit e Tu, e nĂ«se i fal, Ti, vĂ«rtet, je i GjithĂ«fuqishĂ«m dhe i UrtĂ«â. Kur dikush lexon Kuran me zĂ«, duhet ta dĂ«gjojmĂ« me kujdes. NĂ« Kuran thuhet: âDhe kur tĂ« lexohet Kurani, dĂ«gjojeni me vĂ«mendje dhe heshtni, qĂ« tĂ« mund tĂ« mĂ«shiroheniâ. (ElEaraf, 204). Kurse Ibni Mesudi tregon: âNjĂ« herĂ« Pejgamberi mĂ« tha: âMĂ« lexo pjesĂ« nga Kuraniâ. - UnĂ« i thashĂ«: Si mund tâju lexoj unĂ« sa kohĂ« qĂ« ai ty tĂ« ka zbritur?! - Ai mĂ« tha: Po! Lexo. KĂ«shtu qĂ« unĂ« i lexova nga surja âEn-Nisaâ deri tek ajeti: âSi do tĂ« jetĂ« atĂ«herĂ« kur Ne i dĂ«rgojmĂ« çdo populli dĂ«shmues dhe Ne tĂ« sjellim ty (Muhamed) dĂ«shmues pĂ«r kĂ«ta tĂ« gjithĂ«?â, e ai mĂ« tha: TĂ« lumtĂ«, mjafton. Dhe u ktheva e po e shikoja atĂ«, kur qe sytĂ« e tij lotoninâ. Shtrohet pyetja: A bĂ«n tĂ« lexohet Kuran pĂ«r tĂ« vdekurit? Ebu Hanifeja, Maliku dhe Ahmedi pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« mendimin se sevapi i fituar me rastin e leximit tĂ« Kuranit, ka mundĂ«si tâ i dhurohet tĂ« vdekurit dhe se ai sevap i arrin atij. KĂ«shtu nuk mendon edhe Shafiiu, i cili kĂ«tĂ« e kundĂ«rshton.
Betimi nĂ« Kuran & 13. Se Kurani ka vlerĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme, mĂ« sĂ« miri e tregon edhe fakti se Allahu i GjithĂ«mĂ«shirshĂ«m Ă«shtĂ« betuar nĂ« tĂ«: âJa sin. Betohem nĂ« Kuranin gjithĂ« urtĂ«siâ. Ose: âKaf. Betohem pĂ«r Kuranin e lavdishĂ«mâ. Betime tĂ« kĂ«tilla do tĂ« gjej-
Njohuri mbi Kuranin
15
më edhe në disa ajete të tjera kuranore si: Sad: 2, Ez-Zuhruf: 1-4, Ed-Duhan: 1-3, El-Vakia: 75-80, El-Hakka: 38-43.
Etika me Kuranin & 14. Kurani ka vlerĂ« dhe rĂ«ndĂ«si aq tĂ« madhe, saqĂ« gjuha e njeriut Ă«shtĂ« tepĂ«r e varfĂ«r pĂ«r ta pĂ«rshkruar. Pejgamberi a.s., lidhur me Kuranin, me njĂ« rast ka thĂ«nĂ«: âKurani Ă«shtĂ« mĂ« i dashur tek Allahu sesa qiejt, Toka dhe çâka nĂ« toâ. Prandaj, duke qenĂ« se Kurani famĂ«lartĂ« Ă«shtĂ«, siç u tha mĂ« sipĂ«r, FjalĂ« e Allahut qĂ« na drejtohet neve, ne duhet tĂ« sillemi ndaj tij me respektin mĂ« tĂ« madh tĂ« mundshĂ«m. NjĂ« nga kushtet kryesore pĂ«r ta marrĂ« nĂ« dorĂ« Kuranin, Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar pikĂ«risht nĂ« Kuran: âNjĂ« LibĂ«r i ruajtur mirĂ«, tĂ« cilin nuk e prek askush, me pĂ«rjashtim tĂ« atyre qĂ« janĂ« tĂ« pastĂ«râ. (56,7879) Kjo do tĂ« thotĂ« qĂ« kush dĂ«shiron ta prekĂ« Kuranin, duhet tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje ritualisht tĂ« pastĂ«r (tahare), gjĂ« qĂ« arrihet nĂ«pĂ«rmjet abdesit ose guslit, sipas rastit. ĂshtĂ« e ndaluar-haram tĂ« lexojĂ« Kuran ose ta marrĂ« nĂ« dorĂ« Mushafin ai qĂ« Ă«shtĂ« i papastĂ«r ose femra nĂ« kohĂ«n e hajzit apo nifasit. Kur e merr Kuranin pĂ«r ta studiuar, kĂ«nduar ose pĂ«r tĂ« pĂ«rsiatur, duhet ta bĂ«sh me qĂ«llim pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar kĂ«naqĂ«sinĂ« e Allahut xh.sh., sepse leximi i tij Ă«shtĂ« adhurim-ibadet. PavarĂ«sisht se nĂ« Shpalljen e Allahut mund tĂ« gjesh pĂ«rfitime pĂ«r kĂ«tĂ« botĂ«, ashtu siç mund tĂ« gjesh nĂ« praktikat fetare islame, besimtari i devotshĂ«m vĂ«mendjen e tij e pĂ«rqendron nĂ« botĂ«n e ardhshme dhe veprimet e veta i vlerĂ«son kĂ«tu si pĂ«rgatitje pĂ«r jetĂ«n tjetĂ«r. Sipas njĂ« hadithi tĂ« pĂ«rcjellĂ« nga Ubejde el Meleki,
16
Takvim - Kalendar 2012
Pejgamberi a.s. ka thĂ«nĂ«: âO ju qĂ« besoni Kuranin, mos e bĂ«ni atĂ« jastĂ«k, po lexojeni ditĂ«n e natĂ«n dhe pĂ«rhapeni leximin e tij. Shqiptojini tĂ« plota fjalĂ«t e tij dhe shqyrtoni çdo gjĂ« qĂ« thuhet nĂ« tĂ«, pĂ«r tĂ« gjetur udhĂ«zimin tek ai, me qĂ«llim qĂ« tĂ« keni sukses, dhe kurrĂ« mos mendoni qĂ«, nĂ«pĂ«rmjet tij, tĂ« pĂ«rfitoni tĂ« mirat e kĂ«saj bote, po lexojeni vetĂ«m pĂ«r tĂ« arritur kĂ«naqĂ«sinĂ« e Allahutâ. Nga kjo kĂ«shillĂ« e Pejgamberit a.s. reflektohen disa mĂ«sime qĂ« duhet tâi marrim parasysh: - KĂ«ndojeni ditĂ«n e natĂ«n: kjo nĂ«nkupton njĂ« regjim nĂ« leximin e Kuranit, qĂ« duhet tĂ« jetĂ« njĂ« objektiv i vazhdueshĂ«m, i pĂ«rhershĂ«m. - PĂ«rhapeni atĂ«: kjo do tĂ« thotĂ« se sĂ« pari duhet tĂ« ndjekĂ«sh udhĂ«zimin pĂ«r ta lexuar rregullisht e mĂ« pastaj tĂ« ftosh dhe tâi nxisĂ«sh tĂ« tjerĂ«t tĂ« veprojnĂ« ashtu, p.sh. pjesĂ«tarĂ«t e familjes, tĂ« afĂ«rmit, shoqĂ«rinĂ«, etj.. - Shqiptojini tĂ« plota fjalĂ«t e tij: kjo do tĂ« thotĂ« se duhet tâi kushtosh vĂ«mendje shqiptimit tĂ« plotĂ« si tĂ« tingujve, ashtu edhe tĂ« fjalĂ«ve, zgjatjeve, pauzave, etj.. - Medito pĂ«r tĂ«: kjo nĂ«nkupton domosdoshmĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« kuptuar atĂ« çfarĂ« lexon. PavarĂ«sisht se edhe thjesht kĂ«ndimi i tekstit ka disa mirĂ«si, urimi i Pejgamberit Ă«shtĂ« fund e krye i qartĂ« se duhet tĂ« meditosh, tĂ« lexosh udhĂ«zimin, e rrjedhimisht tĂ« veprosh sipas asaj qĂ« lexon. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« çështje mjaft e rĂ«ndĂ«sishme, veçanĂ«risht pĂ«r gjendjen e sotme tĂ« myslimanĂ«ve, kur mund tĂ« gjesh pakkĂ«nd qĂ« tĂ« meditojĂ« nĂ« Kuran dhe tĂ« veprojĂ« sipas tij. Sigurisht qĂ« theksimi i Pejgamberit a.s. meditimin dhe zbatimin e asaj qĂ« lexon nĂ« Kuran, mbĂ«shtetet nĂ« udhĂ«zimin e Allahut nĂ« Kuran: â(Ky Ă«shtĂ«) njĂ« libĂ«r qĂ« Ne ta kemi zbritur ty,
Njohuri mbi Kuranin
17
plot me mirĂ«si, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ata tĂ« pĂ«rsiatin rreth ajeteve tĂ« tij, dhe qĂ« njerĂ«zit tĂ« marrin mĂ«sim me logjikĂ«â. (38:29).
Mbi vlerĂ«n e leximit tĂ« tij & 15. Transmetohet nga Muhamedi, paqja dhe mĂ«shira e Allahut qofshin mbi tĂ«, se âimam bĂ«het ai qĂ« lexon Kuran mĂ« sĂ« miriâ. Omeri, Allahu qoftĂ« i kĂ«naqur me tĂ«, e kishte zakon qĂ« nĂ« tubimet e tij tĂ« mbante mĂ« afĂ«r hafĂ«zĂ«t e Kuranit dhe fukahenjtĂ«. Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Zotit qofshin mbi tĂ«, ka thĂ«nĂ«: âPrej madhĂ«rimit tĂ« Zotit Ă«shtĂ« respekti i atij qĂ« Ă«shtĂ« thinjur nĂ« Islam, respekti i atij qĂ« mĂ«son Kuranin dhe i pĂ«rmbahet atij, dhe respekti i udhĂ«heqĂ«sit tĂ« drejtĂ«â. DitĂ«n e Uhudit, kur i varrosnin nga dy a mĂ« shumĂ« dĂ«shmorĂ« nĂ« njĂ« varr, Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Zotit qofshin mbi tĂ«, pyeste se kush dinte mĂ« shumĂ« Kuran prej tyre dhe e varroste para tĂ« tjerĂ«ve. Ebu Hurejreja transmeton se Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Zotit qofshin mbi tĂ«, tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: ââŠ.kurdo qĂ« besimtarĂ«t tubohen nĂ« xhami pĂ«r tĂ« mĂ«suar vetĂ« ose pĂ«r tâua mĂ«suar tĂ« tjerĂ«ve Kuranin, Allahu do tâu ndihmojĂ« atyre, do tĂ« hedhĂ« mĂ«shirĂ« mbi ta, engjĂ«jt do tâi rrethojnĂ« dhe Allahu do tâi konsiderojĂ« si krijesa tĂ« afĂ«rta. AtĂ« qĂ« nuk e lartĂ«son vepra e tij, nuk mund ta lartĂ«sojĂ« gjenealogjia e tijâ. Leximi i Kuranit Ă«shtĂ« ilaçi mĂ« efikas kundĂ«r ndryshkjes sĂ« zemrave njerĂ«zore. PĂ«r ata qĂ« kanĂ« zemĂ«r dhe ndjesi, ai Ă«shtĂ« mĂ«sim, udhĂ«zim, mĂ«shirĂ«, kĂ«shillĂ«, tĂ«rheqĂ«s i vĂ«rejtjes,
18
Takvim - Kalendar 2012
shpresĂ«dhĂ«nĂ«s, mbĂ«shtetĂ«s, Ă«shtĂ« ushqim shpirtĂ«ror dhe ilaç njĂ«kohĂ«sisht. PĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to arsye dhe shumĂ« tĂ« tjera, Pejgamberi e rekomandon aq shumĂ« si mjet efikas pĂ«r ngritje morale dhe shpirtĂ«rore. âNĂ« shtĂ«pinĂ« ku lexohet Kurani, shumohen tĂ« mirat, sikundĂ«r qĂ« shtĂ«pisĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n nuk lexohet Kurani, i pakĂ«sohen tĂ« miratâ - thoshte Pejgamberi a.s.. Prandaj, prindĂ«rit para tĂ« gjithĂ« tĂ« tjerĂ«ve, duhet tĂ« kujdesen vazhdimisht qĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre tĂ« gjithĂ« anĂ«tarĂ«t e familjes tĂ« jetojnĂ« nĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« Allahut tĂ« LartĂ«suar. Pejgamberi a.s. me njĂ« rast kishte thĂ«nĂ«: âSecilit mysliman qĂ« i drejtohet shtratit tĂ« tij dhe lexon njĂ« sure nga Kurani, Allahu do tâi dĂ«rgojĂ« njĂ« melaqe qĂ« do ta mbrojĂ« nga çdo e ligĂ« derisa tĂ« zgjohetâ. NĂ« njĂ« hadith tjetĂ«r ai thotĂ«: âZbukuroni-ndriçoni shtĂ«pitĂ« tuaja me namaz dhe lexim tĂ« Kuranitâ.4
Edukata gjatĂ« leximit tĂ« Kuranit &. 16. - Pastrimi i dhĂ«mbĂ«ve me misvak (ose me brushĂ«); - Leximi i Kuranit me abdest, e leximi i tij nĂ« njĂ« vend tĂ« pastĂ«r Ă«shtĂ« synet, pavarĂ«sisht nĂ«se Ă«shtĂ« vend i hapĂ«t ose i mbyllĂ«t, dhe duke qenĂ« veshur; - Kurani lexohet nĂ« vende tĂ« pastra ose nĂ« xhami; - ĂshtĂ« mirĂ« tĂ« lexohet Kurani ulur, i kthyer nga Kibla, mbase lejohet dhe leximi duke qĂ«ndruar nĂ« kĂ«mbĂ«; - Leximi fillohet duke kĂ«nduar istiadhen dhe besmelen (Eudhu bil-lahi minesh-shejtanirr-rraxhim, Bismil-lahirr-Rrah4
Ibrahim Trebinjac, Zbornik radova ITF-a nr 1/1982, Sarajevë. Ebu Bekr M. ElBakilani, I'xhazu'l-Kuran, Daru'l-mearif, Kajro, 1963.
Njohuri mbi Kuranin
19
manirr-Rrahim), kurse nĂ« fillim tĂ« sures fillohet me âBismilahirr Rrahmanirr-Rrahimâ. âKur tĂ« lexosh Kuran, kĂ«rko mbrojtje nga Allahu prej djallit tĂ« mallkuarâ. (En-Nahl, 98); - Kurani lexohet duke menduar pĂ«r domethĂ«nien e tij, siç thotĂ« Allahu nĂ« Kuran: âA nuk e studiojnĂ« me vĂ«mendje Kuranin? Por jo, ata janĂ« zemra qĂ« kanĂ« drynat e vetâ! (Muhamed, 24). â(Ky Ă«shtĂ«) LibĂ«r i begatshĂ«m, Ne ta shpallĂ«m kĂ«tĂ« ty, qĂ« t'i studiojnĂ« argumentet e tij dhe qĂ« tĂ« marrin mĂ«sim prej tij ata qĂ« kanĂ« mendâ. (Sad, 29); - ĂshtĂ« synet qĂ« nganjĂ«herĂ« ta pĂ«rsĂ«ritim njĂ« ajet disa herĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ta kuptojmĂ« sa mĂ« mirĂ«. Temim Eddariu e kishte zakon tĂ« pĂ«rsĂ«riste kĂ«tĂ« ajet: âA menduan ata, tĂ« cilĂ«t vepruan tĂ« kĂ«qija, se nĂ« jetĂ«n e tyre dhe nĂ« vdekjen e tyre do t'i bĂ«jmĂ« tĂ« barabartĂ« me ata qĂ« besuan dhe bĂ«nĂ« vepra tĂ« mira? Sa i shĂ«mtuar Ă«shtĂ« gjykimi i tyreâ? (El-Xhathije, 21). Esmaja e kishte zakon tĂ« pĂ«rsĂ«riste ketĂ« ajet: âE, Allahu na dhuroi tĂ« mira dhe na ruajti prej dĂ«nimit tĂ« erĂ«s (flakĂ«s) sĂ« nxehtĂ« tĂ« zjarritâ. (EtTur, 27). Kurse Seid bin Xhubejri e kishte zakon tĂ« pĂ«rsĂ«riste kĂ«tĂ« ajet: âDhe kini frikĂ« ditĂ«n kur do tĂ« ktheheni tek Allahu. AtĂ«herĂ« secilit njeri do tâi paguhet çfarĂ« ka fituar dhe askujt nuk do tâi bĂ«het padrejtĂ«siâ. (El-Bekare, 281) Dhe kĂ«tĂ« ajet: âO ti njeri, po ç'tĂ« mashtroi ty kundrejt Zotit tĂ«nd, qĂ« Ă«shtĂ« bujar e i urtĂ«â? (El-Infitar, 6); - ĂshtĂ« mirĂ« tĂ« qahet gjatĂ« leximit tĂ« Kuranit duke pasur kujdes nga hipokrizia; - Kurani lexohet me tertil (me lexim tĂ« ngadalshĂ«m duke ia dhĂ«nĂ« hakun çdo zgjatjeje e çdo theksi, siç i lavdĂ«ron Allahu ata qĂ« e lexojnĂ« mirĂ« Librin e Tij: âAta, tĂ« cilĂ«ve ua dhamĂ« Li-
20
Takvim - Kalendar 2012
brin dhe tĂ« cilĂ«t e lexojnĂ« drejt ashtu si Ă«shtĂ«, ata e besojnĂ« atĂ« (Kuranin). E ata qĂ« e mohojnĂ« atĂ«, tĂ« tillĂ«t janĂ« ata qĂ« dĂ«shtuan (nĂ« dynja e nĂ« ahiret)â. (El-Bekare, 121); - GjatĂ« leximit, kur pĂ«rmendet dĂ«nimi i Allahut, kĂ«rkohet mbrojtje, e kur pĂ«rmendet mĂ«shira e Allahut, kĂ«rkohet mĂ«shira e Allahut; - GjatĂ« leximi tĂ« Kuranit ose pĂ«rsĂ«ritjes sĂ« tij, nuk duhet tĂ« tĂ« shkojĂ« vĂ«mendja te diçka tjetĂ«r, si bisedat ose shikimi i diçkaje, siç thotĂ« Allahu nĂ« Kuran: âKur lexohet Kurani, ju dĂ«gjojeni (me vĂ«mendje ) dhe heshtni, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« fitoni mĂ«shirĂ«â. (El-Araf, 204); - GjatĂ« leximit tĂ« Kuranit, ai qĂ« i di leximet e tjera (shtatĂ« leximet e njohura), le tâi lexojĂ« e tĂ« mos i lĂ«rĂ« pas dore, se Allahu e ka zbritur Kuranin edhe nĂ« ato mĂ«nyra, me kusht qĂ« lexuesi tâi njohĂ« kĂ«to lexime e tĂ« mos bĂ«het fitne pĂ«r shkak tĂ« mosdijes sĂ« tyre; - GjatĂ« leximit tĂ« Kuranit Ă«shtĂ« e ndaluar qĂ« tĂ« lexohet surja nga ajeti i fundit tek i pari, e mosradhitja e sureve Ă«shtĂ« e papĂ«lqyer; - Lejohet leximi grupor nĂ«se Ă«shtĂ« nevoja, si dhe ngritja e zĂ«rit, nĂ«se nuk bĂ«het sa pĂ«r sy e faqe para njerĂ«zve; - ĂshtĂ« e pĂ«lqyeshme qĂ« gjatĂ« leximit tĂ« Kuranit tĂ« zbukurohet zĂ«ri. Transmetohet nga Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Allahut qofshin mbi tĂ«, se ka thĂ«nĂ«: âNuk Ă«shtĂ« prej nesh ai qĂ« nuk e zbukuron zĂ«rin e tij gjatĂ« leximit tĂ« Kuranitâ. Transmeton Ebu Davudi; - ĂshtĂ« i preferuar tĂ« kĂ«rkohet leximi nga ai qĂ« e ka zĂ«rin tĂ« bukur, siç transmetohet nĂ« hadithin qĂ« transmeton Ibn Mesudi;
Njohuri mbi Kuranin
21
- Duhet pasur kujdes që gjatë leximit të mos caktohet ndalja me numër ajetesh, por të përfundojë aty ku mbaron ajeti me kuptim të plotë ose aty ku përfundon një pjesë tematike; - Nuk bën të lexohet Kuran kur hapet goja, sepse ajo është nga shejtani, siç transmetohet në hadith.
22
Takvim - Kalendar 2012
- Mosstudimi i tij, mosleximi i ndonjë tefsiri (libër i komentimit të Kuranit) ose mosleximi me komentim në gjuhën amtare; - Mosmeditimi për ajetet e tij.
Emrat e Kuranit Disa lloje tĂ« lĂ«nies pas dore tĂ« Kuranit: & 18. Mosleximi i tij, siç thotĂ« Muhamedi, paqja dhe lavdĂ«rimi i Allahut qofshin mbi tĂ«: âKush nuk e bĂ«n hatme (leximin e Kuranit tĂ«rĂ«sisht) Kuranin brenda 40 ditĂ«sh, e ka lĂ«nĂ« pas doreâ. Nuk Ă«shtĂ« e lĂ«vduar qĂ« hatme tĂ« bĂ«het pĂ«r disa orĂ«, sepse ky mbase mund tĂ« bĂ«het lexim shumĂ« mekanik, pa menduar rreth kuptimit tĂ« ajeteve ose sureve. MĂ« mirĂ« do tĂ« ishte qĂ« leximi tĂ« bĂ«het pĂ«r tri ditĂ« deri nĂ« njĂ« javĂ«, duke e pĂ«rfunduar hatmen ditĂ«n e enjte. Pra, mesatarja e leximit tĂ« Kuranit do tĂ« ishte njĂ« hatme gjatĂ« njĂ« jave. Kjo i mundĂ«son lexuesit qĂ« tĂ« konsultojĂ« edhe libra tĂ« tefsirit, pĂ«r tĂ« kuptuar pĂ«rmbajtjen e ajeteve tĂ« ndryshme; & 19 Mospunimi me tĂ«. Siç e theksuam edhe mĂ« sipĂ«r, leximi i Librit tĂ« Allahut jo vetĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« i dobishĂ«m, por konsiderohet se, duke e lexuar, njeriu bĂ«n edhe ibadet. MirĂ«po, kjo nuk Ă«shtĂ« edhe e mjaftueshme, sepse ai qĂ« lexon Kuran, mbi tĂ« gjitha duhet tĂ« veprojĂ« sipas rekomandimeve tĂ« tij, tĂ« punojĂ« nĂ« pĂ«rputhje me udhĂ«zimet e tij; & 20. Mosgjykimi me tĂ«. Kurdo qĂ« i kĂ«rkohet tĂ« gjykojĂ«, njeriu gjykimin e tij duhet ta mbĂ«shtesĂ« nĂ« Kuran, e mĂ« pastaj edhe nĂ« burime tĂ« tjera tĂ« Sheriatit;
& 21. Kurani ka disa emra, tĂ« cilĂ«t janĂ« pĂ«rmendur nĂ« vetĂ« Kuranin, prej tyre janĂ«: El-Kuran - Ă«shtĂ« pĂ«rmendur nĂ« suren âEl-Isra: 9â dhe 106, âEl-Vakia-77â etj. Me kĂ«tĂ« emĂ«rtim pĂ«rmendet nĂ« Kuran nĂ« 68 ajete. El-Kitab - Ă«shtĂ« pĂ«rmendur nĂ« âEl-Bekare:1-2â, âAli-Imran: 7â, etj. Ky emĂ«rtim i Kuranit nĂ« Kuran pĂ«rmendet nĂ« 85 ajete. El-Furkan - Ă«shtĂ« pĂ«rmendur nĂ« dy sure: âEl-Furkan: 1â dhe âAli-Imran: 4â. Edh-Dhikr - Ă«shtĂ« pĂ«rmendur nĂ« Kuran nĂ« suren: âEl-Haxher: 9â, âEn-Nahl: 44â, âEl-Enbija: 5â, etj. ĂshtĂ« pĂ«rmendur me kĂ«tĂ« emĂ«r nĂ« Kuran nĂ« mbi 30 vende. Et-Tenzil - Ă«shtĂ« pĂ«rmendur nĂ« suret: âEsh-Shuara: 192â, âEl-Vakia: 43â, etj. ĂshtĂ« pĂ«rmendur nĂ« Kuran nĂ« 6 vende. NĂ« literaturĂ«n pĂ«rkatĂ«se, Kurani Ă«shtĂ« quajtur edhe me disa emĂ«rtime tĂ« tjera, por ato janĂ« cilĂ«si (atribute) tĂ« Allahut xh.sh. dhe me to Ă«shtĂ« emĂ«rtuar Kurani, si: El-huda (udhĂ«zues), Nuur (dritĂ« pĂ«r rrugĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«), Esh-shifa (shĂ«rues pĂ«r besimtarĂ«t), Err-Rrahme (mĂ«shirĂ«) e tĂ« tjera.
Njohuri mbi Kuranin
23
Ajeti i parĂ« dhe i fundit i zbritur i Kuranit & 22. TĂ« gjithĂ« dijetarĂ«t, komentuesit dhe juristĂ«t, janĂ« unanimĂ« qĂ« ajetet e para tĂ« Kuranit qĂ« iu shpallĂ«n Muhamedit a.s., ishin: pesĂ« ajetet e para tĂ« sures âEl-Alekâ (pĂ«rfshirĂ« dhe besmelen), e 96-ta me radhĂ«: âMe emrin e Allahut, tĂ« GjithĂ«mĂ«shirshmit, MĂ«shirĂ«plotit. Lexo (o Muhamed) me Emrin e Zotit tĂ«nd, i Cili ka krijuar (gjithĂ« çâĂ«shtĂ«).....Ai i ka mĂ«suar njeriut atĂ« qĂ« nuk dinteâ. (Sure âEl-Alek: 1-5â) NdĂ«rkaq, ajeti i fundit qĂ« i zbriti Muhamedit a.s., sipas disa ashabĂ«ve nĂ«ntĂ« ditĂ« para se ai tĂ« kalonte nĂ« Ahiret, Ă«shtĂ« ajeti 281 i sures âEl-Bekareâ: âDhe kini frikĂ« ditĂ«n kur do tĂ« ktheheni tek Allahu. AtĂ«herĂ« çdokush do tĂ« paguhet çfarĂ« ka fituar dhe askujt nuk do tâi bĂ«het padrejtĂ«siâ. Surja e parĂ« e plotĂ« qĂ« i ka zbritur Pejgamberit a.s., ka qenĂ« âEl-Fatihaâ, kurse e fundit sureja âEn-Nasrâ.5 & 23, Sipas njĂ« mendimi, Kurani ka 114 sure/kaptina, 6236 ajete, 77 934 fjalĂ« dhe 323 671 shkronja. MegjithatĂ«, nĂ« librat bazĂ« tĂ« tefsirit ka edhe mendime tĂ« tjera. & 24. Sipas disa juristĂ«ve islamĂ«, tĂ« cilĂ«t e kanĂ« analizuar, numĂ«ruar dhe i kanĂ« ndarĂ« ajetet me karakter juridik, madje aq sa dominon mendimi se: 1/13 pjesĂ« e Kuranit ka tĂ« bĂ«jĂ« me tĂ« drejtĂ«n (ahkam) ose janĂ« rreth 500 ajete qĂ« u pĂ«rkasin disa sferave tĂ« sĂ« drejtĂ«s. Sipas Abdulvehab Hal-lafit-jurist egjiptas, theksohet se: TĂ« drejtĂ«s familjare i pĂ«rkasin 70 ajete, tĂ« drejtĂ«s civile 70 ajete, tĂ« drejtĂ«s penale 30 ajete, gjyqĂ«sisĂ« dhe procedurĂ«s gjy-
24
qĂ«sore 13 ajete, tĂ« drejtĂ«s kushtetuese 10 ajete, tĂ« drejtĂ«s pĂ«r marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkombĂ«tare 25 ajete, pĂ«r ekonomi dhe financa rreth 10 ajete.6 PĂ«r tĂ« komentuar Kuranin nuk i lejohet askujt nĂ« qoftĂ« se nuk ka njohuri tĂ« mjaftueshme pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« komentim. Ibn Abasi transmeton nga Pejgamberi a.s. tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: âKush flet pĂ«r Kuranin pa pasur njohuri pĂ«r kĂ«tĂ«, le tĂ« pĂ«rgatitĂ« vendin e tij nĂ« zjarrâ. Gjithashtu, Ibn Abasi transmeton se Pejgamberi kishte thĂ«nĂ«: âKush flet pĂ«r Kuranin (ajetet e tij) sipas mendjes sĂ« tij (pa lexuar komentime/tefsire), le tĂ« pĂ«rgatitĂ« vendin e tij nĂ« zjarrâ.
QĂ«llimet e Kuranit & 25. Po ta shikojmĂ« Kuranin nĂ« tĂ«rĂ«si, do tĂ« vĂ«rejmĂ« se qĂ«llimet e tij, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjeshur mund tĂ« pĂ«rmblidhen nĂ« tri aspekte: a. Aspekti i besimit - akaid, b. Aspekti i moralit - ahlak dhe c. Aspekti i dispozitave - ahkam. Kjo nuk do tĂ« thotĂ« nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« se Kurani nuk ka edhe qĂ«llime tĂ« tjera, sepse Fjala e Allahut pĂ«rmban kuptime tĂ« pashtershme, madje, siç thotĂ« Ibni Arabiu âKurani Ă«shtĂ« det pa brigjeâ.7 & 26. Aspekti i parĂ« i qĂ«llimeve kuranore ka tĂ« bĂ«jĂ« me besimin e mirĂ«filltĂ«, tĂ« drejtĂ« e tĂ« sinqertĂ«. NĂ« fakt, mendja njerĂ«zore dhe shpirti njerĂ«zor sĂ« pari duhen pastruar nga tĂ« gji6
5
Dr. Mahmud Er-Rufai, në El-Bejan el-mubin, Kajro, 1411.
Takvim - Kalendar 2012
7
Fikret KarÄiÄ, Istoria Ć eriatskog prava, SarajevĂ«. Mr. Almir Fatic, nĂ« Takvim 1427/2007, SarajevĂ«.
Njohuri mbi Kuranin
25
tha besimet e gabuara, të rrejshme, nga besimit i idoleve të ndryshme (shirkut) dhe idhujtaria (vethenijje). Pasi të pastrohet zemra e njeriut nga besimet e kota a ideologjitë e rrejshme, vetëm atëherë ajo është e gatshme të pranojë akide të drejtë dhe të vërtetë. Akideja e pastër islame përfshin tërë atë që duhet besuar detyrimisht, e që ka të bëjnë me: - Allahun xh.sh. dhe Cilësitë (sifatet) e Tij të lartmadhërishme (sifatul-xhelal), - Shpalljen (vahjin), - të dërguarit (risalat), engjëjt, librat dhe pejgamberët, - Ditën e Gjykimit, ringjalljen, shpërblimet. Mbi sa u tha më lart dhe të tjera që kanë të bëjnë me aspektin e besimit, duhet besuar detyrimisht dhe çdo devijim është i patolerueshëm . & 27. Aspekti i dytë i qëllimeve kuranore ka të bëjë me moralin-mirësjelljen. Si rezultat i besimit të njeriut në Allahun xh.sh. dhe në tërë atë që bie në fushën e besimit, veprimtaria njerëzore vihet në pozicion të nënshtrimit ndaj Allahut të Gjithëfuqishëm. Kur njeriu i nënshtrohet sinqerisht Allahut xh.sh., detyrimisht rezulton me mirësjellje islame. Një mirësjellje e tillë ose pasimi i moralit islam, shpirtin njerëzor e pastron, e fisnikëron dhe e kultivon. Vetëm sipas moralit kuranor shpirti njerëzor është në gjendje të ngrihet mbi interesin e individit si dhe të nxitë lidhjet vëllazërore dhe bashkëpunimin në mes të njerëzve. Mirësjellja ose morali nënkupton shumëçka, e ndër të tjera mund të përmenden edhe këto: sinqeritetin, durimin, realizimin e obligimeve të marra përsipër, butësinë, maturinë, drejtësinë dhe shumë të tjera. Thënë shkurt, e moralshme është largimi nga veset e këqija - të cilat sipas Sheriatit janë të
26
Takvim - Kalendar 2012
pĂ«rcaktuara si tĂ« tilla, si dhe ndjekja e veseve tĂ« mira dhe zbatimi i tyre. KĂ«tu, nĂ« fakt, fillon lufta e vĂ«rtetĂ« shpirtĂ«rore me vetveten. Prandaj, tĂ« gjitha ibadetet nĂ« Islam kanĂ« kĂ«tĂ« funksion: qĂ« njeriun ta mĂ«sojnĂ« pĂ«r tĂ« mirĂ«n dhe ta largojnĂ« nga e keqja. Sjellja e mirĂ« ose e keqe Ă«shtĂ« e pĂ«rcaktuar me Kuran dhe Synet, ndĂ«rkaq zbatimin e saj tĂ« pĂ«rkryer e ka realizuar nĂ« personalitetin e Pejgamberit a.s.. Kultura e mirĂ«sjelljes sĂ« Pejgamberit a.s. pĂ«r myslimanĂ«t paraqet modelin mĂ« tĂ« pĂ«rkryer tĂ« identifikimit, prandaj ai pĂ«r ne Ă«shtĂ« modeli mĂ« i mirĂ«. âNuk ka dyshim se ju nĂ« tĂ« DĂ«rguarin e Allahut keni shembullin mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« shpreson pĂ«r takimin me Allahun dhe nĂ« DitĂ«n e fundit dhe qĂ« E kujton Allahun shumĂ«â. (El-Ahzab,21) &28 Aspekti i tretĂ« i qĂ«llimeve kuranore ka tĂ« bĂ«jĂ« me dispozitat ose normat kuranore. Dispozitat i ka pĂ«rcaktuar Allahu nĂ« Kuran ose, sĂ« paku, ka shpjeguar parimet e tyre (usul), nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« zbatohen detyrimisht nĂ« raportin njeriKrijues dhe njeri-njeri. KĂ«to dispozita pĂ«rfshijnĂ«: rregullat lidhur me namazin, zekatin, agjĂ«rimin, haxhin, betimin dhe tĂ« gjitha ato qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me ibadetin; rregullat lidhur me martesĂ«n (zevaxh), zgjidhjen e martesĂ«s (talak), dhuratĂ«n e martesĂ«s (mehrin), gjidhĂ«nien, gjenealogjinĂ«, mirĂ«mbajtjen e familjes (nefeka), kohĂ«n e pritjes pas zgjidhjes sĂ« martesĂ«s (iddetit) dhe shumĂ« rregulla tĂ« tjera, qĂ« kryesisht i takojnĂ« fushĂ«s tĂ« sĂ« ashtuquajturĂ«s e drejta personale (aval-shahsijje) ose e drejta familjare (ahkamuâl usreh); rregullat mbi shitblerjen, pengun, huadhĂ«nien, borxhin, kontratat e tj., qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me transaksionet financiare (muamelatuâl-malije); rregullat ndĂ«shkimore dhe veprat e dĂ«nueshme si: vrasja, vjedhja, tradhtia
27
Njohuri mbi Kuranin
martesore, banditizmi, plaçkitja, dhe shumë të tjera që kanë të bëjnë me të drejtën penale (ukubat). Natyrisht, në këtë aspekt hyjnë edhe shumë fusha të tjera, që kanë të bëjnë kryesisht me rregullat ose dispozitat e Kuranit- Fjalës së Allahut.
*** & 29. âIslami nuk Ă«shtĂ« fe abstrakte8 dhe as Kurani nuk Ă«shtĂ« libĂ«r abstraktâ - thoshte El-Mevdudiu. Nuk duhet harruar: Kurani Ă«shtĂ« pĂ«r ne dhe me ne, prandaj ne e kemi pĂ«r detyrĂ« qĂ« pĂ«r çdo ditĂ« ta lexojmĂ«, ta kuptojmĂ« dhe tĂ« veprojmĂ« sipas mĂ«simeve tĂ« tij. Ai i cili nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« jeton dhe vepron sipas udhĂ«zimeve tĂ« tij, nĂ« Ahiret do ta ketĂ« ndihmĂ«sin dhe ndĂ«rmjetĂ«suesit mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« tij. O Zot i gjithĂ«sisĂ«, na mundĂ«so dhe na lehtĂ«so qĂ« ta lexojmĂ« Kuranin sa mĂ« shumĂ«, ta kuptojmĂ« atĂ« dhe tĂ« punojmĂ« sipas mĂ«simeve dhe udhĂ«zimeve tĂ« tij!
8
Ibid, fq. 26-27.
30
mundimi). Ata hyjnĂ« nĂ« zjarrin tĂ« ndezur fort. U jepet tĂ« pinĂ« prej njĂ« kroi tĂ« valĂ«. Ata nuk kanĂ« ushqim tjetĂ«r pos njĂ« barishte me ferra helmuese. QĂ« as nuk jep fuqi, as nuk largon uri. AtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« ndritshme, tĂ« kĂ«naqura pĂ«r veprimet e veta, nĂ« Xhenet tĂ« shkallĂ«s sĂ« lartĂ«, aty nuk dĂ«gjojnĂ« fjalĂ« tĂ« pakĂ«ndshme. Aty ka kroje qĂ« rrjedhin, Aty kanĂ« shtretĂ«r tĂ« lartĂ«, dhe gastare tĂ« vĂ«na pranĂ« edhe jastĂ«kĂ« tĂ« renduar pĂ«r mbĂ«shtetje, edhe qilima tĂ« shtruar. A nuk i shikojnĂ« devetĂ« se si janĂ« krijuar? Edhe qiellin se si Ă«shtĂ« ngritur lart! Edhe kodrat se si janĂ« venduar! Edhe tokĂ«n se si Ă«shtĂ« shtruar! E ti pra, kĂ«shillo, se je vetĂ«m pĂ«rkujtues. Ti ndaj tyre nuk je mbizotĂ«rues! PĂ«rveç atij qĂ« zmbrapset e nuk beson, Allahu atĂ« me vuajtje e dĂ«non. VetĂ«m te Ne kthimin e kanĂ«. Dhe vetĂ«m detyrĂ« Jona Ă«shtĂ« llogaria e tyre.â (El-Gashije, 1-26)
tefsir
Sabri Bajgora
KOMENTIMI I KAPTINĂS âEL-GASHIJEâ â©ââȘ ĂÏt6ĂÂč$âŸÎĄ Ă's#ĂÎ%tĂŠ â©ââȘ ĂźÏyÚñâyz >âčĂĂtÎöΞtÆ ĂÎœÎžĂŁ_ĂŁÏ â©ââȘ ĂÏuâčñâtóÞ9$# Ă]ÆĂâ°ym y79s?r& öâ yÎŽ 8ĂŹÆĂ ĆžĂ ïŁ„ĂÎ ÄÏĂ) ßΠ$yĂšsà öÎçλm; }Â§ĂžĆ Â©9 â©ââȘ 7ÏuâčĂÎĄ#uïŁȘ AïŁ»Ă·ïŁŒtĂŁ ĂŽïŁ„ĂÎ 4âs+ó¥Ú@ â©ââȘ ZÏuâčĂÎ%tn # â$tÎĄ 4ân?ĂłĂs? ĂÏuâčĂ Ă#uâ $pÎșĂ Ă·Ăš|ÂĄĂj9 â©ââȘ ĂÏuοÄ$âŸÎĄ 7âčĂĂtÎöΞtÆ ĂÎœÎžĂŁ_ĂŁÏ â©â âȘ 8ĂΞã_ ïŁ„ĂÎ ïĂ_ĂžĂłĂŁÆ ĆžÏuÏ ĂïŁ„ĂÏó¥çâ ÄÏ â©ââȘ Ăâç Ă $pÎș ĂĂč â©âââȘ ĂÏtÆĂâ%y` ĂïŁ»Ă·ïŁŒtĂŁ $pÎș ĂĂč â©âââȘ ZÏuâčĂĂłâs9 $pÎș ĂĂč ĂĂŹyÏó¥n@ ÄÏ â©âââȘ 7ÏuâčĂ9%tĂŠ >ÏšÎy_ âĂĂ» â©ïâȘ â©âââȘ ĂźÏrOΞÚVö7tÎ Ă·âĂ1#uâyâuÏ â©âââȘ ĂÏsĂčΞà 'ĂłĂtΠÀâĂâ$oĂżsÏuÏ â©âââȘ ĂÏtãΞà ĂöΚΠĂ>#uΞÞ.r&uÏ â©âââȘ ĂÏtãΞÚĂčö šΠâ©âââȘ ĂŽMyĂšĂĂčĂąâ y#ĂžâčĆž2 ĂïŁȘ!$uÎÂĄÂĄ9$# ân<Ă)uÏ â©ââ âȘ ĂŽMs)Ă=Ă€z y#ĂžâčĆž2 Ăâ Ă/M}$# ân<Ă) tÎČÏĂŁ Ăà ΚtÆ ĆžÎŸsĂčr& |MÎĄr& !$yÏâŸÎĄĂ) ö Ăj.xâčsĂč â©âââȘ ĂŽMysĂĂĂâą y#Ăžâčx. ĂĂöâF{$# ân<Ă)uÏ â©âïâȘ ĂŽMt6Ă ĂçΥ y#Ăžâčx. ĂÎ$t6Ă gĂž:$# ân<Ă)uÏ ÂȘ!$# ç”ç/ĂjâčyÚãâčsĂč â©âââȘ t x'x.uÏ 4ââŸ<uΞs? ïŁ„tÎ ÄÏĂ) â©âââȘ @ ĂĂĂžĆ |ĂĂÏĂ/ ÎĂγÞâčn=tĂŠ |Mó¥©9 â©âââȘ Ă Ă e2xâčĂŁÎ â©âââȘ ÎĂ„Îșu5$|ÂĄĂm $uÎĂžĆ n=tĂŁ šÎČĂ) §ÎĂšO â©âââȘ öÎĂ„Îșu5$tÆĂ) !$uÎĂžâčs9Ă) šÎČĂ) â©âââȘ u y9Ăž.F{$# z>#xâčyÚÞ9$#
âA tĂ« erdhi ty lajmi pĂ«r belanĂ« qĂ« kaplon (kiameti)? AtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« pĂ«rulura, tĂ« lodhura e tĂ« rraskapitura (nga
Takvim - Kalendar 2012
*** Kaptina âEl-Gashijeâ Ă«shtĂ« kaptinĂ« mekase, e zbritur para sures âEl-Kehfâ pas sures âEdh-Dharijatâ. Ka gjithsej 26 ajete, 92 fjalĂ« e 381 shkronja.1 NĂ« radhitjen e Musâhafit mban numrin 88, kurse nĂ« radhitjen e zbritjes Ă«shtĂ« e 67-ta 2 TransmetojnĂ« Ibn Durejsi, Nehhasi, Ibn Merduvije dhe Bejhekiu nga Ibn Abasi se kjo kaptinĂ« (El-Gashije) ka zbritur nĂ« MekĂ«. Po ashtu, Ibn Merduvije, transmeton tĂ« njĂ«jtin rivajet edhe nga Ibn Zubejri. 3 1
Muhamedinilemin bin Abdullah el Arumijj esh-Shafiâijj - âHadaiku-r-rrevhi ve-r-rrejhani fi revabi ulumi-l-Kurâaniâ, vĂ«ll. 31, fq. 370, Bejrut-Liban, 2001. 2 Ibn Ashur Et-Tahriru ve-t-Tenviru vĂ«ll XXX fq. 293 3 Imam Shevkaniu, âFetâhul Kadiirâ vĂ«ll.V, fq. 424.
31
Tefsir
EmĂ«rtimi i kĂ«saj kaptine Kjo kaptinĂ« Ă«shtĂ« emĂ«rtuar âEl-Gashijeâ, nga vetĂ« ajeti i parĂ« dhe hyrĂ«s i saj, ndĂ«rsa fjala âEl-Gashijeâ Ă«shtĂ« njĂ« emĂ«rtim i DitĂ«s sĂ« Kiametit e ajo Ă«shtĂ« lemeria e tmerrshme dhe e llahtarshme, e cila do tâi mbulojĂ« njerĂ«zit dhe atyre do tâu bijĂ« tĂ« fikĂ«t. Tirmidhiu, nĂ« koleksionin e tij e ka klasifikuar kĂ«tĂ« sure me po kĂ«tĂ« emĂ«r, ndĂ«rkohĂ« qĂ« Buhariu nĂ« kapitullin mbi Tefsirin nĂ« âSahihunâ e tij e ka emĂ«rtuar: âHel etake hadithu-l gashijeâ . Kurse Ibn Atije e ka emĂ«rtuar me emrin: Sure âHel etakeâ, pa e pĂ«rmendur âhadithu-l-gashijeâ.
Vlera e kĂ«saj kaptine - TransmetojnĂ« Imam Ahmedi, Muslimi dhe autorĂ«t e Suneneve nga Nuâman bin Beshiri se i DĂ«rguari i Allahut nĂ« namazet e dy bajrameve dhe nĂ« atĂ« tĂ« xhumasĂ«, gjithmonĂ« i kĂ«ndonte suren âElâAâĂ«laâ dhe âEl-Gashijehâ. Numani shton se nĂ«se rastiste qĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« tĂ« ishte namazi i bajramit dhe i xhumasĂ«, i DĂ«rguari i Allahut, nĂ« tĂ« dyja namazet i lexonte po tĂ« njĂ«jtat sure4 - Po ashtu transmetohet nga Imam Maliku, Muslimi, Ebu Davudi, Nesaiu dhe Ibn Maxhe nga Nuâman bin Beshiri tĂ« jetĂ« pyetur: âCilĂ«n sure tjetĂ«r pĂ«rpos asaj âEl-Xhumuatuâ e kĂ«ndo-
32
nte Resulullahu s.a.v.s. gjatĂ« Namazit tĂ« xhumasĂ«, ai ka thĂ«nĂ«: âE lexonte edhe âHel etake hadithu-l gashijeâ5 - Transmetohet nga Enes ibn Maliku r.a. tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: âGjatĂ« namazit tĂ« drekĂ«s, e dĂ«gjonim zĂ«rin pĂ«shpĂ«ritĂ«s tĂ« Resulullahut s.a.v.s. derisa i lexonte kĂ«to dy sure (d.t.th. ElXhumuatu dhe El-Gashije)â6 - Transmeton El-Bezzari nga Enes ibn Maliku tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ« se i DĂ«rguari i Allahut nĂ« namazet e drekĂ«s dhe tĂ« ikindisĂ« i lexonte (me zĂ« tĂ« ulĂ«t) âSebbih isme rabbikel AâĂ«laâ dhe âHel etake hadithu-l gashijeâ.7 - Transmeton Ibn Ebi Hatim nga AmĂ«r in Mejmun tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: NjĂ« ditĂ«, i DĂ«rguari i Allahut s.a.v.s. kaloi pranĂ« njĂ« gruaje e cila po lexonte me zĂ«: âHel etake hadithul gashijeâ, ndĂ«rsa Resulullahu s.a.v.s. u ndal, e dĂ«gjoi me vĂ«mendje dhe tha: âPo, mĂ« ka ardhur (lajmi i saj-d.t.th. i ditĂ«s sĂ« kiametit, sqarim yni, S.B)â
LidhmĂ«ria e kĂ«saj kaptine me atĂ« paraprake âEl-AâĂ«laâ PĂ«rderisa nĂ« kaptinĂ«n paraprake âEl-AâĂ«laâ disa pĂ«rshkrime tĂ« cilĂ«sive tĂ« besimtarĂ«ve, pabesimtarĂ«ve, Xhennetit dhe Xhehennemit ishin bĂ«rĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« gjenerale dhe tĂ« pĂ«rgjithĂ«suar, tash nĂ« katĂ« kaptinĂ« kemi pĂ«rshkrime mĂ« tĂ« hollĂ«sishme dhe mĂ« detale.. 5
Imam Sujutiu âEd-Durrul Menthur fi tefsiri bil meâthurâ, vĂ«ll. 15, fq.380. KĂ«tĂ« rivajet e transmetojnĂ« Ibn Huzejme nĂ« sahihun e tij (1/257), dhe Ibn Hibani nĂ« sahihun e tij (5/132). 7 Hafidh Hejthemiu nĂ« âMexhmeu-z-Zevaidâ - (2/116) ka shĂ«nuar se vargu i transmetuesve tĂ« kĂ«tij hadithi nga El-Bezzari Ă«shtĂ« i shĂ«ndoshĂ« dhe transmetuesit e tij janĂ« besnikĂ« e tĂ« sigurt. 6
4
Imam Ahmedi 4/271; Muslimi nĂ« kapitullin rreth namazit tĂ« xhumasĂ« 878/62. Shih: âEl-Kitabul Xhamiu li fedaili-l Kurâanil kerimâ fq. 289. Amman-Jordani, 2008.
Takvim - Kalendar 2012
33
Tefsir
Kur Allahu i madhĂ«rishĂ«m nĂ« suren âEl-AâĂ«laâ ajete (1012), thotĂ«: âDo tĂ« kĂ«shillohet ai qĂ« ka frikĂ«, ndĂ«rsa do tĂ« shmanget mĂ« i keqi, i cili do tĂ« hyjĂ« nĂ« zjarrin e madhâ. tash nĂ« kĂ«tĂ« sure, Ai e detajizon kĂ«tĂ« pĂ«rshkrim me fjalĂ«t: âTĂ« lodhura e tĂ« rraskapitura (nga mundimi). Ata hyjnĂ« nĂ« zjarrin tĂ« ndezur fort, . U jepet tĂ« pinĂ« prej njĂ« kroi tĂ« valĂ«. Ata nuk kanĂ« ushqim tjetĂ«r pos njĂ« barishte me ferra helmuese. QĂ« as nuk jep fuqi, as nuk largon uriâ (El-Gashije, 3-7) NdĂ«rsa mĂ« pas pĂ«rmend cilĂ«sitĂ« dhe pĂ«rshkrimin e gjendjes sĂ« besimtarĂ«ve nĂ« xhenet, nĂ« ajetet (8-16) - Pasi qĂ« Allahu xh.sh. nĂ« ajetin 17 tĂ« sures âEl-AâĂ«laâ thotĂ«: âNdĂ«rsa ahireti (amshimi) Ă«shtĂ« mĂ« i mirĂ« dhe i pĂ«rjetshĂ«m.â, tash nĂ« kĂ«tĂ« sure, pĂ«r tĂ« vĂ«rtetuar epĂ«rsinĂ« dhe fisnikĂ«rimin e banorĂ«ve tĂ« Xhenetit, cilĂ«sitĂ« dhe kĂ«naqĂ«sitĂ« e banorĂ«ve tĂ« Xhenetit, i pĂ«rmend nĂ« mĂ« shumĂ« ajete se sa qĂ« i pĂ«rmend banorĂ«t e zjarrit.
Llahtaria e DitĂ«s sĂ« Ringjalljes dhe gjendja e banorĂ«ve tĂ« xhehenemit â©ââȘ ĂÏt6ĂÂč$âŸÎĄ Ă's#ĂÎ%tĂŠ â©ââȘ ĂźÏyÚñâyz >âčĂĂtÎöΞtÆ ĂÎœÎžĂŁ_ĂŁÏ â©ââȘ ĂÏuâčñâtóÞ9$# Ă]ÆĂâ°ym y79s?r& öâ yÎŽ 8ĂŹÆĂ ĆžĂ ïŁ„ĂÎ ÄÏĂ) ßΠ$yĂšsà öÎçλm; }Â§ĂžĆ Â©9 â©ââȘ 7ÏuâčĂÎĄ#uïŁȘ AïŁ»Ă·ïŁŒtĂŁ ĂŽïŁ„ĂÎ 4âs+ó¥Ú@ â©ââȘ ZÏuâčĂÎ%tn # â$tÎĄ 4ân?ĂłĂs? â©â âȘ 8ĂΞã_ ïŁ„ĂÎ ïĂ_ĂžĂłĂŁÆ ĆžÏuÏ ĂïŁ„ĂÏó¥çâ ÄÏ â©ââȘ
âA tĂ« erdhi ty lajmi pĂ«r belanĂ« qĂ« kaplon (kiameti)? AtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« pĂ«rulura, tĂ« lodhura e tĂ« rraskapitura (nga mundimi). Ata hyjnĂ« nĂ« zjarrin tĂ« ndezur fort. U jepet tĂ« pinĂ« prej njĂ« kroi tĂ« valĂ«. Ata nuk kanĂ« ushqim tjetĂ«r pos njĂ« ba-
34
Takvim - Kalendar 2012
rishte me ferra helmuese. QĂ« as nuk jep fuqi, as nuk largon uri. - (El-Gashije, 1-7)
Koment â©ââȘ ĂÏuâčñâtóÞ9$# Ă]ÆĂâ°ym y79s?r& öâ yÎŽ
1. A tĂ« erdhi ty lajmi pĂ«r belanĂ« qĂ« kaplon (kiameti)? Surja âEl-Gashijeâ, Ă«shtĂ« njĂ« prej sureve mekase, qĂ« nĂ« thelb, shtjellon çështjen e ringjalljes dhe ditĂ«s sĂ« Kiametit. Fjala âel-gashijeâ e cila nga aspekti etimologjik nĂ«nkupton tĂ« mbuluarit e diçkaje, errĂ«sirĂ«n kur kaplon diçka, nga e cila njeriu nuk mund tĂ« dallojĂ« asgjĂ«, etj, sipas Ibn Abbasit Ă«shtĂ« njĂ« prej emĂ«rtimeve tĂ« ditĂ«s sĂ« gjykimit8 dhe domethĂ«nia e saj nĂ«nkupton se nga tmerret dhe llahtaria e kĂ«saj dite, njerĂ«zit do tĂ« humbin vetĂ«dijen, do tĂ« pleksen e ligĂ«shtohen. Ky Ă«shtĂ« mendim i shumicĂ«s dĂ«rrmuese tĂ« dijetarĂ«ve, ndĂ«rkohĂ« qĂ« Seid ibn Xhubejri dhe Muhamed ibn Kaâbi thonĂ« se fjala âel-gashijeâ nĂ«nkupton zjarrin e Xhehenemit e cila do tâi djeg fytyrat e jobesimtarĂ«ve. Ca prej mufessirĂ«ve kanĂ« thĂ«nĂ« se fjala âel-gashijeâ nĂ«nkupton drejtpĂ«rsĂ«drejti banorĂ«t e Xhehenemit. Imam Meragiu nĂ« lidhje me kĂ«tĂ« ajet thotĂ«: âKuptimi i kĂ«tij ajeti: âA tĂ« erdhi ty lajmi pĂ«r belanĂ« qĂ« kaplon (kijameti)?â nĂ«nkupton pyetjen nĂ«se tĂ« ka arritur o Muhamed njoftimi pĂ«r DitĂ«n e Kiametit dhe pĂ«r skenat e llahtarshme tĂ« saj. Nga kjo formĂ« e komunikimit hyjnor nuk synohet habia, por nxitet kĂ«rshĂ«ria e dĂ«gjuesit nga ajo qĂ« do tĂ« ceket nĂ« vazhdim tĂ« sures, duke e mbajtur atĂ« nĂ«n ethe qĂ« tĂ« dĂ«gjojĂ« vazhdimin e saj...â9 8
Mendimin e Ibn Abbasit e transmetojnë Ibn Xheriri (24/326), Ibnul Mundhiri dhe Ibn Ebi Hatimi (2/55). 9 Meragiu, vëll. 30, fq. 131, Kajro 1946.
35
Tefsir
SidoqoftĂ«, nĂ« kĂ«tĂ« DitĂ«, trishtimi i madh do tâi mbulojĂ« e pĂ«rfshijĂ« tĂ« gjitha krijesat, pĂ«rveç atyre qĂ« do tĂ« jenĂ« tĂ« mbrojtur nga mĂ«shira e Allahut. Pyetja qĂ« i Ă«shtĂ« drejtuar Muhamedit a.s., dĂ«fton se asnjĂ« prej krijesave nuk ka njohuri se pĂ«r çfarĂ« tmerresh bĂ«het fjalĂ«, prandaj, Allahu xh.sh. nĂ«pĂ«rmjet ajeteve tĂ« kĂ«saj sureje, na vĂ« nĂ« dijeni se çfarĂ« trishtimi e llahtarie i pret pabesimtarĂ«t qĂ« mohuan Krijuesin e tyre. â©ââȘ ĂÏt6ĂÂč$âŸÎĄ Ă's#ĂÎ%tĂŠ â©ââȘ ĂźÏyÚñâyz >âčĂĂtÎöΞtÆ ĂÎœÎžĂŁ_ĂŁÏ
2. AtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« pĂ«rulura, 3. TĂ« lodhura e tĂ« rraskapitura (nga mundimi). NĂ« kĂ«tĂ« ditĂ«, tĂ« cilĂ«n pabesimtarĂ«t e kishin mohuar pa tĂ« drejtĂ«, do tĂ« shohĂ«sh fytyrat e tyre tĂ« mrrolura, tĂ« cilat i ka kapluar lodhja, pasiguria, nĂ«nçmimi e pĂ«rbuzja. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, kĂ«ta njerĂ«z, pas llogarisĂ« do tâi kaplojĂ« dĂ«nimi i merituar nga ana e Allahut. Ata, tĂ« lidhur me pranga e me zinxhirĂ«, do tĂ« detyrohen tĂ« hidhen nĂ« skĂ«terrat e xhehenemit, sepse veprat e tyre nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, nuk ishin pĂ«r Allahun. NĂ« kĂ«tĂ« ajet, specifikisht pĂ«rmenden fytyrat, sepse nĂ« to reflektohet mĂ« sĂ« miri lodhja dhe pakĂ«naqĂ«sia emocionale e njeriut. Shembuj tĂ« kĂ«saj gjendjeje tĂ« fytyrave tĂ« mohuesve, kemi nĂ« shumĂ« ajete tĂ« tjera nĂ« Kuran, si: âE, sikur tâi shihje mĂ«katarĂ«t se si ulin kokat e veta pranĂ« Zotit tĂ« tyreâ (Es-Sexhde, 12), dhe: âDo tâi shohĂ«sh ata duke iu afruar atij (zjarrit) tĂ« frikĂ«suar nga nĂ«nshtrimi, se si e shikojnĂ« me bisht tĂ« syrit tinĂ«zisht (me njĂ« shikim tĂ« vjedhur).â (Esh-Shura, 45).
36
Takvim - Kalendar 2012
Hafidh Ebu Bekr el Burkani rrĂ«fen tĂ« ketĂ« dĂ«gjuar nga Ebi Imrani tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: Omer ibnul Hattabi kishte kaluar njĂ« ditĂ« pranĂ« njĂ« manastiri dhe e kishte thirrur murgun qĂ« shĂ«rbente aty. Pasi qĂ« murgu kishte dalĂ« para tij, Omeri r.a. duke e shikuar atĂ« kishte filluar tĂ« qante. Dikush prej tĂ« pranishmĂ«ve i tha: ĂfarĂ« tĂ« bĂ«ri tĂ« qash o i pari i muslimanĂ«ve? Ai tha: Mu kujtuan fjalĂ«t e Allahut: âTĂ« lodhura e tĂ« rraskapitura (nga mundimi). Ata hyjnĂ« nĂ« zjarrin tĂ« ndezur fort. (El-Gashije, 3-4), prandaj gjendja e kĂ«tij murgu, mĂ« bĂ«ri tĂ« qajĂ«. Pra, ky do tĂ« jetĂ« pĂ«rfundimi i keq, i tĂ« gjithĂ« atyre qĂ« shtrembĂ«ruan fjalĂ«t e Allahut, qĂ« nuk i besuan siç duhet Atij, qĂ« besimin e pastĂ«r e pĂ«rlyen me shirk dhe adhurime jo tĂ« drejta. Ata ishin shumĂ« larg besimit tĂ« pastĂ«r, sepse pasuan shejtanin e mallkuar, i cili ua zbukuroi punĂ«t e tyre tĂ« shĂ«mtuara, duke i vĂ«nĂ« nĂ« lajthitje se ishin nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ«. Prej kĂ«tyre grupeve, ka tĂ« tillĂ«, qĂ« tĂ« dĂ«rguarit e tyre i konsideruan zi zota, e disa prej tyre edhe i vranĂ«. Sa tĂ« shĂ«mtuara qĂ« janĂ« veprat e tyre nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, prandaj edhe do ta marrin ndĂ«shkimin e merituar nĂ« Ahiret. 8ĂŹÆĂ ĆžĂ ïŁ„ĂÎ ÄĂ«Ă) ßΠ$yĂšsà öÎçλm; }Â§ĂžĆ Â©9 â©ââȘ 7ÏuâčĂÎĄ#uïŁȘ AïŁ»Ă·ïŁŒtĂŁ ĂŽïŁ„ĂÎ 4âs+ó¥Ú@ â©ââȘ ZÏuâčĂÎ%tn # â$tÎĄ 4ân?ĂłĂs? â©â âȘ 8ĂΞã_ ïŁ„ĂÎ ïĂ_ĂžĂłĂŁÆ ĆžĂ«uÏ ĂïŁ„ĂÏó¥çâ ÄĂ« â©ââȘ
4. Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort, 5. U jepet të pinë prej një kroi të valë. 6. Ata nuk kanë ushqim tjetër pos një barishte me ferra helmuese. 7. Që as nuk jep fuqi, as nuk largon uri.
Tefsir
37
Tash jemi nĂ« pjesĂ«n e ajeteve, tĂ« cilat flasin rreth ndĂ«shkimeve tĂ« cilat do tâi pĂ«rjetojnĂ« banorĂ«t e zjarrit nĂ« xhehenem. Pas marrjes nĂ« llogari, e cila pĂ«r ta do tĂ« jetĂ« shumĂ« e shpejtĂ«, sepse Libri i veprave tĂ« tyre Ă«shtĂ« i vulosur me vulĂ«n e kufrit, dhe destinacioni i tyre i fundit do tĂ« jetĂ« SkĂ«terra, nĂ« tĂ« cilĂ«n do flakĂ«rojĂ« flaka e zjarrtĂ« dhe pĂ«rcĂ«lluese. Nga djegia dhe mundimet qĂ« do tâi shijojnĂ«, ata do tĂ« kĂ«rkojnĂ« tĂ« pinĂ« ujĂ« qĂ« tĂ« freskohen, por nĂ« vend tĂ« ujit tĂ« freskĂ«t qĂ« do tâua shuante etjen, atyre do tâu jepet ujĂ« i valĂ«, i cili do tâua kĂ«pusĂ« zorrĂ«t. Ushqimi tyre do tĂ« jenĂ« ferrat helmuese. Fjala âdariâĂ«â nĂ«nkupton ferra tĂ« thata, me shije tĂ« hidhur. KĂ«tyre ferrave, kur janĂ« tĂ« njoma, nĂ« gjuhĂ«n e Hixhazit u thuhet âshibrikâ, ndĂ«rsa kur tĂ« thahen quhen: âdariâĂ«â, i cili Ă«shtĂ« i helmuar dhe me shije tejet tĂ« hidhur. Disa kĂ«tĂ« bimĂ« barishtore e quajnĂ« edhe âgarkadâ. NĂ« kĂ«to ajete, shohim se uji Ă«shtĂ« pĂ«rmendur para ushqimit, sepse pĂ«r banorĂ«t e xhehenemit uji Ă«shtĂ« mĂ« i nevojshĂ«m sesa ushqimi, pĂ«r shkak se zjarri pĂ«rcĂ«llues, iu shkakton etje tĂ« madhe e tĂ« padurueshme. Kur pati zbritur ajeti: âAta nuk kanĂ« ushqim tjetĂ«r pos njĂ« barishte me ferra helmuese.â, idhujtarĂ«t, ishin tallur e kishin thĂ«nĂ«: âedhe devetĂ« tona hanĂ« nga kĂ«to ferra-âdariâĂ«â, prandaj zbriti edhe ajeti vijues: âqĂ« as nuk jep fuqi, as nuk largon uri.â, qĂ« do tĂ« thotĂ«, se ky ushqim as nuk ushqen, as nuk jep forcĂ« e as qĂ« largon urinĂ«. Ibn Abbasi nĂ« lidhje me kĂ«tĂ« barishte âdariâĂ«â thotĂ«: âdariâĂ«â Ă«shtĂ« nje barishte nĂ« Xhehenem, e cila i ngjason ferrĂ«s, shija e saj Ă«shtĂ« mĂ« e hidhur se e kaktusit, kundĂ«rmimi i saj
38
Takvim - Kalendar 2012
Ă«shtĂ« i padurueshĂ«m dhe pĂ«rcĂ«llima e saj Ă«shtĂ« mĂ« e fortĂ« se e zjarritâ.10 Disa nga dijetarĂ«t, rreth ushqimit tĂ« banorĂ«ve tĂ« xhehenemit kanĂ« thĂ«nĂ«: Xhehenemi Ă«shtĂ« disa shkallĂ« (deregjat), ashtu siç edhe banorĂ«t e tij janĂ« tĂ« kategorizuar e tĂ« sistemuar nĂ« kĂ«to kthina tĂ« errĂ«ta. NĂ« lidhje me kĂ«tĂ« Allahu xh.sh. thotĂ«: âAi (xhehenemi) i ka shtatĂ« dyer, çdonjĂ«ri prej tyre ka shtegun (derĂ«n) e caktuar (nĂ«pĂ«r tĂ« cilĂ«n do tĂ« hyjĂ«).â - (El-Hixhr, 44) PĂ«r disa prej banorĂ«ve tĂ« xhehenemit, ushqimi i tyre do tĂ« jtĂ« âzekkumiâ: âĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se pema e Zekumit, do tĂ« jetĂ« ushqim i mĂ«katarĂ«ve. Vlon si katrani (si pezhgveja) nĂ« barqe. Ashtu si vlon uji i valĂ«.â, - (Ed-Duhan, 43-46). PĂ«r disa âgislini-djersa dhe qelbi qĂ« del nga trupi i pabesimtarĂ«veâ - âAs ushqim tjetĂ«r pĂ«rveç tĂ« shpĂ«larave. qĂ« atĂ« nuk e ha kush, pos mĂ«katarĂ«ve.â - (El-Haakkah, 36-37), pĂ«r tĂ« tjerĂ«t âdariâĂ«â, ndĂ«rsa pija e disa prej tyre do tĂ« jetĂ« âhamimiâ-uji i pĂ«rvĂ«luarâ.
Porosia e kĂ«tyre ajeteve - (1-7) - Dita e Kiametit Ă«shtĂ« njĂ« ditĂ« e vĂ«shtirĂ«. Nga tmerret e kĂ«saj dite, njerĂ«zve do tâu bie tĂ« fikĂ«t. Ădo moment i kĂ«saj dite Ă«shtĂ« tmerr dhe frikĂ« pĂ«r pabesimtarĂ«t. - NĂ« atĂ« ditĂ«, fytyrat e mosbesimtarĂ«ve do tĂ« jenĂ« tĂ« nxira, tĂ« pĂ«rulura, e tĂ« lodhura. Pritja e ndĂ«shkimit, do tĂ« nxijĂ« edhe mĂ« shumĂ« fytyrat e tyre tashmĂ« tĂ« nxira nga mosbesimi i tyre.
10
âHadaiku-r-rrevhi ve-r-rrejhani...â, vĂ«ll. 31, fq. 376.
39
Tefsir
- VendqĂ«ndrimi i tyre do tĂ« jetĂ« skĂ«terra, nĂ« tĂ« cilĂ«n do tĂ« digjen nga zjarri gjuhĂ«t pĂ«rcĂ«lluese tĂ« tĂ« cilit do tĂ« djegin e pĂ«rpijnĂ« çdo gjĂ«. NĂ« vend tĂ« ujit tĂ« freskĂ«t, atyre do tâu jepet ujĂ« i valĂ«, qĂ« ua kĂ«put zorrĂ«t, kurse ushqimi pĂ«r ta do tĂ« jenĂ« ferrat helmuese e tĂ« hidhura, tĂ« cilat kundĂ«rmojnĂ« erĂ« tĂ« keqe., tĂ« cilat as nuk ua heqin urinĂ« e as nuk u japin ndonjĂ« kĂ«naqĂ«si, veçse mundim mbi mundim dhe dĂ«nim e shije tĂ« keqe. - Porosia e fundit e kĂ«tyre ajeteve Ă«shtĂ« qĂ« njerĂ«zit tĂ« kĂ«ndellen e tĂ« mos verbohen nga intrigat dhe djallĂ«zitĂ« e shejtanit, por qĂ« tĂ« besojnĂ« Krijuesin e tyre. NĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n, tĂ« gjithĂ« mohuesit e ringjalljes do ta kenĂ« fatin e hidhur tĂ« shijojnĂ« ndĂ«shkimet e Allahut nĂ« xhehenem.
Gjendja e banorĂ«ve tĂ« Xhenetit dhe kĂ«naqĂ«sitĂ« e tyre Pasi qĂ« nĂ« ajetet paraprake, Allahu xh.sh. sqaroi pĂ«r gjendjen e pabesimtarĂ«ve dhe fatkeqĂ«ve nĂ« xhehenem, nĂ« tĂ« cilin pĂ«rjetojnĂ« tĂ« gjitha llojet e azabit, tash nĂ« kĂ«to ajete nĂ« vazhdim, flet pĂ«r grupin e besimtarĂ«ve tĂ« lumtur dhe realizimin e premtimit hyjnor pĂ«r ta. TĂ« gjitha kĂ«to i ka pĂ«rmendur pĂ«r tâi nxitur njerĂ«zit nĂ« vepra tĂ« mira qĂ« shpijnĂ« nĂ« kĂ«tĂ« lumturi tĂ« amshueshme... $pÎș ĂĂč ĂĂŹyÏó¥n@ ÄĂ« â©âââȘ 7ÏuâčĂ9%tĂŠ >ÏšÎy_ âĂĂ» â©ïâȘ ĂÏuâčĂ Ă#uâ $pÎșĂ Ă·Ăš|ÂĄĂj9 â©ââȘ ĂÏuοÄ$âŸÎĄ 7âčĂĂtÎöΞtÆ ĂÎœÎžĂŁ_ĂŁÏ Ă€â â©âââȘ ĂÏtãΞà ĂöΚΠĂ>#uΞÞ.r&uÏ â©âââȘ ĂÏtãΞÚĂčö šΠĂâç Ă $pÎș ĂĂč â©âââȘ ĂÏtÆĂâ%y` ĂïŁ»Ă·ïŁŒtĂŁ $pÎș ĂĂč â©âââȘ ZÏuâčĂĂłâs9 â©âââȘ ĂźÏrOΞÚVö7tÎ Ă·âĂ1#uâyâuÏ â©âââȘ ĂÏsĂčΞà 'ĂłĂtÎ Ăâ$oĂżsÏuÏ
40
Takvim - Kalendar 2012
âAtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« ndritshme. TĂ« kĂ«naqura pĂ«r veprimet e veta. NĂ« Xhenet tĂ« shkallĂ«s sĂ« lartĂ«. Aty nuk dĂ«gjojnĂ« fjalĂ« tĂ« pakĂ«ndshme. Aty ka kroje qĂ« rrjedhin. Aty kanĂ« shtretĂ«r tĂ« lartĂ«, dhe gastare tĂ« vĂ«na pranĂ«. Edhe jastĂ«kĂ« tĂ« renduar pĂ«r mbĂ«shtetje. Edhe qilima tĂ« shtruar. - (El-Gashije, 8-16)
*** Koment: â©ïâȘ ĂÏuâčĂ Ă#uâ $pÎșĂ Ă·Ăš|ÂĄĂj9 â©ââȘ ĂÏuοÄ$âŸÎĄ 7âčĂĂtÎöΞtÆ ĂÎœÎžĂŁ_ĂŁÏ
8. AtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« ndritshme, 9. TĂ« kĂ«naqura pĂ«r veprimet e veta, NĂ« DitĂ«n e gjykimit, ata qĂ« i besuan Allahut dhe kĂ«saj dite tĂ« ringjalljes e tĂ« llogarisĂ«, fytyrat e tyre do tĂ« shkĂ«lqejnĂ« e ndriçojnĂ« nga nuri. KĂ«ta janĂ« ata tĂ« lumturit, qĂ« pĂ«r asnjĂ« çast nuk u luhatĂ«n nĂ« besimin e tyre, por ishin tĂ« bindur nĂ« takimin e tyre me Allahun mĂ«shirĂ«plotĂ«. Si shpĂ«rblim, ata do tĂ« shijojnĂ« kĂ«naqĂ«sitĂ« e panumĂ«rta tĂ« Krijuesit tĂ« tyre. NĂ« fytyrat e tyre nuk sheh tjetĂ«r veç dritĂ«s, haresĂ« dhe lumturisĂ« sĂ« papĂ«rshkrueshme. Atyre do tâu vijnĂ« librat e veprave tĂ« tyre nga para dhe nga ana e djathtĂ«. Ata do tĂ« jenĂ« tĂ« kĂ«naqur nga veprat e tyre nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. NĂ« lidhje me kĂ«ta, Allahu xh.sh. thotĂ«: âNĂ« fytyrat e tyre mund tĂ« kuptosh kĂ«naqĂ«sinĂ« e pĂ«rjetimeveâ - (El-Mutaffifin, 24) NĂ« vazhdim, Allahu i madhĂ«rishĂ«m i ka pĂ«rshkruar shtatĂ« pĂ«rjetime tĂ« kĂ«naqĂ«sisĂ« tĂ« cilat do tâi shijojnĂ« banorĂ«t e xhenetit:
41
Tefsir â©âââȘ 7ÏuâčĂ9%tĂŠ >ÏšÎy_ âĂĂ»
10. NĂ« Xhenet tĂ« shkallĂ«s sĂ« lartĂ«, Xheneti, me tĂ« gjitha kĂ«naqĂ«sitĂ« e tij, do tĂ« jetĂ« vendqĂ«ndrim i besimtarĂ«ve tĂ« devotshĂ«m, qĂ« jetĂ«n e tyre e kaluan nĂ« pĂ«rputhje me urdhĂ«resat e pastra hyjnore. Ata do tĂ« jenĂ« nĂ« vende tĂ« larta nga grada dhe nga pozita, sepse edhe xheneti ka shkallĂ« e grada. Ata do tĂ« jenĂ« aty tĂ« qetĂ« e tĂ« sigurt, tĂ« rrethuar nga kĂ«naqĂ«si qĂ« nuk mund tĂ« pĂ«rshkruhen dot me fjalĂ«. â©âââȘ ZÏuâčĂĂłâs9 $pÎș ĂĂč ĂĂŹyÏó¥n@ ÄÏ
11. Aty nuk dĂ«gjojnĂ« fjalĂ« tĂ« pakĂ«ndshme, BanorĂ«t e xhenetit nuk do tĂ« dĂ«gjojnĂ« kurrĂ« ndonjĂ« fjalĂ« tĂ« pakĂ«ndshme, sepse xheneti Ă«shtĂ« vendi i tĂ« dashurve tĂ« Zotit, dhe ky vend kaq i pastĂ«r e virgjĂ«r nĂ« bukuritĂ« e tij, nuk pĂ«rkon tĂ« dĂ«gjohen nĂ« tĂ« fjalĂ« tĂ« kota e tĂ« pavlera. NĂ« lidhje me kĂ«tĂ« Allahu xh.sh. thotĂ«: âAty nuk dĂ«gjojnĂ« fjalĂ« tĂ« kĂ«qija as qĂ« janĂ« mĂ«kat (gĂ«njeshtĂ«r). VetĂ«m thĂ«nie: selam pas selami.â - (ElVakiatu, 25-27) â©âââȘ ĂÏtÆĂâ%y` ĂïŁ»Ă·ïŁŒtĂŁ $pÎș ĂĂč
12. Aty ka kroje qĂ« rrjedhin, Xheneti, i cili i pret me mall banorĂ«t e tij, Ă«shtĂ« vend i shumĂ« burimeve e krojeve tĂ« kristalta tĂ« ujit tĂ« shijshĂ«m. NĂ«pĂ«r tĂ« rrjedhin shumĂ« lumenj, tĂ« cilĂ«t krijojnĂ« ndjenjĂ«n e kĂ«naqĂ«sisĂ« dhe tĂ« qetĂ«sisĂ« shpirtĂ«rore. Syri i njeriut vetvetiu pushon, kur gjendet pranĂ« gurgullimĂ«s sĂ« burimeve a lumenjve. CicĂ«rimat dhe zĂ«rat e shpezĂ«ve tĂ« xhenetit, krijojnĂ« asi ndjenjash, tĂ« cilat doemos tĂ« shtyjnĂ« qĂ« me tĂ«rĂ« qenien tâi drejtohesh me falĂ«nde-
42
Takvim - Kalendar 2012
rim Krijuesit, pĂ«r tĂ« gjitha mirĂ«sitĂ« e krijuara pĂ«r hir tĂ« besimtarĂ«ve. â©âââȘ ĂÏtãΞÚĂčö šΠĂâç Ă $pÎș ĂĂč
13. Aty kanĂ« shtretĂ«r tĂ« lartĂ«, GjatĂ« jetĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, njĂ« numĂ«r i pakĂ«t e njerĂ«zve ka pasur fatin tĂ« jetĂ« mbret, princ, kryetar shteti apo kryeministĂ«r, ose edhe pasanik i madh. KĂ«ta njerĂ«z qĂ« kanĂ« pasur fatin qĂ« vetes tâi krijojnĂ« kushte pĂ«rrallore pĂ«r jetesĂ«, duke qenĂ« tĂ« ulur nĂ« kolltukĂ« e shtretĂ«r tĂ« butĂ« e tĂ« lartĂ«, tĂ« qĂ«ndisur e zbukuruar me ar e gurĂ« tĂ« çmueshĂ«m, por Ă«shtĂ« pikĂ«pyetje e madhe se sa prej tyre do ta kenĂ« fatin qĂ« edhe nĂ« botĂ«n tjetĂ«r tĂ« jenĂ« nĂ« tĂ« tilla privilegje. Tash nĂ« Ahiret, rolet dhe pozitat do tĂ« ndĂ«rrojnĂ«. VetĂ«m ata qĂ« kanĂ« pasur zemrĂ«n e pastĂ«r dhe kanĂ« qenĂ« vepĂ«rmirĂ«, qofshin ata tĂ« varfĂ«r apo tĂ« pasur, do tĂ« shijojnĂ« kĂ«to nimete tĂ« Allahut. ShtretĂ«rit e tyre nĂ« xhenet, do tĂ« jenĂ« diçka qĂ« askush nuk ka mundur as tâi imagjinojĂ«. ShtretĂ«rit dhe kolltukĂ«t e mbretĂ«rve tĂ« kĂ«saj bote, sado madhĂ«shtorĂ« e pĂ«rrallorĂ« tĂ« kenĂ« qenĂ«, janĂ« hiçgjĂ«, nĂ« krahasim me shtretĂ«rit e xhenetit, tĂ« pĂ«rgatitur pĂ«r banorĂ«t e tij. Ata janĂ« tĂ« butĂ«, tĂ« rehatshĂ«m, dhe nga ta mund tĂ« soditet njĂ« hapĂ«sirĂ« e gjerĂ« e xhenetit, duke shijuar e pĂ«rjetuar çdo çast dhe imazh tĂ« kĂ«tyre bukurive. Ata shtretĂ«r apo kolltukĂ«, janĂ« tĂ« qĂ«ndisur e tĂ« zbukuruar me gurĂ« tĂ« çmueshĂ«m, me smeralde, me ar dhe argjend. â©âââȘ ĂźÏrOΞÚVö7tÎ Ă·âĂ1#uâyâuÏ â©âââȘ ĂÏsĂčΞà 'ĂłĂtΠÀâĂâ$oĂżsÏuÏ â©âââȘ ĂÏtãΞà ĂöΚΠĂ>#uΞÞ.r&uÏ
14. Dhe gastare të vëna pranë 15. Edhe jastëkë të renduar për mbështetje, 16. Edhe qilima të shtruar.
43
Tefsir
BanorĂ«t e xhenetit, do tĂ« jenĂ« nĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« vazhdueshme. Atyre do tâu shĂ«rbehen pije tĂ« ndryshme, qĂ« nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« njohura asnjĂ«herĂ« mĂ« parĂ« nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. Zaten, çdo shĂ«mbĂ«llim i ngjashmĂ«risĂ« sĂ« gjĂ«rave tĂ« kĂ«saj botĂ«, me ato tĂ« xhenetit, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« vetĂ«m pĂ«r tâua afruar mendĂ«sisĂ« sĂ« tĂ« kuptuarit tĂ« njerĂ«zve, sepse çdo pĂ«rngjasim Ă«shtĂ« i pakrahasueshĂ«m. Edhe gotat e tyre do tĂ« jenĂ« tĂ« stolisura e zbukuruara nga gurĂ« tĂ« çmueshĂ«m. Ata, banorĂ«t e xhenetit, duke qenĂ« tĂ« mbĂ«shtetur nĂ«pĂ«r jastĂ«kĂ« tĂ« renditur njĂ« mbi njĂ«, do tĂ« jenĂ« mbretĂ«r e shkuar mbretĂ«rve. PĂ«rreth tyre do tĂ« parakalojnĂ« duke u shĂ«rbyer djelmoshat e vegjĂ«l tĂ« xhenetit, tĂ« cilĂ«t u ngjajnĂ« inxhive tĂ« radhitura nĂ« qafore. Dhomat e tyre do tĂ« jenĂ« tĂ« shtruara me qilima pĂ«rrallorĂ«, bukuria e tĂ« cilĂ«ve nuk pĂ«rshkruhet. Mbase edhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, i dĂ«rguari i Allahut pĂ«r tĂ« gjitha pĂ«rjetimet dhe kĂ«naqĂ«sitĂ« e xhenetit ka thĂ«nĂ«: âNĂ« xhenet, do tĂ« ketĂ« gjĂ«ra qĂ« syri i njeriut kurrĂ« nuk i ka parĂ«, veshi i tij kurrĂ« s'i ka dĂ«gjuar e do tĂ« ketĂ« edhe asi gjĂ«rash, qĂ« mendja e njeriut as qĂ« ka mundur tâi imagjinojĂ« se mund tĂ« ekzistojnĂ«â.
44
Takvim - Kalendar 2012
tĂ« lartĂ«, me jastĂ«kĂ« tĂ« mĂ«ndafshtĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«t do tĂ« jenĂ« tĂ« mbĂ«shtetur. PĂ«rreth tyre, shĂ«rbĂ«torĂ«t e xhenetit do t'u shĂ«rbejnĂ« me pije tĂ« ndryshme tĂ« freskĂ«ta - Nga ajetet e mĂ«parshme, mund tĂ« nxjerrim disa krahasime impresionuese kuranore, nĂ« mes gjendjes dhe kĂ«naqĂ«sive tĂ« banorĂ«ve tĂ« xhenetit dhe ndĂ«shkimeve e pĂ«rbuzjeve tĂ« atyre tĂ« xhehenemit. F.v. kur Allahu i madhĂ«rishĂ«m flet pĂ«r banorĂ«t e xhehenemit dhe thotĂ«: âAtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« pĂ«rulura, tĂ« lodhura e tĂ« rraskapitura (nga mundimi)â, ndĂ«rsa pĂ«r banorĂ«t e Xhenetit thotĂ«: âAtĂ« ditĂ« sheh fytyra tĂ« ndritshme, tĂ« kĂ«naqura pĂ«r veprimet e vetaâ - Kur flet pĂ«r vendqĂ«ndrimin e banorĂ«ve tĂ« Xhehenemit thotĂ«: âAta hyjnĂ« nĂ« zjarrin tĂ« ndezur fortâ, ndĂ«rsa pĂ«r vendqĂ«ndrimin e banorĂ«ve tĂ« Xhenetit thotĂ«: âNĂ« Xhenet tĂ« shkallĂ«s sĂ« lartĂ«â. - Kur flet pĂ«r pijet e pabesimtarĂ«ve nĂ« fundin e SkĂ«terrĂ«s thotĂ«: âU jepet tĂ« pinĂ« prej njĂ« kroi tĂ« valĂ«.â, ndĂ«rsa pĂ«r pijet e banorĂ«ve tĂ« Xhenetit thotĂ«: âAty ka kroje qĂ« rrjedhinâ.11
Porosia e këtyre ajeteve - (8-16) - Në këtë ditë të ringjalljes, do të ketë edhe njerëz, që do të shijojnë kënaqësitë dhe shpërblimet e Allahut. Fytyrat e tyre të ndriçuara do të shkëlqejnë nga nuri hyjnor. Ata do të jenë në vende të larta në xhenet, në të cilin as nuk dëgjojnë fjalë të pakëndshme, e as fjalë të pahijshme. Ata do të jenë nëpër kopshte ku rrjedhin lumenj. Do të jenë të ulur nëpër kolltukë e shtretër 11
Ibn Ashur âEt-Tahriru ve-t-tenviruâ, vĂ«ll. 30. fq. 303.
45
Tefsir
Ftesa hyjnore pĂ«r tĂ« vrojtuar disa nga argumentet e fuqisĂ« sĂ« Allahut â©âââȘ ĂŽMyĂšĂĂčĂąâ y#ĂžâčĆž2 ĂïŁȘ!$uÎÂĄÂĄ9$# ân<Ă)uÏ â©ââ âȘ ĂŽMs)Ă=Ă€z y#ĂžâčĆž2 Ăâ Ă/M}$# ân<Ă) tÎČÏĂŁ Ăà ΚtÆ ĆžÎŸsĂčr& â©âââȘ ĂŽMysĂĂĂâą y#Ăžâčx. ĂĂöâF{$# ân<Ă)uÏ â©âïâȘ ĂŽMt6Ă ĂçΥ y#Ăžâčx. ĂÎ$t6Ă gĂž:$# ân<Ă)uÏ
âA nuk i shikojnĂ« devetĂ« se si janĂ« krijuar? Edhe qiellin se si Ă«shtĂ« ngritur lart! Edhe kodrat se si janĂ« venduar! Edhe tokĂ«n se si Ă«shtĂ« shtruar! - (El-Gashije, 17-20) Pasi qĂ« idhujtarĂ«t kishin dĂ«gjuar pĂ«r kĂ«to pĂ«rshkrime tĂ« xhenetit, ata qenĂ« tallur dhe e kishin pĂ«rgĂ«njeshtruar Muhamedin a.s., duke e quajtur shpifĂ«s dhe Ă«ndĂ«rrimtar tĂ« gjĂ«rave qĂ« nuk mund tĂ« ekzistojnĂ« as nĂ« imagjinatĂ«n mĂ« tĂ« bujshme. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, Allahu xh.sh. pĂ«r tâi bindur kĂ«ta tĂ« paudhĂ«, se fuqia e Allahut Ă«shtĂ« fuqi mbinatyrore, pĂ«r tĂ« cilĂ«n nuk ekzistojnĂ« pengesat, Ai i rikthen mendjet e kĂ«tyre tĂ« mjerĂ«ve nĂ« diçka mĂ« tĂ« thjeshtĂ«. I kthen nĂ« pĂ«rditshmĂ«rinĂ« e tyre dhe i kĂ«shillon qĂ« tĂ« meditojnĂ« pak nĂ« gjĂ«rat qĂ« i rrethojnĂ«. Ai u bĂ«n ftesĂ« tĂ« shikojnĂ« ambientin pĂ«rreth tyre duke filluar sĂ« pari me meditimin rreth krijimit tĂ« devesĂ«, pastaj tâia hedhin njĂ« shikim qiellit lartĂ« tyre e tĂ« sodisin kaltĂ«rsitĂ« e pafundme tĂ« tij gjatĂ« ditĂ«s si dhe bukurinĂ« pĂ«rrallor tĂ« tij gjatĂ« natĂ«s, teksa ndriçon nga miliarda yje qĂ« pulsojnĂ« duke madhĂ«ruar Krijuesin e tyre-Allahun xh.sh. Pastaj, i fton tâua hedhin njĂ« shikim edhe kodrave, tĂ« cilat Ai i ka vendosur si njĂ« faktor ekuilibrues tĂ« tokĂ«s dhe nĂ« fund ta shikojnĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht tokĂ«n si Ă«shtĂ« shtruar e shtrirĂ« para tyre mĂ« tĂ«rĂ« madhĂ«shtinĂ« e saj...
46
Takvim - Kalendar 2012
KĂ«to pamje pĂ«r meditim qĂ« i ofrohen shikimit tĂ« njeriut, siç janĂ« qielli, toka, kodrat dhe kafshĂ«t, qĂ« tĂ« gjitha kĂ«to janĂ« gjĂ«ra tĂ« cilat nuk mund tâi ikin shikimit dhe tĂ« kuptuarit tĂ« tij. NĂ« tĂ« gjitha kĂ«to, ka njĂ« mrekulli tĂ« veçantĂ« e tĂ« fshehur. Ky Ă«shtĂ« sekreti hyjnor nĂ« to, i cili po tĂ« studiohej qoftĂ« edhe sipĂ«rfaqĂ«sisht, do tĂ« mjaftonte qĂ« ta udhĂ«zonte çdo zemĂ«r njeriu nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ« tĂ« besimit...
*** Koment: â©ââ âȘ ĂŽMs)Ă=Ă€z y#ĂžâčĆž2 Ăâ Ă/M}$# ân<Ă) tÎČÏĂŁ Ăà ΚtÆ ĆžÎŸsĂčr&
17. A nuk i shikojnĂ« devetĂ« se si janĂ« krijuar? ShumĂ« njerĂ«z nĂ« tĂ« kaluarĂ«n mbase edhe mund tĂ« jenĂ« çuditur pĂ«r faktin se Allahu xh.sh. si argument pĂ«r tâi vetĂ«dijesuar ata e ka marrĂ« si shembull tĂ« krijimit sĂ« pari devenĂ«. Por, pĂ«r gjeneratat tona, kjo nuk Ă«shtĂ« fare çudi e as rastĂ«si, sepse deveja, shikuar nga konstrukti anatomik, i cili tash Ă«shtĂ« lehtĂ« i studiueshĂ«m, me zhvillimin e hovshĂ«m tĂ« disiplinave shkencore dhe tĂ« aparaturave tĂ« ndryshme teknologjike, vĂ«rtetĂ« pĂ«rbĂ«n njĂ«rĂ«n ndĂ«r mrekullitĂ« mĂ« madhĂ«shtore tĂ« Krijuesit. Deveja, vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« njĂ« mrekulli e veçantĂ« qĂ« e ka krijuar Zoti mbi tokĂ«. MrekullitĂ« e Zotit tek kjo krijesĂ« shfaqen nĂ« tre forma: E para Ă«shtĂ« paraqitja e saj fizike, e dyta ana shpirtĂ«rore dhe e treta elementĂ«t pĂ«rbĂ«rĂ«s. Nga aspekti fizik, do tĂ« shohim, se deveja ka njĂ« konstrukt karakteristik, tĂ« cilin e dallon gunga nĂ« kurriz. SytĂ« e saj pĂ«rbĂ«hen nga tre qepalla dhe jo dy siç i kanĂ« njerĂ«zit. Ato kanĂ« edhe njĂ« qepallĂ« tĂ« tretĂ« e cila lu-
Tefsir
47
an rolin e njĂ« perdeje tĂ« tejdukshme, tĂ« cilĂ«n e pĂ«rdorin gjatĂ« udhĂ«timeve nĂ« shkretĂ«tira dhe gjatĂ« erĂ«rave tĂ« forta. Duke pĂ«rdorur kĂ«tĂ« qepallĂ« tĂ« tejdukshme, deveja arrin tĂ« dallojĂ« dhe tĂ« vazhdojĂ« rrugĂ«n madje edhe nĂ« kushte ekstreme. Dy vrimat e hundĂ«s sĂ« saj janĂ« tĂ« mbushura me qime tĂ« dendura, tĂ« cilat e pengojnĂ« pluhurin dhe rĂ«rĂ«n tĂ« depĂ«rtojnĂ« nĂ« rrugĂ«t e frymĂ«marrjes. Aparati tretĂ«s i saj Ă«shtĂ« mrekulli nĂ« vete sepse ka mundĂ«si qĂ« edhe gjembat e ferrat tâi pĂ«rpunojĂ« e tâi kthejĂ« nĂ« proteina dhe ushqim pĂ«r trupin e saj. Trupi i devesĂ« Ă«shtĂ« i mbuluar me lesh, i cili ndryshon nga stina nĂ« stinĂ«. GjatĂ« dimrit, leshi i devesĂ« Ă«shtĂ« i dendur dhe mĂ« i gjatĂ« dhe kjo pĂ«r ta mbrojtur atĂ« nga tĂ« ftohtit e dimrit. Kurse verĂ«s, ky lesh bie dhe bĂ«het mĂ« i shkurtĂ«r dhe i rrallĂ«, me qĂ«llim qĂ« tĂ« sigurojĂ« daljen e djersĂ«s dhe uljen e temperaturĂ«s sĂ« lartĂ«. Gunga e devesĂ« qĂ« ndodhet mbi shpinĂ«n e saj, Ă«shtĂ« njĂ« lloj magazine e mbushur me dhjamĂ«ra. Prej kĂ«saj gunge, deveja furnizohet me fuqi dhe me ujĂ«. KĂ«mbĂ«t e devesĂ« janĂ« tĂ« gjata dhe tĂ« fuqishme. Ato janĂ« tĂ« pajisura me thundra tĂ« cilat janĂ« izoluese dhe nuk e pĂ«rçojnĂ« elektricitetin. P.sh, nĂ«se deveja me padronin e saj ndodhen nĂ« shkretĂ«tirĂ« nĂ« mes tĂ« njĂ« stuhie dhe njĂ« rrebeshi rrufesh, padroni i saj mund tĂ« vritet, kurse deveja jo. Kjo, pĂ«r shkak tĂ« thundrave tĂ« saj izoluese. E tillĂ« Ă«shtĂ« dhe lĂ«kura e devesĂ«, e cila nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« njĂ« izolant elektriciteti. Duhet ditur qĂ« deveja ka dy sisteme tĂ« qarkullimit tĂ« gjakut. Koka, qafa dhe trupi i devesĂ« kanĂ« njĂ« sistem tĂ« caktuar qarkullimi, kurse kĂ«mbĂ«t kanĂ« sistem tjetĂ«r. Dy sisteme qarku-
48
Takvim - Kalendar 2012
llimi të gjakut, në një fizik të vetëm. A nuk është kjo një mrekulli? Nëse e krahasojmë njeriun me devenë, shohim se kur njeriun e kap etja, ai fillon të marrë ujë direkt nga gjaku i tij. Kjo shkakton mpiksje të gjakut dhe goditje të diellit dhe për pasojë njeriu vdes për tre katër ditë. Kurse deveja nuk ngordh kollaj për shkak të etjes. Ajo e magazinon ujin në indet e saj dhe jo ashtu siç mendojnë shumë njerëz në stomak. Në raste etjeje në shkretëtirë, deveja e thith dhe e përdor këtë ujë të depozituar. Kur e përdor dhe shfrytëzon ujin e rezervuar, ajo fillon të përdorë lëndët dhjamore që gjenden në gungën e saj. Vetëm kur i shteron edhe këto rezerva uji, ajo detyrohet të thithë ujin e gjendur në gjak, por në këtë kohë tashmë veç kanë kaluar mbi dhjetë ditë e etur. Kur deveja lind të voglin e saj, i porsalinduri, mund të qëndrojë në këmbët e veta menjëherë pas dy orësh. Një karakteristikë tjetër në të ecurit e devesë është edhe fakti se ajo, gjatë ecjes e hedhë këmbën e parë të djathtë, njëkohësisht me të djathtën e pasme. Po kështu, të majtën e përparme me të majtën e pasme. Një mënyrë të tillë të ecurit, e gjejmë vetëm tek deveja dhe tek gjirafa. Një tjetër tipar karakteristik tek deveja, është fakti se të gjithë kafshët ripërtypëse, nëse nuk urinojnë, këto ujëra shkaktojnë helmimin e kafshës dhe rrjedhimisht ngordhin. Kjo u ndodh të gjitha kafshëve ripërtypëse, përveç devesë. Ajo, dallohet nga ato, sepse ajo e merr urinën e saj dhe e dërgon përsëri në mëlçi e cila nga ana e vet, e filtron dhe merr lëndët azotike që gjenden në urinën e saj duke i shndërruar në ushqim. Lëndët azotike që gjenden në urinën e devesë, janë rezultat i tretjes së
Tefsir
49
proteinave dhe lëndëve ushqyese. Këtë lëndë, deveja e merr dhe e riciklon duke e shndërruar përsëri në proteinë dhe lëndë ushqyese. Përveç proteinës që përfiton, ajo përfiton dhe diçka tjetër jetësore nga ky proces, ujin. Kështu, ajo vret dy zogj me një gur. Një proces të tillë kaq të ndërlikuar, nuk e gjejmë tek asnjë kafshë tjetër përveç devesë. Kur flasim rreth anës shpirtërore të devesë, është diçka vërtetë mahnitëse. Ajo ka ndjenja, është besnike, dëshpërohet dhe qan, kështu që nga sytë e saj rrjedhin lot. Devetë kanë karakteristikë qetësinë, bindjen dhe nënshtrimin ndaj njeriut. Devenë madje mund ta tërheqë dhe ta çojë nga të dojë edhe një djalë i vogël. Diçka pozitive e devesë është se ajo e dallon zërin e zotërisë së saj. Ajo e dallon padronin e saj nëpërmjet erës dhe zërit, madje dallon dhe tendat e familjes ku banon. Gjithashtu, ajo i gjen shumë lehtë burimet e ujit, orientohet dhe e gjen sërish rrugën nëse humbet në shkretëtirë. Qumështi i devesë është shumë i pasur me vitamina, sidomos vitaminën (C). Edhe kjo është një mrekulli në vete, sepse deveja jeton në shkretëtirë, ndërkohë që vitamina (C), kryesisht gjendet tek frutat e freskëta, të cilat nuk gjenden në shkretëtirë. Duke qenë se banorët e shkretëtirës janë të privuar nga këto fruta dhe rrjedhimisht nga vitamina (C), ata e kompensojnë nevojën për vitaminën (C) me anë të qumështit të devesë, i cili është i pasur me këtë vitaminë. Deveja, me të gjitha këto veçori të mrekullueshme, e ka vetëm një të metë. Ajo është hakmarrëse dhe nuk e harron kurrë keqtrajtimin. Nëse ajo zemërohet dhe inatoset, nuk e harron
50
Takvim - Kalendar 2012
tĂ« keqen qĂ« i Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« por e ruan tĂ« fshehtĂ«, derisa tĂ« vijĂ« momenti i pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r tâu hakmarrĂ«.â 12 TĂ« gjitha kĂ«to cilĂ«si tĂ« devesĂ«, janĂ« sa pĂ«r tâua pĂ«rkujtuar njerĂ«zve se Ai Allah qĂ« e ka krijuar kĂ«tĂ« deve me kĂ«to tipare e veçori, Ă«shtĂ« po Ai qĂ« i ringjall tĂ« gjitha krijesat nĂ« DitĂ«n e gjykimit, pĂ«r tâi marrĂ« nĂ« llogari pĂ«r veprat e tyre. ĂshtĂ« po Ai Allah, qĂ« ka krijuar Xhenetin dhe kĂ«naqĂ«sitĂ« e tij, si dhe xhehenemin, me tĂ« gjitha ndĂ«shkimet e tij. â©âââȘ ĂŽMyĂšĂĂčĂąâ y#ĂžâčĆž2 ĂïŁȘ!$uÎÂĄÂĄ9$# ân<Ă)uÏ
18. Edhe qiellin se si është ngritur lart! Gjatë natës, në shkretëtirën e pafund, kupa qiellore me yjet e panumërta, vërtetë duket mahnitëse dhe mbresëlënëse. Yjet si kandila ndriçues, që në një mënyrë shërbenin për arabët edhe si udhëzim gjatë rrugëtimeve të tyre natën, nëpër zig-zaket shkretinore, të shtyjnë në meditime të thella se vërtetë ata dikush i ka krijuar. E Krijuesi i tyre është padyshim Allahu i Plotfuqishëm. Ndërsa gjatë ditës, Dielli që me rrezet e tij ndriçon tokën, është po ashtu një prej këtyre yjeve, pa dritën e të cilit, nuk do të kishte mundësi të jetonte asnjë gjallesë në tokë, dritë të cilën Allahu ia ka dhuruar. A nuk ishte edhe ky një argument i mjaftueshëm për idhujtarët, që të ndaleshin e të mendonin se kush i ka krijuar atë dhe qiellin madhështor, me tërë këtë bukuri magjepsëse? Allahu xh.sh. në shumë ajete të Kuranit, i fton njerëzit që të meditojnë dhe të shikojnë qiellin se si është krijuar, sepse madhështia e tij, është një argument i madh që njerëzit të logji-
12
http://www.ikratv-alb.net/index.php?Faqe=Index3&id=44.
51
Tefsir
kojnĂ« pĂ«r Krijuesin e tij. Ja edhe njĂ« ajet i tillĂ« prej tĂ« shumtĂ«ve nĂ« Kuran i cili Ă«shtĂ« njĂ« ftesĂ« e hapĂ«t pĂ«r meditim: âA nuk shikojnĂ« ata me vĂ«mendje kah qielli se si mbi ta kemi ndĂ«rtuar atĂ«, e kemi zbukuruar atĂ« duke mos pasur nĂ« tĂ« ndonjĂ« zbrazĂ«ti.â - (Kaf, 6) â©âïâȘ ĂŽMt6Ă ĂçΥ y#Ăžâčx. ĂÎ$t6Ă gĂž:$# ân<Ă)uÏ
19. Edhe kodrat se si janĂ« venduar! GjatĂ« udhĂ«timit nĂ«pĂ«r dunat e shkretĂ«tirĂ«s, padyshim qĂ« kodrat, janĂ« njĂ« dukuri e pashmangshme qĂ« nuk mund tâi shpĂ«tojnĂ« dot syrit tĂ« njeriut. Ato janĂ« njĂ« prej argumenteve mĂ« madhĂ«shtore tĂ« krijimit. Kodrat vetvetiu ngjallin ndjenjĂ«n e admirimit pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« i vĂ«zhgojnĂ« dhe i studiojnĂ« nga afĂ«r. Fjala vjen, nga kĂ«to lartĂ«si marramendĂ«se, njeriu mund ta hedhĂ« shikim me qindra kilometra larg, pĂ«r tĂ« soditur me vĂ«mendje bukurinĂ« dhe hijeshinĂ« e tokĂ«s. Pastaj, nga kĂ«to kodra me shkĂ«mbinj tĂ« thepisur, gufojnĂ« e rrjedhin burime uji, tĂ« cilĂ«t shndĂ«rrohen nĂ« ujĂ«vara e katarakte dhe mĂ« pastaj nĂ« lumenj qĂ« ujisin e zbukurojnĂ« tokĂ«n. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, kodrat, janĂ« ekuilibĂ«r natyral i tokĂ«s, tĂ« cilat nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« luajnĂ« edhe rolin e shtyllave mbajtĂ«se. â©âââȘ ĂŽMysĂĂĂâą y#Ăžâčx. ĂĂöâF{$# ân<Ă)uÏ
20. Edhe tokën se si është shtruar! Toka, si shtëpia e racës njerëzore, është vendi në të cilin Allahu na bëri mëkëmbës të saj. Na e besoi ndërtimin e saj, dhe mbi të gjitha, nga mëshira e Tij, bëri që në bazë të veprave tona gjatë jetës së përkohshme në të, të shpërblehemi ose të ndëshkohemi. Në këtë tokë, ka shumë argumente lëndore, të
52
Takvim - Kalendar 2012
cilat po tâi analizojmĂ« mirĂ«, dĂ«ftojnĂ« pĂ«r manifestimin e fuqisĂ« sĂ« Allahut. UdhĂ«timet e arabĂ«ve idhujtarĂ« gjatĂ« tregtimeve tĂ« tyre nĂ« Sham dhe nĂ« vendet e tjera pĂ«rreth, ishin rast i mirĂ« qĂ« tĂ« analizonin madhĂ«shtinĂ« e saj, si njĂ« prej krijesave tĂ« Allahut. Ata gjatĂ« kĂ«tyre udhĂ«timeve tĂ« tyre kanĂ« pasur mundĂ«si tĂ« shihnin vende shkretinore, pa bimĂ«, pa ujĂ« e pa asnjĂ« gjallesĂ«, por edhe vende tĂ« gjelbĂ«ruara me bar, nĂ«pĂ«r tĂ« cilat rridhnin lumenj, nĂ«pĂ«r tĂ« cilat gjallĂ«ronte njĂ« vegjetacion i bujshĂ«m me florĂ« dhe faunĂ« tĂ« mrekullueshme. Ata kishin mundĂ«si qĂ« gjatĂ« kĂ«tyre rrugĂ«timeve tĂ« tyre tĂ« shihnin gjithmonĂ« tokĂ«n tĂ« shtrirĂ« para tyre, qĂ« edhe njĂ«herĂ« dĂ«shmon pĂ«r formĂ«n eliptike apo gati tĂ« rrumbullakĂ«t tĂ« saj, qĂ« po ashtu Ă«shtĂ« njĂ« prej mrekullive tĂ« shprehjes kuranore. Pra, tĂ« gjitha kĂ«to argumente ishin para syve tĂ« tyre, krijimi i devesĂ« si njĂ« mrekulli e rrallĂ« e botĂ«s shtazore, pastaj ngritja e qiellit pa shtylla, vendosja nĂ« tokĂ« e kodrave tĂ« mĂ«dha me maja tĂ« thepisura, dh nĂ« fund tokĂ«n e shtrirĂ« para vetes. Atyre do tâu mjaftonte qĂ« vetĂ«m tĂ« meditonin rreth kĂ«tyre mrekullive hyjnore dhe tĂ« besonin pa kurrfarĂ« luhatjeje e dyshimi se krijues i tyre ishte Allahu xh.sh., pĂ«r tĂ« Cilin nuk Ă«shtĂ« vĂ«shtirĂ« as Tâi ringjallĂ« njerĂ«zit sĂ«rish, pas krijimit tĂ« tyre, e as Tâi marrĂ« nĂ« llogari pĂ«r veprat e bĂ«ra nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«.
Porosia e këtyre ajeteve - (17-20) - Të gjithë ata që me injorancën e tyre të shtresuar e mohojnë Krijuesin fuqiplotë, Ringjalljen dhe Ditën e Gjykimit, le të ndalen e të meditojnë pakëz në krijesat e Allahut, të cilat i shohin për çdo ditë. E ndër këto argumente të mrekullueshme
53
Tefsir
janĂ« krijimi devesĂ«, me tĂ« cilĂ«n kafshĂ« arabĂ«t ishin shumĂ« tĂ« lidhur, madje edhe emocionalisht. Pastaj i fton qĂ« ta analizojnĂ« gjerĂ«sinĂ« e pakufishme tĂ« kupĂ«s qiellore me yjet dhe planetĂ«t, pĂ«r tâu bindur nĂ« madhĂ«shtinĂ« e krijimit hyjnor. NĂ«se edhe kjo nuk u mjafton, atĂ«herĂ« le tĂ« hedhin shikimet e tyre kodrave dhe tokĂ«s tĂ« cilĂ«n e ka bĂ«rĂ« tĂ« shtrirĂ« para tyre, nĂ« tĂ« cilĂ«n ata gjallĂ«ronin gjatĂ« pĂ«rditshmĂ«risĂ« sĂ« tyre. TĂ« gjitha kĂ«to argumente tĂ« sjella, janĂ« vetĂ«m e vetĂ«m qĂ« njerĂ«zit e pabindur, tĂ« pĂ«rudhen nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ« tĂ« udhĂ«zimit hyjnor, e tĂ« mos mbesin nĂ« errĂ«sirĂ«n e pĂ«rjetshme qĂ« do tâi presĂ« nesĂ«r nĂ« Xhehenem...
DetyrĂ« e tĂ« DĂ«rguarit Ă«shtĂ« vetĂ«m pĂ«rkujtimi dhe kĂ«shilla â©âââȘ t x'x.uÏ 4ââŸ<uΞs? ïŁ„tÎ ÄÏĂ) â©âââȘ @ ĂĂĂžĆ |ĂĂÏĂ/ ÎĂγÞâčn=tĂŠ |Mó¥©9 â©âââȘ Ă Ă e2xâčĂŁÎ |MÎĄr& !$yÏâŸÎĄĂ) ö Ăj.xâčsĂč â©âââȘ ÎĂ„Îșu5$|ÂĄĂm $uÎĂžĆ n=tĂŁ šÎČĂ) §ÎĂšO â©âââȘ öÎĂ„Îșu5$tÆĂ) !$uÎĂžâčs9Ă) šÎČĂ) â©âââȘ u y9Ăž.F{$# z>#xâčyÚÞ9$# ÂȘ!$# ç”ç/ĂjâčyÚãâčsĂč
âE ti pra, kĂ«shillo, se je vetĂ«m pĂ«rkujtues, Ti ndaj tyre nuk je mbizotĂ«rues! PĂ«rveç atij qĂ« zmbrapset e nuk beson, Allahu atĂ« me vuajtje e dĂ«non. VetĂ«m te Ne kthimin e kanĂ«. Dhe vetĂ«m detyrĂ« Jona Ă«shtĂ« llogaria e tyre.â - (El-Gashije, 21-26)
*** â©âââȘ @ ĂĂĂžĆ |ĂĂÏĂ/ ÎĂγÞâčn=tĂŠ |Mó¥©9 â©âââȘ Ă Ă e2xâčĂŁÎ |MÎĄr& !$yÏâŸÎĄĂ) ö Ăj.xâčsĂč
21. E ti pra, këshillo, se je vetëm përkujtues, 22. Ti ndaj tyre nuk je mbizotërues!
54
Takvim - Kalendar 2012
NĂ« kĂ«to ajete vijuese sĂ«rish shohim reflektimin e mĂ«shirĂ«s hyjnore, teksa e urdhĂ«ron tĂ« dĂ«rguarin e Tij, qĂ« tâi kĂ«shillojĂ« vazhdimisht kĂ«ta njerĂ«z tĂ« paudhĂ«zuar, e tâua pĂ«rkujtojĂ« ringjalljen pas vdekjes. Tâua pĂ«rkujtojĂ« idhujtarĂ«ve kĂ«to argumente lĂ«ndore, e tĂ« mos zhyten nĂ« mĂ«kate duke pasuar rrugĂ«n e djallit, por, gjithnjĂ« duke qenĂ« i kujdesshĂ«m qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« thirrje tĂ« mos ketĂ« kurrfarĂ« imponimi, por vetĂ«m fjalĂ« tĂ« Ă«mbla, kĂ«shilla tĂ« ngrohta, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rfitonte zemrat e tyre. NĂ« lidhje me kĂ«tĂ« Allahu xh.sh. thotĂ«: â...Ti ndaj tyre nuk je ndonjĂ« dhunues, ti kĂ«shilloje me kĂ«tĂ« Kuran atĂ« qĂ« i ka frikĂ« kĂ«rcĂ«nimit Tim.â - (Kaf, 45) â©âââȘ u y9Ăž.F{$# z>#xâčyÚÞ9$# ÂȘ!$# ç”ç/ĂjâčyÚãâčsĂč â©âââȘ t x'x.uÏ 4ââŸ<uΞs? ïŁ„tÎ ÄÏĂ)
23. PĂ«rveç atij qĂ« zmbrapset e nuk beson, 24. Allahu atĂ« me vuajtje e dĂ«non. NdĂ«rsa, ai qĂ« nuk merr mĂ«sim nga kĂ«to kĂ«shilla dhe udhĂ«zime tua, ti ndaj tij nuk ke kurrfarĂ« obligimi, sepse tĂ« tillin, Allahu do ta dĂ«nojĂ« me njĂ« dĂ«nim tĂ« dhimbshĂ«m. I tilli, qĂ« nuk ia vari veshin mĂ«simeve tua e as urdhĂ«resave tĂ« Allahut, do tĂ« pĂ«rjetojĂ« vuajtje e dĂ«nime tĂ« vazhdueshme e tĂ« pĂ«rjetshme. PĂ«r ta nuk do tĂ« ketĂ« mĂ«shirĂ«, e as nuk do tâu hapen dyert e qiellit. VendqĂ«ndrimi i tyre do tĂ« jetĂ« xhehenemi. Aty do tĂ« shijojnĂ« hidhĂ«sinĂ« e ndĂ«shkimit tĂ« ashpĂ«r hyjnor, sepse u zmbrapsĂ«n nga besimi nĂ« Allahun xh.sh.. Pas kĂ«saj, I MadhĂ«rishmi vĂ«rteton ndodhjen e ringjalljes dhe tĂ« llogarisĂ« kur nĂ« vazhdim thotĂ«:
55
Tefsir â©âââȘ ÎĂ„Îșu5$|ÂĄĂm $uÎĂžĆ n=tĂŁ šÎČĂ) §ÎĂšO â©âââȘ öÎĂ„Îșu5$tÆĂ) !$uÎĂžâčs9Ă) šÎČĂ)
25. VetĂ«m te Ne kthimin e kanĂ«. 26. Dhe vetĂ«m detyrĂ« Jona Ă«shtĂ« llogaria e tyre. Pa dyshim, qĂ« tĂ« gjitha krijesat do ta shijojnĂ« vdekjen, tĂ« gjitha do tĂ« ringjallen e do tĂ« tubohen para Fuqiplotit, pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« llogarinĂ« pĂ«rfundimtare. A nuk thotĂ« Allahu xh.sh. âSecili njeri do ta shijojĂ« vdekjen, e pastaj do tĂ« ktheheni te Ne.â (El-Ankebut, 57) Pra, logjikisht, pas ringjalljes do tĂ« pasojĂ« edhe llogaria dhe nĂ« kĂ«tĂ« ditĂ«, askujt nuk do tâi bĂ«het e padrejtĂ«. Secili do ta marrĂ« atĂ« qĂ« e ka merituar, por ata qĂ« nuk besuan, dhe mohuan me kryeneçësi tĂ« gjitha kĂ«to argumente tĂ« pakontestueshme, ata do jenĂ« mĂ« fatkeqit dhe mĂ« tĂ« trishtuarit. Mbi ta do tĂ« vigjilojnĂ« engjĂ«jt e azabit, tĂ« cilĂ«t do tâi fusin kĂ«ta mĂ«katarĂ« nĂ« xhehenem grupe-grupe: âNdĂ«rsa mĂ«katarĂ«ve u grahim nĂ« xhehennem, tĂ« etshĂ«m.â (Merjem, 86)
Porosia e kĂ«tyre ajeve - (21-26) - Allahu i MadhĂ«rishĂ«m e urdhĂ«ron tĂ« DĂ«rguarin e tij, qĂ« tâi kĂ«shillonte njerĂ«zit dhe vetĂ«m tâua kujtonte njerĂ«zve DitĂ«n e ringjalljes dhe tĂ« takimit me Allahun nĂ« dhĂ«nien e llogarisĂ«, pa iu imponuar dhunshĂ«m e as pa i detyruar pĂ«r njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«. - Allahu xh.sh. i ka kĂ«rcĂ«nuar haptazi tĂ« gjithĂ« ata qĂ« mohojnĂ« misionin e Muhamedit a.s. me dĂ«nim tĂ« madh e tĂ« pĂ«rjetshĂ«m nesĂ«r nĂ« ahiret, pĂ«rveç atij qĂ« do ta shijojnĂ« nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« nĂ« forma tĂ« ndryshme tĂ« sprovave, pĂ«r çâgjĂ« jep shenjĂ« edhe ky ajet kuranor: âNe do tâu shijojmĂ« atyre dĂ«nimin mĂ« tĂ« shpejtĂ«
56
Takvim - Kalendar 2012
(nĂ« Dynja) para dĂ«nimit tĂ« madh (nĂ« Ahiret), ndoshta do tĂ« tĂ«rhiqen (prej tĂ« kĂ«qijave).â - (Es-Sexhde, 21) - PĂ«rfundimi i kĂ«saj sureje nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« Ă«shtĂ« kĂ«rcĂ«nues dhe shpresĂ«dhĂ«nĂ«s, sepse Allahu xh.sh. e bĂ«n tĂ« qartĂ«, se tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit, pa dallim, do tĂ« ballafaqohen me realitetin e veprave tĂ« tyre, dhe vetĂ«m Allahu Ă«shtĂ« Ai qĂ« do tĂ« na marrĂ« nĂ« llogari tĂ« pĂ«rpiktĂ«, pĂ«r tĂ« gjitha veprat e bĂ«ra nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. - DrejtĂ«sia absolute e Allahut, do tĂ« mbizotĂ«rojĂ« nĂ« atĂ« ditĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«, qĂ« secili njeri tĂ« marrĂ« atĂ« qĂ« vĂ«rtetĂ« e ka merituar, qoftĂ« nga shpĂ«rblimi, qoftĂ« nga ndĂ«shkimi.
58
studim
Mr. Sadik Mehmeti
TEXHVIDI TEK SHQIPTARÄ&#x2039;T (ME VÄ&#x2039;SHTRIM TÄ&#x2039; VEÄ&#x2021;ANTÄ&#x2039; Ăą&#x20AC;&#x153;TEXHVIDIĂą&#x20AC;? I MULLA MEHMET EF. SALIHUT)
Hyrje
mani i kryen kÄĆ€to ibadete me EmÄĆ€r dhe pÄĆ€r hir tÄĆ€ Allahut xh.sh.. KÄĆ€shtu, njÄĆ€ mysliman qÄĆ€ dÄĆ€shiron tÄĆ€ kryejÄĆ€ detyrimin e parÄĆ€ tÄĆ€ Islamit- namazin, duhet tÄĆ€ mÄĆ€sojÄĆ€ pÄĆ€rmendsh patjetÄĆ€r disa ajete a sure tÄĆ€ Kuranit. Prandaj myslimanÄĆ€t, kudo janÄĆ€ dhe ngado shkojnÄĆ€, vazhdojnÄĆ€ tÄĆ€ mÄĆ€sojnÄĆ€ dhe tÄĆ€ lexojnÄĆ€, tÄĆ€ paktÄĆ€n, aq ajete sa u nevojiten pÄĆ€r tÄĆ€ kryer rregullisht namazin. Ä&#x2021;Ăą&#x20AC;&#x2122;ÄĆ€shtÄĆ€ e drejta, mos leximi i drejtÄĆ€ dhe i saktÄĆ€ i Kuranit, vÄĆ€ nÄĆ€ dyshim pranimin e namazit. NÄĆ€ anÄĆ€n tjetÄĆ€r, ajeti i parÄĆ€ qÄĆ€ i erdhi Muhamedit a.s., e mÄĆ€soi dhe e urdhÄĆ€roi atÄĆ€, e nÄĆ€pÄĆ€rmes tij edhe tÄĆ€ gjithÄĆ€ myslimanÄĆ€t, qÄĆ€ tÄĆ€ lexojnÄĆ€ dhe tÄĆ€ kÄĆ€ndojnÄĆ€ Kuranin: Ăą&#x20AC;&#x153;Lexo me Emrin e Zotit tÄĆ€nd...Ăą&#x20AC;?1, dhe mÄĆ€ pastaj, nÄĆ€ kaptinÄĆ€n Ăą&#x20AC;&#x153;MuzzemmilĂą&#x20AC;?, Muhamedit a.s. iu tha qÄĆ€ tÄĆ€ ndiqte njÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€ tÄĆ€ veħantÄĆ€ tÄĆ€ leximit dhe jo dosido, dhe ky lexim/kÄĆ€ndim nga ky moment u bÄĆ€ forma normale e leximit tÄĆ€ Kuranit pÄĆ€r myslimanÄĆ€t: Ăą&#x20AC;&#x153;Kuranin lexoje ngadalÄĆ€, bukur dhe qartÄƀù&#x20AC;?.2 Kurse Pejgamberi a.s. do tĂą&#x20AC;&#x2122;i porosiste shokÄĆ€t e tij, e pÄĆ€rmes tyre, edhe tÄĆ€ gjithÄĆ€ myslimanÄĆ€t:
!
tjetÄĆ€r, thuhet:
(pa tÄĆ€ meta dhe pa gabime) NÄĆ€ njÄĆ€ hadith
#
, +
"+
*
)*
(
, 1. #
"'
%& "
$
KurĂ n, KurĂ n,
#
2
"
1
#
, 4.
Kurse leximin e Kuranit me gabime, Muhamedi a.s. e ka gjykuar me fjalÄĆ€t: Ăą&#x20AC;&#x153;Ka shumÄĆ€ nga lexuesit e Kuranit, tÄĆ€ cilÄĆ€t e lexojnÄĆ€ Kuranin, po Kurani i mallkon ataĂą&#x20AC;?. TÄĆ€ lexuarit bukur, qartÄĆ€ dhe saktÄĆ€ tÄĆ€ Kuranit arrihet duke ndjekur rregullat e .
$
Kurani fisnik ÄĆ€shtÄĆ€ FjalÄĆ€ e Allahut xh.sh. e shpallur, - pÄĆ€rmes Muhamedit a.s., - tek njerÄĆ€zit, pÄĆ€r tĂą&#x20AC;&#x2122;u shÄĆ€rbyer atyre si udhÄĆ€zues, kÄĆ€shillues, shpjegues e drejtues nÄĆ€ rrugÄĆ€n e drejtÄĆ€ e tÄĆ€ vÄĆ€rtetÄĆ€. Kurani prandaj ÄĆ€shtÄĆ€ bazÄĆ€ dhe burim i pakontestueshÄĆ€m i Islamit; nÄĆ€ tÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rcaktuar ħù&#x20AC;&#x2122;duhet tÄĆ€ besohet dhe si duhet tÄĆ€ besohet, cilat janÄĆ€ detyrimet fetare dhe si duhen kryer ato. TÄĆ€ mÄĆ€suarit dhe tÄĆ€ lexuarit e Kuranit, tek Allahu xh.sh. vlerÄĆ€sohen nga ibadetet mÄĆ€ tÄĆ€ dÄĆ€shiruara dhe nga punÄĆ€t mÄĆ€ tÄĆ€ mira, mÄĆ€ tÄĆ€ vlefshme e mÄĆ€ tÄĆ€ ħmueshme, pÄĆ€r sa kohÄĆ€ qÄĆ€ mysli-
Takvim - Kalendar 2012
, PrishtinÄĆ€, 2010.
,
,
"
,
"
*
Hfz. Fadil FazliĂ&#x2021;, po aty, f. 17. Shih: Dr. Feti Mehdiu,
6
"
5
, "
)
"
., I, Sarajevo, 1997, f.
, TiranÄĆ€, 2006, f. 190-191.
,
Shkenca e texhvidit ÄĆ€shtÄĆ€ mÄĆ€suar si lÄĆ€ndÄĆ€ e veħantÄĆ€ nÄĆ€ tÄĆ€ gjitha nivelet e shkollave islame qÄĆ€ kanÄĆ€ vepruar tek ne, duke filluar nga e deri nÄĆ€ . PÄĆ€rveħ kÄĆ€saj, mualimÄĆ€t/mÄĆ€suesit, gjatÄĆ€ organizimit tÄĆ€ mektebeve nÄĆ€pÄĆ€r xhami, pas tÄĆ€ Islamit dhe mÄĆ€simit tÄĆ€ shkronjave tÄĆ€ Kuranit, fÄĆ€mijÄĆ€ve, po edhe tÄĆ€ rriturve, u mÄĆ€sonin edhe texhvidin. NÄĆ€ anÄĆ€n tjetÄĆ€r, nÄĆ€ dokumentet e kohÄĆ€s gjejmÄĆ€ shumÄĆ€ emra tÄĆ€ ulemave tanÄĆ€ qÄĆ€ kanÄĆ€ qenÄĆ€ hafizÄĆ€ tÄĆ€ shquar tÄĆ€ Kuranit; pÄĆ€r mÄĆ€ tepÄĆ€r, ka pasur prej tyre qÄĆ€ kanÄĆ€ qenÄĆ€ edhe (hafizÄĆ€ qÄĆ€ kanÄĆ€ ditur ta lexojnÄĆ€ Kuranin nÄĆ€ shtatÄĆ€ pÄĆ€rkatÄĆ€sisht dhjetÄĆ€ dialekte) dhe (instruktorÄĆ€ qÄĆ€ pÄĆ€rgatisnin hafizÄĆ€t), qÄĆ€ dalloheshin jo vetÄĆ€m aty ku jetonin e vepronin, po edhe mÄĆ€ gjerÄĆ€6. HafizÄĆ€t dhe hoxhallarÄĆ€t qÄĆ€ dalloheshin pÄĆ€r
"
"
)
)
)
#
,
"
"
,
$
,
Fillet e texhvidit tek shqiptarÄĆ€t
Hfz. Fadil FazliĂ&#x2021;, 12. 4 Ahmed fon Denfer,
3
, d.m.th., nÄĆ€se disa prej myslimanÄĆ€ve specializohen nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ fushÄĆ€, tÄĆ€ tjerÄĆ€t lirohen nga kjo pÄĆ€rgjegjÄĆ€si5. KÄĆ€to kanÄĆ€ qenÄĆ€ arsyet kryesore qÄĆ€ pÄĆ€r texhvidin dhe pÄĆ€r rregullat e leximit tÄĆ€ Kuranit tÄĆ€ jenÄĆ€ pÄĆ€rhapur dhe tÄĆ€ jenÄĆ€ shkruar e kopjuar shumÄĆ€ vepra gjithandej BotÄĆ€s Islame. Dhe jo vetÄĆ€m kaq, por janÄĆ€ shkruar vepra tÄĆ€ veħanta, qÄĆ€ i janÄĆ€ kushtuar vetÄĆ€m njÄĆ€ shkronje ose vetÄĆ€m njÄĆ€ ħÄĆ€shtjeje tÄĆ€ caktuar tÄĆ€ shkencÄĆ€s sÄĆ€ texhvidit, si p.sh. shenjave tÄĆ€ ndalimit nÄĆ€ Kuran . Madje, janÄĆ€ shkruar e kopjuar vepra tÄĆ€ veħanta edhe pÄĆ€r leximin e Kuranit nÄĆ€ shtatÄĆ€, pÄĆ€rkatÄĆ€sisht nÄĆ€ dhjetÄĆ€ mÄĆ€nyra/dialekte apo
Fjala texhvid (taĂ&#x;wĂĆ€d) zanafillÄĆ€n e ka nga rrÄĆ€nja arabe Ăą&#x20AC;&#x153;Ă&#x;awwada-yuĂ&#x;awwiduĂą&#x20AC;?, qÄĆ€ d.m.th. Ăą&#x20AC;&#x153;ta bÄĆ€sh mirÄƀù&#x20AC;?, Ăą&#x20AC;&#x153;ta bÄĆ€sh bukurĂą&#x20AC;?, Ăą&#x20AC;&#x153;ta perfeksionoshĂą&#x20AC;?, Ăą&#x20AC;&#x153; ta zbukuroshĂą&#x20AC;? . Kurse nÄĆ€ aspektin e tÄĆ€ mÄĆ€suarit tÄĆ€ Kuranit apo nÄĆ€ terminologjinÄĆ€ fetare, fjala tregon domosdoshmÄĆ€rinÄĆ€ e leximit tÄĆ€ drejtÄĆ€ dhe tÄĆ€ saktÄĆ€ tÄĆ€ tingujve/shkronjave, mÄĆ€nyrÄĆ€n e nyjÄĆ€timit/artikulimit tÄĆ€ tyre, duke i shqiptuar si duhet dhe duke pasur parasysh veħoritÄĆ€ e ħdo shkronje veħ e veħ. Me njÄĆ€ fjalÄĆ€, ÄĆ€shtÄĆ€ shkencÄĆ€ e veħantÄĆ€, e cila merret me studimin e artikulimit dhe tÄĆ€ vetive tÄĆ€ shkronjave. PÄĆ€rmes texhvidit, mÄĆ€sohet tÄĆ€ kÄĆ€nduarit e drejtÄĆ€ dhe tÄĆ€ bukur tÄĆ€ Kuranit fisnik. Texhvidi, pra, shpjegon njohjen dhe pÄĆ€rcaktimin e saktÄĆ€ tÄĆ€ vendnyjÄĆ€timit tÄĆ€ tingujve, tÄĆ€ veħorive tÄĆ€ tyre akustike burimore si dhe ndryshimet qÄĆ€ pasojnÄĆ€ gjatÄĆ€ pÄĆ€rdorimit tÄĆ€ tyre. ÄĆ€shtÄĆ€ pjesa themelore e leximit tÄĆ€ KurNjohja e anit dhe, sa mÄĆ€ e thellÄĆ€ tÄĆ€ jetÄĆ€ kjo njohje, aq mÄĆ€ saktÄĆ€ dhe mÄĆ€ drejt do tÄĆ€ lexohet edhe Kurani, pavarÄĆ€sisht nga njohja apo mosnjohja e gjuhÄĆ€s dhe kuptimeve tÄĆ€ fjalÄĆ€ve tÄĆ€ Kuranit4. Leximi i Kuranit me texhvid, d.m.th. sipas rregullave tÄĆ€ leximit tÄĆ€ Kuranit, ÄĆ€shtÄĆ€ detyrim i domosdoshÄĆ€m pÄĆ€r ħdo mysliman, ÄĆ€shtÄĆ€ , qoftÄĆ€ tÄĆ€ lexohet nÄĆ€ namaz ose jashtÄĆ€ tij Kurse studimi dhe mÄĆ€simi teorik e metodik i rregullave tÄĆ€ leximit tÄĆ€ Kuranit, apo i rregullave tÄĆ€ texhvidit, ÄĆ€shtÄĆ€ detyrim jo i tÄĆ€ gjithÄĆ€ myslimanÄĆ€ve veħ e veħ, por vetÄĆ€m i disave prej tyre
Takvim - Kalendar 2012
60
59
Studim
,
#
,
,
,
#
,
,
,
+
"
Hfz. Bajram Agani, (DorÄĆ€shkrim i vitit 1958, i pa botuar), ruhet nÄĆ€ Arkivin e KryesisÄĆ€ sÄĆ€ BashkÄĆ€sisÄĆ€ Islame tÄĆ€ KosovÄĆ€s, nr. i inventarit 1; Kasim DobraĂ&#x2021;a, , I, Sarajevo, 1963; Jozef BlaÄčÄkoviĂ&#x2021;s,
!
#
"
,
,
,
,
,
"
)
*
)
,
#
,
"
,
,
,
"
)
,
,
)
#
#
,
#
,
#
,
,
"
,
&
,
, PrishtinÄĆ€, 1972,
)
"
"
)
"
"
"
+
*
)
"
"
"
, 1961; (The Union Catalogue of Manuscripts in Turkey), III/07, Istanbul 1982, etj..
"
)
)
,
#
,
+
)
)
"
"
,
,
,
Dr. Hasan KaleÄčÄi, 302. 8 Po aty, f. 23.
"
7
"
"
,
"
"
9
,
!
veprat origjinale dhe tÄĆ€ pÄĆ€rkthyera nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe, qÄĆ€ pÄĆ€r subjekt kanÄĆ€ rregullat e leximit tÄĆ€ drejtÄĆ€ dhe tÄĆ€ saktÄĆ€ tÄĆ€ Kuranit. Mjafton tÄĆ€ hulumtohen kÄĆ€to biblioteka, pÄĆ€r tĂą&#x20AC;&#x2122;u bindur se sa vepra tÄĆ€ dorÄĆ€shkruara nga kjo fushÄĆ€ kanÄĆ€ qarkulluar nÄĆ€ trojet tona, gjithnjÄĆ€ duke pasur parasysh se kjo ÄĆ€shtÄĆ€ njÄĆ€ pjesÄĆ€ fare e vogÄĆ€l nga ai numÄĆ€r i madh i kÄĆ€saj pasurie qÄĆ€ ekzistonte dikur ndÄĆ€r ne, e qÄĆ€ fatkeqÄĆ€sisht, pÄĆ€r arsye tÄĆ€ ndryshme, ÄĆ€shtÄĆ€ shkatÄĆ€rruar, ÄĆ€shtÄĆ€ djegur dhe ka humbur gjurmÄĆ€t, sidomos nÄĆ€ dekadat e fundit. Ä&#x2039;shtÄĆ€ vÄĆ€shtirÄĆ€ tÄĆ€ numÄĆ€rohen dhe tÄĆ€ dihen tÄĆ€ gjithÄĆ€ ato vepra nga fusha e texhvidit, qÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rdorur tek shqiptarÄĆ€t, sidomos kur nuk kemi tÄĆ€ botuar katalogÄĆ€ tÄĆ€ dorÄĆ€shkrimeve arabe, turke e persiane, qÄĆ€ ruhen edhe sot e kÄĆ€saj dite, qoftÄĆ€ ndÄĆ€r posedues privatÄĆ€, qoftÄĆ€ nÄĆ€pÄĆ€r institucione. MirÄĆ€po, nÄĆ€ bazÄĆ€ tÄĆ€ hulumtimeve tona dhe duke shfrytÄĆ€zuar literaturÄĆ€n pÄĆ€rkatÄĆ€se, nÄĆ€ radhÄĆ€ tÄĆ€ parÄĆ€ katalogÄĆ€t e dorÄĆ€shkrimeve arabe, turke e persiane tÄĆ€ bibliotekave tÄĆ€ ndryshme tÄĆ€ rajonit dhe mÄĆ€ gjerÄĆ€9, dhe duke biseduar me hoxhallarÄĆ€ tÄĆ€ brezit tÄĆ€ mÄĆ€hershÄĆ€m, kemi vÄĆ€nÄĆ€ re qÄĆ€ ndÄĆ€r shqiptarÄĆ€t, nÄĆ€ periudha tÄĆ€ ndryshme, tÄĆ€ jenÄĆ€ pÄĆ€rdorur disa tehxhvidÄĆ€ nga autorÄĆ€ dhe gjuhÄĆ€ tÄĆ€ ndryshme. NjÄĆ€ pasqyrÄĆ€ tÄĆ€ kÄĆ€tyre texhvidÄĆ€ve po e japim nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ vÄĆ€shtrim historik, por kjo nÄĆ€ asnjÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€ nuk do tÄĆ€ thotÄĆ€ se janÄĆ€ pÄĆ€rfshirÄĆ€ tÄĆ€ gjithÄĆ€ texhvidÄĆ€t qÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rdorur tek ne, sepse, pÄĆ€r shkak tÄĆ€ periu-
Nuk ÄĆ€shtÄĆ€ e tepÄĆ€rt tÄĆ€ theksojmÄĆ€ kÄĆ€tu edhe faktin se ndÄĆ€r shqiptarÄĆ€t kanÄĆ€ vepruar edhe shkolla tÄĆ€ veħanta pÄĆ€r leximin e drejtÄĆ€ tÄĆ€ Kuranit dhe mÄĆ€simin e tij pÄĆ€rmendsh. KÄĆ€to shkolla quheshin Ăą&#x20AC;&#x153; dhe, f.v. vetÄĆ€m nÄĆ€ qytetin e Shkupit, sipas Evlia Ä&#x2021;elebiut, kishte dhjetÄĆ€ shkolla tÄĆ€ tilla pÄĆ€r mÄĆ€simin e Kuranit8. NÄĆ€ anÄĆ€n tjetÄĆ€r, shkrimi dhe kopjimi i veprave nga fusha e texhvidit ÄĆ€shtÄĆ€ praktikuar pÄĆ€rgjithÄĆ€sisht edhe tek shqiptarÄĆ€t myslimanÄĆ€, madje qÄĆ€ nga pÄĆ€rhapja e Islamit nÄĆ€ kÄĆ€to anÄĆ€ e deri sot. KÄĆ€tÄĆ€ e dÄĆ€shmojnÄĆ€ katÄĆ€rħipÄĆ€risht jo vetÄĆ€m veprat e kopjuara nga kjo fushÄĆ€, - qÄĆ€ ruhen nÄĆ€pÄĆ€r biblioteka private tÄĆ€ ulemave tanÄĆ€ apo nÄĆ€pÄĆ€r bibliotekat e institucioneve, - por edhe
Takvim - Kalendar 2012
!
lexim tÄĆ€ mirÄĆ€ dhe pÄĆ€r melodi tÄĆ€ bukur tÄĆ€ Kuranit, ishin tÄĆ€ nderuar dhe kishin njÄĆ€ vend tÄĆ€ merituar nÄĆ€ shoqÄĆ€ri. Ata admiroheshin dhe atyre ua kishin lakmi myslimanÄĆ€t e tjerÄĆ€, aq sa nÄĆ€ shumÄĆ€ vakÄĆ€fname, vakÄĆ€flÄĆ€nÄĆ€sit vÄĆ€nin kushte qÄĆ€ pÄĆ€r imam dhe hatib nÄĆ€ xhamitÄĆ€ e themeluara prej tyre, tÄĆ€ emÄĆ€roheshin pikÄĆ€risht personat qÄĆ€ e kishin zÄĆ€rin tÄĆ€ bukur dhe qÄĆ€ kishin texhvid dhe tertil tÄĆ€ mirÄĆ€7. Nga kujdesi i madh qÄĆ€ tregonin shqiptarÄĆ€t myslimanÄĆ€ pÄĆ€r leximin e drejtÄĆ€ tÄĆ€ Kuranit dhe duke ditur rÄĆ€ndÄĆ€sinÄĆ€ e madhe qÄĆ€ ka leximi i saktÄĆ€ i tij, kanÄĆ€ lindur mbase edhe thÄĆ€niet qÄĆ€ dÄĆ€gjohen edhe sot e kÄĆ€saj dite, si f.v. ose
62
61
Studim
Takvim - Kalendar 2012
5. NÄĆ€ grupin e pestÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ pjesÄĆ€ texhvidÄĆ€t qÄĆ€ janÄĆ€ shkruar nga autorÄĆ€ tanÄĆ€, por qÄĆ€ kanÄĆ€ mbetur dorÄĆ€shkrim, nuk janÄĆ€ botuar.
I. TexhvidÄĆ€t nÄĆ€ gjuhÄĆ€n arabe dhe osmane
#
&
"
%
,
,
,
,
,
,
#
10
$
!
TexhvidÄĆ€t nÄĆ€ gjuhÄĆ€n arabe dhe osmane, mÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rdorurit dhe mÄĆ€ tÄĆ€ mÄĆ€suarit tek ne, si nÄĆ€ aspektin kohor ashtu edhe nÄĆ€ aspektin hapÄĆ€sinor, janÄĆ€: 1.1. Ä&#x2039;shtÄĆ€ njÄĆ€ kaside nÄĆ€ gjuhÄĆ€n arabe qÄĆ€ shpjegon rregullat pÄĆ€r leximin e drejtÄĆ€ dhe tÄĆ€ saktÄĆ€ tÄĆ€ Kuranit. Autor i kÄĆ€saj vepre nÄĆ€ vargje ÄĆ€shtÄĆ€ Muhammad b. Muhammad Ă&#x17E;azarĂĆ€ ash-ShafiĂą&#x20AC;&#x2122;ĂĆ€ (vdiq mÄĆ€ 883/1429).10 Kjo vepÄĆ€r ka pasur disa komente nga autorÄĆ€ tÄĆ€ ndryshÄĆ€m, disa prej tÄĆ€ cilÄĆ€ve dihen e disa tÄĆ€ tjerÄĆ€ janÄĆ€ anonimÄĆ€. Mbi bazÄĆ€n e kÄĆ€tij texhvidi janÄĆ€ shkruar shumÄĆ€ texhvidÄĆ€ tÄĆ€ tjerÄĆ€ nÄĆ€ gjuhÄĆ€ tÄĆ€ ndryshme. 1.2. Ä&#x2039;shtÄĆ€ njÄĆ€ koment, qÄĆ€ i ÄĆ€shtÄĆ€ bÄĆ€rÄĆ€ -s ut nga njÄĆ€ autor anonim11. 1.3. e autorit ash-Shajh Ă&#x17E;amaluddĂĆ€n YÄčĆ€suf ad-DarĂĆ€riyy. Ä&#x2039;shtÄĆ€ njÄĆ€ tjetÄĆ€r komentim qÄĆ€ i ÄĆ€shtÄĆ€ bÄĆ€rÄĆ€ veprÄĆ€s sÄĆ€ ut 12.
"
)
*
)
"
"
"
Kasim DobraĂ&#x2021;a, , I, Sarajevo, 1963, 62. 11 NjÄĆ€ kopje nÄĆ€ dorÄĆ€shkrim e kÄĆ€tij texhvidi ruhet nÄĆ€ Arkivin e KosovÄĆ€s nÄĆ€ PrishtinÄĆ€. E ka kopjuar Hamza b. Ăą&#x20AC;&#x2DC;Ali, nuk dihet viti i kopjimit. 12 NjÄĆ€ kopje dorÄĆ€shkrim e kÄĆ€tij texhvidi ruhet nÄĆ€ Arkivin e KosovÄĆ€s nÄĆ€ PrishtinÄĆ€. Edhe kÄĆ€tÄĆ€ texhvid e ka kopjuar Hamza b. Ăą&#x20AC;&#x2DC;Ali, nuk dihet viti i kopjimit. "
dhÄĆ€s sÄĆ€ gjatÄĆ€ kohore dhe shtrirjes sÄĆ€ gjerÄĆ€ hapÄĆ€sinore, ÄĆ€shtÄĆ€ vÄĆ€shtirÄĆ€ tÄĆ€ thuhet me siguri, tÄĆ€ paktÄĆ€n deri nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ fazÄĆ€ tÄĆ€ hulumtimeve tona, se cilÄĆ€t texhvidÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rdorur dhe janÄĆ€ mÄĆ€suar nÄĆ€ shkollat dhe nga ulematÄĆ€ tanÄĆ€, sikundÄĆ€rqÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ vÄĆ€shtirÄĆ€ tÄĆ€ dihet se sa autorÄĆ€ shqiptarÄĆ€ kanÄĆ€ pÄĆ€rkthyer, kanÄĆ€ shkruar ose kanÄĆ€ kopjuar vepra nga fusha e texhvidit, sidomos tÄĆ€ periudhave tÄĆ€ mÄĆ€hershme. Para se tĂą&#x20AC;&#x2122;i pÄĆ€rmendim disa texhvidÄĆ€ qÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rdorur nÄĆ€ mektebet dhe medresetÄĆ€ tona, pÄĆ€r shkak tÄĆ€ rrethanave politikoshoqÄĆ€rore, kjo ħÄĆ€shtje, sipas mendimit tonÄĆ€, duhet vÄĆ€shtruar e ndarÄĆ€ nÄĆ€ pesÄĆ€ grupe kryesore: 1. NÄĆ€ grupin e parÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ pjesÄĆ€ texhvidÄĆ€t qÄĆ€ janÄĆ€ mÄĆ€suar pÄĆ€r njÄĆ€ kohÄĆ€ tÄĆ€ gjatÄĆ€ tek ne e qÄĆ€ janÄĆ€ shkruar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n arabe dhe osmane. 2. NÄĆ€ grupin e dytÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ pjesÄĆ€ texhvidÄĆ€t qÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rdorur nÄĆ€ mes dy luftÄĆ€rave botÄĆ€rore. 3. NÄĆ€ grupin e tretÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ pjesÄĆ€ texhvidÄĆ€t e pÄĆ€rdorur pas LuftÄĆ€s sÄĆ€ DytÄĆ€ BotÄĆ€rore deri mÄĆ€ 1986. 4. NÄĆ€ grupin e katÄĆ€rt bÄĆ€jnÄĆ€ pjesÄĆ€ texhvidÄĆ€t e botuar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe nga autorÄĆ€ shqiptarÄĆ€ pas 1986. KÄĆ€ta texhvidÄĆ€ duhen ndarÄĆ€ nÄĆ€ dy nÄĆ€ngrupe: a. texhvidÄĆ€t qÄĆ€ kanÄĆ€ pasur njÄĆ€ pÄĆ€rdorim mÄĆ€ tÄĆ€ gjerÄĆ€ dhe vazhdojnÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rdoren si tekste shkollore nÄĆ€ medrese, e janÄĆ€ shkruar nga njohÄĆ€s dhe specialistÄĆ€ tÄĆ€ kÄĆ€saj fushe dhe b. texhvidÄĆ€t qÄĆ€ janÄĆ€ shkruar, ose, mÄĆ€ saktÄĆ€, janÄĆ€ pÄĆ€rkthyer pÄĆ€rgjithÄĆ€sisht nga gjuha arabe, por qÄĆ€ nuk kanÄĆ€ njohur ndonjÄĆ€ shtrirje dhe pÄĆ€rdorim tÄĆ€ theksuar, e qÄĆ€ nuk janÄĆ€ shkruar/pÄĆ€rkthyer nga specialistÄĆ€ tÄĆ€ kÄĆ€saj fushe.
64
63
Studim
!
!
!
&
!
&
&
, po aty, f.57. , po aty, f. 102.
& #
"
#
"
"
"
K. DobraĂ&#x2021;a, K. DobraĂ&#x2021;a,
18
#
"
17
+
,
%
!
,
,
+
"
"
#
"
"
#
,
,
&
!
$
!
13
NjÄĆ€ kopje nÄĆ€ dorÄĆ€shkrim e kÄĆ€tij texhvidi ruhet nÄĆ€ Arkivin e KosovÄĆ€s. KÄĆ€tÄĆ€ dorÄĆ€shkrim e ka kopjuar Muhammad b. Ăą&#x20AC;&#x2DC;AlĂ uddĂĆ€n nÄĆ€ Tarablusi mÄĆ€ 1014/ 1615. MÄĆ€ gjerÄĆ€sisht pÄĆ€r dorÄĆ€shkrimet arabe, turke dhe persiane, qÄĆ€ ruhen nÄĆ€ Arkivin e KosovÄĆ€s, shih: Mr. sc. Sadik Mehmeti, , PrishtinÄĆ€, 2008, f. 64, 65, 86, 87, 88. 14 K. DobraĂ&#x2021;a, ..., po aty, f. 75. 15 K. DobraĂ&#x2021;a, , po aty, 62. 16 NjÄĆ€ kopje dorÄĆ€shkrim e kÄĆ€tij texhvidi ruhet nÄĆ€ Arkivin e KosovÄĆ€s dhe ÄĆ€shtÄĆ€ kopjuar nÄĆ€ vitin 1030/1621. Shih: Mr. Sadik Mehmeti, , op. cit., f. 86.
#
$
$
!
!
koment qÄĆ€ i ÄĆ€shtÄĆ€ bÄĆ€rÄĆ€ texhvidit/ s sÄĆ€ tÄĆ€ cilin e ka shkruar AbÄčĆ€ YahyĂ ZakariyyĂ alAnsĂ riy ash-ShafiĂƀù&#x20AC;&#x2122; al-MisrĂĆ€ (vdiq mÄĆ€ 926/1520)13. 1.5. Ăą&#x20AC;&#x201C; Ä&#x2039;shtÄĆ€ njÄĆ€ komentim tjetÄĆ€r i njohur i -s sÄĆ€ Ă&#x17E;azariyy-ut, tÄĆ€ cilin e ka shkruar dijetari i famshÄĆ€m AbÄčĆ€ Ăą&#x20AC;&#x2DC;l-Hair Ahmad b. MuslihuddĂĆ€n MustafĂ TashkÄĆprÄĆșzĂ de (vdiq mÄĆ€ 968/1560).14 1.6. Ä&#x2039;shtÄĆ€ broshurÄĆ€ mbi rregullat e tÄĆ€ kÄĆ€nduarit tÄĆ€ Kuranit (texhvid), tÄĆ€ cilÄĆ€n e ka shkruar autori i njohur Muhammad b. PĂĆ€r Ăą&#x20AC;&#x2DC;AlĂĆ€ al-BirgawĂĆ€ (vdiq mÄĆ€ 981/1573)15. Ky texhvid ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rdorur dhe ka qenÄĆ€ i njohur ndÄĆ€r ulematÄĆ€ tanÄĆ€ dhe ka pasur shumÄĆ€ komente nÄĆ€ gjuhÄĆ€n arabe dhe osmane. NdÄĆ€r komentet mÄĆ€ tÄĆ€ njohura ÄĆ€shtÄĆ€ ai qÄĆ€ kishte shkruar Ahmad FĂ Ăą&#x20AC;&#x2122;iz arr-RrÄčĆ€mĂĆ€ (vd. 1041/1631) me titullin Ăą&#x20AC;&#x153; . Ek-ut gjenden po thuajse nÄĆ€ zemplarÄĆ€ tÄĆ€ texhvidit tÄĆ€ tÄĆ€ gjitha bibliotekat e ulemave tanÄĆ€ tÄĆ€ mÄĆ€hershÄĆ€m16.
Ä&#x2039;shtÄĆ€ vepÄĆ€r e shkruar nÄĆ€ vargje pÄĆ€r mÄĆ€simin e shtatÄĆ€ leximeve/dialekteve tÄĆ€ Kuranit, tÄĆ€ cilÄĆ€n e ka shkruar AbÄčĆ€ Muhammad QĂ sim b. Firruh ash-ShĂ tibĂĆ€ (vdiq mÄĆ€ 590/1194). Ä&#x2039;shtÄĆ€ e njohur me emrin . PÄĆ€rmban 1173 var17 gje . Kjo vepÄĆ€r ka pasur disa komente nga autorÄĆ€ tÄĆ€ ndryshÄĆ€m nÄĆ€ gjuhÄĆ€ tÄĆ€ ndryshme. 1.8. NjÄĆ€ tjetÄĆ€r texhvid qÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rdorur dhe ka pasur njÄĆ€ shtrirje tÄĆ€ madhe tek ne, qoftÄĆ€ nga nxÄĆ€nÄĆ€sit, qoftÄĆ€ nga mualimÄĆ€t nÄĆ€pÄĆ€r mektebet dhe medresetÄĆ€ tona; ÄĆ€shtÄĆ€ texhvidi i mbiquajtur sipas autorit Ăą&#x20AC;&#x153; , tÄĆ€ cilin e ka shkruar (vdiq nÄĆ€ Stamboll, mÄĆ€ 904/1498).18
Ä&#x2039;shtÄĆ€
$
#
!
"
1.7.
1.4.
Takvim - Kalendar 2012
66
65
Studim
67
Studim
68
Takvim - Kalendar 2012
gjerÄĆ€ nÄĆ€ PerandorinÄĆ€ Osmane dhe disa pÄĆ€rkthime nÄĆ€ gjuhÄĆ€ tÄĆ€ ndryshme, madje edhe nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe. Ky texhvid mÄĆ€sohet edhe sot e kÄĆ€saj dite nÄĆ€ disa medrese tÄĆ€ ShqipÄĆ€risÄĆ€.
II. TexhvidÄĆ€t midis dy luftÄĆ€rave botÄĆ€rore
!
!
!
Ky texhvid ka qenÄĆ€ traditÄĆ€ tÄĆ€ mÄĆ€sohej pÄĆ€rmendsh dhe, mbi bazÄĆ€n e kÄĆ€tij texhvidi, janÄĆ€ shkruar edhe texhvidÄĆ€ tÄĆ€ tjerÄĆ€ dhe, falÄĆ€ stilit tÄĆ€ tij tÄĆ€ lehtÄĆ€ e tÄĆ€ kuptueshÄĆ€m, ka pasur njÄĆ€ shtrirje tÄĆ€
Pas largimit tÄĆ€ PerandorisÄĆ€ Osmane nga trojet shqiptare dhe krijimit tÄĆ€ rrethanave tÄĆ€ reja, u ndie nevoja qÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rgatiteshin nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe edhe tekste dhe doracakÄĆ€ pÄĆ€r nxÄĆ€nÄĆ€sit nÄĆ€pÄĆ€r mektebe dhe medrese dhe pÄĆ€r tÄĆ€ interesuarit e tjerÄĆ€ qÄĆ€ donin tÄĆ€ mÄĆ€sonin Kuranin drejt dhe sipas rregullave. Dhe jo vetÄĆ€m kaq, por nÄĆ€ atÄĆ€ periudhÄĆ€, sikurse dihet, do tÄĆ€ botoheshin shumÄĆ€ vepra nÄĆ€ fushÄĆ€ tÄĆ€ islamistikÄĆ€s qÄĆ€ pÄĆ€r autorÄĆ€ do tÄĆ€ kenÄĆ€ penat e njohura, si Hafiz Ali Korħa, Hafiz Ibrahim Dalliu, Hafiz Abdullah SÄĆ€mblaku, Hafiz Vehbi Dibra, Hfz. Ismet Dibra etj., tÄĆ€ cilÄĆ€t do tĂą&#x20AC;&#x2122;i vinin bazat e publicistikÄĆ€s dhe tÄĆ€ literaturÄĆ€s islame nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe, qoftÄĆ€ me shkrimet dhe veprat e tyre si autorÄĆ€, qoftÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rkthyera nga gjuhÄĆ€ tÄĆ€ tjera, nÄĆ€ radhÄĆ€ tÄĆ€ parÄĆ€ nga gjuha arabe. Edhe texhvidi i parÄĆ€ i botuar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe, i pÄĆ€rkthyer, i takon kÄĆ€saj periudhe. AtÄĆ€ e kishte pÄĆ€rkthyer njÄĆ€ri nga doajenÄĆ€t dhe dijetarÄĆ€t mÄĆ€ tÄĆ€ shquar tÄĆ€ islamistikÄĆ€s shqiptare, Hafiz Ibrahim Dalliu. KÄĆ€saj periudhe i pÄĆ€rkasin dy texhvidÄĆ€ tÄĆ€ botuar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe: 2.1. Ăą&#x20AC;&#x153; tÄĆ€ cilin nÄĆ€ vitin 1921 nÄĆ€ TiranÄĆ€ e botoi Hafiz Ibrahim Dalliu, qÄĆ€, me sa dimÄĆ€, ÄĆ€shtÄĆ€ texhvidi i parÄĆ€ i botuar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe. NÄĆ€ kopertinÄĆ€n e kÄĆ€tij botimi shÄĆ€non:
69
Studim
70
Takvim - Kalendar 2012
!
Vepra ka 16 faqe, formati 20x14 cm. NÄĆ€ fillim thuhen disa fjalÄĆ€ pÄĆ€r kuptimin e texhvidit, si p.sh.:
!
!
KÄĆ€tu nuk shÄĆ€nohet se nga ħù&#x20AC;&#x2122;gjuhÄĆ€ ishte pÄĆ€rkthyer, por merret vesh se, - me ndonjÄĆ€ ndryshim tÄĆ€ vogÄĆ€l, - ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rkthim i Ăą&#x20AC;&#x153; tÄĆ€ pÄĆ€rmendur. NÄĆ€ faqen 3 tÄĆ€ kÄĆ€tij texhvidi ÄĆ€shtÄĆ€ dhÄĆ€nÄĆ€ edhe njÄĆ€ skicÄĆ€, sikurse tek Ăą&#x20AC;&#x153; ku paraqiten vendnyjÄĆ€timet e shkronjave. MegjithÄĆ€se i pÄĆ€rkthyer dhe i botuar dekada mÄĆ€ parÄĆ€, ky texhvid, - pÄĆ€r sa i pÄĆ€rket terminologjisÄĆ€ sÄĆ€ kÄĆ€saj fushe, - vjen shumÄĆ€ i arrirÄĆ€, mjaft i kuptueshÄĆ€m dhe praktik. Terminologjia qÄĆ€ ka pÄĆ€rdorur Hfz. Ibrahim Dalliu nÄĆ€ pÄĆ€rkthimin e tij, duhet tÄĆ€ merret pÄĆ€r bazÄĆ€ nga ata qÄĆ€ merren me shkrimin dhe shpjegimin e texhvidit.
)
"
+
"
!
,
#
#
,
,
,
TiranÄĆ€, 1337/1921, f. 1. Biblioteka KombÄĆ€tare - TiranÄĆ€, S12/D29 dhe S10/E96.
19
2.2. NjÄĆ€ tjetÄĆ€r autor shqiptar qÄĆ€ ka pÄĆ€rkthyer dhe ka botuar njÄĆ€ texhvid, ÄĆ€shtÄĆ€ autori i shumÄĆ€ veprave, HafÄĆ€z Abdullah (Sabri) SÄĆ€mblaku, i cili mÄĆ€ 1927 botoi veprÄĆ€n ku bÄĆ€het fjalÄĆ€ pÄĆ€r:
71
72
nuk i kishte pÄĆ€rfshirÄĆ€ fare . Ky texhvid ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rdorur edhe pas LuftÄĆ€s sÄĆ€ DytÄĆ€ BotÄĆ€rore tek myslimanÄĆ€t e ish-JugosllavisÄĆ€ dhe pas vitit 1945 ka pasur disa ribotime. Disa ribotime janÄĆ€ shoqÄĆ€ruar me njÄĆ€ parathÄĆ€nie nga Hfz. Kamil Silajxhiħi, dhe kjo pÄĆ€r disa ka mjaftuar qÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ tÄĆ€ fundit ta merrnin gabimisht si autor tÄĆ€ kÄĆ€tij texhvidi. KÄĆ€tÄĆ€ gabim kanÄĆ€ bÄĆ€rÄĆ€ edhe pÄĆ€rkthyesit nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe tÄĆ€ kÄĆ€tij texhvidi, N. Ibrahimi dhe M. Ajdini22.
!
III. TexhvidÄĆ€t pas LuftÄĆ€s sÄĆ€ DytÄĆ€ BotÄĆ€rore
!
!
#
$
"
!
&
,
,
,
21
)
*
+
"
"
"
"
)
)
)
,
#
"
"
,
,
#
"+
,
'
)
"
,
,
"
)
,
+
+
)
,
,
,
,
#
,
,
Biblioteka KombÄĆ€tare-TiranÄĆ€, S10/E35. Shih edhe: Maksim Gjinaj Ăą&#x20AC;&#x201C; Petrit Bezhani, , Istambul, 2002, f. 22-23. (
20
$
Hfz. Mahmut TraljiĂ&#x2021;, , nÄĆ€: librin e Hfz. Fadil FazliĂ&#x2021;, ., I, Sarajevo, 1997, f. 207. 22 Hafiz Kamil Silajxhiq, pÄĆ€rktheu Nexhat Ibrahimi dhe Miftar Ajdini, Prizren, 1996.
'
%
2.3. NjÄĆ€ tjetÄĆ€r texhvid qÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rdorur nÄĆ€ mektebet tona nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ periudhÄĆ€, ÄĆ€shtÄĆ€ edhe ai i autorit boshnjak Hasan Heremiħ, Ăą&#x20AC;&#x153; (gjithsej faqe 28), i cili kryesisht ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rkthim megjithÄĆ€qÄĆ€ disa pjesÄĆ€ tÄĆ€ kÄĆ€tij texhvidi H. Heremiħi
Pas LuftÄĆ€s sÄĆ€ DytÄĆ€ BotÄĆ€rore dhe krijimit tÄĆ€ rrethanave tÄĆ€ reja, nÄĆ€ trevat shqiptare jashtÄĆ€ ShqipÄĆ€risÄĆ€ Londineze, texhvidÄĆ€t e pÄĆ€rkthyer nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe dhe tÄĆ€ botuar nÄĆ€ TiranÄĆ€ e nÄĆ€ KorħÄĆ€, pÄĆ€r arsye tÄĆ€ njohura, nuk mund tÄĆ€ pÄĆ€rdoreshin, prandaj ulekurse nÄĆ€ maja nÄĆ€ pÄĆ€rgjithÄĆ€si pÄĆ€rdorte ShqipÄĆ€ri, derisa nuk u ndalua pÄĆ€rdorimi zyrtar i fesÄĆ€, pÄĆ€rdoreshin, ku mÄĆ€ shumÄĆ€ e ku mÄĆ€ pak, siħ njiheshin, texhvidi i HafÄĆ€z Ibrahim Dalliut dhe ai i HafÄĆ€z Abdullah SÄĆ€mblakut. Pas 1945 nÄĆ€ territoret shqiptare qÄĆ€ mbetÄĆ€n nÄĆ€n ish-JugosllavinÄĆ€, pÄĆ€rveħ dhe texhvidit tÄĆ€ Hasan Heremiħit, mÄĆ€ vonÄĆ€ filloi tÄĆ€ pÄĆ€rdorej edhe njÄĆ€ texhvid tjetÄĆ€r me autorÄĆ€ boshnjakÄĆ€ Hafiz Kamil Silajxhiħ dhe Hafiz Ibrahim Trebinjac, i cili qe shumÄĆ€ i pranueshÄĆ€m nga nxÄĆ€nÄĆ€sit dhe mualimÄĆ€t:
Ky ÄĆ€shtÄĆ€ texhvidi i dytÄĆ€ dhe, me sa dimÄĆ€, mbase i vetmi pas atij tÄĆ€ HafÄĆ€z I. Dalliut, i botuar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe jo vetÄĆ€m nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ periudhÄĆ€, po madje deri nÄĆ€ vitin 1986. KÄĆ€ta dy texhvidÄĆ€ jemi tÄĆ€ bindur se janÄĆ€ mÄĆ€suar dhe janÄĆ€ pÄĆ€rdorur edhe nÄĆ€ mektebet dhe nga mualimÄĆ€t e KosovÄĆ€s, mbase jo nÄĆ€ njÄĆ€ masÄĆ€ tÄĆ€ theksuar, por gjithsesi po, sidomos gjatÄĆ€ kohÄĆ€s sÄĆ€ Ăą&#x20AC;&#x153;ShqipÄĆ€risÄĆ€ EtnikeĂą&#x20AC;?, nÄĆ€ vitet 1941-1945. Mendimin tonÄĆ€ e mbÄĆ€shtesim nÄĆ€ faktin se vepra tÄĆ€ kÄĆ€tyre autorÄĆ€ve kemi gjetur nÄĆ€ bibliotekat e hoxhallarÄĆ€ve tanÄĆ€ tÄĆ€ mÄĆ€hershÄĆ€m dhe kemi vÄĆ€nÄĆ€ re se ata autorÄĆ€ kanÄĆ€ qenÄĆ€ shumÄĆ€ tÄĆ€ njohur edhe nÄĆ€ kÄĆ€to anÄĆ€. MendojmÄĆ€ se (ri)botimi i kÄĆ€tyre dy texhvidÄĆ€ve do tÄĆ€ ishte njÄĆ€ punÄĆ€ me interes, dhe me tÄĆ€ do tĂą&#x20AC;&#x2122;u bÄĆ€hej njÄĆ€ shÄĆ€rbim i mirÄĆ€ nÄĆ€ radhÄĆ€ tÄĆ€ parÄĆ€ nxÄĆ€nÄĆ€sve tÄĆ€ mektebeve dhe medreseve, si dhe historianÄĆ€ve tÄĆ€ arsimit islam ndÄĆ€r shqiptarÄĆ€t, kurse ndaj autorÄĆ€ve tÄĆ€ tyre do tÄĆ€ ishte njÄĆ€ shlyerje borxhi, qoftÄĆ€ edhe nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ masÄĆ€ dhe nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€.
Takvim - Kalendar 2012 21
Studim
73
Shih: www.fshi.edu.mk/
25
,
"
,
!
!
)
*
"
"
+
"
"
)
)
)
#
,
"
"
$
,
Hfz. Mahmut TraljiĂ&#x2021;, , nÄĆ€: librin e Hfz. Fadil FazliĂ&#x2021;, ., I, Sarajevo, 1997, f. 207. 24 NÄĆ€ vitin 2000 kjo vepÄĆ€r ÄĆ€shtÄĆ€ ribotuar me disa plotÄĆ€sime dhe ka njÄĆ€ titull mÄĆ€ ndryshe: Ăą&#x20AC;&#x153;
!
!
,
,
,
23
4.1.3. NÄĆ€ medresetÄĆ€ e ShqipÄĆ€risÄĆ€, pÄĆ€rveħ dhe texhvidit tÄĆ€ E. Behramit, pÄĆ€rdoret edhe njÄĆ€ texhvid tjetÄĆ€r - ai i autorit Dr. Abdurrahman Ä&#x2021;etin, ,i pÄĆ€rkthyer nga turqishtja nga Mr. Rejhan Neziri dhe i botuar nÄĆ€ Kreuzlingen (ZvicÄĆ€r), 2006). Ky texhvid pÄĆ€rdoret nÄĆ€ fakultetet islame nÄĆ€ Turqi. NÄĆ€ parathÄĆ€nien e pÄĆ€rkthyesit, pÄĆ€rveħ tÄĆ€ tjerash, thuhet:
!
!
4.1.2. NjÄĆ€ tjetÄĆ€r texhvid qÄĆ€ pÄĆ€rdoret si tekst shkollor nÄĆ€ medresetÄĆ€ e MaqedonisÄĆ€ nga viti 1995, autorÄĆ€ tÄĆ€ tÄĆ€ cilit janÄĆ€ dy njohÄĆ€s tÄĆ€ kÄĆ€saj fushe Prof. Shafi Osmani dhe Prof. Bajram Ajeti, i botuar nÄĆ€ Shkup nÄĆ€ vitin 1995, ÄĆ€shtÄĆ€ texhvidi me titull:
PÄĆ€rdorimi i texhvidÄĆ€ve tÄĆ€ sipÄĆ€rpÄĆ€rmendur nÄĆ€ medresenÄĆ€ Ăą&#x20AC;&#x153;AlauddinĂą&#x20AC;? tÄĆ€ PrishtinÄĆ€s (por jo edhe nÄĆ€ mektebe) pÄĆ€rfundoi nÄĆ€ vitin 1986, kur u botua texhvidi i parÄĆ€ autorial dhe mÄĆ€ gjithÄĆ€pÄĆ€rfshirÄĆ€si nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe, i cili fillimisht u dedikohej nxÄĆ€nÄĆ€sve tÄĆ€ kÄĆ€saj medreseje, po qÄĆ€ mÄĆ€ pastaj, pÄĆ€r njÄĆ€ kohÄĆ€, do tÄĆ€ pÄĆ€rdorej edhe nÄĆ€ medresenÄĆ€ tÄĆ€ Shkupit dhe nÄĆ€ medresetÄĆ€ e ShqipÄĆ€risÄĆ€ pas rÄĆ€nies sÄĆ€ sistemit komunist-ateist. 4.1.1. Ky texhvid mban titullin i autorit Emin Behrami.24 Ä&#x2039;shtÄĆ€ nga ata texhvidÄĆ€, sikurse u tha, qÄĆ€ ka njohur njÄĆ€ pÄĆ€rdorim edhe jashtÄĆ€ KosovÄĆ€s, pÄĆ€r njÄĆ€ periudhÄĆ€ relativisht tÄĆ€ gjatÄĆ€. Ky texhvid vazhdon tÄĆ€ pÄĆ€rdoret edhe sot e kÄĆ€saj dite nÄĆ€ medresetÄĆ€ e KosovÄĆ€s dhe nÄĆ€ disa medrese tÄĆ€ ShqipÄĆ€risÄĆ€. KÄĆ€tÄĆ€ texhvid e pÄĆ€rdorin edhe studentÄĆ€t nÄĆ€ Fakultetin e Studimeve Islame tÄĆ€ PrishtinÄĆ€s,
!
4.1. TexhvidÄĆ€t qÄĆ€ pÄĆ€rdoren si tekste shkollore
kurse studentÄĆ€t nÄĆ€ Fakultetin e Shkencave Islame tÄĆ€ Shkupit pÄĆ€rdorin texhvidin e autorit Ibrahim Trebinjac (Skripta za studente ITF u Sarajevu), Sa25 rajevÄĆ€, 1982 . Ä&#x2039;shtÄĆ€ pÄĆ€r tĂą&#x20AC;&#x2122;u ħuditur se as E. Behrami dhe as autorÄĆ€t e tjerÄĆ€ shqiptarÄĆ€ pas tij, gjatÄĆ€ hartimit tÄĆ€ texhvidÄĆ€ve tÄĆ€ tyre, nuk janÄĆ€ mbÄĆ€shtetur nÄĆ€ texhvidÄĆ€t tradicionalÄĆ€ qÄĆ€ ishin pÄĆ€rdorur tek ne. Kjo, kujtojmÄĆ€, mund tÄĆ€ jetÄĆ€ njÄĆ€ nga shkaqet qÄĆ€, pÄĆ€rderisa dikur kishte shumÄĆ€ nga xhematlinjtÄĆ€ qÄĆ€ Kuranin e lexonin drejt dhe saktÄĆ€, sot kemi njÄĆ€ numÄĆ€r tÄĆ€ imamÄĆ€ve qÄĆ€ nuk shquhen nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ drejtim.
!
IV. Texhvidi tek shqiptarÄĆ€t pas vitit 1986
Takvim - Kalendar 2012
!
konsiderohet nga texhvidÄĆ€t mÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rdorur dhe mÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rhapur nÄĆ€ BosnjÄĆ€ e HercegovinÄĆ€ dhe tek myslimanÄĆ€t e ish-JugosllavisÄĆ€.23 Ky texhvid sikur filloi ta nxirrte pak nga pak nga pÄĆ€rdorimi nÄĆ€ kÄĆ€to anÄĆ€ Ăą&#x20AC;&#x153; e pÄĆ€rdorur nÄĆ€ shekuj nÄĆ€ mektebet dhe medresetÄĆ€ tona.
74
3.1.
Studim
75
Takvim - Kalendar 2012
!
#
!
)
$
,
#
"
+
"
)
$
"
)
(
#
#
(
,
$
MÄĆ€ gjerÄĆ€sisht pÄĆ€r jetÄĆ€n dhe veprÄĆ€n e Mulla Mehmetit, shih punimin tonÄĆ€: , nÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;Dituria Islame, nr. 108-109, PrishtinÄĆ€, 1998, f. 73-77.
27
$
Mehmet ef. Salihu (1898-1985) i takon plejadÄĆ€s sÄĆ€ fundit tÄĆ€ dijetarÄĆ€ve islamÄĆ€ nÄĆ€ KosovÄĆ€, tÄĆ€ cilÄĆ€t, fatkeqÄĆ€sisht a fatmi-
,
,
,
"
)
+
"
*
Dr. Abdurrahman Ä&#x2021;etin, , i pÄĆ€rkthyer nga turqishtja nga Mr. Rejhan Neziri dhe i botuar nÄĆ€ Kreuzlingen, 2006, ParathÄĆ€nie, f. III. "
,
,
#
Kur thamÄĆ€ se ndÄĆ€r shqiptarÄĆ€ ka edhe texhvidÄĆ€ tÄĆ€ mbetur dorÄĆ€shkrim, nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe qoftÄĆ€ me shkronja arabe, qoftÄĆ€ me shkronja latine, kemi parasysh faktin se hoxhallarÄĆ€t tanÄĆ€, duke ditur rÄĆ€ndÄĆ€sinÄĆ€ e texhvidit dhe duke ditur rÄĆ€ndÄĆ€sinÄĆ€ e pÄĆ€rhapjes sÄĆ€ leximit tÄĆ€ Kuranit ndÄĆ€r masat dhe talebet e tyre, kanÄĆ€ kopjuar ose kanÄĆ€ shkruar e pÄĆ€rkthyer edhe vepra nÄĆ€ fushÄĆ€n e texhvidit. NjÄĆ€ri prej tyre ÄĆ€shtÄĆ€ edhe 27 , i cili ka lÄĆ€nÄĆ€ dorÄĆ€shkrim njÄĆ€ texhvid tÄĆ€ titulluar
V. TexhvidÄĆ€t e autorÄĆ€ve shqiptarÄĆ€ qÄĆ€ kanÄĆ€ mbetur dorÄĆ€shkrim
26
, Shkup, 2010. PrishtinÄĆ€,
TÄĆ€ theksojmÄĆ€ edhe faktin se kÄĆ€tu, pÄĆ€r shkaqe praktike, nuk janÄĆ€ marrÄĆ€ nÄĆ€ shqyrtim doracakÄĆ€t ose, siħ njihen ndryshe, qÄĆ€ kanÄĆ€ tÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ me hyrje nÄĆ€ shkronjat e Kuranit dhe mÄĆ€simin e alfabetit arab, dhe as ndonjÄĆ€ texhvid qÄĆ€ mund tÄĆ€ qarkullojÄĆ€ nÄĆ€ ndonjÄĆ€ ueb-sajt.
NÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ grup janÄĆ€ pÄĆ€rfshirÄĆ€ texhvidÄĆ€t: - qÄĆ€ nuk kanÄĆ€ njohur ndonjÄĆ€ shtrirje dhe pÄĆ€rdorim tÄĆ€ theksuar, - qÄĆ€ janÄĆ€ shkruar nga jospecialistÄĆ€ tÄĆ€ kÄĆ€saj fushe dhe - qÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rkthyer nga ndonjÄĆ€ gjuhÄĆ€ (tÄĆ€ shumtÄĆ€n nga gjuha arabe) nga pÄĆ€rkthyes jospecialistÄĆ€ tÄĆ€ kÄĆ€saj fushe. KÄĆ€ta texhvidÄĆ€ kronologjikisht renditen: 4.2.1. Ramiz Zekaj, , MedinÄĆ€, 1992. 4.2.2. Fahrudin Ebibi, , Shkup, 1995 e 2004. 4.2.3. Hossein Asadi, , (pÄĆ€rkthyer dhe redaktuar nga njÄĆ€ grup autorÄĆ€sh), TiranÄĆ€, 2005. 4.2.4. Dr. Musli VÄĆ€rbani, , Kaħanik, 2008. 4.2.5. Afet Beadini-Hamit Shabani, , Gostivar, 2008.
4.2. TexhvidÄĆ€t qÄĆ€ nuk pÄĆ€rdoren si tekste dhe qÄĆ€ nuk kanÄĆ€ ndonjÄĆ€ pÄĆ€rdorim tÄĆ€ gjerÄĆ€
!
4.2.6. Shefqet Krasniqi, PrishtinÄĆ€, 2009. 4.2.7. Miftar Islami, 4.2.8. Nusret Krasniqi, 2011.
76
Studim
78
!
!
!
!
!
!
!
dhe shumÄĆ€ kaside e ilahi NjÄĆ€ nga shkrimet e tij mÄĆ€ tÄĆ€ rÄĆ€ndÄĆ€sishme ÄĆ€shtÄĆ€, pa dyshim, pÄĆ€rkthimi dhe komentimi i xhuzit tÄĆ€ fundit tÄĆ€ Kuranit i shkruar gjatÄĆ€ kohÄĆ€s sa ishte nÄĆ€ burg, d.m.th. midis viteve 1951 - 1952.28.
!
!
ilmihalin e vÄĆ€njÄĆ€
!
njÄĆ€
llimshÄĆ€m
!
!
-
!
%
!
!
$
!
(tri shkronjat e . KÄĆ€tu bÄĆ€het fjalÄĆ€
NÄĆ€ pjesÄĆ€n e parÄĆ€ autori flet pÄĆ€r tri zgjatimit) ose pÄĆ€r edhe pÄĆ€r dhe pÄĆ€r .
)
,
#
+
"
)
"
+
+
(
#
#
(
&
,
)*
,
,
,
+
+
+
,
,
PÄĆ€r pÄĆ€rkthimin e xhuzit Ăą&#x20AC;&#x153;AmmeĂą&#x20AC;? nga Mulla Mehmeti, mÄĆ€ gjerÄĆ€sisht: Sadik Mehmeti, nÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;Takvim/Kalendar 2009, PrishtinÄĆ€, f. 139-153. "
28
!
!
!
i mulla Mehmet ef. Salihut, sikurse u tha, ÄĆ€shtÄĆ€ dorÄĆ€shkrim autograf, i shkruar dhe i ruajtur nÄĆ€ njÄĆ€ fletore tÄĆ€ formatit 20x15 cm. Ä&#x2039;shtÄĆ€ i shkruar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe me shkronja arabe tÄĆ€ llojit mjaft i lexueshÄĆ€m dhe tepÄĆ€r korrekt. Ä&#x2039;shtÄĆ€ i vokalizuar dhe ka 36 faqe. VetÄĆ€ titulli i kÄĆ€tij texhvidi dhe fakti se mulla Mehmeti ka rishkruar veprat disa herÄĆ€, duke i plotÄĆ€suar me ndonjÄĆ€ shÄĆ€nim shtesÄĆ€ apo duke i pÄĆ€rshkruar dhe duke i shpÄĆ€rndarÄĆ€ gjitha-
#
5.1. Texhvidi i mulla Mehmetit
- Ä&#x2039;shtÄĆ€ shkruar sipas tÄĆ€ Ăą&#x20AC;&#x2DC;Ă&#x20AC;simit dhe rivĂ jetit tÄĆ€ Hafses; - Termat profesionalÄĆ€ janÄĆ€ pÄĆ€rdorur nÄĆ€ gjuhÄĆ€n arabe, kurse, gjatÄĆ€ shpjegimit dhe komentimit tÄĆ€ tyre, autori i shÄĆ€non edhe nÄĆ€ gjuhÄĆ€n turke e shqipe, si p.sh. , , , etj.. i mulla Mehmetit hapet me dhe me -falÄĆ€nderim Allahut:
ndej ndÄĆ€r nxÄĆ€nÄĆ€s, miq e dashamirÄĆ€, - na lejon tÄĆ€ konstatojmÄĆ€ se ky autor mund tÄĆ€ ketÄĆ€ shkruar edhe ndonjÄĆ€ texhvid tjetÄĆ€r, qÄĆ€ mund tÄĆ€ gjendet tek ndonjÄĆ€ pasardhÄĆ€s a mik i autorit. Por, ngaqÄĆ€ texhvidin qÄĆ€ kemi ne, mund ta ketÄĆ€ plotÄĆ€suar me ndonjÄĆ€ shÄĆ€nim shtesÄĆ€, mulla Mehmeti e ka titulluar Nuk dimÄĆ€ kur ta ketÄĆ€ shkruar kÄĆ€tÄĆ€ tehxhvid, sepse ai shumÄĆ€ rrallÄĆ€ nÄĆ€ shkrimet e tij ka vÄĆ€nÄĆ€ datÄĆ€n dhe emrin dhe sepse, sikurse thamÄĆ€, shkrimet e tij i ka ripÄĆ€rshkruar, madje edhe nga disa herÄĆ€, njÄĆ€ fakt ky qÄĆ€ paraqet njÄĆ€ vÄĆ€shtirÄĆ€si shtesÄĆ€ pÄĆ€r ata qÄĆ€ dÄĆ€shirojnÄĆ€ tÄĆ€ hulumtojnÄĆ€ veprimtarinÄĆ€ krijuese tÄĆ€ kÄĆ€tij autori. i mulla Mehmetit ka kÄĆ€to karakteristika kryesore: - Ä&#x2039;shtÄĆ€ shkruar sipas modelit dhe mbi bazÄĆ€n e
!
!
!
rÄĆ€sisht, kanÄĆ€ shkruar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe me shkronja arabe. Ai, duke qenÄĆ€ njÄĆ€ nga trashÄĆ€gimtarÄĆ€t e fundit tÄĆ€ kÄĆ€saj ka lÄĆ€nÄĆ€ njÄĆ€ krijimtari tÄĆ€ pasur me tematikÄĆ€ tÄĆ€ ndryshme, tÄĆ€ tÄĆ€rÄĆ€n dorÄĆ€shkrim. VetÄĆ€m ajo qÄĆ€ disponojmÄĆ€ ne, kap njÄĆ€ fond prej mijÄĆ€ra faqesh. Mulla Mehmeti ka lÄĆ€nÄĆ€ dorÄĆ€shkrim:
Takvim - Kalendar 2012
77
Studim
MÄĆ€ tutje, autori shpjegon:
29
30
shyqer Ăą&#x20AC;&#x201C; falÄĆ€nderim. farzi lazÄĆ€m Ăą&#x20AC;&#x201C; ÄĆ€shtÄĆ€ obligim i domosdoshÄĆ€m. 31 Nuk merr bojÄĆ€ Ăą&#x20AC;&#x201C; nuk bÄĆ€n. 32 jehshu Ăą&#x20AC;&#x201C; zbukuru (zbukurim). 33 daima Ăą&#x20AC;&#x201C; gjithmonÄĆ€, pandarÄĆ€. 34 Dhul XhelĂ l Ăą&#x20AC;&#x201C; njÄĆ€ nga Emrat e bukur tÄĆ€ Allahut xh.sh.. 35 al Ăą&#x20AC;&#x201C; me familje, me familjen e tij.
79
Studim 80 Takvim - Kalendar 2012 Si poet qÄĆ€ ishte, mulla Mehmeti, si nÄĆ€ tÄĆ€ gjitha veprat e tjera edhe nÄĆ€ texhvidin e tij ka shkruar njÄĆ€ poezi, tÄĆ€ cilÄĆ€s nuk i kishte vÄĆ€nÄĆ€ ndonjÄĆ€ titull, por, meqÄĆ€ ka tÄĆ€ bÄĆ€jÄĆ€ me texhvidin dhe vlerÄĆ€n e tij, ne e quajtÄĆ€m: Ăą&#x20AC;&#x153;Vlera e texhviditĂą&#x20AC;?
81
82
Takvim - Kalendar 2012
!
!
#
&
&
MarrÄĆ€ nÄĆ€ pÄĆ€rgjithÄĆ€si, nÄĆ€ texhvidin e tij mulla Mehmeti ka shpjeguar nÄĆ€ njÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€ sa mÄĆ€ tÄĆ€ thjeshtÄĆ€, mÄĆ€ tÄĆ€ kuptueshme dhe mÄĆ€ tÄĆ€ shkurtÄĆ€r, pothuajse tÄĆ€ gjitha rregullat kryesore tÄĆ€ texhvidit. Sigurisht qÄĆ€ kÄĆ€to rregulla ua kishte shpjeguar talebeve dhe xhematlinjve tÄĆ€ tij, dhe kÄĆ€shtu u ÄĆ€shtÄĆ€ bashkuar atyre autorÄĆ€ve shqiptarÄĆ€ qÄĆ€ kanÄĆ€ shkruar texhvide. Texhvidit tÄĆ€ mulla Mehmet ef. Salihut, pÄĆ€rveħ tjerash, i duhet kushtuar kujdes edhe pÄĆ€r kÄĆ€to arsye: - I parÄĆ€ nga aspekti shkencor, ky texhvid ÄĆ€shtÄĆ€ version i shkurtuar, prandaj dhe i mungojnÄĆ€ disa pjesÄĆ€, si p.sh. Ăą&#x20AC;&#x153; , por meqÄĆ€ u ÄĆ€shtÄĆ€ dedikuar fillestarÄĆ€ve, mund tÄĆ€ quhet lirisht si njÄĆ€ udhÄĆ€rrÄĆ€fyes i shkurtÄĆ€r pÄĆ€r fillestarÄĆ€t pÄĆ€r leximin e drejtÄĆ€ dhe tÄĆ€ saktÄĆ€ tÄĆ€ Kuranit; - Mulla Mehmeti me kÄĆ€tÄĆ€ nuk kishte synuar tÄĆ€ bÄĆ€nte njÄĆ€ vepÄĆ€r shkencore tÄĆ€ texhvditi, po kishte dashur tĂą&#x20AC;&#x2122;i shpjegonte rregullat kryesore tÄĆ€ tij, duke i ilustruar me shembuj konkretÄĆ€ nga Kurani, nÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€ qÄĆ€ ata qÄĆ€ dÄĆ€shironin tÄĆ€ mÄĆ€sonin ta lexonin Kuranin drejt dhe saktÄĆ€, ta bÄĆ€nin nÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€n sa mÄĆ€ tÄĆ€ shpejtÄĆ€, mÄĆ€ tÄĆ€ lehtÄĆ€ dhe mÄĆ€ praktike; - Edhe pse ky texhvid meriton tÄĆ€ merret parasysh dhe tÄĆ€ analizohet, as nÄĆ€ aspektin metodologjik dhe as nÄĆ€ atÄĆ€ stilistik nÄĆ€ ditÄĆ€t tona praktikisht nuk mund tÄĆ€ shfrytÄĆ€zohet, sepse ÄĆ€shtÄĆ€ i shkruar nÄĆ€ gjuhÄĆ€n shqipe me grafi arabe e me njÄĆ€ gjuhÄĆ€ tÄĆ€
!
%
!
!
%
"
&
$
#
!
!
!
!
!
!
$
$
! $
%
!
!
!
!
&
!
!
%
!
&
!
!
! !
$
!
"
!
!
!
!
"
&
Ăą&#x20AC;ƀƟËĂą&#x20AC;Ćč
!
$
$
%
!
$
&
!
$
#
!
#
$
$
!
%
&
!
!
&
&
!
!
#
&
!
!
!
$
!
!
!
$
NÄĆ€ faqet 29-32, ka njÄĆ€ tÄĆ€ shkruar nga mulla Mehmeti, kurse nÄĆ€ faqet 33-36 autori ka shÄĆ€nuar edhe disa tÄĆ€ dhÄĆ€na shtesÄĆ€, qÄĆ€ kanÄĆ€ tÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ me
Studim
83
Studim
kohës dhe është i ngarkuar me orientalizma, pa të cilat sigurisht vlera e tij do të ishte ku e ku më e madhe. - Në fund, duhet theksuar fakti se ky dorëshkrim duhet të ruhet nga humbja dhe nga harresa, sepse në një kohë të caktuar u ka shërbyer një numri të talebeve dhe të xhematlinjve në rrethet e Opojës, Prizrenit dhe Suharekës, dhe për këtë arsye është e nevojshme që të analizohet dhe të merret parasysh nga studiuesit e shkencës së texhvidit.
PĂ«rfundim Nga sa u tha mĂ« lart, mund tĂ« pĂ«rfundojmĂ« se shqiptarĂ«t i kanĂ« kushtuar interesim dhe kujdes tĂ« madh mĂ«simit tĂ« Kuranit dhe rregullave tĂ« leximit tĂ« tij. ShqiptarĂ«t mund tĂ« quhen lirisht transmetues tĂ« denjĂ« tĂ« Kuranit dhe mĂ«simeve tĂ« tij. Kjo, pĂ«rveç tĂ« tjerash, dĂ«shmohet edhe me numrin e madh tĂ« texhvidĂ«ve qĂ« janĂ« pĂ«rdorur nĂ«pĂ«r mektebet e medresetĂ« tona dhe me numrin e autorĂ«ve tanĂ« qĂ« kanĂ« shkruar, pĂ«rkthyer dhe kopjuar texhvidĂ«. E, megjithĂ«kĂ«tĂ«, Ă«shtĂ« koha qĂ« nga specialistĂ« tĂ« kĂ«saj fushe tĂ« shkruhet njĂ« texhvid me njĂ« gjuhĂ« dhe terminologji tĂ« kuptueshme, tĂ« thjeshtĂ«, tĂ« harmonizuar dhe praktike, i cili tĂ« pĂ«rdorej si tekst nĂ«pĂ«r tĂ« gjitha medresetĂ« shqiptare dhe njĂ« texhvid, i cili tâu dedikohej studentĂ«ve tĂ« fakulteteve islame nĂ« ShqipĂ«ri, KosovĂ« dhe Maqedoni, gjithnjĂ« duke u mbĂ«shtetur nĂ« texhvidĂ«t qĂ« janĂ« pĂ«rdorur nĂ« kohĂ« tek ne, sepse praktika dhe historia ka treguar se kĂ«ta texhvidĂ« kanĂ« qenĂ« shumĂ« frytdhĂ«nĂ«s dhe tĂ« suksesshĂ«m. NjĂ« texhvid i ri, nĂ« version tĂ« shkurtuar, kujtojmĂ«, Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« hartohet edhe pĂ«r nxĂ«nĂ«sit e mektebeve dhe pĂ«r
84
Takvim - Kalendar 2012
fillestarët, në mënyrë që ata që dëshirojnë të mësojnë rregullat e leximit të Kuranit, ta bëjnë këtë sa më lehtë. Dhe, në fund fare, rregullat e texhvidit, d.m.th. leximi i drejtë i Kuranit, sikurse dihet, nuk mund të mësohet pa ndihmën dhe shpjegimet e domosdoshme të mualimit/mësuesit.
86
qasje Prim.dr.med.sc. Ali F. Iljazi
PARADIGMA SHKENCORE NĂ KURAN NĂ« Kuranin famĂ«madh gjenden sinjalizime, kĂ«ndvĂ«shtrime dhe fakte shkencore nga shumĂ« lĂ«menj qĂ« i drejtohen intelektit njerĂ«zor dhe qĂ« vĂ«rtetojnĂ« se ai Ă«shtĂ« Shpallje prej Allahut tĂ« LartĂ«suar, mrekulli pĂ«r tĂ« gjitha kohĂ«t dhe brezat, qĂ« tĂ« ngrejĂ« besimin e besimtarit dhe tâi tĂ«rheqĂ« vĂ«rejtjen jobesimtarit mbi saktĂ«sinĂ« e kĂ«tij libri fisnik, siç bĂ«n aluzion verseti kuranor: âNe do tâu bĂ«jmĂ« atyre tĂ« mundshme qĂ« tĂ« shohin argumentet Tona nĂ« horizonte dhe nĂ« veten e tyre, deri sa tâu bĂ«het e qartĂ« se ai (Kurani) Ă«shtĂ« i vĂ«rtetĂ«. A nuk mjafton qĂ« Zoti yt Ă«shtĂ« dĂ«shmitar pĂ«r çdo gjĂ«â (Fussilet, 53) Allahu i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuranin fisnik urdhĂ«ron e thotĂ«: âEdhe nĂ« tokĂ« ka argumente pĂ«r ata tĂ« bindurit.â (Edh-Dharijat, 20)
Takvim - Kalendar 2012
âE tokĂ«n e kemi shtruar dhe nĂ« tĂ« kemi vĂ«nĂ« kodra dhe kemi bĂ«rĂ« qĂ« nĂ« tĂ« tĂ« mbijnĂ« bimĂ« tĂ« caktuara tĂ« tĂ« gjitha llojeve.â (El Hixhr, 19) ĂshtĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« nĂ« leximin e parĂ« tĂ« kuptosh mesazhin qĂ« pĂ«rmbajnĂ« kĂ«to versete. PĂ«rshkrimi shkencor i dhĂ«nĂ« nĂ« Kuranin famĂ«madh pĂ«r krijimin e TokĂ«s, Ă«shtĂ« sfidĂ« pĂ«r ata qĂ« e shohin krijimin e saj si jo mĂ« tepĂ«r se njĂ« aksident nĂ« gjithĂ«si. PjerrtĂ«sia 23.5 shkallĂ« e boshtit tĂ« saj Ă«shtĂ« njĂ« çështje njĂ«simi aq delikat, sa nuk mund tĂ« pĂ«rllogaritet as nga fizika e as nga filozofia. NĂ« qoftĂ«se kjo pjerrtĂ«si do tĂ« ishte 25 shkallĂ«, akulli i poleve do tĂ« shkrihej dhe oqeanet do tĂ« mbuloheshin prej tij. Nga ana tjetĂ«r, po qe se pjerrtĂ«sia do tĂ« ishte 22 shkallĂ«, akulli i Arktikut do tĂ« pushtonte tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n dhe jeta do tĂ« ishte e mundur vetĂ«m nĂ« zonat ekuatoriale tĂ« TokĂ«s. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m e theksoi kĂ«tĂ« zbulim tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« fillim tĂ« versetit tĂ« cituar, kur bĂ«n fjalĂ« pĂ«r njĂ« rregullsi tĂ« pĂ«rkryer qĂ« shihet kudo. Kjo rregullsi e pĂ«rgjithshme Ă«shtĂ« e lidhur ngushtĂ« edhe me rrotullimin e TokĂ«s rreth boshtit tĂ« saj, çdo 24 orĂ«. NĂ«se ky rrotullim do tĂ« kryhej pĂ«r 30 orĂ«, do tĂ« frynin erĂ«ra kaq tĂ« fuqishme, sa Toka do tĂ« bĂ«hej njĂ« shkretĂ«tirĂ« e pabanueshme. NĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n, nĂ« qoftĂ«se Toka do ta bĂ«nte rrotullimin e saj pĂ«r 20 orĂ«, shumĂ« bimĂ« nuk do tĂ« ishin nĂ« gjendje tĂ« kryenin veprimet e tyre biologjike dhe do tĂ« thaheshin. MeqĂ« zinxhiri i jetĂ«s Ă«shtĂ« i lidhur nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, Ă«shtĂ« e domosdoshme qĂ« pĂ«rmbajtja e oksigjenit nĂ« ajĂ«r tĂ« mbetet pĂ«rafĂ«rsisht 20%. Ky Ă«shtĂ« momenti mĂ« delikat. I gjithĂ« tymi edhe dyoksidi i karbonit, qĂ« lirohet nga bimĂ«t, kthehet nĂ« oksi-
Qasje
87
gjen. Do tĂ« duhej njĂ« kompjuter pĂ«r tĂ« llogaritur numrin e bimĂ«ve qĂ« nevojiten pĂ«r ta mbajtur masĂ«n e oksigjenit nĂ« ajĂ«r nĂ« sasinĂ« 20%. Duhet tĂ« ekzistonte njĂ« kompjuter hyjnor, qĂ« tĂ« mund tĂ« pĂ«rcaktonte sasinĂ« e bimĂ«ve tĂ« nevojshme pĂ«r thithjen e tymrave tĂ« oxhaqeve dhe prodhimin e oksigjenit qĂ« konsumojnĂ« njerĂ«zit, si dhe pĂ«r sigurimin oksigjenit tĂ« nevojshĂ«m nĂ« ajĂ«r. Kjo llogaritje e pabesueshme mund tĂ« quhet vetĂ«m si njĂ« llogaritje hyjnore. Ădo gjĂ« e krijuar nĂ« tokĂ«, i Ă«shtĂ« nĂ«nshtruar njĂ« ekuilibri tĂ« saktĂ«, harmoni, saqĂ« njĂ« veprim Ă«shtĂ« i caktuar pĂ«r pastrimin e atyre qĂ« nxjerr njĂ« oxhak tymues ose njĂ« makinĂ«. NjĂ« shembull tjetĂ«r i ekuilibrit harmonik Ă«shtĂ« se deri njĂ«qind vjet mĂ« parĂ« druri si lĂ«ndĂ« djegĂ«se plotĂ«sonte nevojat e njeriut pĂ«r ngrohje dhe energji. NĂ« qoftĂ« se nuk do tĂ« ishin zbuluar qymyrguri, nafta dhe energjia solare, pyje nuk do tĂ« ekzistonin tashmĂ« nĂ« TokĂ«. Pra, nĂ« momentin e duhur, kompjuteri hyjnor dha qymyrgurin dhe mĂ« pas naftĂ«n, energjinĂ« solare, tĂ« cilat i kishte pĂ«rgatitur miliona vjet mĂ« parĂ«, nĂ« sasi tĂ« mjaftueshme pĂ«r njerĂ«zimin. RikujtojmĂ« duke medituar versetin e Kuranit famĂ«madh: âDhe ai ju dha tĂ« gjitha qĂ« kĂ«rkuat (qĂ« kĂ«rkoi nevoja juaj) dhe, edhe nĂ« qoftĂ« se pĂ«rpiqeni tâi numĂ«roni tĂ« mirat e Allahut, nuk do tĂ« mund tĂ« arrini tâi pĂ«rkufizoni (nĂ« numĂ«r). VĂ«rtet, njeriu Ă«shtĂ« i padrejtĂ« dhe shumĂ« pĂ«rbuzĂ«sâ. (Ibrahim, 34) Le tĂ« shohim tani ekuilibrin e saktĂ« tĂ« metaleve qĂ« ndodhen nĂ« tokĂ«. Ende nuk i dimĂ« raportet e metaleve qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« bĂ«rthamĂ«n e qendrĂ«s sĂ« TokĂ«s, por nĂ« sipĂ«rfaqen e saj, elementet janĂ« shpĂ«rndarĂ« nĂ« raporte tĂ« tilla, saqĂ« duket sikur njĂ«
88
Takvim - Kalendar 2012
komitet shkencor, pasi ka miniaturĂ« numerike raportet e kĂ«tyre elementeve, ka bĂ«rĂ« tĂ« mundur prodhimin e tyre nĂ« njĂ« fabrikĂ« jashtĂ«zakonisht tĂ« fuqishme. PĂ«rzierjet e silicit, hekurit dhe kalciumit janĂ« lĂ«ndĂ«t bazĂ« pĂ«r ndĂ«rtimin e banesave. Sikur edhe njĂ«ra tĂ« mungonte, ne nuk do tĂ« kishim qytete. ShkencĂ«tarĂ«t, duke u mbĂ«shtetur nĂ« analiza spektrografike, zbuluan se nĂ« Diell ka 67 elemente. Elementet e zbuluara nĂ« Diell janĂ« edhe nĂ« TokĂ«, siç janĂ«: hidrogjeni, heliumi, karboni, azoti, oksigjeni, fosfori, hekuri etj. Duke marrĂ« parasysh qĂ« Dielli Ă«shtĂ« njĂ« yll qĂ« pĂ«rfaqĂ«son edhe yjet e tjerĂ«, kjo do tĂ« thotĂ« qĂ« elementet nga tĂ« cilat Ă«shtĂ« krijuar gjithĂ«sia, janĂ« homogjene. Nga ana tjetĂ«r, shkencĂ«tarĂ«t kanĂ« vĂ«nĂ« re se meteorĂ«t, gurĂ«t dhe pluhuri hĂ«nor, pĂ«rmbajnĂ« elemente qĂ« janĂ« tĂ« njohura nĂ« TokĂ«. Substanca e gjithĂ«sisĂ«, pra, sipas shkencĂ«tarĂ«ve, Ă«shtĂ« unike dhe kjo paraqet njĂ« mrekulli shkencore nĂ« Kuran, siç bĂ«n aluzion verseti kuranor nĂ« vijim: âA nuk e dinĂ« ata, tĂ« cilĂ«t nuk besuan se qiejt e Toka ishin tĂ« ngjitura, e Ne i ndamĂ« ato tĂ« dyja dhe ujin e bĂ«mĂ« bazĂ« tĂ« jetĂ«s sĂ« çdo sendi; a nuk besojnĂ«â (El-Enbija, 30) A keni menduar ndonjĂ«herĂ« se procesi i avullimit tĂ« ujit tĂ« detit dhe kthimi i tij pĂ«rsĂ«ri nĂ« tĂ«, me anĂ« tĂ« lumenjve, ndodh prej miliona vjetĂ«sh? GjatĂ« kĂ«tij procesi transportohen nga toka nĂ« det substanca tĂ« reja dhe, megjithatĂ«, pĂ«rbĂ«rja e ujit tĂ« detit nuk ndryshon kurrĂ«. RikujtojmĂ« duke analizuar me vĂ«mendje versetin e Kuranit fisnik:
Qasje
89
âAi Ă«shtĂ« qĂ« vetĂ«m Atij i takon sundimi i qiejve dhe i TokĂ«s, Ai nuk ka as fĂ«mijĂ« e as nuk ka shok nĂ« sundimin e Tij. Ai krijoi çdo gjĂ«, duke e pĂ«rsosur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qartĂ« e tĂ« maturâ. (Furkan, 2) VĂ«reni madhĂ«shtinĂ« e kĂ«saj mrekullie tĂ« kompjuterit hyjnorĂ«: ndodhin miliona procese dhe megjithatĂ«, ekuilibri harmonik, qĂ« nĂ« saje tĂ« ligjeve tĂ« Allahut tĂ« madhĂ«rishĂ«m qĂ«ndron nĂ« themel tĂ« krijimit tĂ« gjithçkaje nĂ« tokĂ«, nuk ndryshon kurrĂ«, siç bĂ«nĂ« aluzion verseti kuranor: â(Ky Ă«shtĂ«) Ligji i Allahut edhe ndĂ«r ata qĂ« ishin mĂ« parĂ«, e nĂ« ligjin e Allahut nuk mund tĂ« gjesh ndryshimâ. (Ahzab, 62) NjĂ« nga mrekullitĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« planetit TokĂ«, tĂ« cilĂ«n Allahu i PlotfuqishĂ«m dhe i GjithĂ«dijshĂ«m e pajisi atĂ« pĂ«rpara se tĂ« krijonte njeriun, janĂ« substancat radioaktive qĂ« gjenden nĂ« sipĂ«rfaqen e TokĂ«s, nĂ« raporte aq tĂ« pĂ«rsosura, saqĂ« nuk mund tâi krijojĂ« as shkenca. Nga njĂ«ra anĂ« gjendet uranium, qĂ« siguron energjinĂ« bĂ«rthamore, i padĂ«mshĂ«m nĂ« gjendjen natyrore, por tejet i rrezikshĂ«m kur pastrohet. Nga ana tjetĂ«r, karboni bĂ«n tĂ« mundur aktivitetin biologjik. Dhe sa tĂ« dobishme janĂ« ujĂ«rat termale tĂ« banjave, tĂ« cilat pĂ«rmbajnĂ« sasi tĂ« lejueshme substancash radioaktive dhe kurojnĂ« miliona njerĂ«z nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n. ShumĂ« procese biologjike nuk mund tĂ« zhvillohen pa praninĂ« e karbonit(14) nĂ« atmosferĂ«. NĂ« qoftĂ« se kjo substance, raporti i sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«r njĂ« million, do tĂ« rritej sado pak, do tĂ« pĂ«rbĂ«nte njĂ« rrezik vdekjeprurĂ«s.
90
Takvim - Kalendar 2012
NĂ« qoftĂ« se izotopi i natriumit (24), do tĂ« ishte i pranishĂ«m nĂ« ujĂ«rat minerale, tĂ« lahemi nĂ« kĂ«to ujĂ«ra do tĂ« ishte njĂ«soj sikur tĂ« ishim tĂ« pranishĂ«m nĂ« HiroshimĂ«, ditĂ«n kur qe hedhur bomba atomike. Le ta lexojmĂ«, duke medituar me respekt kĂ«tĂ« verset tĂ« Kuranit fisnik: âMadhĂ«roje larg tĂ« metave Zotin tĂ«nd, mĂ« tĂ« lartĂ«suarin! I Cili krijoi dhe pĂ«rsosi, Dhe i Cili pĂ«rcaktoi e orientoiâ. (El AâĂ«la, 1-3) Toka dallohet nga planetĂ«t e tjerĂ« se dendĂ«sia e saj kalon dendĂ«sinĂ« e tĂ« gjithĂ« planetĂ«ve, madje edhe tĂ« Diellit, dhe se graviteti i saj Ă«shtĂ« mesatar. PĂ«r kĂ«tĂ« Allahu i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuranin famĂ«lartĂ« thotĂ«: âA nuk e bĂ«mĂ« Ne TokĂ«n qĂ« nĂ« gjirin e vet mban, tĂ« gjallĂ« dhe tĂ« vdekurâ (El-Murselat, 25-26) Fjala âkifatâ nĂ« gjuhĂ«n arabe ka kuptimin e gravitetit, tĂ«rheqje, e mbledhur dhe e bashkuar. Pra, Allahu i PlotfuqishĂ«m vendosi nĂ« TokĂ« njĂ« forcĂ« tĂ«rheqĂ«se, me tĂ« cilĂ«n ruhet ekuilibri e baraspesha mbi tĂ« duke siguruar njĂ« jetĂ« tĂ« qetĂ« pĂ«r njeriun. PĂ«r forcĂ«n tĂ«rheqĂ«se tĂ« TokĂ«s, e cila bĂ«n qĂ« sendet tĂ« qĂ«ndrojnĂ« mbi tĂ«, bĂ«n aluzion verseti kuranor nĂ« vijim: âA Ă«shtĂ« Ai qĂ« TokĂ«n e bĂ«ri vendqĂ«ndrim e nĂ«pĂ«r tĂ« rrjedhin lumenj, dhe asaj (TokĂ«s) i bĂ«ri (male) pĂ«rforcuese, dhe nĂ« mes dy deteve bĂ«ri ndarje. A ka pĂ«rveç Allahu zot tjetĂ«r? Jo, po shumica e tyre nuk e dinĂ«.â (En-Neml, 61) Matematikani dhe fizikani Isak Njuton zbuloi ligjin e gravitetit, i cili thotĂ«: âĂdo send qĂ« ka peshĂ« dhe masĂ« tĂ«rheqĂ«se,
Qasje
91
çdo send tjetĂ«r qĂ« ka masĂ«, forca e tĂ«rheqjes mes tyre rritet nĂ« pĂ«rpjesĂ«tim tĂ« drejtĂ« me rritjen e secilĂ«s prej masave tĂ« tyre. Forca e tĂ«rheqjes nĂ« mes tyre zvogĂ«lohet me rritjen e largĂ«sive nĂ« mes dy sendeve.â Kjo teori pati rĂ«ndĂ«si pĂ«r shkencĂ«n, pasi me tĂ« kuptohet lĂ«vizja dhe rrotullimi i planetĂ«ve nĂ« mes tyre si dhe i TokĂ«s rreth Diellit. Shkenca gjithashtu thotĂ«: âNĂ« qoftĂ« se nuk do tĂ« ishte forca e gravitetit, njeriu do tĂ« fluturonte prej TokĂ«s, siç ndodh edhe nĂ« planetĂ«t e tjerĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«t mungon gravitetiâ. Kurani fisnik pĂ«rdor fjalĂ« tĂ« pĂ«rzgjedhura me saktĂ«si e kujdes nga i Urti i GjithĂ«dijshmi, QĂ« nuk lĂ« vend pĂ«r dyshim tek shkencĂ«tarĂ«t. LexojmĂ«, duke medituar me respekt, versetin e Kuranit famĂ«madh: âE, i sheh kodrat e mendon se ato janĂ« tĂ« palĂ«vizshme, ndĂ«rsa ato lĂ«vizin si retĂ«, (kjo Ă«shtĂ«) mjeshtĂ«ri e Allahut QĂ« pĂ«rsosi çdo send, e Ai Ă«shtĂ« hollĂ«sisht i njohur se çka punoniâ. (En-Neml, 88) Ky verset informon se tĂ« gjithĂ« trupat qĂ« i nĂ«nshtrohen forcĂ«s sĂ« gravitetit tĂ« TokĂ«s si malet, detet, atmosfera etj., marrin pjesĂ« me TokĂ«n nĂ« rrotullimin e saj tĂ« pĂ«rditshĂ«m rreth vetes dhe nĂ« rrotullimin e saj vjetor rreth Diellit. Gjysma e TokĂ«s Ă«shtĂ« e zhytur nĂ« errĂ«sirĂ«, ndĂ«rsa gjysma tjetĂ«r Ă«shtĂ« dritĂ«, si rezultat i rrotullimit tĂ« TokĂ«s rreth vetes, por ky rrotullim nuk ndihet me shqisa dhe Ă«shtĂ« njĂ«soj si lĂ«vizja e reve nĂ« ajĂ«r. Nga rrotullimi i TokĂ«s ndĂ«rrojnĂ« vendet errĂ«sira e drita apo nata e dita, dhe alternohen me njĂ«ra-tjetrĂ«n me shpejtĂ«si tĂ« ma-
92
Takvim - Kalendar 2012
dhe, e cila natyrisht Ă«shtĂ« shpejtĂ«sia e TokĂ«s. Ky alterim i shpejtĂ« ka pĂ«ruljen dhe lakimin e TokĂ«s sferike. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuranin fisnik thotĂ«: âAi krijoi qiejt e TokĂ«n me qĂ«llim tĂ« caktuar; Ai natĂ«n ia mbĂ«shtjell ditĂ«s dhe ditĂ«n ia mbĂ«shtjell natĂ«s; Ai nĂ«nshtroi Diellin dhe HĂ«nĂ«n, qĂ« secili lĂ«viz deri nĂ« njĂ« afat tĂ« caktuar, pra Ai Ă«shtĂ« ngadhĂ«njyesi, mĂ«katfalĂ«siâ. (Ez-Zumer, 5) Fjala Tekvir e pĂ«rdorur nĂ« verset do tĂ« thotĂ«: mbĂ«shtjellja e diçkaje mbi njĂ« tjetĂ«r nĂ« formĂ« tĂ« rrumbullakĂ«t. KĂ«shtu, pĂ«rhapja e dritĂ«s sĂ« ditĂ«s nĂ« vend tĂ« natĂ«s, kryhet nĂ« formĂ« tĂ« rrumbullakĂ«t dhe po kĂ«shtu pĂ«rhapja e errĂ«sirĂ«s mbi ditĂ«n. Shkenca e astronomisĂ« ka vĂ«rtetuar se boshti i TokĂ«s, nĂ« rrotullimin e TokĂ«s rreth vetes dhe rreth Diellit, anon mesatarisht vetĂ«m 40 kĂ«mbĂ« nga baza e gjatĂ«sisĂ« sĂ« kĂ«tij boshti, gjatĂ«sia e tĂ« cilit arrin 40 milionĂ« kĂ«mbĂ«. Dhe Ă«shtĂ« pikĂ«risht ky anim shkaku i ditĂ«s sĂ« gjatĂ« dhe i natĂ«s sĂ« shkurtĂ«r nĂ« hemisferĂ«n veriore. ShkencĂ«tarĂ«t thonĂ«: NĂ«se nuk do tĂ« ishte ky anim i boshtit, do tĂ« mungonin katĂ«r stinĂ«t nĂ« sipĂ«rfaqen e rruzullit tokĂ«sor. KĂ«tĂ« na e kujton verseti i Kuranit fisnik: âA nuk e di se Allahu e fut (errĂ«sirĂ«n) natĂ«n nĂ« ditĂ« dhe e fut (dritĂ«n) ditĂ«n nĂ« natĂ«, dhe Ai i nĂ«nshtroi Diellin e HĂ«nĂ«n (tĂ« lindin e tĂ« perĂ«ndojnĂ«) dhe secili rrjedh (noton) deri nĂ« njĂ« afat tĂ« caktuar dhe se Allahu hollĂ«sisht Ă«shtĂ« i njohur pĂ«r atĂ« qĂ« veproniâ. (Llukman, 29) Sikur pozita e TokĂ«s nĂ« krahasim me Diellin tĂ« ndryshonte ashtu qĂ« orbita e saj tĂ« ishte pĂ«r 4% mĂ« e vogĂ«l, gjegjĂ«sisht 144 milionĂ« kilometra nĂ« vend tĂ« 150 milionĂ« kilometra, temperatura e TokĂ«s do tĂ« rritej gradualisht deri nĂ« 450 gradĂ« C. AtĂ«herĂ« i tĂ«rĂ« uji do tĂ« avullohej dhe jeta do tĂ« shuhej si nĂ«
Qasje
93
VenerĂ«. PĂ«rkundrazi, sikur pozita e TokĂ«s nĂ« krahasim me Diellin tĂ« ishte vetĂ«m 1% mĂ« e madhe, gjegjĂ«sisht 151,5 milionĂ« kilometra nĂ« vend tĂ« 150 milion kilometra, temperatura do tĂ« ulej deri nĂ« -40 gradĂ« C. Uji nĂ« TokĂ« do tĂ« ngrinte dhe jeta nĂ« sipĂ«rfaqen e saj do tĂ« bĂ«hej e pamundur, siç Ă«shtĂ« nĂ« planetin Mars. Pra, pozita e TokĂ«s nĂ« krahasim me Diellin nuk Ă«shtĂ« e rastĂ«sishme, por pĂ«rcaktim nga Allahu i GjithĂ«dijshĂ«m dhe i PlotfuqishĂ«m, i Cili çdo gjĂ« krijoi dhe rregulloi, siç bĂ«n aluzion verseti i Kuranit fisnik nĂ« vijim: âA nuk e bĂ«mĂ« Ne TokĂ«n tĂ« pĂ«rshtatshme (pĂ«r jetĂ«)â. (EnNebe, 6) Versetet e Kuranit famĂ«madh janĂ« pĂ«rplot nxitje qĂ« tĂ« ngjallin ndjenja nga mĂ« sublimet me ritme tĂ« ndryshme dhe vezullime valĂ«vitĂ«se, tĂ« cilat prekin zemrĂ«n njerĂ«zore nĂ« sfera tĂ« ndryshme tĂ« thelbit hyjnor. NĂ« kĂ«to nxitje tĂ« brendshme tĂ« thella dhe ndikuese bĂ«n pjesĂ« edhe akordi qĂ« pĂ«rsĂ«ritet: âThuaj....thuaj...thuaj...â, i cili i drejtohet Pejgamberit a.s. me kĂ«rkesĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rcjellĂ« dhe tĂ« paraqesĂ« atĂ« qĂ« ia shpalli Zoti. Atmosfera e Kuranit fisnik i mundĂ«son njeriut tĂ« jetojĂ«, tĂ« marrĂ« frymĂ«, tĂ« krijojĂ«, tĂ« meditojĂ« dhe tĂ« veprojĂ«. Kurani famĂ«madh, pĂ«r nga forma, Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«rtesĂ« madhĂ«shtore, harmonike me tekst tĂ« komponuar dhe tĂ« organizuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rkryer, ku çdo shkronjĂ«, çdo verset dhe çdo kaptinĂ« ka vendin e vet tĂ« caktuar hyjnor, nĂ« formĂ« dhe me vlerĂ« tĂ« papĂ«rshkrueshĂ«m. Hija Ă«shtĂ« skenĂ« e zakonshme qĂ« pĂ«rsĂ«ritet vazhdimisht, por nĂ« shprehjen kuranore ajo duket se flet.
94
Takvim - Kalendar 2012
Tâi analizojmĂ«, duke medituar, ajetet nĂ« vijim tĂ« Kuranit fisnik: âA nuk po shohin ata (keqbĂ«rĂ«sit) se çdo send qĂ« e krijoi Allahu, e sjell hijen e vet djathtas e majtas duke iu pĂ«rulur Allahut (duke i bĂ«rĂ« sexhde) dhe duke qenĂ« respektues e pĂ«rulĂ«s (e si e mbajnĂ« veten lart disa njerĂ«z)â. (Nahl, 48) âA nuk e sheh se si Zoti yt e zgjati (andej e kĂ«ndej) hijen, e sikur tĂ« kishte dashur do ta linte nĂ« njĂ« vend, pastaj Diellin e bĂ«mĂ« rrĂ«fyes tĂ« saj. Pastaj Ne atĂ« e tĂ«rheqim pak nga pakâ. (Furkan, 45-46) Kurani i lavdishĂ«m na tĂ«rheq vĂ«mendjen gjithnjĂ« pĂ«r dukuritĂ« natyrore, na bĂ«n thirrje qĂ« ta shohim dorĂ«n e padukshme tĂ« Krijuesit, bile edhe nĂ« hijen mĂ« tĂ« vogĂ«l. Si tĂ« shpjegohet kjo âshkurtĂ«si e vogĂ«lâ? NdĂ«rkaq, ligji i Hazen Dekartit thotĂ« se rrezja e dritĂ«s, e cila kalon pĂ«rmes mediumit me dendĂ«si qĂ« ndryshon gjithnjĂ«, pĂ«rshkon vijĂ«n e shtrembĂ«ruar ekliptike me konkavitet tĂ« kthyer nga pikat me dendĂ«si mĂ« tĂ« madhe. Hija kĂ«tu bĂ«het me tĂ« vĂ«rtetĂ« mĂ« e shkurtĂ«r nĂ« raport me atĂ« qĂ« do tĂ« jepej nĂ« hapĂ«sirĂ«n pa reflektim. Prandaj, edhe kĂ«tu ka njĂ« koincidencĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« mes nocionit kuranor dhe nocionit thjeshtĂ« optik. Ndoshta tingĂ«llon çuditshĂ«m, por hija flet vĂ«rtet. Kuptohet, jo drejtpĂ«rdrejt por, nĂ«se vĂ«shtrojmĂ« hijen, gjatĂ«sinĂ« e saj dhe ndryshimin e gjatĂ«sisĂ« sĂ« saj gjatĂ« ditĂ«s, ajo do tĂ« zbulojĂ« shumëçka. P.sh., nĂ«se gjendemi nĂ« ekuator nĂ« mesditĂ«, kur Dielli Ă«shtĂ« nĂ« zenit, pra pingul mbi kokĂ«n tonĂ«, do ta kĂ«rkojmĂ« kot hijen.
Qasje
95
Pra nĂ« versetin kuranor: âA nuk e sheh se si Zoti yt e zgjati (andej e kĂ«ndej) hijen, e sikur tĂ« kishte dashur do ta linte nĂ« njĂ« vend, pastaj Diellin e bĂ«mĂ« rrĂ«fyes tĂ« sajâ. (Furkan, 45), d.m.th. nuk e sheh fuqinĂ« krijuese tĂ« Allahut tĂ« PlotfuqishĂ«m? KĂ«tu jemi tĂ« ftuar qĂ«, mbi bazĂ« tĂ« parabolĂ«s sĂ« bukur tĂ« lĂ«vizjes sĂ« dritĂ«s dhe hijes, tĂ« shohim madhĂ«shtinĂ« nĂ« krijimin e Allahut tĂ« GjithĂ«dijshĂ«m. Nga ajeti kuranor mund tĂ« vĂ«rehet kuptimi qĂ« shihet nĂ« botĂ«n materiale, po edhe interpretimi shpirtĂ«ror qĂ« udhĂ«heq nĂ«pĂ«r meridianet e thella shpirtĂ«rore. NĂ« mĂ«ngjes hijet janĂ« tĂ« gjata. Ne mund tĂ« vĂ«rejmĂ« se gjatĂ«sia dhe drejtimi i tyre pĂ«rcaktohet nga vendi ku ndodhet Dielli. Pra, ato ndryshojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« misterioze pĂ«r çdo çast. Fjala âdelilâ pĂ«rdoret nĂ« termin âkapiten marinarâ i shkolluar, i cili drejton me siguri anijet pĂ«r nĂ« portin detar. Prandaj Dielli Ă«shtĂ« drejtues i hijes, ngase lĂ«vizja e saj varet nga lindja dhe perĂ«ndimi i Diellit. Dukuria e hijes ka kuptim tĂ« dyfishtĂ«: 1. Drita dhe hija janĂ« dy faktorĂ« me rĂ«ndĂ«si jetĂ«sore pĂ«r tĂ«ra qeniet nĂ« TokĂ«, tĂ« cilat janĂ« tĂ« renditura me urtĂ«si tĂ« madhe, dhe tregojnĂ« pĂ«r mençurinĂ«, fuqinĂ« dhe njĂ«sinĂ« e Allahut. Drita dhe hija nuk krijohen as vetvetiu, as me mekanizma tĂ« verbĂ«r. 2. NĂ« mĂ«nyrĂ« figurative mund tĂ« lexohet nĂ« mes rreshtash, d.m.th. hija e mosbesimit dhe idhujtarisĂ«, e cila pĂ«rhapet shpejt, shkurtohet sa mĂ« lart qĂ« tĂ« ngjitet Dielli nĂ« zenitin e rrugĂ«s sĂ« vĂ«rtetĂ«. Teksti i Kuranit famĂ«madh dĂ«shiron vetĂ«m tĂ« zgjojĂ« zemrĂ«n dhe intelektin njerĂ«zor pĂ«r tĂ« medituar dhe gjykuar, nĂ«
96
Takvim - Kalendar 2012
mĂ«nyrĂ« qĂ« gjatĂ« rrugĂ«timit tâi ndriçojĂ« kĂ«to mrekulli nĂ« kĂ«tĂ« galeri tĂ« madhe, nĂ« kĂ«tĂ« planet tĂ« quajtur TokĂ«, duke dhuruar kĂ«naqĂ«si dhe lumturi. MirĂ«po nĂ« kĂ«tĂ« shtegtim, vetĂ«m zemra e sinqertĂ«, e mbushur me besim tĂ« sinqertĂ«, mund tâi kuptojĂ« kĂ«to mrekulli dhe mund tĂ« mahnitet prej tyre, siç na e kujton ajeti i Kuranit fisnik: âEdhe nĂ« TokĂ« ka argumente pĂ«r ata tĂ« binduritâ. (Dharijat, 20) Pa besim tĂ« sinqertĂ«, kĂ«to imazhe mbesin tĂ« vdekura, tĂ« palĂ«vizshme dhe tĂ« thata. ShumĂ« njerĂ«z kalojnĂ« symbyllur para kĂ«saj ekspozite Hyjnore. Pastaj vijon mrekullia tjetĂ«r e njeriut qĂ« ecĂ«n nĂ«pĂ«r TokĂ«: âPo edhe nĂ« veten tuaj. A nuk jeni kah e shihni?â (DharijatĂ«, 21) Qenia njerĂ«zore Ă«shtĂ« mrekulli si nga konstrukti trupor, ashtu edhe nga fshehtĂ«sitĂ« qĂ« pĂ«rmbajnĂ« proceset biokimike, sistemi neurohormonal, si dhe nga fshehtĂ«sitĂ« shpirtĂ«rore. Sikur njeriu tĂ« mendonte pĂ«r mrekullitĂ« qĂ« i mban nĂ« vete, ai do tĂ« mahnitej. NdĂ«r to sĂ« pari Ă«shtĂ« mrekullia e quajtur qelizĂ«, pastaj indet dhe pĂ«rbĂ«rja e organeve, renditja e tyre, funksionimi i tyre, sistemi i resorbimit, sistemi i frymĂ«marrjes, metabolizmi, qarkullimi i gjakut, sistemi nervor, pĂ«rbĂ«rja dhe dirigjimi i trupit nga ky sistem, gjĂ«ndrat endokrine, hormonet dhe lidhja e tyre me zhvillimin e trupit, me aktivitetin dhe baraspeshĂ«n e tyre, harmonia e pĂ«rsosur ndĂ«rmjet kĂ«tyre organeve dhe sistemeve, veprimi i tyre i pĂ«rbashkĂ«t dhe harmonia e pĂ«rkryer. NĂ« secilin organ dhe nĂ« secilĂ«n pjesĂ« tĂ« organizmit
Qasje
97
ka njĂ« mrekulli tĂ« re, nga e cila mrekulli ndahet dhe mahnitet mendja e shkencĂ«tarĂ«ve eminentĂ«, njohĂ«s tĂ« kĂ«tyre hollĂ«sive. Po fshehtĂ«sitĂ« e shpirtit, tĂ« menduarit, kujtesa tĂ« gjitha informacionet dhe imazhet e renditura me precizitet dhe riprodhimi i tyre? Pastaj fshehtĂ«sitĂ« e lindjes dhe tĂ« trashĂ«gimit. NjĂ« qelizĂ« i bart tĂ« gjitha karakteristikat e llojit njerĂ«zor. Ku qĂ«ndrojnĂ« kĂ«to vija karakteristike nĂ« kĂ«tĂ« qelizĂ« tĂ« vocĂ«rr? ĂâĂ«shtĂ« kodi gjenetik? Sa e njohim dhe si e keq(pĂ«rdorim) pĂ«r qĂ«llime (jo) humane? NĂ« kĂ«tĂ« muze tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m Hyjnor, i cili pĂ«rmban miliona e miliarda njerĂ«z, secili individ Ă«shtĂ« ekzemplar i veçantĂ«, botĂ« unikate, nuk pĂ«rsĂ«ritet, qenie nĂ«pĂ«r tĂ« cilĂ«n kalon tĂ«rĂ« ekzistenca nĂ« formĂ« tĂ« papĂ«rsĂ«ritshme, siç janĂ« unikate dhe tĂ« papĂ«rsĂ«ritshme edhe shenjat e gishtĂ«rinjve nĂ« çdo periudhĂ« kohore! ShumĂ« mrekulli tĂ« llojit njerĂ«zor janĂ« zbuluar, dhe sytĂ« tanĂ« i shohin: âPo edhe nĂ« veten tuaj. A nuk jeni kah e shihniâ? (Dharijat, 21) Me kĂ«tĂ« metodĂ«, tĂ« cilĂ«n Kurani fisnik e ndjek pĂ«r ndĂ«rtimin e kuptimit tĂ« drejtĂ« mbi njohuritĂ« e njeriut, ai i drejtohet natyrĂ«s sĂ« lashtĂ« njerĂ«zore duke pĂ«rdorur njĂ« gjuhĂ« tĂ« veçantĂ«, tĂ« cilĂ«n njerĂ«zit nuk e njohin. Ai e rrotullon zemrĂ«n e njeriut nga tĂ« gjitha anĂ«t, i afrohet nga tĂ« gjitha drejtimet, duke e trajtuar si njĂ« ekspert i vĂ«rtetĂ«, nga çdo kĂ«nd dhe nĂ« çdo fshehtĂ«si tĂ« tij.
98
Takvim - Kalendar 2012
Versetet e Kuranit famĂ«madh, nĂ« mes tĂ« tjerash, tregojnĂ« se Allahu i MadhĂ«rishĂ«m nuk e ka pĂ«rfunduar ende krijimin. PĂ«rkundrazi, procesi i krijimit vazhdon ende. LexojmĂ« me vĂ«mendje versetet kuranore nĂ« vijim: âEdhe kuajt (i krijoi), edhe mushkat edhe gomarĂ«t, pĂ«r tâu hipur atyre dhe si stoli, e Ai krijon (pĂ«r hipje) çka ju (tash) nuk diniâ. (Nahl, 8) âAllahu krijoi secilĂ«n gjallesĂ« prej njĂ« uji, e prej tyre ka qĂ« ecin rrĂ«shqanĂ« nĂ« barkun e vet, ka qĂ« ecin nĂ« dy kĂ«mbĂ« e edhe asosh qĂ« ecin nĂ« katĂ«r kĂ«mbĂ«. Allahu krijon çka tĂ« dojĂ«, sepse vĂ«rtet Allahu ka mundĂ«si pĂ«r çdo gjĂ«.â (Nur, 45) â(Ai mbetet) Atij i drejtohet me lutje kush Ă«shtĂ« nĂ« qiej e nĂ« TokĂ« dhe Ai nĂ« çdo moment Ă«shtĂ« i angazhuar nĂ« çështje tĂ« reja (fal mĂ«kate, largon brengosje, jep jetĂ«, jep vdekje, krijon gjendje, zhduk tĂ« tjera etj.).â (Rrahman, 29) Kjo Ă«shtĂ« tejet e rĂ«ndĂ«sishme nga aspekti i kĂ«ndvĂ«shtrimit shkencor, sepse ne fillojmĂ« ngadalĂ« tâi shohim dhe tâi kuptojmĂ« dukuritĂ« natyrore qĂ« ndodhin ende. Fakti se natyra ka fuqi krijuese dhe se Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« prodhojĂ« forma dhe struktura progresive tĂ« pasura e variacione komplekse, paraqet ngacmim tĂ« themeleve tĂ« shkencĂ«s bashkĂ«kohore. Enigma mĂ« e madhe e kozmologjisĂ«, shkruan filozofi i mirĂ«njohur Karl Paper, Ă«shtĂ« se GjithĂ«sia Ă«shtĂ« krijuese. Allahu i madhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuranin fisnik thotĂ«: âNe i dĂ«rguam tĂ« dĂ«rguarit TanĂ« me dokumente tĂ« qarta dhe Ne zbritĂ«m me ata librin dhe drejtĂ«sinĂ«, qĂ« tâi pĂ«rmbahen njerĂ«zit sĂ« drejtĂ«s. Ne e kemi zbritur edhe hekurin, nĂ« tĂ« cilin ka forcĂ« tĂ« fortĂ« dhe dobi pĂ«r njerĂ«z, e edhe pĂ«r tâu
Qasje
99
ditur tek Allahu se kush ndihmon AtĂ« (rrugĂ«n e Tij) dhe tĂ« dĂ«rguarit e Tij duke i besuar sĂ« fshehtĂ«s. Sâka dyshim se Allahu Ă«shtĂ« i FuqishĂ«m, MbizotĂ«rues.â (Hadid, 25) Energjia e hershme e sistemit diellor nuk ka qenĂ« e mjaftueshme pĂ«r tĂ« prodhuar hekurin elementar. Nga pĂ«rllogaritja e energjisĂ« sĂ« nevojshme pĂ«r prodhimin e njĂ« atomi tĂ« hekurit, Ă«shtĂ« konstatuar se ajo ka qenĂ« 4 herĂ« mĂ« e madhe se energjia e tĂ«rĂ« sistemit diellor. Hekuri ka zbritur nga mbeturinat e materieve dhe yjeve qĂ« bien. Artur Bares, nĂ« librin e tij âTokaâ, shkruan: MeteorĂ«t ndahen nĂ« tri grupe: meteorĂ«t hekurorĂ«, qĂ« pĂ«rbĂ«hen 98% a mĂ« shumĂ« nga hekuri dhe nikeli; meteorĂ«t hekurorĂ«-gurorĂ«, pothuajse gjysma e tĂ« cilĂ«ve pĂ«rbĂ«het nga hekuri, nikeli, ndĂ«rsa gjysma tjetĂ«r nga njĂ« lloj shkĂ«mbi i njohur me emrin olivin, meteorĂ«t gurorĂ«. Ajo qĂ« habit, Ă«shtĂ« sasia e madhe e atomeve tĂ« hekurit, e vĂ«rejtur nĂ« dĂ«borĂ«n e rĂ«nĂ« nga qielli veçanĂ«risht nĂ« dĂ«borĂ«n qĂ« bie nĂ« veri tĂ« SiberisĂ«. Ădo vit bien mijĂ«ra meteorĂ«, disa prej tĂ« cilĂ«ve peshojnĂ« mijĂ«ra tonĂ«. NĂ« vitin 1902 u gjet njĂ« meteor nĂ« Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s, qĂ« peshonte 62 tonĂ«, dhe pĂ«rbĂ«hej nga mineralet e hekurit dhe nikelit. TĂ« gjithĂ« astronomĂ«t besojnĂ« se meteorĂ«t nuk janĂ« veçse hedhurina kozmike tĂ« atomeve me madhĂ«si tĂ« ndryshme. Ata pĂ«rbĂ«hen nga minerali i hekurit dhe minerale tĂ« tjera. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, minerali i hekurit Ă«shtĂ« nga tĂ« parat qĂ« njeriu njohu mbi sipĂ«rfaqen e TokĂ«s, sepse ai bie i pastĂ«r nga qielli nĂ« formĂ« meteori.
100
Takvim - Kalendar 2012
Numri i meteorĂ«ve dhe i objekteve tĂ« tjera qĂ« sulmojnĂ« TokĂ«n pareshtur, arrin deri nĂ« 20 milionĂ« nĂ« ditĂ« dhe pothuajse shumica e tyre shkrihen e humbasin nĂ« atmosferĂ«, duke lĂ«nĂ« pas vetes afro 20 mijĂ« tonĂ« pluhur. Temperatura e shkrirjes sĂ« hekurit Ă«shtĂ« 1535 gradĂ« C Pra, fjala e pĂ«rdorur nga Kurani fisnik: âNe i dĂ«rguam tĂ« dĂ«rguarit TonĂ« me dokumente tĂ« qarta dhe Ne zbritĂ«m me ata librin dhe drejtĂ«sinĂ«, qĂ« njerĂ«zit tâi pĂ«rmbahen sĂ« drejtĂ«s. Ne e kemi zbritur edhe hekurin, nĂ« tĂ« cilin ka forcĂ« tĂ« fortĂ« dhe dobi pĂ«r njerĂ«z, e edhe pĂ«r tâu ditur tek Allahu se kush ndihmon AtĂ« (rrugĂ«n e Tij) dhe tĂ« dĂ«rguarit e Tij duke i besuar sĂ« fshehtĂ«s. Sâka dyshim se Allahu Ă«shtĂ« i FuqishĂ«m, MbizotĂ«ruesâ. (Hadid, 25) ĂshtĂ« njĂ« pĂ«rcaktim i saktĂ«, siç vĂ«rtetohet nga shkenca bashkĂ«kohore. * Masa atomike e hekurit Ă«shtĂ« 57 e ky Ă«shtĂ« numri i kaptinĂ«s sĂ« hekurit. Numri atomik Ă«shtĂ« 26 e ky Ă«shtĂ« verseti 26 qĂ« flet pĂ«r hekurin. Deri nĂ« shekullin XVIII industria e hekurit ishte e zhvilluar fare pak, kur papritmas industria drejtoi vĂ«mendjen e njerĂ«zve tek hekuri. GjithĂ« bota u vu nĂ« garĂ« pĂ«r zbulimin e mjeteve mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r nxjerrjen e tij dhe shkencĂ«tarĂ«t e kuptuan se vĂ«rtet nĂ« tĂ« ka dobi pĂ«r njerĂ«zit. Hekuri ka veçori qĂ« e dallojnĂ« nga mineralet dhe elementet e tjera. Ai Ă«shtĂ« mĂ« i fortĂ«, mĂ« i qĂ«ndrueshĂ«m ndaj shtypjes dhe forcĂ«s. Hekuri pĂ«rdoret nĂ« tĂ« gjitha fushat e prodhimit, si lĂ«ndĂ« bazĂ«. Ai pĂ«rdoret nĂ« industrinĂ« ushtarake, e nĂ« ndĂ«rtimtari, dhe sot Ă«shtĂ« njĂ« prej lĂ«ndĂ«ve me shtrirjen mĂ« tĂ« gjerĂ«.
Qasje
101
KĂ«shtu vĂ«rtetohet thĂ«nia kuranore qĂ« hekuri ka dobi pĂ«r njerĂ«zit. Pra, Allahu i MadhĂ«rishĂ«m Ă«shtĂ« Ai QĂ« krijoi qiejt dhe TokĂ«n, qĂ« mbizotĂ«ron multiuniversin, qĂ« sundon tĂ« gjitha shfaqjet nĂ« qiej dhe nĂ« TokĂ«. Ai krijon, sundon dhe dirigjon: âAi qĂ« pĂ«rsosi krijimin e çdo sendi, e krijimin e njeriut e filloi nga baltaâ. (Sexhde, 7) O Zoti, ynĂ« kjo Ă«shtĂ« ajo e vĂ«rteta qĂ« e vĂ«ren natyra, syri, zemra dhe mendja e vĂ«rtetĂ« e paraqitur nĂ« role tĂ« ndryshme reale. NĂ« natyrĂ«n e saj, kjo e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« unikate e harmonishme, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se nĂ« format, aktivitetet dhe dinamikĂ«n e saj, si dhe nĂ« çdo gjĂ« qĂ« flet pĂ«r bukurinĂ« dhe mirĂ«sinĂ« nga afĂ«r dhe nga larg. QoftĂ« i LartĂ«suar Allahu! E tĂ«rĂ« kjo Ă«shtĂ« vepĂ«r e Tij, gjurmĂ«t e tĂ« Cilit vĂ«rehen nĂ« çdo krijesĂ«. Ădo gjĂ« Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rkryer dhe proporcionale dhe asgjĂ« nuk e kalon kufirin e bukurisĂ« dhe tĂ« harmonisĂ« sĂ« detajizuar! NĂ« çdo gjĂ« duke filluar nga atomi mĂ« i vogĂ«l deri te trupat gjigantĂ«, nga qeliza mĂ« e thjeshtĂ« deri te organizmi mĂ« i komplikuar, shprehen mirĂ«sia dhe pĂ«rsosmĂ«ria. Secila qenie, secila krijesĂ« Ă«shtĂ« e krijuar qĂ« tĂ« kryejĂ« rolin qĂ« i Ă«shtĂ« caktuar pĂ«r tĂ« treguar ekzistencĂ«n e gatshme qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet pĂ«r rolin e pĂ«rgatitur dhe tĂ« saktĂ«suar. Qeliza, krimbi, peshku, zogu, kĂ«rmilli, kafshĂ«t, njerĂ«zit, planetĂ«t lĂ«vizĂ«s, yjet nĂ« qiellin e hapur, universet, botĂ«t, tĂ«rĂ« kĂ«to lĂ«vizje tĂ« harmonizuara me saktĂ«si tĂ« çuditshme dhe nĂ« tĂ«rĂ«si, kudo ku arrin shikimi, dĂ«shmojnĂ« pĂ«r Arkitektin e pĂ«r-
102
Takvim - Kalendar 2012
kryer dhe Kreatorin e frymĂ«zimit, pĂ«r mirĂ«sinĂ« dhe pĂ«rsosmĂ«rinĂ« e Tij. Argumentet e mirĂ«sisĂ« dhe tĂ« mrekullisĂ« mbushin çdo gjĂ« qĂ« sheh dhe pĂ«rjeton njeriu nĂ« rrugĂ«timin e gjatĂ« nĂ« kĂ«tĂ« planet. Ky Ă«shtĂ« njĂ« udhĂ«tim i kĂ«ndshĂ«m nĂ«pĂ«r kĂ«tĂ« EkzistencĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« krijuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« mrekullueshme dhe vetĂ« Ă«shtĂ« njĂ« mrekulli. EkzistencĂ« e formuar bukur dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« mahnitshme, pĂ«r tĂ« cilĂ«n Kurani famĂ«madh na nxit tĂ« mendojmĂ«, me fjalĂ«t: âAi qĂ« pĂ«rsosi krijimin e çdo sendi, e krijimin e njeriut e filloi nga baltaâ. (Sexhde, 7), duke zgjuar zemrĂ«n dhe intelektin qĂ« tĂ« pĂ«rcjellin vendet e bukura dhe bukuritĂ« mahnitĂ«se nĂ« kĂ«tĂ« multiunivers. E tĂ«rĂ« GjithĂ«sia e vĂ«rteton mĂ«shirĂ«n e Allahut tĂ« PlotfuqishĂ«m nĂ« tĂ« gjitha nivelet dhe nĂ« tĂ« gjitha hapĂ«sirat, siç bĂ«n aluzion verseti kuranor nĂ« vijim: âĂshtĂ« fakt se nĂ« krijimin e qiejve e tĂ« TokĂ«s, nĂ« ndĂ«rrimin e natĂ«s e tĂ« ditĂ«s, tĂ« anijes qĂ« lundron nĂ« det, qĂ« u sjell dobi njerĂ«zve, nĂ« atĂ« shi qĂ« e lĂ«shon Allahu prej sĂ« larti e me tĂ« ngjall tokĂ«n pas vdekjes sĂ« saj dhe nĂ« tĂ« pĂ«rhap nga çdo lloj gjallese, nĂ« qarkullimin e erĂ«rave dhe reve tĂ« nĂ«nshtruara nĂ« mes qiellit e TokĂ«s, (nĂ« tĂ« gjitha kĂ«to), pĂ«r njĂ« popull qĂ« ka mend, ka argumenteâ. (El Bekare, 164) Kjo metodĂ« kuranore, qĂ« paralajmĂ«ron shqisat dhe intelektin, Ă«shtĂ« shumĂ« e fuqishme dhe bindĂ«se pĂ«r tâia hapur sytĂ« dhe zemrĂ«n njeriut lidhur me sekretet qĂ« mban dhe njĂ«herazi pĂ«r tâi zgjuar mendjen dhe intelektin pĂ«r studim dhe hulumtim.
Qasje
103
Shfaqja e pĂ«rhershme e dukurive qiellore dhe kozmike para syve tanĂ«, serioziteti i tyre, veçantia dhe ngacmimi i zemrĂ«s dhe i ndenjĂ«s - janĂ« imperativ i njeriut qĂ« tĂ« hulumtohen e tĂ« zbulohen ato dukuri. Sa herĂ« janĂ« tĂ« befasuara sytĂ« dhe zemrat kur i shohin kĂ«to skena pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«? Sa herĂ« tronditet dhe habitet mendja e njeriut kur shikon pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« kĂ«tĂ« llojllojshmĂ«ri enigmatike? Kjo GjithĂ«si dhe kjo TokĂ«, kĂ«to hapĂ«sira tĂ« pafundme, kĂ«ta trupa tĂ« stĂ«rmĂ«dhenj qiellorĂ« dhe horizonti mahnitĂ«s midis tyre, si dhe pozita e trupave dhe lĂ«vizja e tyre nĂ« GjithĂ«sinĂ« e pafund, - janĂ« fshehtĂ«si qĂ« dehin shpirtin, tronditin intelektin njerĂ«zor dhe e mbĂ«shtjellin me velin enigmatik. PĂ«r kĂ«to dukuri kozmike, Kurani fisnik urdhĂ«ron e thotĂ«: âNĂ« krijimin e qiejve e tĂ« TokĂ«s, nĂ« ndryshimin e natĂ«s dhe tĂ« ditĂ«s, ka argumente tĂ« qarta pĂ«r ata qĂ« kanĂ« arsye dhe intelektâ. (Ali-Imran, 190) Kurani fisnik nĂ« kĂ«tĂ« verset bĂ«n njĂ«herazi njĂ« pĂ«rshkrim tĂ« qartĂ« tĂ« ndikimeve kozmike nĂ« vetĂ«dijen e matur, dhe zemrat e shikimet e besimtarĂ«ve i orienton vazhdimisht nĂ« kĂ«tĂ« LibĂ«r tĂ« hapur, faqet e tĂ« cilit shfletohen gjithnjĂ« me Ă«ndje. TĂ« mençurit qĂ« kanĂ« intelekt, i hapin sytĂ« pĂ«r tâi pritur shenjat kozmike tĂ« Allahut. Ata me tĂ«rĂ« qenien e tyre, drejtohen me sinqeritet, me zemĂ«r duke u pĂ«rqendruar nĂ« kĂ«mbĂ«, ulur dhe shtrirĂ« nga Allahu i MadhĂ«rishĂ«m. Andaj me plot tĂ« drejtĂ« mund tĂ« pĂ«rfundojmĂ« se Kurani famĂ«madh Ă«shtĂ« paraprijĂ«s i shkencĂ«s, kulturĂ«s dhe i qytetĂ«rimit.
104
Takvim - Kalendar 2012
Mesazhi i tij Ă«shtĂ« plot dritĂ«, emancipime dhe kulturĂ« qytetĂ«ruese pĂ«r çdo brez, vend dhe hapĂ«sirĂ«, siç konfirmon verseti kuranor: âNe do tâu bĂ«jmĂ« atyre tĂ« mundshme qĂ« tĂ« shohin argumentet Tona nĂ« horizonte dhe nĂ« veten e tyre, derisa tâu bĂ«het e qartĂ« se ai (Kurani) Ă«shtĂ« i vĂ«rtetĂ«. A nuk mjafton qĂ« Zoti yt Ă«shtĂ« dĂ«shmitar pĂ«r çdo gjĂ«â (Fussilet, 53)
_________________ Literatura: 1. H. Sherif Ahmeti: Kurani - pĂ«rkthim dhe komentim, PrishtinĂ«, 1987. 2. Sejjid Kutb: U okrilju Kurana, SarajevĂ«, 2000. 3. Harun Jahja: MrekullitĂ« e Kuranit, 2002. 4. Dr. Ali Iljazi: Kurani dhe shkenca bashkĂ«kohore, 2000. 5. Dr. Ali Iljazi: Kurani famĂ«madh nga kĂ«ndvĂ«shtrimi shkencor, 2004. 6. Esad Durakoviq: Kuran stilsko i matematicko cudo, SarajevĂ«, 2006. 7. Mustafa Mlivo: Kuran Prior tu science et civilisacion, Bugojno, 2001. 8. Dr. Zaghloul An-Najjar: Ăonderful Scientific Sings in the Qurâaan, LondĂ«r, 2005.
106
hadith
Takvim - Kalendar 2012
pranojÄĆ€ para (edhe po tĂą&#x20AC;&#x2122;i jepen). Dhe njÄĆ€ sexhde pÄĆ€r Allahun do tÄĆ€ vlejÄĆ€ mÄĆ€ tepÄĆ€r se e gjithÄĆ€ bota dhe gjithÄĆ€ ħù&#x20AC;&#x2122;ka nÄĆ€ tÄĆ€.Ăą&#x20AC;? Pastaj, Ebu Hurejreja shtoi, po tÄĆ€ doni, mund tÄĆ€ lexoni kÄĆ€tÄĆ€ nga Kurani: Ăą&#x20AC;&#x153;Dhe askush nuk duhet tÄĆ€ mbetet nga popujt e librave tÄĆ€ parÄĆ€, pÄĆ€rveħse doemos tÄĆ€ besojnÄĆ€ nÄĆ€ tÄĆ€ (Isain, si i DÄĆ€rguar i Allahut) para vdekjes sÄĆ€ tij (Isait). Dhe DitÄĆ€n e Kiametit ai (Isai) do tÄĆ€ jetÄĆ€ dÄĆ€shmitar kundÄĆ€r tyreĂą&#x20AC;?. (En-Nisa, 159)1
Transmetuesi i hadithit Dr. Sci. Musa Vila
9 .
+
"
8
2
%
7
#
!
+
,
2
0
"
? <
A
4
!
(
O
0
P
?
S
R
/
1
.
.
.
%
>
=
2
?
*
*
W
M
!
O
!
!
%
H
H
/
V
"
1
)
T
+
.
'
!
%
*
>
C *
Q
R
/
T
.
=
.
2
+
R
U
(
2
0
?
)
E
>
E
& #
4
L
E
!
! 9
!
*
*
&
H
M
/
)
"
N
0
+ 2
0
.
.
2
)
K
6
)
2
,
J
I
!
@
&
>
-
!
#
:
D
C
;
=
2
2
F
&
E
>
G
5
2
0
B
.
.
!
4
3 &
-
.
.
!
%
*
%
&
6
)
1
/
5
2
)
,
(
0
+
.
'
#
!
"
$
"
ZBRITJA E ISAIT A.S. DHE MISIONI I TIJ
Ebu Hurejra r.a. tregon se i DÄĆ€rguari i Allahut s.a.v.s. ka thÄĆ€nÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;Pasha AtÄĆ€ nÄĆ€ Duart e tÄĆ€ Cilit ÄĆ€shtÄĆ€ shpirti im, pa dyshim qÄĆ€ Isai, biri i Merjemes, shumÄĆ€ shpejt do tÄĆ€ zbresÄĆ€ mes jush (myslimanÄĆ€ve) dhe do tÄĆ€ gjykojÄĆ€ (njerÄĆ€zimin) me drejtÄĆ€si (sipas ligjeve tÄĆ€ KurĂą&#x20AC;&#x2122;anit, si udhÄĆ€heqÄĆ€s i drejtÄĆ€). Ai do tÄĆ€ thyejÄĆ€ kryqin, do tÄĆ€ vrasÄĆ€ derrin dhe nuk do tÄĆ€ ketÄĆ€ mÄĆ€ taksÄĆ€ (xhizje). Kapitali do tÄĆ€ jetÄĆ€ me aq bollÄĆ€k, saqÄĆ€ askush nuk do tÄĆ€
Ky ÄĆ€shtÄĆ€ Ebu Hurejra, emri i tÄĆ€ cilit thuhet se ÄĆ€shtÄĆ€ Abdurrahman bin Sahr Ed-Devsij, El-Jemanij. Nofka e tij (pra, Ebu Hurejre) mori aq famÄĆ€, saqÄĆ€ mbizotÄĆ€roi mbi emrin e tij. I DÄĆ€rguari i Allahut e kishte thirrur Eba Hir dhe Ebu Hurejre. FenÄĆ€ islame e pranoi herÄĆ€t, para se tÄĆ€ shpÄĆ€rngulej nga atdheu i tij. Migroi nÄĆ€ MedinÄĆ€ bashkÄĆ€ me tetÄĆ€ familje tÄĆ€ fisit tÄĆ€ tij Ed-Devs. Kur erdhi te Pejgamberi a.s., ky ishte nÄĆ€ Hajber. Ebu Hurejra ishte pÄĆ€rfitues i presÄĆ€ sÄĆ€ luftÄĆ€s sÄĆ€ Hajberit. E kishte shoqÄĆ€ruar Pejgamberin a.s. katÄĆ€r vjet rresht, nÄĆ€ shtÄĆ€pi dhe udhÄĆ€tim. Pejgamberi a.s. e kishte njoftuar pÄĆ€r njerÄĆ€zit e Ehlu Suffes dhe pÄĆ€r pozitÄĆ€n e tyre. Ai e donte shumÄĆ€ diturinÄĆ€. I DÄĆ€rguari i Allahut a.s. kishte bÄĆ€rÄĆ€ lutje qÄĆ€ Allahu tĂą&#x20AC;&#x2122;i jepte memorie tÄĆ€ fortÄĆ€ nÄĆ€ nxÄĆ€nien e diturisÄĆ€. Konsiderohet ashabi i cili ka transmetuar mÄĆ€ sÄĆ€ shumi hadithe nga Profeti a.s, rreth 5374 hadithe. Buhariu thotÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;KanÄĆ€ transmetuar prej tij tetÄĆ€qind e mÄĆ€ tepÄĆ€r njerÄĆ€z tÄĆ€ ditur, ashabÄĆ€ dhe tabiĂą&#x20AC;&#x2122;inÄĆ€.Ăą&#x20AC;?2
1
Ăą&#x20AC;&#x153;Sahihul BuharijĂą&#x20AC;?, Kitabul Enbijai, nr. 3448; Ăą&#x20AC;&#x153;Sahihu MuslimĂą&#x20AC;?, vÄĆ€ll. II, fq. 189. 2 Ibn Haxher, Ăą&#x20AC;&#x153;Tehdhibu tehdhibĂą&#x20AC;?, vÄĆ€ll. XII, fq. 263.
Takvim - Kalendar 2012
1
&
-
0
/
.
koha. TÄĆ€ shprehurit nÄĆ€ hadith nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ formÄĆ€ tregon se ndoshta dikush ka dyshime nÄĆ€ zbritjen e Isait a.s.. Ebu Hurejra, transmetuesi i hadithit, apeloi nÄĆ€ fund tÄĆ€ hadithit pÄĆ€r ata qÄĆ€ kanÄĆ€ njÄĆ€ fije dyshimi, - le tÄĆ€ lexojnÄĆ€, nÄĆ€se dÄĆ€shirojnÄĆ€ ajetin 159 tÄĆ€ sures En-Nisa. Me kÄĆ€tÄĆ€ Ebu Hurejra dÄĆ€shiron tÄĆ€ pÄĆ€rforcojÄĆ€ edhe njÄĆ€ herÄĆ€ atÄĆ€ ndodhi qÄĆ€ paralajmÄĆ€roi Profeti a.s., e cila ÄĆ€shtÄĆ€ e vÄĆ€rtetÄĆ€ dhe nuk duhet dyshuar nÄĆ€ tÄĆ€.
" "
!
- gjithsesi ÄĆ€shtÄĆ€ shumÄĆ€ afÄĆ€r -
dita kur Isai, i biri i Merjemes, do tÄĆ€ zbresÄĆ€
-
Shprehja nÄĆ€ hadith:
2
4
Shprehja nÄĆ€ hadith:
2
3
"
SHPJEGIMI I HADITHIT -
Imam Ahmedi nÄĆ€ "Musnedin" e tij ka regjistruar 3848 hadithe. Buhariu dhe Muslimi kanÄĆ€ rÄĆ€nÄĆ€ nÄĆ€ ujdi nÄĆ€ 326 hadithe. Buhariu u dallua nÄĆ€ transmetim nÄĆ€ 93 hadithe, kurse Muslimi u dallua pÄĆ€r 190 hadithe tÄĆ€ tij. Vdiq nÄĆ€ MedinÄĆ€ nÄĆ€ moshÄĆ€n 78-vjeħare, nÄĆ€ vitin 59 tÄĆ€ hixhretit. U varros nÄĆ€ Bekije tÄĆ€ MedinÄĆ€s.3
108
,
107
Hadith
Pasha AtÄĆ€ nÄĆ€ duart e tÄĆ€ Cilit ÄĆ€shtÄĆ€ shpirti im!
Zbritja e Isait a.s. dhe drejtÄĆ€sia e tij
" #
!
"
5
*
#
(
3
"
"
9
6
#
3
Ibn Sead, Ăą&#x20AC;&#x153;Et-TabekatĂą&#x20AC;?, vÄĆ€ll. III, fq. 286. Mr. Musa Vila, Ăą&#x20AC;&#x153;Komentimi i haditheve ...Ăą&#x20AC;?, fq. 120.
.
+
8
7
Shprehja nÄĆ€ hadith: - do tÄĆ€ zbresÄĆ€ nÄĆ€ mes jush, ka kuptimin se do tÄĆ€ zbresÄĆ€ nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ Ymet, nÄĆ€ mesin e myslimanÄĆ€ve. Ky ÄĆ€shtÄĆ€ njÄĆ€ mesazh pÄĆ€r njÄĆ€ pjesÄĆ€ tÄĆ€ Ymetit, pÄĆ€r ata qÄĆ€ do tÄĆ€ jenÄĆ€ gjallÄĆ€ nÄĆ€ fund tÄĆ€ kohÄĆ€s sÄĆ€ zbritjes sÄĆ€ Isait a.s..
,
&
)
$
%
'
Ky ÄĆ€shtÄĆ€ njÄĆ€ betim i Profetit a.s., qÄĆ€ ka kuptimin - pÄĆ€r Allahun ose Pasha Allahun. Si shpirti i Profetit a.s. ashtu edhe i tÄĆ€ tjerÄĆ€ve, janÄĆ€ nÄĆ€ duart e Allahut. NÄĆ€ disa versione ÄĆ€shtÄĆ€ cekur edhe vetÄĆ€ emri i Muhamedit a.s.: Pasha AtÄĆ€ nÄĆ€ duart e tÄĆ€ Cilit ÄĆ€shtÄĆ€ shpirti i Muhamedit! Pra, ky lloj betimi ÄĆ€shtÄĆ€ pÄĆ€rsÄĆ€ritur shpesh nÄĆ€ hadithet e Profetit a.s. dhe kjo formÄĆ€ betimi tregon pÄĆ€r pÄĆ€rforcim tÄĆ€ madh tÄĆ€ betimit . Ky lloj betimi lejohet pÄĆ€r kÄĆ€do, ashtu siħ lejohet betimi i qartÄĆ€ nÄĆ€ qenien e Allahut, emrat dhe cilÄĆ€sitÄĆ€ e Tij. NdÄĆ€rsa betimi jo nÄĆ€ emÄĆ€r tÄĆ€ Allahut, ÄĆ€shtÄĆ€ i ndaluar, si pÄĆ€r shembull betimi nÄĆ€ melekÄĆ€t, ProfetÄĆ€t, QabenÄĆ€, prindÄĆ€rit, fÄĆ€mijÄĆ€t etj.. Betimi i Profetit a.s. nÄĆ€ fillim tÄĆ€ hadithit me pÄĆ€rforcim ÄĆ€shtÄĆ€ njÄĆ€ fakt se kjo ndodhi doemos do tÄĆ€ ndodhÄĆ€ kur tĂą&#x20AC;&#x2122;i vijÄĆ€
Kjo ka tÄĆ€ bÄĆ€jÄĆ€ me jetÄĆ€gjatÄĆ€sinÄĆ€ e kohÄĆ€s dhe jo me jetÄĆ€gjatÄĆ€sinÄĆ€ e individit. Pra, nuk ka fare dyshim se koha po kalon shumÄĆ€ shpejt dhe ħdo e ardhme ÄĆ€shtÄĆ€ edhe e afÄĆ€rt, ndÄĆ€rsa ħdo e shkuar ÄĆ€shtÄĆ€ edhe e largÄĆ€t. Dhe zbritja e Isait do tÄĆ€ ndodhÄĆ€, madje shumÄĆ€ shpejt, sepse koha e zbritjes sÄĆ€ Isait ÄĆ€shtÄĆ€ duke u afruar gjithnjÄĆ€ dhe jo duke u larguar*.
*
PÄĆ€r ne si gjeneratÄĆ€, dy mijÄĆ€ vjetÄĆ€t e kaluar janÄĆ€ vetÄĆ€m njÄĆ€ numÄĆ€r qÄĆ€ e numÄĆ€rojmÄĆ€, i cili nuk ndÄĆ€rhyn nÄĆ€ shkurtimin apo zgjatjen e jetÄĆ€s sonÄĆ€. KÄĆ€shtu do tÄĆ€ jetÄĆ€ edhe me gjeneratat qÄĆ€ do ta arrijnÄĆ€ zbritjen e Isait, nuk do tÄĆ€ jetÄĆ€ fare vonÄĆ€ dhe aspak nuk do tÄĆ€ ndikojÄĆ€ nÄĆ€ jetÄĆ€n e tyre qÄĆ€ tĂą&#x20AC;&#x2122;ua shkurtojÄĆ€ apo tĂą&#x20AC;&#x2122;ua zgjasÄĆ€. KÄĆ€shtu pÄĆ€r jetÄĆ€gjatÄĆ€sinÄĆ€ e kohÄĆ€s do tÄĆ€ jetÄĆ€ e shpejtÄĆ€ zbritja e Isait a.s., ngase kohÄĆ€s i ndÄĆ€rpritet jetÄĆ€gjatÄĆ€sia e saj dhe pÄĆ€rfundon me DitÄĆ€n e Kiametit.
*
4
*
3
Shprehja nÄĆ€ hadith: - do tÄĆ€ gjykojÄĆ€ (nÄĆ€ tokÄĆ€) me drejtÄĆ€si "
/
*
*
4
*
NÄĆ€ njÄĆ€ version tjetÄĆ€r thuhet: - gjykatÄĆ€s i drejtÄĆ€.4 - udhÄĆ€heqÄĆ€s i drejtÄĆ€. D.m.th. Isai NÄĆ€ versionin tjetÄĆ€r a.s. do tÄĆ€ zbresÄĆ€ si gjykatÄĆ€s i drejtÄĆ€, udhÄĆ€heqÄĆ€s i drejtÄĆ€, sundues me Sheriatin tonÄĆ€, e nuk do tÄĆ€ zbresÄĆ€ si Profet me legjislacion tÄĆ€ ri. Ai do tÄĆ€ jetÄĆ€ vetÄĆ€m njÄĆ€ri prej udhÄĆ€heqÄĆ€sve tÄĆ€ kÄĆ€tij Ymeti. Sipas transmetimit tÄĆ€ Et-Taberaniut:
Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆÄÄ ÄĆ„ Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x2039;ÄĆ„ ÄĆĄĆÄƄ°ù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź § Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ€ù&#x20AC;ĆčĂź š Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ€ù&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄË&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆÄĆ„&#x2014;Äƥ°ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆșĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ËĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ&#x2018;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽÄĆÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄƄš ÄĆĄĆÄĆ° ÄƥžÄĆ„? ÄĆ„&#x2039;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź
Et-Tirmidhij, Ăą&#x20AC;&#x153;Es-sunenĂą&#x20AC;?, vÄĆ€ll. IV, fq. 439, nr. 2233.
"
#
Shprehja nÄĆ€ hadith:
3
"
Islamit. Mbi tokÄĆ€ do tÄĆ€ vijÄĆ€ siguria dhe devetÄĆ€ do tÄĆ€ kullosin bashkÄĆ€ me luanÄĆ€t, fÄĆ€mijÄĆ€t do tÄĆ€ luajnÄĆ€ me gjarprinjtÄĆ€...Ăą&#x20AC;?. Zbritja e tij do tÄĆ€ jetÄĆ€ pretekst mÄĆ€shire pÄĆ€r botÄĆ€n njerÄĆ€zore, shtazore dhe bimore. DrejtÄĆ€sia e vÄĆ€rtetÄĆ€ kishte munguar pÄĆ€r njÄĆ€ kohÄĆ€ tÄĆ€ gjatÄĆ€, kÄĆ€shtu qÄĆ€, me zbritjen e tij, drejtÄĆ€sia do tÄĆ€ vendoset nÄĆ€ krye tÄĆ€ ħdo ħÄĆ€shtjeje.
- do tÄĆ€ thyejÄĆ€ kryqin
Thuhet se kjo thyerje e kryqit ÄĆ€shtÄĆ€ thyerje e drejtpÄĆ€rdrejtÄĆ€ dhe e vÄĆ€rtetÄĆ€. Po ashtu me kÄĆ€tÄĆ€ nÄĆ€nkuptohet se Isai a.s., mÄĆ€ nÄĆ€ fund, do ta mposhtÄĆ€ teorinÄĆ€ mbi kryqin si shpÄĆ€timtar dhe do tÄĆ€ pÄĆ€rgÄĆ€njeshtrojÄĆ€ madhÄĆ€rimin e tij nga ana e tÄĆ€ krishterÄĆ€ve. Me kÄĆ€tÄĆ€ do tÄĆ€ rrÄĆ€zohet i tÄĆ€rÄĆ€ Krishterimi dhe teoria e tij. KÄĆ€tÄĆ€ veprim tÄĆ€ tij e kÄĆ€rkon vetÄĆ€ drejtÄĆ€sia. Ajo thotÄĆ€ kemi njÄĆ€ Zot, njÄĆ€ fe, njÄĆ€ TokÄĆ€. Ky veprim i Isait ÄĆ€shtÄĆ€ nÄĆ€ pÄĆ€rputhje me konotacionin e kontekstit profetik, se e kemi detyrim qÄĆ€ gjÄĆ€rat e kÄĆ€qija tĂą&#x20AC;&#x2122;i ndryshojmÄĆ€ nÄĆ€ bazÄĆ€ tÄĆ€ mundÄĆ€sive qÄĆ€ posedojmÄĆ€:
Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x160;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x201E;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÂŽĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ËĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C;ÄĆĄĆÄĆ&#x2C6; ÄĆĄĆŸÄĆ„Äœ ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;ÄĆĄĆÄƄ§ù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ ÄĆÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x160; ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C;ÄĆĄĆÄĆ&#x2019;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x201E;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÂŽĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ËĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C;ÄĆĄĆÄĆ&#x2C6; ÄĆĄĆŸÄĆ„Äœ ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĆ&#x152; Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆĄĆÄĆ&#x2018;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź ĆčĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„?Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź ÄĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ? ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C; ÄĆĄĆŸÄĆ„ Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄƄš ÄĆĄĆÄĆ„&#x153;ÄĆĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ËĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ ÄƥžÄĆ„&#x153;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆÄƄšù&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÂÄĆ&#x192;ÄĆĄĆÄƄƻù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź . Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÄœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x2019; ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;ÄĆĄĆÄĆ&#x2C6;ÄĆ?Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x152;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆŒĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x161; ÄĆĄĆÄĆ&#x192;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆƟ°ù&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆƀù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C;ÄĆĄĆÄĆ&#x2019; ÄĆĄĆÄĆ„&#x2DC; ÄĆĄĆŸÄĆ„ ÄĆĄĆÄĆ&#x2019;Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;&#x153;Kush prej jush e sheh tÄĆ€ keqen me sy, le ta ndryshojÄĆ€ atÄĆ€ me dorÄĆ€n (forcÄĆ€n) e tij, e nÄĆ€se nuk ka mundÄĆ€si, atÄĆ€herÄĆ€ me gjuhÄĆ€n e tij, e nÄĆ€se nuk ka mundÄĆ€si, atÄĆ€herÄĆ€ me zemrÄĆ€n e tij, e ky ÄĆ€shtÄĆ€ besimi mÄĆ€ i dobÄĆ€t.Ăą&#x20AC;?5
Ăą&#x20AC;&#x153;Isai, biri i Merjemes, do tÄĆ€ zbresÄĆ€ konfirmues i Muhamedit ndaj Ymetit tÄĆ€ tijĂą&#x20AC;?. Se si do tÄĆ€ manifestohet kjo drejtÄĆ€si, mÄĆ€ sÄĆ€ miri e tregon edhe ky hadith, i cili tregon se nga drejtÄĆ€sia e tij do tÄĆ€ pÄĆ€rfitojnÄĆ€ edhe kafshÄĆ€t. Profeti a.s. thotÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;... NÄĆ€ kohÄĆ€n e tij (Isait), Zoti do tĂą&#x20AC;&#x2122;i zhdukÄĆ€ tÄĆ€ gjitha fetÄĆ€ nga toka, pÄĆ€rveħ 4
Takvim - Kalendar 2012
Isai a.s. do tÄĆ€ zbresÄĆ€ nÄĆ€ kohÄĆ€n e Dexhallit dhe do ta vrasÄĆ€ atÄĆ€, pastaj do tÄĆ€ sundojÄĆ€ sipas ligjeve tÄĆ€ sheriatit, do tÄĆ€ qÄĆ€ndrojÄĆ€ nÄĆ€ tokÄĆ€ njÄĆ€ kohÄĆ€ tÄĆ€ caktuar nga ana e Allahut xh.sh., dhe do tÄĆ€ vdesÄĆ€. MyslimanÄĆ€t do tĂą&#x20AC;&#x2122;ia falin xhenazen dhe do ta varrosin. Ä&#x2021;do mysliman ÄĆ€shtÄĆ€ i obliguar tÄĆ€ besojÄĆ€ zbritjen e tij dhe atÄĆ€ qÄĆ€ na flet Kurani, se atÄĆ€ nuk e kanÄĆ€ vrarÄĆ€ hebrenjtÄĆ€ e as e kanÄĆ€ gozhduar, por Allahu xh.sh. e ka ngritur tek Ai dhe se ai nuk do tÄĆ€ vdesÄĆ€ para se tÄĆ€ zbresÄĆ€ nÄĆ€ TokÄĆ€, nÄĆ€ prag tÄĆ€ DitÄĆ€s sÄĆ€ Kiametit. Zbritja e tij do tĂą&#x20AC;&#x2122;i heqÄĆ€ tÄĆ€ gjitha dilemat dhe dyshimet e ehli-kitabÄĆ€ve lidhur me fenÄĆ€ e vÄĆ€rtetÄĆ€ islame.
110
109
Hadith
5
Ăą&#x20AC;&#x153;Sahihu MuslimĂą&#x20AC;?, vÄĆ€ll. II, fq. 21.
"
4
&
8
- do ta vrasë derrin
Shprehja në hadith:
7
Vrasja e derrave do tĂ« jetĂ« e drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe e vĂ«rtetĂ«. Prej kĂ«saj shprehjeje del se kultivimi i derrave Ă«shtĂ« i ndaluar, mishi i tyre Ă«shtĂ« i ndaluar dhe se derri Ă«shtĂ« krijesĂ« e papastĂ«r. Sikur tĂ« kishim pak dobi prej tyre, atĂ«herĂ« me siguri nuk do tĂ« lejohej asgjĂ«simi i tyre, por derri nĂ« çdo aspekt mbetet i padobishĂ«m pĂ«r jetĂ«n tonĂ«. SĂ« fundi, kemi edhe virusin vdekjeprurĂ«s A1N1, qĂ« Ă«shtĂ« si produkt i kultivimit tĂ« derrave. Neveviu thotĂ«: âMendimi mĂ« i zgjedhur i drejtimit tonĂ« (esh-shafij) Ă«shtĂ« se, nĂ«se hasim nĂ« derra, nĂ« vendet e krishtera dhe jo tĂ« krishtera dhe na jepet mundĂ«sia, i vrasim ataâ. Me kĂ«tĂ« Isai a.s. do tâi tregojĂ« botĂ«s sĂ« krishterĂ« se mishi dhe kultivimi i derrit asnjĂ«herĂ« nuk ka qenĂ« i lejuar, por ka qenĂ« njĂ« keqkuptim nga njĂ« pjesĂ« e njerĂ«zve, tĂ« cilĂ«t kanĂ« inkurajuar kultivimin, rritjen dhe ngrĂ«nien e derrit. Sot ka ardhur koha ta kuptoni ndalesĂ«n e tij.
6
âFetâhul Bariâ, vĂ«ll. VI, fq. 567.
(
5
Shprehja në hadith: - dhe do ta heqë taksën
Takvim - Kalendar 2012
7
NĂ« shumicĂ«n e versioneve ka ardhur nocioni - el-xhizje, qĂ« nĂ«nkupton taksĂ«n e detyruar pĂ«r jomyslimanĂ«t nĂ« njĂ« shtet islam, tĂ« cilĂ«t duan tĂ« mbajnĂ« fenĂ« e tyre e tĂ« mos pĂ«rqafojnĂ« Islamin. Isai a.s. do tĂ« anulojĂ« taksĂ«n ndaj pasuesve tĂ« librave qiellorĂ«, e cila nuk do tĂ« merret mĂ« prej tyre. NjerĂ«zit duhet ta pĂ«rqafojnĂ« Islamin dhe nuk ka zgjidhje tjetĂ«r. Kjo nuk nĂ«nkupton se Isai do tĂ« anulojĂ« njĂ« vendim tĂ« fesĂ« (Sheriatit), por ky hadith tregon se marrja e taksĂ«s nga pasuesit e librave (ehlilkitab) Ă«shtĂ« caktuar deri nĂ« zbritjen e Isait a.s., pas tij nuk vazhdon mĂ«. Anulimin e taksĂ«s e ka sqaruar Muhamedi a.s. dhe Isai a.s. mbetet vetĂ«m ekzekutues i atij sqarimi. Pra: - do tĂ« jetĂ« vetĂ«m njĂ« fe, kĂ«shtu nuk do tĂ« mbetet asnjĂ« prej ehli-kitabĂ«ve ose minoriteteve joislame qĂ« tĂ« japin taksĂ« (elxhizje); - pasuria do tĂ« shumohet jashtĂ«zakonisht, kĂ«shtu qĂ« nuk mbetet vend ku tĂ« shpenzohet xhizja. NjerĂ«zit nuk do tĂ« kenĂ« nevojĂ« pĂ«r tĂ«; - Isai a.s. nuk do tĂ« pranojĂ« nga jomyslimanĂ«t asgjĂ« pĂ«rveç Islamit ose tâu shpallĂ« luftĂ«. KĂ«tĂ« e konfirmon hadithi qĂ« transmeton Ahmedi nĂ« "Musnedin" e tij: â«ïșȘïčČïșâŹî â«ïșŁâŹî Š â«ïșâŹî â«ï»Ż ï»âŹî â«ï»ï»źâŹî ą â«ïșȘâŹî š â«ïșï»ïčžï»ź ïčžï»„ ïșï»âŹî â«ï»âŹî - âDo tĂ« ketĂ« vetĂ«m njĂ« ftesĂ« (pĂ«r Islam).â
Ibn Haxheri thotĂ«: âLejohet thyerja e kryqeve, nĂ«se jemi nĂ« luftĂ« me tĂ« krishterĂ«t , nĂ«se ata i shkelin marrĂ«veshjet qĂ« kemi nĂ«nshkruar. E nĂ«se ata nuk e bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ«, atĂ«herĂ« thyerja e kryqit nga myslimani konsiderohet vepĂ«r armiqĂ«sore, sepse pĂ«r kĂ«tĂ« ata paguajnĂ« taksat (pĂ«r lirinĂ« e kultivimit tĂ« besimit).â6
112
111
Hadith
113
114
Takvim - Kalendar 2012
"
Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆŸĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄƥžÄĆ„?Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;ÄĆ&#x2019;Ăą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; Ćź?ÄĆ&#x20AC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ€ÄƄšù&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆžù&#x20AC;Ćč Ăź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2019;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄƄƀù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC; ÄĆĄĆŸÄĆĆčĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć&#x152; Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽÄĆ„ĆčĂą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x2039;ÄĆĄĆÄĆ„ Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ°ù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÂŽÄĆ„&#x152;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆșĂą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĄ ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆșĂą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x; ÄĆĄĆÄĆ„&#x2DC; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź š Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœ ÄĆĄĆÄĆ„&#x203A;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;ƀƟ&#x20AC;ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĄĆÄĆ„&#x;ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;Ćč . Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź € Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆĄĆÄĆ&#x192;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2019;ÄƥžÄĆ„ Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆĄĆÄĆ„? ÄĆĄĆÄĆ„Ć„Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ćœ ÄĆĄĆÄĆ„Äœ ÄĆĄĆÄĆ&#x2021;ÄĆ„&#x;ÄĆĄĆÄƄ° ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;ÄƄ€ù&#x20AC;ĆčĂź ÄĂą&#x20AC;Ć€ÄĆĆÄĆ„&#x2039;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;ÄĆ€ù&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;Ćč
Ăą&#x20AC;&#x153;Pastaj tokÄĆ€s i thuhet: Rrite frytin tÄĆ€nd, nxirre bereqetin qÄĆ€ ke. AtÄĆ€herÄĆ€ do tÄĆ€ hahet njÄĆ€ pjesÄĆ€ e shegÄĆ€s e lÄĆ€voret e saj do tĂą&#x20AC;&#x2122;u mjaftojnÄĆ€ shumÄĆ€ njerÄĆ€zve pÄĆ€r hije. Do tÄĆ€ ketÄĆ€ bereqet qumÄĆ€shti, saqÄĆ€ njÄĆ€ e mjelÄĆ€ e devesÄĆ€ do tĂą&#x20AC;&#x2122;i mjaftojÄĆ€ njÄĆ€ shumice
5
.
3
"
5
*
#
*
&
!
!
2
- dhe njÄĆ€ sexhde ndaj Allahut do tÄĆ€ vlejÄĆ€ mÄĆ€ tepÄĆ€r se e gjithÄĆ€ bota dhe gjithÄĆ€ ħù&#x20AC;&#x2122;ka nÄĆ€ tÄĆ€ Me kÄĆ€tÄĆ€ tregohet se njerÄĆ€zit nuk do tÄĆ€ lakmojnÄĆ€ pasurinÄĆ€ dhe tÄĆ€ mirat e kÄĆ€saj bote pÄĆ€r shkak se do tÄĆ€ kuptojnÄĆ€ qÄĆ€ Dita e Kiametit ÄĆ€shtÄĆ€ shumÄĆ€ afÄĆ€r, prandaj do tÄĆ€ dÄĆ€shirojnÄĆ€ tÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ sa mÄĆ€ shumÄĆ€ vepra tÄĆ€ mira dhe t'i japin fesÄĆ€ pÄĆ€rparÄĆ€si ndaj kÄĆ€saj bote dhe gjÄĆ€rave tÄĆ€ saj. Fjala nÄĆ€nkupton pÄĆ€rkulje tÄĆ€ thellÄĆ€, rÄĆ€nie me fytyrÄĆ€ pÄĆ€r tokÄĆ€ gjatÄĆ€ faljes. Ose me kÄĆ€tÄĆ€ fjalÄĆ€ aludohet pÄĆ€r namazin apo rekatin qÄĆ€ fal besimtari. Thuhet se me pjesÄĆ€n e kÄĆ€tij hadithi aludohet pÄĆ€r atÄĆ€ se njerÄĆ€zit dÄĆ€shirojnÄĆ€ tÄĆ€ afrohen tek Allahu vetÄĆ€m me adhurime shpirtÄĆ€rore (namaz) e jo me bamirÄĆ€si nÄĆ€ pasuri, pasi njÄĆ€ sexhde pÄĆ€r atÄĆ€ qÄĆ€ fal namazin, ÄĆ€shtÄĆ€ mÄĆ€ e vlefshme se dhÄĆ€nia e gjithÄĆ€ botÄĆ€s sadaka. Po ashtu nÄĆ€ atÄĆ€ kohÄĆ€ pasuria do tÄĆ€ jetÄĆ€ me bollÄĆ€k, njerÄĆ€zit nuk do tÄĆ€ kenÄĆ€ nevojÄĆ€ pÄĆ€r tÄĆ€ dhe koprracia do tÄĆ€ zhduket. E vetmja formÄĆ€ e gradimit me shpÄĆ€rblime mbetet namazi dhe vepra tÄĆ€ ngjashme me tÄĆ€.
Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2018; ÄƥžÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x152;ÄĆĆșĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2014; ÄĆĄĆŸÄĆ&#x201E; ÄĆĄĆÄĆ„&#x203A; ÄƥžÄĆ„&#x17E; ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆčĂą&#x20AC;ĆčĂź § Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x152;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ ÄĆĄĆÄĆ„&#x201C;Ăą&#x20AC;ĆčĆ&#x152; Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x161;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ÄĂą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœ ÄĆĄĆÄĆ„&#x203A;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2018;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄƻù&#x20AC;ĆčĂź ĆčĂą&#x20AC;Ć€ÄĆÂÄĆĆ Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x161;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2014;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ÄĂą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ€ù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆĄĆÄĆ&#x203A;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄƄ§ÄĆĄĆÄĆ&#x2019;ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄĆË ÄĆĄĆÄĆ&#x192;Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x; ÄĆĄĆŸÄĆ„ ÄĆĄĆÄĆ&#x201E;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆÄĆ„&#x2DC;ÄĆĄĆÄĆ&#x17D; ÄƥžÄĆ„?Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ËĂą&#x20AC;ĆčĂź š Ăą&#x20AC;Ć€ÄƥžÄĆ&#x203A;Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;ÄĆĄĆÄĆ&#x2C6;ÄĆĄĆÄĆ&#x2018; ÄĆĄĆÄĆ„&#x17E;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ€ ÄĆĄĆÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆĄĆÄĆ&#x192; ÄÄ ÄĆ„Äœ ÄĆ?ÄĆ„&#x;ÄÄ ÄĆ„ ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆĆÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆ ÄĆĄĆÄĆ„&#x17E;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x2122; ÄĆ„&#x201C;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆĄĆÄĆÂĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆÄĆ&#x2019;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x201D;ÄĆ„ĆčĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ€ù&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x2C6;ÄĆ„ ÄÄ ÄÄĆ„Ćœ ÄĆĄĆÄĆ„Äœ ÄĆĄĆÄĆ&#x2018; ÄĆĄĆÄĆ„&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÂŽĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;ÄƄ§ù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ€ ÄĆĄĆÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆ?ÄĆ„&#x;ÄÄ ÄĆ„ ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÄ Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆ„&#x;ÄƄšù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x; ÄĆĄĆÄĆ„&#x2DC;ÄĆ&#x2019;ÄĆĄĆÄĆ„ÂŽÄĆĄĆÄĆ„ ÄĆĄĆÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC; ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x153;ÄĆ„&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2019; ÄĆĄĆÄĆ„&#x2DC; ÄĆĄĆÄĆĆœ ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ€ ÄĆĄĆÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆ?ÄĆ„&#x;ÄÄ ÄĆ„ ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÄ Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆ„&#x;ÄƄšù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÄĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x201D;ÄĆ&#x152;ÄĆĄĆÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC; ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x153;ÄĆ„&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;Ćč .Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆÄ Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆ„&#x;ÄƄšù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆš ÄĆĄĆÄĆĆčĂą&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x; ÄĆĄĆÄĆ„&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC; ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x153;ÄĆ„&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄš ÄĆĄĆÄĆ„Ë ÄĆĄĆÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„?Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć
5
Shprehja nÄĆ€ hadith:
Ăą&#x20AC;&#x153;Do tĂą&#x20AC;&#x2122;i braktisin devetÄĆ€, nuk do tĂą&#x20AC;&#x2122;i rrisin ato (nga asketizmi). Nuk do tÄĆ€ ketÄĆ€ koprraci, armiqÄĆ€si dhe xhelozi. Do tÄĆ€ thirren pÄĆ€r pasuri e askush nuk do tÄĆ€ pranojÄĆ€ ta marrÄĆ€.Ăą&#x20AC;?
VLERA E FESÄ&#x2039; DHE BESIMI I EHLI-KITABÄ&#x2039;VE
*
NÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ kohÄĆ€, nÄĆ€ prag tÄĆ€ fundit tÄĆ€ botÄĆ€s, kapitali do tÄĆ€ shumohet me pÄĆ€rmasa tÄĆ€ mÄĆ€dha, nga qielli zbresin vetÄĆ€m tÄĆ€ mira (shira tÄĆ€ mÄĆ€shirshÄĆ€m), mirÄĆ€sitÄĆ€ shumohen, toka nga brendia e saj nxjerr thesarin e bollshÄĆ€m, kurse njerÄĆ€zit do ta lakmojnÄĆ€ shumÄĆ€ pak pasurinÄĆ€ pÄĆ€r shkak tÄĆ€ tÄĆ€ kuptuarit se Dita e Kiametit ÄĆ€shtÄĆ€ shumÄĆ€ afÄĆ€r dhe pasuria shkakton vetÄĆ€m telashe. NÄĆ€ ato momente njerÄĆ€zit dÄĆ€shirojnÄĆ€ tÄĆ€ bÄĆ€jnÄĆ€ vetÄĆ€m vepra tÄĆ€ mira e tÄĆ€ pranueshme tek Allahu xh.sh.. Profeti a.s. thotÄĆ€:
kapitali do tÄĆ€ shumohet me aq bollÄĆ€k, saqÄĆ€ askush nuk do tÄĆ€ pranojÄĆ€ para (po t'i jepen)
njerÄĆ€zish. NjÄĆ€ e mjelÄĆ€ e lopÄĆ€s do tĂą&#x20AC;&#x2122;i mjaftojÄĆ€ njÄĆ€ fisi tÄĆ€ tÄĆ€rÄĆ€. NjÄĆ€ e mjelÄĆ€ e deles do tĂą&#x20AC;&#x2122;i mjaftojÄĆ€ njÄĆ€ grupi njerÄĆ€zishĂą&#x20AC;?. Pasuria, kapitali dhe bereqetet e shumta do tÄĆ€ jenÄĆ€ si rezultat i vÄĆ€nies nÄĆ€ jetÄĆ€ tÄĆ€ drejtÄĆ€sisÄĆ€ nga Isai a.s. pÄĆ€r tÄĆ€ gjykuar nÄĆ€ mes njerÄĆ€zve.
- atÄĆ€herÄĆ€
5
6
*
&
+
Shprehja nÄĆ€ hadith:
4
9
"
"
5
Hadith
+
%
+
5
âAi (Isai) do tâu flasĂ« njerĂ«zve qĂ« nĂ« djep e nĂ« burrĂ«ri dhe do tĂ« jetĂ« prej tĂ« drejtĂ«veâ. (Ali Imran, 46)
(
"
2
"
"
1
!
+
H
F
H
)
,
2
0
.
'
*
A
0
2
2
Ebu Hurejra shtoi se, nĂ«se dĂ«shironi, mund tĂ« lexoni (nga Kurâani): âDhe askush nuk duhet tĂ« mbetet nga popujt e librave tĂ« parĂ«, pĂ«rveçse doemos tĂ« besojnĂ« atĂ« (Isain si i DĂ«rguar i Allahut) para vdekjes sĂ« tijâ. Nga ana e jashtme kjo pjesĂ« e hadithit shikohet sikur Ă«shtĂ« e shkĂ«putur , por e vĂ«rteta Ă«shtĂ« se senedi i tij Ă«shtĂ« i lidhur me tĂ« njĂ«jtin sened tĂ« pĂ«rmendur. Komentuesit e Kuranit kanĂ« shprehur mospajtime nĂ« komentimin e ajetit pĂ«r shkak tĂ« pĂ«remrit âsĂ« tijâ, te fjala - para vdekjes sĂ« tij. Disa thonĂ« se pĂ«remri vetor ka pĂ«r qĂ«llim Isain a.s., kĂ«shtu qĂ« kuptimi i ajetit Ă«shtĂ«: âAsnjĂ« nga pasuesit e librave (çifutĂ« dhe tĂ« krishterĂ«) nĂ« kohĂ«n e zbritjes sĂ« Isait nuk do tĂ« mbetet pa i besuar atij dhe do ta dinĂ« se Isai Ă«shtĂ« rob i Allahut dhe djalĂ« i nĂ«nĂ«s sĂ« tijâ. Bazuar nĂ« kĂ«tĂ« edhe pĂ«remri vetor i vetĂ«s sĂ« tretĂ«, nĂ« fjalĂ«n - nĂ« tĂ«, ka pĂ«r qĂ«llim Isain a.s.. TĂ« kĂ«tij mendimi janĂ« Ibn Abasi, El-Hasan El-Basrij, Katade dhe EtTaberiu i ka dhĂ«nĂ« pĂ«rparĂ«si kĂ«tij mendimi ndaj mendimeve tĂ« tjera. Ibn Kethiri thotĂ«: âNuk ka dyshim se mendimi i Taberiut Ă«shtĂ« i saktĂ«, ngase vetĂ« forma e ajetit mposht teorinĂ« e çifutĂ«ve se Isai a.s. Ă«shtĂ« vrarĂ«, si dhe teorinĂ« e tĂ« krishterĂ«ve pĂ«r kryqĂ«zimin e tij. Allahu xh.sh. na ka informuar se çështja nuk qĂ«ndron ashtu, por krejt çka mund tĂ« thuhet, Ă«shtĂ« se ato janĂ« pĂ«rngjasime dhe dyshime . Ata kanĂ« vrarĂ« dikĂ« qĂ« i
D
"â«ï»ȘâŹî Š â«ïșâŹî Šâ«ï»źâŹî ą â«ï»ŁâŹî â«ïș ïč¶ï»âŹî ąâ«ïč¶ï»âŹ
ngjan, kurse Isai Ă«shtĂ« ngritur, Ă«shtĂ« i gjallĂ« dhe do tĂ« zbresĂ« para DitĂ«s sĂ« Kiametit, ashtu siç tregojnĂ« edhe hadithet kolektive.7 Disa komentues tĂ« tjerĂ« thonĂ«: âPĂ«remri vetor ka pĂ«r qĂ«llim çdo pasues tĂ« librave (çifut ose tĂ« krishterĂ«), kĂ«shtu qĂ« kuptimi i ajetit Ă«shtĂ« se çdo çifut apo i krishterĂ« nĂ« kohĂ«n qĂ« i vjen meleku i vdekjes tâia marrĂ« shpirtin, do tĂ« besojĂ« dhe do tĂ« bindet se Isai qe vetĂ«m i DĂ«rguar i Allahut, rob i Tij dhe djalĂ« i nĂ«nĂ«s sĂ« vet. Ai nuk kishte aspak pjesĂ« nĂ« shenjtĂ«ri, nĂ« tĂ« qenĂ«t Zot. PĂ«r kĂ«tĂ« kanĂ« si mbĂ«shtetje mĂ«nyrĂ«n e leximit tĂ« Ubeje bin Kaâbit: â«ï»ȘâŹî Š â«ïșâŹî Šâ«ï»źâŹî ą â«ï»ŁâŹî â«ï»âŹ â«ïș ïč¶âŹî ąâ«ï»Ș ïč¶ï»âŹî Š â«ï»Š ïčșïșâŹî š â«ï»šâŹî â«ï»ŁâŹî Š â«ïșâŹî ą â«ï»ŽâŹî Ąâ« ïčșïș ï± ï»» ïč¶ï»âŹ- âpĂ«rveçse doemos tĂ« besojnĂ« nĂ« tĂ« (Isain a.s.) para vdekjes sĂ« tyre (ehli-kitabĂ«t).â Po tĂ« vijĂ« kjo kohĂ«, pĂ«r kĂ«do prej tyre nuk vlen mĂ« ky besim pas ardhjes sĂ« melekut tĂ« vdekjes, ngase nĂ« kĂ«tĂ« gjendje, duke dhĂ«nĂ« shpirt, nuk vlen asgjĂ«, as Islami e as mohimi i tij, as trashĂ«gimia, as shitblerja e asnjĂ« fjalĂ« tjetĂ«r, duke u mbĂ«shtetur nĂ« ajetin: âPa asnjĂ« pĂ«rfitim Ă«shtĂ« pendimi i atyre qĂ« vazhdojnĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« vepra tĂ« kĂ«qija, derisa tâu vijĂ« pĂ«rballĂ« vdekja, dhe pastaj thonĂ«: âTani pendohemâ. (En-Nisa, 18) TĂ« kĂ«tij mendimi janĂ« Muxhahidi, Ikrime, Ibn Sirini, Dahaku etj.. NĂ« Kurâan ka shenja tĂ« qarta qĂ« tregojnĂ« se zbritja e Isait a.s. do tĂ« jetĂ« shenjĂ« prej shenjave tĂ« mĂ«dha tĂ« Kiametit. KĂ«tĂ« e dĂ«shmon fjala e Allahut tĂ« LartĂ«suar:
â«ï»ȘâŹî Š â«ï»Š ïčșïșâŹî š â«ï»šâŹî â«ï»ŁâŹî Š â«ïșâŹî ą â«ï»ŽâŹî Ąâ«ïș ïčșïș ï± ï»» ïč¶ï»âŹ â«ïș ïčșâŹî â«ï»ïșâŹî Š â«ï»« ïčșï» ïșïčŸï»âŹî ą â«ï»Š ïč¶ïșâŹî ą â«ï»ŁâŹî Š â«ï»ïčșïș ïčŸï»„âŹî " â«ï»ąâŹî ą â«ïșâŹî Ąâ«ïș·ïčŸïșâŹî Š â«ï»ïș ïčșïș ïčŸï»„âŹî Ąâ«ïșźïș âŹî â«ï» ïș ïčŸï»âŹî :â«ïșź ïč¶ïșâŹî â«ï»łâŹî ąâ«ïșźâŹî â«ï»«âŹî Ą â«ï»źâŹî Ąâ«ï»łï»ïčžï»ź ïčžï» ïč¶ïșïșâŹî â«ï»ąâŹî š â«ïčžïșâŹ
Takvim - Kalendar 2012
Shprehja në hadith:
116
115
Hadith
7
Ibn Kethir, âTefsirul Kurâanil adhimâ, vĂ«ll. I, fq. 637.
117
Hadith
/
/
0 2
N
R
6
"
"
2
0 V
, >
%
4
F
O
H
M
/
$
4
!
%
*
>
M
/
0
8
?
N
.
9
+
+
Isai u ka folur njerÄĆ€zve qÄĆ€ nÄĆ€ djep, duke pastruar tÄĆ€ ÄĆ€mÄĆ€n nga shpifjet. FjalÄĆ€n e tij e pÄĆ€rshkruan edhe Kurani famÄĆ€lartÄĆ€: - Ăą&#x20AC;&#x153;VÄĆ€rtet unÄĆ€ jam rob i AllahutĂą&#x20AC;?. NdÄĆ€rsa nÄĆ€ fazÄĆ€n e burrÄĆ€risÄĆ€ nuk u ka folur ende njerÄĆ€zve pÄĆ€r mposhtjen e teorive krishtere dhe ħifute. Ai nuk ka folur pÄĆ€r kÄĆ€to teori, ngase ÄĆ€shtÄĆ€ ngritur lart nÄĆ€ qiell, para se tĂą&#x20AC;&#x2122;i mbushte vitet e burrÄĆ€risÄĆ€. Fjala Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆșĂą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ćč Äƥ°ù&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ ÄĆĄĆÄĆ„&#x203A;Ăą&#x20AC;Ćč- i moshuar, sipas Kurtubiut,8 kap moshÄĆ€n qÄĆ€ futet nÄĆ€ tÄĆ€ dyzetat. Sipas Ahfeshtit: Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ°ù&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x17E; ÄĆ„&#x201C;Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC; ÄĆĄĆÄĆ„Ćč Äƥžù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ć ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x153;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄË&#x201D;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x203A;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆșĂą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆĄĆÄĆ&#x203A; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2122;Ăą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ćș ÄĆĄĆĂą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ ÄĆĄĆÄĆ&#x203A; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;Ćč- burrÄĆ€ria ÄĆ€shtÄĆ€ nÄĆ€ vitet tridhjetÄĆ€ e tre e mÄĆ€ shumÄĆ€, Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄš Äƥ°ÄĆ&#x201D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆœ ÄĆĄĆÄĆ&#x201C;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆžù&#x20AC;Ćč Ăź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„&#x2039;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2013;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź š Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2122; ÄĆĄĆÄĆ&#x2021;ÄĆ„&#x;ÄĆĄĆÄƄ°ù&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆ ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź - adoleshenca ÄĆ€shtÄĆ€ deri nÄĆ€ gjashtÄĆ€mbÄĆ€dhjetÄĆ€ vjeħ, Ăą&#x20AC;Ć€ÄË&#x201D;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x203A;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆșĂą&#x20AC;Ćč Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆĄĆÄĆ&#x203A; ÄĆĄĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽ ÄĆĄĆÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź ËĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄšù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ? ÄĆĄĆÄĆ&#x2021;ÄĆ„&#x;ÄĆĄĆÄƄ° ÄĆĄĆÄĆ&#x2021;ÄĆĄĆŸÄĆ&#x203A;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ ÄĆËĂą&#x20AC;Ćč- rinia ÄĆ€shtÄĆ€ deri nÄĆ€ tridhjetÄĆ€ e dy vjeħ. Isai a.s. do tÄĆ€ zbresÄĆ€ nÄĆ€ moshÄĆ€n tridhjetÄĆ€ e tre vjeħ, nÄĆ€ moshÄĆ€n e burrÄĆ€risÄĆ€. Ai do tĂą&#x20AC;&#x2122;u flasÄĆ€ siħ u kishte folur nÄĆ€ djep: - Ăą&#x20AC;&#x153;VÄĆ€rtet unÄĆ€ jam rob i AllahutĂą&#x20AC;?. NÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ kontekst Allahu thotÄĆ€:
"
/
*
,
"
"
'
,
/
*
(
"
Ăą&#x20AC;&#x153;Dhe vÄĆ€rtet ai (Isai, biri i Merjemes) ÄĆ€shtÄĆ€ shenjÄĆ€ njohÄĆ€se pÄĆ€r ardhjen e DitÄĆ€s sÄĆ€ Kiametit. Pra, kurrsesi mos dyshoni nÄĆ€ tÄĆ€ (DitÄĆ€n e Kiametit) dhe mÄĆ€ ndiqni mua, se kjo ÄĆ€shtÄĆ€ rruga e drejtÄƀù&#x20AC;?. (Ez-Zuhruf, 61) Nga ky ajet nÄĆ€nkuptohet zbritja e Isait a.s. nga qielli dhe vÄĆ€rtetÄĆ€ ajo ÄĆ€shtÄĆ€ shenjÄĆ€ e vÄĆ€rtetÄĆ€ qÄĆ€ tregon se Kiameti ÄĆ€shtÄĆ€ nÄĆ€ prag tÄĆ€ ardhjes. Disa ashabÄĆ€ fillimin e kÄĆ€tij ajeti e kanÄĆ€ lexuar - Ăą&#x20AC;&#x153;VÄĆ€rtet ai ÄĆ€shtÄĆ€ shenjÄĆ€ pÄĆ€r kiametin.Ăą&#x20AC;? kÄĆ€shtu: FjalÄĆ€n e kanÄĆ€ shpjeguar - shenjÄĆ€ e qartÄĆ€.
8
El-Kurtubij, Ăą&#x20AC;&#x153;Tefsirul ahkamil KurĂą&#x20AC;&#x2122;aniĂą&#x20AC;?, vÄĆ€ll. IV, fq. 91.
118
Takvim - Kalendar 2012
Shevkaniu nÄĆ€ njÄĆ€ libÄĆ€r tÄĆ€ quajtur:
Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ€ÄĆÂŽĆź?ÄĆ„ÂŽ ÄĆĄĆÄĆËĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆĄĆÄĆ„?Ăą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆĆÄĆ&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź š Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Â ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„Ä Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆčÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ€ù&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ?ÄĆĄĆŸÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x161; ÄĆ„&#x201C;Ăą&#x20AC;Ćč Ăź Ć Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D;ÄĆĆ Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ° ÄĆ? Ćź&#x17D;ÄĆ„ËÄĆĆĂą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; Ćź&#x17D;ÄĆ&#x20AC; ÄĆ„&#x201C;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x17D; ÄĆ&#x;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2014; ÄĆĄĆÄĆĆœ ÄĆ„ĆĂą&#x20AC;ĆčĂź ÄĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ?Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2014;ÄĆ„ĆœĂą&#x20AC;ĆčĂź Ăą&#x20AC;Ć€ÄƄ°ù&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆË ÄĆ„&#x201C;Ăą&#x20AC;ĆčĂź Ä Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ÂŽĂą&#x20AC;ĆčĂź ĆĂą&#x20AC;Ć€ÄĆ„ĆœÄĆĆŒĂą&#x20AC;ĆčĂź Ë Ăą&#x20AC;Ć€ÄĆ&#x2DC;Ăą&#x20AC;ĆčĂź šù&#x20AC;Ć€ÄĆ?ÄĆ„&#x;Ăą&#x20AC;Ćč pÄĆ€r zbritjen e Isait numÄĆ€ron mÄĆ€ se njÄĆ€zet e nÄĆ€ntÄĆ€ hadithe, tÄĆ€ cilat i konsideron edhe hadithe kolektive.
120
akaid
Hajrullah Hoxha
BESIMI DHE ADHURIMI NDAJ ZOTIT TĂ MADHĂRUESHĂM FalĂ«nderimi i qoftĂ« Allahut, Krijuesit tĂ« gjithĂ«sisĂ«, ndĂ«rsa bekimi dhe paqja qofshin pĂ«r tĂ« dĂ«rguarin e Tij, Muhamedin a.s., familjen dhe shokĂ«t e tij. Kushtet e imanit-besimit janĂ« gjashtĂ«: besimi nĂ« Zotin e MadhĂ«rishĂ«m, nĂ« meleqtĂ« e Tij, nĂ« librat e Tij, nĂ« pejgamberĂ«t e Tij, nĂ« DitĂ«n e Kiametit dhe besimi nĂ« vendimet dhe caktimet e Zotit xh.sh.. Allahu i madhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuran ka thĂ«nĂ«: âO njerĂ«z! Adhuroni Zotin tuaj i Cili ju ka krijuar ju dhe ata para jush, qĂ« tĂ« bĂ«heni tĂ« devotshĂ«mâ. (El-Bekare, 21) Me kĂ«tĂ« urdhĂ«r Allahu xh.sh. iu drejtua tĂ«rĂ« njerĂ«zimit duke kĂ«rkuar prej tyre qĂ« ta besojnĂ« dhe adhurojnĂ« pĂ«r Zot, pĂ«r shkak se Ai Ă«shtĂ« krijues i tyre dhe i paraardhĂ«sve tĂ« tyre, me
Takvim - Kalendar 2012
shpresĂ« se pĂ«rmes adhurimit tĂ« Tij, ata do tĂ« ruhen nga punĂ«t e kĂ«qija dhe do tĂ« bĂ«jnĂ« punĂ« tĂ« mira. Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m kĂ«rkoi prej njerĂ«zve njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, ngase tĂ« gjitha begatitĂ« e kĂ«saj bote i krijoi dhe i vuri nĂ« dispozicion tĂ« tyre, ndĂ«rsa ata i krijoi pĂ«r ta besuar, njohur e adhuruar AtĂ«. KĂ«tĂ« mĂ« sĂ« miri mund ta kuptojmĂ« nga ky ajet kuranor, nĂ« tĂ« cilin Allahu xh.sh. thotĂ«: âXhindĂ«t dhe njerĂ«zit i kam krijuar vetĂ«m qĂ« tĂ« mĂ« adhurojnĂ«â. (Edh-Dharijat, 56) Ndjenja dhe aftĂ«sia pĂ«r tĂ« besuar nĂ« Zotin Krijues i gjithĂ«sisĂ« e pĂ«r ta adhuruar AtĂ«, Ă«shtĂ« frymĂ«zuar e skalitur nga Allahu xh.sh. nĂ« shpirtin dhe natyrĂ«n e njeriut. Allahu xh.sh., me rastin e krijimit tĂ« shpirtrave tĂ« njerĂ«zve, kĂ«rkoi prej tyre qĂ« tĂ« deklarohen mbi pranimin e Tij pĂ«r Zot, duke thĂ«nĂ«: âA nuk jam UnĂ« Zoti juaj?! Ata thanĂ«: Po (Ti je Zoti ynĂ«)â. (ElAraf, 172). Me kĂ«tĂ« vetĂ«dije tĂ« besimit nĂ« Zotin, njerĂ«zit janĂ« krijuar, ndĂ«rsa devijimi i tyre eventual i mĂ«vonshĂ«m mund tĂ« jetĂ« pasojĂ« e mashtrimit tĂ« djallit, armiqĂ«sia e tĂ« cilit fillon me njeriun e parĂ«, Ademin a.s., ose e rrethanave tĂ« caktuara jetĂ«sore, siç Ă«shtĂ« edukata familjare, rrethi shoqĂ«ror ose sistemi sundues. Muhamedi a.s. tregon se Allahu xh.sh. nĂ« njĂ« hadith kudsijj ka thĂ«nĂ«: âTĂ« gjithĂ« robĂ«rit e Mi - njerĂ«zit janĂ« krijuar monoteistĂ« me besim tĂ« drejtĂ« nĂ« NjĂ« Zot, por shejtanĂ«t i kanĂ« larguar nga besimi i tyre dhe i kanĂ« urdhĂ«ruar qĂ« tĂ« mĂ« shoqĂ«rojnĂ« tĂ« tjerĂ« (nĂ« adhurim).â Allahu xh.sh. njeriun e dalloi dhe e lartĂ«soi mbi krijesat e tjera duke i dhuruar mendjen dhe arsyen e shĂ«ndoshĂ«, me anĂ« tĂ« cilave do tĂ« mund tĂ« gjykojĂ« e tĂ« dallojĂ« tĂ« drejtĂ«n nga e pa-
Akaid
121
drejta dhe tĂ« mirĂ«n nga e keqja, dhe i dhuroi vullnetin e lirĂ« qĂ« tĂ« zgjedhĂ« atĂ« qĂ« tĂ« dĂ«shirojĂ«. Mbi mĂ«nyrĂ«n se si duhet besuar e adhuruar Zotin e MadhĂ«rueshĂ«m, si duhet tâi rregullojnĂ« njerĂ«zit marrĂ«dhĂ«niet midis tyre, se çâĂ«shtĂ« e mirĂ« dhe e moralshme e çâĂ«shtĂ« e keqe dhe e pamoralshme, kush vendos pĂ«r fatin e njeriut, cili Ă«shtĂ« qĂ«llimi i jetĂ«s sĂ« tij nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe çâdo tĂ« ndodhĂ« me tĂ« pas vdekjes sĂ« tij, a ka botĂ« tjetĂ«r pas kĂ«saj bote dhe a do tĂ« ringjallet njeriu pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« llogari pĂ«r besimin dhe veprat e tij tĂ« bĂ«ra nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe a do tĂ« ketĂ« shpĂ«rblim ose ndĂ«shkim pĂ«r to nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe nĂ« botĂ«n tjetĂ«r, Allahu xh.sh. i ka udhĂ«zuar dhe njohur njerĂ«zit me anĂ« tĂ« shpalljeve tĂ« dĂ«rguara pĂ«rmes pejgamberĂ«ve tĂ« Tij, duke filluar qĂ« nga Ademi e deri tek Muhamedi a.s.. Ky program ose sistem, me tĂ« cilin Allahu xh.sh. udhĂ«zoi dhe kĂ«shilloi njerĂ«zimin si duhet besuar dhe vepruar nĂ« jetĂ«, duke i paralajmĂ«ruar se, nĂ«se veprojnĂ« sipas tij, do tĂ« jenĂ« tĂ« lumtur nĂ« kĂ«tĂ« jetĂ« dhe nĂ« jetĂ«n tjetĂ«r, ndĂ«rsa nĂ«se e kundĂ«rshtojnĂ« atĂ«, do tĂ« jenĂ« tĂ« pafat nĂ« kĂ«tĂ« jetĂ« dhe nĂ« jetĂ«n tjetĂ«r, quhet fe hyjnore. Me rastin e largimit nga Xheneti dhe vendosjes sĂ« Ademit a.s. e HavĂ«s nĂ« TokĂ«, Allahu xh.sh. u tha: ââŠjuve gjithsesi do tâju vijĂ« udhĂ«zimi nga UnĂ« dhe kush i pĂ«rmbahet udhĂ«zimit Tim, pĂ«r ta nuk do tĂ« ketĂ« frikĂ« as nuk do tĂ« dĂ«shpĂ«rohen. NdĂ«rsa ata qĂ« nuk besojnĂ« dhe qĂ« i mohojnĂ« argumentet Tona, ata do tĂ« jenĂ« banorĂ« tĂ« Xhehenemit, ata do tĂ« qĂ«ndrojnĂ« aty pĂ«rgjithmonĂ«â. (El-Bekare, 38)
122
Takvim - Kalendar 2012
Pasi Allahu xh.sh. i shpalli Ademit a.s. UdhĂ«zimin e premtuar, Ademi a.s. e zbatoi atĂ« nĂ« jetĂ« dhe i porositi pasardhĂ«sit e tij qĂ« tĂ« veprojnĂ« edhe ata sipas tij. Pas Ademit a.s., pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« njerĂ«zit ishin nĂ« njĂ« fe, mirĂ«po mĂ« vonĂ« filluan tĂ« pĂ«rçaheshin midis tyre rreth saj dhe nga besimi e adhurimi nĂ« njĂ« Zot filluan tĂ« kalojnĂ« nĂ« besime tĂ« kota dhe adhurimin e idhujve. Tregohet se para Nuhut a.s. kishin jetuar disa njerĂ«z tĂ« mirĂ« e tĂ« devotshĂ«m. Pas vdekjes sĂ« tyre populli ishte pikĂ«lluar pĂ«r ta shumĂ« dhe djalli i kishte nxitur qĂ« nĂ« varrezat ku qĂ«ndronin ata, tâu ndĂ«rtonin statuja nĂ« formĂ« tĂ« tyre dhe nĂ« to tĂ« shĂ«nonin edhe emrat e tyre. NĂ« fillim kĂ«to statuja populli vetĂ«m i nderonte, por pas kalimit tĂ« asaj gjenerate, filloi tâi adhuronte nĂ« vend tĂ« Zotit. NĂ« atĂ« kohĂ« Allahu xh.sh. e dĂ«rgoi Nuhun a.s. pejgamber pĂ«r tâi thĂ«nĂ« popullit tĂ« tij se nuk ka zot pĂ«rveç Allahut, dhe se AtĂ« duhej ta adhuronin dhe tĂ« hiqnin dorĂ« nga adhurimi i idhujve. Kjo ka qenĂ« hera e parĂ« e shfaqjes sĂ« politeizmit - besimit nĂ« shumĂ« zota dhe e idhujtarisĂ«, qĂ« do tĂ« pĂ«rsĂ«riteshin shumĂ« herĂ« nĂ« forma tĂ« ndryshme gjatĂ« tĂ«rĂ« historisĂ« sĂ« njerĂ«zimit dhe ky ka qenĂ« shkaku kryesor i dĂ«rgimit tĂ« shumĂ« pejgamberĂ«ve. Allahu xh.sh. nĂ« Kuran ka thĂ«nĂ«: - âNjerĂ«zit kanĂ« qenĂ« nĂ« njĂ« fe dhe (kur u pĂ«rçanĂ«), Allahu u dĂ«rgoi pejgamberĂ« pĂ«rgĂ«zues e qortues dhe me ta zbriti librin me tĂ« vĂ«rtetĂ«n pĂ«r tĂ« gjykuar mes njerĂ«zve pĂ«r ato (gjĂ«ra) qĂ« kishin rĂ«nĂ« nĂ« kundĂ«rshtimâ. (El-Bekare, 123).
Akaid
123
- âPadyshim nĂ« çdo popull Ne kemi dĂ«rguar pejgamber (pĂ«r tâi thĂ«nĂ«) adhuroni (vetĂ«m) Allahun dhe largohuni nga idhujtâ. (En-Nahl, 36) - âNe nuk kemi dĂ«rguar asnjĂ« pejgamber para teje (Muhamed), e tĂ« mos i kemi shpallur se: Nuk ka zot tjetĂ«r pĂ«rveç Meje, prandaj (vetĂ«m) Mua mĂ« adhuroniâ. (El-Enbija, 25). Nga kĂ«to ajete kuranore kuptohet se Allahu çdo populli i ka dĂ«rguar pejgamber me detyrĂ« pĂ«r ta thirrur qĂ« tĂ« besojĂ« se nuk ka zot tjetĂ«r pĂ«rveç Tij dhe se vetĂ«m AtĂ« duhet ta adhurojĂ« e tĂ« braktisĂ« adhurimin e kujtdo qoftĂ« tjetĂ«r. Gjithashtu, ata kanĂ« qenĂ« tĂ« obliguar tĂ« gjykojnĂ« me drejtĂ«sinĂ« e Zotit nĂ« mes njerĂ«zve pĂ«r mosmarrĂ«veshjet e tyre dhe tâi pĂ«rgĂ«zojnĂ« pĂ«r mĂ«shirĂ«n dhe shpĂ«rblimin e Allahut, ata qĂ« i besojnĂ« e bĂ«jnĂ« vepra tĂ« mira, kurse tâi kĂ«rcĂ«nojnĂ« me mallkim e dĂ«nim tĂ« Tij ata qĂ« i kundĂ«rshtojnĂ« dhe bĂ«jnĂ« vepra tĂ« kĂ«qija. KĂ«tĂ« mesazh tĂ« pĂ«rsĂ«ritur, nga Allahu xh.sh., kohĂ« pas kohe çdo pejgamber e zbatoi me pĂ«rkushtim tĂ« plotĂ« duke ia komunikuar popullit tĂ« tij, ndĂ«rsa Muhamedi a.s. tĂ« gjithĂ« popujve tĂ« botĂ«s ngase Ă«shtĂ« dĂ«rguar pĂ«r tĂ«rĂ« njerĂ«zimin. Andaj, pejgamberĂ«t e tjerĂ«, siç theksohet nĂ« Kuran, i drejtoheshin popullit tĂ« tyre me fjalĂ«t: âO populli imâŠâ, kurse Muhamedi a.s. me fjalĂ«t: âO njerĂ«z, âŠâ Muhamedi a.s., me urdhĂ«r tĂ« Allahut xh.sh., thirri nĂ« Islam si ehli-shirkun-idhujtarĂ«t e politeistĂ«t, duke filluar nga arabĂ«t, ashtu edhe ehli-kitabĂ«t - ithtarĂ«t e librit hyjnor â jahudinjĂ«t e tĂ« krishterĂ«t. ArabĂ«t, duke u larguar nga besimi nĂ« njĂ« Zot, besim i stĂ«rgjyshĂ«rve tĂ« tyre - Ismailit e Ibrahimit a.s., kishin kaluar nĂ« idhujtari. Ata adhuronin idhuj tĂ« ndryshĂ«m duke besuar se ata mund tâu ndihmonin tek Allahu pĂ«r plotĂ«simin e dĂ«shirave
124
Takvim - Kalendar 2012
tĂ« tyre dhe pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar. Allahu xh.sh. besimet e tilla i quan tĂ« kota, dhe besĂ«tytni, tĂ« cilat rrjedhin nga niveli i ulĂ«t i vetĂ«dijes sĂ« tyre, injoranca dhe primitivizmi. Andaj nĂ« Kuran thotĂ«: âNĂ« vend tĂ« Allahut, ata adhurojnĂ« atĂ« qĂ« nuk mund tâu bĂ«jĂ« dĂ«m as dobi, dhe thonĂ«: kĂ«ta janĂ« ndĂ«rmjetĂ«suesit tanĂ« tek AllahuâŠâ (Junus, 18). Edhe pse jahudijtĂ« dhe tĂ« krishterĂ«t i takonin fesĂ« monoteiste, paria fetare e tyre, duke bĂ«rĂ« ndryshime nĂ« librat e tyre hyjnorĂ« (Tevrat e Inxhil) dhe duke imituar popujt paganĂ«, futĂ«n shumĂ« elemente paganizmi dhe idhujtarie nĂ« fenĂ« e tyre. JahudinjtĂ« e konsideronin Uzejrin a.s. djalĂ« tĂ« Zotit, ndĂ«rsa tĂ« krishterĂ«t Isain a.s. herĂ« e quanin djalĂ« tĂ« Zotit, herĂ« zot, e tĂ« dy palĂ«t parinĂ« fetare tĂ« tyre konsideronin tĂ« shenjtĂ« dhe e adhuronin, siç veprojnĂ« edhe sot. KĂ«to besime tĂ« tyre, Allahu xh.sh. i quan tĂ« trilluara dhe i gjykon kur thotĂ«: âJahudinjtĂ« thonĂ«: Uzejri Ă«shtĂ« djali i Zotit, kurse tĂ« krishterĂ«t thonĂ« Mesihu-Isai Ă«shtĂ« djalĂ« i Zotit, kĂ«to janĂ« fjalĂ« tĂ« tyre (tĂ« dala) nga goja e tyre, i imitojnĂ« fjalĂ«t e mohuesve (idhujtarĂ«ve) tĂ« mĂ«parshĂ«m, Allahu i vraftĂ« si shpifin. Ata (jehudĂ«t e tĂ« krishterĂ«t) i konsiderojnĂ« priftĂ«rinjtĂ« dhe murgjit e tyre dhe Mesihun tĂ« birin e Merjemes pĂ«r zota krahas Allahut, kurse kanĂ« qenĂ« tĂ« urdhĂ«ruar tĂ« adhuronin vetĂ«m njĂ« Zot. Nuk ka zot tjetĂ«r pĂ«rveç TijâŠâ (Et-Tevbe, 30-31). âKanĂ« mohuar (tĂ« vĂ«rtetĂ«n) ata qĂ« thonĂ« Mesihu (Isai) biri i Merjemes Ă«shtĂ« zot, kurse Mesihu ka thĂ«nĂ«: O bijtĂ« e Israilit, adhuroni Allahun, Zotin tim e Zotin tuaj, kush i shoqĂ«ron (nĂ« adhurim diç) Allahut, atij Allahu ia ka ndaluar Xhenetin dhe vendi i tij Ă«shtĂ« Xhehenemiâ. (El-Maide, 72).
Akaid
125
Nga ajetet e lartpĂ«rmendura kuptohet qartĂ« se si jehudinjtĂ« ashtu tĂ« krishterĂ«t kanĂ« qenĂ« tĂ« thirrur pĂ«rmes pejgamberĂ«ve tĂ« tyre, Musait e Isait a.s. pĂ«r tĂ« besuar dhe adhuruar NjĂ« Zot, ndĂ«rsa mĂ« vonĂ« ata kanĂ« devijuar duke i adhuruar pejgamberĂ«t ose parinĂ« e tyre fetare. PĂ«rmes shumĂ« ajeteve kuranore, Allahu xh.sh. demaskon besimet e lartpĂ«rmendura dhe i njofton ithtarĂ«t e tyre dhe tĂ«rĂ« njerĂ«zimin pĂ«r cilĂ«sitĂ« e pĂ«rkryera tĂ« Tij, siç janĂ«: Allahu Ă«shtĂ« NjĂ«, nuk ka fillim as mbarim, nuk ka lindur prej kujt as nuk ka lindur kush prej Tij, nuk i pĂ«rngjan Atij kurrnjĂ« krijesĂ«. Ai nuk varet prej askujt, e tĂ« gjithĂ« varen prej Tij. Ai Ă«shtĂ« i gjithĂ«dijshĂ«m e i gjithĂ«fuqishĂ«m, sheh e dĂ«gjon çdo gjĂ«. VetĂ«m Ai meriton tĂ« adhurohet dhe vetĂ«m prej Tij duhet kĂ«rkuar mĂ«shirĂ«, falje tĂ« mĂ«kateve dhe shpĂ«tim. Allahu Ă«shtĂ« sundues i gjithĂ«sisĂ« dhe gjykatĂ«s suprem nĂ« DitĂ«n e Gjykimit, para tĂ« cilit do tĂ« japin llogari njerĂ«zit pĂ«r veprat e tyre etj.. Fjala La ilahe il-lall-llah - âSâka zot pĂ«rveç Allahutâ, nĂ« tĂ« cilĂ«n bazohet besimi islam, mohon ekzistimin e ndonjĂ« hyjnie tjetĂ«r pos Allahut dhe pĂ«rjashton tĂ« drejtĂ«n e shprehjes sĂ« adhurimit ndaj kujtdoqoftĂ« tjetĂ«r pĂ«rveç Tij. Kjo mĂ«nyrĂ« e tĂ« besuarit njeriun e vĂ« nĂ« kontakt tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« me Krijuesin e Tij dhe e liron nga çdo formĂ« e robĂ«rimit dhe nĂ«nshtrimit ndaj tĂ« tjerĂ«ve. Andaj njeriu pĂ«r çdo nevojĂ« tĂ« tij, si pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar mbrojtje e shpĂ«tim, ashtu pĂ«r plotĂ«simin e dĂ«shirave dhe faljen e mĂ«kateve, duhet tâi drejtohet vetĂ«m Zotit xh.sh. me pĂ«rkushtim tĂ« sinqertĂ« shpirtĂ«ror e pa kurrfarĂ« avokati a ndĂ«rmjetĂ«suesi. KĂ«rkimi i plotĂ«simit tĂ« nevojave tĂ« lartpĂ«rmendura pĂ«rmes njerĂ«zve tĂ« devotshĂ«m e tĂ« mirĂ« (evlija), sa janĂ« gjallĂ«
126
Takvim - Kalendar 2012
ose pasi tĂ« vdesin pranĂ« varrit tĂ« tyre, ndalohet rreptĂ«sisht, ngase i pĂ«rngjan shirkut â idhujtarisĂ«. Allahu xh.sh. nĂ« Kuran ka kĂ«rkuar nga njerĂ«zit qĂ« tĂ« vĂ«shtrojnĂ« me vĂ«mendje vetveten, tokĂ«n dhe krijesat e llojllojshme qĂ« gjenden nĂ« tĂ«, trupat qiellorĂ« dhe lĂ«vizjen e tyre nĂ« harmoni tĂ« plotĂ«, me njĂ« fjalĂ« kĂ«rkoi prej tyre qĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« racionale dhe tĂ« argumentuar tĂ« binden dhe tĂ« besojnĂ« nĂ« ekzistencĂ«n e Tij. NdĂ«rsa nga Muhamedi a.s. kĂ«rkoi qĂ« tâi thĂ«rriste njerĂ«zit nĂ« besimin islam me urtĂ«si, me kĂ«shilla tĂ« mira e argumente bindĂ«se dhe tâi njoftonte ata se nĂ«se besojnĂ« dhe bĂ«jnĂ« vepra tĂ« mira, ajo do tĂ« jetĂ« nĂ« dobi tĂ« tyre, dhe se Allahu do tâi shpĂ«rblejĂ«, po nĂ«se kundĂ«rshtojnĂ« e bĂ«jnĂ« vepra tĂ« kĂ«qija, ajo do tĂ« jetĂ« nĂ« dĂ«min e tyre dhe se Allahu do tâi dĂ«nojĂ«. Pas zbatimit tĂ« kĂ«tij komunikimi, Muhamedi a.s. ata i linte tĂ« lirĂ« qĂ« tĂ« vendosin sipas dĂ«shirĂ«s sĂ« tyre, pĂ«r njĂ«rĂ«n ose tjetrĂ«n. NĂ« lidhje me kĂ«tĂ« flasin qartĂ« kĂ«to ajete kuranore: - âThuaj o njerĂ«z, juve ju ka ardhur e vĂ«rteta nga Zoti juaj, kush udhĂ«zohet (nĂ« rrugĂ« tĂ« drejtĂ«), ai udhĂ«zohet pĂ«r vete, ndĂ«rsa kush e humb rrugĂ«n ai e humb pĂ«r vete, kurse unĂ« nuk jamĂ« mbikĂ«qyrĂ«s i juajiâ. (Junus, 108). - âMe tĂ« vĂ«rtetĂ« ata qĂ« nuk besojnĂ« nga ithtarĂ«t e librit dhe idhujtarĂ«t, do tĂ« jenĂ« nĂ« zjarr tĂ« Xhehenemit, ku do tĂ« qĂ«ndrojnĂ« pĂ«rgjithmonĂ«. Ata janĂ« krijesat mĂ« tĂ« kĂ«qija. VĂ«rtet ata qĂ« besojnĂ« e bĂ«jnĂ« vepra tĂ« mira, ata janĂ« krijesat mĂ« tĂ« mira. ShpĂ«rblimi i tyre Ă«shtĂ« te Zoti i tyre: Xhenetet e Adnit, nĂ«n tĂ« cilat rrjedhin lumenj, ku do tĂ« qĂ«ndrojnĂ« pĂ«rgjithmonĂ«â. (El-Bejjineh, 7-8). Muhamedi a.s. misionin e tij e zbatoi nĂ« pĂ«rputhje tĂ« plotĂ« me udhĂ«zimet e lartpĂ«rmendura tĂ« Allahut xh.sh. dhe me ndih-
Akaid
127
mën e Tij arriti sukses më tepër se çdo pejgamber tjetër. Megjithatë, një numër i madh i idhujtarëve dhe ithtarëve të librit, për shkak të xhelozisë, fanatizmit dhe injorancës, atëherë dhe sot duke refuzuar pranimin e Islamit kanë mbetur në rrugë të gabuar. Nga tërë kjo që u theksua deri më tash, mund të konkludohet se besimi-feja është shfaqur bashkë me njeriun e parë në botë dhe se ajo është bërë pjesë e pandashme e jetës së tij gjatë gjithë shekujve të kaluar e deri me sot. Një gjë e tillë është vërtetuar edhe shkencërisht, ngase dijetarët që janë marrë me studimin e prejardhjes së fesë, kanë konstatuar se nuk kanë hasur në asnjë popull që të mos ketë besuar dhe që të mos ketë pasur simbole fetare. Gjithashtu ata kanë konstatuar se edhe fiset më të vjetra që kanë jetuar në Afrikë, në fillim kanë besuar në një Zot, kurse më vonë kanë kaluar në idhujtari ose politeizëm. Botëkuptimi se besimi në Zotin ka lindur nga frika e fenomeneve natyrore dhe nga vetëdija primitive e njerëzve, është pa bazë dhe nuk qëndron. Frika nga fenomenet natyrore mund të zgjojë besimin që ka ekzistuar në shpirtin e njeriut, e jo ta krijojë atë. Sikur të ishte ky botëkuptim i vërtetë, atëherë me zbulimin e ligjeve dhe shkaqeve të fenomeneve natyrore, njerëzit nuk do ta besonin Zotin. Me gjithë përparimin shkencor edhe sot çdo popull në botë, nga më primitivi e deri tek më i civilizuari, në një mënyrë beson në Zotin dhe i shpreh adhurimin Atij. Kjo nuk është karakteristikë vetëm e njerëzve të thjeshtë, po edhe e intelektualëve e shkencëtarëve të shquar në botë. Në bazë të një ankete që është bërë me 150 shkencëtarë më eminentë të shekullit XIX, rezulton se 96% të tyre janë deklaruar se besojnë në Zot, ndërsa vetëm 4% janë deklaruar si
128
Takvim - Kalendar 2012
ateist - të pa fe. Kjo dëshmon se ndjenja e besimit në Zot është thellë e rrënjosur në shpirtin dhe në natyrën e njeriut pavarësisht nga niveli i tij intelektual.
Disa argumentet pĂ«r ekzistimin e Zotit tĂ« MadhĂ«rueshĂ«m Sipas pĂ«rmbajtjes sĂ« ajeteve kuranore qĂ« flasin pĂ«r çështje tĂ« besimit, shohim se Islami nga njerĂ«zit kĂ«rkon besim tĂ« bazuar: nĂ« bindje shpirtĂ«rore, nĂ« logjikĂ« tĂ« shĂ«ndoshĂ«, nĂ« argumente tĂ« gjalla, dhe urren mĂ«nyrĂ«n e besimit imitues e tĂ« verbĂ«r. Allahu i madhĂ«rishĂ«m nĂ« Kurâan ka thĂ«nĂ«: âMe tĂ« vĂ«rtetĂ« nĂ« krijimin e qiejve dhe tĂ« TokĂ«s e nĂ« ndĂ«rrimin e natĂ«s e tĂ« ditĂ«s, ka argumente pĂ«r tĂ« mençuritâ. (AliImran, 190). Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m ekzistimin e Tij me tĂ« gjitha atributet e pĂ«rkryera e ka dĂ«shmuar pĂ«rmes krijimit tĂ« gjithĂ«sisĂ« dhe shpalljeve tĂ« dĂ«rguara pĂ«rmes pejgamberĂ«ve. Kjo nĂ«nkupton se natyra Ă«shtĂ« vepĂ«r e Allahut, e cila me tĂ« gjitha krijesat e saj dĂ«shmon qartĂ« pĂ«r ekzistimin e Tij, kurse shpalljet hyjnore, tĂ« cilat formĂ«n pĂ«rfundimtare e marrin me zbritjen e Kuranit, janĂ« fjalĂ« tĂ« Allahut, qĂ« i udhĂ«zojnĂ« njerĂ«zimin se si duhet besuar dhe adhuruar Allahun. NĂ« kĂ«tĂ« kuptim, pĂ«rveç ajetit tĂ« lartshĂ«nuar, flasin edhe shumĂ« ajete tĂ« tjera nĂ« Kurâan, ndĂ«rsa nĂ« njĂ« hadith kudsijj Allahu xh.sh. ka thĂ«nĂ«: âKam qenĂ« njĂ« thesar i fshehtĂ«, por desha pĂ«r tâu njohur dhe i krijova krijesatâ. Kjo do tĂ« thotĂ« se Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m i pĂ«rngjante njĂ« thesari tĂ« fshehtĂ«, sepse nuk ekzistonte askush qĂ« ta njihte, dhe, kur deshi tĂ« zbulohet
Akaid
129
nga anonimiteti, Ai i krijoi krijesat me qĂ«llim qĂ« ta njohin pĂ«r Zot dhe tĂ« dĂ«shmojnĂ« pĂ«r ekzistimin e Tij. Zoti i MadhĂ«ruar, me urtĂ«sinĂ« dhe fuqinĂ« e Tij tĂ« pakufishme, nĂ« fillim, siç ceket nĂ« Kuran, krijoi gjithĂ«sinĂ« si njĂ« tĂ«rĂ«si tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, e pastaj bĂ«ri ndarjen e TokĂ«s dhe trupave tĂ« tjerĂ« qiellor, duke i vĂ«nĂ« nĂ« lĂ«vizje tĂ« pĂ«rhershme. NĂ« tokĂ« krijoi lloj-lloj krijesash dhe mĂ« nĂ« fund njeriun, tĂ« cilin e lartĂ«soi mbi tĂ« gjitha krijesat e tjera duke e pajisur me shpirt tĂ« inspiruar, me mend dhe arsye. Ai çdo gjĂ« krijoi me plan tĂ« paraparĂ«, duke i caktuar kushtet e ekzistencĂ«s dhe mĂ«nyrĂ«n e jetĂ«s. Prandaj çdo gjĂ« ndodh dhe vepron nĂ« kuadĂ«r tĂ« ligjeve tĂ« Tij tĂ« caktuara dhe natyrisht çdo gjĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ«n e vet e madhĂ«ron AtĂ«. KĂ«tĂ« mund ta kuptojmĂ« nga ky ajet kuranor, ku Allahu xh.sh. ka thĂ«nĂ«: âAllahun e madhĂ«ron (lavdĂ«ron) çâka nĂ« qiej dhe nĂ« tokĂ«. Ai Ă«shtĂ« i GjithĂ«fuqishĂ«m dhe i GjithĂ«dijshĂ«mâ. (El-Hashr, 1). Njeriu si njĂ« qenie e vetĂ«dijshme dhe intelektuale, nga vetĂ« natyra e tij Ă«shtĂ« i prirĂ« pĂ«r ta njohur dhe besuar Zotin e MadhĂ«rueshĂ«m. Ideja e tĂ« besuarit pĂ«r ekzistimin e Zotit, ndonĂ«se nĂ« forma tĂ« ndryshme, gjatĂ« tĂ«rĂ« historisĂ«, u manifestua tek tĂ« gjithĂ« popujt e botĂ«s. Si vizatimet dhe figurat e zbuluara nĂ« shpellat e varrezat e popujve parahistorikĂ«, ashtu shkrimet dhe pĂ«rmendoret e popujve historikĂ«, dĂ«shmojnĂ« se jeta e tyre individuale dhe kolektive ka qenĂ« e pĂ«rshkuar nga besimi nĂ« Zotin dhe nga ritet fetare. VetĂ« emri âZotâ, i cili gjendet nĂ« tĂ« gjitha gjuhĂ«t e popujve tĂ« botĂ«s dhe figuron nĂ« fjalorĂ«t e tyre, mĂ« sĂ« miri vĂ«rteton ekzistimin e Tij, sepse njĂ« gjĂ« qĂ« nuk ekziston, ajo nuk mund tĂ« ketĂ« as emĂ«r.
130
Takvim - Kalendar 2012
NĂ« histori mund tĂ« hasim nĂ« raste tĂ« rralla kur mohohet tĂ«rĂ«sisht ekzistimi i Zotit, sepse njerĂ«zit zakonisht Atij i shpifnin dhe i shoqĂ«ronin hyjni tĂ« tjera nĂ« besim dhe adhurim. Por, edhe pse nga injoranca dhe primitivizmi, ata besonin nĂ« shumĂ« zota, ideja e besimit nĂ« Zotin si krijues suprem, gjithmonĂ« ka qenĂ« e pranishme tek ta. Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m nĂ« njĂ« ajet kuranor thotĂ«: âNĂ«se i pyet ata (politeistĂ«t) kush i ka krijuar qiejtĂ« dhe TokĂ«n, me siguri do tĂ« thonĂ«: i ka krijuar Allahu...â (Zumer, 38) Argumentet a faktet qĂ« dĂ«shmojnĂ« dhe vĂ«rtetojnĂ« ekzistimin e Zotit tĂ« MadhĂ«rueshĂ«m janĂ« shumĂ«. Ădo gjĂ« qĂ« ekziston nĂ« natyrĂ«, duke filluar qĂ« nga atomi e deri tek universi dhe nga miza pĂ«rdhese e deri tek njeriu, si krijesa mĂ« e pĂ«rsosur nĂ« botĂ«, dĂ«shmojnĂ« qartĂ« pĂ«r ekzistimin e njĂ« krijuesi tĂ« urtĂ« dhe tĂ« gjithĂ«fuqishĂ«m. Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m kĂ«to argumente i pĂ«rmend nĂ« shumĂ« ajete kuranore, duke kĂ«rkuar prej njerĂ«zve qĂ« tâi vĂ«shtrojnĂ« me vĂ«mendje dhe tĂ« besojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« racionale. Ai i thĂ«rret njerĂ«zit qĂ« tĂ« mendojnĂ« pĂ«r krijimin e qiellit dhe TokĂ«s, qĂ« tĂ« vĂ«shtrojnĂ« me vĂ«mendje: vetveten, shtazĂ«t, shpezĂ«t, bimĂ«t, pemĂ«t dhe krijesat e tjera nĂ« tokĂ«, mandej tĂ« vĂ«shtrojnĂ« me kujdes Diellin, HĂ«nĂ«n dhe yjet nĂ« qiell. Allahu xh.sh. kĂ«to ajete zakonisht i pĂ«rfundon duke theksuar se nĂ« tĂ« gjitha kĂ«to ka argumente pĂ«r ata njerĂ«z qĂ« mendojnĂ« ose kuptojnĂ«. Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m, nĂ« lidhje me kĂ«tĂ«, ka thĂ«nĂ«: - âLe tĂ« shikojĂ« njeriu nga se Ă«shtĂ« krijuarâ. (Tarik, 5) -âDhe nĂ« tokĂ« ka argumente pĂ«r ata qĂ« janĂ« tĂ« bindur dhe nĂ« vetĂ« ju, a nuk po shihniâ. (Dharijat, 20-21)
Akaid
131
-âThuaj shikoni çâka nĂ« qiej dhe nĂ« TokĂ«...â. (Junus, 18) -âDhe argument pĂ«r ta Ă«shtĂ« toka e vdekur. Ne atĂ« e ngjallim (me shi) dhe nga ajo nxjerrim drithĂ«ra, nga tĂ« cilat ata ushqehen. Dhe nĂ« tokĂ« Ne kemi krijuar kopshte hurmash, vreshta dhe kemi bĂ«rĂ« tĂ« burojnĂ« krojeâ. (Jasin, 33-34) -âMe tĂ« vĂ«rtetĂ« nĂ« krijimin e qiejve e tĂ« TokĂ«s dhe nĂ« ndĂ«rrimin e natĂ«s e tĂ« ditĂ«s, ka argumente pĂ«r tĂ« mençurit. Ata qĂ« e pĂ«rmendin Zotin nĂ« kĂ«mbĂ«, ulur dhe ratĂ« nĂ« krah dhe mendojnĂ« (thellĂ«) pĂ«r krijimin e qiejve dhe tĂ« TokĂ«s. O Zoti ynĂ«, Ti kĂ«to nuk i ke krijuar kot, Ty tĂ« lavdĂ«rojmĂ«, na shpĂ«to nga ndĂ«shkimi me zjarrâ. (Ali-Imran, 190-191) Me kĂ«to ajete kuranore, Allahu xh.sh. ua tĂ«rheq vĂ«rejtjen njerĂ«zve qĂ« tâi vĂ«shtrojnĂ« krijesat dhe fenomenet e ndryshme nĂ« natyrĂ«, u kujton dobitĂ« qĂ« kanĂ« prej tyre dhe mĂ« nĂ« fund i bĂ«n me dije se tĂ« gjitha kĂ«to dĂ«shmojnĂ« pĂ«r ekzistimin e Tij tĂ« pamohueshĂ«m. Tregohet se me rastin e zbritjes sĂ« dy ajeteve tĂ« fundit, Muhamedi a.s., nga pĂ«rmbajtja prekĂ«se e tyre dhe frika e Zotit xh.sh., ka qarĂ« me lot. Aishja r.a. thotĂ« se kur kishte ardhur Bilalli r.a. pĂ«r ta thirrur pĂ«r namazin e sabahut, Muhamedin a.s. e kishte gjetur duke qarĂ«. Pyetjes sĂ« tij: Pse po qan, o i DĂ«rguari i Zotit? - ai i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur: Si tĂ« mos qaj kur sonte mĂ« kanĂ« zbritur kĂ«to ajete dhe filloi tâi lexojĂ« ato, ndĂ«rsa, kur i pĂ«rfundoi, tha: âMjerĂ« pĂ«r ata qĂ« i lexojnĂ« kĂ«to ajete dhe nuk mendojnĂ« pĂ«r toâ. NĂ«se secili njeri vĂ«shtron me vĂ«mendje vetveten se si Ă«shtĂ« krijuar, dhe se si çdo organ a gjymtyrĂ« e trupit tĂ« tij kryen pĂ«r mrekulli funksionin e vet tĂ« caktuar, nĂ«se vĂ«shtron krijesat e
132
Takvim - Kalendar 2012
ndryshme nĂ« tokĂ« se si zhvillohen e veprojnĂ«, dhe nĂ«se i vĂ«shtron me vĂ«mendje trupat e ndryshĂ«m qiellorĂ« se si lundrojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« mrekullueshme nĂ« gjithĂ«si, - patjetĂ«r do tĂ« bindet se tĂ« gjitha kĂ«to nuk janĂ« krijuar vetvetiu as rastĂ«sisht, por i ka krijuar njĂ« krijues i gjithĂ«dijshĂ«m - Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m. Andaj, nĂ« bazĂ« tĂ« arsyes sĂ« shĂ«ndoshĂ« me tĂ« cilĂ«n Zoti i MadhĂ«rishĂ«m i ka dalluar njerĂ«zit nga krijesat e tjera, dhe nĂ« bazĂ« tĂ« argumenteve nĂ« natyrĂ«, tĂ« cilat mund t'i vĂ«shtrojnĂ« pĂ«rmes shqisave tĂ« tyre, e qĂ« janĂ« praktike si pĂ«r njerĂ«zit intelektualĂ«, ashtu edhe pĂ«r ata qĂ« janĂ« analfabetĂ«, ata mund tĂ« binden shumĂ« lehtĂ« se ekziston patjetĂ«r njĂ« krijues i gjithĂ«dijshĂ«m. Njeriu nuk ka nevojĂ« tĂ« jetĂ« shumĂ« i shkolluar pĂ«r ta kuptuar se asgjĂ« nuk mund tĂ« krijohet prej vetvetes, por duhet tĂ« ketĂ« shkakun qĂ« i paraprinĂ« dhe se, duke i renditur shkaqet njĂ«rin para tjetrit, arrin tek shkaku i parĂ« apo shkaktari i tĂ« gjitha shkaqeve - tek Zoti GjithĂ«krijues. nĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n, siç thotĂ« filozofi i shquar, Aristoteli, kjo do t'u pĂ«rngjante hallkave tĂ« zinxhirit, i cili qĂ«ndron pa u varur askund, pezull nĂ« ajĂ«r, e kjo Ă«shtĂ« e pamundshme. Me njĂ« rast tjetĂ«r Muhamedi a.s. ka thĂ«nĂ«: âMendoni nĂ« krijesat e Zotit, e mos mendoni nĂ« Zotin (se si Ă«shtĂ« Ai)...â Nga pĂ«rmbajtja e kĂ«tij hadithi kuptohet se Muhamedi a.s. na ka udhĂ«zuar qĂ« tĂ« mendojmĂ« dhe tâi studiojmĂ« krijesat e Zotit nĂ« natyrĂ«, ngase ato janĂ« materiale, dhe mjaftojnĂ« si dĂ«shmi bindĂ«se pĂ«r ekzistimin e Tij, kurse ka ndaluar tĂ« mendojmĂ« se qysh Ă«shtĂ« Zoti, sepse Ai Ă«shtĂ« Qenie jomateriale dhe e padukshme. NjĂ« gjĂ« qĂ« nuk e ka parĂ« njeriu kurrĂ«, nuk ka mundĂ«si as ta pĂ«rfytyrojĂ«, andaj edhe Zotin, qyshdo njeriu ta imagjinojĂ«, Ai Ă«shtĂ« ndryshe.
Akaid
133
Sociologu i famshĂ«m islam, Ibni Halduni, duke i vlerĂ«suar aftĂ«sitĂ« reale tĂ« logjikĂ«s sĂ« njeriut, ka thĂ«nĂ«: âPĂ«rkundrazi, logjika Ă«shtĂ« peshojĂ« e saktĂ« dhe gjykimet e saj janĂ« bindĂ«se e tĂ« vĂ«rteta. MirĂ«po, me tĂ« mos u mundo tĂ« peshosh gjĂ«rat (delikate), siç janĂ«: esenca e Zotit, atributet e Tij, jeta e Ahiretit, kuptimi i pejgamberisĂ« etj., pĂ«r shkak se kjo Ă«shtĂ« punĂ« e kotĂ«. Shembulli i kĂ«saj Ă«shtĂ« sikur njĂ« njeri qĂ« sheh peshojĂ«n pĂ«r matjen e arit dhe me tĂ« dĂ«shiron tĂ« masĂ« bjeshkĂ«n. Kjo nuk do tĂ« thotĂ« se peshoja sipas konstruksionit tĂ« saj nuk Ă«shtĂ« nĂ« rregull...â Edhe pse kĂ«to argumente dhe fakte dĂ«shmuese pĂ«r ekzistimin e Zotit, janĂ« tĂ« pranishme nĂ« çdo vend, shumĂ« njerĂ«z, nga pakujdesia ose mendjemadhĂ«sia, nuk i vĂ«rejnĂ« dhe i injorojnĂ«. Andaj ose e besojnĂ« Zotin nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« verbĂ«r dogmatike, ose mohojnĂ« ekzistimin e Tij, duke pohuar se çdo gjĂ« Ă«shtĂ« krijuar nga natyra. Me njerĂ«zit e tillĂ«, Allahu xh.sh. nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« madh tĂ« ajeteve kuranore, me fakte tĂ« gjalla dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« bindĂ«se, nĂ« pĂ«rputhje me nivelin e tyre intelektual, bĂ«n dialog, polemizon, ose i kĂ«rcĂ«non me ndĂ«shkim, nĂ« kĂ«tĂ« dhe nĂ« botĂ«n tjetĂ«r. NĂ« vazhdim po japim vetĂ«m disa prej kĂ«tyre ajeteve, ku Allahu xh.sh. ka thĂ«nĂ«: -âVallĂ«! pse nuk mendojnĂ« ata pĂ«r vetveten. Allahu i ka krijuar qiejt dhe TokĂ«n me tĂ« drejtĂ«...â (Rum, 8) -âA mos vallĂ« ata janĂ« krijuar nga asgjĂ«ja (pa krijues) apo mos janĂ« ata krijues tĂ« vetvetes. A mos vallĂ« ata kanĂ« krijuar qiejt dhe TokĂ«n, jo por ata nuk bindenâ. (Tur, 35-36).
134
Takvim - Kalendar 2012
-âDhe sa e sa argumente (shenja) ka nĂ« qiej dhe nĂ« tokĂ« pranĂ« tĂ« cilave ata kalojnĂ«, duke ua kthyer shpinĂ«n atyreâ. (Jusuf, 105). -âAta janĂ« tĂ« shurdhĂ«r, memecĂ«, e tĂ« verbĂ«r, andaj nuk kthehen (nĂ« rrugĂ« tĂ« drejtĂ«). (El-Bekare, 18). -âVĂ«rtet, Ne kemi krijuar pĂ«r Xhehenem shumĂ« xhindĂ« dhe njerĂ«z. Ata kanĂ« zemra (mend) me tĂ« cilat nuk kuptojnĂ«, kanĂ« sy me tĂ« cilĂ«t nuk shohin, kanĂ« vesh me tĂ« cilĂ«t nuk dĂ«gjojnĂ«. Ata janĂ« si kafshĂ«t, madje edhe mĂ« tĂ« humbur, ata janĂ« tĂ« pakujdesshĂ«mâ. (Aâraf, 178). Nga pĂ«rmbajtja e ajeteve tĂ« lartpĂ«rmendura, nĂ«nkuptohet se Allahu xh.sh. ata qĂ« janĂ« nĂ« dyshim pĂ«r ekzistimin e Tij ose e mohojnĂ« AtĂ«, nĂ« fillim i qorton pse nuk mendojnĂ« pĂ«r vetveten, mandej polemizon me ta duke u thĂ«nĂ« me ironi mos janĂ« krijues tĂ« vetvetes dhe qiejve, e pastaj tregon natyrĂ«n e pakujdesisĂ« sĂ« tyre, ngase kalojnĂ« pranĂ« argumenteve tĂ« shumta qĂ« gjenden nĂ« natyrĂ«, duke mos kthyer kokĂ«n drejt tyre. NĂ« fund, Allahu ata i quan mendjelehtĂ«, tĂ« shurdhĂ«r, memecĂ« dhe tĂ« verbĂ«r shpirtĂ«risht, sepse, edhe pse kanĂ« mend, vesh, gjuhĂ« dhe sy, ata nuk mendojnĂ«, nuk dĂ«gjojnĂ«, nuk flasin dhe nuk shohin tĂ« vĂ«rtetĂ«n, dhe si tĂ« tillĂ« i paralajmĂ«ron se janĂ« tĂ« pĂ«rgatitur pĂ«r Xhehenem. Padyshim, ata njerĂ«z qĂ« nuk e kanĂ« lodhur mendjen e tyre nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« lidhur me argumentet e Zotit dhe besimin e Tij, kur tĂ« ringjallen nĂ« botĂ«n tjetĂ«r dhe ta marrin dĂ«nimin e merituar, do tĂ« pendohen e do tĂ« pranojnĂ« mĂ«katet e tyre, por atĂ«herĂ« do tĂ« jetĂ« shumĂ« vonĂ«. Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« ajet kuranor ka thĂ«nĂ«: âDhe do tĂ« thonĂ«: Sikur tĂ« kishim dĂ«gjuar
Akaid
135
ose tĂ« kishim menduar, ne nuk do tĂ« ishim ndĂ«r banorĂ«t e zjarrit (Xhehenemit)â. (El-Mulk, 10). NjerĂ«z tĂ« tillĂ«, pĂ«r fat tĂ« keq, ka pasur nĂ« tĂ« gjitha periudhat historike, madje ka shumĂ« edhe sot. NĂ« shekujt e hershĂ«m si shkak kryesor ka qenĂ« injoranca dhe vetĂ«dija e ulĂ«t e njeriut, kurse nĂ« shekujt e fundit Ă«shtĂ« paraqitja e botĂ«kuptimit materialist dhe ateist pĂ«r botĂ«n dhe njeriun. BotĂ«kuptimi materialist Zotin e identifikoi me njĂ« fuqi mbinatyrore, ndĂ«rsa ai ateist mohoi tĂ«rĂ«sisht ekzistimin e Tij. Si njĂ«ri botĂ«kuptim, ashtu edhe tjetri, atributet e krijimit dhe zhvillimit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m ia veshin materies, gjegjĂ«sisht natyrĂ«s, duke thĂ«nĂ« se çdo gjĂ« Ă«shtĂ« krijuar nga natyra dhe zhvillohet sipas ligjeve tĂ« saj. BotĂ«kuptimet e tilla janĂ« absurde dhe nuk pĂ«rputhen fare as me logjikĂ«n e shĂ«ndoshĂ«, ngase atĂ«herĂ« mund tĂ« shtrohet pyetja: Kush e krijoi natyrĂ«n dhe ligjet e saj? Disa prej ithtarĂ«ve tĂ« botĂ«kuptimeve tĂ« pĂ«rmendura thonĂ«: ne besojmĂ« vetĂ«m nĂ« atĂ« qĂ« shihet, dhe se pĂ«rkundĂ«r zbulimeve tĂ« shumta nĂ« gjithĂ«si askush nuk e ka parĂ« Zotin. Kjo do tâi pĂ«rngjante atij qĂ« lexon njĂ« vepĂ«r dhe nĂ« fund thotĂ« se nĂ« tĂ« nuk e ka parĂ« autorin e saj. NdĂ«rsa nĂ« gjĂ«rat qĂ« shihen, fare nuk ka nevojĂ« tĂ« besohet, sepse besim do tĂ« thotĂ« bindje shpirtĂ«rore e racionale nĂ« ekzistimin e sĂ« vĂ«rtetĂ«s qĂ« nuk shihet. Natyra dhe ligjet e saj nuk kanĂ« mundur tĂ« ekzistojnĂ« nga vetvetja as nuk mund tĂ« veprojnĂ« vetĂ«, por ekzistojnĂ« dhe veprojnĂ« nĂ« pĂ«rputhje me planin e caktuar nga Zoti GjithĂ«krijues. ShkencĂ«tarĂ«t nuk i kanĂ« krijuar ligjet natyrore, por vetĂ«m i kanĂ« zbuluar gjatĂ« hulumtimeve tĂ« tyre, dhe kjo nĂ« shumicĂ«n e rasteve nĂ« mĂ«nyrĂ« spontane. Shumica dĂ«rrmuese e kĂ«tyre shkencĂ«tarĂ«ve kanĂ« deklaruar se sa mĂ« shumĂ« qĂ« kanĂ« pasur
136
Takvim - Kalendar 2012
sukses nĂ« hulumtimet dhe zbulimet e tyre nĂ« natyrĂ«, aq mĂ« tepĂ«r janĂ« bindur pĂ«r ekzistimin e krijuesit tĂ« tyre dhe janĂ« admiruar nga urtĂ«sia e pĂ«rkryer e Tij. Disa prej tyre janĂ« shprehur: âE ndiejmĂ« veten shumĂ« tĂ« mĂ«dhenj kur zbulojmĂ« diçka nĂ« natyrĂ«, por, kur e shohim se sa tĂ« panjohura ka nĂ« atĂ« zbulim, atĂ«herĂ« e kuptojmĂ« se sa tĂ« vegjĂ«l dhe sa tĂ« paditur jemi...â NĂ« mesin e shkencĂ«tarĂ«ve tĂ« tillĂ« Ă«shtĂ« edhe Werner von Braun, ndĂ«rtuesi i satelitit Apollo 11, qĂ« nĂ« vitin 1969 zbriti nĂ« HĂ«nĂ«. Ai lidhur me kĂ«tĂ« ka thĂ«nĂ«: âTĂ«rĂ« ajo qĂ« po veprojmĂ« nĂ« gjithĂ«si, nuk Ă«shtĂ« tjetĂ«r veçse vĂ«zhgim dhe zbulim i ligjeve tĂ« Tij (Zotit). PikĂ«risht, duke vepruar sipas kĂ«tyre ligjeve, ne jemi nĂ« gjendje tĂ« udhĂ«tojmĂ« nĂ« HĂ«nĂ«. Sa mĂ« mirĂ« qĂ« tâi njohim krijesat, aq mĂ« mirĂ« duhet ta njohim krijuesin. Fluturimet nĂ« gjithĂ«si janĂ« vepra fantastike, por ato deri mĂ« tani na kanĂ« hapur vetĂ«m njĂ« dritare tĂ« vogĂ«l nĂ« gjithĂ«si, kurse ajo qĂ« mund ta shohim nga fshehtĂ«sitĂ« e pakufishme nĂ« gjithĂ«si pĂ«rmes kĂ«saj dritareje tĂ« vogĂ«l, forcon bindjen tonĂ« qĂ« ka krijues tĂ« gjithĂ«sisĂ«â. PĂ«rkitazi me pohimet e tilla tĂ« shkencĂ«tarĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m, Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m na ka paralajmĂ«ruar para 14 shekujsh nĂ« kĂ«tĂ« ajet: âNe do tâua tregojmĂ« atyre argumentet tona nĂ« horizont dhe nĂ« vetĂ« ata derisa tâu bĂ«het e qartĂ« se Ai Ă«shtĂ« i vĂ«rtetĂ«.â (Fusilet, 53) Nga pĂ«rmbajtja e kĂ«tij ajeti kuranor kuptohet se Zoti xh.sh. do tâua bĂ«jĂ« tĂ« mundshme njerĂ«zve qĂ« pĂ«rmes hulumtimeve e zbulimeve qĂ« bĂ«jnĂ« nĂ« astronomi e mjekĂ«si, tĂ« binden pĂ«r ekzistimin e Tij dhe se Kurani Ă«shtĂ« i vĂ«rtetĂ« dhe i shpallur nga Ai.
Akaid
137
Koncepti islam mbi besimin nĂ« Zotin, Ă«shtĂ« i natyrshĂ«m dhe i kuptueshĂ«m logjikisht, Ă«shtĂ« i bazuar nĂ« dituri e bindje shpirtĂ«rore. Allahu xh.sh. nĂ« Kuran thotĂ«: âDije se nuk ka zot tjetĂ«r pĂ«rveç Allahutâ. Kjo do tĂ« thotĂ« se sĂ« pari duhet ditur se çâduhet besuar, e pastaj tĂ« besohet. Me pĂ«rparimin e shkencĂ«s dhe teknologjisĂ«, mund tĂ« pĂ«sojnĂ« goditje besimet pagane dhe dogmatike, ndĂ«rsa parimeve islame gjithnjĂ« e mĂ« tepĂ«r u shtohet vlera, ngase pĂ«rmes tyre del nĂ« shesh mrekullia dhe e vĂ«rteta e tyre hyjnore. Zoti i MadhĂ«rueshĂ«m ka thĂ«nĂ«: âAllahu dĂ«shmon se nuk ka zot tjetĂ«r pĂ«rveç Tij (kĂ«tĂ« e dĂ«shmojnĂ«) dhe engjĂ«jt dhe njerĂ«zit e dijshĂ«m...â (Ali-Imran, 18). Me kujtimin e argumenteve tĂ« ndryshme nĂ« Kuran, pabesimtarĂ«ve u tĂ«rhiqet vĂ«rejtja qĂ« tĂ« besojnĂ« nĂ« Zotin xh.sh. ata qĂ« janĂ« nĂ« dyshim, tĂ« binden pĂ«r ekzistimin e Tij, ndĂ«rsa besimtarĂ«ve u forcohet edhe mĂ« tepĂ«r besimi dhe mirĂ«njohja ndaj Zotit tĂ« MadhĂ«rueshĂ«m. Njeriu si qenie mĂ« e pĂ«rsosur nĂ« natyrĂ«, pĂ«rmes ndjenjĂ«s sĂ« tij tĂ« lindur, logjikĂ«s sĂ« tij tĂ« shĂ«ndoshĂ« dhe argumenteve nĂ« natyrĂ« Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« bindet se ekziston njĂ« krijues dhe sundues i kĂ«saj gjithĂ«sie, mirĂ«po nuk ka aftĂ«si pĂ«r ta kuptuar se si duhet besuar dhe çfarĂ« cilĂ«sish posedon Ai. Lidhur me kĂ«tĂ«, mendimtari i njohur islam, Dr. Ahmed Emin, ka thĂ«nĂ«: "Ădo njeri nga vetĂ« natyra e tij Ă«shtĂ« i prirur pĂ«r tĂ« besuar ne ekzistimin e krijuesit (Zotit xh.sh.). NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«pamje, tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit janĂ« kompakt, megjithĂ«se emri dhe cilĂ«sitĂ« e Zotit ndryshojnĂ« nĂ« mes tyre". Me QĂ«llim qĂ« t'i udhĂ«zojĂ« njerĂ«zimin nĂ« pikĂ«pamje tĂ« besimit tĂ« vĂ«rtetĂ« dhe t'i bashkojĂ« mendimet e ndara tĂ« tyre, rreth
138
Takvim - Kalendar 2012
tij Allahu xh.sh. u dërgoi atyre shpalljet e Tij me anë të pejgamberëve, duke filluar nga njeriu i parë, Ademi a.s., e deri tek Muhamedi a.s.. Andaj urdhëri për të besuar në gjashtë kushtet e lartpërmendura të Imanit, është përsëritur pa farë ndryshimi apo dallimi tek të gjithë pejgamberët e Zotit xh.sh.. Kjo formë e besimit që kultivohet në zemër dhe dëshmohet me gjuhë, është bazament i fortë mbi të cilin sendërtohen vetëdija, vlera moral dhe veprat e mira njerëzore. Në bazë të argumenteve të shpallura, vërtetohet se ekziston një Zot, i Cili është krijues, edukues, rregullues, sundues dhe mbikëqyrës i përhershëm i kësaj gjithësie me të gjitha krijesat që gjenden në të. Zoti i Madhëruar ka thënë: "Thuaj, Ai Allahu është një i vetëm Allahu është i përhershëm. Nuk ka lindur as nuk është i lindur. Dhe Atij nuk i përngjet askush". (El-Ihlas, 1-4). Nga përmbajtja e kësaj sureje kuptohet se Allahu është Një dhe tjetër zot përveç Tij nuk ka, Ai nuk ka fillim as mbarim, nuk ka prindër as fëmijë dhe Atij nuk mund t'i gjasojë askush nga krijesat në botë. Andaj, bazuar në këtë, politeizmi - besimi në shumë zota, besimi se Zoti përbëhet prej tre personave, personifikimi i Zotit në figura të krijesave dhe pretendimet se Isai a.s. është djalë i Zotit, - të gjitha këto janë trillime të fantazisë nejrëzore dhe nuk kanë asgjë të përbashkët me të vërtetën. Mënyra e besimit në Zotin duhet të jetë ashtu siç ka kërkuar Ai përmes ajeteve kuranore dhe siç na ka mësuar Muhamedi a.s.. Me fjalë të tjera, Zotin e Madhërueshëm duhet të besojmë sipas cilësive, atributeve dhe emrave të Tij të bukur që janë përmendur në Kur'an dhe në hadithet e Pëejgamberit a.s.. Në bazë të tyre, Allahu xh.sh. posedon të gjitha cilësitë e përkry-
Akaid
139
era dhe është i pastër nga çdo e metë. Meqenëse në gjithësi zhvillohet gjithçka në kuadër të një rendi dhe harmonie të plotë, kjo dëshmon se ekziston vetëm një sundues, i cili qeverisë dhe vepron sipas dëshirës së Tij absolute. Në të kundërtën, sikur të ekzistonin shumë zota, atëherë secili do të vepronte sipas dëshirës së vet dhe në gjithësi do të shkaktoheshin çrregullime e katastrofa të ndryshme. Allahu xh.sh. nuk kufizohet në hapësirë ose në kohë. Ai nuk është materie as trup, andaj nuk ka formë as fizionomi dhes, si i Tillë, nuk mund të përfytyrohet as të personifikohet në formë të njeriut ose të ndonjë krijese tjetër. Në të gjitha rastet kur njerëzit kanë devijuar nga mësimet e vërteta hyjnore janë përpjekur për ta përfytyruar ose personifikuar Zotin sipas fantazisë së tyre. Kjo ka pasur për pasojë shfaqjen e idhujtarisë, politeizmit dhe miteve të ndryshme. Si në kohët e kaluara, ashtu edhe sot, në botë, disa besojnë se Zoti ka trup, andaj e paraqesin në figura të krijesave të ndryshme dhe i adhurojnë ato. Disa besojnë se Zoti është shfaqur në tokë në formë të njeriut, siç mendojnë të krishterët për Isain a.s., kurse disa besojnë se Zoti ka përfaqësues të Tij të dalluar nga paria fetare përmes të cilëve mund të arrihet tek Ai. Të gjitha këto forma të besimit në Zotin e Madhërueshëm nuk janë gjë veçse mbeturina të trashëguara nga idhujtaria, politeizmi dhe paganizmi. Përveç cilësive të lartpërmendura, Allahu xh.sh. posedon edhe shumë veti dhe emra të bukur, të cilët simbolizojnë mëshirën, bamirësinë, dashurinë, paqen, bujarinë, fisnikërinë, faljen e mëkateve, hidhërimin, ndëshkimin e Tij etj. Allah është emër i përveçëm i Zotit, i cili simbolizon se Ai është Një dhe i vetmi që meriton të adhurohet. Si i tillë, ky emër është i papër-
140
Takvim - Kalendar 2012
kthyeshëm në gjuhë të tjera, ndërsa emri rabb, mund të përkthehet në gjuhën shqipe me fjalën Zot. Në Kur'an emri Allah është përmendur 2698 herë. Pas këtij më së shpeshti përmendet emri Errahman dhe Errahim, me të cilët fillon çdo sure e Kur'anit. Errahman do të thotë se Allahu është i Gjithëmëshirshëm në këtë botë, ndërsa Errahim do të thotë se Ai është mëshirues mbi besimtarët në jetën tjetër.
Përfundim Besimi në Zotin e Madhërueshëm ka qenë, është dhe mbetet faktori kryesor dhe i pazëvendësueshëm për ngritjen dhe edukimin moralo-fizik të njeriut. Ai e nxit njeriun të bëjë vepra të mira për hir të Zotit, duke shpresuar shpërblimin e Tij dhe nga ndërgjegjja e pastër dhe frika e ndëshkimit të Tij e largon nga punët e këqija. Besimtari i sinqertë nuk bën keq edhe kur nuk e sheh askush dhe është i sigurt se nuk do të përgjigjet për të para askujt, ngase është i bindur se atë e sheh Zoti dhe do të përgjigjet para Tij Ditën e Gjykimit. Besimi e bën njeriun stabil për të përballuar më lehtë sfidat dhe sprovat e ndryshme me të cilat ai ballafaqohet në jetë. Njeriu duke u mbështetur në fuqinë dhe në mbrojtjen e Zotit xh.sh. e ndien veten më të sigurt, më të fuqishëm dhe më dinjitoz. Me besim të sinqertë në Zotin xh.sh. njeriu çlirohet nga robëria e bazës materiale, nga robëria e epshit të tij dhe nga robëria e lakmisë për famë dhe pozitë. Andaj vetëm në këtë mënyrë ai mund të arrijë qetësinë dhe paqen shpirtërore. Njeriu bashkëkohor, i frymëzuar dhe i mashtruar nga idetë materialiste dhe përparimi shkencor, u mundua të lirohet nga
Akaid
141
besimi nĂ« Zotin dhe adhurimi i Tij, por mjerisht u shndĂ«rrua nĂ« rob e adhurues tĂ« ideologjisĂ« materialiste dhe tĂ« interesit ekonomik. Ai, falĂ« pĂ«rparimit shkencor e teknologjik, arriti tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« gjendjen ekonomike, por, pĂ«r shkak tĂ« braktisjes sĂ« besimit dhe edukimit fetar u varfĂ«rua moralisht duke i humbur vlerat njerĂ«zore dhe paqen shpirtĂ«rore. NĂ« vendet ku sundoi komunizmi-ateizmi, krahas kĂ«saj varfĂ«rie shpirtĂ«rore mbretĂ«ron edhe varfĂ«ria ekonomike. KĂ«to patĂ«n pĂ«r pasojĂ« shtimin e kriminalitetit, dhunĂ«s, prostitucionit, drogĂ«s dhe dukurive tĂ« tjera degjeneruese. PĂ«r shkak tĂ« propagandĂ«s antifetare tĂ« sistemit komunist dhe tĂ« mungesĂ«s sĂ« edukimit tĂ« duhur islam, dukuritĂ« e lartpĂ«rmendura pĂ«r fat tĂ« keq janĂ« nĂ« shtim e sipĂ«r edhe nĂ« mjediset myslimane. KĂ«to dukuri negative dhe degjeneruese duhet tĂ« luftohen me tĂ« gjitha mjetet e mundshme si nga individĂ«t ashtu nga shoqĂ«ria dhe institucionet shtetĂ«rore. Gjithashtu disa shoqata humanitare tĂ« shteteve perĂ«ndimore duke shfrytĂ«zuar gjendjen e vĂ«shtirĂ« politiko-ekonomike sidomos nĂ« ShqipĂ«ri dhe nĂ« KosovĂ«, po kryejnĂ« detyrĂ«n e misionarĂ«ve tĂ« fesĂ« sĂ« krishterĂ«. Ato pĂ«rmes njĂ« propagande perfide tĂ« tyre dhe stimulimit material janĂ« duke manipuluar sidomos me disa tĂ« rinj tĂ« painformuar pĂ«r tâi konvertuar nĂ« sekte tĂ« ndryshme tĂ« krishtera. NjĂ« veprimtari tĂ« tillĂ« johumane duhet gjykuar e luftuar publikisht, ndĂ«rsa tĂ« rinjve tanĂ« duhet tâua tĂ«rheqim vĂ«rejtjen qĂ« tĂ« jenĂ« tĂ« kujdesshĂ«m e tĂ« mos bien nĂ« grackĂ«n e kĂ«saj propagande me pasoja tĂ« dĂ«mshme sidomos pĂ«r jetĂ«n tjetĂ«r.
144
me shkas
Bahri Curri
DASHURIA NDAJ PEJGAMBERIT alejhi selam Kjo temĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me njĂ«rin prej dy themeleve tĂ« besimit islam-shehadetin, besimin nĂ« tĂ« DĂ«rguarin e Allahut dhe dashurinĂ« ndaj tij. ShumĂ« njerĂ«z deklarojnĂ« se e besojnĂ« dhe e duan kĂ«tĂ« tĂ« DĂ«rguar, por shpesh ndodh qĂ« praktika e tyre e pĂ«rditshme nuk pĂ«rputhet me atĂ« qĂ« deklarojnĂ«. KĂ«tĂ« na e dĂ«shmon edhe rasti i njeriut me Ibrahim Edâhemin, kur njĂ«ri nga banorĂ«t e BasrĂ«s e takoi Ibrahim Edâhemin dhe i tha duke iu ankuar: Allahu xhel-le shanuhu nĂ« Kuranin famĂ«lartĂ« thotĂ«: âUDâUNI ESTEXHIB LEKUMâ - âMĂ« thirrni Mua (kĂ«rkoni prej meje), UnĂ« ju pĂ«rgjigjemâ. (Gafir, 60). E çâĂ«shtĂ« me ne, i lutemi Allahut, por duaja sâna pranohet, kĂ«rkojmĂ« nga Allahu xh.sh., kurse pĂ«rgjigje sâmarrim dot. VallĂ«, pse kĂ«shtu?!
Takvim - Kalendar 2012
- PĂ«r shkak se zemrat tuaja janĂ« tĂ« vdekura, - u pĂ«rgjigj Ibrahimi. - E kush i ka vdekur ato? â pyeti ai. - DhjetĂ« cilĂ«si â u pĂ«rgjigj Ibrahim Edâhemi. - Cilat janĂ« ato? â pyeti pĂ«rsĂ«ri ai. Ibrahim Edâhemi iu pĂ«rgjigj se ato dhjetĂ« cilĂ«si janĂ«: 1. E dini se Allahu xh.sh. Ă«shtĂ« NjĂ« dhe AtĂ« E njihni, por obligimet ndaj Tij nuk jeni duke i kryer dhe nuk jeni duke E adhuruar. 2. E lexoni Kuranin famĂ«lartĂ«, por sâjeni duke vepruar sipas tij, e as qĂ« doni tĂ« kuptoni nga ai (Kurani). 3. Thoni se e doni tĂ« DĂ«rguarin e Allahut, por nĂ« bazĂ« tĂ« suneteve tĂ« tij, sâjeni duke vepruar. 4. Thoni se shejtani Ă«shtĂ« armiku juaj i madh dhe e mallkoni atĂ«, kurse ju pĂ«rsĂ«ri jeni duke e mbajtur dhe e dĂ«gjoni me plot bindje. 5. Thoni se i frikĂ«soheni vdekjes dhe se ajo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« e pamohueshme, por pĂ«r kĂ«tĂ« sâkeni pĂ«rgatitur asgjĂ«. 6. Thoni se i frikĂ«soheni zjarrit tĂ« Xhehenemit, e trupin tuaj e keni lodhur me punĂ« qĂ« çojnĂ« nĂ« zjarr. 7. Thoni se e doni Xhenetin, kurse pĂ«r kĂ«tĂ« sâjeni tĂ« pĂ«rgatitur, pĂ«r shkak se dĂ«frimet i keni shijuar nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe nuk keni bĂ«rĂ« vepra qĂ« ju dĂ«rgojnĂ« nĂ« Xhenet. 8. Kur zgjoheni nga gjumi, tĂ« metat Tuaja i hidhni pas shpinĂ«s (veten tuaj e harroni), kurse tĂ« metat dhe veprat e turpshme tĂ« njerĂ«zimit i zbuloni dhe i pĂ«rhapni. Nuk i shikoni punĂ«t tuaja, po i shikoni punĂ«t e tĂ« tjerĂ«ve. 9. I shfrytĂ«zoni begatitĂ« (nimetet) e Allahut dhe nuk E falĂ«nderoni AtĂ«.
Me shkas
145
10. Shpesh i pĂ«rcillni tĂ« vdekurit nĂ« varreza, por nuk po mĂ«soni nga kjo. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, sâdo tâju pĂ«rgjigjet duaja! Allahu i MadhĂ«rishĂ«m i dha njerĂ«zimit dy libra tĂ« mĂ«dhenj. NĂ« njĂ«rin tregon fuqinĂ« dhe madhĂ«shtinĂ« e Tij, ndĂ«rsa nĂ« tjetrin tregon dĂ«shirĂ«n dhe vullnetin e Tij. Libri i parĂ« Ă«shtĂ« tĂ«rĂ« GjithĂ«sia, nĂ« tĂ« cilĂ«n na tregon pĂ«r fuqinĂ« e Tij, se Ai Ă«shtĂ« Krijuesi, MirĂ«mbajtĂ«si dhe Sunduesi i tĂ«rĂ« kĂ«saj kreature; edhe vetĂ« natyra me ligjet e saj dhe me dukuritĂ« qĂ« mbretĂ«rojnĂ« nĂ« tĂ«, na e dĂ«shmon kĂ«tĂ«. KĂ«tĂ« libĂ«r e shpjegojnĂ« shkencĂ«tarĂ«t e profileve tĂ« ndryshme, si fizikanĂ«t, matematikanĂ«t, kimistĂ«t etj.. Madje edhe zbulimet e ndryshme shkencore vetĂ«msa vĂ«rtetojnĂ« dhe fuqizojnĂ« kĂ«tĂ« fakt. NdĂ«rsa libri i dytĂ« Ă«shtĂ« Kurani, nĂ« tĂ« cilin Ai tregon dĂ«shirĂ«n dhe vullnetin e Tij. Na tregon pĂ«r formĂ«n e jetĂ«s me tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« i kĂ«naqur Ai dhe e cila Ă«shtĂ« e pranuar tek Ai. KĂ«tĂ« libĂ«r e shpjegojnĂ« predikuesit e fesĂ«, dijetarĂ«t e mĂ«dhenj, nĂ« krye tĂ« tĂ« gjithĂ« kĂ«tyre Ă«shtĂ« vetĂ« Pejgamberi a.s., dhe mĂ« pas dijetarĂ«t e pasojnĂ« rrugĂ«n e tij nĂ« shpjegimin e kĂ«tij Libri, pas vdekjes sĂ« Pejgamberit a.s.. I DĂ«rguari i Allahut e kuptoi aq mirĂ« kĂ«tĂ« mesazh nga Zoti dhe po ashtu nĂ« formĂ« shumĂ« tĂ« qartĂ« e tĂ« lehtĂ« ia interpretoi Umetit tĂ« tij. Ishte shumĂ« i saktĂ« nĂ« pĂ«rshtatjen e jetĂ«s sĂ« tij me kĂ«tĂ« libĂ«r (Kuranin), prandaj dhe Aishja (radijallahu anha) thoshte pĂ«r tĂ«: âMorali i tij ishte Kuraniâ. Madje edhe ashabĂ«t qĂ« pasonin rrugĂ«n e tij, quheshin Kurana tĂ« gjallĂ«, pĂ«r shkallĂ«n e lartĂ« tĂ« pĂ«rputhjes sĂ« jetĂ«s sĂ« tyre me kĂ«tĂ« Kuran dhe me jetĂ«n e Pejgamberit a.s.. Kjo Ă«shtĂ« njĂ«
146
Takvim - Kalendar 2012
prej arsyeve tĂ« fuqishme dhe motivimeve tĂ« larta, sepse ne duhet ta duam domosdoshmĂ«rish shumĂ« kĂ«tĂ« Pejgamber. Po ashtu edhe pĂ«r faktin se Allahu thotĂ« nĂ« Kuran: âKush i bindet Pejgamberit, ai i Ă«shtĂ« bindur Allahutâ. (Nisa, 80). Ardhja e Muhamedit a.s. si pejgamber ishte pĂ«rmbushje e tri paralajmĂ«rimeve tĂ« mĂ«hershme. a) Ardhja e tij ishte edhe si pĂ«rgjigje e duasĂ« sĂ« Ibrahimit (alejhi selam), qĂ« gjatĂ« rindĂ«rtimit tĂ« QabesĂ«, siç e pĂ«rshkruan Kurani famĂ«lartĂ«, ai tha: âZoti ynĂ«, dĂ«rgo ndĂ«r ta, nga gjiri i tyre tĂ« DĂ«rguar qĂ« t'u lexojĂ« atyre ajetet Tua, t'u mĂ«sojĂ« atyre librin dhe urtĂ«sinĂ« e t'i pastrojĂ« (prej ndyrĂ«sisĂ« sĂ« idhujtarisĂ«) ata. S'ka dyshim se Ti je ngadhĂ«njyesi, i dijshmi..â (El-Bekare, 129). b) Ardhja e tij ishte edhe si vĂ«rtetim i paralajmĂ«rimit tĂ« Isait (alejhi-selam), i cili dha myzhde se do tĂ« vinte njĂ« pejgamber pas tij, me emrin Ahmed, gjegjĂ«sisht Muhamed. Kurani na rrĂ«fen: âDhe, kur Isai, biri i Merjemes, tha: âO Beni-Israil, unĂ« jam i dĂ«rguar i Allahut tek ju, jam vĂ«rtetues i Tevratit qĂ« ishte para meje, dhe jam pĂ«rgĂ«zues pĂ«r njĂ« tĂ« dĂ«rguar, qĂ« do tĂ« vijĂ« pas meje, emri i tĂ« cilit Ă«shtĂ« Ahmed!â E kur ai u erdhi atyre me argumente tĂ« qarta, ata thanĂ«: âKjo Ă«shtĂ« magji e hapĂ«tâ. (Saff, 6).
Me shkas
147
c) Ardhja e tij ishte edhe pĂ«rmbushje e Ă«ndrrĂ«s sĂ« nĂ«nĂ«s sĂ« Pejgamberit a.s., e cila kishte parĂ« Ă«ndĂ«rr para lindjes se nga ajo dilte njĂ« dritĂ« e madhe qĂ« shndriste deri edhe pallatet e Shamit. NĂ« fakt Pejgamberi (alejhi selam) nuk e shndriti vetĂ«m Shamin, po tĂ«rĂ« botĂ«n me udhĂ«zimin e tij shpĂ«tues. Pejgamberi a.s. Ă«shtĂ« dhuntia mĂ« e madhe qĂ« Allahu u ka dhĂ«nĂ« besimtarĂ«ve. Allahu thotĂ« nĂ« Kuran: âĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se Allahu u dha dhuratĂ« tĂ« madhe besimtarĂ«ve, kur ndĂ«r ta, nga mesi i tyre, dĂ«rgoi tĂ« dĂ«rguar, qĂ« atyre t'u lexojĂ« shpalljen e Tij, t'i pastrojĂ« ata, t'ua mĂ«sojĂ« Kuranin dhe sheriatin, edhe pse, mĂ« parĂ« ata ishin krejtĂ«sisht tĂ« humburâ. (Ali Imran, 164). VĂ«rtet, me dhuntinĂ« e tĂ« mĂ«suarit dhe tĂ« pastrimit tĂ« tij, i DĂ«rguari i Allahut reformoi shoqĂ«rinĂ« njerĂ«zore, e shndĂ«rroi nga njĂ« shoqĂ«ri me vlera tĂ« ulĂ«ta nĂ« njĂ« shoqĂ«ri me vlera tĂ« larta. Bariun injorant tĂ« shkretĂ«tirĂ«s e shndĂ«rroi nĂ« intelektual dhe shkencĂ«tar tĂ« kohĂ«s, kriminelĂ«t dhe vrasĂ«sit gjakatarĂ« i shndĂ«rroi nĂ« luftĂ«tarĂ« tĂ« lirisĂ«, nĂ« aktivistĂ« tĂ« drejtĂ«sisĂ« dhe njerĂ«z humanitarĂ«. NjerĂ«zimin e nxori nga errĂ«sira e injorancĂ«s nĂ« dritĂ«n e dijes, nga egĂ«rsia nĂ« butĂ«si e mĂ«shirĂ«. Thjesht, ishte njĂ« pishtar ndriçues me plot kuptimin e fjalĂ«s. Allahu thotĂ« pĂ«r tĂ«: âJuve ju erdhi i dĂ«rguar nga lloji juaj, atij i vjen rĂ«ndĂ« pĂ«r vuajtjet tuaja, sepse Ă«shtĂ« lakmues i rrugĂ«s sĂ« drejtĂ« pĂ«r ju, Ă«shtĂ« i ndjeshĂ«m dhe i mĂ«shirshĂ«m pĂ«r besimtarĂ«tâ. (Tevbe, 128). Po ashtu thotĂ«: âNe tĂ« kemi dĂ«rguar, pa dyshim, mĂ«shirĂ« pĂ«r botĂ«tâ.
148
Takvim - Kalendar 2012
Allahu i LartĂ«suar Muhamedin a.s. e bĂ«ri si shkaktar tĂ« udhĂ«zimit tĂ« njerĂ«zimit, udhĂ«rrĂ«fyes nĂ« tĂ« mirĂ« si dhe fitimtar tĂ« shpĂ«rblimit me Xhenet. Ishte pĂ«rmirĂ«sues i gjendjes sĂ« tyre nĂ« fe dhe nĂ« jetĂ«. Muhamedi a.s. thotĂ«: âVĂ«rtet unĂ« jam mĂ«shirĂ« dhe udhĂ«zimâ (ShĂ«non Bejhekiu). Dhe, pĂ«r kĂ«to arsye dhe shumĂ« tĂ« tjera, Allahu (xhele shanuhu) na obligon qĂ« ta duam kĂ«tĂ« pejgamber, ta respektojmĂ«, ta marrim si shembull tĂ« jetĂ«s sonĂ« dhe ta zbatojmĂ« programin e tij nĂ« jetĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rditshme, ta mbrojmĂ« Synetin e tij, ta pĂ«rhapim rrugĂ«n e tij, etj.etj.. NĂ« vijim do tĂ« pĂ«rmendim disa nga shenjat qĂ« tregojnĂ« dashurinĂ« tonĂ« ndaj Muhamedit a.s..
1. Dashuria ndaj tij, menjĂ«herĂ« pas dashurisĂ« ndaj Allahut xh.sh. Dashuria ndaj Pejgamberit, duhet radhitur menjĂ«herĂ« pas dashurisĂ« ndaj Allahut tĂ« MadhĂ«rishĂ«m, sepse nuk bĂ«nĂ« tĂ« jetĂ« askush para tyre nĂ« dashuri e respekt. PĂ«r kĂ«tĂ« na dĂ«fton hadithi qĂ« transmeton Enesi: âKush disponon tri gjĂ«ra (apo tri cilĂ«si), me to ka shijuar Ă«mbĂ«lsirĂ«n e imanit: TĂ« jenĂ« Allahu dhe i DĂ«rguari i Tij mĂ« tĂ« dashurit pĂ«r tĂ« se gjithçka tjetĂ«r, tĂ« dojĂ« njĂ« person vetĂ«m pĂ«r hir tĂ« Allahut, dhe tĂ« urrejĂ« qĂ« tĂ« kthehet nĂ« mosbesim pasi Allahu e shpĂ«toi nga ai (mosbesim), sikur qĂ« urren tĂ« hidhet nĂ« zjarrâ. (Buhariu dhe Muslimi). NjĂ« hadith tjetĂ«r thotĂ«: âNuk ka besuar ndonjĂ«ri prej jush (me besim tĂ« plotĂ«) pĂ«rderisa tĂ« mos jem unĂ« pĂ«r tĂ« mĂ« i dashur sesa prindi i tij, fĂ«mija i tij dhe tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit.â (Buhariu dhe Muslimi).
Me shkas
149
150
Takvim - Kalendar 2012
NjĂ« njĂ« rast tregohet se Omeri (radijallahu anhu) kishte shkuar te Pejgamberi a.s. dhe i kishte thĂ«nĂ«: âJa Resulallah, unĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« dua shumĂ«, por mĂ« shumĂ« e dua veten. Pejgamberi a.s. iu pĂ«rgjigj duke thĂ«nĂ«: âO Omer, nuk ka besuar ndonjĂ«ri prej jush derisa tĂ« mos jem pĂ«r tĂ« unĂ« mĂ« i dashur sesa vetja e tij.â AtĂ«herĂ« Omeri (r.a.) i tha: âJa Resulullah, unĂ« prej kĂ«tij momenti ty tĂ« dua mĂ« shumĂ« se veten timeâ.
NdĂ«rsa Pejgamberi (s.a.) thotĂ«: âKush bie njĂ« herĂ« salavat pĂ«r mua (lutet pĂ«r mua), Allahu pĂ«r kĂ«tĂ« salavat lutet dhjetĂ« herĂ« pĂ«r tĂ«â. (ShĂ«non Ahmedi). NĂ« tĂ« pĂ«rmendurit e Pejgamberit sal-lall-llahu alejhi ve sellem ka shumĂ« bereqet e begati, nĂ«se njeriu bĂ«n vazhdimisht njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«.
2. Respektimi dhe përkrahja e tij
Simboli mĂ« i theksuar i dashurisĂ« sĂ« besimtarit mysliman ndaj Pejgamberit a.s. Ă«shtĂ« pasimi i Sunetit tĂ« tij, me fjalĂ« dhe me vepra. E sidomos kur ky i DĂ«rguar Ă«shtĂ« shembull tipik i jetĂ«s islame nĂ« tĂ« gjitha sferat dhe segmentet e jetĂ«s. Allahu na thotĂ«: âJu e kishit shembullin mĂ« tĂ« lartĂ« nĂ« tĂ« DĂ«rguarin e Allahutâ. (Ahzab, 21). Ibn Kethiri, lidhur me kĂ«tĂ« ajet, thotĂ«: âKy ajet fisnik Ă«shtĂ« njĂ« themel i madh nĂ« pasimin e tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Allahut nĂ« fjalĂ«t, veprat dhe gjendjet e tijâ. Madje momenti mĂ« domethĂ«nĂ«s i shprehjes sĂ« dashurisĂ« ndaj Allahut Ă«shtĂ« vetĂ« pasimi i rrugĂ«s sĂ« kĂ«tij pejgamberi, tĂ« cilĂ«n rrugĂ« ia ka dĂ«ftuar Krijuesi i PlotfuqishĂ«m, Allahu i LartĂ«suar. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ«: âThuaj: âNĂ«se E doni Allahun, atĂ«herĂ« ejani pas meje, qĂ« Allahu t'ju dojĂ«, t'ju falĂ« mĂ«katet tuaja, se Allahu Ă«shtĂ« qĂ« fal shumĂ«, mĂ«shiron shumĂ«â. (Ali Imran, 31). Prandaj dhe besimtari obligohet qĂ« ta konfirmojĂ« dhe rregullojĂ« jetĂ«n e tij sipas kĂ«tij Suneti, tĂ« largohet nga hamendjet
Simbol tjetĂ«r i dashurisĂ« Ă«shtĂ« edhe respektimi i kĂ«tij pejgamberi, vlerĂ«simi dhe madhĂ«shtimi i tij si dhe pĂ«rkrahja e tij. TĂ« pranohet me shumĂ« respekt fjala e tij, por edhe tĂ« pĂ«rhapet. Allahu i LartĂ«suar thotĂ«: âPra, ata tĂ« cilĂ«t e besojnĂ« atĂ«, e nderojnĂ« dhe e ndihmojnĂ«, veprojnĂ« me dritĂ«n qĂ« iu zbrit me tĂ«, tĂ« tillĂ«t janĂ« tĂ« shpĂ«tuaritâ. (Aâraf, 157).
3. PĂ«rshĂ«ndetja, lutja dhe salavati pĂ«r tĂ« Nga dashuria e madhe qĂ« kemi ndaj kĂ«tij tĂ« DĂ«rguari, ne dĂ«rgojmĂ« pĂ«rshĂ«ndetje e salavate pĂ«r tĂ«. NjĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« e bĂ«n VetĂ« Allahu dhe engjĂ«jt e Tij, e po ashtu edhe besimtarĂ«t myslimanĂ«, madje ata janĂ« tĂ« urdhĂ«ruar pĂ«r kĂ«tĂ«. Allahu xh.sh. thotĂ«: âĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se Allahu dhe engjĂ«jt e Tij me madhĂ«rim e mĂ«shirojnĂ« Pejgamberin. O ju qĂ« keni besuar, madhĂ«rojeni, pra, atĂ« (duke rĂ«nĂ« salavat) dhe pĂ«rshĂ«ndeteni me selamâ. (Ahzab, 56).
4. Pasimi i Sunetit të tij në fjalë dhe në vepra
151
Me shkas
e tij dhe veprimet qĂ« nuk pĂ«rputhen me Sheriatin islam. Pejgamberi a.s. thotĂ«: âKush shpik nĂ« çështjen (fenĂ«) tonĂ« diçka qĂ« nuk Ă«shtĂ« prej saj, ajo nuk pranohetâ. (Buhariu dhe Muslimi). NĂ« njĂ« hadith tjetĂ«r thotĂ«: âNuk ka besuar ndonjĂ«ri prej jush pĂ«rderisa epshi i tij tĂ« mos jetĂ« nĂ« pajtim me atĂ« qĂ« kam ardhurâ. Madje na e tĂ«rheq vĂ«rejtjen duke thĂ«nĂ«: âLargohuni nga shpikjet (risitĂ«) nĂ« çështjet (e fesĂ«), ngase çdo shpikje shpie nĂ« humbje.â Allahu thotĂ« nĂ« Kuran: âE nĂ«se ata nuk tĂ« pĂ«rgjigjen ty, atĂ«herĂ« dije se ata ndjekin vetĂ«m dĂ«shirat e veta, e kush Ă«shtĂ« mĂ« i humbur se ai qĂ«, duke mos pasur fakt prej Allahut, ndjek epshin e vet? S'ka dyshim se Allahu nuk e udhĂ«zon popullin zullumqarâ. (Kasas, 50).
5. Mbrojtja e Sunetit tĂ« tij Ădo besimtar qĂ« e do Pejgamberin a.s. e ka obligim ta ruajĂ« dhe mbrojĂ« personalitetin e kĂ«tij Pejgamberi si dhe Sunetin e tij. Ta mbrojĂ« atĂ« nga sulmuesit dhe etiketuesit e ndryshĂ«m. Forma mĂ« e mirĂ« e mbrojtjes Ă«shtĂ« vetĂ« praktikimi dhe zbatimi i kĂ«tij Suneti nĂ« jetĂ«n e pĂ«rditshme. KohĂ«t e fundit jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« sulmeve dhe ofendimeve tĂ« ndryshme qĂ« i bĂ«hen Pejgamberit tonĂ« tĂ« dashur, me karikatura e vizatime tĂ« ndryshme. Madje nĂ« kohĂ«n e fundit Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« dhe njĂ« film dashakeq dhe ofendues pĂ«r Pejgamberin e nderuar, i titulluar âFITNAâ. TĂ« gjitha reagimet e besimtarĂ«ve janĂ« pĂ«r tâu pĂ«rshĂ«ndetur, por nĂ«
152
Takvim - Kalendar 2012
formën e drejtë e të civilizuar, e jo të bien pre e provokimeve dhe intrigave të jobesimtarëve dhe armiqve të Pejgamberit alejhi selam. Po e përsëris edhe një herë se forma më e mirë e mbrojtjes së Pejgamberit dhe Sunetit të tij është ngjallja dhe zbatimi i këtij Suneti.
6. NĂ«nshtrimi ndaj tij dhe moskundĂ«rshtimi i tij Nga dashuria qĂ« ka ndaj Pejgamberit, besimtari duhet tâi nĂ«nshtrohet atij e tâi bindet nĂ« tĂ« gjitha çështjet. Kurrsesi nuk bĂ«n tĂ« bjerĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ«. Pejgamberi ynĂ« i dashur thotĂ«: âGjithĂ« Umeti im do tĂ« hyjĂ« nĂ« xhenet, pĂ«rveç atij, i cili refuzon. I thanĂ« atij: E kush Ă«shtĂ« ai qĂ« refuzon, o i DĂ«rguari i Allahut?! Ai u pĂ«rgjigj: Ai, i cili mĂ« nĂ«nshtrohet, hyn nĂ« xhenet, e kush bĂ«n mĂ«kat ndaj meje (nuk mĂ« nĂ«nshtrohet), ai tashmĂ« refuzon tĂ« hyjĂ« nĂ« xhenetâ. (Buhariu). Allahu i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ«: âThuaj: Bindjuni Allahut dhe tĂ« DĂ«rguarit, e nĂ«se ata refuzojnĂ«, atĂ«herĂ« Allahu nuk i do pabesimtarĂ«tâ! (Ali Imran, 32). NĂ« Sahih, nĂ« hadithin qĂ« transmeton Enesi r.a., shĂ«nohet: âNjĂ« njeri erdhi te i DĂ«rguari i Allahut sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe i tha: O i DĂ«rguari i Allahut, kur Ă«shtĂ« kiameti? Pejgamberi i tha: ĂfarĂ« ke pĂ«rgatitur pĂ«r atĂ« ditĂ«? Ai iu pĂ«rgjigj: Nuk kam pĂ«rgatitur shumĂ« agjĂ«rim apo shumĂ« sadaka, pĂ«rveçqĂ« unĂ« jam njĂ« njeri qĂ« E dua Allahun dhe tĂ« DĂ«rguarin e Tij. AtĂ«herĂ« Pejgamberi alejhi selam i tha: Ti do tĂ« jesh me atĂ« qĂ« e doâ!
Me shkas
153
7. Zelli dhe dashuria e madhe pĂ«r njohjen e Sheriatit tĂ« tij Ata qĂ« e duan Pejgamberin alejhi selam angazhohen me zell dhe afsh tĂ« madh pĂ«r ta njohur dhe mĂ«suar sa mĂ« mirĂ« Sheriatin e kĂ«tij pejgamberi dhe programin e tij. E ato janĂ« Kurani Fisnik dhe Hadithi i Nderuar. Allahu thotĂ«: âTy ta zbritĂ«m Kuranin, qĂ« t'u shpjegosh njerĂ«zve atĂ« qĂ« u Ă«shtĂ« shpallur atyre, me shpresĂ« se do ta studiojnĂ« (Kuranin).â (Nahl, 44). Prandaj dhe mu pĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim janĂ« angazhuar myslimanĂ«t nĂ« mbarĂ« botĂ«n nĂ« tĂ« gjitha kohĂ«t pĂ«r ta mbledhur, shĂ«nuar dhe studiuar tĂ«rĂ« kĂ«tĂ« dije, me tĂ« cilĂ«n erdhi ky i DĂ«rguar. Me kĂ«tĂ« synim janĂ« shkruar librat e hadithit si dhe verifikimi i transmetuesve tĂ« tyre. JanĂ« shkruar hadithet nĂ« sahihe e nĂ« sunene, si Sahihu i Buhariut dhe Sahihu i Muslimit, Suneni i Ebu Davudit, Suneni i Tirmidhiut, Suneni i Nesaiut, Suneni i Ibn Maxhes e tĂ« tjerĂ«. Po ashtu dhe shumĂ« musnede e xhevamiu (koleksione tĂ« ndryshme). TĂ« kĂ«saj natyre janĂ« dhe pĂ«rpjekjet e ixhtihadet e dijetarĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj edhe nĂ« fushĂ«n e fikhut, e veçanĂ«risht tĂ« KatĂ«r ImamĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj, tĂ« cilĂ«t janĂ« dhe themelues tĂ« katĂ«r medhhebeve tĂ« njohura; Imam Ebu Hanife, Imam Maliku, Imam Shafiu dhe Imam Ahmed bin Hanbeli. KĂ«ta themeluan shkollat e tyre juridike, tĂ« bazuara nĂ« studimet dhe ixhtihadet e tyre nĂ« argumentet e Sheriatit islam me tĂ« vetmin qĂ«llim: Njohja sa mĂ« e mirĂ« e Sheriatit tĂ« Allahut me argumentet e sakta e burimore dhe ofrimi i tij njerĂ«zve nĂ« formĂ«n mĂ« tĂ« lehtĂ«, tĂ« kuptueshme e tĂ« zbatueshme nĂ« jetĂ«n e pĂ«rditshme, deri nĂ« ditĂ«n e
154
Takvim - Kalendar 2012
Kiametit. E, pra, që të gjithë kanë argumente dhe janë në rrugë të drejtë.
8. TĂ« gjykuarit me Sheriatin e tij Sigurisht qĂ« besimtarĂ«t qĂ« e duan Pejgamberin alejhi selam, pasi tĂ« njohin programin e tij, ata nuk hezitojnĂ« tĂ« gjykojnĂ« me Sheriatin e kĂ«tij pejgamberi. Sidomos kur kanĂ« parasysh ajetin kuranor: âPĂ«r Zotin tĂ«nd jo, ata nuk janĂ« besimtarĂ« (tĂ« asaj qĂ« tĂ« zbriti ty as tĂ« asaj para teje) derisa tĂ« mos tĂ« zgjedhin ty pĂ«r tĂ« gjykuar nĂ« atĂ« konflikt nĂ« mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tĂ«nd) tĂ« mos ndiejnĂ« pakĂ«naqĂ«si nga gjykimi yt dhe (derisa) tĂ« mos binden sinqerishtâ. (Nisa, 65). Allahu i LartĂ«suar po ashtu thotĂ«: âO besimtarĂ«, mos bĂ«ni asgjĂ« para (se tĂ« orientoheni nĂ« udhĂ«zimet e) Zotit dhe tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Tij.â (Huxhurat, 1). QĂ« do tĂ« thotĂ«: O ju njerĂ«z, as mos folni e as mos veproni diçka nĂ« kundĂ«rshtim me Kuranin dhe Sunetin. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ«: âKur Allahu ka vendosur pĂ«r njĂ« çështje, ose i DĂ«rguari i Tij, nuk i takon (nuk i lejohet) asnjĂ« besimtari dhe asnjĂ« besimtareje qĂ« nĂ« atĂ« çështje tĂ« tyre personale tĂ« bĂ«jnĂ« ndonjĂ« zgjidhje tjetĂ«rfare. E kush kundĂ«rshton Allahun dhe tĂ« DĂ«rguarin e Tij, ai Ă«shtĂ« larguar shumĂ« larg sĂ« vĂ«rtetĂ«sâ. (Ahzab, 36). Prandaj dhe secili njeri, pĂ«rkatĂ«sisht çdo besimtar, femĂ«r a mashkull, e ka pĂ«r obligim qĂ« çdo fjalĂ« dhe veprim tĂ« tij ta bĂ«jĂ« vetĂ«m nĂ« pajtim me Kuranin dhe Sunetin.
155
Me shkas
9. TĂ« kĂ«shilluarit pĂ«r tĂ« BesimtarĂ«t e kĂ«shillojnĂ« çdo herĂ« vetveten, por edhe tĂ« tjerĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« Pejgamber dhe Sunetin e tij. KĂ«shillohen nĂ« mes tyre pĂ«r ta besuar atĂ« si tĂ« vĂ«rtetĂ« si dhe pĂ«r format e zbatimit tĂ« tij nĂ« jetĂ«. Madje edhe pĂ«rkrahen nĂ« mes tyre nĂ« kĂ«tĂ« rrugĂ«. Imam Neveviu, nĂ« shpjegimin e tij tĂ« Sahihut tĂ« Muslimit, lidhur me kĂ«tĂ« thotĂ«: âTĂ« kĂ«shilluarit pĂ«r tĂ« DĂ«rguarin e Allahut Ă«shtĂ« tĂ« besuarit nĂ« mesazhin e tij, tĂ« bindurit nĂ« gjithĂ« atĂ« qĂ« ka sjellĂ« ai, nĂ«nshtrimi ndaj tij nĂ« urdhra e nĂ« ndalesa, pĂ«rkrahja e tij, i gjallĂ« dhe i vdekur, luftimi i kundĂ«rshtarĂ«ve tĂ« tij, pĂ«rkrahja e ndihmĂ«tarĂ«ve tĂ« tij, respektimi i vlerĂ«s sĂ« tij, ndihma e tij, ngjallja e rrugĂ«s dhe Sunetit tĂ« tij, pĂ«rhapja e thirrjes sĂ« tij, zgjerimi i Sheriatit tĂ« tij, ftesa dhe tĂ« edukuarit me rastin e leximit tĂ« tij, tĂ« ndaluarit nga fjalĂ«t dhe tĂ« mos flasĂ«sh pa njohuri rreth tij, respektimi i familjes dhe shokĂ«ve tĂ« tij, tĂ« pajisurit me virtytet morale tĂ« tij dhe me edukatĂ«n e shĂ«ndoshĂ«, tĂ« duash ithtarĂ«t e kĂ«tij Suneti dhe tâi pĂ«rkasĂ«sh kĂ«saj pĂ«rkatĂ«sie, si dhe tĂ« distancohesh nga çdonjĂ«ri qĂ« shpik nĂ« Sunetin e tij apo qĂ« zgjat gjuhĂ«n kundĂ«r ndonjĂ«rit prej shokĂ«ve tĂ« tij, e tĂ« ngjashmeâ. (âSherh Muslimâ, Pjesa 2, VĂ«llimi 1, fq. 38). Ibn Kethiri thotĂ«: âPejgamberi sal-lall-llahu alejhi ve sellem Ă«shtĂ« Imami mĂ« i madh, Ă«shtĂ« obligim pasimi i tij. Ai ka pĂ«rparĂ«si para tĂ« gjithĂ« pejgamberĂ«ve, ai ishte imami i tyre nĂ« NatĂ«n e IsrasĂ« nĂ« Bejtul Makdis. Ai Ă«shtĂ« i privilegjuari me ndĂ«rmjetĂ«simin e madh dhe me pozitĂ«n e lartĂ«, Allahu e mĂ«shiroftĂ« dhe e nderoftĂ«!â
156
Takvim - Kalendar 2012
Pas tĂ«rĂ« kĂ«saj, dashuria jonĂ« ndaj kĂ«tij tĂ« DĂ«rguari nuk bĂ«n tĂ« na shtyjĂ« qĂ« ndonjĂ« ibadet, qĂ« Ă«shtĂ« i dedikuar vetĂ«m pĂ«r Allahun, tâia dedikojmĂ« Pejgamberit, apo tâi drejtohemi me lutje e betime qĂ« janĂ« tĂ« veçanta vetĂ«m pĂ«r Allahun. Fjala vjen, nuk duhet tĂ« konsiderohet si zot e tâi drejtohemi me lutje e dua tĂ« ndryshme, duke kĂ«rkuar nga ai plotĂ«sim tĂ« dĂ«shirave e tĂ« nevojave. Po ashtu nuk lejohet tĂ« shkohet te varri i tij e tĂ« kĂ«rkohet ndihmĂ« nga ai, nuk lejohet tĂ« betohemi nĂ« emrin e tij apo nĂ« jetĂ«n e tij. I vetmi madhĂ«rim dhe respektim i tij Ă«shtĂ« pasimi dhe zbatimi nĂ« jetĂ« i Sunetit tĂ« tij. Me njĂ« rast i DĂ«rguari Ă«shtĂ« hidhĂ«ruar me njĂ« beduin, i cili iu drejtua me njĂ« shprehje qĂ« e barazonte atĂ« me Allahun, duke i thĂ«nĂ«: Do tĂ« bĂ«het çka do Allahu dhe ti. Pejgamberi sal-lallllahu alejhi ve sel-lem u tha shokĂ«ve tĂ« tij: âMos mĂ« lavdĂ«roni (mos mĂ« rritni) sikurqĂ« e lavdĂ«ruan (e rritĂ«n) tĂ« krishterĂ«t tĂ« birin e Merjemes (Isain). UnĂ« jam rob i Tij (Allahut), dhe thoni: Rob i Allahut dhe i DĂ«rguari i Tij!â (Buhariu dhe Muslimi). Pra, nĂ« tĂ« gjitha rastet, udhĂ«zimi i drejtĂ« dhe nĂ« rrugĂ« tĂ« mbarĂ« i njeriut Ă«shtĂ« vetĂ«m me nĂ«nshtrimin ndaj kĂ«tij tĂ« DĂ«rguari dhe me pasimin e Sunetit tĂ« tij. Allahu xhel-le shanuhu thotĂ«: âThuaj: âRespektojeni Allahun dhe respektojeni tĂ« DĂ«rguarin!â NĂ«se ata refuzojnĂ«, atĂ«herĂ« atij i takon pĂ«rgjegjĂ«sia me se Ă«shtĂ« i ngarkuar, ndĂ«rsa juve pĂ«rgjegjĂ«sia me se jeni tĂ« ngarkuar, nĂ«se i bindeni atij, atĂ«herĂ« keni gjetur tĂ« vĂ«rtetĂ«nâ. (NurĂ«, 54). Ibn Tejmije thotĂ«: âAllahu ka sqaruar nĂ« Librin e Tij obligimet ndaj tĂ« DĂ«rguarit: NĂ«nshtrimi ndaj tij, dashuria e tij, pĂ«r-
Me shkas
157
krahja, respektimi dhe ndihma e tij, tĂ« gjykuarit me tĂ«, tĂ« pajtuarit me gjykimin e tij, moskundĂ«rshtimi i tij, pasimi i tij, lutja pĂ«r tĂ« dhe salavati pĂ«r tĂ«, tâi japim pĂ«rparĂ«si atij para vetes, para familjes dhe para pasurisĂ«, pĂ«r çdo gjĂ« qĂ« kemi mospajtime e paqartĂ«si, tĂ« kthehemi tek ai (dhe Suneti i tij) e tĂ« tjera.â (âEl-Fetavaâ, 1/68). Allahu na e tĂ«rheq vĂ«rejtjen nga kundĂ«rshtimi i fjalĂ«s sĂ« Pejgamberit sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe thotĂ«: âPrandaj, le tĂ« ruhen ata qĂ« kundĂ«rshtojnĂ« rrugĂ«n e tij (tĂ« tĂ« DĂ«rguarit) se ata do t'i zĂ«rĂ« ndonjĂ« telash, ose do t'i godasĂ« dĂ«nimi i idhĂ«tâ. (Nur, 63). Ibn Kethiri thotĂ«: âRruga e tij Ă«shtĂ« Programi, Suneti dhe Sheriati i tij. FjalĂ«t dhe veprat e njeriut duhet tĂ« krahasohen dhe tĂ« peshohen me fjalĂ«t dhe veprat e tĂ« DĂ«rguarit, nĂ«se pĂ«rputhen-pranohen, e nĂ«se nuk pĂ«rputhen-ato janĂ« tĂ« refuzuara kushdo qoftĂ« autori i tyreâ. Allahu pĂ«rmend nĂ« Kuran, nĂ« mĂ« shumĂ« se tridhjetĂ« vende, urdhrin pĂ«r pasimin e tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Allahut. NjĂ« prej tyre Ă«shtĂ« dhe: âO ju qĂ« besuat, pĂ«rgjigjuni (thirrjes sĂ«) Allahut dhe tĂ« tĂ« DĂ«rguarit kur ai (i DĂ«rguari) ju fton pĂ«r atĂ« qĂ« ju jep jetĂ«.â (Enfal, 24). NĂ« fund fare, po theksojmĂ« dhe njĂ« transmetim tjetĂ«r tĂ« Enesit r.a., i cili tregon: âNjĂ« njeri erdhi te i DĂ«rguari sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe i tha: Ja Resulallah, si Ă«shtĂ« puna e njĂ« personi qĂ« e do njĂ« person, por qĂ« nuk mund ta arrijĂ« gradĂ«n e tij. AtĂ«herĂ« Pejgamberi sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem i tha: Njeriu do tĂ« ringjallet, e do tĂ« jetĂ« nĂ« shoqĂ«ri me atĂ« qĂ« e do!â
158
Takvim - Kalendar 2012
Enesi, sa herĂ« qĂ« e transmetonte kĂ«tĂ« hadith, nĂ« fund thoshte: âO Allahu im, vetĂ«m Ty TĂ« dua dhe tĂ« DĂ«rguarin TĂ«ndâ! Edhe ne po e pĂ«rfundojmĂ« kĂ«tĂ« shkrim duke falĂ«nderuar Allahun e duke dĂ«rguar salavat mbi Pejgamberin tonĂ« tĂ« dashur dhe duke thĂ«nĂ«: âO ALLAHU IM, VETĂM TY TĂ DUA DHE TĂ DĂRGUARIN TĂNDâ!
160
Da've
Dr. Jusuf el-Kardavi
KARAKTERISTIKAT E ISLAMIT PĂR TĂ CILIN BĂJMĂ THIRRJE NE Pyetje: NĂ« kohĂ«n tonĂ« janĂ« shtuar rastet qĂ« bĂ«jnĂ« thirrje pĂ«r Islamin; ne do tĂ« dĂ«shironim, nga shkĂ«lqesia Juaj, tĂ« na i shpjegoni karakteristikat dhe veçoritĂ« e Islamit pĂ«r tĂ« cilin bĂ«jmĂ« thirrje ne, kĂ«shtu qĂ« ta kemi tĂ« qartĂ« tĂ« gjithĂ« detyrĂ«n tonĂ«, qĂ« tĂ« mos shkaktohet ndonjĂ« konfuzion dhe tĂ« mos na pĂ«rzihen gjĂ«rat, Allahu ju shpĂ«rbleftĂ«! Me emrin e Allahut, falĂ«nderimi i qoftĂ« pĂ«r Allahun, ndĂ«rsa paqja dhe bekimi i Allahut qofshin pĂ«r tĂ« dĂ«rguarin e Tij, e pastaj: Prej karakteristikave tĂ« Islamit Ă«shtĂ« edhe fakti se ai Ă«shtĂ«: 1. Islam qĂ« i drejtohet mendjes, qĂ« mbĂ«shtetet nĂ« mendje pĂ«r tĂ« kuptuar fenĂ« dhe pĂ«r ndĂ«rtimin e kĂ«saj bote; ai bĂ«n thi-
Takvim â Kalendar 2012
rrje për shkencë dhe përsosmëri në të, pastaj për miratimin e metodave të saj më bashkëkohore dhe për qasje në urtësitë e saj në të gjitha fushat. Të menduarit Islami e konsideron adhurim, kërkimin e çdo shkence për të cilën ka nevojë Ymeti, e konsideron detyrim (farz), ndërsa heqjen dorë nga kërkimi i shkencës bashkëkohore, e konsideron vepër të keqe dhe kriminale, për më tepër, përsosmërinë në lamitë e saj teorike dhe praktike, civile dhe ushtarake e konsideron detyrim fetar, dhe ndjekja e çdo rruge që shpie te kjo detyrë, sipas tij, është detyrim. Ai nuk sheh asnjë kontradiktë në mes të mendjes së shëndoshë dhe teksteve autentike (fetare). Sepse mendja - siç kanë pohuar shkencëtarët tanë - është bazë e teksteve, sepse me të është provuar ekzistenca e Allahut të Plotfuqishëm, e është provuar edhe pejgamberia, siç nuk sheh, gjithashtu, asnjë kontradiktë në mes të fakteve shkencore dhe postulateve të Islamit, prandaj nuk ka vend për konflikt në mes tyre, siç ndodhi në dritën e feve të tjera, sepse tek ne feja është shkencë dhe shkenca është fe. Ai krenohet me trashëgiminë islame dhe udhëhiqet nga ajo, dhe bën dallim midis nivelit hyjnor të pagabueshëm të qëndrueshëm, i cili është më pak, nga i cili merr udhëzim dhe dritë, dhe midis nivelit njerëzor që përtërihet - i cili është më shumë - nga i cili udhëhiqet dhe nga ai përzgjedh. Ai është si një fener që udhëzon, e nuk është kufizim që pengon. Ai është i hapur ndaj trashëgimisë shkencore dhe intelektuale në gjithë botën, diturinë e kërkon nga çfarëdo burimi qoftë, përfiton nga përvojat e popujve, si të lashta ashtu edhe moderne, dhe merr më të mirën e tyre pa intolerancë për një mendim të vjetër apo impresionim për një mendim të ri, nuk shkëputet nga e kalua-
Da've
161
ra, as nuk izolohet nga e tashmja, as nuk e lë në harresë të ardhmen, nga demokracia merr të arriturat më të mira në format e sigurimeve, për të mbrojtur të drejtat e popujve në përballje me sundimtarët, kurse nga socializmi merr të arriturat më të mira në format e sigurimeve, për të mbrojtur të drejtat e grupeve të shtypura në ballafaqim me pronarët dhe të fuqishmit. Ai (Islami) përfiton nga të gjitha mendimet dhe teoritë, edhe nëse filozofia bazë e tyre është e papranueshme për të, si filozofia e Frojdit, Marksit dhe Durkajmit. Sepse mençuria është një gjë e humbur e besimtarit, kudo që ta gjejë, ai është më i merituari për të. 2. Islam që bën thirrje për angazhim (ixhtihad) dhe reformim (texhdid), kurse kundërshton inercinë dhe imitimin, beson në mbajtjen e ritmit të zhvillimit, në vazhdimin e progresit, dhe Ligji islam (Sheriati) nuk ngushtohet nga të rejat, as nuk ngushtohet në gjetjen e zgjidhjes për asnjë problem, por pamundësi mund të ketë në mendjet e myslimanëve, ose në vullnetin e tyre, dhe ixhtihadi në kohën tonë është bërë një detyrim (farz) e domosdoshmëri; detyrim që e kërkon feja, dhe domosdoshmëri që e kërkon realiteti, dhe, dera e tij është e hapur për kompetentët sipas kushteve të tij, pa marrë parasysh a është ixhtihad i supozuar i përzgjedhur, apo është ixhtihad krijues strukturor, ixhtihad individual apo kolektiv, ixhtihad i pjesërishëm apo i tërësishëm. Askush nuk ka të drejtë ta mbyllë ixhtihadin, sepse atë e ka hapur i Dërguari i Allahut (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin për të), dhe muxhtehidi është i shpërblyer për ixhtihadin e tij, edhe nëse nuk ia ka qëlluar. Ne e kemi për detyrë të krijojmë
162
Takvim â Kalendar 2012
mjedis shkencor pĂ«r shfaqjen e muxhtehidĂ«ve tĂ« pranishĂ«m nĂ« nivel tĂ« Islamit dhe nĂ« nivel tĂ« kohĂ«s, tĂ« cilĂ«t do tâi bashkojnĂ« tĂ« vjetrat e dobishme me tĂ« rejat e vlefshme. NĂ« ixhtihad do tĂ« vlerĂ«sohen me kujdes: kushtet e popullit, domosdoshmĂ«ritĂ« e realitetit, ndryshimet e kohĂ«s, ato qĂ« kanĂ« pĂ«rfshirĂ« problemet e pĂ«rhapura, duke pĂ«rfituar nga thesari i madh i jurisprudencĂ«s, tĂ« cilin e kanĂ« krijuar imamĂ«t dhe dijetarĂ«t tanĂ« tĂ« shkollave dhe bindjeve tĂ« ndryshme, qĂ« nga epoka e ashabĂ«ve dhe tabiinĂ«ve, pastaj, nga imamĂ«t e medhhebeve dhe pasuesit e tyre, qĂ« u karakterizuan si reformatorĂ«, apo u angazhuan me imitim, prej tĂ« gjitha kĂ«tyre, - do ta zgjedhim atĂ« qĂ« e ka dĂ«shminĂ« mĂ« tĂ« fortĂ« dhe rrugĂ«n mĂ« tĂ« drejtĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r arritjen e objektivave tĂ« Islamit, dhe pĂ«r interesat e njerĂ«zve, gjithmonĂ« duke pasur parasysh vendimin e shkencĂ«tarĂ«ve tanĂ« studiues: se fetvaja ndryshon me ndryshimin e kohĂ«s, vendit, zakonit dhe gjendjes, dhe se ligji (Sheriati) Ă«shtĂ« vendosur pĂ«r tĂ« mirĂ«n e njerĂ«zve gjatĂ« jetĂ«s dhe pas vdekjes, dhe se ai Ă«shtĂ« vendosur pĂ«r ruajtjen e fesĂ«, shpirtit, mendjes, nderit, origjinĂ«s dhe tĂ« pasurisĂ«. 3. Islam tĂ« moderuar nĂ« tĂ« gjitha gjĂ«rat, i cili moderimin e bĂ«n njĂ« nga karakteristikat kryesore tĂ« Ymetit: âDhe ashtu (sikur ju udhĂ«zuam nĂ« fenĂ« islame) Ne ju bĂ«mĂ« ju njĂ« popull tĂ« drejtĂ« (njĂ« mes tĂ« zgjedhur)...â (El-Bekare, 143).1 Ai paraqet njĂ« baraspeshĂ« pozitive nĂ« tĂ« gjitha fushat; dogmatike dhe praktike, fizike dhe morale, ai punon - nĂ« jetĂ«n e individit - pĂ«r balancimin midis shpirtit dhe materies, midis 1
PĂ«rkthimi i ajeteve kuranore Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« sipas PĂ«rkthimit tĂ« Kurâanit nga Sherif ef. Ahmeti, Allahu e mĂ«shiroftĂ«!
Da've
163
mendjes dhe zemrĂ«s, midis dynjasĂ« dhe ahiretit, dhe midis tĂ« drejtave e detyrave, e nga ana tjetĂ«r, vendos balancimin e drejtĂ«sisĂ« midis individit dhe shoqĂ«risĂ«; nuk i jep individit tĂ« drejta dhe liri, me tĂ« cilat do tĂ« rritej, nĂ« kurriz tĂ« interesave tĂ« shoqĂ«risĂ«, siç pat vepruar kapitalizmi, sikur qĂ« nuk i jep shoqĂ«risĂ« pushtet dhe autoritet, me tĂ« cilat do tĂ« dominojĂ« dhe ushtrojĂ« presion mbi individin, derisa tâi tkurret dhe vyshket motivimi dhe talenti, siç patĂ«n vepruar komunizmi dhe sistemet socialiste ekstreme; prandaj nuk e njeh teorinĂ« e kapitalizmit pĂ«r pĂ«rforcimin e lirive individuale, nĂ« dĂ«m tĂ« drejtĂ«sisĂ« nĂ« shoqĂ«ri, veçanĂ«risht tĂ« grupeve tĂ« dobĂ«ta nĂ« shoqĂ«ri, dhe as nuk e pranon teorinĂ« e marksizmit dhe ithtarĂ«ve tĂ« tij, qĂ« ngulfat demokracinĂ« politike, nĂ« emĂ«r tĂ« demokracisĂ« sociale, nĂ«n parullĂ«n mashtruese: âNuk ka liri pĂ«r armiqtĂ« e lirisĂ«â! Ai i jep tĂ« drejtĂ«n e vet edhe individit edhe shoqĂ«risĂ«; pa tirani e pa dĂ«mtim, siç Ă«shtĂ« rregulluar kjo me dispozita dhe udhĂ«zime tĂ« Sheriatit. KĂ«sisoj mbrohet liria e qytetarit, po ruhet edhe liria e vendit, ajo Ă«shtĂ« liria e mendimit, - jo liria e blasfemisĂ«, liria e ndĂ«rgjegjes, - jo liria e pasioneve, liria e fjalĂ«s, - jo liria e shpifjes, liria e tĂ« drejtave, - jo liria e imoralitetit. Ne kĂ«tu besojmĂ« se nĂ«nat e tyre njerĂ«zit i kanĂ« lindur tĂ« lirĂ«, prandaj askush nuk ka tĂ« drejtĂ« tĂ« nĂ«nshtrojĂ« tjetrin, as qĂ« disa njerĂ«z tâi marrin tĂ« tjerĂ«t si zota pĂ«rveç Allahut. Liria e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« fryt i monoteizmit tĂ« vĂ«rtetĂ« dhe rezultat i domosdoshĂ«m i kuptimit: "Nuk ka tĂ« adhuruar tjetĂ«r me meritĂ« pĂ«rveç Allahutâ.
164
Takvim â Kalendar 2012
4. Islam qĂ« karakterizohet nga realizmi, i cili Ă«shtĂ« njĂ« nga karakteristikat e tij tĂ« pĂ«rgjithshme. Ai nuk fluturon nĂ« atmosferĂ« me krahĂ« tĂ« pĂ«rsosur, dhe as nuk i trajton njerĂ«zit si engjĂ«j me krahĂ«, po si qenie njerĂ«zore qĂ« ia qĂ«llojnĂ« dhe gabojnĂ«, qĂ« mund tĂ« veprojnĂ« drejt, po edhe mund tĂ« devijojnĂ«, ai e pranon dobĂ«sinĂ« e njeriut dhe ekzistimin e gabimit dhe sĂ« keqes, prandaj ai inkurajon edhe paralajmĂ«ron, e ka bĂ«rĂ« detyrim urdhĂ«rimin pĂ«r tĂ« mirĂ« dhe ndalimin nga keqja, i ka ligjĂ«suar sanksionet, e ka hapur derĂ«n e pendimit, pĂ«r domosdoshmĂ«ritĂ« ka vendosur dispozita, pĂ«r pronarĂ«t me arsyetime ka caktuar limite, ka vendosur licenca, lehtĂ«sime dhe pĂ«rjashtime nĂ« shumĂ« gjendje tĂ« ndryshme, duke pĂ«rfshirĂ«; gabimin, harresĂ«n, detyrimin, si dhe ka lejuar minimumin real nĂ« pamundĂ«si tĂ« maksimumit ideal. Prej shembujve tĂ« realizmave tĂ« tij: ai nderon njeriun, e lartĂ«son atĂ«, ia njeh natyrĂ«n e tij dhe dinjitetin e tij, nuk e ul nĂ« nivel tĂ« kafshĂ«s as nuk e ngre deri nĂ« pikĂ«n e hyjnizimit, ia pranon dĂ«shirat e larta dhe instinktet e ulĂ«ta, e pranon atĂ« me shpirt e me trup, me arsye e me emocione, mashkull a femĂ«r, si individ dhe si komunitet. Dhe i krijon mundĂ«si pĂ«r argĂ«tim dhe relaksim tĂ« lejueshĂ«m, siç i pĂ«rgatit mjedis pozitiv pĂ«r jetesĂ« islame, pa presion dhe pa lĂ«shime. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, Islami ia ruan shĂ«ndetin fizik, psikik e mendor, dhe secilit njeri i drejtohet: âTi ke detyrime ndaj trupit tĂ«ndâ, i reziston alkoolit e drogĂ«s, dhe tĂ« gjitha toksinave tĂ« tjera tĂ« dĂ«mshme pĂ«r trupin, pĂ«r shpirtin e pĂ«r mendjen, dhe mirĂ«pret edukimin fizik, tĂ« cilin e merr si mjet dhe jo si qĂ«llim. Detyron kujdes tĂ« gjithĂ«mbarshĂ«m shĂ«ndetĂ«sor, i mundĂ«son çdo punĂ«tori tĂ« drejtĂ«n pĂ«r pushim, çdo tĂ« sĂ«muri tĂ« drej-
Da've
165
tĂ«n pĂ«r shĂ«rim, i mĂ«son njerĂ«zit se Allahu nuk ka zbritur asnjĂ« sĂ«mundje, pĂ«r tĂ« cilĂ«n tĂ« mos ketĂ« zbritur edhe shĂ«rimin, dhe se besimtari i fortĂ« Ă«shtĂ« mĂ« i mirĂ« e mĂ« i dashur tek Allahu sesa besimtari i dobĂ«t. 5. Islam qĂ« nderon gruan, duke e konsideruar njeri me obligime tĂ« plota, qĂ« ka tĂ« drejtat dhe detyrat e saj, duke e sponsorizuar atĂ«: si vajzĂ«, si bashkĂ«shorte, si nĂ«nĂ«, si anĂ«tar tĂ« familjes, si anĂ«tar tĂ« shoqĂ«risĂ«, duke i hapur mundĂ«sitĂ« pĂ«r pjesĂ«marrje nĂ« adhurim, nĂ« arsimim, nĂ« punĂ«, veçanĂ«risht kur pĂ«r kĂ«tĂ« ka nevojĂ« ajo apo familja e saj, ose shoqĂ«ria, duke marrĂ« parasysh tiparet e saj si femĂ«r, si bashkĂ«shorte dhe si nĂ«nĂ«, ku kĂ«rkohen garanci tĂ« posaçme pĂ«r mbrojtjen dhe kujdesin e saj, madje edhe nga vetĂ« bashkĂ«shorti, nĂ«se sillet padrejtĂ«sisht, apo nga babai nĂ«se ekzagjeron, apo nga i biri nĂ«se Ă«shtĂ« i pabindur dhe abuzues, me kusht qĂ« puna e saj tĂ« mos jetĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me detyrat e saj ndaj shtĂ«pisĂ« dhe ndaj fĂ«mijĂ«ve. Asaj gjithashtu i jepet e drejta pĂ«r tĂ« marrĂ« pjesĂ«, bashkĂ« me burrat, nĂ« thirrjen pĂ«r tĂ« mirĂ«, nĂ« urdhĂ«resĂ«n e sĂ« mirĂ«s dhe nĂ« ndalesĂ«n nga e keqja, dhe nĂ« rezistencĂ«n ndaj sĂ« keqes dhe shkatĂ«rrimit: âBesimtarĂ«t dhe besimtaret janĂ« tĂ« dashur pĂ«r njĂ«ri-tjetrin, urdhĂ«rojnĂ« pĂ«r tĂ« mirĂ« e ndalojnĂ« nga e keqja...â (Et-Tevbe, 71) Gjithashtu (Islami gruas) i ofron hapĂ«sirĂ« pĂ«r pjesĂ«marrje nĂ« çështjet e tĂ« drejtave politike, sociale dhe kulturore tĂ« vendit, si votuese dhe si kandidate pĂ«r secilin shĂ«rbim qĂ« i pĂ«rshtatet asaj - me pĂ«rjashtim tĂ« marrjes sĂ« pushtetit - ajo Ă«shtĂ« gjysma e shoqĂ«risĂ«, Ă«shtĂ« njĂ«ri nga dy krahĂ«t e saj, sepse gratĂ« janĂ« motrat e burrave. Ai (burri) - pĂ«r shkak tĂ« respektit ndaj
166
Takvim â Kalendar 2012
dinjitetit dhe njerëzisë së gruas - refuzon që gruan ta shndërrojë në një mjet për rekreacion dhe argëtim, e për dëfrim të lirë, por kërkon prej saj - në takimet me burrat e huaj për të - të tregojë mirësjellje dhe mbrojtje, edukatë dhe respekt në veshje e stolisje, në ecje e lëvizje, në bisedë e shikim, në mënyrë që të njihet gruaja me seriozitetin e saj e të mos lëndohet, madje as të mos joshet nga ndonjë burrë me zemër të sëmurë. 6. Islam që familjen e konsideron themel të shoqërisë, martesën e konsideron themel të familjes, prandaj Islami e inkurajon martesën, i lehtëson shkaqet e saj, duke hequr nga rruga pengesat ekonomike, me arsimim dhe me legjislacion së bashku. Ai i refuzon traditat e pabaza, të cilat vështirësojnë dhe vonojnë martesën, siç është kostoja e lartë e mehrit, ekzagjerimi me dhurata, në bankete dhe në dasma, pastaj shpenzime e sasi të tepruara për mobilie dhe stoli, të cilat i urrejnë Allahu dhe i Dërguari i Tij, në të gjitha shpenzimet. Ai (Islami) - duke i lehtësuar shkaqet e së lejuarës (hallallit) - i mbyll dyert e së ndaluarës (haramit) dhe të rrethanave që e shkaktojnë atë, siç janë: lakuriqësia dhe pornografia, fjalët dhe imazhet, tregimet dhe dramat, etj., sidomos në medie, të cilat kanë hyrë pothuajse në çdo shtëpi dhe kanë arritur për secilin sy e vesh. Ai (Islami) i vendos marrëdhëniet familjare midis bashkëshortëve, në qetësi, dashuri dhe dhembshuri në mes tyre, në shkëmbimin e të drejtave dhe detyrave, në raporte me mirësi. Ai lejon shkurorëzimin, kur nuk mund të ketë pajtim, si një veprim të domosdoshëm, pas shterimit të të gjitha mjeteve të pajtimit dhe arbitrazhit, dhe personit që ka nevojë, që është i aftë
Da've
167
dhe nĂ« drejtĂ«sinĂ« e tĂ« cilit besohet, i lejon martesĂ«n me njĂ« tjetĂ«r grua, nĂ«se konstatohen prova pĂ«r kĂ«tĂ«. MarrĂ«dhĂ«niet nĂ« mes prindĂ«rve e fĂ«mijĂ«ve i vendos mbi domosdoshmĂ«rinĂ« e kujdesit tĂ« plotĂ« fizik, emocional dhe moral nga ana e babait dhe nĂ«nĂ«s, kurse domosdoshmĂ«rinĂ« e bamirĂ«sisĂ« nga ana e fĂ«mijĂ«ve. Dhe domosdoshmĂ«rinĂ« e kujdesit nga shoqĂ«ria dhe shteti pĂ«r nĂ«nat dhe fĂ«mijĂ«t, veçanĂ«risht pĂ«r fĂ«mijĂ«t jetimĂ« dhe tĂ« pastrehĂ«. Islami zgjeron familjen duke pĂ«rfshirĂ« tĂ« afĂ«rmit dhe farefisin nĂ« tĂ«, prandaj lidhjet familjare i ka bĂ«rĂ« detyrim, kurse ndĂ«rprerja e lidhjeve familjare Ă«shtĂ« njĂ« prej mĂ«kateve tĂ« mĂ«dha nĂ« fenĂ« e Allahut. 7. Islam qĂ« kujdeset pĂ«r edukim dhe udhĂ«zim, siç Ă«shtĂ« interesimi i tij pĂ«r ligjin dhe legjislacionin, madje edhe para interesimit pĂ«r ligjin dhe legjislacionin, sepse ligjet nuk i ndĂ«rtojnĂ« shoqĂ«ritĂ«, po shoqĂ«ritĂ« ndĂ«rtohen me arsimim tĂ« vazhdueshĂ«m dhe me udhĂ«zim tĂ« thellĂ«. BazĂ« e çdo progresi dhe ndryshimi Ă«shtĂ« ndĂ«rtimi i njeriut mendimtar dhe tĂ« ndĂ«rgjegjshĂ«m, me besim dhe tĂ« moralshĂ«m, dhe ky njeri i mirĂ« Ă«shtĂ« bazĂ« e shoqĂ«risĂ« sĂ« mirĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye institucioneve arsimore qĂ« nga çerdhet e fĂ«mijĂ«ve e deri nĂ« universitet, duhet tâu kushtohet kujdesi mĂ« i madh, duke ua mĂ«suar krahas shkencĂ«s besimin dhe krahas shkathtĂ«sive moralin. Nga veçoritĂ« mĂ« kryesore tĂ« arsimit tĂ« dĂ«shiruar pĂ«r brezat myslimanĂ«, janĂ«: angazhimi pĂ«r ruajtjen e doktrinĂ«s (akides) nga besĂ«tytnitĂ«, pĂ«r pastĂ«rtinĂ« e monoteizmit (tevhidit) nga po-
168
Takvim â Kalendar 2012
liteizmi (shirku), pĂ«r forcimin e besimit nĂ« botĂ«n tjetĂ«r, pĂ«r rregullsinĂ« e moralit, pĂ«r tĂ« vĂ«rtetĂ«n e fjalĂ«s, pĂ«r perfeksionimin e punĂ«s, pĂ«r ruajtjen e amanetit dhe pĂ«rmbushjen e premtimit, pĂ«r nĂ«nshtrim ndaj sĂ« vĂ«rtetĂ«s, pĂ«r kundĂ«rshtim ndaj sĂ« pavĂ«rtetĂ«s, pĂ«r kĂ«shillim nĂ« fe, pĂ«r luftim me shpirt e me pasuri pĂ«r hir tĂ« Allahut, pĂ«r ndryshimin e sĂ« keqes me dorĂ«, me gjuhĂ« dhe me zemĂ«r, sipas mundĂ«sive, pĂ«r rezistencĂ« ndaj padrejtĂ«sisĂ« dhe tiranisĂ«, pĂ«r mosmbĂ«shtetje tĂ« tiranĂ«ve, qoftĂ« edhe tĂ« kenĂ« pushtetin e Faraonit dhe pasurinĂ« e Karunit. Gjithashtu duhet tâu kushtohet kujdes institucioneve mediatike; si atyre tĂ« leximit, tĂ« dĂ«gjimit a tĂ« shikimit, sepse ato orientojnĂ« idetĂ«, shijet e prirjet, dhe udhĂ«heqin opinionin publik drejt ndĂ«rtimit tĂ« tij, prandaj duhet tâi pastrojmĂ« mediet nga gjĂ«rat qĂ« ndikojnĂ« kundĂ«r fesĂ«, ose qĂ« e ndotin mendimin, apo qĂ« devijojnĂ« sjelljen, dhe tĂ« jenĂ« tĂ« orientuar nĂ« shĂ«rbim tĂ« objektivave kryesore tĂ« shoqĂ«risĂ«, nĂ«pĂ«rmjet programeve tĂ« studiuara e tĂ« zgjedhura, larg nga eksitimi dhe mashtrimi, bosht i sĂ« cilave do tĂ« jetĂ«: vĂ«rtetĂ«sia nĂ« lajme, pjekuria nĂ« udhĂ«zim, moderimi nĂ« rekreacion, angazhimi pĂ«r vlera, pĂ«rkryerja dhe koordinimi nĂ« mes tĂ« programeve dhe pajisjeve ndĂ«rmjet tyre. 8. Islam qĂ« e ngre bashkĂ«sinĂ« nĂ« lidhje me vĂ«llazĂ«rimin dhe unitetin nĂ« mes qytetarĂ«ve tĂ« saj, prandaj aty nuk ka vend pĂ«r konflikte racore, as pĂ«r konflikte fetare, as pĂ«r luftĂ« tĂ« klasave dhe as pĂ«r konflikte tĂ« doktrinave. TĂ« gjithĂ« njerĂ«zit janĂ« vĂ«llezĂ«r, ata i bashkon adhurimi ndaj Allahut, dhe prejardhja nga Ademi: âVĂ«rtet Zoti juaj Ă«shtĂ« NjĂ«, dhe babai juaj Ă«shtĂ« njĂ«â. NdĂ«rkaq, dallimet nĂ« mes tyre ekzistojnĂ« nĂ« bazĂ« tĂ« Vullnetit dhe UrtĂ«sisĂ« sĂ« Allahut, i Cili do ta bĂ«jĂ« ndarjen nĂ«
Da've
169
mes tyre nĂ« DitĂ«n e Kiametit, nĂ« bazĂ« tĂ« asaj pĂ«r se nuk janĂ« pajtuar. Ai Ă«shtĂ« Islam qĂ« respekton jomyslimanĂ«t nĂ« shoqĂ«rinĂ« myslimane, i konsideron ata nĂ«n mbrojtjen e Allahut, nĂ«n mbrojtjen e tĂ« DĂ«rguarit dhe nĂ«n mbrojtjen e myslimanĂ«ve, pĂ«rkatĂ«sisht, nĂ«n besĂ«lidhjen dhe sigurinĂ« e tyre, ajo Ă«shtĂ« shprehja fetare. Atyre (jomyslimanĂ«ve) nga ana e myslimanĂ«ve u janĂ« siguruar: adhurimi i Zotit tĂ« MadhĂ«rishĂ«m, ruajtja dhe mbrojtja e tyre, bamirĂ«sia ndaj tyre, sjellja me drejtĂ«si ndaj tyre. NĂ«se shprehja i mĂ«rzit ata, atĂ«herĂ« le tĂ« lihen ashtu si tĂ« ndihen, sepse qĂ«llimi Ă«shtĂ« tek i emĂ«ruari e jo tek emri. Ai u siguron atyre lirinĂ« e besimit dhe tĂ« adhurimit, u mbron gjakun, nderin dhe pasurinĂ«, plotĂ«sisht njĂ«soj, siç ua mbron edhe myslimanĂ«ve, i mbron ata nga tirania pĂ«rbrenda, siç i mbron edhe nga agresioni i jashtĂ«m. Atyre u siguron tĂ« drejta dhe paprekshmĂ«ri tĂ« njĂ«jta sikurse myslimanĂ«ve, me pĂ«rjashtim tĂ« atyre qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me veçori fetare, gjithashtu krijon garanci morale, materiale dhe ligjore, pĂ«r tâi siguruar kĂ«to tĂ« drejta. 9. Islam qĂ« nuk e njeh murgĂ«rinĂ«, nuk ka nĂ« Islam shtresĂ« priftĂ«rinjsh, tĂ« cilĂ«t mbajnĂ« monopol mbi fenĂ« dhe kontrollojnĂ« ndĂ«rgjegjen, u mbyllin njerĂ«zve derĂ«n e Allahut, vetĂ«m pĂ«rmes tyre ata marrin vendime tĂ« ndalesave ose indulgjencave, veçse nĂ« Islam tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit janĂ« njerĂ«z tĂ« fesĂ«, aty askush nuk ka nevojĂ« pĂ«r ndĂ«rmjetĂ«sim midis tij dhe Zotit tĂ« tij, Ai (Zoti) Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r tij sesa damari i qafĂ«s sĂ« tij, kurse dijetarĂ«t fetarĂ« janĂ« vetĂ«m ekspertĂ« nĂ« specializimin e tyre, dhe kanĂ« trajtim tĂ« njĂ«jtĂ« sikur çdo ekspert tjetĂ«r nĂ« specializimin e tij: â...E as-
170
Takvim â Kalendar 2012
kush nuk tĂ« informon ty si i Dijshmi (Allahu)â. (Fatir, 14); â... Ju (idhujtarĂ«) pyetni pra dijetarĂ«t (e Tevratit e tĂ« Inxhilit) nĂ«se ju nuk diniâ. (En-Nahl, 43) ĂshtĂ« e drejtĂ« e çdo myslimani - nĂ«se ai dĂ«shiron - tĂ« bĂ«het dijetar fetar, duke studiuar dhe duke u specializuar, jo me trashĂ«gimi, as me titull, as me veshje (uniformĂ«), nĂ« kĂ«tĂ« çështje nuk ka monopol apo ngurtĂ«sim. Islami hedh poshtĂ« ndarjen e importuar tĂ« njerĂ«zve dhe institucioneve nĂ« atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« fetare dhe nĂ« atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« jofetare, nuk ka ndarje tĂ« njerĂ«zve, as tĂ« arsimimit, as tĂ« ligjeve, as tĂ« institucioneve, - tĂ« gjitha duhet tĂ« jenĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« Islamit.
10. Islam qĂ« pohon tĂ« drejtĂ«n e popullit pĂ«r tĂ« zgjedhur sundimtarĂ«t e vet, ai nuk i imponon asnjĂ« sundimtar pĂ«r ta udhĂ«hequr, pa dĂ«shirĂ«n e tij, por Islami sundimtarĂ«t i konsideron si punĂ«marrĂ«s, qĂ« populli ka tĂ« drejtĂ« tâi monitorojĂ« dhe tĂ« kĂ«rkojĂ« llogaridhĂ«nie prej tyre, siç ka tĂ« drejtĂ« tâu ofrojĂ« kĂ«shilla dhe asistencĂ«, tâu shprehĂ« bindjen pĂ«r vepra tĂ« mira, e atĂ« qĂ« urdhĂ«ron pĂ«r vepra tĂ« ndaluara, nuk e dĂ«gjojnĂ« dhe nuk i binden atij. Kush shtrembĂ«ron dhe devijon nga rruga, ai duhet kĂ«shilluar dhe udhĂ«zuar, pĂ«rndryshe e pret dorĂ«heqja dhe largimi. KĂ«shtu, qeveria - edhe nĂ«se Ă«shtĂ« islame - ajo nuk Ă«shtĂ« "fetare", sipas kuptimit tĂ« pĂ«rcaktuar nga PerĂ«ndimi nĂ« mesjetĂ«. Ajo Ă«shtĂ« njĂ« qeveri qĂ« bazohet nĂ« zotimin pĂ«r besnikĂ«ri, nĂ« konsultim dhe nĂ« drejtĂ«si, qĂ« qeveriset nga ligji tĂ« cilin as nuk e ka vendosur, as nuk mund ta ndryshojĂ« ajo, kujdestarĂ« tĂ« tĂ« cilit nuk janĂ« "njerĂ«zit e fesĂ«", por çdo njeri i fortĂ«, besnik, i ndershĂ«m, i dijshĂ«m, nga: â... Ata tĂ« cilĂ«t kur Ne u mundĂ«sojmĂ«
Da've
171
vendosjen nĂ« tokĂ«, e falin namazin, japin zekatin, urdhĂ«rojnĂ« pĂ«r tĂ« mirĂ« dhe largojnĂ« prej sĂ« keqes...â (El-Haxh, 41) Ky Islam i mirĂ«pret tĂ« gjitha fitoret e njerĂ«zimit, qĂ« ka arritur nĂ«pĂ«rmjet konflikteve tĂ« tij me tiranĂ«t dhe diktatorĂ«t; si imazhet dhe format e aplikuara qĂ« garantojnĂ« tĂ« drejtat e popujve nĂ« pĂ«rballje me sundimtarĂ«t, lirinĂ« e tĂ« dobĂ«tĂ«ve kundrejt tĂ« fuqishmĂ«ve, kushtetutĂ«n qĂ« ndan pushtetet, qĂ« pĂ«rcakton raportet midis pushteteve, parlamentin e zgjedhur, gjyqĂ«sorin e pavarur, shtypin e lirĂ«, platformat e lira, partitĂ« opozitare etj., tĂ« cilat pĂ«rputhen me frymĂ«n e Islamit dhe me qĂ«llimet e tij tĂ« pĂ«rgjithshme, nĂ«se nuk gjendet ndonjĂ« tekst i drejtpĂ«rdrejtĂ« pĂ«r ndonjĂ« çështje parciale.
11. Islam qĂ« i mbron tĂ« mirat materiale, i cili i konsideron ato si forcĂ« tĂ« popullit, si shtyllĂ« kurrizore tĂ« jetĂ«s, pa tĂ« cilĂ«n nuk do tĂ« realizohej ndĂ«rtimi i kĂ«saj bote, as pĂ«rkrahja e fesĂ«. Ajo Ă«shtĂ« njĂ« begati pĂ«r tĂ« cilĂ«n duhet falĂ«nderuar, Ă«shtĂ« njĂ« amanet qĂ« duhet tĂ« ruhet, siç Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« provim dhe sprovĂ«, pĂ«r tâi sprovuar Allahu njerĂ«zit pĂ«r atĂ« qĂ« u ka dhĂ«nĂ«, prandaj kĂ«rkohet fitimi dhe zhvillimi i pasurisĂ« nĂ« mĂ«nyra legjitime, duhen kryer obligimet e detyruara tĂ« saj, si dhe duhet ruajtur ajo (pasuria) nga shkapĂ«rderdhja, nga luksi dhe nga neglizhimi, sidomos prona publike, e cila nĂ« Islam ka shenjtĂ«ri tĂ« madhe, si shenjtĂ«ria e pronĂ«s sĂ« jetimĂ«ve, ai (Islami) respekton pronĂ«n private, por i pĂ«rcakton asaj njĂ« mori kufizimesh dhe kushtesh, e mbron nga dominimi dhe monopoli dhe me legjislacion dhe udhĂ«zime, e orienton pĂ«r t'i shĂ«rbyer interesit shoqĂ«ror ..
172
Takvim â Kalendar 2012
Gjithashtu (Islami) punon me tĂ« gjitha forcat pĂ«r zhvillimin e pĂ«rgjithshĂ«m ekonomik tĂ« vendit, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tâi shfrytĂ«zojĂ« burimet materiale, ta rekrutojĂ« potencialin njerĂ«zor dhe tâi integrojĂ« me njĂ«ri-tjetrin - si arabĂ« dhe si myslimanĂ« - pĂ«r tâi bĂ«rĂ« tĂ« vetĂ«mjaftueshĂ«m, qĂ« tĂ« prodhojnĂ« çka u nevojitet nga fushat e bujqĂ«sisĂ« dhe industrisĂ«, e tĂ« mos mbeten vegĂ«l- tĂ« varur nga tĂ« tjerĂ«t, sidomos nĂ« forcat elementare tĂ« pĂ«rditshme, po edhe nĂ« armatim me tĂ« cilin mbron territorin, nderin dhe themelet e ekzistencĂ«s sĂ« tij. Islami - kĂ«tu - punĂ«n pĂ«r kĂ«tĂ« botĂ« e konsideron pjesĂ« tĂ« fesĂ«, siç e konsideron punimin e tokĂ«s adhurim (ibadet), kurse zhvillimin e shoqĂ«risĂ« detyrim (farz), pastaj, forcimin e vendit (Ymetit) nga pikĂ«pamja civile dhe ushtarake e konsideron luftĂ« (xhihad) pĂ«r hir tĂ« Allahut, dhe, nĂ« fund, angazhimin pĂ«r emancipim dhe mjaftueshmĂ«ri ekonomike tĂ« vendit e konsideron ndĂ«r aktet mĂ« tĂ« mira tĂ« adhurimit tĂ« Allahut. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, Islami i jep popullit (Ymetit) nxitje, direktiva, programe dhe motorĂ« moralĂ«, tĂ« cilĂ«t i shtyjnĂ« me forcĂ« rrotat e zhvillimit pĂ«rpara, si dhe ato qĂ« i shpĂ«rthen fuqitĂ« potenciale tĂ« njeriut tonĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« qĂ«llim i zhvillimit dhe qĂ« gjithashtu - Ă«shtĂ« bartĂ«s i kĂ«tij zhvillimi. 12. Islam qĂ« maksimalisht kujdeset pĂ«r shtresat e dobĂ«ta nĂ« shoqĂ«ri, si punĂ«torĂ«t, bujqit, zejtarĂ«t dhe nĂ«punĂ«sit e vegjĂ«l, tĂ« cilĂ«t janĂ« fuqi prodhimi nĂ« paqe dhe fitore nĂ« luftĂ«, u mbron atyre tĂ« drejtat e pagave tĂ« mundshme dhe tĂ« sigurimeve mbrojtĂ«se, pĂ«r secilin prej tyre dhe sĂ« bashku sipas mundĂ«sive, sipas punĂ«s dhe sipas nevojave. Islami, gjithashtu, kujdeset edhe pĂ«r tĂ« paaftĂ«t pĂ«r punĂ«, ose pĂ«r ata tĂ« cilĂ«ve nuk u mjafton pa-
Da've
173
174
Takvim â Kalendar 2012
ga nga puna që bëjnë; si të varfritë, nevojtarët, jetimët dhe kurbetçinjtë. Atyre u cakton të ardhura të rregullta ose periodike nga "zekati, dhe jashtë zekatit" nga pasuria e individëve të pasur, nga pasuria e shoqërive prej pronave dhe fitimeve të tyre, si dhe nga burimet e tjera të shtetit. Punon për ngushtimin e hendekut midis tyre dhe të pasurve, për kufizimin e tiranisë së të pasurve, për ngritjen e nivelit të të varfërve, ai (Islami) nuk e pranon në shoqërinë e tij atë që bie në gjumë i ngopur, kurse pranë tij fqinji i tij - i uritur, dhe konsideron se shteti është përgjegjës drejtpërsëdrejti për kujdesin e këtyre njerëzve, sepse Imami (kryetari) është bari dhe ai është përgjegjës për kopenë e tij.
Kështu, Islami ndërton e nuk shkatërron, nuk ndan po bashkon, nuk dobëson po forcon, bën thirrje për unitet e kohezion, për unitet ndërarab, për unitet mbarislam, në kërkim të unitetit mbarënjerëzor dhe të solidaritetit të tyre në dritën e parimeve etike të përbashkëta.
13. Islam që konsideron se nuk ka problem nëse myslimani e do vendin e tij dhe krenohet me të, dhe nëse e do kombin e tij dhe krenohet me të, për sa kohë që nuk është në kundërshtim me dashurinë e tij për fenë e tij dhe krenarinë me të, kështu që nuk ngushtohet gjoksi me patriotizëm apo nacionalizëm, nëse këto të dyja nuk përmbajnë në vetvete armiqësi ndaj Islamit apo nuk vijnë në kundërshtim me të, si ateizmi, laicizmi, botëkuptimi materialist, fanatizmi pagan e të tjera. Islami solidarizohet në mënyrë të veçantë me arabizmin besimtar, duke e konsideruar atë si djep të Islamit, duke konsideruar gjuhën arabe si gjuhë të Kuranit dhe Sunetit, gjuhë të adhurimit dhe të kulturës islame, duke i konsideruar arabët lidhje të Islamit dhe bartës të misionit të tij, duke konsideruar tokën arabe, fortesë dhe shenjtëri të Islamit, se aty gjenden tri xhamitë madhështore, të vetmet që njerëzit i mësyjnë për ibadet, e që janë në Mekë, në Medinë dhe në Jerusalem.
... â«ï»ŠâŹî Ą â«ïșŽâŹ î â«ïșŁâŹî ą â«ï»Č ïč¶ïșâŹî â«ï»«âŹî Š â«ï»ČâŹî Šâ«ï»ą ïșïčșïșï»ï± ïșâŹî Ąâ«ïș©ïčŸï»ï»ŹâŹî Š â«ïșâŹî â«ï»ïșâŹî ...
14. Islam që ballafaqon idenë me ide, e dyshimin me argument, sepse nuk ka detyrim në fe, as imponim në mendime, ai refuzon zbatimin e dhunës si metodë, terrorizmin si mjet, qoftë nga sundimtarët ose nga të sunduarit, dhe beson në dialogun e orientuar në ndërtim, i cili i mundëson secilës palë të shprehet qartë për vetveten me objektivitet dhe fjalim të kulturuar, të cilin e përmend Kurani duke thënë:
â ... dhe polemizo me ata (kundĂ«rshtarĂ«t) me atĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e mira...â (En-Nahl, 125)
15. Islam qĂ« beson se Allahu njerĂ«zit i ka krijuar tĂ« ndryshĂ«m; âSikur tĂ« dĂ«shironte Zoti yt, do tâi bĂ«nte njerĂ«zit tĂ« njĂ« feje (por nuk dĂ«shiroi, Ai e di pse). Ata vazhdimisht janĂ« nĂ« kundĂ«rshtime (nĂ« mes tyre)...â (Hud, 118), pĂ«r kĂ«tĂ« arsye (Islami) e vlerĂ«son mendimin ndryshe, qoftĂ« nĂ« jurisprudencĂ«n e fesĂ«, qoftĂ« nĂ« sferĂ«n e politikĂ«s. VĂ«rtet ndryshimi Ă«shtĂ« mĂ«shirĂ« dhe i mirĂ«, nĂ«se krijohet nga shumĂ«llojshmĂ«ria e vizioneve dhe pĂ«rpjekjeve, dhe pluralizmi partiak nĂ« sistemin islam Ă«shtĂ« çështje ligjore nĂ« kuadĂ«r tĂ« dispozitave tĂ« prera islame, e po kĂ«shtu edhe pluralizmi i grupeve dhe lĂ«vizjeve qĂ« punojnĂ« pĂ«r Islamin, pĂ«r sa kohĂ« shumĂ«llojshmĂ«ria dhe diversiteti i tyre tĂ«
Da've
175
jetë shumësi e llojit dhe shumësi e specializimit, e jo shumësi e antagonizmit dhe kundërshtimit, shumëllojshmëri në integrim dhe bashkëpunim, jo shumëllojshmëri në neveri e grindje, dhe për sa kohë ata qëndrojnë së bashku, në çështjet më të rëndësishme, duke harruar dallimet në çështje sekondare, për sa kohë Kurani dhe Syneti është boshti i të gjithëve, kurse synim i tyre është mbështetja e Islamit, si doktrinë, si legjislacion dhe si moral, kurse motoja e tyre është: Ne bashkëpunojmë në atë për se jemi marrë vesh, kurse e arsyetojmë njëri-tjetrin, në atë për se nuk pajtohemi. 16. Islam që nuk mjaftohet vetëm duke i kënduar qytetërimit që lulëzoi dje, por ai punon në krijimtarinë e qytetërimit bashkëkohor islam, duke marrë më të mirën nga qytetërimi i sotëm, si elementet e shkencës, të teknologjisë, të menaxhimit dhe organizimit të mirë, duke ia ruajtur origjinalitetin dhe karakteristikat. Qytetërimi islam është një qytetërim që lidh Tokën me qiellin, lidh vlerat hyjnore me domethëniet njerëzore, pasqyron autenticitetin e Islamit dhe frymën e kohës, bashkon shkencën dhe besimin, aty takohen drejtësia dhe fuqia, balancohen krijimi material dhe ngritja morale, vëllazërohen drita e arsyes dhe drita e shpalljes. Qytetërim në të cilin shquhen elementet përbërëse të Islamit dhe karakteristikat e tyre, në të cilat reflektohen objektivat dhe metodat e tij për ndërtimin e individit, për formimin e familjes, për ngritjen e shoqërisë, për themelimin e shtetit dhe për orientimin e njerëzimit në rrugën më të drejtë. Qytetërim që dallohet nga qytetërimi i kampit lindor materialist e ateist, dhe nga qytetërimi i kampit perëndimor përfi-
176
Takvim â Kalendar 2012
tues e laik, qytetërim që nuk i përket as së djathtës e as së majtës, po i përket vetëm Islamit, buron prej tij, mbështetet në të, synon nga ai, lëviz dhe niset me të dhe niset dhe shquhet në të. Ai - me gjithë veçoritë - beson në bashkëveprim midis kulturave, në dialog midis qytetërimeve, në mirëkuptim të ndërsjellë midis popujve, në vëllazëri midis qenieve njerëzore kudo që janë, por ai refuzon të shkrihet në (qytetërime) të tjera dhe të humbë origjinalitetin e veçoritë e tij. Për këtë arsye kundërshton të gjitha llojet e pushtimit kulturor, të rrëmbimit të qytetërimit, të dominimit të huaj, u reziston metodave dinake që futin pushtuesit e sotëm të maskuar me rroba njeriu, të cilët fshehin dhëmbët e bishave, helmin e gjarprit dhe shpirtin e djallit! 17. Islam që nuk e ka shqetësim më të madh zbatimin formal të anës ligjore në legjislacionin islam, sidomos gjatë sanksioneve dhe gjatë ekzekutimit të ndëshkimeve, edhe pse ato janë pjesë të dispozitave të Sheriatit, shpërfillja e të cilave nuk lejohet. Por beteja e tij e parë dhe misioni i tij më i madh është përpjekja e ngutshme për krijimin e jetës së vërtetë islame, jo të jetës formale, jetës që punon për rregullimin e njerëzve, që pastaj edhe Allahu të bëjë rregullimin e tyre. Në kuadër të kësaj jete të ndërtohen njeriu besimtar, familja solide, shoqëria e bashkëlidhur, shteti i drejtë, i cili karakterizohet për forcën dhe ndershmërinë, jetë e integruar islame, e udhëhequr nga doktrina e Islamit, e qeverisur nga ligji i Islamit, e dominuar nga
Da've
177
konceptet e Islamit, e rregulluar nga etika e Islamit dhe e zbukuruar nga edukata e Islamit. JetĂ« e njĂ« shoqĂ«rie tĂ« ndĂ«rvarur koherente, si njĂ« ndĂ«rtesĂ« pjesĂ«t e sĂ« cilĂ«s forcojnĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«n, ku njĂ« individ nuk Ă«shtĂ« i uritur, ndĂ«rkohĂ« qĂ« fqinji pĂ«rbri tij tĂ« jetĂ« i ngopur, ku mundĂ«sohet me bollĂ«k dituri e dobishme pĂ«r çdo injorant, punĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r çdo tĂ« papunĂ«, shpĂ«rblim i drejtĂ« pĂ«r çdo punĂ«tor, ushqim i mjaftueshĂ«m pĂ«r çdo tĂ« uritur, shĂ«rim efektiv pĂ«r çdo pacient, banesĂ« e shĂ«ndetshme pĂ«r çdo qytetar, mjaftueshmĂ«ri e plotĂ« pĂ«r çdo tĂ« varfĂ«r, kujdes fizik dhe social pĂ«r çdo individ me aftĂ«si tĂ« kufizuara, veçanĂ«risht pĂ«r fĂ«mijĂ«t, pĂ«r tĂ« moshuarit dhe pĂ«r gratĂ« e veja. Gjithashtu, nĂ« kĂ«tĂ« jetĂ« duhet tĂ« ketĂ« fuqi tĂ« bollshme nĂ« çdo nivel: fuqi tĂ« mendimit, fuqi tĂ« shpirtit, fuqi tĂ« trupit, fuqi tĂ« karakterit, fuqi tĂ« ekonomisĂ«, fuqi tĂ« armatimit dhe pĂ«rgatitjes, pĂ«rkrah fuqisĂ« sĂ« unitetit dhe kohezionit, ku bazĂ« e tĂ« gjitha kĂ«tyre Ă«shtĂ« fuqia e besimit. 18. Islam qĂ« konsideron se myslimanĂ«t - kudo qĂ« janĂ« â janĂ« njĂ« popull (Ymet), qĂ« angazhohet pĂ«r mbrojtjen dhe afrimin e tyre, se ata janĂ« si njĂ« dorĂ« karshi tĂ« tjerĂ«ve, ata janĂ« vĂ«llezĂ«r, i bashkon njĂ« besim (ideologji), njĂ« kible, (i bashkon) besimi nĂ« njĂ« libĂ«r, nĂ« njĂ« tĂ« DĂ«rguar, nĂ« njĂ« ligj. Ata duhet tâi evitojnĂ« tĂ« gjithĂ« faktorĂ«t qĂ« shkaktojnĂ« ndarjen e tyre si: nĂ«nshtrimi i fanatizmit racor e rajonal, nĂ«nshtrimi ndaj metodave dhe sistemeve tĂ« importuara: tĂ« djathta a tĂ« majta, mbĂ«shtetja e ndonjĂ« subjekti qĂ« ka qĂ«ndrim armiqĂ«sor ndaj Ymetit (popullit) tonĂ«: perĂ«ndimor a lindor, ndjekĂ«s pasionesh dhe egoizmash sunduese, qĂ« nĂ«pĂ«rkĂ«mbin interesat e mĂ«dha tĂ« vendit, pĂ«r hir tĂ« ambicieve tĂ« vogla dhe fitimeve tĂ« afĂ«rta tĂ« tyre.
178
Takvim â Kalendar 2012
Gjithashtu solidaritetin islam ata duhet ta kalojnĂ« nga faza verbale (prej fjalĂ«ve) nĂ« fazĂ«n praktike (nĂ« vepra), qĂ« tĂ« ndihmohen dhe tĂ« zgjerohen nĂ« mes tyre, derisa tĂ« arrijĂ« nĂ« formĂ«n politike, format e bashkimit ose grupimit nĂ« botĂ«n bashkĂ«kohore, ku nuk mund tĂ« jetojĂ« i vogli pĂ«rveç nĂ«n mbrojtjen e tĂ« madhit, ku mbijetojnĂ« vetĂ«m shtetet e mĂ«dha. Dhe populli (Ymeti) ynĂ« Ă«shtĂ« i denjĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« njĂ« vend i madh, nĂ«se i pĂ«rgjigjet thirrjes sĂ« Zotit: âDhe kapuni qĂ« tĂ« gjithĂ« ju pĂ«r litarin (fenĂ« dhe Kurâanin) e Allahut, e mos u pĂ«rçani!...â. (AliImran, 103) MyslimanĂ«t duhet tĂ« punojnĂ« tĂ« solidarizuar pĂ«r çlirimin e "trojeve islame" nga okupatorĂ«t, duke filluar qĂ« secili grup tĂ« çlirojĂ« vendin e tij, tĂ« ndihmuar nga myslimanĂ«t e secilit vend, sidomos nga fqinjĂ«t dhe njerĂ«zit mĂ« tĂ« afĂ«rt tĂ« tyre, sipas nevojave tĂ« tyre ushtarake, ekonomike, njerĂ«zore dhe puna e tyre nĂ« kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« xhihadi mĂ« i mirĂ« pĂ«r hir tĂ« Allahut. Kurse Palestina - nĂ« veçanti - Ă«shtĂ« vendi i xhihadit tĂ« sotĂ«m pĂ«r myslimanĂ«t, se ajo Ă«shtĂ« toka e pejgamberĂ«ve, vendi i IsrasĂ« sĂ« Pejgamberit (paqja dhe bekimi Allahut qofshin pĂ«r tĂ«), qytet i xhamisĂ« âEl-Aksaâ, kjo Ă«shtĂ« çështje pĂ«r çdo mysliman, derisa tĂ« çlirohet toka e saj e uzurpuar, tâi rikthehet e drejta popullit tĂ« saj dhe tĂ« krijohet shteti i tyre i pavarur. Allahu e di mĂ« sĂ« miri ! PĂ«rkthim dhe pĂ«rshtatje nga gjuha arabe: Miftar Ajdini Burimi: http://qaradawi.net/fatawaahkam/30/5189-2011-09-19-07-54-00.html
180
trajtesë Muhidin Ahmeti
DRITA E BESIMIT DHE E MEVLUDIT Hyrje Sa herë që na vjen dhe na afrohet muaji Rebiu-l-Evvel, muaji në të cilin lindi krijesa më e shkëlqyer në botë, ne duhet të gëzohemi për lindjen e tij sikurse gëzohemi për lindjen e Diellit pas errësirës së madhe të natës. T'i gëzohemi dritës me të cilën erdhi ai, dritë dhe pishtar që nuk do të shuhet derisa të ketë ditë dhe natë në Dynja. Shkëlqimi i nurit të tij shndriti zemrat dhe shpirtrat e njerëzve edhe pas vdekjes së tij, do t'i shndrisë derisa të ketë jetë në gjithësi. Tashmë është e njohur për të gjithë, asnjëherë më parë sikur sot nuk është folur e shkruar mbi Muhamedin (a.s.) dhe asnjëherë sikur sot nuk është ndier një nevojë kaq e madhe që të kuptohet, të ndihet dhe të prezantohet personaliteti i Pejgamberit a.s. dhe mesazhi i tij për njerëzimin.
Takvim - Kalendar 2012
Kjo nuk i habit ata qĂ« e dinĂ« dhe besojnĂ« qĂ« Muhamedi a.s. Ă«shtĂ« mĂ«shirĂ« dhe gĂ«zim pĂ«r botĂ«t; qĂ« ai Ă«shtĂ« i dĂ«rguari i fundit, edhe dĂ«shmitari, edhe prurĂ«si i lajmit tĂ« gĂ«zueshĂ«m, edhe pishtari i pashuar, edhe shembulli mĂ« i mirĂ«, edhe miku mĂ« i besueshĂ«m, edhe kĂ«shilltari i vazhdueshĂ«m, edhe mbrojtĂ«si ynĂ«, edhe bashkudhĂ«tari fisnik, i cili na prin nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ« deri te qĂ«llimi mĂ« i lartĂ«. Nuk ka fjalĂ« njerĂ«zore qĂ« mund ta shprehĂ« tĂ«rĂ« madhĂ«shtinĂ« e njeriut dhe pejgamberit - Muhamedit a.s., atĂ« e bĂ«n Fjala e Allahut: âTi o Muhamed je i lartĂ« nĂ« moralin tĂ«ndâ, thotĂ« Allahu i LartĂ«suar. D.m.th., nuk Ă«shtĂ« madhĂ«shtia e Muhamedit a.s. nĂ« pasuri, sepse ai ishte i varfĂ«r, as nuk Ă«shtĂ« nĂ« fuqi, sepse ai ishte i dobĂ«t. MadhĂ«shtia e Muhamedit a.s. Ă«shtĂ« nĂ« modestinĂ« e tij karshi tĂ« dobtĂ«ve, nĂ« guximin e tij karshi tĂ« fuqishmĂ«ve, dhe nĂ« angazhimin e tij para miqve tĂ« sinqertĂ«. Ai vetĂ« nuk Ă«shtĂ« njĂ« mister, por ndikimi i tij Ă«shtĂ« misterioz, sidomos mbi ata qĂ« pĂ«rpiqen ta kundĂ«rshtojnĂ«; ai vetĂ« nuk Ă«shtĂ« hyjni, po porosia e tij ka fuqi hyjnore; ai nuk veçohej prej njerĂ«zve, po mĂ«nyra e tij e jetĂ«s ishte mbinjerĂ«zore. VetĂ«m ai ka mundur t'i lejojĂ« pjesĂ«tarĂ«t e vet qĂ« armiku t'ua mĂ«sojĂ« shkrim-leximin; vetĂ«m ai ka mundur t'i shndĂ«rroj kundĂ«rshtarĂ«t e tij tĂ« pĂ«rbetuar nĂ« miq tĂ« apasionuar; vetĂ«m Muhamedi (a.s.) ka mundur tĂ« mbetet nĂ« memorien e vazhdueshme tĂ« njerĂ«zve, tĂ« cilĂ«t nuk e kanĂ« parĂ«, po ndiejnĂ« frymĂ«n e tij dhe prekin dorĂ«n e tij tĂ« shpĂ«timit nĂ« botĂ«n e cila gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« po pushtohet nga errĂ«sira e jomoralit. Prandaj, derisa sot kujtojmĂ« ditĂ«lindjen (mevludin) e Muhamedit a.s. tĂ« mos na rrĂ«mbejĂ« dĂ«shira pĂ«r ta parĂ« figurĂ«n e
Trajtesë
181
tij, po pĂ«r tĂ« forcuar besimin nĂ« vlerat e larta tĂ« moralit, pikĂ«risht ashtu sikur besoi dhe veproi pejgamberi Muhamed a.s.. A ka diçka mĂ« madhĂ«shtore se njohja qĂ« nĂ« DitĂ«n e Gjykimit do tĂ« jemi pranĂ« Pejgamberit a.s., sepse, siç ka thĂ«nĂ« ai: âMĂ« afĂ«r meje nĂ« DitĂ«n e Gjykimit do tĂ« jenĂ« ata, tĂ« cilĂ«t mĂ« kanĂ« besuar edhe pse asnjĂ«herĂ« nuk mĂ« kanĂ« parĂ«â; a ka diçka mĂ« tĂ« vlefshme se njohja qĂ« Muhammedi a.s. do tĂ« jetĂ« mbrojtĂ«s pĂ«r ne nĂ« DitĂ«n e Premtuar, atĂ« ditĂ« kur asgjĂ« dhe askush nuk do tĂ« mund tĂ« na ndihmojĂ«, as pasuria, as pushteti, as autoriteti, as fama, veçse ajo qĂ« Ă«shtĂ« shkruar nĂ« librin e ruajtur tĂ« veprave tona tĂ« mira; a ka diçka mĂ« tĂ« mirĂ« se mendimi qĂ« njĂ« ditĂ« do tĂ« jemi nĂ«n mĂ«shirĂ«n e Allahut pĂ«r shkak se do tĂ« jemi nĂ« shefaatin e Pejgamberit a.s.; a ka diçka mĂ« tĂ« fuqishme nĂ« zemrĂ«n tonĂ« se besimi qĂ« kemi trashĂ«guar prej Pejgamberit tonĂ«, na i jep kuptim jetĂ«s dhe na shpie tek qĂ«llimi mĂ« i lartĂ«. Nuk ka asgjĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme se besimi ynĂ« qĂ« nuk jemi tĂ« vetĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe qĂ« na pret miku nĂ« botĂ«n tjetĂ«r; nuk ka asgjĂ« mĂ« madhĂ«shtore se njohja jonĂ« qĂ« jemi nĂ« rrugĂ«n e Pejgamberit a.s.; nuk ka gjĂ« mĂ« tĂ« bukur se dashuria jonĂ« ndaj Muhamedit tĂ« dashur, dashuria qĂ« ndiejmĂ« nĂ« shpirt dhe e mbajmĂ« nĂ« zemĂ«r; nuk ka gjĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« se dĂ«shira jonĂ« qĂ« tĂ« jetojmĂ« nĂ« dashurinĂ« vĂ«llazĂ«rore, tĂ« cilĂ«n na e dhuroi Pejgamberi ynĂ«. Ja pĂ«rse mevludi nĂ« shtĂ«pitĂ« dhe xhamitĂ« tona ka kuptim â qĂ« tĂ« zgjojĂ« tek ne tĂ« gjitha ato mendime fisnike dhe tĂ« gjitha ato vepra tĂ« mira, tĂ« cilat e stolisin mĂ« tĂ« mirin midis njerĂ«zve mĂ« tĂ« mirĂ« dhe mĂ« tĂ« dashurin midis tĂ« dashurve tĂ« Allahut (xh.sh.) dhe mĂ« tĂ« nderuarin midis pejgamberĂ«ve tĂ« nderuar.
182
Takvim - Kalendar 2012
Përkujtimi i Muhamedit a.s. e vazhdon besimin tonë dhe forcon qëllimin tonë, që të jemi dhe të mbetemi si një trup i vetëm dhe një shpirt i vetëm në luftë për të drejtat dhe lirinë tonë.
Organizimi i ceremonive dhe manifestimeve nĂ« ditĂ«n e lindjes sĂ« Pejgamberit (a.s.) QĂ« nga kohĂ«t e lashta te tĂ« gjitha bashkĂ«sitĂ« ekzistonte tradita qĂ« solemnisht tĂ« shĂ«noheshin datat e rĂ«ndĂ«sishme nga e kaluara e tyre, siç janĂ« lindja e heronjve, tĂ« cilĂ«t me veprĂ«n dhe jetĂ«n e tyre kishin lĂ«nĂ« gjurmĂ« tĂ« thella nĂ« histori dhe ndikim tĂ« dukshĂ«m pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n dhe tĂ« ardhmen e tyre. Duke shĂ«nuar kujtimin pĂ«r ta, ato bashkĂ«si, nĂ« realitet, shprehnin falĂ«nderim, respekt dhe admirim ndaj atyre njerĂ«zve dhe njĂ«kohĂ«sisht edhe gatishmĂ«ri pĂ«r tĂ« vazhduar veprĂ«n e tyre. MyslimanĂ«t nĂ« mbarĂ« botĂ«n ardhjen e tĂ« dĂ«rguarit tĂ« Allahut a.s. e konsiderojnĂ« si mĂ«shirĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« Allahut (xh.sh.) pĂ«r njerĂ«zit. âNe tĂ« kemi dĂ«rguar, pa dyshim, vetĂ«m si mĂ«shirĂ« pĂ«r botĂ«tâ. (Kurani). Prandaj ditĂ«lindjen e tij e shĂ«nojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme me tĂ« dhe mĂ«simet qĂ« nga Allahu (xh.sh.) ua komunikoi njerĂ«zve. PĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«, autori i veprĂ«s âSejjiduna Resulullahâ, Abdullah Siraxhuddin, thotĂ«: âĂshtĂ« normale qĂ« secili besimtar i vĂ«rtetĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« i mençur, do t'i gĂ«zohet ditĂ«s nĂ« tĂ« cilĂ«n lindi Pejgamberi i Allahut a.s.. DitĂ«s nĂ« tĂ« cilĂ«n filloi nuri i udhĂ«zimit dhe i diturisĂ« pĂ«r gjithĂ« botĂ«n. DitĂ«s nĂ« tĂ« cilĂ«n lindi ai pĂ«r tĂ« cilin Allahu (xh.sh.) thotĂ«: âNe tĂ« kemi dĂ«rguar vetĂ«m si
Trajtesë
183
mĂ«shirĂ« pĂ«r gjithĂ« botĂ«tâ. Prandaj, le ta shĂ«nojĂ« atĂ« ditĂ« secili mysliman dhe le tĂ« jetĂ« i gĂ«zuar e fisnik. Organizimi i manifestimeve tĂ« tilla, nĂ« tĂ« cilat do tĂ« kĂ«ndohen fragmente nga sire-ja (jetĂ«shkrimi) i Muhammedit (a.s.), nĂ« tĂ« cilat, pĂ«rveç tĂ« tjerash, do tĂ« citohen ajete kuranore, pastaj do tĂ« pĂ«rmendet nderi dhe kujdesi i Allahut qĂ« tregoi ndaj Pejgamberit tĂ« tij, pastaj ruajtja dhe mbrojtja qĂ« Ai i ofroi atij. NĂ« ato manifestime flitet edhe pĂ«r moralin e Pejgamberit dhe cilĂ«sitĂ« e tij. (NjĂ« hapĂ«sirĂ« e konsiderueshme nĂ« pĂ«rmbajtjen e mevludit i kushtohet temĂ«s sĂ« Mi'raxhit tĂ« Pejgamberit a.s. njĂ« nga temat mĂ« frymĂ«zuese jo vetĂ«m pĂ«r poetĂ«t myslimanĂ«, po edhe pĂ«r ata jomyslimanĂ«-perĂ«ndimorĂ« - shĂ«n. yni). Aty gjithashtu kĂ«ndohen salavate dhe selame pĂ«r Pejgamberin a.s., ilahi dhe kaside - poema kushtuar Resulullahut a.s. si edhe lutje dhe dua, qĂ« I drejtohen Allahut (xh.sh.). Secila prej gjĂ«rave tĂ« lartpĂ«rmendura Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur nĂ« Sheriat, e dĂ«shiruar dhe e kĂ«rkuar, dhe qĂ« tĂ« gjitha ato janĂ« veprime pĂ«rmes tĂ« cilave I afrohemi Allahut (xh.sh.) dhe pĂ«r tĂ« gjitha ka shpĂ«rblime tĂ« caktuara. TĂ« kĂ«tij mendimi janĂ« dijetarĂ«t islamĂ« tĂ« zgjedhur dhe me vlera tĂ« pakontestueshme si dhe njerĂ«z tĂ« devotshĂ«m e tĂ« ditur tĂ« Ymetit tĂ« Muhamedit (a.s.)â. (Sejiduna Resulullah, fq. 473) Kur Ă«shtĂ« fjala pĂ«r tĂ« kuptuarit e mevludit te shqiptarĂ«t nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, duhet tĂ« kemi parasysh njĂ« gjĂ«: - myslimanĂ«t nuk e kuptojnĂ« mevludin si lindje (vetĂ«m) nĂ« kuptimin biologjik tĂ« njĂ« personi tĂ« caktuar, nĂ« rastin konkret tĂ« Pejgamberit a.s.. MĂ« parĂ« do tĂ« thuhej qĂ« kjo Ă«shtĂ« njĂ« lindje e njĂ« fryme tĂ« re, ardhja e njĂ« kohe tĂ« re, shkĂ«putje nga besimi i vjetĂ«r. Myslimani çdo mevlud e pĂ«rjeton pikĂ«risht nĂ« mĂ«nyrĂ«
184
Takvim - Kalendar 2012
tĂ« tillĂ«, qĂ« e kthen atĂ« nĂ« burim dhe origjinĂ«, i cili shpesh harrohet nĂ« vorbullat e kĂ«tij Ballkani kodrinor. NĂ« tĂ« kaluarĂ«n e popujve myslimanĂ«, e nĂ« veçanti nĂ« trevat tona shqiptare, nĂ« mĂ«nyrĂ« tradicionale mevludi ishte njĂ« rast pĂ«r t'u njohur mĂ« afĂ«r me jetĂ«n dhe biografinĂ« e Muhamedit a.s., e nĂ« rastin konkret tek shqiptarĂ«t ai luajti njĂ« rol jashtĂ«zakonisht tĂ« madh, sepse edhe pĂ«rmbajtja e tij ishte me plot gjĂ«ra tĂ« pĂ«lqyera, siç janĂ«: leximi i Kuranit, dĂ«rgimi i salavateve pĂ«r Muhamedin, recitimi i poezive pĂ«r tĂ«, shpjegimi pĂ«r moralin e tij, dhĂ«nia e ushqimit pĂ«r tĂ« pranishmit etj., tĂ« gjitha kĂ«to - veprime nĂ« suaza tĂ« sĂ« lejuarĂ«s. Mevludi, pra, Ă«shtĂ« njĂ« kornizĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n janĂ« mbledhur shqiptarĂ«t dhe kanĂ« pĂ«rkujtuar Pejgamberin e tyre nĂ« dritĂ«n e rolit tĂ« tij tashmĂ« tĂ« theksuar sa herĂ«, rol i cili ka reflektuar si nĂ« tĂ« kaluarĂ«n, e reflekton nĂ« tĂ« tashmen, po dhe nĂ« tĂ« ardhmen. KĂ«shtu, Ă«shtĂ« e njohur qĂ« shqiptarĂ«t ngjarjet e tyre mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme i kanĂ« shĂ«nuar me mevlud, hyrja nĂ« shtĂ«pi tĂ« re, pĂ«rfundimi i mirĂ« i ndonjĂ« pune, ceremonia e martesĂ«s, synetisĂ«, lindja e fĂ«mijĂ«s e madje edhe vdekjen e tĂ« afĂ«rmve e kanĂ« pĂ«rkujtuar me mevlud, etj. NĂ«se vĂ«shtrojmĂ« njohjen e identitetit islam shqiptar nĂ« KosovĂ«, gjejmĂ« qĂ« mevludi paraqet njĂ« nga simbolet e identitetit tonĂ« fetar, simbol i pĂ«rkatĂ«sisĂ« sĂ« njĂ« bashkĂ«sie nĂ« kĂ«to hapĂ«sira. Secili prej nesh i mban nĂ« kujtesĂ« vargjet e recituara nĂ«pĂ«r mevlude, nĂ« veshĂ«t tanĂ« akoma jehon ai muzikaliteti i ilahive, kasideve dhe vargjeve tĂ« mevludeve, qĂ« organizoheshin nĂ«pĂ«r shtĂ«pitĂ« dhe xhamitĂ« e mĂ«hallĂ«ve tona. ĂshtĂ« tjetĂ«r çështja e tĂ« kuptuarit e traditĂ«s nga pikĂ«pamja tradicionale. Natyrisht, duhet tĂ« vihet nĂ« dukje edhe fakti qĂ«
Trajtesë
185
kjo nuk është pjesë rituale e besimit (ibadet), sepse ibadetet i jep Ligjdhënësi, Allahu (xh.sh.), por ajo është gjithsesi pjesë e traditës, e cila ka luajtur dhe luan rol specifik për shqiptarët në Kosovë e gjetiu. Ata që marrin lehtësisht të drejtën për t'i hedhur poshtë mendimet dhe pikëpamjet e të tjerëve ndaj traditës, duhet ta kuptojnë që një pikëpamje e vetme, një interpretim nuk i jep porosisë atributin e unversalitetit, aplikimit në çdo kohë dhe hapësirë. Mevludi nuk është ibadet që i hap dyert e Xhenetit, por është një rast dhe mundësi për t'u mbledhur e afruar dhe për të kujtuar Pejgamberin (a.s.) kurdo. Nëse Mevludin e kuptojmë në këtë kontekst, me siguri në vendin tonë do ta kuptojmë më mirë Porosinë e Pejgamberit a.s.. Kur është fjala për mevludin, përsëri duhet të kemi parasysh dy gjëra: një gjë është mevludi si tekst - poemë që këndohet me rastin e shënimit të lindjes së Muhamedit (a.s.), dhe diçka tjetër është solemniteti, privat a publik, me rastin e të cilit tubohen njerëzit që të jenë të pranishëm aty, duke dëgjuar dhe kënduar vargje të zgjedhura të këndimit të mevludit, duke diskutuar për probleme të ndryshme fetare, duke u njohur më mirë reciprokisht dhe duke u afruar shpirtërisht me njëri-tjetrin. Personalisht mendoj se mevludi nuk duhet kuptuar vetëm si këndim i tekstit, i vargjeve të shkruara mbi jetën dhe biografinë (sirën) e Resulullahut, po si një formë organizimi që përbëhet nga më shumë elemente dhe aktivitete. Mevludi ka emër të madh që është përhapur dhe kultivuar shekuj me radhë në Botën Myslimane në përgjithësi, dhe tek ne shqiptarët në ve-
186
Takvim - Kalendar 2012
çanti. Mevludet familjare kanë luajtur rolin e dyfishtë në shoqërinë shqiptare, duke ruajtur njëkohësisht edhe gjuhën tonë amtare, edhe traditën tonë fetare islame. Shpesh ai ishte e vetmja lidhje e myslimanit me Islamin. Shumë imamë e hoxhallarë, sidomos gjatë kohës së komunizmit, në mevludet familjare shpalosnin dhe shpjegonin shumë çështje fetare, një gjë që nuk mund dhe nuk guxonin ta bënin nëpër xhamitë e tyre. Dhe kjo për arsyen e thjeshtë, se në xhami ishte rrethi më i gjerë, i përbërë nga njerëz të panjohur dhe të pakontrolluar, të cilët mund të denonconin imamin për politizimin e fesë dhe përdorimin e saj kundër ideologjisë moniste, që ishte atëherë në fuqi si dhe indoktrinimin e popullatës myslimane. Ndonëse emri i mevludit është shumë i përhapur në masat e gjera myslimane, megjithatë ne nuk duhet të mbetemi vetëm tek emri dhe të vetëkënaqemi me pjesën sipërfaqësore të tij. Gjëja më e rëndësishme e organizimit të mevludit (qoftë ai familjar apo publikmanifestiv), është strukturimi programor dhe i përmbajtjes së tij si dhe amortizimi final i burimeve dhe potencialeve njerëzore përmes një strategjie të qartë për një vizion të dakorduar. Përpjekjet e këtilla do ta shndërronin mevludin në një mjet të fuqishëm, edhe një mundësi më tepër dhe një shans i mirë për përcjelljen dhe transmetimin e mesazhit universal të Pejgamberit të Islamit. Nga kjo kuptojmë se mevludi, si tillë, nuk është qëllim në vetvete, por mjet për të realizuar objektivat madhorë të Islamit dhe myslimanëve në kohën e sotme të globalizmit. D.m.th. ai është një nga alternativat e komunikimit masiv me njerëzit, për vetëdijësimin dhe sensibilizimin e tyre për të vërtetat e Islamit, në kohën kur ato po shtrembërohen nga të gjitha anët, si nga myslimanët ashtu edhe nga jomysli-
Trajtesë
187
manĂ«t. Ai Ă«shtĂ« njĂ« prej shumĂ« formave tĂ« promovimit dhe prezantimit tĂ« vlerave universale tĂ« Islamit nĂ« kohĂ«n kur kanĂ« vĂ«rshuar antivlera dhe pĂ«rpjekje gjigante pĂ«r t'i bĂ«rĂ« ato udhĂ« tĂ« shpĂ«timit (lexo: shkatĂ«rrimit) tĂ« njerĂ«zimit. Prandaj, nĂ«se thua se mevludi Ă«shtĂ« bid'at dhe veprim i ndaluar, atĂ«herĂ« me kĂ«tĂ« duhet tĂ« mohosh dhe tĂ« shpallĂ«sh tĂ« ndaluar tĂ«rĂ« revolucionin mediatik dhe teknologjinĂ« e ngritur pĂ«r tĂ«. Nuk ka dyshim qĂ« mevludi Ă«shtĂ« bid'at (risi), por varet si e pĂ«rdor bid'atin, e pĂ«rdor pĂ«r tĂ« mirĂ« a pĂ«r tĂ« keq, e keqpĂ«rdor. NĂ« kĂ«tĂ« kuptim bid'ate janĂ« edhe gazetat, revistat, radio, televizori, kompjuteri, interneti etj.. Pra, sikurse mevludi, edhe kĂ«to janĂ« mjete tĂ« komunikimit masiv, por me dallimin se janĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« avancuara, mĂ« tĂ« zhvilluara dhe mĂ« tĂ« sofistikuara, dhe kanĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« jashtĂ«zakonisht tĂ« gjerĂ« ndikimi, qĂ« pĂ«r disa sekonda tĂ« pĂ«rcjellin lajmin nĂ« gjithĂ« botĂ«n. NĂ« fakt, po ta shikojmĂ« çështjen nga ky prizĂ«m, atĂ«herĂ« del se televizori e interneti janĂ« mjete qĂ« pĂ«rdoren jashtĂ«zakonisht keq dhe tmerrĂ«sisht nĂ« mĂ«nyrĂ« destruktive. Mevludi, madje nuk keqpĂ«rdoret fare. PĂ«rkundrazi... MirĂ«po, Ă«shtĂ« interesante se recipientĂ«t e mendimit pĂ«r mevludin e ndaluar, janĂ« ata qĂ« i pĂ«rdorin kĂ«to mjete nĂ« masĂ«n mĂ« tĂ« gjerĂ« pĂ«r transmetimin e FjalĂ«s sĂ« Allahut dhe tĂ« mesazhit tĂ« Pejgamberit a.s.. Dhe bĂ«jnĂ« mirĂ« qĂ« e bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« dhe njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« duhet ta bĂ«jnĂ« tĂ« gjithĂ«, por shtrohet pyetja: PĂ«rse, vallĂ«, anatemojnĂ« pĂ«rdoruesit e âbid'atit tĂ« mevluditâ dhe nuk denoncojnĂ« pĂ«rdoruesit e bid'atit tĂ« internetit? PĂ«r sa i pĂ«rket çështjes debatuese, se mevludi Ă«shtĂ« njĂ« lloj shtesĂ« e besimit, fesĂ«, se ai Ă«shtĂ« ibadet etj., kjo nuk Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« dhe askush nuk e thotĂ« dhe nuk mendon njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«.
188
Takvim - Kalendar 2012
Ai nuk bĂ«n pjesĂ« nĂ« fushĂ«n e akidĂ«s, besimit (kredosĂ« islame) as tĂ« ibadeteve, por i takon sferĂ«s sĂ« Da'vĂ«s â thirrjes nĂ« rrugĂ«n e Allahut (xh.sh.). ĂshtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« e thirrjes nĂ« rrugĂ«n e Allahut, njĂ« mundĂ«si e pĂ«rhapjes sĂ« Islamit dhe mĂ«simeve islame. ĂshtĂ« njĂ« aktivitet dhe veprimtari e pĂ«lqyer dhe e rekomanduar nĂ« punĂ« misionare tĂ« imamit dhe tĂ« atyre qĂ« bĂ«jnĂ« punĂ«n e misionarit. Varet krejtĂ«sisht prej imamit pĂ«rkatĂ«s se si do ta organizojĂ« ceremoninĂ« e mevludit. NĂ« kohĂ«n e sotme ka shumĂ« mĂ«nyra dhe mundĂ«si pĂ«r ta modernizuar mevludin, duke ua pĂ«rshtatur kushteve, rrethanave dhe specifikave tĂ« vendit ku organizohet ai. Sot si asnjĂ«herĂ« mĂ« parĂ«, Ă«shtĂ« e nevojshme qĂ« nĂ« kuadĂ«r tĂ« mevludit apo nĂ« emĂ«r tĂ« tij, tĂ« organizohen aktivitete nga mĂ« tĂ« ndryshmet, qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me figurĂ«n dhe personalitetin e Pejgamberit tĂ« Zotit â Muhamedit a.s.. Manifestime dhe fushata popullore nĂ« shĂ«rbim tĂ« njohjes dhe prezantimit mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« figurĂ«s sĂ« Pejgamberit a.s., sikurse ndodhi nĂ« Austri nĂ« vitin 2009. Motoja e kĂ«tij aktiviteti ishte: âPorosia e Pejgamberit a.s. pĂ«r AustriakĂ«tâ, qĂ« konsistonte nĂ« hadithin e njohur tĂ« Muhamedit (a.s.) lidhur me marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rnjerĂ«zore, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« fqinjĂ«ve. âNuk Ă«shtĂ« besimtar i vĂ«rtetĂ« ai qĂ« fle nĂ« gjumĂ« i ngopur e fqinji i tij Ă«shtĂ« i uritur, dhe ky e diâ. Ky Ă«shtĂ« mesazhi qĂ« Pejgamberi Muhamed a.s. ia dĂ«rgon popullit austriakĂ«, edhe myslimanĂ«ve edhe jomyslimanĂ«ve. Ky hadith Ă«shtĂ« shfaqur nĂ« 426 panele reklamash elektronike, tĂ« shndritshme dhe lĂ«vizĂ«se nĂ« rrugĂ«t e 12 qyteteve austriake. Po ashtu, Ă«shtĂ« shfaqur nĂ« ekranet informative nĂ« 10 stacione metrosh nĂ« kryeqytetin e AustrisĂ«, nĂ« VjenĂ«.
$
!
%
#
"
MirÄĆ€po, pÄĆ€r sa i pÄĆ€rket mevludit, Ibni Tejmije, nuk e konsideron atÄĆ€ si bidĂą&#x20AC;&#x2122;at, pÄĆ€rkundrazi e konsideron vepÄĆ€r tÄĆ€ mirÄĆ€ qÄĆ€ shpÄĆ€rblehet. NÄĆ€ Librin "Iktidaa Es-Sirat El-Mustekijm", nga ibn Tejmije, i cili vdiq nÄĆ€ vitin 728 hixhrij, libri u botua nga: "Dar El-Fikr - Bejrut Liban", nÄĆ€ vitin 1421 hixhrij, nÄĆ€ faqen 269 shkruan, si vijon:
,
+
(
-
!
&
)
-
'
*
'
&
-
1
Kuptimi gjuhÄĆ€sor (filologjik) i fjalÄĆ€s bid'at tregon pÄĆ€r ħdo formÄĆ€ tÄĆ€ risisÄĆ€ ose pÄĆ€r ħdo gjÄĆ€ qÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ e re dhe interesante. Kuptimi i saj nÄĆ€ Sheriat ka tÄĆ€ bÄĆ€jÄĆ€ me futjen e ħfarÄĆ€do risie nÄĆ€ fe, pavarÄĆ€sisht nÄĆ€se ÄĆ€shtÄĆ€ pozitive apo negative. Kur ÄĆ€shtÄĆ€ fjala pÄĆ€r qÄĆ€ndrimin e ulemasÄĆ€ sÄĆ€ Sheriatit ndaj bid'atit, kÄĆ€tu ekzistojnÄĆ€ mendime tÄĆ€ ndara, mbi bazÄĆ€n e tÄĆ€ cilave janÄĆ€ profilizuar dy qÄĆ€ndrime plotÄĆ€sisht tÄĆ€ ndryshme. Grupi i parÄĆ€ i ulemasÄĆ€ sÄĆ€ Sheriatit janÄĆ€ ata qÄĆ€ ħdo lloj bid'ati (qoftÄĆ€ pozitiv apo negativ) e konsiderojnÄĆ€, nÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rgjithshme, negativ dhe tÄĆ€ nda-
Ä&#x2021;'ÄĆ€shtÄĆ€ bidati/risia?
luar. NÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ grup bÄĆ€jnÄĆ€ pjesÄĆ€: Ibn Tejmie , Ibn Rexhep ElHanbeli dhe imam Zerkashi. Mendimin e tyre dhe qÄĆ€ndrimin e kÄĆ€tillÄĆ€, ata e mbÄĆ€shtesin kryesisht nÄĆ€ argumentet vijuese: NÄĆ€ ajetin e tretÄĆ€ tÄĆ€ sures El-Maide, Allahu (xh.sh.) thotÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;Sot pÄĆ€rsosa pÄĆ€r ju fenÄĆ€ tuaj, plotÄĆ€sova ndaj jush dhuntinÄĆ€ Time, zgjodha pÄĆ€r ju Islamin feĂą&#x20AC;?. NÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ kuptim, ky grup ulemash shfrytÄĆ€zon edhe disa hadithe tÄĆ€ Pejgamberit a.s., sikurse janÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;Kush sjell diħka tÄĆ€ re nÄĆ€ ħÄĆ€shtjen (fenÄĆ€) tonÄĆ€, qÄĆ€ nuk i pÄĆ€rket asaj, ajo ÄĆ€shtÄĆ€ redd (d.m.th. refuzohet)Ăą&#x20AC;? (Buhariu dhe Muslimi). Ăą&#x20AC;&#x153;Kush vepron diħka qÄĆ€ nuk ka bazÄĆ€ nÄĆ€ fe, edhe ajo ÄĆ€shtÄĆ€ redd (e refuzuar).Ăą&#x20AC;? Ä&#x2021;do bidat ÄĆ€shtÄĆ€ lajthitje dhe ħdo lajthitje pÄĆ€rfundon nÄĆ€ zjarrĂą&#x20AC;?. TÄĆ€rÄĆ€ kÄĆ€saj ata i shtojnÄĆ€ edhe fjalimin e Ibni Mes'udit, nÄĆ€ tÄĆ€ cilin thuhet: Ăą&#x20AC;&#x153;VetÄĆ€m ndiqni e mos sillni risi, meqÄĆ€ feja ÄĆ€shtÄĆ€ e mjaftueshme pÄĆ€r neĂą&#x20AC;?. Gjithashtu transmetohet nga Ibni Abasi qÄĆ€ ka thÄĆ€nÄĆ€: Ăą&#x20AC;&#x153;Ä&#x2021;do vit qÄĆ€ kalon, njerÄĆ€zit ringjallin gjithnjÄĆ€ e mÄĆ€ shumÄĆ€ bid'ate, e shkatÄĆ€rrojnÄĆ€ gjithnjÄĆ€ e mÄĆ€ shumÄĆ€ sunnete, gjithnjÄĆ€, derisa tÄĆ€ gjallÄĆ€rojÄĆ€ plotÄĆ€sisht bid'ati e tÄĆ€ zhduket sunnetiĂą&#x20AC;?. Ky grup shfrytÄĆ€zojnÄĆ€ si argumente edhe disa hadithe tjera, por, pÄĆ€r shkak tÄĆ€ vÄĆ€llimit tÄĆ€ tekstit, nuk kemi nevojÄĆ€ t'i pÄĆ€rmendim. NÄĆ€ pjesÄĆ€n e mÄĆ€parshme tÄĆ€ tekstit,
Mevludi dhe nocioni i bid'atit (risisÄĆ€)
Takvim - Kalendar 2012
Kjo ndodhi nÄĆ€ ditÄĆ€lindjen e Pejgamberit a.s. dhe vazhdoi pÄĆ€r disa ditÄĆ€. Ishte njÄĆ€ fushatÄĆ€ shumÄĆ€ e pÄĆ€lqyer e myslimanÄĆ€ve austriakÄĆ€, me tÄĆ€ cilÄĆ€n ata deshÄĆ€n t'ua prezantojnÄĆ€ Pejgamberin a.s. dhe mÄĆ€simet e tij paqÄĆ€sore bashkÄĆ€qytetarÄĆ€ve tÄĆ€ tyre, dhe kjo nÄĆ€pÄĆ€rmjet thirrjes sÄĆ€ tij pÄĆ€r solidaritet social, pavarÄĆ€sisht nga pÄĆ€rkatÄĆ€sia etnike apo fetare. Shkurt, himnizimet pÄĆ€r Muhamedin (a.s.), dhe as "KÄĆ€ndimi i Mevludit" nuk janÄĆ€ "ibadet" fetar, po janÄĆ€ njÄĆ€ traditÄĆ€ fisnikÄĆ€ruese e Islamit (paqes, dashurisÄĆ€, harmonisÄĆ€, jetÄĆ€s) nÄĆ€ mjediset islame, qÄĆ€ ka dhÄĆ€nÄĆ€ rezultate tÄĆ€ mira pÄĆ€r kultivimin e respektit ndaj Profetit tÄĆ€ Islamit dhe tÄĆ€ harmonisÄĆ€ vÄĆ€llazÄĆ€rore midis besimtarÄĆ€ve nÄĆ€ NjÄĆ€ Zot, nÄĆ€ pÄĆ€rgjithÄĆ€si, sepse lartÄĆ€sohen edhe ProfetÄĆ€t e feve tÄĆ€ shpallura paraislame. MeqÄĆ€ jemi tek ħÄĆ€shtja e konceptit tÄĆ€ bid'atit, atÄĆ€herÄĆ€ tÄĆ€ shohim si qÄĆ€ndron puna e tij.
190
189
TrajtesÄĆ€
"Mevludi qÄĆ€ respektohet dhe konsiderohet festÄĆ€, qÄĆ€ disa njerÄĆ€z janÄĆ€ duke e bÄĆ€rÄĆ€, kjo vepÄĆ€r ka shpÄĆ€rblim shumÄĆ€ tÄĆ€ madh, pÄĆ€r qÄĆ€llimin e mirÄĆ€ tÄĆ€ tyre, qÄĆ€ e bÄĆ€jnÄĆ€, pÄĆ€r tÄĆ€ nderuar dhe respektuar tÄĆ€ DÄĆ€rguarin e Allahut (paqja dhe mÄĆ€shira e Allahut qoftÄĆ€ pÄĆ€r tÄĆ€)".
Trajtesë
191
me siguri janĂ« pĂ«rmendur argumentet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r kĂ«tĂ« grup ulemash. Gjithsesi, ata duke komentuar ajetin e pĂ«rmendur nga sureja El-Maide: âSot pĂ«rsosa pĂ«r ju fenĂ« tuajâŠâ, konsiderojnĂ« qĂ« futja e çfarĂ«do risie nĂ« fe do tĂ« ishte e panevojshme dhe e padĂ«shiruar. Ata, nĂ« pajtim me kĂ«tĂ«, besojnĂ« qĂ« bid'atet nĂ« fe (besim) vetĂ«m mund ta shkatĂ«rrojnĂ« sunnetin e Pejgamberit (a.s.) dhe ta shtrembĂ«rojnĂ« besimin. Grupi i dytĂ« i ulemasĂ« sĂ« Sheriatit, nĂ« tĂ« cilin bĂ«jnĂ« pjesĂ«: Imam Shafiu , Ibni Hazmi, Ibn El-Xhevzi, Ibn El-Esir, Imam Gazaliu, Imam Neveviu, Imam Sujutiu, Ibn Haxher El-Askalani, El-Iz ibn Abde-s-Selam, Ibn Abidin El-Zerkani dhe ElKarafi, si dhe shumĂ« dijetarĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« njohur nga tĂ« katĂ«r medhhebet, kanĂ« pikĂ«pamje krejtĂ«sisht tĂ« ndryshme lidhur me çështjen e bid'atit (risisĂ« nĂ« fe). Ky grup, jo vetĂ«m qĂ« pohon se ka bid'at tĂ« mirĂ«, por pohon se ekziston edhe bid'ati, futja e tĂ« cilit, nĂ« fe paraqet farz tĂ« rreptĂ«. Ata konsiderojnĂ« se tĂ« gjitha kĂ«to nuk janĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me ajetin e pĂ«rmendur tĂ« sures El-Maide, meqĂ« kanĂ« vendosur njĂ« kusht tĂ« rreptĂ« qĂ« bid'ati, i cili futet, duhet tĂ« jetĂ« i bazuar patjetĂ«r nĂ« Sheriat dhe tĂ« mos jetĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me dispozitat ekzistuese islame. KĂ«ta dijetarĂ« konsiderojnĂ« qĂ« tĂ« gjitha hadithet qĂ« i sjell grupi i parĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« vetĂ«m me bidatet qĂ« janĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me dispozitat ekzistuese islame. Ata, pĂ«r mĂ« tepĂ«r, konsiderojnĂ« qĂ« disa prej kĂ«tyre haditheve, tĂ« cilat i ka sjellĂ« si argumente grupi i parĂ« i ulemasĂ«, e bĂ«jnĂ« madje pikĂ«risht tĂ« 2
Imam Shafiu r.a. në një thënie të tij rreth ndarjes së bidatit, thotë: "Ka dy lloje bidatesh: të qortuara edhe të lëvduara. I lëvduar është ai bidat i cili është në pajtim me sunnetin, i qortuar është ai që është në kundërshtim me sunetin". Neveviu, po ashtu, thotë: "Bid'at në Sheriat është një shpikje që s'ka qenë në kohën e Pejgamberit a.s., e ai mund të jetë i mirë ose i keq"!
192
Takvim - Kalendar 2012
kundĂ«rtĂ«n, d.m.th. tregojnĂ« pĂ«r mundĂ«sinĂ« e futjes sĂ« bid'ateve (tĂ« dobishme) nĂ« fe. I tillĂ« Ă«shtĂ«, pĂ«r shembull, hadithi: âKush bĂ«n diçka qĂ« nuk ka bazĂ« nĂ« fe, ajo Ă«shtĂ« redd (d.th. ajo refuzohet)â. NĂ«se e vĂ«shtrojmĂ« kĂ«tĂ« hadith me kujdes, do tĂ« kuptojmĂ« qĂ« Pejgamberi a.s. ka thĂ«nĂ« qĂ« do tĂ« refuzohet ai bid'at i cili nuk ka bazĂ« nĂ« fe? PĂ«r kĂ«tĂ« pĂ«rgjigjen do tĂ« na e japĂ« Pejgamberi a.s. nĂ« hadithin qĂ« e transmeton Imam Muslimi: âKush sjell nĂ« Islam ndonjĂ« gjĂ« tĂ« re, ai ka shpĂ«rblim pĂ«r atĂ« dhe shpĂ«rblimin e atij qĂ« e praktikon atĂ« pas tij, e atyre (d.m.th. atyre qĂ« e praktikojnĂ« atĂ«) nuk i pakĂ«sohet asgjĂ« nga shpĂ«rblimi i tyre. E kush sjell nĂ« Islam ndonjĂ« gjĂ« tĂ« keqe, ai ka dĂ«nim pĂ«r tĂ«, po edhe dĂ«nimin e atyre qĂ« do ta praktikojnĂ« atĂ«, e atyre asgjĂ« nuk u pakĂ«sohet nga dĂ«nimi i tyre.â Ka edhe shumĂ« hadithe qĂ« flasin pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n temĂ«, sikurse Ă«shtĂ« hadithi qĂ« e transmeton Ebu Hurejre (r.a.) nĂ« koleksionin e Muslimit, i cili Ă«shtĂ« i ngjashĂ«m me hadithin e mĂ«parshĂ«m, po nĂ« kĂ«tĂ« rast nuk do ta pĂ«rmendja. Edhe njĂ« argument qĂ« bid'ati Ă«shtĂ« i lejuar dhe i preferuar nĂ« fe, e shohim nĂ« praktikĂ«n e ashabeve tĂ« Pejgamberit a.s.. Qysh nĂ« kohĂ«n sa ishte gjallĂ« Pejgamberi a.s., ndodhi qĂ« ishte njĂ« ashab ndaj tĂ« cilit u ankuan ashabet e tjerĂ« pĂ«r shkak se nĂ« çdo rekat kĂ«ndonte surĂ«n El-Ihlas. Kur e pyeti Pejgamberi (a.s.) pĂ«r ç'arsye e praktikonte atĂ«, ai u pĂ«rgjigj se e donte atĂ« sure, pĂ«r se Pejgamberi a.s. buzĂ«qeshi e i tha: âEdhe Allahu tĂ« do ty pĂ«r kĂ«tĂ« veprim tĂ«ndinâ. Pejgamberi a.s. i dha pĂ«rkrahje atij ashabi dhe nuk e qortoi pĂ«r shkak tĂ« futjes sĂ« bid'atit. NĂ« njĂ« hadith tjetĂ«r, thuhet gjithashtu se si Pejgamberi a.s. e pyeti hz. Bilalin: âO Bilal, i kam dĂ«gjuar hapat e tu nĂ« Xhenet, ç'ke bĂ«rĂ« ti kĂ«shtu? Hz. Bilali iu pĂ«rgjigj: âUnĂ« vetĂ«m e kam bĂ«rĂ« praktikĂ« qĂ«, pas
Trajtesë
193
çdo marrjeje tĂ« abdesit, i fal dy rekate namaz. Pejgamberi a.s. buzĂ«qeshi dhe nuk tha asgjĂ« se ajo Ă«shtĂ« njĂ« bid'at, pĂ«r tĂ« cilin nuk ka argument nĂ« Kuran apo nĂ« sunnet. Imam Buhariu na transmeton njĂ« hadith, nĂ« tĂ« cilin thuhet se si nĂ« njĂ« rast, nĂ« kohĂ«n e namazit, derisa Pejgamberi a.s. ngrihej nga rukuja, kĂ«ndoi: âSemiAllahu limen hamidehâ, e njĂ«ri nga ashabĂ«t prej xhematit ia shtoi: rabbena leke-l-hamden kthiren tajjiben mubareken fihiâ. Pas pĂ«rfundimit tĂ« namazit, Pejgamberi a.s. tha: Kush e tha atĂ« dua (dhikr)? Kur ashabi pĂ«rkatĂ«s u pĂ«rgjigj se ishte ai, Pejgamberi a.s. tha: âI kam parĂ« tridhjetĂ« melaqe, tĂ« cilat nxitonin se cila prej tyre do tĂ« shkruante atĂ« e para.â Nga kjo shohim se Pejgamberi a.s. nuk e kritikoi ashabin pĂ«r shkak tĂ« kĂ«ndimit tĂ« kĂ«tij thikri tĂ« ri, po e lavdĂ«roi dhe e paraqiti si njĂ« bid'at tĂ« mirĂ«. Imam ibn Haxher El-Askalani ka thĂ«nĂ« se ky hadith konsiderohet argument qĂ« Ă«shtĂ« e lejuar futja e ndonjĂ« dhikri tĂ« ri, i cili nuk bie ndesh me dhikrin tradicional. NĂ« praktikĂ«n e ashabĂ«ve tĂ« Pejgamberit a.s., pas vdekjes sĂ« tij, ka qenĂ« e njohur futja e bid'ateve, tĂ« cilat nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« njohura sa ishte nĂ« jetĂ« Pejgamberi a.s.. KĂ«shtu, e dimĂ« se hz. Ebu Bekri (r.a.) e ka mbledhur Kuranin (a.sh.) nĂ« njĂ« libĂ«r, edhe pse Pejgamberi a.s. kĂ«tĂ« nuk e kishte bĂ«rĂ«. Po ashtu, hz. Omeri (r.a.) e bĂ«ri faljen kolektive (me xhemat) tĂ« namazit tĂ« teravisĂ«, pikĂ«risht prej 20 rekatesh, ndĂ«rsa Pejgamberi a.s. i falte tetĂ« rekate, madje nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij. Dhe, me rastin qĂ« e bĂ«ri kĂ«tĂ«, tha: âSa risi e mirĂ« Ă«shtĂ« kjoâ? Gjithashtu, Ă«shtĂ« i njohur rasti i hz. Osmanit (r.a.), i cili bĂ«ri kĂ«ndimin e dy ezaneve pĂ«r namazin e xhumasĂ«, e mĂ« pas i shtoi edhe njĂ« dhe i bĂ«ri tri ezane, pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rhapjes sĂ« bashkĂ«sisĂ« myslimane, ndonĂ«se gjatĂ« kohĂ«s sa ishte gjallĂ« Pejgamberi a.s., kishte vetĂ«m njĂ« ezan pĂ«r
194
Takvim - Kalendar 2012
namazin e xhumasë. Gjatë jetës së Pejgamberit a.s. namazi i Bajramit falej në një vend, por hz. Alia (r.a.) mori vendimin që të falej në më shumë vende. Sikurse e dimë, po ashtu edhe Abdullah ibn Omeri (r.a.) bëri që në teshehud të këndohet ve berekatuhu, që është një shtesë në fjalinë es-selamu alejeke ejjuhen-nebijju ve rahametullahi ve berekatuhu e po ashtu edhe vahdehu la sherike lehu - në fjalinë eshhedu en la ilahe il'lAllah. Në bazë të asaj që u përmend më lart, shohim që ashabët kanë sjellë bid'ate, të cilat kanë qenë shumë të lavdëruara. Disa janë futur gjatë jetës së Pejgamberit a.s., e disa të tjera pas vdekjes së tij.
NĂ« vend tĂ« pĂ«rmbylljes MyslimanĂ«t e gjithĂ« botĂ«s nuk e festojnĂ«, nuk e kremtojnĂ«, veçse e shĂ«nojnĂ« mevludin, e kjo do tĂ« thotĂ« qĂ« nga ajo ngjarje marrin mĂ«sim dhe me tĂ« frymĂ«zohen. E çfarĂ« janĂ« mĂ«simet nga fjalĂ«t e Emines: âKur e linda atĂ«, linda njĂ« dritĂ« tĂ« madhe, nga e cila u shndritĂ«n pallatet e Shamit (Damaskut)â. Ose tekstualisht fjalĂ«t e Emines tĂ« shprehura nga goja e pĂ«rpiluesit tĂ« mevludit: âTha Eminja pashĂ« at'natĂ« çudi njĂ« dritĂ« Sikur dielli pĂ«r dritare kur rrezitĂ« Si vetimĂ« shpejt duel prej shpie çudĂ« u bĂ« GjithĂ« dynjaja me kĂ«tĂ« nur qĂ« dritĂ« u bĂ«â.
Trajtesë
195
A e sheh njeriu i sotĂ«m atĂ« dritĂ«? Drita qĂ« duhet ta shohim, quhet - Kuran, ndĂ«rsa rruga e ndriçuar nga e cila duhet tĂ« shkojmĂ«, e ka emrin Islam. DritĂ« nĂ« jetĂ« Ă«shtĂ« besimi, dritĂ« Ă«shtĂ« dituria, dritĂ« Ă«shtĂ« familja kompakte, fĂ«mija ynĂ« nĂ« mekteb Ă«shtĂ« dritĂ«, dritĂ« Ă«shtĂ« oborri ynĂ« i rregulluar dhe rruga e pastĂ«r, dritĂ« Ă«shtĂ« puna, rendi dhe pĂ«rgjegjĂ«sia nĂ« shoqĂ«ri... A e sheh njeriu i sotĂ«m kĂ«tĂ« dritĂ«, e cila shndriti aq fuqishĂ«m nĂ« muajin Rebiul-Evvel. Ai muaj quhet muaji i lindjes. Kemi rastin tĂ« bĂ«jmĂ« qĂ« nĂ« veten tonĂ« tĂ« lindĂ« dĂ«shira qĂ« t'i kthejmĂ« shpinĂ«n dritĂ«s sĂ« rrejshme tĂ« epshit dhe tĂ« nisemi rrugĂ«s nga drita e vĂ«rtetĂ« e besimit (fesĂ«). Drita nĂ« shpirtin tonĂ« vjen prej Islamit, prej kĂ«tij mevludi, prej namazit. Drita e Allahut shkĂ«lqen nĂ« shtĂ«pi tĂ« caktuara, âdrita shkĂ«lqen nĂ« shtĂ«pitĂ« nĂ« tĂ« cilat pĂ«rmendet emri i Tij dhe E falĂ«nderojnĂ« AtĂ« nĂ« mĂ«ngjes e nĂ« mbrĂ«mje (Nur, 36). Allahu (xh.sh.) thotĂ«: âKurani shpie nga ajo qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e mira, mĂ« e madhja, mĂ« e fuqishmjaâ (Kuran: 179). Islami i çon njerĂ«zit nga ajo qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e mirĂ« nĂ« jetĂ«, nga ajo qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e bukur. Prandaj, Kurani dhe Islami duhet tĂ« jenĂ« nĂ« zemrĂ«n e njeriut dhe nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij. Pejgamberi i Allahut a.s. thotĂ«: âShtĂ«pinĂ« ndriçojeni me kĂ«ndimin e Kuranit dhe faljen e namazitâ. Ky Ă«shtĂ« ai nuri, ajo drita - e cila erdhi me Pejgamberin tonĂ« dhe qĂ« e kĂ«ndojmĂ« nĂ« mevlud. Sepse, nĂ«se nĂ« shtĂ«pi nuk ka Kuran dhe nuk ka namaz, aty mbetet shejtani, mbetet errĂ«sira. Lindja e Muhamedit (a.s.) nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m lindje e njeriut, po edhe e njĂ« ideje qĂ« e pushtoi kozmosin dhe u bĂ« nur-dritĂ« apo reflektim i qiejve karshi TokĂ«s, dhe i TokĂ«s karshi qiejve. Dhe, sikurse drita e ditĂ«s qĂ« vjen nga Dielli, ashtu drita nĂ« shpirtin tonĂ« vjen nga Kurani, nĂ« tĂ« cilin Ă«shtĂ« e vĂ«rteta e
196
Takvim - Kalendar 2012
Zotit, të cilën na e përcolli me besnikëri më i miri prej njerëzve të mirë dhe më i madhi nga pejgamberët e mëdhenj të Allahut - Muhamedi a.s..
Si duhet tĂ« organizohet mevludi? Autori i veprĂ«s âMizanul-adilâ, thotĂ«: âCeremonitĂ« e mevludit, me tĂ« cilat shĂ«nohet lindja e Pejgamberit a.s., janĂ« tĂ« bazuara nĂ« Islam dhe ato janĂ« tĂ« dĂ«shiruara dhe tĂ« rekomanduara. UnĂ« e kushtĂ«zoj tĂ« praktikuarit dhe aplikimin e tyre me kushtet vijuese: 1. QĂ« ceremonia tĂ« fillojĂ« me kĂ«ndimin e pjesĂ«ve kuranore. 2. Leximi apo kĂ«ndimi i teksteve qĂ« pĂ«rmbajnĂ« detaje nga jeta e Pejgamberit a.s., pĂ«rmendja e disa mu'xhizeve dhe momenteve, prej tĂ« cilave mund tĂ« merret mĂ«sim. 3. QĂ« tĂ« pranishmit tĂ« kĂ«ndojnĂ« salavate sa herĂ« qĂ« pĂ«rmendet emri i Pejgamberit Muhamedit (a.s.). 4. QĂ« manifestimi tĂ« pĂ«rmbajĂ« ilahi, kaside dhe recitime pĂ«r Muhamedin (a.s.), tĂ« cilat janĂ« tĂ« mbĂ«shtetura nĂ« Kitabet mu'teber. 5. Shmangia nga jeta e Muhamedit (a.s.) e transmetimeve qĂ« nuk janĂ« tĂ« bazuara nĂ« traditĂ«n autentike. 6. TĂ« mos lejohet pĂ«rzierja e grave dhe burrave nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n hapĂ«sirĂ« (ihtilat). 7. Respektimi dhe aplikimi i edukatĂ«s sĂ« pĂ«rgjithshme islame (kultura e sjelljes) duke mos lejuar nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« dhe me asnjĂ« veprim tĂ« dilet jashtĂ« kuadrit tĂ« mĂ«nyrĂ«s islame tĂ« sjelljes (bontonit islam)
Trajtesë
197
8. Të mbahet një ligjëratë e shkurtër me përmbajtje (10-15 minuta), nga e cila do të përfitojnë të pranishmit në jetën e tyre, duke marrë mësim për veten, familjet dhe njerëzit e tjerë në përgjithësi (shën. yni). O Allah i Gjithëfuqishëm, na forco në qëllimin tonë që ta ndjekim Sunnetin e Muhamedit a.s. O Allah i Gjithëdijshëm, na mëso që Muhamedi (a.s.) të jetë shembull në jetën tonë! O Allah i Gjithëmëshirshëm, le të jetë shefaati i Muhamedit a.s. mëshira Jote!
___________________ Literatura: 1. Mevludi ne gjuhën shqipe, Prizren, 2001. 2. 3. www.znaci.com/mubarek/mevlud/art112_0.html 4. www.zeriislam.com/artikulli.php?id=1252 5. www. vehabizmi.com 6. www.ljekovitamockurana 7. 8. 9. www.ha-mim.net/ 10. 11. www.igbrv.de/
200
jurisprudencë islame
Ajni Sinani
Takvim - Kalendar 2012
me, e cila veprime tĂ« tilla do tĂ« bĂ«nte nĂ« fshehtĂ«si dhe nĂ«n frikĂ«n e errĂ«sirĂ«s.1 JuristĂ«t myslimanĂ«, njĂ«soj sikurse edhe ekspertĂ«t bashkĂ«kohorĂ« tĂ« sĂ« drejtĂ«s penale, kanĂ« mendime tĂ« ndryshme lidhur me definimin e veprave penale. Definicioni i el Maverdit duket se Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r tĂ« kuptuarit bashkĂ«kohor: âVepra penale, nĂ« tĂ« drejtĂ«n islame, janĂ« vepra tĂ« ndaluara juridikisht, tĂ« cilat Zoti i ka vendosur dhe tĂ« cilat ndĂ«shkohen me dĂ«nimin e haddit ose ta'zir-itâ. Pra, ekzistojnĂ« dy lloj veprash penale: pĂ«r tĂ« cilat ndĂ«shkimi Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar me dispozitat e Kuranit dhe Sunnetit (hadd) dhe vepra tĂ« cilat ndĂ«shkohen sipas vlerĂ«simit tĂ« njerĂ«zve tĂ« pushtetit (ta'zir).2
VEPRAT PENALE DHE DĂNIMET DĂ«nimi Hadd âPopujt qĂ« ishin para jush janĂ« shkatĂ«rruar, sepse kur vidhte i forti, nuk e dĂ«nonin, kurse, kur vidhte i dobĂ«ti, e ndĂ«shkonin. Betohem nĂ« Allahun se, sikur tĂ« kishte vjedhur Fatimja, e bija e Muhamedit, do t'ia prisja dorĂ«n.â (ThĂ«nie e Muhamedit a.s.)
Ligjet islame tĂ« Sheriatit nuk parashohin tĂ« çrrĂ«njosin nĂ« tĂ«rĂ«si imoralitetin dhe mĂ«katet e tjera tĂ« mĂ«dha. ĂshtĂ« e qartĂ« se asnjĂ« bashkĂ«si njerĂ«zore nuk mund tĂ« jetĂ« e mbrojtur nga sjelljet e tilla tĂ« gabuara dhe tĂ« kĂ«qija. Madje edhe nĂ« kohĂ«n e Muhamedit a.s. kishte njerĂ«z qĂ« bĂ«nin vepra tĂ« ndaluara. QĂ«llimi kryesor i sĂ« drejtĂ«s islame Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« pengojĂ« praktikimin publik tĂ« veprave tĂ« turpshme dhe sjelljen mashtruese qĂ« shpie tek ato, qĂ« t'i reduktojĂ« nĂ« njĂ« pakicĂ« tĂ« parĂ«ndĂ«sish-
Fjala 'hadd', shumĂ«si 'hudud', nĂ« aspektin gjuhĂ«sor do tĂ« thotĂ«: kufi, pengesĂ«, ndalim, ndĂ«rkaq, sipas terminologjisĂ« juridike, nĂ«nkupton ndĂ«shkimet qĂ« janĂ« pĂ«rcaktuar tekstualisht me Kuran ose me Sunnet. Prandaj edhe thuhet âhududullahââdĂ«nimet e Zotitâ. NdĂ«shkimi i mĂ«katarit Ă«shtĂ« emĂ«ruar me fjalĂ«n hadd, sepse tĂ« shumtĂ«n e rasteve, ai e ndalon dhe e pengon delikuentin qĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«risĂ« edhe njĂ« herĂ« njĂ« delikt tĂ« tillĂ«.3 PĂ«r sa i pĂ«rket kategorisĂ« sĂ« hadd-it, kadiut nuk lejohet tĂ« tĂ«rhiqet nga dĂ«nimi i pĂ«rcaktuar.
1
Malik Badri, AIDS/SIDA i Kriza Modernog Svijeta u Svijetlu Islama, Sarajevo, 2002, fq. 270 2 Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 63. 3 Dr. Muhamed Bekr Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, Darul Menar, Kajro, f. 259.
Jurisprudencë islame
201
202
Takvim - Kalendar 2012
Veprat penale që ndëshkohen me dënimin e përcaktuar hudud
Veprat penale kundër jetës dhe trupit (dënimi me vdekje)
Këto vepra mund të ndahen në tri kategori: 1. Delikti kundër jetës dhe trupit, ku bëjnë pjesë: a) vrasja, dhe b) lëndimet trupore; 2. Delikti kundër familjes dhe moralit, ku bëjnë pjesë: a) adulteria (shkelja e kurorës); dhe b) akuza e pabazë për adulteri; 3. Delikti kundër pasurisë, ku bëjnë pjesë: a) vjedhja, dhe b) kusaria.
Sipas Islamit, vetĂ«m Zoti e jep jetĂ«n dhe, meqenĂ«se njeriu nuk mund t'i japĂ« njĂ« njeriu tjetĂ«r jetĂ«n, ai nuk ka tĂ« drejtĂ« as t'ia marrĂ« jetĂ«n. NĂ« pajtim me kĂ«tĂ«, ai qĂ« zgjat dorĂ«n pĂ«r t'i marrĂ« jetĂ«n njĂ« njeriu tjetĂ«r padrejtĂ«sisht, bĂ«n mĂ«kat, i cili duhet tĂ« dĂ«nohet nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe nĂ« botĂ«n tjetĂ«r. NdĂ«shkimi i asaj bote Ă«shtĂ« vuajtja e dĂ«nimit nĂ« zjarr: âKush e mbyt qĂ«llimisht besimtarin, dĂ«nim e ka xhehenemin, ku do tĂ« mbesĂ« pĂ«rgjithmonĂ«, dhe Allahu do tĂ« lĂ«shojĂ« mbi tĂ« hidhĂ«rimin e Vet, atĂ« e ka mallkuar dhe i ka pĂ«rgatitur mundim shumĂ« tĂ« madhâ. (En Nisa, 93). Islami shenjtĂ«ron jetĂ«n njerĂ«zore, mbron shenjtĂ«rinĂ« e shpirtrave dhe sulmin kundĂ«r jetĂ«s e konsideron njĂ« ndĂ«r krimet mĂ« tĂ« mĂ«dha. Allahu nĂ« Kur'anin e shenjtĂ« thotĂ«: âNĂ«se dikush mbyt dikĂ«, i cili nuk ka mbytur askĂ«nd, ose nuk ka bĂ«rĂ« nĂ« tokĂ« turbullira, sikur ka mbytur tĂ«rĂ« njerĂ«zinĂ«âŠâ (El Maidetu, 32). Jeta Ă«shtĂ« dhuratĂ« e Allahut dhe, si e tillĂ«, Ă«shtĂ« e shenjtĂ«, dhe nĂ« Islam tĂ«rĂ« gjinia njerĂ«zore trajtohet si njĂ« familje, e cila duhet tĂ« çmojĂ« jetĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« merituar.4 Islami ndalon vrasjen. NĂ« ajetin tjetĂ«r kuranor Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« prerĂ«: âDhe mos mbytni askĂ«nd qĂ« e ka ndaluar Allahu, pĂ«rveç kur e kĂ«rkon e drejta. Por, nĂ«se dikush, vritet pa pikĂ« faji, atĂ«herĂ« trashĂ«gimtarit tĂ« tij i japim kompetencĂ«, por as ai le tĂ« mos e teprojĂ« nĂ« vrasje! Ai Ă«shtĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« i ndihmuar.â (El Isra, 33)
Dënimet hudud dhe dënimet tazir Dënimet, ose janë dënime të përcaktuara tekstualisht (hudud), me Kur'an dhe Sunnet, ose janë dënime diskrecionale (tazir), të cilat i janë lënë gjykatësit - kadiut që të marrë vendim rreth tyre. Për sa i përket kategorisë së dytë të kundërvajtjeve, ato nuk janë saktësuar tekstualisht nga dy burimet e para. Tekstet islame, ose më saktë dy burimet e para të Islamit, kanë saktësuar pesë lloje dënimesh: 1) Deliktin e vrasjes; 2) Deliktin e vjedhjes; 3) Deliktin e adulterisë (shkeljes së kurorës); 4) Deliktin e akuzimit për adulteri (shkelje të kurorës); 5) Deliktin për cenimin e sigurisë së përgjithshme.
4
Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami, Shkup, 1418/1998, f. 322.
Jurisprudencë islame
203
Llojet e vrasjeve Sipas Kuranit ka tri lloj vrasjesh: 1) vrasje me paramendim; 2) vrasje pa dashje; dhe 3) vrasje e ngjashme me vrasjen pa dashje.
Vrasja me paramendim VetĂ«m pĂ«r vrasjen me qĂ«llim, ndĂ«shkimi Ă«shtĂ«: dĂ«nim me vdekje, ose duhet t'i bĂ«het shpagimi i gjakut familjes sĂ« tĂ« vrarit nga dorasi ose nga familja e tij. Zoti nĂ« Kur'an thotĂ«: âO besimtarĂ«! Ju Ă«shtĂ« caktuar norma pĂ«r hakmarrje - vrasje: I liri pĂ«r tĂ« lirin, robi - pĂ«r robin, femra - pĂ«r femrĂ«n.. NdĂ«rsa atij qĂ« i falet diçka nga vĂ«llai i vet, le tĂ« pritet me bujari edhe ai le t'ua kthejĂ« me tĂ« mirĂ«. Kjo Ă«shtĂ« lehtĂ«si nga Zoti juaj dhe mĂ«shirĂ«. Po kush bĂ«n shkelje edhe pas kĂ«saj, atĂ« e pret dĂ«nim i dhembshĂ«mâ. (El-Bekare, 178). Komentuesit e Kuranit, mufesirĂ«t dhe teoricienĂ«t juridikĂ« pajtohen plotĂ«sisht se me kĂ«to ajete, pa dyshim, i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« e drejta familjes sĂ« tĂ« vrarit (trashĂ«gimtarĂ«ve), qĂ« dĂ«nimin me vdekje pĂ«r vrasje tĂ« qĂ«llimshme mund ta ndĂ«rrojnĂ« duke rĂ«nĂ« nĂ« ujdi me dorasin pĂ«r falje, duke kĂ«rkuar prej tij (dorasit) ose familjes sĂ« tij shpagimin e gjakut nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« lejuar. NdĂ«rkaq, dorasi,ose familja e tij, duhet tĂ« paguajĂ« pĂ«r tĂ« vrarin pa vonuar. Shqiptimi i dĂ«nimit me vdekje nuk i Ă«shtĂ« lejuar askujt pĂ«rveç imamit - gjykatĂ«sit. NĂ«se vrasja Ă«shtĂ« kryer me paramendim dhe familja e tĂ« vrarit Ă«shtĂ« e gatshme tĂ« bĂ«jĂ« marrĂ«veshje pĂ«r kompensimin e gjakut, gjyqi, para se tĂ« marrĂ« vendimin, do tĂ« marrĂ« parasysh
204
Takvim - Kalendar 2012
mënyrën se si është kryer krimi dhe pamjen e autorit të krimit, sepse, nëse vrasja është e veçantë dhe mizore (gile) ose autori i krimit është i dhënë pas dhunës (është kriminel ordiner) dhe, si i tillë, paraqet rrezik për paqen dhe sigurinë e qytetarëve, gjyqi nuk duhet të pranojë kompensimin e gjakut, por duhet të shqiptojë dënimin me vdekje, pavarësisht prej kërkesës të familjes së të vrarit për kompensim.5 Islami ia ka njohur të drejtën familjes së të vrarit, më të afërmeve të tij për nga gjaku, sikurse janë: babai, biri, vëllai, xhaxhai, etj., që të kërkojnë hakmarrje, ose t'ia falin dorasit duke kërkuar shpagimin e gjakut të të vrarit nga ana e dorasit, ose nga familja e tij. Të gjitha shkollat juridike janë të mendimit se dënimi ndaj vrasësit mund të kryhet vetëm pas një gjykimi të vlefshëm nga ana e gjyqit, dhe nëse dikush e vret vrasësin pa vendimin e gjykatës, do të trajtohet si vrasës dhe do t'i nënshtrohet kisasit.6 Një pjesë e teoricienëve jomyslimanë të së drejtës, janë të mendimit, që vrasësi të mos ndëshkohet me dënim kapital. Ka shumë ajete kuranore dhe hadithe, që kanë shpallur shenjtërinë e jetës së çdo individi dhe që urdhërojnë dënimin kapital për atë njeri, i cili pa të drejtë ia merr jetën tjetrit.
5
Mr. Ibrahim Dzananovic, Hudud i Tazir- Krivicna Djela i Prekersaju u seriatskom Pravu, Zbornik Radova 2, Islamski Teoloski Fakultet u Sarajevu, 1987, f. 122. 6 Ibid, f. 123.
205
Jurisprudencë islame
206
Kisas Kisasi nĂ« tĂ« drejtĂ«n islame interpretohet si kundĂ«rshpĂ«rblim i dĂ«nimit nĂ« masĂ« tĂ« njĂ«jtĂ« tĂ« atij i cili nĂ« çfarĂ«do mĂ«nyre ka atakuar trupin ose jetĂ«n e dikujt. Tek juristĂ«t islamĂ« ai do tĂ« thotĂ«: tĂ« veprohet me delikuentin sipas veprĂ«s qĂ« ka bĂ«rĂ«; nĂ«se ka vrarĂ« dikĂ« me qĂ«llim - tĂ« vritet, nĂ«se ka shkaktuar lĂ«ndimin e tjetrit me qĂ«llim - tĂ« lĂ«ndohet nĂ« masĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«.7 Islami ka paraparĂ« dĂ«nim me vdekje - shpagim shpirti pĂ«r shpirtin, pĂ«r secilin qĂ« argumentohet se Ă«shtĂ« autor i vrasjes, dhe dĂ«nim me ndĂ«shkim tĂ« rĂ«ndĂ« pĂ«r vepra tĂ« kĂ«qija - pĂ«r secilin qĂ« vĂ«rtetohet se Ă«shtĂ« shkaktar i kĂ«tij dĂ«mi. Allahu i MadhĂ«ruar thotĂ«: âKjo masĂ« e dĂ«nimit Ă«shtĂ« jetĂ« pĂ«r ju.â (ElBekara, 179). Ky dĂ«nim Ă«shtĂ« mĂ« efikas kur tĂ« kemi parasysh procedurĂ«n qĂ« duhet ndjekur me kriminelin si dhe pasojat psikologjike qĂ« rezultojnĂ« prej kĂ«tij ndĂ«shkimi nĂ« aspektin e qetĂ«sisĂ« shoqĂ«rore dhe jetesĂ«s humane. Edhe lĂ«ndimet e trupit, ngjashĂ«m me vrasjen, mund tĂ« jenĂ« tĂ« qĂ«llimshme ose pa dashje. NĂ« raste tĂ« lĂ«ndimit tĂ« qĂ«llimshĂ«m, dhimbja qĂ« i Ă«shtĂ« shkaktuar tĂ« lĂ«nduarit, duhet t'i shkaktohet edhe shkaktarit tĂ« lĂ«ndimit: âNe nĂ« tĂ«, atyre u kemi caktuar: kryet pĂ«r kryet, syrin pĂ«r sy, hundĂ«n pĂ«r hundĂ«, veshin pĂ«r vesh, dhĂ«mbin pĂ«r dhĂ«mb, edhe plagĂ«t duhen kthyer. Por ai qĂ« heq dorĂ« nga hakmarrja, kjo Ă«shtĂ« kompensim pĂ«r tĂ«. Ata qĂ« nuk gjykojnĂ« sipas asaj qĂ« ka shpallur Allahu, ata janĂ« kriminelĂ«â. (El-Maidetu, 45.)
Veprat penale kundĂ«r familjes dhe moralit publik (dĂ«nimi pĂ«r shkelje tĂ« kurorĂ«s) Zoti i GjithĂ«fuqishĂ«m nĂ« Kuranin fisnik thotĂ«: âLaviren dhe lavirin, çdo njĂ«rin, goditeni me njĂ«qind tĂ« rĂ«na me kamxhik dhe le tĂ« mos u preokupojĂ« asnjĂ«farĂ« sentimentalizmi kur ta zbatoni fenĂ« e Allahut, nĂ«se I besoni Allahut dhe botĂ«s tjetĂ«r. DĂ«nimin e tĂ« dyve le ta shikojnĂ« njĂ« grup besimtarĂ«shâ. (EnNur, 2) DĂ«nimi pĂ«r prostitucion, sipas kĂ«tij ajeti, Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar me njĂ«qind tĂ« rĂ«na me kamxhik. NdĂ«shkimi bĂ«het publikisht. JuristĂ«t islamĂ« bĂ«jnĂ« dallimin nĂ« dĂ«nimin e personit qĂ« ka qenĂ« i martuar (muhsin) dhe personit qĂ« nuk ka qenĂ« i martuar (gajr muhsin). Ndaj personit tĂ« pamartuar zbatohet ndĂ«shkimi i pĂ«rmendur nĂ« ajetin kuranor, kurse, kur kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me personin qĂ« qenĂ« i martuar, juristĂ«t mbĂ«shteten vetĂ«m nĂ« autoritetin e Sunnetit, duke pĂ«rcaktuar vrasjen me gurĂ« si ndĂ«shkim tĂ« ligjshĂ«m. Disa juristĂ«, goditjes me kamxhik tĂ« personit tĂ« pamartuar, i shtojnĂ« edhe internimin njĂ«vjeçar. NdĂ«rkaq, ka juristĂ« islamĂ«, tĂ« cilĂ«t refuzojnĂ« ta pranojnĂ« ndĂ«shkimin me gurĂ«, meqenĂ«se njĂ« gjĂ« e tillĂ«, thonĂ« ata, nuk Ă«shtĂ« pĂ«rmendur dhe as nuk Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar me Kuran. Ata insistojnĂ« qĂ« t'u nĂ«nshtrohemi dispozitave kuranore, tĂ« cilat nuk bĂ«jnĂ« dallim nĂ« dĂ«nimin ndĂ«rmjet personit tĂ« martuar dhe personit tĂ« pamartuar.8
8 7
Dr. Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 300.
Takvim - Kalendar 2012
Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, Zbornik Radova 2, Islamski Teoloski Fakultet u Sarajevu, 1987, f. 65.
Jurisprudencë islame
207
Islami ndalon dhe lufton amoralitetin dhe kurvĂ«rinĂ«, sepse nga njĂ« veprim i kĂ«tillĂ« mund tĂ« shkaktohen pasoja kaotike, krime tĂ« lindjes, devijime familjare, shkatĂ«rrime tĂ« lidhjeve, pĂ«rhapje tĂ« sĂ«mundjeve tĂ« pashĂ«rueshme, mbizotĂ«rime tĂ« epsheve dhe rrĂ«nime tĂ« moralit.9 Sipas Islamit, kurvĂ«ria Ă«shtĂ« ndĂ«r mĂ«katet mĂ« tĂ« mĂ«dha dhe ndĂ«r krimet mĂ« tĂ« rĂ«nda, sepse ajo rrezikon dhe kĂ«rcĂ«non shenjtĂ«rinĂ« e nderit, ndalesat dhe lidhjet farefisnore. Allahu i MadhĂ«ruar thotĂ«: âDhe mos iu afroni amoralitetit, sepse Ă«shtĂ« punĂ« e fĂ«lliqur dhe sa rrugĂ« e shĂ«mtuar qĂ« Ă«shtĂ«â! (El Isra, 32). Ibn Mes'udi transmeton se, kur e ka pyetur Muhamedin a.s. se cili Ă«shtĂ« mĂ«kati mĂ« i rĂ«ndĂ«, i DĂ«rguari a.s. i Ă«shtĂ« pĂ«rgjigjur: âT'I bĂ«sh Allahut shok, e vetĂ«m Ai tĂ« ka krijuar, tĂ« vrasĂ«sh fĂ«mijĂ«n tĂ«nd nga frika se s'do tĂ« mund ta ushqesh, dhe tĂ« bĂ«sh kurvĂ«ri me gruan e fqinjit tĂ«ndâ. (Buhari dhe Muslimi)10 Islami pra mbron nderin dhe dinjitetin, madje ai kĂ«tĂ« e ka ngritur deri nĂ« shkallĂ«n e shenjtĂ«risĂ«. Abdullah ibn Umeri njĂ« ditĂ«, derisa po e shikonte QabenĂ«, tha: âSa e madhĂ«ruar je dhe sa e madhĂ«ruar qĂ« Ă«shtĂ« shenjtĂ«ria jote, mirĂ«po besimtari Ă«shtĂ« mĂ« i shenjtĂ« se ti!â11 Muhamedi a.s. nĂ« Haxhin e lamtumirĂ«s, para mĂ« shumĂ« se njĂ«qind mijĂ« besimtarĂ«ve, nĂ« vendin, muajin dhe ditĂ«n e shenjtĂ«, tha kĂ«to fjalĂ«: âPasuria juaj, nderi juaj dhe gjaku juaj janĂ« tĂ« shenjta si shenjtĂ«ria e kĂ«saj dite, e kĂ«tij muaji dhe e kĂ«tij vendiâ. (transmetojnĂ« Buhariu dhe Muslimi).12
9
Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami, op. cit., f. 148. Dr. Muhamed Bekr Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 194. 11 Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami, op. cit., f. 321. 12 Hutbeja Lamtumirëse e Muhamedit a.s. 10
208
Takvim - Kalendar 2012
Dënimi për prostitucion publik, është dënimi me vrasje me gurë deri në vdekje, me kusht që autori i këtij akti të ketë qenë i martuar para kryerjes së veprës, dhe që kryerja e veprës flagrante seksuale të dëshmohet nga 4 dëshmitarë të besueshëm, në mënyrë që të mos ketë kurrfarë dyshimi për kryerjen e veprës, që do të thotë se nuk është e mjaftueshme që të akuzuarit për shkelje kurore vetëm të shihen të zhveshur. Të akuzuarit mund të dënohen vetëm në rast se delikti vërtetohet me 4 dëshmitarë të besueshëm. Dhe, nëse ndodh që të katër dëshmitarët të dëshmojnë, në atë mënyrë që dëshmia e tyre t'i plotësonte konditat për t'u pranuar, atëherë do të konsiderohet se delikuenti ka kërcënuar rendin publik dhe moralin e shoqërisë, meqë veprimi është kryer në mënyrë të hapur.
TĂ« dĂ«shmuarit nga katĂ«r dĂ«shmitarĂ« ĂshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« theksojmĂ« se, gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s sĂ« tĂ« DĂ«rguarit, Muhamedit a.s., nuk ka ndodhur tĂ« jetĂ« dĂ«shmuar nga katĂ«r dĂ«shmitarĂ«. E gjithĂ« ajo qĂ« Ă«shtĂ« regjistruar, Ă«shtĂ« pranimi i lirĂ« nga ana e delikuentit, me dĂ«shirĂ«n qĂ« tĂ« pastrohet personalisht nga ndyrĂ«sia e kĂ«tij delikti, nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, para se tĂ« vijĂ« bota e ardhshme.13 Burejde tregon: Ma'iz Ibn Maliku erdhi te Pejgamberi a.s. dhe tha: âO i DĂ«rguar i Allahut, mĂ« pastroâ! I DĂ«rguari a.s. i tha: âShko, kĂ«rko falje dhe pendohu tek Allahuâ! Ai shkoi, por u kthye shpejt dhe tha: âO i DĂ«rguar i Allahut, mĂ« pastroâ! I DĂ«rguari a.s. i tha sĂ«rish si mĂ« parĂ«, por, kur tĂ«rĂ« kjo u pĂ«rsĂ«rit katĂ«r herĂ«, pyeti: âPrej çfarĂ« tĂ« tĂ« pastrojâ? - âPrej amoralite13
Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, Sarajevë, 1979, f. 27.
Jurisprudencë islame
209
210
Takvim - Kalendar 2012 15
titâ u pĂ«rgjigj ai. I DĂ«rguari a.s. atĂ«herĂ« iu drejtua tĂ« pranishmĂ«ve dhe pyeti: âA mos Ă«shtĂ« i çmendurâ? Pasi e informuan se nuk ishte, pyeti: âMos vallĂ« Ă«shtĂ« i dehurâ? NjĂ«ri prej tĂ« pranishmĂ«ve u ngrit dhe i mori erĂ« dhe, pasi nuk ndjeu erĂ« alkooli, deklaroi se nuk ishte i dehur. âA ke bĂ«rĂ« amoralitet?â e pyeti i DĂ«rguari a.s.. âPoâ - u pĂ«rgjigj ai.14 Pra, kur Ma'izi erdhi tek Muhamedi a.s., duke kĂ«rkuar prej tij qĂ« tĂ« zbatohej dĂ«nimi pĂ«r shkelje kurore, i DĂ«rguari i Zotit, i ktheu kurrizin, sepse nuk donte tĂ« dĂ«gjonte njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, meqenĂ«se delikti ishte kryer nĂ« fshehtĂ«si dhe nuk kishte kĂ«rcĂ«nuar rendin dhe moralin publik, prandaj ia la vetĂ« delikuentit tĂ« kĂ«rkonte falje nga Allahu. MirĂ«po, autori i deliktit u kthye disa herĂ« tek i DĂ«rguari a.s. duke pranuar se kishte bĂ«rĂ« shkelje flagrante dhe duke insistuar qĂ« tĂ« ndĂ«shkohej, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« pendimi i tij tĂ« ishte i sinqertĂ« para Zotit, dhe duke thĂ«nĂ« se nuk do tĂ« mund tĂ« pĂ«rsĂ«riste njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«. I DĂ«rguari i Zotit e mĂ«soi atĂ« ta tĂ«rhiqte deklaratĂ«n e tij publike, nĂ« fillim duke refuzuar ta dĂ«gjonte, e mĂ« pastaj duke shprehur dyshimin nĂ«se ai kishte bĂ«rĂ« njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«. Madje, i DĂ«rguari a.s. e kishte pyetur: A mos ndoshta vetĂ«m e ke puthur? Duke parĂ« se delikuenti ishte i vendosur nĂ« kĂ«rkesĂ«n e tij pĂ«r t'u ndĂ«shkuar, atĂ«herĂ« i DĂ«rguari a.s. pranoi qĂ«, nĂ« bazĂ« tĂ« pranimit publik dhe me kĂ«rkesĂ«n e vetĂ« delikuentit, tĂ« dĂ«nohej. Kur mĂ« vonĂ«, Muhamedi a.s. e mori vesh se nĂ« fillim tĂ« zbatimit tĂ« dĂ«nimit, delikuenti kishte filluar tĂ« ikte, e zbatuesit e dĂ«nimit i kishin shkuar pas, kishte thĂ«nĂ«: 'Pse nuk e latĂ« tĂ« pendohej dhe t'ia
falte Zoti'. Pas dy-tre ditĂ«sh, Muhamedi a.s. u tha shokĂ«ve (ashabĂ«ve) tĂ« vet: âMa'iz Ibn Maliku iu lut Allahut pĂ«r falje dhe ai u pendua sinqerisht, saqĂ« sikur ai pendim tĂ« ishte ndarĂ« nĂ« tĂ«rĂ« popullin, do t'u mjaftonte tĂ« gjithĂ«veâ.16
14
15
Muhamed Kutub, Sa jemi Muslimanë, Furkan ISM Shkup, 1420/1999, f. 8081. & f. 197
KundĂ«rshtarĂ«t e ndĂ«shkimit pĂ«r shkelje kurore NdĂ«rkaq, atyre qĂ« janĂ« kundĂ«r kĂ«tij ndĂ«shkimi, u pĂ«rgjigjemi se qysh kur Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i obligueshĂ«m ky dĂ«nim, rastet qĂ« tĂ« ishte zbatuar, mund tĂ« numĂ«rohen me gishta gjatĂ« gjithĂ« periudhĂ«s prej 14 shekujsh. Prandaj mund tĂ« thuhet lirisht se ky dĂ«nim, i rreptĂ« pĂ«r nga ndĂ«shkimi, ka mbetur i rrallĂ« pĂ«r nga aplikueshmĂ«ria. Islami me kĂ«tĂ« dĂ«nim tĂ« rreptĂ« ka ruajtur familjen nga shkatĂ«rrimi dhe nga konfuzioni i atĂ«sisĂ«. Prandaj shtrohet pyetja: A Ă«shtĂ« mĂ« mirĂ« qĂ« njĂ« shoqĂ«ri tĂ« ketĂ« kĂ«tĂ« lloj dĂ«nimi, tĂ« ashpĂ«r pĂ«r nga ndĂ«shkimi, i cili krahas frikĂ«s ndaj Zotit ndalon delikuentin nga delikti, e si rrjedhim i kĂ«saj edhe nga dĂ«nimi, duke ofruar siguri familjare dhe kĂ«naqĂ«si martesore, apo tĂ« formulohen ligje me tĂ« cilat nuk do tĂ« ndĂ«shkohej aq ashpĂ«r delikuenti pĂ«r njĂ« delikt tĂ« tillĂ« dhe as qĂ« do t'i imponohej shoqĂ«risĂ« respektimi i shenjtĂ«risĂ« sĂ« familjes, gjĂ« qĂ« do tĂ« sillte shkatĂ«rrimin e njĂ« numri familjesh. TĂ« gjithĂ« njerĂ«zit, pavarĂ«sisht nga vendi dhe koha qĂ« jetojnĂ«, dĂ«shirojnĂ« qĂ« tĂ« ruhet shenjtĂ«ria e familjes, mirĂ«po mungesa e njĂ« dĂ«nimi tĂ« tillĂ« âtĂ« ashpĂ«râ nĂ« ligjet njerĂ«zore, dhe mungesa e vetĂ« gjykimit shoqĂ«ror tĂ« kĂ«saj vepre tĂ« shĂ«mtuar,
16
Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 28. Muhamed Kutub, Sa jemi Muslimanë, op. cit., f. 81.
Jurisprudencë islame
211
ka bërë që marrëdhëniet familjare në shumë vende të botës të jenë larg mësimeve të Zotit dhe të bëhen pre e pasionit. Si rezultat i një gjendjeje të tillë kemi dobësimin e lidhjeve familjare në vende joislame dhe humbjen e kënaqësisë martesore, krejt ndryshe nga familja në vendet islame, ku çifti bashkëshortor arrin të ruajë shenjtërinë dhe kënaqësinë, të reflektojë sinqeritet ndaj njëri-tjetrit, fesë dhe Zotit.17 Edhe pse dënimi për prostitucion është shumë i ashpër, të dëshmuarit për një veprim të tillë para gjyqit është gati i pamundur. Fajtori, sikurse kemi theksuar, nuk do t'i shtrohet rrezikut përderisa veprën e tij amorale nuk do ta bëjë hapur, publikisht dhe pa kurrfarë turpi.
Qëllimi i dispozitave të Sheriatit Së këndejmi, qëllimi i dispozitave të Sheriatit është që të pastrojë mjedisin dhe shoqërinë, me qëllim që, me ndihmën e drejtimit shpirtëror të Kur'anit dhe Sunnetit të Pejgamberit a.s., bashkësia e në mënyrë të veçantë gjeneratat e reja, veprimin dhe sjelljen amorale ta pranojnë si vepër të keqe dhe jomorale.18 Njeriu i pamoralshëm në shoqëri, është shembull shumë i keq, prandaj shembulli i keq në Sheriatin islam nuk duhet të ekzistojë. Nuk ka dyshim se ky ndëshkim ka ndikim shumë të
212
madh në kuptimin dhe eliminimin e krimit në çdo kohë dhe në çdo vend.19
Akuza qĂ« s'mund tĂ« dĂ«shmohet Akuza, e ngritur pĂ«r prostitucion kundĂ«r njĂ« personi, duhet tĂ« provohet nga katĂ«r dĂ«shmitarĂ« tĂ« besueshĂ«m. NĂ«se akuzuesi nuk mund tĂ« sjellĂ« dĂ«shmitarĂ« tĂ« besueshĂ«m, atĂ«herĂ« ai duhet tĂ« heshtĂ«, nĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n do tĂ« konsiderohet fajtor pĂ«r 'kadhf'â (akuzĂ« tĂ« pabazĂ« pĂ«r kurvĂ«ri), dhe do tĂ« ndĂ«shkohet me tetĂ«dhjetĂ« goditje me kamxhik pĂ«r shpifje. Atij gjithashtu i hiqet e drejta qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen tĂ« paraqitet si dĂ«shmitar. Gjithashtu, gjatĂ« dĂ«shmisĂ« sĂ« bĂ«rĂ« nga katĂ«r dĂ«shmitarĂ«, nĂ«se dĂ«shmia e tyre nuk pĂ«rputhet, atĂ«herĂ« ajo do tĂ« jetĂ« e papranueshme dhe do prodhojĂ« ndĂ«shkimin e tyre pĂ«r shpifje. Zoti i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kur'anin fisnik thotĂ«: âAta tĂ« cilĂ«t i fajĂ«sojnĂ« gratĂ« e ndershme e pastaj nuk e argumentojnĂ« kĂ«tĂ« me katĂ«r dĂ«shmitarĂ«, t'i rrihni tetĂ«dhjetĂ« herĂ« me kamxhik dhe mos e pranoni mĂ« kurrĂ« dĂ«shminĂ« e tyre. Ata janĂ« njerĂ«z tĂ« prishur.â (En-Nur, 4). JuristĂ«t islamĂ« pajtohen se padinĂ« nĂ« kĂ«tĂ« rast mund ta ngrejĂ« vetĂ«m personi i dĂ«mtuar, dhe rasti do tĂ« konsiderohet i mbyllur nĂ«se tĂ«rhiqet padia prej tij. GjithĂ« kĂ«to dispozita janĂ« tregues i qartĂ« se e drejta islame i ka dhĂ«nĂ« vend tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m moralit dhe mbrojtjes sĂ« familjes. 19
17 18
Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 28. Malik Badri, AIDS/SIDA i Kriza Modernog Svijeta u Svujetlu Islama, op. cit., f. 270.
Takvim - Kalendar 2012
Ahmed Abdul Kader Muabi, DĂ«nimet nĂ« Islam, Edukata Islame, PrishtinĂ«, 2001, nr. 65, f. 50. â Kadhfi, nĂ« kuptimin linguistik do tĂ« thotĂ« gjuajtje me gurĂ« ose diçka tjetĂ«r, kurse nĂ« terminologjinĂ« e Sheriatit do tĂ« thotĂ« gjuajtje (akuzĂ«) pĂ«r prostitucion. Shih Dr. Muhamed Bekr Ismail, El Fikhul Vadih, vĂ«llimi 2, op. cit., f. 232.
Jurisprudencë islame
213
Si kundërpeshë e dënimeve të rrepta që u dedikohen njerëzve amoralë, e drejta islame ka vendosur kërkesa të rrepta dhe të vështira për dokumentimin e domosdoshëm për vërtetimin e një vepre të tillë penale. Juristët islamë nuk janë kënaqur vetëm me dëshminë e katër dëshmitarëve të besueshëm, por kanë kërkuar më tej që dëshmitarët duhet të vërtetojnë se kanë qenë dëshmitarë okularë dhe se aktin seksual e kanë parë me sy vet.20 Dispozitat e ashpra dhe kërkesat e rrepta shkojnë në favor të ruajtjes së shenjtërisë së nderit njerëzor dhe në mbrojtjen e tij, në paprekshmërinë e gjakut dhe të pasurisë.
Veprat penale kundĂ«r pasurisĂ« (dĂ«nimi pĂ«r vjedhje) JuristĂ«t islamĂ« pajtohen me pĂ«rkufizimin e vjedhjes (serika) si marrje e fshehtĂ« e gjĂ«rave mbi tĂ« cilat nuk ushtrohet e drejta e pronĂ«sisĂ« dhe qĂ« i pĂ«rkasin njĂ« personi tjetĂ«r. DĂ«nimi pĂ«r vjedhje, e cila Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« jo pĂ«r shkaqe urie, sipas Kur'anit, Ă«shtĂ« prerja e dorĂ«s: âVjedhĂ«sit e vjedhĂ«ses, pritni duart, si dĂ«nim pĂ«r atĂ« qĂ« kanĂ« fituar shpĂ«rblim prej Allahut. Allahu Ă«shtĂ« i fortĂ« dhe i urtĂ«. E kush pendohet, pas veprĂ«s sĂ« vet tĂ« keqe dhe pĂ«rmirĂ«sohet, Allahu me siguri e fal. Allahu njĂ«mend fal dhe Ă«shtĂ« mĂ«shirĂ«plotĂ«â. (El-Maidetu, 38-39) NĂ« mes juristĂ«ve islamĂ« ka pasur mjaft mospajtime rreth formave tĂ« ndryshme tĂ« kĂ«saj vepre penale dhe kushteve tĂ« nevojshme pĂ«r aplikimin e ndĂ«shkimit tĂ« ligjshĂ«m. Diskutimet
20
Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 66.& Shih: Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, Edukata Islame, Prishtinë, 2001, f. 54
214
Takvim - Kalendar 2012
janë zhvilluar mbi objektin (sendin), vendin, kushtet e kryerjes së vjedhjes, si dhe raportin ndërmjet vjedhësit dhe të vjedhurit.
Kush konsiderohet vjedhĂ«s? Terminologjia gjuhĂ«sore me fjalĂ«n vjedhĂ«s nĂ«nkupton secilin qĂ« vjedh njĂ« mall nga njĂ« vend i huaj, çfarĂ«do qoftĂ« ky mall, edhe pa ndonjĂ« vlerĂ« tĂ« veçantĂ«, qoftĂ« njĂ« vezĂ« apo ndonjĂ« qindarkĂ«. Terminologjia legjislative islame, ndĂ«rkaq, nuk pĂ«rfshin çdo vjedhĂ«s, po vetĂ«m atĂ« person qĂ« vjedh njĂ« çerek dinari e mĂ« shumĂ«. ĂshtĂ« mendim unanim se dĂ«nimi nuk aplikohet pĂ«r gjĂ«rat e imta, d.m.th. pĂ«r gjĂ«ra qĂ« nuk arrijnĂ« vlerĂ«n prej 10 dĂ«rhemĂ«sh.
Sasia e sendit tĂ« vjedhur Muhamedi a.s. thotĂ«: âNuk ka prerje (dore), pĂ«rveçse pĂ«r njĂ« çerek dinari e mĂ« shumĂ«â. Dinari ka qenĂ« njĂ« monedhĂ« e asaj kohe, e barabartĂ« me vlerĂ«n e 10 (e sipas disave 12) dĂ«rhemĂ«ve argjendĂ«. JuristĂ«t, gjithashtu, bĂ«jnĂ« dallim nĂ« mes tĂ« vjedhjes qĂ« bĂ«het nĂ« vende tĂ« mbrojtura dhe nĂ« vende tĂ« pambrojtura. Nuk pritet dora pĂ«r vjedhje nĂ« vendet e pambrojtura dhe ato qĂ« bĂ«hen ndĂ«rmjet tĂ« afĂ«rmve. Nuk i pritet dora vjedhĂ«sit qĂ« nuk Ă«shtĂ« i moshĂ«s madhore dhe as atij qĂ« Ă«shtĂ« i detyruar dhe i kĂ«rcĂ«nuar nga tĂ« tjerĂ«t pĂ«r tĂ« vjedhur.21
21
Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 242.
Jurisprudencë islame
215
216
Takvim - Kalendar 2012
Shkaku i ndëshkimit të vjedhësit a vjedhëses me prerje dore është ngase ai që vjedh, mundohet të shtojë pasurinë e tij, duke i dëmtuar të tjerët. Njeriu i tillë nuk kënaqet me pasurinë që ka, por dëshiron të shtojë pasurinë e tij duke u shtirë para të
tjerëve se është i pasur, ose duke tentuar që të pasurohet në mënyrë të pandershme. Për sa i përket ndëshkimit me prerje të dorës (kur dëshmohet në mënyrë të pakontestueshme se vjedhja është kryer jo nga uria), disa juristë jomyslimanë mendojnë se ky dënim është i egër dhe i ashpër. Ne mendojmë se ky dënim është në nivelin e aktit që bën krimineli. Nuk ka egërsi dhe vrazhdësi në këtë dënim. Kurse i egër është ai që plaçkit pasurinë e tjetrit pa të drejtë. Madje krimi i vjedhjes mund të pasohet edhe me krime të tjera.23 Sot shumica e vjedhjeve janë vjedhje me armë në dorë. Prandaj në të shumtën e rasteve vjedhjet përfundojnë me terrorizimin ose vrasjen e atyre që vidhen. Shtrohet pyetja: Pse duhet të kemi mëshirë ndaj dorës së vjedhësit, e të mos tregohemi të mëshirshëm për kokën e të vjedhurit? Madje, pa dyshim, ashpërsia e dënimit është ajo që ruan dorën e vjedhësit nga prerja, sikurse që mbron jetën e të vjedhurit dhe u garanton të gjithëve siguri dhe qetësi. Dënimi me prerje të dorës së vjedhësit, bëhet hapur, në mënyrë publike, për të pasur efekt tek vjedhësit e tjerë potencialë. Në fakt, zbatimi i këtij dënimi, në vendet islame është shumë i rrallë, madje për vite me radhë nuk ndodh një gjë e tillë, dhe kjo ndodh për shkak të vjedhjes së rrallë që ndodh në ato vende ku zbatohet e drejta islame. Ai i ka ruajtur edhe duart e atyre që do të ishin të gatshëm për vjedhje, sepse vetë ashpërsia e dënimit, ua bën gati të pamundshme kryerjen e një veprimi të tillë.24
22
23
Raporti ndĂ«rmjet vjedhĂ«sit dhe tĂ« vjedhurit Ebu Jusufi, nĂ« librin e tij Kitab-ul-haraxh, shkruan: âVjedhĂ«si nuk do tĂ« ndĂ«shkohet me prerje dore nĂ«se vjedh prej tĂ« atit, nĂ«nĂ«s, djalit, vĂ«llait, motrĂ«s, gruas ose cilitdo personi, me tĂ« cilin, pĂ«r shkak tĂ« afĂ«rsisĂ«, nuk i lejohet martesa. Gruaja, gjithashtu, nuk ndĂ«shkohet me kĂ«tĂ« dĂ«nim, nĂ«se vjedh prej burrit tĂ« saj.â I DĂ«rguari i Zotit, pĂ«r shkak tĂ« ashpĂ«rsisĂ« sĂ« dĂ«nimit, ka lejuar qĂ« vjedhĂ«si tĂ« mos ndĂ«shkohet nĂ«se kuptohet qartĂ« se ai Ă«shtĂ« penduar dhe Ă«shtĂ« pĂ«rmirĂ«suar nĂ« pajtim me porosinĂ« hyjnore.
Pasojat e pendimit Juristët nuk pajtohen për sa u përket pasojave të pendimit. Disa juristë, me Ebu Hanifen në krye, mendojnë se pendimi nga ana e vjedhësit nuk anulon dënimin e prerjes së dorës, ndonëse e liron nga dënimi në botën e ardhshme. Ndërkaq, Shafiu dhe shkolla e tij juridike, konsiderojnë se pendimi e liron vjedhësin nga dënimi në këtë botë dhe në botën tjetër.22
Pse ndëshkohet vjedhësi me prerje dore?
Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, Takvim, Sarajevë, 1985, f. 67.
24
Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, op. cit., f. 51. Dijalog Islamski i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 25.
Jurisprudencë islame
217
218
Takvim - Kalendar 2012
Numri i njerëzve të dënuar për vjedhje
Dënimet për prishësit e rendit dhe kusarët
Nëse bëjmë një krahasim midis shteteve që zbatojnë dënimin e prerjes së dorës dhe atyre që zbatojnë dënimin me burg, do të shohim se në vendet kur zbatohet dënimi i prerjes së dorës, dukuria e vjedhjes është shumë e rrallë, ndërsa në vendet ku zbatohet dënimi me burg, kemi dështim të plotë. Burgosja e vjedhësve dhe vendosja e tyre në mes personave që kanë bërë kundërvajtje të ndryshme, mund të jetë shkak për rritjen e përhapjes së krimit të vjedhjes.25 Ndonëse sot vëmendja e perëndimorëve përqendrohet më shumë tek karakteri i ashpër i ndëshkimeve që zbatohen në vendet myslimane, të cilat jo rrallë cilësohen si vende fundamentaliste, ata pak ose aspak, nuk theksojnë faktin se dënimet e tilla zbatohen vërtet shumë rrallë në Botën Islame përgjithësisht, dhe kjo për shkak të vjedhjeve të pakta në ato vende. Ndërkaq ajo që duhet të theksohet, është se vëmendja duhet të përqendrohet më shumë tek fakti se numri i njerëzve, të cilët vdesin ose janë plagosur seriozisht në deliktet që janë rezultat i vjedhjeve dhe dhunës seksuale në ShBA, është shumë më i madh sesa numri i njerëzve të dënuar për vjedhje dhe prostitucion, sikurse është Arabia Saudite, së cilës gjithnjë i adresohen kritikat dhe tërheq vëmendjen e vendeve perëndimore për shkak të këtyre dënimeve.26
PĂ«r ata njerĂ«z, qĂ« ngrihen dhe luftojnĂ« kundĂ«r pushtetit tĂ« ligjshĂ«m, duke rrezikuar rendin dhe qetĂ«sinĂ« shoqĂ«rore, dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« banditeske shkaktojnĂ« gjakderdhje duke i terrorizuar dhe tmerruar njerĂ«zit, duke sfiduar fenĂ«, moralin sistemin legjitim dhe ligjin, ka dĂ«nim tĂ« rĂ«ndĂ«.27 Zoti nĂ« Kur'an thotĂ«: âShpĂ«rblimi i atyre tĂ« cilĂ«t bĂ«jnĂ« luftĂ« kundĂ«r Allahut dhe tĂ« DĂ«rguarit tĂ« tij dhe qĂ« bĂ«jnĂ« çrregullime nĂ« tokĂ«, Ă«shtĂ«: tĂ« vriten ose tĂ« gozhdohen, ose t'u priten duart dhe kĂ«mbĂ«t tĂ«rthorazi, ose tĂ« pĂ«rzihen prej andej. Ajo Ă«shtĂ« poshtĂ«rim nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, kurse nĂ« botĂ«n tjetĂ«r i pret dĂ«nim i madh. PĂ«rveç atyre qĂ« janĂ« penduar para se t'i kapni. E, dijeni pra, se Allahu bĂ«n falje tĂ« madhe, Ă«shtĂ« mĂ«shiruesâ. (El-Maidetu, 33) DĂ«nimet pĂ«r prishĂ«sit e rendit dhe kusarĂ«t nĂ« bazĂ« tĂ« ajetit kuranor, janĂ«: 1 ekzekutimi me vdekje; 2 gozhdimi; 3 prerja e pjesĂ«ve tĂ« trupit; 4 internimi. KĂ«to katĂ«r dĂ«nime janĂ« pĂ«rmendur me pjesĂ«zĂ«n ev- ose. DijetarĂ«t kanĂ« mendime tĂ« ndryshme rreth kuptimit tĂ« saj, mirĂ«po duket se ajo Ă«shtĂ« pĂ«r llojllojshmĂ«rinĂ« dhe radhitjen e dĂ«nimit sipas nivelit tĂ« krimit. 28 Nga ajeti kuranor shohim se kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« llojshmĂ«ri dĂ«nimesh. JuristĂ«t kanĂ« mendime tĂ« ndryshme se si duhen zbatuar kĂ«to dĂ«nime. Problemi Ă«shtĂ« zgjidhur duke e lĂ«nĂ« nĂ« kompetencĂ« tĂ« kadiut apo gjyqtarit, qĂ« tĂ« zgjedhĂ« dĂ«nimin, i cili, sipas mendimit tĂ« tij, do t'i pĂ«rgjigjej njĂ« vepre krimi tĂ« bĂ«rĂ«.
25
27
26
Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, op. cit., f. 51. Sejid Husein Nasr, Srce islama, El kalem, Sarajevë, 1423/2002, f. 197.
28
Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 257. Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, op. cit., f. 55.
Jurisprudencë islame
219
Nga ajeti kuranor: âPĂ«rveç atyre qĂ« janĂ« penduar para se t'i kapni. E, dijeni, pra, se Allahu bĂ«n falje tĂ« madhe, Ă«shtĂ« mĂ«shirues.â (El Maidetu, 34), qĂ« pason pas ajetit tĂ« lartpĂ«rmendur, Ă«shtĂ« nxjerrĂ« edhe njĂ« dispozitĂ«, e ajo Ă«shtĂ« mosshqiptimi i dĂ«nimit pĂ«r ata qĂ« dorĂ«zohen para se tĂ« kapen. Kjo Ă«shtĂ« e ngjashme me praktikĂ«n bashkĂ«kohore, pĂ«r dhĂ«nien e amnistisĂ« pjesĂ«marrĂ«sve nĂ« njĂ« komplot, kundĂ«r sigurisĂ« shtetĂ«rore, ose nĂ« njĂ« rezistencĂ« publike, kundĂ«r qeverisĂ«, nĂ« rast se ata dorĂ«zohen mĂ« parĂ« vullnetarisht.29
Veprat që nuk ndëshkohen me dënimin hudud Përveç veprave të përmendura që u përkasin veprave penale për të cilat është përcaktuar dënimi i tyre sipas Kur'anit dhe Sunnetit, kemi edhe vepra të tjera, të cilat është vështirë të përcaktohen dhe të cilat nuk u nënshtrohen sanksioneve të caktuara dhe nuk janë të ndaluara shprehimisht me Kur'an. Këto vepra dallohen nga të mëparshmet, ngase janë më pak të rrezikshme dhe sepse nuk e kërcënojnë mirëqenien e individit. Rregulli që kanë vënë juristët islamë gjatë përcaktimit të këtyre veprave, është: Kushdo që bën kundërvajtje, për të cilën nuk është përcaktuar dënimi 'hadd', dhe me të cilën nuk dëmtohet asnjë mysliman ose jomysliman, me fjalë ose vepër, meriton 'tazir-in'.
220
DĂ«nimi tazir Et ta'zir, rrjedh nga fjala arabe âazzereâ, qĂ« do tĂ« thotĂ«: pengoj, ndihmoj, edukoj. KĂ«shtu p.sh. fjala âazerehuâ mund tĂ« thotĂ«: âe ka penguar, e ka ndihmuar, e ka edukuarâ. ĂshtĂ« e drejtĂ« dhe obligim i personave pĂ«rgjegjĂ«s (ulul emr) qĂ« tĂ« kujdesen pĂ«r rendin dhe qetĂ«sinĂ« publike, tĂ« zgjidhin dhe tĂ« gjykojnĂ« nĂ« rastet pĂ«r tĂ« cilat nuk Ă«shtĂ« caktuar ndonjĂ« sanksion me tekst. Ky lloj sanksionimi quhet âta'zirâ. 'Tazir' Ă«shtĂ« dĂ«nim pĂ«r shkelje tĂ« caktuara, masa e ndĂ«shkimit tĂ« tĂ« cilave i Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« kadiut. Ky dĂ«nim mund tĂ« ketĂ« formĂ« dhe nivel tĂ« ndryshĂ«m, por nuk mund t'ua kalojĂ« dĂ«nimeve ligjore tĂ« pĂ«rcaktuara me tekst, 'hadd'. Veprat pĂ«r tĂ« cilat parashihet ky dĂ«nim diskrecioni- taziri , mund tĂ« ndahen nĂ« dy kategori: 1. Veprimet qĂ« bien ndesh me frymĂ«n e fesĂ«, rendin publik dhe moralin; 2. KundĂ«rvajtjet qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me tĂ« drejtĂ«n e individit. Taziri pra pengon qĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritet kundĂ«rvajtja, kurse shqiptimi dhe zbatimi i sanksionit sipas tĂ« drejtĂ«s islame, i cili vazhdimisht aplikohet publikisht, ka pĂ«r qĂ«llim qĂ« ta edukojĂ« dhe ta ndihmojĂ« kundĂ«rvajtĂ«sin, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« t'i kthehet jetĂ«s sĂ« mĂ«parshme pa prapĂ«si.30 Et Tazir pĂ«rfshin llojet e ndryshme tĂ« qortimit tĂ« hapur, qĂ« i bĂ«n kundĂ«rvajtĂ«sit kadiu. Ky kuptim Ă«shtĂ« zgjeruar, kĂ«shtu qĂ« pĂ«rfshin edhe tĂ« drejtĂ«n e gjykatĂ«sit qĂ« tĂ« shqiptojĂ« çfarĂ«do 30
29
Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 67.
Takvim - Kalendar 2012
Mr. Ibrahim Dzananovic, Hudud i Tazir- Krivicna Djela i Prekersaju u seriatskom Pravu, op. cit., f. 120.
Jurisprudencë islame
221
dĂ«nimi tĂ« cilin ai sheh adekuat, por qĂ« nuk arrin shkallĂ«n dhe peshĂ«n e dĂ«nimit 'hadd'. Masa dhe shkalla e kĂ«tij dĂ«nimi, sipas mendimit tĂ« juristĂ«ve myslimanĂ«, ndryshon nĂ« varĂ«si nga mosha, gjinia dhe pozita e kundĂ«rvajtĂ«sit, si dhe nga pesha e veprĂ«s kundĂ«rvajtĂ«se. NĂ« kĂ«tĂ« kategori bĂ«jnĂ« pjesĂ« masat e ndryshme, sikurse janĂ«: 1. tĂ«rheqja e vĂ«rejtjes; 2. heqja e lirisĂ«; 3. goditja me kamxhik; dhe 4, dĂ«nimi me tĂ« holla. Personat, tĂ« cilĂ«t neglizhojnĂ« obligimet fetare, mund tĂ« ndĂ«shkohen. KĂ«tu mund tĂ« pĂ«rmendim edhe matjen e pasaktĂ«: âEdhe masĂ«n plotĂ«sojeni dhe, kur tĂ« peshoni nĂ« litĂ«r, madje peshoni drejt edhe me tereziâŠâ (El Isra, 35). PĂ«rdorimi i pijeve alkoolike, Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r e ndaluar, pĂ«r tĂ« cilĂ«n, nĂ« Kuran nuk Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar ndonjĂ« dĂ«nim i veçantĂ«: âO besimtarĂ«, nuk ka dyshim se alkooli, edhe loja me para, edhe idolatria, edhe shigjetat pĂ«r fall janĂ« tĂ« ndyra, nga punĂ«t e djallit, prandaj largohuni prej tyre qĂ« tĂ« jeni tĂ« shpĂ«tuarâ. (ElMaidetu, 90). DallueshmĂ«ria nĂ« mendime ka ardhur si rezultat i pĂ«rpjekjeve pĂ«r tĂ« caktuar dĂ«nimin pĂ«r pĂ«rdorimin e alkoolit, dhe Ă«shtĂ« zgjeruar meqenĂ«se juristĂ«t nuk arritĂ«n tĂ« pajtohen pĂ«r dĂ«nimin, tĂ« cilin e kishte shqiptuar i DĂ«rguari a.s. pĂ«r kĂ«tĂ« vepĂ«r. Disa mendojnĂ« se i dehuri duhet tĂ« ndĂ«shkohet me dyzet goditje, kurse pjesa dĂ«rrmuese e juristĂ«ve islamĂ« kanĂ« pranuar se duhet tĂ« ndĂ«shkohet me tetĂ«dhjetĂ« goditje, sipas fjalĂ«ve tĂ« Aliut r.a. qĂ« i tha pĂ«r tĂ« dehurin: âAi kur pi - dehet, e kur dehet - e
222
Takvim - Kalendar 2012
kalon kufirin, dhe kur e kalon kufirin - shpif, kurse pĂ«r shpifĂ«sin ndĂ«shkimi Ă«shtĂ« tetĂ«dhjetĂ« goditje.â31 NdĂ«rkaq, kundĂ«rvajtje kundĂ«r tĂ« drejtave tĂ« individit, konsiderohet çdo shkelje e tĂ« drejtave tĂ« tjetrit. ShkelĂ«si i tĂ« drejtave tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, ndĂ«shkohet me 'ta'zir', madje kundĂ«rvajtĂ«si mund tĂ« privohet nga tĂ« drejtat e tij. 32 JuristĂ«t islamĂ«, kanĂ« nxjerrĂ« njĂ« rregull, nĂ« bazĂ« tĂ« hadithit tĂ« Muhamedit a.s.: âMos zbatoni dĂ«nime, nĂ« rastet kur nuk jeni plotĂ«sisht tĂ« sigurt pĂ«r fajtorin!â33. Prandaj, mĂ« mirĂ« Ă«shtĂ« tĂ« mos ndĂ«shkohet delikuenti, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« pajtohen tĂ« gjithĂ« dijetarĂ«t myslimanĂ«, sesa tĂ« ndĂ«shkohet dikush pa tĂ« drejtĂ«, nĂ« bazĂ« tĂ« akuzave tĂ« pabaza.
AshpĂ«rsia e ligjeve islame ArmiqtĂ« e Islamit kanĂ« shkruar se dispozitat e Sheriatit janĂ« tejet tĂ« ashpraâ. Madje ka edhe tĂ« atillĂ« qĂ« me deklaratat e tyre skizofrene, shkojnĂ« aq larg, saqĂ« pohojnĂ« se ligjet islame janĂ« 'tĂ« ashpra', sepse origjinĂ«n e kanĂ« prej arabĂ«ve, prandaj nĂ« 'ashpĂ«rsinĂ«' e ligjit islam reflektohet 'ashpĂ«rsia' e vetĂ« arabĂ«ve. Pa dyshim qĂ« njeriu, nĂ«n hijen e sĂ« drejtĂ«s islame, ndihet jo i frikĂ«suar, por i sigurt dhe i qetĂ«, pĂ«r jetĂ«n dhe pasurinĂ« e tij. KĂ«tĂ« e di secili qĂ« ka pasur rastin tĂ« jetojĂ« nĂ« kĂ«to vende, pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« caktuar. KĂ«tĂ« e kam ndier edhe unĂ« gjatĂ« viteve qĂ« 31
Dr. Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vĂ«llimi 2, op. cit., f. 290. Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 68-69. 33 Muhamed Kutub, Sa jemi MuslimanĂ«, op. cit., f. 24. â DĂ«nimet e quajtura âhududâ nĂ« Ligjin Islamik, janĂ« mĂ« pak tĂ« ashpĂ«r se sa tek Ligji Hebraik, sipas tĂ« cilit 36 vepra kriminale, sikurse janĂ«: kurorĂ«-shkelja, sodomia, idhujtaria, magjia dhe vrasja, ndĂ«shkohen me varje deri nĂ« vdekje, kĂ«putje koke, djegie ose mbytje (zĂ«nie fryme), shih: Sejid Husein Nasr, Srce islama, op. cit., f. 195. 32
Jurisprudencë islame
223
kam kaluar atje. Ndërkaq, njeriu nuk mund të jetë edhe aq i sigurt në një vend, ku aplikohen ligjet shekullariste. Shumë njerëz nuk janë të vetëdijshëm se masat ndëshkimore në Islam kanë për qëllim mbrojtjen e shoqërisë nga shkatërrimi dhe zvetënimi i saj. Lirisht mund të themi se këto masa ndëshkimore kanë pasur ndikim në çrrënjosjen e veprave penale, me vetë normimin e dënimeve dhe sanksionimin e ndëshkimeve. Dënimet e parapara në Islam kanë arritur të kenë sukses, më shumë me normimin e tyre sesa me aplikimin praktik. Ato, më shumë kanë ndikuar përmes aspektit teorik, sesa atij praktik. Këto dënime të rrepta, para së gjithash, kanë pasur për qëllim shërimin psikologjik të të sëmurëve nga këto sëmundje shoqërore, sesa që kanë rekomanduar (kanë pasur për qëllim) dënimin fizik. Në këtë mënyrë, e drejta islame, me mbështetje të fortë në bazat e fesë dhe të moralit islam, arrin të çrrënjosë dukuritë negative dhe pastron shoqërinë nga e gjithë ajo që anon nga negativitetet, në raport me sigurinë e shoqërisë, me qetësinë familjare dhe me dinjitetin e femrës.34
34
Dijalog Islamskih i Evropskih, op. cit., f. 127.
226
trajtesÄĆ€
Prof. Dr. Qazim Qazimi
!
BASHKÄ&#x2039;JETESA DHE TOLERANCA GJATÄ&#x2039; SHEKUJVE NÄ&#x2039;N PRIZMIN E ISLAMIT
"Nuk guxon tÄĆ€ ketÄĆ€ dhunÄĆ€ - imponim nÄĆ€ fe. Ä&#x2039;shtÄĆ€ sqaruar e vÄĆ€rteta nga e kota".1 Nuk ka dyshim se nÄĆ€ rrafshin burimor islam "koekzistenca", toleranca ndÄĆ€rfetare dhe multinacionaliteti janÄĆ€ bazament i pakapÄĆ€rcyeshÄĆ€m i BashkÄĆ€sisÄĆ€ myslimane, "Ummetit", dhe shÄĆ€rben si arketip pÄĆ€r rregullimin fetar, shoqÄĆ€ror, kulturor, ekonomik e pse jo edhe politik e tÄĆ€ tjera, tÄĆ€ shoqÄĆ€rive bashkÄĆ€kohore-moderne. ShoqÄĆ€ria islame ÄĆ€shtÄĆ€ e ndÄĆ€rtuar nÄĆ€ atÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€, ku besimi paraqet bazÄĆ€n e grumbullimit tÄĆ€ njerÄĆ€zve nÄĆ€ njÄĆ€ bashkÄĆ€si tÄĆ€ vetme tÄĆ€ quajtur "Ummetun" (komunitet). Ky 1
Kurani, surja, El-Bekare, ajeti 255.
Takvim - Kalendar 2012
besim "imani" nuk njeh dhe nuk pranon racizÄĆ€m, prandaj nÄĆ€ tÄĆ€ njÄĆ€jtÄĆ€n pozitÄĆ€ dhe me tÄĆ€ drejta tÄĆ€ barabarta vendos tÄĆ€ bardhin e tÄĆ€ ziun, tÄĆ€ verdhin e tÄĆ€ kuqin, arabin e shqiptarin, turkun e latinin, romakun e persianin, si dhe tÄĆ€ gjithÄĆ€ njerÄĆ€zit e tjerÄĆ€ qÄĆ€ jetojnÄĆ€ nÄĆ€ kÄĆ€tÄĆ€ planet tÄĆ€ quajtur TokÄĆ€. TÄĆ€ gjithÄĆ€, sipas Islamit, janÄĆ€ tÄĆ€ barabartÄĆ€ dhe tÄĆ€ gjithÄĆ€ duhet tÄĆ€ respektojnÄĆ€ ligjin qÄĆ€ ia ka dÄĆ€rguar Allahu i LartÄĆ€suar. Allahu nuk i ka privilegjuar, nuk u ka dhÄĆ€nÄĆ€ epÄĆ€rsi disa popujve apo grupeve e individÄĆ€ve ndaj disa tÄĆ€ tjerÄĆ€ve. Muhamedi a.s. nÄĆ€ Haxhin lamtumirÄĆ€s (Haxhin e fundit tÄĆ€ tij) i ishte drejtuar masÄĆ€s duke thÄĆ€nÄĆ€: "O ju njerÄĆ€z, vÄĆ€rtet, Zoti juaj ÄĆ€shtÄĆ€ NjÄĆ€. Edhe babai juaj ÄĆ€shtÄĆ€ njÄĆ€. TÄĆ€ gjithÄĆ€ ju jeni nga Ademi, e Ademi ÄĆ€shtÄĆ€ (krijuar) prej dheu. NjÄĆ€mend mÄĆ€ i miri prej jush tek Allahu ÄĆ€shtÄĆ€ mÄĆ€ i devotshmi, dhe nuk ka pÄĆ€rparÄĆ€si arabi ndaj joarabit (nÄĆ€ asnjÄĆ€ mÄĆ€nyrÄĆ€ tjetÄĆ€r) pÄĆ€rveħ me devotshmÄĆ€ri". ThÄĆ€nia e Pejgamberit jep tÄĆ€ kuptohet se njerÄĆ€zit ħmohen, vlerÄĆ€sohen e gjykohen nÄĆ€ bazÄĆ€ tÄĆ€ vlerave, e assesi sipas racÄĆ€s apo etnisÄĆ€. PÄĆ€r respektimin e vlerave tÄĆ€ ndÄĆ€rsjella fetare-kulturore, pÄĆ€r bashkÄĆ€jetesÄĆ€ dhe tolerancÄĆ€ fetare nÄĆ€ shoqÄĆ€ritÄĆ€ multietnike, myslimanÄĆ€t i janÄĆ€ referuar dhe doemos duhet tĂą&#x20AC;&#x2122;i referohen traditÄĆ€s sÄĆ€ shenjtÄĆ€ dhe praktikÄĆ€s pejgamberike tÄĆ€ Muhamedit a.s. dhe aty do tÄĆ€ gjejnÄĆ€ shÄĆ€mbÄĆ€lltyrÄĆ€n mÄĆ€ tÄĆ€ mirÄĆ€ dhe mostrÄĆ€n mÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rkryer se si aplikohet dhe jetÄĆ€sohet toleranca fetare-kulturore dhe multietniciteti nÄĆ€ njÄĆ€ bashkÄĆ€si. Do theksuar se, kur Pejgamberi Muhamed a. s. me refugjatÄĆ€t myslimanÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rndjekur nga Meka (vendlindja e tij), arritÄĆ€n nÄĆ€ Jethrib-MedinÄĆ€, ata themeluan atje njÄĆ€ shoqÄĆ€ri multifetare me katÄĆ€r bashkÄĆ€si etnish:
Trajtesë
227
1. 2. 3. 4.
MuhaxhirĂ«t- myslimanĂ« tĂ« emigruar nga Meka. EnsarĂ«t-vendorĂ«t myslimanĂ«, nga fisi Evs dhe Hazrexh. IdhujtarĂ«t vendorĂ« arabĂ«, nga fisi Evs dhe Hazrexh. JehudĂ«t-HebrenjtĂ« tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga tri fise: Benu KajnukaĂ«, Benu Kurejdha, Benu En-Nadir. Me ardhjen nĂ« MedinĂ«, Muhamedi a.s. nisi dhe ndĂ«rtoi bashkĂ«sinĂ« e parĂ« medinase tĂ« tipit krejtĂ«sisht tĂ« ri multietnik, multifetar dhe multikulturor, qĂ« nuk ish i njohur mĂ« parĂ«, i cili nuk bazohej nĂ« pĂ«rkatĂ«sinĂ« e gjakut, tĂ« racĂ«s, etnisĂ« e as tĂ« territorit. Pejgamberi a.s. nĂ« MedinĂ« themeloi njĂ« bashkĂ«si-komunitet, tĂ« bazuar kryekĂ«put nĂ« fe monoteiste-besimin nĂ« njĂ« Zot tĂ« vetĂ«m e tĂ« pashoq.2 PĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim, me tĂ« gjithĂ« medinasit hartuan bazamentin ligjor, aktin kushtetues pĂ«r themelimin e shtetit tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Ky akt shtetformimi, Ă«shtĂ« i njohur si "Karta e MedinĂ«s", "Es-Sahifetu- â«ï»Ž ïč¶ï» ïčžïșâŹî Šâ«ïșŒïș€âŹ î š â«" ïșïč¶ï»âŹ3 dhe Medina u bĂ« qyteti-shtet i parĂ« islam. TĂ« gjithĂ« qytetarĂ«ve nĂ« "KartĂ«- â«ï»Ž ïč¶ï» ïčžïșâŹî Šâ«ïșŒïș€âŹ î š â« " ïșïč¶ï»âŹu garantohej liria e religjioneve, e kulturave dhe etnive. TĂ« gjithĂ« anĂ«tarĂ«t dhe tĂ« gjitha bashkĂ«sitĂ«, tĂ« nĂ«nshkruarit e KartĂ«s sĂ« MedinĂ«s, konsideroheshin si njĂ« ummet (komunitet), kurse çdo bashkĂ«si tjetĂ«r ishte bashkĂ«si e veçantĂ« juridike me autonominĂ« e vet fetare dhe kulturore. Islami nuk i trajtonte Hebraizmin dhe Krishterimin si fe qĂ« kanĂ« qĂ«ndrime tĂ« tjera, por si fe juridikisht tĂ« barabarta dhe fetarisht tĂ« shpallura nga Zoti.
2 3
Rozhe Garodi, âGjallĂ«rimi islamikâ, fq. 6, GjakovĂ«, 1991. Ali Bulaç, âIslami dhe Demokraciaâ- teokracia dhe totalitarizmi, Logos-A, fq. 23, Shkup, 1968.
228
Takvim - Kalendar 2012
Ka shumĂ« ajete tĂ« Kuranit qĂ« apelojnĂ« pĂ«r karakterin dhe praktikĂ«n e marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« myslimanĂ«ve, tolerancĂ«n fetare dhe bashkĂ«jetesĂ«n me ithtarĂ«t e librave tĂ« tjerĂ« tĂ« shpallur "Ehlu El-Kitab" sikur nĂ« ajetin: "Thuaj; "Ne I kemi besuar Allahut, edhe asaj qĂ« na Ă«shtĂ« zbritur neve, dhe asaj qĂ« i Ă«shtĂ« zbritur Ibrahimit, Ismailit, Isâhakut, Jakubit dhe pasardhĂ«sve tĂ« tij. Edhe asaj qĂ« i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« Musait dhe Isait, edhe asaj qĂ« u Ă«shtĂ« zbritur pejgamberĂ«ve nga Zoti i tyre. Ne nuk bĂ«jmĂ« asnjĂ« dallim nĂ« mes njĂ«ri-tjetrit prej tyre dhe Atij (Allahut) I jemi nĂ«nshtruar ".4 Islami nuk e shikonte veten si diçka qĂ« vjen nĂ« skenĂ«n fetare krejtĂ«sisht i ri, krejtĂ«sisht i paparĂ«, krejtĂ«sisht i padĂ«gjuar, por si riafirmim i po asaj tĂ« vĂ«rtete dhe i atyre vlerave qĂ« kishin paraqitur mĂ« herĂ«t pejgamberĂ«t e mĂ«parshĂ«m tek popujt e tyre. Edhe nĂ« periudhĂ«n e KatĂ«r KalifĂ«ve tĂ« parĂ« (RrashidinĂ«ve), atĂ«herĂ« kur kufijtĂ« e shtetit islam ishin zgjeruar pĂ«rtej kufijve tĂ« Gadishullit Arabik, e Islamin e kishin pranuar edhe etni e kombe joarabe, çështja e bashkĂ«jetesĂ«s dhe tolerancĂ«s me ithtarĂ«t e feve dhe konfesioneve tĂ« tjera fetare ka vazhduar tĂ« jetĂ« sipas parimeve dhe ligjeve islame dhe ndaj abuzuesve, kushdo qĂ« ishin ata dhe pa marrĂ« parasysh se çfarĂ« etnie apo feje i takonin, janĂ« marrĂ« masa konform ligjit. GjatĂ« sundimit tĂ« emevitĂ«ve me qendĂ«r nĂ« Damask, pĂ«r tetĂ« dekada, pushteti shpirtĂ«ror dhe politik i Islamit, kultura dhe qytetĂ«rimi islam kishte pĂ«rfshirĂ« territor tĂ« madh. Nuk ka dyshim se hilafeti emevit, duke i kombinuar parimet dhe mĂ«si4
Kurani, sureja âAl-Imranâ, ajeti 84.
Trajtesë
229
met islame me institucionet e sistemit dhe kulturĂ«s bizantine dhe kulturave tĂ« tjera, i bĂ«ri shĂ«rbime tĂ« pamohueshme zhvillimit tĂ« shoqĂ«risĂ«, kulturĂ«s dhe qytetĂ«rimit botĂ«ror nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, e Islamit nĂ« veçanti, me multietnitĂ«, multifetaren dhe multikulturoren qĂ« kishte pĂ«rbrenda vetes (ummetit). Edhe HalifĂ«t abasitĂ« me qendĂ«r nĂ« Bagdad, pĂ«r pesĂ« shekuj, ofruan mundĂ«si tĂ« mĂ«dha nĂ« favor tĂ« dijes dhe veprimtarisĂ« shkencore, kulturore e intelektuale multietnike dhe multidisiplinore. Do theksuar se myslimanĂ«t kanĂ« pasur rolin ndĂ«rmjetĂ«sues ndĂ«rmjet shkencĂ«s greke dhe asaj tĂ« epokĂ«s sĂ« re. Ata kanĂ« pĂ«rkthyer vepra nga kultura greke, romake, perse, kepte, aramite, po edhe nga gjuha hinduse. KanĂ« pĂ«rkthyer me mijĂ«ra libra dhe kanĂ« themeluar shumĂ« biblioteka. Halifi Al-Meâmun peshĂ«n e veprĂ«s sĂ« pĂ«rkthyer e ka paguar duke e peshuar me ar, nĂ« shĂ«rbim tĂ« multikulturĂ«s dhe dijes nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Edhe nĂ« Andaluzi (Spanja e sotme) myslimanĂ«t krijuan njĂ« atmosferĂ« tĂ« mirĂ«filltĂ« intelektuale, multikulturore dhe politike, ku qytetĂ«rimet ai hebre dhe ai i krishterĂ«, mund tĂ« ballafaqoheshin dhe tĂ« lulĂ«zonin sĂ« bashku me qytetĂ«rimin islam. Kjo ishte mĂ«nyra se si evropianĂ«t ia dolĂ«n tĂ« gjenin rrĂ«njĂ«t e tyre qytetĂ«ruese, d.m.th. tĂ« qytetĂ«rimit antik grek, mendimit dhe kulturĂ«s sĂ« tij, dhe krejt kjo ka ndodhur dhe Ă«shtĂ« bartur nĂ«pĂ«rmjet myslimanĂ«ve. Do theksuar e vĂ«rteta se periudha historike para dhe gjatĂ« paraqitjes sĂ« Shtetit Osman, Ă«shtĂ« njĂ« interval kohor i humbjes sĂ« rolit tĂ« fesĂ« (hyjnores-metafizikĂ«s). NĂ« kĂ«tĂ« drejtim Shteti Osman, ka luajtur njĂ« rol tĂ« madh nĂ« riaktivizimin ose rehabilitimin e jetĂ«s fetare, religjioze dhe metafizike.
230
Takvim - Kalendar 2012
Kur turqit osmanlinj pushtuan-(liruan) Ballkanin, e nĂ« kuadĂ«r tĂ« tij edhe trojet e banuara me shqiptarĂ«, kĂ«tu nisĂ«n kontaktet e para tĂ« shqiptarĂ«ve me kulturĂ«n dhe qytetĂ«rimin islam. Kjo ardhje, me gjithĂ« ndonjĂ« vuajtjeje tĂ« mundshme tĂ« banorĂ«ve tĂ« kĂ«tij vendi, atyre u solli edhe njĂ« kulturĂ« tĂ« re, e cila mĂ« vonĂ« do tĂ« bĂ«het, sipas R. Elsie-t, pjesĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«se e identitetit shqiptar.5 OsmanĂ«t erdhĂ«n nĂ« Ballkan pĂ«r tĂ« larguar dhunĂ«n qĂ« e kishte kapluar, ose se ata kishin pĂ«r qĂ«llim tĂ« ishin formues tĂ« paqes dhe tolerancĂ«s fetare dhe kulturore e jo tĂ« dhunĂ«s, tregon edhe rasti kur mbreti hungarez J. Hunyadi dĂ«shironte ta okuponte SerbinĂ«, mbreti serb Gjorgji Brankoviç, dĂ«rgoi njĂ« delegacion me njĂ« letĂ«r tĂ« shkruar pĂ«r Hunyadin, kurse njĂ« delegacion tjetĂ«r, me letĂ«r identike, i dĂ«rgon edhe sulltan Mehmet Fatihut II. Brankoviç nĂ« atĂ« letĂ«r shkruante: "NĂ«se shteti im (Serbia) bie nĂ«n sundimit tuaj, çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« me besimin tonĂ« ortodoks". Hunyadi i pĂ«rgjigjej: "NĂ« çdo pjesĂ« tĂ« SerbisĂ« do tĂ« ndĂ«rtojĂ« kisha katolike dhe do tâi prishĂ« kishat ortodokse". Kurse sulltan Fatihu pĂ«rgjigjet: "PranĂ« çdo xhamie do tĂ« ndĂ«rtoj nga njĂ« kishĂ« ortodokse". Pas kĂ«saj pĂ«rgjigjeje, me kĂ«tĂ« tolerancĂ« fetare e kombĂ«tare, mbreti serb vendosi tâi nĂ«nshtrohej Shtetit Osman.6 PĂ«r tolerancĂ«n fetare dhe kulturore tĂ« osmanlinjve shprehet edhe historiani gjerman F. Babinger, i cili thotĂ« se sulltan
5
Robert Elsie, vep. e cit. fq. 66-67. Khs. Georg StadtmĂŒller, Islamisierung bei den Albanern, nĂ«: JahrbĂŒcher fĂŒr Geschichte Osteuropas, 1995, Bd. 3, fq. 404-429. 6 A. B. Kopanski, Balkanlarda Osmanl Bar ve âBat Meselesiâ, Ankara, 2000, f. 22-25.
Trajtesë
231
Mehmet Fatihu II, pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« KishĂ«s ortodokse u kishte garantuar tri privilegje duke thĂ«nĂ«: 1. asnjĂ« kishĂ« nuk do tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« xhami, 2. askush nuk ka tĂ« drejtĂ« tĂ« pĂ«rzihet nĂ« rituale kishtare dhe 3. tĂ« krishterĂ«t ortodoksĂ« kanĂ« tĂ« drejtĂ« tâi festojnĂ« PashkĂ«t.7 Po ashtu, nĂ« njĂ« edikt tjetĂ«r tĂ« sulltan Mehmet Fatihut II pĂ«r tĂ« drejtat qĂ« u janĂ« dhĂ«nĂ« kĂ«saj radhe tĂ« krishterĂ«ve latinĂ« (katolikĂ«ve) nĂ« BosnjĂ« thotĂ«: "âŠaskush nuk ka tĂ« drejtĂ« tâi pengojĂ« kishat...çdonjĂ«ri Ă«shtĂ« i sigurt nĂ« shtetin tim dhe kush dĂ«shiron kur tĂ« dĂ«shirojĂ« mund tĂ« vijĂ« dhe tĂ« vendoset kĂ«tuâŠasnjĂ« nga vezirĂ«t e mi, nga populli im, nuk ka tĂ« drejtĂ« tĂ« sillet me nĂ«nçmim ndaj tĂ« tjerĂ«veâŠjeta dhe kishat e tyre janĂ« tĂ« mbrojtura me autoritetin tim.."8 Po kĂ«shtu ishte rasti edhe me vasalĂ«t shqiptarĂ«. Shteti Osman i siguronte ata dhe pronat e tyre, me kusht qĂ« ata tĂ« pranonin autoritetin e tij, familjet vasale tĂ« krishtera shqiptare, si: BalshajtĂ«, Topiajt, DukagjinĂ«t, ZakariotĂ«t, MuzakĂ«t, ZenebisĂ«t, AranaitĂ«t, VullkashinĂ«t, KastriotĂ«t etj., gjegjĂ«sisht senjorĂ«t e tyre i pranoi si legjitim, duke mos kĂ«rkuar qĂ« ata tĂ« ndĂ«rronin besimin e tyre.9 7
Shih, M. Todorova, Podbrani izvori za istorijata na balkanskite narodi XVXIX vek, Sofje, 1977, f. 47-49; S. Gerlah, Dnevnik na edno ptuvane do Osmansliskata porta v Carigrad, Sofje, 1976, f. 50. 8 G. G. Corm, Prilog proucavanju multikonfesijonalnih drustava, SarajevĂ«, 1977, f. 70-71. 9 Do theksuar se njĂ« numĂ«r i madh i fĂ«mijĂ«ve tĂ« aristokracisĂ« vendore kanĂ« qenĂ« tĂ« pĂ«rgatitur pĂ«r tu futur nĂ« administratĂ«n e Shtetit Osman. FĂ«mijĂ«t e tillĂ« profesionalisht janĂ« pĂ«rgatitur nĂ« Enderun, e cila ka qenĂ« njĂ« lloj shkolle nĂ« sarajin e sulltanit. (Shih, I. Ortayl, Osmanlây Yeniden Kefetmek, f. 27-34, 173177).
232
Takvim - Kalendar 2012
ShkencĂ«tari dhe historiani shumĂ« i njohur anglez- Thomas W. Arnold, thotĂ«: "ĂshtĂ« e mjerueshme ajo qĂ« thonĂ« autorĂ«t e krishterĂ«, se shqiptarĂ«t me shtypje, dhunĂ« dhe haraçe tĂ« paligjshme janĂ« detyruar ta ndĂ«rrojnĂ« fenĂ«".10 Ky historian anglez S. Th. Arnold, pohon:"Turqia KosovĂ«n e konsideronte pjesĂ« lindore tĂ« ShqipĂ«risĂ«". Shteti Osman, me platformĂ«n e vet shumĂ« tĂ« qartĂ« dhe tĂ« trashĂ«guar nga e kaluara religjioze, dhe e bazuar nĂ« shpalljen hyjnore-Kuran dhe Synet, arriti qĂ« nĂ« Ballkan dhe mĂ« gjerĂ«, madje edhe jomyslimanĂ«t, tĂ« formonin bindjen se ata ishin mĂ« tĂ« preferuarit se tĂ« tjerĂ«t. Nga kjo lindi edhe shprehja "MĂ« mirĂ« njĂ« fes osman sesa njĂ« mertek katolik".11 Diplomati, mjeku e historiani frĂ«ng Fransua PukĂ«vill, shkon edhe mĂ« tej dhe jep njoftime tĂ« hollĂ«sishme pĂ«r gjendjen e mjeruar shoqĂ«rore, ekonomike e kulturore tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« ato kohĂ«, dhe nĂ« rend tĂ« parĂ« akuzon, jo turqit, po shqiptarĂ«t si fajtorĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« gjendje". Po edhe Kisha Ortodokse pushtimin osmanli e shikonte si tĂ« keqen mĂ« tĂ« vogĂ«l karshi mostolerancĂ«s latine. Bile, siç do tĂ« predikonte ShĂ«n Kozmai nĂ« shekullin XVIII nĂ« ShqipĂ«ri: "300 vjet pas ringjalljes sĂ« Krishtit, PerĂ«ndia na dĂ«rgoi ShĂ«n Konstandinin qĂ« themeloi njĂ« perandori tĂ« KrishterĂ« dhe tĂ« krishterĂ«t e kishin kĂ«tĂ« perandori pĂ«r 1150 vjet. Pastaj PerĂ«ndia ua mori tĂ« krishterĂ«ve dhe ua dha turqve, dhe ua dha pĂ«r tĂ« mirĂ«n tonĂ«. Dhe turqit e kanĂ« pasur tani pĂ«r 320 vjet. Dhe pse PerĂ«ndia na solli Turqit dhe jo ndonjĂ« racĂ« tjetĂ«r? PĂ«r tĂ« 10 11
Thomas W. Arnold, âHistoria e pĂ«rhapjes sĂ« Islamitâ fq. 179, PrishtinĂ« 2004. A. B. Kopanski, Balkanlarda Osmanl Bar ve âBat Meselesiâ, f. 39; D. Goffman, Osmanli Dunyasi ve Avrupa 1300-1700, Stamboll, 2004, f. 74.
Trajtesë
233
mirĂ«n tonĂ«, sepse racat e tjera do tĂ« na kishin shkatĂ«rruar Besimin tonĂ«". Nga e tĂ«rĂ« kjo dihet se, siç shkruan edhe P. Bartl, sundimi turk pĂ«r shqiptarĂ«t nuk ka pasur vetĂ«m pasoja negative. PĂ«rkundrazi, pushtimi turk"edhe sipas P. Bartl, i kishte dhĂ«nĂ« fund procesit tĂ« sllavizimit tĂ« shqiptarĂ«ve, edhe nĂ« KosovĂ«. Nga kjo mund tĂ« nxirret pĂ«rfundimi: islamizimi-barrierĂ«, qĂ« ndĂ«rpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarĂ«ve" .12 KĂ«to fakte do tĂ« duhej tâi pĂ«rfillte edhe historiografia shqiptare sikundĂ«r edhe studiuesit e sotĂ«m shqiptarĂ«, tĂ« cilĂ«t janĂ« tĂ« pirur qĂ« sundimin turk ta vĂ«shtrojnĂ« dhe ta gjykojnĂ« fund e krye negativisht. Prandaj, siç e ka vĂ«nĂ« re studiuesi i njohur gjerman, Peter Bartl gjithsesi nuk ka vend pĂ«r t`u vĂ«nĂ« nĂ« dyshim legjitimiteti i kĂ«tij dyshimi. 13 NĂ« favor tĂ« kĂ«saj ideje po i referohemi edhe njĂ« thĂ«nieje tĂ« doajenit tĂ« publicistikĂ«s shqiptare dhe intelektualit tĂ« madh, Faik KonicĂ«s, i cili paskĂ«sh thĂ«nĂ«: "TĂ« mos ishte Islami, populli shqiptar do tĂ« ishte shumĂ« mĂ« tepĂ«r nĂ« numĂ«r por jo shqiptarĂ«".)14 I kĂ«tij mendimi Ă«shtĂ« edhe intelektuali dhe diplomati Abdi Baleta, qĂ« pohon se "prania e faktorit mysliman nĂ« ShqipĂ«ri ka qenĂ« faktor shpĂ«timtar". A. Baleta pĂ«rmend edhe Arsa Milatoviçin, i njohur si armik i madh i shqiptarĂ«ve, i cili thotĂ«: "ShqiptarĂ«t me pĂ«rqafimin e FesĂ« islame i shpĂ«tuan sllavizimit...". Gjithashtu, etnologu e historiani Mark Tirta shpreh kĂ«tĂ« me-
234
Takvim - Kalendar 2012
ndim: "Islamizimin e shqiptarĂ«ve nuk e shihte si dhunĂ«, por "si njĂ« ftohje, si njĂ« bojkotim tĂ« shqiptarĂ«ve kundĂ«r Krishterimit", e pikĂ«risht, fillimisht, kundĂ«r ortodoksisĂ« serbe, greke e bullgare, qĂ« i shpinte nĂ« shkombĂ«tarizim, nĂ« tjetĂ«rsim etnik". Dhe, krejt kjo do tĂ« ndodhte nĂ« mungesĂ« tĂ« tolerancĂ«s fetare e etnike dhe mosgatishmĂ«rie pĂ«r diversitete kulturore. ĂshtĂ« realitet i pamohueshĂ«m se Islami i ka shpĂ«tuar shqiptarĂ«t nga asimilimi. "Me Islamin nuk u synua as turqizimi i individĂ«ve dhe as i masave qĂ« aderonin nĂ« Islam. Kjo Ă«shtĂ« periudha e lulĂ«zimit tĂ« PerandorisĂ« Osmane, nĂ« tĂ« cilĂ«n mbretĂ«roi paqja, toleranca dhe bashkĂ«jetesa e udhĂ«zuar nga mĂ«simet kuranore midis feve tĂ« Shpallura, etnive dhe kulturave tĂ« veçanta tĂ« popujve tĂ« veçantĂ«."15 -pohon Muhamet Pirraku. E paqĂ«ndrueshme Ă«shtĂ« edhe pikĂ«pamja se qĂ«llimi i TurqisĂ« ka qenĂ« copĂ«timi i trojeve shqiptare. KĂ«tu harrohet fakti se osmanlinjtĂ« i gjetĂ«n trojet shqiptare tĂ« pushtuara e tĂ« copĂ«tuara nga shumĂ« pushtues: serbĂ«t, grekĂ«t, italianĂ«t etj., dhe vetĂ«m nĂ«n Halifatin Islam tĂ« osmanlinjve trojet shqiptare u bashkuan, filluan tĂ« frymonin sĂ« bashku, tĂ« tregtonin e tĂ« punonin sĂ« bashku, tĂ« luftonin sĂ« bashku etj. Iu shmangĂ«n asimilimeve romano-bizantine e sllave-ortodokse dhe ruajtĂ«n qenien e tyre. Shteti Osman ishte njĂ« shtet me njĂ« shoqĂ«ri multietnike dhe multikonfesionale, dhe nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« nuk ishte shtet njĂ«nacional. Shprehjet qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r kĂ«tĂ« shtet si: ai ishte shtet turk e jo osman, se ata kanĂ« qenĂ« turq e jo osmanĂ«, - nuk janĂ« pĂ«r asgjĂ« tjetĂ«r, vetĂ«m pĂ«r ta minimizuar madhĂ«shtinĂ« dhe
12
Peter Bartl, vep. e cit. fq. 50, 60; Peter Bartl, vep. e cit. fq. 49; Eqrem Telhaj, Ne dhe Turqia, Kosova, nr. 15, Tiranë 1943. 14 Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë 13
15
Dr. Muhamet Pirraku, shkĂ«putur nga kumtesa qĂ« u lexua nĂ« Simpoziumin âKurani tek shqiptarĂ«tâ, PrishtinĂ«, mĂ« 27 dhjetor 2005.
16
Feraj H. Ăą&#x20AC;&#x153;SkicÄĆ€ e Mendimit politik shqiptarĂą&#x20AC;?, Sh. B. Ăą&#x20AC;&#x153;Logos-AĂą&#x20AC;?, fq. 52-53, Shkup, 1999.
Takvim - Kalendar 2012
"
$
%
#
!
tÄĆ€ rÄĆ€ndÄĆ€sishÄĆ€m, posaħÄĆ€risht nÄĆ€ mes tÄĆ€ krishterÄĆ€ve, hebrenjve dhe myslimanÄĆ€ve. NÄĆ€ Kuran, Allahu na bÄĆ€n me dije se si myslimanÄĆ€t duhet tĂą&#x20AC;&#x2122;i ftojnÄĆ€ ithtarÄĆ€t e librave tÄĆ€ shpallur (tÄĆ€ krishterÄĆ€t dhe ħifutÄĆ€t) qÄĆ€ tÄĆ€ bashkohen nÄĆ€ njÄĆ€ bazÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rbashkÄĆ€t, duke u thÄĆ€nÄĆ€:
&
*
(
)
'
+
!
pÄĆ€rkatÄĆ€sinÄĆ€ fetare tÄĆ€ shtetit dhe tolerancÄĆ€n fetare e kulturore qÄĆ€ kishin ata. Shteti Osman atÄĆ€herÄĆ€ e kishte famÄĆ€n e AmerikÄĆ€s apo forcÄĆ€n e NATO-s sÄĆ€ sotme, nÄĆ€ gjirin multietnik tÄĆ€ tÄĆ€ cilit kishte turq, shqiptarÄĆ€, boshnjakÄĆ€, arabÄĆ€, persÄĆ€, kurdÄĆ€, urdÄĆ€ e tÄĆ€ tjerÄĆ€ me fe dhe kultura tÄĆ€ ndryshme. Prandaj, nÄĆ€se thuhet se shteti osman ÄĆ€shtÄĆ€ vetÄĆ€m shtet turk, atÄĆ€herÄĆ€ pÄĆ€r shqiptarÄĆ€t ÄĆ€shtÄĆ€ njÄĆ€ nÄĆ€nħmim shumÄĆ€ i madh, sepse atyre u mohohet pjesÄĆ€marrja aktive nÄĆ€ atÄĆ€ shtet, e kaluara historike dhe besimi i tyre islam, kur dihet se shqiptarÄĆ€t kanÄĆ€ dominuar nÄĆ€ komandimin e ushtrisÄĆ€ osmane dhe kanÄĆ€ qenÄĆ€ njerÄĆ€zit mÄĆ€ tÄĆ€ besueshÄĆ€m tÄĆ€ sulltanit. NÄĆ€ postin e Vezirit tÄĆ€ madh nga mesi i shek. XV e deri nÄĆ€ fund tÄĆ€ shek. XVII, u graduan 25 persona me origjinÄĆ€ arnauteshqiptare, ndÄĆ€rsa gjatÄĆ€ gjithÄĆ€ kohÄĆ€s sÄĆ€ sundimit osman, prej gjithsej 96 sadriazemÄĆ€ve (kryeministra), me sa dihet e janÄĆ€ identifikuar 42 me origjinÄĆ€ shqiptare.16 NÄĆ€ qytetÄĆ€rimin islam, diversiteti racor dhe etnik nuk diskutohet fare, sepse ky qytetÄĆ€rim nuk i pÄĆ€rket njÄĆ€ etnie tÄĆ€ caktuar. Islami ÄĆ€shtÄĆ€ fe e tolerancÄĆ€s dhe e zhvillimit, njÄĆ€ fe e cila jo vetÄĆ€m qÄĆ€ mund tÄĆ€ drejtojÄĆ€ shoqÄĆ€rinÄĆ€ drejt mirÄĆ€qenies dhe lumturisÄĆ€, por e ka pÄĆ€r obligim sigurimin e mirÄĆ€qenies pÄĆ€r tÄĆ€ dy botÄĆ€t. DialogÄĆ€t ndÄĆ€rfetarÄĆ€ tek ne gjejnÄĆ€ vend, duke ditur se religjionet monoteiste kanÄĆ€ njÄĆ€ fillim tÄĆ€ pÄĆ€rbashkÄĆ€t dhe mund tÄĆ€ bashkohen nÄĆ€ njÄĆ€ pikÄĆ€ tÄĆ€ pÄĆ€rbashkÄĆ€t, qÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ besimi monoteist (besimi nÄĆ€ njÄĆ€ Zot tÄĆ€ VetÄĆ€m). DialogÄĆ€t e kÄĆ€tillÄĆ€ kanÄĆ€ qenÄĆ€ dhe mbeten mjaft tÄĆ€ suksesshÄĆ€m dhe kanÄĆ€ prodhuar njÄĆ€ afrim
236
235
TrajtesÄĆ€
Thuaju: "O ithtarÄĆ€ tÄĆ€ librit (Tevrat e Inxhil), ejani (tÄĆ€ bashkohemi) te njÄĆ€ fjalÄĆ€ qÄĆ€ ÄĆ€shtÄĆ€ e njÄĆ€jtÄĆ€ (e drejtÄĆ€) mes nesh dhe mes jush: tÄĆ€ mos adhurojmÄĆ€ tjetÄĆ€r pos Allahut, tÄĆ€ mos I shoqÄĆ€rojmÄĆ€ Atij asnjÄĆ€ shok, tÄĆ€ mos konsiderojmÄĆ€ njÄĆ€ri tjetrin zotÄĆ€r pos Allahut!" E nÄĆ€ qoftÄĆ€ se ata refuzojnÄĆ€, ju thoni: "DÄĆ€shmoni, pra, se ne jemi myslimanÄĆ€ (besuam njÄĆ€ Zot)!"17 (Kuran, 3:64) Ndarja e popujve, feve a kulturave nÄĆ€ aziatikÄĆ€ e evropianÄĆ€, ka konotacione tÄĆ€ racizmit, qoftÄĆ€ tÄĆ€ racizmit nacional ose tÄĆ€ atij religjioz. Tani sikur po harrohet se pozita gjeostrategjike e trojeve tona nÄĆ€ tÄĆ€ cilat kemi jetuar e do tÄĆ€ jetojmÄĆ€, dhe pÄĆ€rbÄĆ€rja multifetare e popullit nÄĆ€ kÄĆ€to troje duhet tÄĆ€ na bÄĆ€jnÄĆ€ tÄĆ€ mendojmÄĆ€ se fati ynÄĆ€ historik ÄĆ€shtÄĆ€ i paracaktuar pÄĆ€r tÄĆ€ sendÄĆ€rtuar zbutjen e kundÄĆ€rshtimeve nÄĆ€ mes Lindjes e PerÄĆ€ndimit dhe pÄĆ€r tÄĆ€ bÄĆ€rÄĆ€ sintezÄĆ€n e qytetÄĆ€rimeve tÄĆ€ tyre. Duhet ditur se tÄĆ€ tri religjionet monoteiste kanÄĆ€ besime tÄĆ€ pÄĆ€rbashkÄĆ€ta dhe thuajse kanÄĆ€ vlera tÄĆ€ pÄĆ€rafÄĆ€rta morale. Besimi nÄĆ€ EkzistencÄĆ€n dhe NjÄĆ€sinÄĆ€ e Zotit, nÄĆ€ engjÄĆ€j, nÄĆ€ pejgamberÄĆ€, 17
Kurani, sureja Ali ImranÄĆ€, ajeti 64.
Trajtesë
237
nĂ« DitĂ«n e Fundit, nĂ« ParajsĂ«n dhe Ferrin - janĂ« parimet e tyre themelore. Prandaj, meqĂ« kĂ«to tri religjione janĂ« tĂ« tĂ« njĂ«jtit burim, besimtarĂ«t duhet tĂ« punojnĂ« sĂ« bashku pĂ«r tĂ« çrrĂ«njosur mosmarrĂ«veshjet, konfliktet dhe dhimbjet qĂ« shkaktojnĂ« ideologjitĂ« jofetare. Me gjithĂ« dallimet ndĂ«rshqiptare nĂ« lidhje me fetĂ« dhe konfesionet fetare, shqiptarĂ«t nĂ« mes tyre kanĂ« kultivuar dhe kultivojnĂ« tolerancĂ« fetare si rrallĂ«kund gjetiu. Ata respektojnĂ« fenĂ« e njĂ«ri-tjetrit dhe ruajnĂ« me besnikĂ«ri e fanatizĂ«m tĂ« madh lidhjen e gjakut dhe tĂ« gjuhĂ«s sĂ« pĂ«rbashkĂ«t. NĂ« saje tĂ« rezultateve nga hulumtimet e tij, profesor Eqrem Ăabej pohon se, me gjithĂ«: "ndarjen konfesionale tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« shumĂ« besime, kjo kĂ«tu nuk ka qenĂ« aq ndarĂ«se e thellĂ« si gjetkĂ«...NjĂ«sia e kombit nĂ« themel nuk u shkatĂ«rrua...". Populli shqiptar, e nĂ« veçanti ky i besimit islam, ka qenĂ«, e Ă«shtĂ« edhe sot, i goditur nga qĂ«llimet degraduese, mashtruese a asimiluese drejtpĂ«rdrejt nga sllavo-ortodoksizmi, e tĂ«rthorazi edhe nga tĂ« tjerĂ«t, duke e shekullarizuar e ateizuar dhe duke ia degraduar kodekset fetare morale (islame) e tradicionale. Ata qĂ« bĂ«nin ndonjĂ« rezistencĂ« ndaj kĂ«saj tĂ« keqeje, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pashmangshme etiketoheshin si elementĂ« tĂ« prapambeturisĂ«, reaksionarĂ«, antipopullorĂ«, si kleronacionalistĂ«, fundamentalistĂ«, aziatikĂ« e deri nĂ« tradhtarĂ« tĂ« kombit etj.. Edhe pse tani shqiptarĂ«t, masa dĂ«rrmuese, e kanĂ« tĂ« definuar identitetin e tyre fetar, kombĂ«tar dhe shtetĂ«ror shumĂ« qartĂ« dhe bindshĂ«m, barazia ndĂ«retnike, toleranca ndĂ«rfetare dhe multikultura kanĂ« qenĂ« dhe mbetĂ«n tĂ« domosdoshme. PĂ«rkatĂ«sia multifetare, pĂ«rpos qĂ« e bĂ«n mĂ« tĂ« pasur dhe mĂ« tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« identitetin kombĂ«tar shqiptar, mund ta bĂ«jĂ« edhe mĂ« tĂ«
238
Takvim - Kalendar 2012
plogshët, natyrisht në qoftë se ndonjëra prej këtyre feve do të favorizohej, e sidomos prej institucioneve politike e shtetërore, siç po bëhet kohë pas kohe tek ne sot, dhe ndonëse ky gjithsesi, a është diskriminim pozitiv në favor të pakicës, kjo nuk bën të pranohet, në emër të tolerancës: tjetërsimi, inferioriteti, përbuzja, nënçmimi, fyerja e shumicë ose, siç e heton dhe quan pak më but, Akademik Rexhep Qosja, tejshquarja e njërës vetëdije fetare: "Tejshquarja e vetëdijes fetare myslimane dhe katolike në jetën e popullit shqiptar po bëhet sot në mënyra të ndryshme, por vetëm tejshquarja e vetëdijes fetare katolike po favorizohet edhe prej disa mjeteve dhe disa institucioneve politike dhe shtetërore vendore në Kosovë e në Shqipëri... Në këtë tejshquarje të vetëdijes fetare myslimane e katolike marrin pjesë edhe krijues të fushave të ndryshme artistike e shkencore, në mënyrë të veçantë shkrimtarë, duke luajtur rol përkrahës ndaj një feje si në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri". Dhe, për fund, me plot bindje dua të theksoj se edhe ne shqiptarët që jemi faktor shumë i rëndësishëm paqeje, stabiliteti dhe tolerance në Ballkan, ia kemi borxh Islamit që të ruajmë paqen dhe tolerancën ndërfetare dhe ndëretnike dhe multikulturën në këto troje, ngase shumica e shqiptarëve janë myslimanë. Nuk duhet harruar se çdoherë dhe çdokund shumica është ajo që të shumtën e rasteve luan rol në orientimin e botëkuptimit fetar, kulturor, politik dhe social të një populli. Sot (shek. XXI), me sa dihet, në Shqipëri besimit të fesë islame i përkasin 70-75 % të popullatës, ndërsa në Kosovë numri i popullatës së besimit islam është mbi 95 % , me tendencë reale të rritjes së vazhdueshme.
239
TrajtesÄĆ€
*
!
*
(
Tani nÄĆ€ KosovÄĆ€, sipas burimeve amerikane tÄĆ€ 15 shtatorit 2006, 95 % e popullsisÄĆ€ numÄĆ€rohen tÄĆ€ jenÄĆ€ tÄĆ€ besimit islam, mbi 3 pÄĆ€r qind tÄĆ€ besimit tÄĆ€ krishterÄĆ€, shumica e tÄĆ€ cilÄĆ€ve janÄĆ€ ortodoksÄĆ€ sllavÄĆ€ dhe rreth 1 pÄĆ€r qind shqiptarÄĆ€ katolikÄĆ€. Si fillimin edhe pÄĆ€rmbylljen e kÄĆ€tij punimi po e pÄĆ€rfundoj me mesazhin kuranor:
"Thirri nÄĆ€ rrugÄĆ€n e Zotit tÄĆ€nd me menħuri dhe kÄĆ€shillÄĆ€ tÄĆ€ bukur. Dhe, dialogo me ta (me ithtarÄĆ€t e feve tÄĆ€ tjera) ashtu si ÄĆ€shtÄĆ€ mÄĆ€ sÄĆ€ miri!".18
18
Kurani, sureja El-Enfal, ajeti 125.
242
Takvim - Kalendar 2012
disa nga mënyrat dhe format se si duhet të ballafaqohen myslimanët me modernizmin dhe sfidat e tij.
PĂ«rmbajtja
pikëpamje Sedat Islami
ISLAMI PĂRBALLĂ MODERNIZMIT - sfidat dhe alternativat Abstrakt Ky punim trajton raportet ndĂ«rmjet Islamit, si fe e sistem jete, dhe modernizmit, si njĂ« sfidĂ« bashkĂ«kohore pĂ«r tĂ«. JanĂ« diskutuar mendimet rreth definimit tĂ« modernizmit, nĂ« Ă«shtĂ« vetĂ«m qasje letrare apo edhe filozofi dhe mĂ«nyrĂ« jetese, sikur qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« kontekst janĂ« shpjeguar edhe pozicionet e shkollarĂ«ve myslimanĂ« nĂ« raport me tĂ«. PĂ«r tĂ« krijuar njĂ« koncept sa mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« qĂ«ndrimit islam karshi modernizmit, janĂ« shtjelluar edhe parimet kyçe tĂ« modernizmit nga spektri islam, respektivisht nĂ«se modernizmi ka diçka pĂ«r se ia vlen tĂ« sakrifikohet me Islam. Pastaj, punimi u Ă«shtĂ« qasur edhe sfidave me tĂ« cilat ballafaqohet Islami nĂ« epokĂ«n moderne, pĂ«r tĂ« pĂ«rfunduar me
Hyrje KAPITULLI I: Modernizmi, rezyme mbi sfondin historik dhe konceptual të tij KAPITULLI II: Qëndrimet e shkollarëve myslimanë karshi modernizmit KAPITULLI III: Diskutime rreth disa prej parimeve më të rëndësishme të modernizmit KAPITULLI IV: Sfidat e Islamit përballë modernizmit KAPITULLI V: Mënyrat e ballafaqimit me modernizmin dhe sfidat e tij Përfundim Bibliografi
Hyrje Modernizmi, si qasje e re ndaj jetĂ«s dhe botĂ«kuptimeve tĂ« saj, shpirtĂ«rore e materiale, ka shkaktuar reagime nga qarqe tĂ« ndryshme, ndoshta mĂ« sĂ« shumti nga qarqet fetare, me tĂ« cilat disi ka filluar njĂ« luftĂ« pa kompromis. ĂshtĂ« gjykuar nga kĂ«ndvĂ«shtrime tĂ« ndryshme; disa e kanĂ« parĂ« si tĂ« paalternativĂ«, si diçka qĂ« ka kontribuar pĂ«r njerĂ«zimin nĂ« rrafshin teknologjik shumĂ«, prandaj kanĂ« pĂ«rvetĂ«suar sistemet e tij duke anashkaluar fenĂ«, pjesĂ«risht ose tĂ«rĂ«sisht. TĂ« tjerĂ«, nga qarqe fetare, nĂ« kĂ«tĂ« rast tĂ« krishterĂ«, kanĂ« refuzuar ashpĂ«r dhe kanĂ« shkishĂ«ruar modernistĂ«t, njĂ« qĂ«ndrim qĂ« mĂ« vonĂ« Ă«shtĂ« rishikuar dhe
Pikëpamje
243
ka ndërruar. Edhe Islami ka thënë fjalën e vet, dhe ky punim pikërisht i referohet këtij aspekti, pra prezantimit të qëndrimit islam karshi modernizmit. Punimi mëton të shfaqë origjinalitetin islam dhe mjaftimin e tij me sistemet dhe ligjet e tij, sikurqë synon të dëshmojë se qëndrimi i modernistëve karshi fesë, e që është ndërtuar duke shikuar në Kishën dhe dogmat e saj, është përgjithësim i gabuar edhe për fetë e tjera, ngase diçka që mund të jetë njollë në një fe, në tjetrën mund të mos figurojë fare. Punimi është ndarë në pesë kapituj, ku kam sqaruar domethënien e modernizmit, qasjen ndaj tij, qëndrimet e myslimanëve ndaj tij, sfidat e Islamit përballë tij dhe kapitulli i fundit i kushtohet metodologjisë vepruese kundër modernizmit dhe akuzave të tij. Më pas, vjen përmbyllja me disa prej rezultateve të punimit dhe rekomandimeve të tij.
KAPITULLI I: MODERNIZMI, REZYME MBI SFONDIN HISTORIK DHE KONCEPTUAL TĂ TIJ Modernizmi nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« origjinĂ«n e ka nĂ« EvropĂ« (nĂ« kohĂ«n e mesjetĂ«s). KĂ«tu lindi e mĂ« pas u pĂ«rhap nĂ« tĂ«rĂ« botĂ«n. ĂshtĂ« fryt, do tĂ« thosha, i iluminizmit apo projekt i pambaruar i tij, siç thotĂ« Habermasi. Enciklopedia Britanike paraqitjen e tij e sheh me pĂ«rfundimin e shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX. Shprehjet qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« emĂ«rtuar kĂ«tĂ« lĂ«vizje nĂ« anglishte janĂ« Modernity, Modernisation dhe Modernism. Moderniteti Ă«shtĂ« njĂ« ânocion qĂ« shĂ«non njĂ« praktikĂ« shoqĂ«rore krejtĂ«sisht tĂ« ndryshme nga ajo e traditĂ«sâ, apo Ă«shtĂ« njĂ«
244
Takvim - Kalendar 2012
gjendje, siç e pĂ«rkufizon Zekije Demir1, kurse modernizimi Ă«shtĂ« procesi e modernizmi ideologjia. Muhammed Nuruddin Efajeh citon mendimin se moderniteti Ă«shtĂ« pĂ«rshkrim i veçorive tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« shteteve tĂ« pĂ«rparuara nĂ« teknologji, politikĂ«, ekonomi dhe shoqĂ«ri, ndĂ«rsa modernizmin e sheh si pĂ«rshkrim tĂ« proceseve nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilave arrihet perceptimi i kĂ«tyre niveleve tĂ« zhvillimit2. Kjo laramani nuk do tĂ« duhej tĂ« na habiste fare, ngase kjo Ă«shtĂ« njĂ« pikĂ« ku tradicionalistĂ«t e sulmojnĂ« modernizmin dhe ku modernistĂ«t njĂ«herĂ«sh shohin epĂ«rsinĂ« e tyre3. Modernizmi pĂ«rmbledh konceptet modern, modernitet dhe modernizim nĂ« shkallĂ«n mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« kuptimit, dhe ndĂ«rtohet mbi themelet e ideologjisĂ«, rezultat ky i shndĂ«rrimit mendor tĂ« shfaqur me periudhĂ«n e iluminizmit, mbi ato tĂ« humanizmit, shekullarizmit dhe demokracisĂ«4. Ishte menduar si drejtim letrar5, por jo, ai nuk kufizohet vetĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«. Giddensi e sheh si mĂ«nyrĂ« jetese specifike perĂ«ndimore, kurse sipas EnciklopedisĂ«, si lehtĂ«sim pĂ«r fe, drejtime dhe parti bashkĂ«kohore6, âModernizmi Ă«shtĂ« doktrinĂ« ideore, letrare dhe laike, e ndĂ«rtuar mbi ide dhe besime tĂ« pastra perĂ«ndimore, si marksizmi, ekzistencializmi, frojdizmi dhe darvinizmi...â 1
Demir, Zekije, Feminizmi modern dhe postmodern, f. 24. Efajeh, Muhammed Nuruddin, El-hadathetu veât tevasul fiâl felsefetiân nakdijjehtiâl musareti, nemudhexh Habermas, f. 107. 3 El-Gadh-dhami, Abdullah Muhammed, Hikajetuâl hadatheti fiâl Memleketiâl arabijjetiâs Suudijjeh, f.33-38. 4 Pajazaiti, Ali, Fjalor i SociologjisĂ«, f. 422. 5 El-Karni, Ived Ibn Muhammed, El-Hadathetu fi mizaniâl Islam, f.7. 6 El Mevsuatuâl mujesseretu fiâl edjan, veâl medhahib veâl ahzab el muasareh, shih: http://saaid.net/feraq/mthahb/104.htm 2
Pikëpamje
245
246
Takvim - Kalendar 2012
Modernizmi u shfaq si revolucion ndaj KishĂ«s dhe, mu pĂ«r kĂ«tĂ«, siç shĂ«non Enciklopedia Britanike, kjo lĂ«vizje bĂ«n thirrje pĂ«r njĂ« riinterpretim tĂ« mĂ«simeve tradicionale katolike7, apo thĂ«nĂ« mĂ« mirĂ« tĂ« flakjes sĂ« tĂ« gjitha atyre mĂ«simeve qĂ« -sipas tyre- i kishte shkelur koha, dhe njĂ«kohĂ«sisht dakordimi i pjesĂ«ve tĂ« tjera tĂ« doktrinĂ«s kishtare dhe tĂ« pĂ«rvojĂ«s krishtere me tĂ« arriturat bashkĂ«kohore nĂ« fushĂ«n e filozofisĂ«, shkencave natyrore, shoqĂ«rore, shpirtĂ«rore, tĂ« kulturĂ«s, tĂ« teologjisĂ« etj8. Ndoshta kjo ka bĂ«rĂ« qĂ« modernizmi tĂ« shihet si njĂ« fe, jo nĂ« kuptim tĂ« âbesojâ, por tĂ« asaj âmohojâ, dhe rrjedhimisht, modernizmi Ă«shtĂ« ideologji shekullare â ateiste9. Filozofia moderniste mund tĂ« kuptohet nga vetĂ« rrethanat nĂ« tĂ« cilat lindi. Ajo u shkaktua si revoltĂ« dhe reagim ndaj disa sjelljeve e parimeve tĂ« krishtera dhe kishtare qĂ«, siç thotĂ« Akademik Ekrem Murtezai, nĂ« thumb kishin autoritetin e PapĂ«s dhe pagabueshmĂ«rinĂ« e tij si dhe teorinĂ« mbi IsanĂ« (Jezusin) 10. Nga kĂ«tu, fokus i tyre ishte feja (jo vetĂ«m e krishterĂ«) me tĂ« gjitha parimet e saj. Ata kĂ«rkonin njĂ« âkontroll tĂ« rreptĂ«â mbi çdo parim a teori fetare, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tâi pĂ«rgjigjej arsyes (mendjes) ose tĂ« refuzohej. Jeta e njeriut, nĂ« mĂ«nyrĂ« rigoroze duhej tĂ« zhvishej nga tradita fetare; atĂ« e menaxhon vetĂ«m arsyeja. Me kĂ«tĂ« synojnĂ« (kinse) çlirimin e njeriut. Modernizmi, mĂ« vonĂ«, depĂ«rton edhe ne vendet islame. Se si u prit dhe çâqĂ«ndrime kishin e kanĂ« myslimanĂ«t ndaj tij, do tĂ« mĂ«sojmĂ« nĂ« vijim, por kĂ«tu duam vetĂ«m tĂ« sqarojmĂ« se mo-
dernistĂ«t âmyslimanĂ«â, si partizanĂ« tĂ« modernizmit perĂ«ndimor, kanĂ« pĂ«r detyrĂ« zhvleftĂ«simin e fesĂ« islame, prandaj, nĂ« kĂ«tĂ« ese nĂ« fokus do tĂ« jenĂ« vetĂ«m pikat ku Ă«shtĂ« sulmuar Islami. JanĂ« diskutuar shumĂ« qĂ«ndrimet e modernizmit ndaj fesĂ« (islame) dhe ja njĂ« pĂ«rmbledhje e disa prej pikave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme: Modernizmi: âą ShkĂ«put lidhjet tĂ«rĂ«sisht me fenĂ«; mohon Zotin, tĂ« fshehtĂ«n (gajbin) dhe ligjin fetar - botĂ«n e sundon mendja. Bindjet fetare domosdo duhet tâi nĂ«nshtrohen testit logjik, gjĂ« qĂ« i ka shtyrĂ« tĂ« mohojnĂ« edhe mrekullitĂ« e profetĂ«ve. âą BĂ«n thirrje pĂ«r pĂ«rvetĂ«simin e mĂ«nyrĂ«s sĂ« jetesĂ«s sĂ« zotĂ«rinjve tĂ« bardhĂ« (perĂ«ndimorĂ«ve). âą BĂ«n thirrje edhe pĂ«r hapjen e derĂ«s sĂ« hulumtimit shkencor pĂ«r tĂ« gjithĂ«, duke minimizuar kĂ«shtu rolin e dijetarĂ«ve. âą Mohon tĂ« kaluarĂ«n, ose thĂ«nĂ« ndryshe Ă«shtĂ« revolucion ndaj saj dhe çdo gjĂ«je qĂ« posedon, e shenjtĂ« qe apo jo11. Modernizmi, qĂ« pĂ«r moto pati mirĂ«qenien dhe lumturinĂ« e njeriut, dĂ«shtoi. Synimin pĂ«r zgjidhje tĂ« problemeve tĂ« njerĂ«zve e shndĂ«rroi nĂ« kompleks. Kjo, sepse ata presupozuan ikjen nga tĂ« gjithĂ« tipat e hyjnores, pĂ«r tĂ« arritur nĂ« njĂ« liri pĂ«rfundimtare pĂ«r njeriun, po nĂ« fakt ata krijuan hyjnitĂ« dhe dogmat e veta, tĂ« cilat e rrethojnĂ« njeriun si barriera shkencore dhe shekullariste pĂ«rgjatĂ« rrugĂ«s sĂ« lirisĂ«12. E ndoshta pĂ«r kĂ«tĂ« shkak
7
11
http://www.alukah.net Murtezai, Ekrem, Fjalor i terminologjisë fetare, f.330. 9 Revista Etika, nr.7, f. 29, 46. 10 Murtezai, Ekrem, Fjalor i terminologjisë fetare, f.330. 8
Shih: www.islamselect.com/mat/85520; http://saaid.net/mktarat/almani/70.htm; www.saaid.net/feraq/mthahb/90.htm 12 Davutogllu, Ahmet, Transformimi qyteterimor dhe bota myslimane, f. 79.
Pikëpamje
247
modernizmi merret si diçka qĂ« i ka kaluar koha apo Ă«shtĂ« kthyer nĂ« âtĂ« vjetĂ«r.â
KAPITULLI II: QĂNDRIMET E SHKOLLARĂVE MYSLIMANĂ KARSHI MODERNIZMIT Modernizmi nĂ« studime tĂ« dijetarĂ«ve dhe mendimtarĂ«ve myslimanĂ« Ă«shtĂ« vĂ«shtruar nga aspekte tĂ« ndryshme, kĂ«shtu qĂ«, si rezultat, kemi edhe qĂ«ndrime tĂ« ndryshme: - Ka qĂ« e kanĂ« mohuar atĂ« dhe e kanĂ« parĂ« si diçka qĂ« bie ndesh me fenĂ«, prandaj Ă«shtĂ« refuzuar apriori, sidomos nga dijetarĂ« myslimanĂ« tradicionalistĂ«. P.sh. Sefer Havalej nĂ« âMukaddimetun fi tetavvuriâl fikriâl garbijji veâl hadathehâ13 (Hyrje nĂ« zhvillimin e mendimit perĂ«ndimor dhe modernitetit), Dr. Ived Ibn Muhammed el-Karni nĂ« âEl- Hadathetu fi mizaniâl Islamâ14 (Moderniteti nĂ« peshojĂ«n islame) dhe Dr. Ahmed Muhammed Zayed nĂ« njĂ« seri ligjĂ«ratash pĂ«r modernitetin15, mendojnĂ« se moderniteti Ă«shtĂ« diçka qĂ« thelbĂ«sisht bie ndesh me Islamin dhe, si i tillĂ«, nuk pranohet. Disa nga arsyet me tĂ« cilat ata shpjegojnĂ« qĂ«ndrimin e tyre, pĂ«rmblidhen nĂ« pikat nĂ« vijim: âą Devijimi nĂ« çështjet e besimit dhe lufta kundĂ«r fesĂ«. âą Lufta kundĂ«r traditave dhe zakoneve shoqĂ«rore, qĂ« pĂ«r bazĂ« kanĂ« fenĂ«.
248
âą Lufta ndaj hixhabit â mbulesĂ«s sĂ« kokĂ«s16. âą PaqartĂ«sia dhe konfuzioni nĂ« teoritĂ« dhe mendimet e tyre. âą MbĂ«shtetja nĂ« shembuj tĂ« izoluar, kinse pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur qĂ«ndrimet e tyre. Kjo, natyrisht kur flitet pĂ«r modernistĂ«t nga radhĂ«t e myslimanĂ«ve, qĂ« mundohen tĂ« arsyetojnĂ« qĂ«ndrimet e tyre me raste nga historia islame, si p.sh. me Ibni Arabiun, Hal-laxhin etj., qĂ« nga shumica myslimane njihen si heretikĂ« dhe tĂ« dalĂ« feje. âą PĂ«rvetĂ«simi i ideologjive tĂ« gabuara. NĂ« âEl-Meusuatuâl mujessereâ qĂ«ndron se ata kanĂ« pĂ«rvetĂ«suar ide dhe botĂ«kuptime tĂ« fraksioneve dhe lĂ«vizjeve tĂ« ndryshme. âą Shthurja morale, gjĂ« qĂ« mund tĂ« vĂ«rehet nĂ« poezitĂ« e tyre etj. TĂ«rthorazi, edhe Ali Bulac, mohon modernizmin. Ai shtetin modern nacional e fajĂ«son pĂ«r rrugĂ«n qorre epokal nĂ« tĂ« cilin gjendet njerĂ«zimi17. - Ka qĂ« e kanĂ« pranuar dhe nuk kanĂ« parĂ« se ai bie ndesh thelbĂ«sisht me Islamin. KĂ«tĂ« mendim disi mund ta hasĂ«sh tek Abdullah Muhammed el-Gadh-dhami, i cili, me gjithĂ« faktin qĂ« llogaritet si njĂ« nga modernistĂ«t e njohur nĂ« ArabinĂ« Saudite, ai me krenari rrĂ«fen se ka qenĂ« student i njĂ«rit nga dijetarĂ«t mĂ« tradicionalistĂ« nĂ« kĂ«tĂ« vend, Muhammed Ibn Salih el-Uthejminit18.
16
13
http://saaid.net/book/open.php?cat=83&book=541 http://saaid.net/book/open.php?cat=89&book=26 15 http://www.saaid.net/mktarat/almani/h.htm 14
Takvim - Kalendar 2012
KĂ«tĂ« mund ta hasim edhe tek ne. P.sh. Alma Lama, nĂ« njĂ« shkrim shumĂ« kontravers pĂ«r shaminĂ«, nĂ«nvizon kĂ«tĂ« aspekt, pra heqjen disi tĂ« paarsyeshme tĂ« shamisĂ« -vetĂ«m qĂ« femra tĂ« duket e bukur. http://www.telegrafi.com/?id=26&a=2634&komentet=1 17 Ibrahimi, Nexhat, Islami si provokim global, f.297. 18 El-Gadh-dhami, Abdullah Muhammed, Hikajetuâl hadatheti fiâl Memleketiâl arabijjetiâs Suudijjeh, f.33-38.
Pikëpamje
249
- Të tjerë nuk kanë qenë kaq tolerantë, por janë munduar që gjithsesi të gjejnë një kompromis ndërmjet Islamit dhe modernizmit, duke këshilluar që dy ekstremitetet: komentimi mekanik i fesë, në njërën anë, dhe ndarja e fesë nga jeta, në anën tjetër, të mos ekzistojnë19. E ndoshta kjo ka qenë shkak që Islami të konsiderohet si modernizim i vërtetë20, në kuptim të çrrënjosjes së traditës idhujtare dhe dokeve e zakoneve që vlerave njerëzore ua kishin humbur kuptimin. Janë përmendur edhe disa prej parimeve të ngjashme të Islamit me modernizmin, si: ⹠Liria, ngase Islami ka ardhur për të garantuar lirinë e vërtetë të njeriut, për të garantuar atë që është qenësore. Në fakt, jo vetëm për të realizuar zhvillim dhe ekonomi, por (para së gjithash) edhe për të zbuluar sekretin e jetës dhe qëllimin e saj: adhurimin21. ⹠Shkrirja e identiteteve. Islami ka punuar në drejtimin jo të shkrijë identitetet, po të zhvleftësojë ndikimin e tyre. Raca e bardhë nuk mund të favorizohet ndaj së zezës për shkak të ngjyrës... ⹠Nëse zhdukja e dhunës është ideal, atëherë Islami i ka paraprirë modernizmit, ngase ai ka ardhur që të luftojë dhunën. Vetë emri i tij flet për përmbajtjen: Islam d.t.th. paqe. ⹠Barazinë gjinore, një tjetër ideal të modernizmit, Islami e ka garantuar shumë më parë. Tekstet fetare që garantojnë këtë, janë të shumta.
250
Takvim - Kalendar 2012
- E tĂ« tjerĂ«, si Prof. Dr. Abduâl Vehhab el-Mesiri, mendojnĂ« se modernizmi me kĂ«tĂ« sfond qĂ« ka, nuk i pĂ«rgjigjet botĂ«s mbarĂ«, prandaj nĂ« kontekst me Islamin, do tĂ« duhej tĂ« ketĂ« njĂ« modernizĂ«m tĂ« ri, qĂ« mendjes i jep vendin e saj, por jo duke anashkaluar zemrĂ«n (fenĂ«)22. NdĂ«rsa Hajreddin Karaman mendonte se modernizmi duhet vĂ«nĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« fesĂ«, mu ashtu siç bĂ«het transplantimi i organeve23, njĂ« shembull qĂ« disi krijon njĂ« konfuzion dhe paqartĂ«si nĂ«se organet e Islamit paskan nevojĂ« pĂ«r ndĂ«rrim.
KAPITULLI III: DISKUTIME RRETH DISA PREJ PARIMEVE MĂ TĂ RĂNDĂSISHME TĂ MODERNIZMIT 1. Mohimi i fesĂ« Rrethanat dhe vendet ku u shfaq modernizmi, deri diku mund tĂ« arsyetojnĂ« qĂ«ndrimin e tyre karshi fesĂ«, por gjithnjĂ« karshi fesĂ« sĂ« krishterĂ«. Kisha me dogmat e saj nuk lejonte zhvillimin e shkencĂ«s dhe persekutonte ithtarĂ«t e saj - shkencĂ«tarĂ«t. Kisha, siç shĂ«non Ahmet Davutogllu, bĂ«n dhe njĂ« gabim tjetĂ«r, atĂ« tĂ« lĂ«shimit pe nga parimet e saj. Pas LuftĂ«s II BotĂ«rore, Vatikani bĂ«ri njĂ« kthesĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« lidhje me transformimet qytetĂ«rimore dhe pasojat e tyre politike, edhe pse mĂ« parĂ« ishte kundĂ«r, madje ndaj modernistĂ«ve kishte lancuar edhe anatema24. Ky koncil, i hapur mĂ« 1 tetor 1962 dhe i mbyllur me 8 dhjetor 1965, Ă«shtĂ« pranuar si veprimi reformues
19
Esh-Sherif, Mustafa, el-Islam veâl hadathetu â hel jekunu gade alemin arabijj, f.10. 20 Ibid, f.9. 21 Ibid, f.13.
22
El hadathetu ve ma baâde-l hadatheh, f.12. Revista Etika, nr.7, f. 30. 24 Murtezai, Ekrem, Fjalor i terminologjisĂ« fetare, f.331. 23
Pikëpamje
251
mĂ« i zgjeruar nĂ« tĂ«rĂ« historinĂ« e KishĂ«s, nĂ« kuptimin e numrit tĂ« pjesĂ«marrĂ«sve, po njĂ«soj edhe nĂ« kuptimin e laramanisĂ« sĂ« çështjeve tĂ« diskutuara. ShumĂ« çështje u riekzaminuan, pĂ«r tĂ« mbuluar humnerĂ«n nĂ« mes jetĂ«s moderne dhe besimit katolik, pĂ«r tĂ« zbutur tensionet ndĂ«rmjet shekullaristĂ«ve dhe klerikĂ«ve25. Por kĂ«shtu nuk Ă«shtĂ« nĂ« Islam. Islami nuk ndĂ«rron, pavarĂ«sisht se si rrjedhin gjĂ«rat nĂ« botĂ«. Islami, siç thoshte Sejjid Kutbi, âvĂ« rregulla themelore dhe tĂ« vĂ«rteta - fakte tĂ« pĂ«rgjithshme, tĂ« cilat nuk luhaten dhe as ndĂ«rrojnĂ«; dinamika e jetĂ«s, ndĂ«rrimet e sistemeve, shumĂ«llojshmĂ«ria e doktrinave dhe diversiteti i mjediseve nuk ndikojnĂ« fare nĂ« to...â Prej kĂ«tu, modernizmi nuk do tĂ« duhej tĂ« krijonte qĂ«ndrim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m ndaj fesĂ«, sepse, siç konstaton Muhammed Shakir esh-Sherif, Islami nuk ka qĂ«ndrim ndaj shkencĂ«s dhe shkencĂ«tarĂ«ve sikur tĂ« KishĂ«s.26 Nuk di si do tĂ« mund ta arsyetoja ndryshe kĂ«tĂ« qĂ«ndrim tĂ« modernistĂ«ve, vetĂ«mse aty ku nuk sundon Zoti, siç thoshte Novalisi27, sundojnĂ« fantazmat, e realiteti perĂ«ndimor, sidomos nĂ« sferĂ«n e moralit, e dĂ«shmon kĂ«tĂ« mĂ« sĂ« miri.
252
Takvim - Kalendar 2012
2. Islami dhe dituria ModernistĂ«t njohuritĂ« fetare i konsiderojnĂ« besĂ«tytni, ndĂ«rsa harrojnĂ« se Islami, pĂ«rveç shpalljes, njohjen e mbĂ«shtet edhe nĂ« shqisa dhe eksperimente28. Sejjid Muhammed Nakib el-Attas, ani pse nuk mohon tĂ« arriturat teknologjike, megjithatĂ« nĂ« diturinĂ« bashkĂ«kohore perĂ«ndimore vĂ«ren diçka qĂ« syri i rĂ«ndomtĂ« nuk mund ta vĂ«rejĂ«. âShumĂ« sfida kanĂ« ngritur krye ndĂ«rmjet dilemave tĂ« njeriut nĂ«pĂ«r histori, por, me sa duket, asnjĂ«ra nuk ka qenĂ« aq shkatĂ«rruese sa ajo qĂ« ka ngritur qytetĂ«rimi perĂ«ndimor sot. Ne i pĂ«rmbahemi mendimit se problemi mĂ« i madh qĂ« kĂ«rcĂ«non tinĂ«zisht epokĂ«n tonĂ«, Ă«shtĂ« problemi i diturisĂ«, jo i asaj qĂ« rivale ka injorancĂ«n, po i asaj qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rhapur nĂ«pĂ«r tĂ« gjitha vendet e botĂ«s nga qytetĂ«rimi perĂ«ndimor, dituria karakteri i sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« problematizuar pĂ«r shkak tĂ« qĂ«llimit tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« saj, e cila nĂ« jetĂ«n e njeriut solli kaosin nĂ« vend tĂ« paqes dhe drejtĂ«sisĂ«, dituria qĂ« pretendon tĂ« jetĂ« e vĂ«rtetĂ«, po Ă«shtĂ« origjinĂ« e pĂ«shtjellimit dhe skepticizmit, qĂ« e ngriti dyshimin dhe supozimin deri nĂ« shkallĂ« âshkencoreâ nĂ« metodologji... dituria qĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« solli kaosin nĂ« tri mbretĂ«ritĂ« e natyrĂ«s: botĂ«n shtazore, bimore dhe materiale29â â konstaton Attas-i.
25
Davutogllu, Ahmet, Transformimi qyteterimor dhe bota myslimane, f. 81. Esh-Sherif, Muhammed Shakir, El-Ilmanijjeh ve thimaruha el-habitheh, http://saaid.net/book/open.php?cat=89&book=49. 27 Hofmann, Murad, Islami nĂ« mijĂ«vjeçarin e tretĂ« â LulĂ«zimi i religjionit: rrezik apo shpĂ«tim, f. 11. 26
28 29
Ulvan, Taha Xhabir, Kriza e mendimit bashkëkohor, f. 34. El-Attas, Sejjid Muhammed Nakib, Islami dhe shekullarizmi, f. 166.
253
Pikëpamje
3. Liria Islami nĂ« fakt solli lirinĂ« e vĂ«rtetĂ«. Ajo nĂ«nkupton atĂ« pozitĂ«n natyrale nĂ« tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« krijuar njeriu, mu ashtu siç Ă«shtĂ« shprehur Omer Ibn el-Hattab: âSi i keni robĂ«ruar njerĂ«zit kur nĂ«nat e tyre i kanĂ« lindur tĂ« lirĂ«?!â Kjo liri e natyrshme, sipas Islamit, pĂ«rfshin aspekte tĂ« shumta dhe tĂ« ndryshme, si kĂ«to: âą Liria e besimit. Islami nuk i ka detyruar me forcĂ« njerĂ«zit qĂ« tĂ« besojnĂ«. ĂshtĂ« propagandĂ« dhe shpifje e pabazĂ« ndaj tij, kur thuhet se njerĂ«zit e kanĂ« pĂ«rqafuar fenĂ« nga shpata. Si do tĂ« ishte puna atĂ«herĂ« me ata njerĂ«z kur do tâu lexoheshin citatet kuranore: âSikur tĂ« kishte dashur Zoti yt, do t'i besonin çka janĂ« nĂ« tokĂ« qĂ« tĂ« gjithĂ«. A do t'i detyrosh ti njerĂ«zit qĂ« tĂ« bĂ«hen besimtarĂ«?â (Junus, 99); âE ti thuaj: "E vĂ«rteta Ă«shtĂ« nga Zoti juaj, e kush tĂ« dojĂ«, le tĂ« besojĂ«, e kush tĂ« dojĂ«, le tĂ« mohojĂ«...â (el-Kehf, 29); âNĂ« fe nuk ka dhunĂ«...â (el-Bekare, 256). Ajo qĂ« e dallon Islamin nga modernizmi, Ă«shtĂ« se, pĂ«rderisa nuk ia imponon askujt besimin, atĂ«herĂ« nĂ« rast se njeriu e pranon Islamin me vullnet dhe dĂ«shirĂ«, nuk ka mundĂ«si mĂ« tĂ« dalĂ« prej tij. Kjo nĂ«nkupton njĂ« lloj loje e talljeje me tĂ«, ndryshe nga modernizmi qĂ« njeriu mund tĂ« gdhijĂ« besimtar e tĂ« ngryset i pafe. âą Liria e meditimit. NĂ« Kuran janĂ« njĂ« mori shprehjesh dhe citatesh, qĂ« bĂ«jnĂ« thirrje pĂ«r meditim, si: ilm (shkence-dije); akl (mendje); tedebbur (meditim); fikh (tĂ« kuptuar), etj. P.sh. nĂ« kaptinĂ«n el-Bekare, 164, Allahu thotĂ«: âĂshtĂ« fakt se nĂ« krijimin e qiejve e tĂ« TokĂ«s, nĂ« ndĂ«rrimin e natĂ«s e tĂ«
254
Takvim - Kalendar 2012
ditĂ«s, tĂ« anijes qĂ« lundron nĂ« det qĂ« u sjell dobi njerĂ«zve, nĂ« atĂ« shi qĂ« e lĂ«shon Allahu prej sĂ« larti e me tĂ« ngjall tokĂ«n pas vdekjes sĂ« saj dhe pĂ«rhap nĂ« tĂ« nga çdo lloj gjallese, nĂ« qarkullimin e erĂ«rave dhe reve tĂ« nĂ«nshtruara nĂ« mes qiellit e TokĂ«s, (nĂ« tĂ« gjitha kĂ«to), pĂ«r njĂ« popull qĂ« ka mend, ka argumente.â Jo vetĂ«m kaq, Islami refuzon gjĂ«rat e paargumentuara, madje duke filluar nga vetĂ« baza - besimi nĂ« monoteizĂ«m. Mu pĂ«r kĂ«tĂ«, kundĂ«rshtarĂ«t shpeshherĂ«, siç Ă«shtĂ« regjistruar nĂ« Kuran, i ka sfiduar me kĂ«tĂ« aspekt: â...Thuaju: "Sillni argumentin tuaj (çka thoni) po qe se jeni tĂ« drejtĂ«"?â (el-Bekare, 111). âą Liria e mendimit dhe shprehjes. Islami parimisht nuk Ă«shtĂ« kundĂ«r lirisĂ« sĂ« mendimit dhe shprehjes, vetĂ«mse duke u nisur nga fakti se nuk ka njeri tĂ« pĂ«rkryer dhe se çdokush mund tĂ« gabojĂ«, lirinĂ« e kushtĂ«zon paraprakisht me maturi dhe kujdes. Jo çdo gjĂ« thuhet. PĂ«r ndryshe, Islami thĂ«nien e sĂ« vĂ«rtetĂ«s, pra shprehjen e mendimit, qoftĂ« edhe nĂ«se pĂ«r tĂ« kosto Ă«shtĂ« vetĂ« jeta, e ka konsideruar martirizim. Profeti Muhammed ka thĂ«nĂ«: âVĂ«rtetĂ«, xhihadi mĂ« i
madh Ă«shtĂ« thĂ«nia e fjalĂ«s sĂ« drejtĂ« tek sundimtari tiran!â30 Islami lirinĂ« dhe pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« sheh si tĂ« mishĂ«ruara, qĂ« njĂ«ra nuk ndahet dot nga tjetra. Mu pĂ«r kĂ«tĂ«, atij i tregohet e vĂ«rteta, kurse barrĂ«n e veprimit e bart ai. NĂ« Kuran, nĂ« kaptinĂ«n el-Insan, citati 3, qĂ«ndron: âNe e udhĂ«zuam atĂ« nĂ« rrugĂ« tĂ« drejtĂ«, e ai do tĂ« jetĂ«: mirĂ«njohĂ«s ose pĂ«rbuzĂ«s.â
30
Albani nĂ« Es-Silsiletuâs sahihah, 1/806, e ka klasifikuar si thĂ«nie autentike.
Pikëpamje
255
256
Kjo liri varet po kështu edhe nga liria e tjetrit. Ajo assesi nuk bën të cenojë lirinë e tjetrit.
Takvim - Kalendar 2012
KAPITULLI IV: SFIDAT E ISLAMIT PĂRBALLĂ MODERNIZMIT
4. Mohimi i trashĂ«gimisĂ« â sĂ« kaluarĂ«s TrashĂ«gimi islame konsiderohet ajo çfarĂ« i kanĂ« lĂ«nĂ« kĂ«tij Ummeti (bashkĂ«sie fetare) mendjet e ndritura myslimane. ĂshtĂ« âprodukt mendor i myslimanit pĂ«rgjatĂ« shekujveâ. TrashĂ«gimia islame, prej A-Zh, nĂ«nkupton pĂ«rpjekjet dhe mundin pĂ«r tĂ« shĂ«rbyer pĂ«r Kuranin dhe Sunnetin. E modernistĂ«t qĂ« jo vetĂ«m mohojnĂ« kĂ«tĂ« tĂ« kaluar, po edhe mendojnĂ« se duhet bĂ«rĂ« revolucion ndaj saj, natyrisht qĂ« janĂ« tĂ« refuzuar, kur dihet se kĂ«to janĂ« baza dhe referenca tĂ« padiskutuara tĂ« Islamit31.
5. Njeriu ndĂ«rmjet modernistĂ«ve dhe Islamit ModernistĂ«t tentojnĂ« qĂ« njeriun disi ta shenjtĂ«rojnĂ« - hyjnizojnĂ«, qĂ« ai tĂ« jetĂ« qendra e kĂ«saj gjithĂ«sie, qĂ« çdo gjĂ« tĂ« shikohet nĂ«pĂ«rmjet mendjes dhe nevojave tĂ« tij. Kjo, natyrisht se Ă«shtĂ« gabim, ngase me kĂ«tĂ« qĂ«ndrim njeriut vetĂ«m sa do tâi shtohet dĂ«shpĂ«rimi. Tretmani qĂ« Islami i bĂ«n njeriut, Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« logjik dhe mĂ« i ndershĂ«m. Njeriu, ndonĂ«se Ă«shtĂ« qenia mĂ« e mirĂ«, megjithĂ«kĂ«tĂ« nuk Ă«shtĂ« hyjnor. Allahu e nderoi atĂ« duke e krijuar me duart e Tij32, atij ia nĂ«nshtroi gjithĂ«sinĂ« dhe tĂ«rĂ« çâka nĂ« tĂ« e melaiket - engjĂ«jt i urdhĂ«roi tĂ« bĂ«jnĂ« sexhde - pĂ«rulje pĂ«r tĂ«. E dalloi prej krijesave tĂ« tjera me tĂ« menduar, kurse pĂ«r udhĂ«zim pĂ«r botĂ«n e padukshme, i dĂ«rgoi profetĂ«. 31 32
Shih: http://saaid.net/mktarat/almani/70-3.htm Shih: Kurani, el-Infitar, 6-8.
1. Islami i sfiduar dhe sfidues NĂ« rrethanat dhe ambientin nĂ« tĂ« cilat u shpall Islami, ishte e pamundur qĂ« tĂ« mos sfidohej. Sfidat ishin tĂ« çdo natyre e pĂ«rmase; sfidohej konceptualisht, e edhe nĂ« forma tjera. Kur Profeti Muhamedi (a.s.) proklamoi monoteizmin (besimin vetĂ«m nĂ« njĂ« Zot), ata menduan se kishte bĂ«rĂ« diçka tĂ« paparĂ« mĂ« herĂ«t, diçka qĂ« âmendjaâ nuk mund ta kuptojĂ« dot33. Kuranin ua prezantonte si libĂ«r hyjnor, po e akuzonin pĂ«r pĂ«rralla34. Refuzuan edhe me arsyetimin se donin tĂ« mbanin traditĂ«n e baballarĂ«ve35. U fliste pĂ«r jetĂ«n e amshueshme, e ata ia kthenin se nuk kemi jetĂ« tjetĂ«r veç kĂ«saj nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«36. Kurani, natyrisht, demantoi kĂ«to qĂ«ndrime dhe atyre u foli, madje nĂ« raste tĂ« caktuara, edhe me logjikĂ« tĂ« thjeshtĂ«, po pĂ«rsĂ«ri nuk kuptuan. ĂĂ«shtjen e besimit nĂ« njĂ« Zot e pa domosdoshmĂ«ri, ndryshe: âSikur tĂ« kishte nĂ« to (nĂ« qiej e nĂ« tokĂ«) zota pos Allahut, ato tĂ« dyja do tĂ« shkatĂ«rroheshin. Larg asaj qĂ« i pĂ«rshkruajnĂ«, Ă«shtĂ« Allahu, Zoti i Arshitâ.37 NĂ« Kuran solli lajme e rrĂ«fime nga e kaluara e largĂ«t, pĂ«r tĂ« cilat askush nga arabĂ«t, rrjedhimisht as Profeti Muhamed (a.s.), nuk kishin di33
Kurani, Sad, 6. Kurani, el-Enâame, 25. 35 Kurani, el-Bekare, 170. 36 Kurani, el-Xhathije, 24.; el-Muâminune, 82.; Kaf, 3. 37 Kurani, el-Enbija, 22. 34
Pikëpamje
257
38
turi . PĂ«r ringjalljen dhe jetĂ«n e amshueshme u tha: â...Ata do tĂ« thonĂ«: "Kush do tĂ« na rikthejĂ« ne nĂ« jetĂ«?" Thuaj: "Ai qĂ« ju krijoi pĂ«r tĂ« parĂ«n herĂ«!"...â39; âThuaj: "I ngjall Ai qĂ« i krijoi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, e Ai Ă«shtĂ« shumĂ« i dijshĂ«m pĂ«r çdo krijimâ.40 Dhe jo vetĂ«m kaq, Kurani sfidoi tĂ«rĂ« njerĂ«zimin, nĂ« çdo kohĂ« dhe vend, qĂ« tĂ« sjellin diçka tĂ« ngjashme me tĂ«, diçka qĂ« do tâi bĂ«jĂ« ballĂ« kohĂ«s kaq sa i bĂ«ri Islami. âApo, pse ata thonĂ«: "Ai (Muhamedi) e trilloi atĂ« (Kuranin)". Thuaj: "Formuloni pra dhjetĂ« kaptina si ai (Kurani) ashtu tĂ« trilluara (siç thoni ju) dhe thirrni, pĂ«rveç Allahut, po qe se jeni tĂ« drejtĂ« (çka thoni), kĂ« tĂ« mundeni pĂ«r ndihmĂ«!"â41; âE nĂ« qoftĂ« se jeni nĂ« dyshim nĂ« atĂ« qĂ« Ne ia shpallĂ«m gradualisht robit tonĂ«, atĂ«herĂ« sillni ju njĂ« kaptinĂ« tĂ« ngjashme si ai (Kurani) dhe thirrni (pĂ«r ndihmĂ«) dĂ«shmitarĂ«t tuaj (zotat) pĂ«rveç Allahut, nĂ«se jeni tĂ« sinqertĂ« (nĂ« thĂ«niet tuaja se Kurani nuk Ă«shtĂ« prej Zotit).â (Kurani, El-Bekare, 23).
2. Sfidat me të cilat ballafaqohet Islami Dr Ahmed Umer Hashim42 numëron disa nga sfidat me të cilat është ballafaquar dhe vazhdon të ballafaqohet Islami, që duken si vijon:
38
Kurani, Hud, 49. Kurani, el-Isra, 51. 40 Kurani, Jasin, 79. 41 Kurani, Hud, 13. 42 Hashim, Ahmed Umer, Et-Tedamun fi muvaxhehetiât tehaddijjat, f. 115-116. 39
258
Takvim - Kalendar 2012
a. Sfida nĂ« aspektin ushtarak Bota Islame Ă«shtĂ« sfiduar ushtarakisht nga shtetet e zhvilluara dhe thuajse pjesa mĂ« e madhe e saj deri nĂ« shek. XX, ishte kolonizuar nga shtetet moderne. Kjo gjendje, vazhdon edhe sot e kĂ«saj dite, direkt ose indirekt, siç Ă«shtĂ« rasti me PalestinĂ«n, Irakun dhe Afganistanin. b. Sfida nĂ« spektrin politik Bota PerĂ«ndimore, pĂ«r tĂ« vazhduar ndikimin e saj nĂ« vendet islame, respektivisht pĂ«r tĂ« ndikuar nĂ« dobĂ«simin e faktorit islam, ndihmoi nĂ« krijimin e lĂ«vizjeve tĂ« ndryshme politike, tĂ« zhveshura tĂ«rĂ«sisht nga sfondi fetar. Partia nacionaliste elBaâth nĂ« Irak, si shembull, qĂ« pĂ«r dekada udhĂ«hoqi ketĂ« vend islam, Ă«shtĂ« dĂ«shmia mĂ« e mirĂ« pĂ«r kĂ«tĂ«. c. Sfida shoqĂ«rore JanĂ« bĂ«rĂ« pĂ«rpjekje tĂ« vazhdueshme pĂ«r ndĂ«rrimin e sistemit familjar, pĂ«r ndĂ«rrimin e mĂ«nyrĂ«s sĂ« sjelljes, veshjes etj. d. Sfida ekonomike Sistemi ekonomik islam Ă«shtĂ« zĂ«vendĂ«suar me gjĂ«ra qĂ« nĂ« fakt luftohen prej Islamit, siç Ă«shtĂ« kamata, dhe kjo duke e emĂ«rtuar me emra tĂ« tjerĂ«: kredi etj. NĂ« kĂ«tĂ« aspekt, vendet islame janĂ« sfiduar edhe me borxhe tĂ« papĂ«rballueshme nga vendet nĂ« zhvillim, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« krijonin njĂ« varĂ«si prej vendeve nĂ« zhvillim (moderne).
259
Pikëpamje
260
Takvim - Kalendar 2012
e. Sfida në aspektin shëndetësor Kjo është bërë nëpërmjet përhapjes së pijeve dhe lëndëve të ndaluara nga Islami, si: alkooli, birra, lëndët narkotike etj..
Kjo po kështu nënkupton se myslimanët duhet të vërtetojnë edhe praktikisht se burimet dhe referencat e tyre, Kurani dhe Sunneti, vlejnë edhe për kohën moderne.
f. Sfida kulturore Kjo është bërë duke zhvilluar luftë psikike ndaj Islamit dhe sistemit e vlerave të tij. Madje janë themeluar edhe shkenca përkatëse, siç është shkenca e Orientalizmit, e cila në masë të madhe i shërben mbjelljes së dyshimeve në mesin e besimtarëve se Islami dhe ligjet e tij i përkasin së kaluarës, se Islami kinse ka nevojë për reformim (mu ashtu siç bëri Kisha në koncilin e saj më 1962-1965), se duhet të zhduken nga Islami aspekte të caktuara, si xhihadi, etj..
2. Shfaqja e aspekteve pozitive të Islamit
KAPITULLI V: MĂNYRAT E BALLAFAQIMIT ME MODERNIZMIN DHE SFIDAT E TIJ 1. Shfaqja e fundamentalizmit islam ModernistĂ«t besojnĂ« se çdo gjĂ« Ă«shtĂ« e ndryshueshme dhe nuk ka asgjĂ« konstante, ndryshe nga Islami, qĂ« ka parime tĂ« besimit dhe moralit, tĂ« pandryshueshme, e pĂ«r tĂ« cilat janĂ« pajtuar myslimanĂ«t anekĂ«nd botĂ«s. Islami ka parime tĂ« qĂ«ndrueshme, tĂ« cilat koha nuk mund tâi zhvleftĂ«sojĂ« asnjĂ«herĂ«. A nuk mjafton fakti qĂ« kanĂ« kaluar 1400 vjet pa ndodhur as edhe ndĂ«rrimi mĂ« i vogĂ«l dhe se Islami sot i prin gjithsesi listĂ«s sĂ« feve me ithtarĂ«t mĂ« tĂ« shumtĂ« nĂ« botĂ«.
Myslimanët, krahas asaj që duhet të shfaqin aspektet pozitive të Islamit, duhet të dëshmojnë në praktikë se Islami nuk është vetëm sistem vlerash, vetëm teori, siç thotë Mahadir Muhammed, por se duhen jetësuar parimet e tij edhe në shkencë, në avancim teknologjik, në zhvillim të përgjithshëm. Ne e pranuam ose jo, sot kemi nevojë për të arriturat dhe zhvillimin e modernistëve43.
3. Sqarimi i aspekteve ku Islami mund të atakohet Kjo nënkupton që myslimanët duhet të vetëdijesohen karshi lëvizjeve politike dhe ideore që mbretërojnë sot në botë, e në një mënyrë a në një tjetër paraqesin rrezik për Islamin. Mu për këtë është vlerësuar se myslimanët duhet të formojnë këshilla dijetarësh, që të merren me këto problematika44.
43 44
Mohammad, Mahathir, Sfida, f. 202. Për më shumë shih: http://saaid.net/mktarat/almani/70-10.htm
261
Pikëpamje
262
Takvim - Kalendar 2012
PĂ«rfundim NĂ« pĂ«rfundim tĂ« kĂ«tij punimi, do tĂ« doja qĂ«, krahas rezultateve, tĂ« pĂ«rmend edhe disa rekomandime. PĂ«r sa u pĂ«rket rezultateve, nga mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishmet do tĂ« veçoja: âą Islami mohon modernizmin qĂ« pĂ«rjashton fenĂ« si faktor nĂ« shoqĂ«ri, dhe qĂ« kĂ«tu del se qĂ«ndrimet e tradicionalistĂ«ve myslimanĂ« janĂ« mĂ« tĂ« arsyeshmet. âą Islami nuk mohon tĂ« drejtat dhe liritĂ« e njeriut pĂ«r meditim, shprehje dhe jetĂ«, veçse ato i fut nĂ« kuadĂ«r tĂ« normave, logjikisht tĂ« pranuara. âą Islami, nĂ« kuptim tĂ« çrrĂ«njosjes sĂ« tĂ« keqes, konsiderohet revolucion i revolucioneve, ngase shkatĂ«rroi idhujtarinĂ« dhe besĂ«tytnitĂ«. âą Islami dallon nga fetĂ« e tjera dhe qĂ«ndrimi ndaj tij sikur ndaj feve tĂ« tjera Ă«shtĂ« padrejtĂ«si. NdĂ«rkaq, pĂ«r sa u pĂ«rket rekomandimeve, do tâi bashkohesha mendimit tĂ« Prof. Dr. Abduâl Vehhab el-Mesiri, se modernizmi me kĂ«tĂ« sfond qĂ« ka, nuk i pĂ«rgjigjet botĂ«s mbarĂ«, dhe aq mĂ« pak asaj islame, prandaj nĂ« kontekst me Islamin, do tĂ« duhej tĂ« ketĂ« njĂ« modernizĂ«m tĂ« ri45, i cili jo vetĂ«m qĂ« nuk mohon fenĂ« por edhe i shĂ«rben asaj me tĂ« arriturat dhe teknologjinĂ« e tij. SikurqĂ« do tĂ« bĂ«ja thirrje pĂ«r njĂ« rishikim tĂ« qĂ«ndrimeve karshi Islamit, ngase koha ka dĂ«shmuar se alternativat e tij mbase janĂ« tĂ« vetmet qĂ« garantojnĂ« shpĂ«timin njerĂ«zor.
45
El hadathetu ve ma baâde-l hadatheh, f.12.
_____________________ Bibliografia Kurani Fisnik 1.
Demir, Zekije, (2006) Feminizmi modern dhe postmodern. Shkup: Logos âA. 2. Pajazaiti, Ali, (2009) Fjalor i SociologjisĂ«. Shkup: Logos âA. 3. El-Karni, Ived Ibn Muhammed, El-Hadathetu fi mizaniâl Islam, http://saaid.net. 4. El Mevsuatuâl mujesseretu fiâl edjan, veâl medhahib veâl ahzab el muasareh, http://saaid.net/feraq/mthahb/104.htm 5. Murtezai, Ekrem, (2007) Fjalor i terminologjisĂ« fetare. PrishtinĂ«: Dituria Islame. 6. Davutogllu, Ahmet, (2005) Transformimi qyteterimor dhe bota myslimane, (perkthyen: Redi Shehu & Olsi Jazexhi). Shkup: Logos â A. 7. Ibrahimi, Nexhat, (2006) Islami si provokim global. Shkup: Logos âA. 8. Esh-Sherif, Mustafa, el-Islam veâl hadathetu â hel jekunu gade alemin arabijj, 9. Grup autorĂ«sh, (1998) El hadathetu ve ma baâde-l hadatheh. Kajro: Xhemijjetuâd Daâvetiâl Islamijjetiâl Alemijjeh. 10. Esh-Sherif, Muhammed Shakir, El-Ilmanijjeh ve thimaruha el-habitheh, http://saaid.net/book/open.php?cat=89&book=49. 11. Hofmann, Murad, (2007) Islami nĂ« mijĂ«vjeçarin e tretĂ« â LulĂ«zimi i religjionit: rrezik apo shpĂ«tim, (pĂ«rktheu: Behxhet Jashari). Shkup: Furkan -ISM. 12. Ulvan, Taha Xhabir, (1997) Kriza e mendimit bashkĂ«kohor, (pĂ«rktheu: Muhammed Mustafa). Shkup: Logos âA.
Pikëpamje
263
13. El-Attas, Sejjid Muhammed Nakib, (2006) Islami dhe shekullarizmi (pĂ«rktheu: Elma Berkolli). Shkup: Logos -A. 14. Hashim, Ahmed Umer, (2001) Et-Tedamun fi muvaxhehetiât tehaddijjat. Kajro: Daruâsh shuruk. 15. Efajeh, Muhammed Nuruddin, (1998) El-hadathetu veât tevasul fiâl felsefetiân nakdijjehtiâl musareti, nemudhexh Habermas. Bejrut: Efrikija-sh-Sherk. 16. Abduâl Vasi, Abduâl Vehhab, (1991) Et-Tehaddijjat el-leti tuvaxhihu el-alem el-islamijj. Kajro: Daruâsh Shaâb. 17. El-Benna, Xhemal, (...) El Islamu ve tehaddijjat el-asr, (...). 18. Grup autorĂ«sh, (2000) eth-Thekafetuâl Islamijjetu - Thekafetuâl muslimi ve tehaddijjatuâl asr. Jordan: Daruâl menahixh. 19. Esh-Sherefi, Abduâl Mexhid, (1991) El Islamu veâl hadatheh. Tunis: Dar et-Tunisijjeh. 20. El-Gadh-dhami, Abdullah Muhammed, (2005) Hikajetuâl hadatheti fiâl Memleketiâl arabijjetiâs Suudijjeh. Bejrut: Merkez eth-thekafijj el-arabijj. 21. El-Kabanxhi, Sejjid Sadruddin, (2010) El-Islamu ve ishkalijjat elhadatheti. Universiteti Nexhef el-Eshref. 22. Mohammad, Mahathir, (2006) Sfida, pĂ«rktheu: Brikena QafaOsmani). Shkup: Logos -A.
266
Takvim - Kalendar 2012
shtuese, në këtë rast do të fokusohemi kryesisht në qëndrimin islam për eutanazinë.2
PĂ«rkufizimi i termit eutanazi
vështrim
Nexhat Ibrahimi
EUTANAZIA, VRASJE E MĂSHIRSHME
Hyrje
Eutanazia ( ) apo vrasja / vdekja e mëshirshme është temë e vjetër dhe mjaft kundërthënëse. Edhe pse e vjetër, kjo temë shkencërisht ka filluar të shqyrtohet seriozisht vetëm kohët e fundit. Kështu është rasti edhe në shkencën e sociologjisë, e cila vetëm kohët e fundit ka filluar ta trajtojë. Në këtë temë është aktiv sidomos Perëndimi, i cili pothuaj në të gjitha rrafshet është preokupuar nga eutanazia. Në shoqërinë tonë kjo temë është ende tabu dhe preket vetëm në raste të rralla e kalimthi.1 Meqë kjo temë është shoqëruar me polemika të rrepta ndërmjet dy grupeve, atyre miratuese dhe atyre kundër-
1
Shih gjerësisht: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Logos-A, Shkup, 2004, fq. 87-116.
Termi eutanazi Ă«shtĂ« nga gjuha greke dhe fjalĂ« pĂ«r fjalshĂ« do tĂ« thotĂ« âvdekje e lehtĂ«â, âvdekje e mirĂ«â.3 MirĂ«po, gjatĂ« historisĂ« kjo dukuri Ă«shtĂ« perceptuar nĂ« shumĂ« mĂ«nyra, nĂ« varĂ«si nga pikĂ«pamja besimore apo filozofike. Kuptimi burimor i eutanazisĂ« pĂ«rcakton dĂ«shirĂ«n dhe lutjen e njeriut pĂ«r vdekje tĂ« mirĂ«, domethĂ«nĂ« tĂ« lehtĂ«, tĂ« shpejtĂ« dhe pa dhembje. Por, njĂ« nga kuptimet e eutanazisĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« karakteristikĂ« e kohĂ«s moderne, Ă«shtĂ« âmarrja e qĂ«llimtĂ« dhe e dhunshme e jetĂ«s sĂ« njeriutâ. 4 EutanazinĂ« e njohin edhe popujt e lashtĂ«, si grekĂ«t, eskimĂ«t, romakĂ«t5 por edhe nĂ« kohĂ«n e re nĂ« EvropĂ«. AtĂ« e njohin F. Bekoni, Monteskie, Th. Mori, De Montenje, Shekspiri etj. 6 NĂ« shekullin e XIX termi eutanazi merr kuptimin e ândihmĂ«s qĂ« i jepet njeriut nĂ« fill tĂ« vdekjes me ndihmĂ«n e personelit mjekĂ«sorâ.
2
Për aspekte të tjera të eutanazisë kemi folur në shkrimin tonë të para disa viteve. Shih: Ibid., fq. 87-116. 3 Milan Vujaklija, Leksikon stranih reci i izraza, botimi i 3, Beograd, 1980, fq. 305. 4 Valentin Pozaic, Eutanazija pred zakonom, në: http://www.bioetika.ftidi.hr/clanak2.htm (dt. 02.06. 2011). 5 Donat Math, Eutanazija, në: http://infoz.ffzg.hr/afric/MetodeII/Arhiva01_02/Donat_Math.htm (dt. 02. 06. 2011). 6 Sipas: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Ibid., fq. 90.
267
VĂ«shtrim
Edhe pse më së shpeshti ndeshin kuptimin kryesor, megjithatë në praktikë kemi disa lloje eutanazish: aktive, pasive, sociale etj. Mirëpo, ne nuk do të ndalemi tek secila veç e veç, por do të fokusohemi vetëm në dy grupet e para: Eutanazia aktive do të thotë shkurtimi (privimi) i drejtpërdrejtë i jetës së individit në fill të vdekjes me ndihmën aktive të tjetërkujt. Kjo eutanazi është e ndaluar nga të gjitha grupet dhe e dënueshme në të gjitha vendet. Eutanazia ekzekutohet, të shumtën e rasteve, me përdorimin e injeksionit vdekjeprurës. Eutanazia pasive do të thotë ndihmesa që i jepet njeriut në fill të vdekjes, duke ia ndërprerë aplikimin e terapisë dhe të mjeteve me të cilat i mbahet jeta, domethënë, ndërprerja e trajtimit mjekësor për pacientin, gjendja e të cilit nuk ka gjasa të përmirësohet.
Legalizimi i eutanazisë Kërkesat për legalizimin e eutanazisë sa vijnë e shtohen. Motivet janë të ndryshme, por të gjithë i referohen humanitetit. Disa shtete në ShBA tashmë e kanë miratuar ligjin për eutanazinë, apo si e kanë quajtur vdekjen me dinjitet (Death of Dignity). Franca nuk ka ligj për ndalimin e eutanazisë, por ka kërkesa për lejim decidiv. Zvicra e ka të lejuar eutanazinë pasive. Edhe Gjermania kanë nisma për legalizimin e eutanazisë si vdekje humane dhe bashkë me Italinë dhe Holandën kanë ligje tolerante, të buta. Britania eutanazinë nuk e trajton si vepër penale. Në Kosovë ende nuk dimë që ka kërkesa për legalizimin e eutanazisë. Madje as ligji nuk parasheh gjë deri tash.
268
Takvim - Kalendar 2012
Mirëpo, edhe pse bota është tejet e zhurmshme rreth kësaj teme, vendet myslimane këtë temë e kalojnë në qetësi. Eutanazia trajtohet si vrasje ordinere, kurse pesha e dënimit ndryshon nga vendi në vend. Kemi disa qasje të zgjidhjes së problemit, si: mjekësore, juridike, morale, të përgjithshme shoqërore.7
QĂ«ndrimet rreth eutanazisĂ« nĂ« kulturat jomyslimane PĂ«r shkak tĂ« rolit dytĂ«sor tĂ« feve nĂ« shtete tĂ« ndryshme dhe pĂ«r shkak se evro-perĂ«ndimin e karakterizon ideja e lirisĂ« sĂ« plotĂ« tĂ« posedimit tĂ« jetĂ«s, megjithatĂ« eutanazia nuk Ă«shtĂ« pranuar duarhapur nga ata dhe nuk kemi ndonjĂ« qĂ«ndrim tĂ« gjithĂ«pranuar nĂ« kĂ«tĂ« rrafsh. Po ashtu, asnjĂ« fe ose prijĂ«s fetar me rĂ«ndĂ«si i tyre nuk Ă«shtĂ« deklaruar pro eutanazisĂ«. FetĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si mendojnĂ« se privimi i jetĂ«s sĂ« dikujt, pĂ«r çfarĂ«do qĂ«llimi, Ă«shtĂ« i ndaluar dhe nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ« drejtĂ«n e Zotit. Krishterimi Ă«shtĂ« kundĂ«r çdo lejimi tĂ« eutanazisĂ« dhe pĂ«r kurimin e njeriut, qofshin ata pleq, tĂ« sĂ«murĂ«, tĂ« uritur etj., krerĂ«t fetarĂ« e ndalojnĂ« eutanazinĂ« aktive, pavarĂ«sisht nga qĂ«llimet dhe mjetet. Kisha katolike Ă«shtĂ« kundĂ«r tĂ« gjitha nismave, madje Papa nĂ« vitin 2002 eutanazinĂ« e quajti âabsurdeâ.8 Edhe autorĂ«t e tjerĂ« katolikĂ«, thuajse janĂ« unanimĂ«: "Teologjia katolike, duke u referuar ligjit natyror, mesazhit tĂ« Shkrimit tĂ«
7 8
Shih: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, ibid., fq. 99-103. Sipas: www.vaticanradio.org., Radio Vatikan, Vijesti, fq. 2. në: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Ibid,, fq. 106.
269
VĂ«shtrim
shenjtë dhe doktrinës së Mësuesve Kishtarë mbi pacenueshmërinë e jetës njerëzore, mënjanon çfarëdo lloji të eutanazisë". 9 Budizmi nuk është larg qëndrimeve të Krishterimit dhe nuk ka qëndrim të prerë.
Islami rreth eutanazisĂ« MĂ«simi islam afirmon jetĂ«n dhe plotĂ«simin e nevojave jetĂ«sore, kurse vetĂ«vrasjen, si edhe shumica e religjioneve, e konsideron vepĂ«r blasfemie dhe tĂ« dĂ«nueshme, sepse, pĂ«rveç tĂ« tjerash, eutanazia dhe ndihma nĂ« kryerjen e eutanazisĂ« Ă«shtĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me DrejtĂ«sinĂ« absolute tĂ« Zotit. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m Ă«shtĂ« ai qĂ« pĂ«rcakton çâdo tâi ndodhĂ« njeriut gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tij, sa do tĂ« jetojĂ« dhe kur do tĂ« vdesĂ«, dhe atĂ« qĂ« e ka goditur, nuk ka mundur ta anashkalojĂ« e ajo qĂ« e ka anashkaluar nuk ka mundur ta godasĂ«, nĂ« kuptimin e fjalĂ«ve tĂ« Muhamedit a.s. nĂ« hadithin: â⊠ajo qĂ« nuk tĂ« ka goditur, as qĂ« ka mundur tĂ« tĂ« godasĂ«, kurse ajo qĂ« tĂ« ka goditur, nuk ka mundur tĂ« tĂ« mos godasĂ«âŠâ10, duke pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe shĂ«ndetin dhe sĂ«mundjen. ShĂ«ndeti dhe sĂ«mundja janĂ« mĂ«nyra me tĂ« cilat Allahu xh. sh. i sprovon njerĂ«zit, qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tâi shpĂ«rblejĂ« apo ndĂ«shkojĂ« ata, po shumĂ« njerĂ«z nuk e kuptojnĂ« dhe mendojnĂ« se jeta derisa njeriu Ă«shtĂ« i shĂ«ndoshĂ« dhe i fuqishĂ«m, sepse kur tĂ« sĂ«muren, plaken apo bĂ«hen tĂ« pafuqishĂ«m ata dĂ«shpĂ«rohen, humbin shpresĂ«n dhe angazhohen pĂ«r çdo lloj shĂ«rimi e,
270
kur nuk shohin rrugĂ«dalje, I drejtohen Zotit pĂ«r mĂ«shirĂ«, falje dhe I lutet tâua shkurtojĂ« jetĂ«n.11 Edhe pse Kurani nuk ka tekst shprehimisht lidhur me eutanazinĂ«, tĂ«rthorazi, duke analizuar dhe medituar pĂ«r Kuranin dhe hadithet e Muhamedit a.s., do tĂ« mund tĂ« pĂ«rfundohet se Islami ka qĂ«ndrim decidiv pĂ«r ndalimin e eutanazisĂ«: NĂ« betejĂ«n e Uhudit, njĂ« nga shokĂ«t u plagos rĂ«ndĂ«. QĂ« tâia lehtĂ«sonte vetes vdekjen, ai u vetĂ«vra me shpatĂ«. Muhamedi a.s. lidhur me atĂ« njeri, tha se Ă«shtĂ« nga njerĂ«zit e zjarrit. MeqĂ« ai ishte trim i pashoq, Muhamedi a.s. tha: âPa dyshim njeriu ndonjĂ«herĂ« nĂ« sytĂ« e njerĂ«zve punon punĂ« tĂ« shoqĂ«risĂ« sĂ« Xhenetit, ndĂ«rsa ai nĂ« fakt Ă«shtĂ« nga shoqĂ«ria e Xhehenemit, e ndonjĂ«herĂ«, sĂ«rish, nĂ« sytĂ« e njerĂ«zve punon punĂ«n e shoqĂ«risĂ« sĂ« Xhehenemit, ndĂ«rsa ai, nĂ« fakt, i pĂ«rket shoqĂ«risĂ« sĂ« Xhenetit.â12 Sipas Islamit âeutanaziaâ paraqet njĂ« lloj vrasjeje/mbytjeje, prandaj ai kundĂ«rshton haptazi dhe qartazi eutanazinĂ«. Sipas tij, eutanazia i merr jetĂ«n njeriut tjetĂ«r. Islami ndalon rreptĂ«sisht tĂ« gjitha llojet e vrasjeve pĂ«rveç sipas ndĂ«shkimit (kisasĂ«). Ai jetĂ«n e konsideron si vlerĂ«n mĂ« tĂ« madhe qĂ« ka njeriu, si dhuratĂ« tĂ« Zotit. Askush nuk ka tĂ« drejtĂ« ta privojĂ« nga kjo e drejtĂ«. Zoti ia ka dhuruar jetĂ«n si tĂ« mirĂ«n mĂ« tĂ« mirĂ«, prandaj Ai i vetmi mund tâia marrĂ«. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, Zoti ka lejuar qĂ« nje-
11
Allahu i madhĂ«ruar thotĂ«: âThuaj: âO njerĂ«zit e mi qĂ« keni bĂ«rĂ« gabim ndaj vetes, mos e kĂ«putni shpresĂ«n te mĂ«shira e Allahut! Allahu, me siguri do tâjua falĂ« tĂ« gjitha mĂ«katet; Ai, njĂ«mend, fal shumĂ« dhe Ă«shtĂ« i mĂ«shirshĂ«mâ. (Ez-Zumer, 53); "Kurse mĂ«shira ime ngĂ«rthen çdo sendâ. (El-Aâraf, 156).
9
Marijan Biskup, Teolosko-povijesni osvrt na eutanaziju, sipas: www.hrcak.srce.hr/file/58886. 10 Sipas: Imam en-Neveviu, Dyzet hadithe dhe shtojca e Ibni Rexhebit, Shkup, `413/1992, fq. 46/47.
Takvim - Kalendar 2012
12
El-Buhari, IV, fq. 113, 114.
VĂ«shtrim
271 13
riu tĂ« privohet nga kjo dhuratĂ«, nĂ«se ai ka privuar dikĂ« tjetĂ«r. Kjo masĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« ruhet kjo begati.14 Eutanazia nga pikĂ«pamja fetare islame Ă«shtĂ« e papranueshme edhe pĂ«r arsye se nĂ« vete ky veprim fsheh humbjen e shpresĂ«s nĂ« mĂ«shirĂ«n e Zotit dhe provokimin e besimit nĂ« Zotin. Sipas mĂ«simeve islame, nuk bĂ«n tĂ« humbet kurrĂ« shpresa pĂ«r shĂ«rim. KĂ«sisoj, humbjen e shpresĂ«s e trajtuan edhe klasikĂ«t myslimanĂ«, si Imam En-Nesefiu, i cili, ndĂ«r tĂ« tjera, pohoi se edhe ââŠhumbja e shpresĂ«s nĂ« mĂ«shirĂ«n e Allahut Ă«shtĂ« kufr.â15 Mund tĂ« dĂ«shtojĂ« mjekĂ«sia, por gjithnjĂ«, nĂ« tĂ« gjitha situatat mbetet Zoti si shpresa e fundit. PĂ«r njeriun Ă«shtĂ« detyrim (vaxhib) tĂ« shpresohet pĂ«r shĂ«rim me lejen e Allahut. NĂ« kĂ«tĂ« aspekt edhe mjekĂ«t duhet ta forcojnĂ« shpirtin dhe tâi lehtĂ«sojnĂ« dhembjet fizike dhe psikike, qoftĂ« tĂ« shpresojnĂ« ose jo shĂ«rimin. Ai Ă«shtĂ« i GjithĂ«dijshĂ«m, i GjithĂ«pushtetshĂ«m dhe i GjithĂ«mĂ«shirshĂ«m, Absolut pĂ«r çdo gjĂ«. Besimtari, pĂ«r asnjĂ« çast, nuk dyshon nĂ« mĂ«shirĂ«n e Tij, duke pasur parasysh ajetin kuranor vijues: â... Kurse mĂ«shira Ime ngĂ«rthen çdo sendâ. (El-Aâraf, 156). 13
â⊠NĂ«se dikush vret, qĂ« sâka vrarĂ« askĂ«nd ose nuk ka bĂ«rĂ« nĂ« tokĂ« trazira â sikur ka vrarĂ« tĂ«rĂ« njerĂ«zinĂ«; por kush bĂ«het shkaktar pĂ«r tĂ« jetuar dikush â sikur tĂ«rĂ« njerĂ«zisĂ« i ka ruajtur jetĂ«n.â (el-Maideh, 32).
Shih hadithet e Muhamedit a. s. mbi shpresĂ«n nĂ« Allahun e MadhĂ«ruar: Imam en-Nevevi, Rijadus-salihin, Shkup, 1418/1998, fq. 170-187. 14 âWe lekum fiâl-kisasi hajatun ja uliâl-elbabi leâal-lekum tettekunâ, qĂ« nĂ« pĂ«rkthim do tĂ« thotĂ«: âNĂ« hakmarrje keni ekzistencĂ«n, o tĂ« mençur, ndoshta do tĂ« ruheni!â (El-Bekaretu, 179, sipas pĂ«rkthimit tĂ« Feti Mehdiut) , kurse: âO ju tĂ« zotĂ«t e mendjes, kjo masĂ« e dĂ«nimit Ă«shtĂ« jetĂ« pĂ«r ju, ashtu qĂ« tĂ« ruheni (nga mbytja e njĂ«ri-tjetrit.â (El-Bekaretu, 179, sipas pĂ«rkthimit tĂ« Sherif Ahmetit). 15 âWeâl-jeâsu minâAllahi teala kufrunâ, nĂ«: Ebu Hafs Umer en-Nesefij, Besimi islam, sipas Imam en-Nesefiut (El-Akaidâun-Nesefijjeh), Prizren, 2003, fq. 48.
272
Takvim - Kalendar 2012
Ja edhe disa hadithe lidhur me kĂ«tĂ«: 1) âYmeti im Ă«shtĂ« i kursyer nga vuajtja nĂ« Ahiret. Vuajtja e tij Ă«shtĂ« e kĂ«saj bote, manifestohet me tĂ«rmete, ngatĂ«rresa, probleme dhe sprovaâ. (Hadithin e transmeton El-Bejhekiu). 2) âAsnjĂ« mysliman nuk do tĂ« goditet nga dhembja, sĂ«mundja, brenga, dĂ«shpĂ«rimi, shqetĂ«simi apo sĂ«ndisja, madje as nga thumbimi i therĂ«s, e pĂ«r kĂ«tĂ« Allahu mos tâia fshij mĂ«katet.â (El-Buhariu, Muslimi). 3) âAllahu i MadhĂ«rishĂ«m ka thĂ«nĂ«: âKur e ngarkoj njeriun me sĂ«mundje tĂ« dy (syve) tĂ« dashur pĂ«r tĂ« dhe duron, do tâia kompensojĂ« ashtu qĂ« Xheneti do tâi dĂ«shirojĂ« sytĂ« e tijâ. (Ahmedi, El-Buhariu). 4) Ashabi Beshir ibn 'Abdullahu tregon: âPejgamberi i Allahut ka vizituar njĂ« tĂ« sĂ«murĂ« qĂ« i pĂ«rkiste ensarĂ«ve. I sĂ«muri u kthye dhe i tha: âO Pejgamber i Allahut, ka shtatĂ« ditĂ« qĂ« nuk kam mbyllur sy nga dhembja, as qĂ« ka mbyllur dikush tek unĂ«.â âVĂ«llai im, duro, duro, derisa tâi pastrosh mĂ«katet qĂ« ke bĂ«rĂ«. Ăastet qĂ« ke kaluar nĂ« sĂ«mundje, mĂ«njanojnĂ« mĂ«katetâ â. (Ebu Dawudi).16 NĂ« çastet mĂ« tĂ« vĂ«shtira njeriu besimtar shpreson dhe mbĂ«shtetet te Zoti. Shembujt e tĂ« dĂ«rguarve tĂ« Zotit, si pĂ«r shembull tĂ« Nuhit a.s., Ibrahimit a.s., Muhamedit a. s. janĂ« shembulli mĂ« i mirĂ« si duhet vepruar.17
16
Cituar sipas: Kenan Äemo, Sud o eutanaziji, nĂ«: www.znaci.com _ SarajevoBiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011). 17 Shih pĂ«rgjigjen e dijetarit tĂ« madh boshnjak Husein Gjozo: Husein Xhozo, Fetve â Pitanja i odgovori, Novi Pazar, 1996, fq. 130.
VĂ«shtrim
273
Nuk duhet shpĂ«rfillur as pĂ«rkujdesja psikologjike dhe emocionale e tĂ« kujdesurve (personeli mjekĂ«sor apo pjesĂ«tarĂ«t e familjes) tek pacienti i pashpresĂ« pĂ«r kurim, e me kĂ«tĂ« rast duhen pasur parasysh besimi, bindjet, etnikumi e tĂ« tjera tĂ« pacientit, sepse tĂ« gjitha kĂ«to mund tĂ« ndikojnĂ« nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e vuajtjes a nĂ« zbutjen e vuajtjeve.18 Sipas mendimit islam, eutanazia aktive, ajo kur pacienti kĂ«rkon nga mjeku qĂ« ta vdesĂ« atĂ«, Ă«shtĂ« e ndaluar rreptĂ«sisht. Hadithi vijues e ndalon qartĂ« vetĂ«vrasjen ose kĂ«rkesĂ«n pĂ«r vrasje. Ebu Hurejre radijallahu 'anhu thotĂ«: "Kush hidhet nga mali dhe vret vetveten, do tĂ« hidhet amshueshĂ«m nĂ« zjarrin e Xhehenemit; kush pi helm dhe vret vetveten, do tĂ« helmohet amshueshĂ«m nĂ« zjarrin e Xhehenemit; dhe kush vret vetveten me hekur, do ta therĂ« amshueshĂ«m vetveten nĂ« bark nĂ« zjarrin e Xhehenemitâ.19 Muhammedi a.s. pohon: âAskush nga ju tĂ« mos e kĂ«rkojĂ« vdekjen. Sepse, nĂ«se Ă«shtĂ« i mirĂ«, ka shpresĂ« qĂ« do tĂ« bĂ«jĂ« edhe mĂ« tutje vepra tĂ« mira; e nĂ«se Ă«shtĂ« mĂ«katar, ka shpresĂ« se do tĂ« pendohet dhe tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet.â20 Ebu Hurejre transmeton se Muhamedi a.s. ka pohuar: âAskush nga ju nuk bĂ«n ta dĂ«shirojĂ« vdekjen pĂ«r shkak tĂ« fatkeqĂ«sisĂ« ose dĂ«mit qĂ« e ka goditur. E nĂ«se e dĂ«shiron, le tĂ« thotĂ«:
274
âO Allahu im, ma zgjat jetĂ«n nĂ«se kjo Ă«shtĂ« mĂ« mirĂ« pĂ«r mua, kurse ma merr, nĂ«se vdekja Ă«shtĂ« mĂ« e mirĂ« pĂ«r muaâ.21 Askush sâka tĂ« drejtĂ« tĂ« pĂ«rzihet nĂ« caktimin e Zotit dhe tĂ« gjithĂ« janĂ« tĂ« obligueshĂ«m tĂ« mjekohen. Muhamedi a.s. thotĂ«: âPĂ«r çdo sĂ«mundje qĂ« ka dhĂ«nĂ« Allahu, Ai e ka caktuar edhe ilaçinâ.22 Ky hadith argumenton se kurrfarĂ« vdekjeje, pra as nga mĂ«shira, nuk lejohet, sepse disa sĂ«mundje vetĂ«m pĂ«r njĂ« kohĂ« nuk kanĂ« shĂ«rim. Pra, mbytja nga mĂ«shira dhe pĂ«r ta lehtĂ«suar vuajtjen nuk e eliminon karakterin e mbytjes, sepse mjeku nuk Ă«shtĂ« mĂ« mĂ«shirues ndaj tĂ« sĂ«murit sesa VetĂ« Krijuesi.23 Edhe Jusuf El-Karadavi konsideron se eutanazia aktive Ă«shtĂ« e ndaluar dhe mĂ«kat i rĂ«ndĂ«, pa marrĂ« parasysh metodĂ«n (goditje elektrike, mjet i mprehtĂ« apo mjete narkotike) dhe pa marrĂ« parasysh se a bĂ«het nga mĂ«shira ndaj pacientit apo pĂ«r tâia lehtĂ«suar vuajtjet dhe dhembjet atij.24 Edhe Shoqata Internacionale Myslimane nĂ« ShBA nuk e aprovon eutanazinĂ« dhe kĂ«tĂ« nuk e pĂ«rfshinĂ« nĂ« organizmin mjekĂ«sor, me çfarĂ«do forme apo emri tĂ« theksohet ajo (vrasje pĂ«r mĂ«shirĂ«, vetĂ«vrasje, vdekje me ndihmĂ«, e drejta pĂ«r tĂ« vdekur, nevoja pĂ«r tĂ« vdekur etj.), sepse, veç tĂ« tjerash, legalizimi dhe legjitimimi i eutanazisĂ« Ă«shtĂ« njĂ« presion i mjaftueshĂ«m 21
Sipas: Jakup Memic, nr. i hadithit 1922, op. cit., fq. 410. Hadithin e transmeton El-Buharij, nĂ«: Ibn-Kajjim El-Dzevzi, Poslanikova medicina, SarajevĂ«, 2001/1422, fq. 23. Sh. Athar cek hadithin e ngjashĂ«m me tĂ« parin: âO myslimanĂ«, kĂ«rkoni shĂ«rim, pĂ«rderisa Zoti nuk ka krijuar asnjĂ« sĂ«mundje pa krijuar njĂ« kurrim pĂ«r teâ. (Shahid Athar, Euthanazia, op. cit. 23 Sipas ajeteve kuranore, Allahu Ă«shtĂ« mĂ« MĂ«shirues se çdo krijesĂ« (erhamâurrrahimin). Shih: Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve (Izbor), Tuzla, 1997, fq. 78â79. 24 Shih: Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve (Izbor), Tuzla, 1997, fq. 78â79. 22
18
Shahid Athar, Euthanasia and Physician - Assisted Suicide: http://www.islamusa.com/index.php?vieë=article&catid=57%3Amedical-ethics-an-islamicperspective&id=381%3A-in-the-name-of-allah-the-most-beneficent-the-mostmerciful&format=pdf&option=com_content&Itemid=322. 19 Shënon Buhariu, 5333; dhe Muslimi, 158. 20 Buhariu, sipas: Jakup Memic, Izbor poslanikovih hadisa, nr. i hadithit 1921, Sarajevë, 1985, fq. 410.
Takvim - Kalendar 2012
VĂ«shtrim
275
pĂ«r pacientin qĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtĂ« a tĂ« gabuar ta lexojĂ« nĂ« sytĂ« e pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« familjes lutjen e heshtur pĂ«r tĂ« ikur.25 MirĂ«po, disa dijetarĂ« islamĂ« lejojnĂ« eutanazinĂ« pasive, e ajo Ă«shtĂ«, pĂ«r shembull, nĂ« rastin kur pacienti refuzon mjekimin e duron sĂ«mundjen, dhe, pas keqĂ«simit tĂ« gjendjes sĂ« tij shĂ«ndetĂ«sore, ai vdes nga ndĂ«rprerja e mjekimit dhe mosdhĂ«nia e ilaçeve pacientit me qĂ«llim tĂ« lehtĂ«simit tĂ« gjendjes sĂ« tĂ« sĂ«murit dhe familjes sĂ« tij Ă«shtĂ« e lejuar dhe legale. ThĂ«nĂ« ndryshe, nĂ«se nuk ka shpresa pĂ«r mjekim, nĂ« pajtim me ligjet e kauzalitetit tĂ« Zotit qĂ« e njohin ekspertĂ«t nga domeni i mjekĂ«sisĂ«, shĂ«rimi nuk Ă«shtĂ« i detyrueshĂ«m. MirĂ«po, nĂ« rastet kur mjeku ndalon aparatin, instrumentin mjekĂ«sor, sepse pacienti tashmĂ« ka vdekur biologjikisht, atĂ«herĂ« kjo quhet eutanazi pasive. KĂ«tĂ« ky grup dijetarĂ«sh e mbĂ«shtesin nĂ« hadithin e Muhamedit a.s., kur njĂ« grua iu drejtua atij qĂ« ta luste Zotin pĂ«r shĂ«rimin e saj, kurse Muhamedi a.s. i tha se do tĂ« lutej, por mĂ« mirĂ« do tĂ« ishte qĂ« ajo tĂ« duronte sĂ«mundjen, sepse Allahu do ta falĂ« atĂ«, e kjo grua pranoi sugjerimin e Pejgamberit a. s.. Kjo nuk do tĂ« thotĂ« se i sĂ«muri nuk duhet mjekuar, se Ă«shtĂ« mĂ« mirĂ« tĂ« durohet sĂ«mundja e vuajtja, por do tĂ« thotĂ« se Ă«shtĂ« e lejuar.26 Jusuf El-Karadavi pohon: âNjohĂ«sve tĂ« Sheriatit u Ă«shtĂ« e njohur se mjekimi nga sĂ«mundja nuk Ă«shtĂ« vaxhib (detyrim) sipas shumicĂ«s sĂ« juristĂ«ve dhe prijĂ«sve tĂ« shkollave juridike (medhhebeve). PĂ«r ta ky veprim kualifikohet mubah (i lejuar). Disa madje e konsiderojnĂ« mustehab (tĂ« dĂ«shiruesh25 26
Shih: Shahid Athar, op. cit., fq. 5. Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, nĂ«: Glas islama, nr. 70, Shtator 2002, Novi Pazar, fq. 49. Krhs.: E. Avdibegovic â O. Sinanovic, REPP, DMZ, op. cit., fq. 99.
276
Takvim - Kalendar 2012
me)â. El-Karadavi pohon se u bashkohet atyre dijetarĂ«ve qĂ« shĂ«rimin e konsiderojnĂ« vaxhib (tĂ« detyrueshĂ«m), nĂ«se dhembja Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« kurse ilaçi i dobishĂ«m, edhe sepse ka shpresĂ« pĂ«r mjekim nĂ« pajtim me ligjin e Zotit.27 MirĂ«po, nĂ«se nuk ka shpresĂ« pĂ«r mjekim, nĂ« pajtim me Ligjin e Allahut tĂ« kauzalitetit, qĂ« e njohin specialistĂ«t nga domeni i mjekĂ«sisĂ«, askush nuk thotĂ« se mjekimi Ă«shtĂ« mustehab apo vaxhib. NĂ«se trajtimi mjekĂ«sor i tĂ« sĂ«murit qoftĂ« me pĂ«rdorimin e tabletĂ«s, me dhĂ«nien e injeksionit apo infuzionin, me lidhjen nĂ« mushkĂ«ri artificiale e tĂ« tjera, do ta vazhdonin periudhĂ«n e sĂ«mundjes, kurse dhembjet do tĂ« vazhdonin njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«, aq mĂ« tepĂ«r nuk Ă«shtĂ« vaxhib apo mustehab, por e kundĂ«rta. Ky lloj i eutanazisĂ« nuk bĂ«n tĂ« hyjĂ« nĂ« konceptimin e âvrasjes nga mĂ«shiraâ pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« veprimit praktik nga ana e mjekut. Ky Ă«shtĂ« mosveprim i diçkaje qĂ« nuk Ă«shtĂ« vaxhib as mendub, prandaj nuk mund tĂ« trajtohet si veprim kriminal. Pra, ky Ă«shtĂ« veprim i lejuar dhe legal, nĂ«se jo edhe i dĂ«shirueshĂ«m, dhe mjeku mund ta zbatojĂ« me qĂ«llim tĂ« lehtĂ«simit tĂ« gjendjes sĂ« pacientit dhe tĂ« familjes sĂ« tij.28 Disa mendimtarĂ« bashkĂ«kohorĂ« islamĂ« konsiderojnĂ« qĂ«, nĂ«se zgjatet koha e pĂ«rdorimit tĂ« aparateve qĂ« e mbajnĂ« njeriun nĂ« jetĂ«, e nuk ka kurrfarĂ« lĂ«vizjeje para nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e gjendjes shĂ«ndetĂ«sore, apo vetĂ« mjekĂ«t kĂ«shillojnĂ« ndĂ«rprerjen e kĂ«tyre aparateve, atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« e lejueshme tĂ« ndĂ«rpriten pa marrĂ« parasysh qĂ« i sĂ«muri do tĂ« vdesĂ« menjĂ«herĂ« pas kĂ«saj.
27 28
Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve, op. cit., fq. 80. Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve, op. cit., fq. 80.
277
VĂ«shtrim
Këtë qëndrim e ka edhe Jusuf el-Karadavi. Mendimin e tij e mbështesin edhe mjekët myslimanë.29
NĂ« vend tĂ« pĂ«rmbylljes Konstatimet e sipĂ«rme rreth eutanazisĂ«, ajetet nĂ« parim dhe hadithet e cituara janĂ« tĂ« padiskutueshme dhe nuk lejojnĂ« komente. Jo vetĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« e ndaluar eutanazia, por edhe dĂ«shira pĂ«r eutanazi Ă«shtĂ« mĂ«kat dhe vepĂ«r e qortuar. Muhamedi a.s. porosit qartĂ«: âAskush nga ju tĂ« mos e kĂ«rkojĂ« vdekjen nĂ«se e kanĂ« goditur vĂ«shtirĂ«sitĂ« jetĂ«sore, por le tĂ« thotĂ«: âAllahu im, ma zgjat jetĂ«n, nĂ«se kjo Ă«shtĂ« mĂ« e mirĂ« pĂ«r mua, e ma jep vdekjen, nĂ«se ajo Ă«shtĂ« mĂ« e mirĂ« pĂ«r muaâ. (El-Buhari, El-Muslim). Allahu i MadhĂ«rishĂ«m Ă«shtĂ« Ai qĂ« e dhuron jetĂ«n dhe vetĂ«m Ai Ă«shtĂ« pronari i mirĂ«filltĂ« i jetĂ«s sonĂ«. Prandaj, vetĂ«m Ai edhe e merr, nĂ« pajtim me dijen dhe vullnetin e Tij. Njeriu nuk ka aftĂ«si ta kuptojĂ« thelbin e pĂ«rcaktimeve tĂ« Allahut dhe kjo e pengon tĂ« marrĂ« vendime thelbĂ«sore.30 NĂ« pĂ«rfundim tĂ« kĂ«saj teme do tâi ofrojmĂ« sugjerimet vijuese nga Shoqata Internacionale Myslimane nĂ« AmerikĂ« lidhur me eutanazinĂ«, me shpresĂ«n se do tĂ« ndihmojnĂ« nĂ« konceptimin mĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« kĂ«saj çështjeje:
278
Takvim - Kalendar 2012
1. Zhvillimi i mjeteve vlerĂ«suese dhe direktivave tĂ« çështjeve tĂ« fundit, tĂ« jetĂ«s, nga specialistĂ« pĂ«rkatĂ«s. 2. Teste specifike dhe tĂ« pĂ«rshtatshme tĂ« arrihen nĂ« diagnozat dhe prognozat e pranuara. 3. TĂ« pĂ«rcaktohen zonat nĂ« tĂ« cilat do tĂ« ndihmohet pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e shĂ«ndetit, dhe tĂ« mbahet kualiteti i jetĂ«s jo me koston e pĂ«rfundimit tĂ« jetĂ«s (qĂ« do tĂ« thotĂ«, pĂ«rmirĂ«simin e kujdesit shĂ«ndetĂ«sor nĂ« kushte shtĂ«piake). 4. Tâi japĂ« rĂ«ndĂ«si edukimit tĂ« tĂ« gjithĂ« mjekĂ«ve dhe tĂ« shmangĂ« zhvillimin e atyre veçorive tĂ« cilat mund tĂ« mbipĂ«rdoren ose tĂ« keqpĂ«rdoren lehtĂ«. 5. VĂ«nia e udhĂ«zuesve tĂ« parakohshĂ«m, si pjesĂ« e tĂ« gjitha spitaleve dhe regjistrimeve tĂ« zyrĂ«s shĂ«ndetĂ«sore tĂ« pacientit.31
________________________ Literatura: 1. Donat Math, Eutanazija, nĂ«: http://infoz.ffzg.hr/afric/MetodeII/Arhiva01_02/Donat_Math.htm (dt. 02. 06. 2011). 2. E. Avdibegovic â O. Sinanovic, REPP, DMZ, op. cit., fq. 99. 3. Ebu Hafs Umer en-Nesefij, Besimi islam sipas Imam en-Nesefiut (ElAkaidâun-Nesefijjeh), Prizren, 2003.
29
Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, nĂ«: Glas islama, nr. 71, Tetor, 2002, Novi Pazar, fq. 44. 30 Kenan Äemo, Sud o eutanaziji, nĂ«: www.znaci.com _ Sarajevo-BiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011).
4. Husein Djozo, Fetve â Pitanja i odgovori, Novi Pazar, 1996. 5. Ibn-Kajjim El-Dzevzi, Poslanikova medicina, SarajevĂ«, 2001/1422. 6. Imam en-Nevevi, Rijadus-salihin, Shkup, 1418/1998. 31
Shahid Athar, op. cit., fq. 8.
VĂ«shtrim
279
7. Imam en-Neveviu, Dyzet hadithe dhe shtojca e Ibni Rexhebit, Shkup, `413/1992. 8. Jakup Memic, Izbor poslanikovih hadisa, nr. i hadithit 1921, SarajevĂ«, 1985. 9. Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve (Izbor), Tuzla, 1997. 10. Kenan Äemo, Sud o eutanaziji, nĂ«: www.znaci.com _ Sarajevo-BiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011). 11. Kenan Äemo, Sud o eutanaziji, nĂ«: www.znaci.com _ Sarajevo-BiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011). 12. Marijan Biskup, Teolosko-povijesni osvrt na eutanaziju, sipas: www.hrcak.srce.hr/file/58886. 13. Milan Vujaklija, Leksikon stranih reci i izraza, botimi i 3, Beograd, 1980. 14. Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Logos-A, Shkup, 2004. 15. Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, nĂ«: Glas islama, nr. 70, Shtator 2002, Novi Pazar 16. Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, nĂ«: Glas islama, nr. 71, Tetor, 2002, Novi Pazar, fq. 44. 17. Shahid Athar, nĂ«: Euthanasia and Physician - Assisted Suicide: http://www.islamusa.com/index.php?view=article&catid=57%3Amedical-ethics-anislamic-perspective&id=381%3A-in-the-name-of-allah-the-mostbeneficent-the-mostmerciful&format=pdf&option=com_content&Itemid=322. 18. Valentin Pozaic, Eutanazija pred zakonom, nĂ«: http://www.bioetika.ftidi.hr/clanak2.htm (dt. 02.06. 2011). 19. www.vaticanradio.org., Radio Vatikan, Vijesti
282
trashëgimi popullore
Prof. dr. Hysen Matoshi
MASAKRA E PRAPASHTICĂS SIPAS KĂNGĂVE POPULLORE KohĂ«t e fundit, kur po bĂ«het njĂ« debat i gjerĂ« lidhur me atĂ« nĂ«se duhet tĂ« rishkruhet pjesĂ«risht apo rrĂ«njĂ«sisht historia jonĂ« kombĂ«tare, pothuajse fare nuk merret parasysh njĂ« gjedhe e kujtesĂ«s sonĂ« historike, e cila, pĂ«r dallim nga historitĂ« e shkruara, kishte gjetur oralitetin si trajtĂ« komunikimi dhe pĂ«r dallim nga kĂ«ndvĂ«shtrimi autorial, e nĂ« mjaft raste ideologjik, i porositur e anues nĂ« paraqitjen e ngjarjeve, tĂ« faktorĂ«ve dhe tĂ« personaliteteve historike, si trajtĂ« e njĂ« historie popullore do tĂ« transmetonte nga goja nĂ« gojĂ« esencat e tĂ« ndodhurave, kuptohet pa njĂ« mundĂ«si saktĂ«simi e detajimi tĂ« fakteve, tĂ« statistikave etj. KatĂ«r vĂ«llime me rreth 2 000 faqe kĂ«ngĂ«sh popullore historike shqiptare, tĂ« botuara nga Instituti Albanologjik, qĂ« pĂ«rfshijnĂ« periudhĂ«n nga Lufta e KosovĂ«s e vitit 1389 e deri te Lufta e DytĂ« BotĂ«rore, pĂ«rbĂ«jnĂ« historinĂ« tĂ« cilĂ«n kombi ynĂ« e
Takvim - Kalendar 2012
ka shkruar nĂ« mendjen e tij dhe e ka transmetuar nga brezi nĂ« brez. KĂ«to kĂ«ngĂ«, pĂ«rveçse art â pra shprehje e shpirtit krijues tĂ« gjeniut popullor â janĂ« edhe histori, dĂ«shmi tĂ« sĂ« kaluarĂ«s. PĂ«rqendrimi nĂ« esencat e zhvillimeve a tĂ« veçorive tĂ« personaliteteve tĂ« historisĂ« sonĂ«, jo njĂ« herĂ«, i ka bĂ«rĂ« kĂ«ngĂ«t popullore historike tĂ« pazĂ«vendĂ«sueshme si shprehĂ«se tĂ« gjakimeve tona kombĂ«tare, tĂ« sukseseve e tĂ« dĂ«shtimeve dhe, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ«, tĂ« fatkeqĂ«sive historike qĂ« e kanĂ« goditur kombin shqiptar nĂ« vijimĂ«si, e sidomos gjatĂ« 150 vjetĂ«ve tĂ« fundit. Madje, sa herĂ« u janĂ« kushtuar tragjedive tona kombĂ«tare, kĂ«to kĂ«ngĂ« janĂ« konceptuar edhe si njĂ« homazh, si shprehje dhembjes kolektive dhe si protestĂ« ndaj mizorisĂ« barbare tĂ« okupatorit. Historia e kĂ«tillĂ« nuk mund ta anashkalonte njĂ«rĂ«n ndĂ«r mizoritĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« shekullit tĂ« kaluar, tĂ« bĂ«rĂ« nga forcat pushtuese serbe mbi popullatĂ«n shqiptare dhe tĂ« njohur si Masakra e PrapashticĂ«s. Duhet theksuar faktin se kujtesa jonĂ« popullore pĂ«r kĂ«tĂ« ngjarje Ă«shtĂ« mĂ« e shumanshme sesa ajo qĂ« shfaqet nĂ« kĂ«ngĂ«t tona historike. Nuk ka pasur tĂ« moshuar tĂ« trevave tĂ« Gallapit e tĂ« Llapit qĂ« tĂ« mos kishte dĂ«gjuar rrĂ«fimet pĂ«r yrrfinĂ« e ndĂ«rmarrĂ« nĂ« PrapashticĂ«, KeqekollĂ« e nĂ« fshatra tĂ« tjera pĂ«rreth. Madje, ndodhte qĂ« edhe periodizimi kohor nĂ« anĂ«n Gallapit tĂ« bĂ«hej duke i ndĂ«rlidhur ngushtĂ« zhvillimet me kĂ«tĂ« ngjarje qĂ« la gjurmĂ« tĂ« pashlyeshme nĂ« kujtesĂ«n popullore. KĂ«shtu, shprehjet si âkoha kur u gri Prapashticaâ, âkur e prenĂ« shkijet PrapashticĂ«nâ, âkur e faruen deri nĂ« nja PrapashticĂ«nâ etj. ishin formula ligjĂ«rimi tĂ« evokimit tĂ« dhimbjes nĂ« odat e atyre qĂ« i kishin parĂ« rezultatet e politikĂ«s ngjethĂ«se serbe tĂ« spastrimit etnik.
Trashëgimi popullore
283
NĂ« kĂ«ngĂ«t tona historike, pavarĂ«sisht nĂ«se i kushtohen enkas ngjarjes, apo personaliteteve qĂ« ndĂ«rlidhen me tĂ«, ka tĂ« dhĂ«na me interes pĂ«r masakrĂ«n e janarit tĂ« vitit 1921. Ka pasur edhe sprova autoriale, madje tĂ« suksesshme, tĂ« kĂ«ngĂ«s pĂ«r kĂ«tĂ« ngjarje, tĂ« shkruara nĂ« frymĂ«n popullore, gjithnjĂ« tĂ« frymĂ«zuara nga kujtesa e atyre qĂ« i kishin pĂ«rjetuar kĂ«tĂ« ngjarje. PĂ«rshkrimet e tmerreve tĂ« bĂ«ra mbi popullatĂ«n e pambrojtur, e cila jetonte nĂ« tokĂ«n e saj, janĂ« vĂ«rtet tronditĂ«se. Madje, tĂ« mos ishin krimet e fundit qĂ« i bĂ«ri Serbia mbi shqiptarĂ«t e KosovĂ«s, nuk do tĂ« ishte punĂ« gjithaq e lehtĂ« tĂ« besohej vĂ«rtetĂ«sia e tyre. Gjeniu popullor i ka pĂ«rjetĂ«suar ato skena tragjike nĂ«pĂ«rmjet vargjeve tĂ« kĂ«ngĂ«ve, sikundĂ«r, bie fjala, nĂ« KĂ«ngĂ«n e Mursel IgrishtĂ«s: ShumĂ« po i therrin katilat me thikĂ«, Shum e gruan atĂ« ditĂ« e kanĂ« mytĂ«. Edhe ato pshtue çka janĂ« kanĂ«, Ăka u vyen jeta nâkit dyje me kanĂ«, MetĂ« medet me zorrĂ« nĂ«pĂ«r kamĂ«!? Po dushmanat me kta nuk pe lanĂ« ThminĂ« e vogĂ«l ata qi i kanĂ« nxanĂ«, ThminĂ« e vegjĂ«l, o, haj medet, E pej trive dej nâdymdhet vjet, Nâni livadh errfija po i qet, Sa pĂ«r sherr ni sanĂ« kish pas metĂ«; Paj me pa, gjakpirsat çka bajnĂ«, Okolla sane thminĂ« po i vegojnĂ«; Ja kanĂ« dhanĂ« zjermin, haj medet, Ah, çâpo digjen sabija e shkretĂ«! E xhuma ajo ditĂ« a qillue,
284
Takvim - Kalendar 2012
Me pa shkiet çka kanĂ« marue, Fill nâxhami katilat janĂ« shkue, Edhe burrat aty qi qillojnĂ«, Te tanĂ« renĂ« qi po i pushkatojnĂ«. Masakrimi i grave shtatzĂ«na, duke hedhur baste pĂ«r gjininĂ« e fĂ«mijĂ«s qĂ« mbanin, djegia mizore e fĂ«mijĂ«ve tĂ« vegjĂ«l, vrasja e burrave, madje edhe nĂ« objekte tĂ« kultit - nĂ« xhami, janĂ« skena tĂ« pĂ«rsĂ«ritura pĂ«r njĂ«qind vjet tĂ« shtypjes mĂ« tĂ« egĂ«r qĂ« njohu koha moderne. Mbase kĂ«to vargje edhe mund tĂ« mos besoheshin, tĂ« çmoheshin pĂ«r hiperbolizime artistike, sikur tĂ« mos i vĂ«rtetonte, njĂ« pĂ«r njĂ«, pĂ«rvoja e luftĂ«s sĂ« fundit. Kujtesa e atyre pak shqiptarĂ«ve tĂ« kĂ«saj treve qĂ« e mbijetuan kĂ«tĂ« masakĂ«r dhe sidomos kujtesa e banorĂ«ve tĂ« fshatrave pĂ«rreth, tĂ« cilĂ«t vajtĂ«n pas plojĂ«s nĂ« PrapashticĂ« dhe e panĂ« me sytĂ« e tyre njĂ«rĂ«n ndĂ«r pamjet mĂ« tronditĂ«se nĂ« historinĂ« e krimeve i vĂ«rteton katĂ«rçipĂ«risht tĂ« gjitha ato qĂ« kishin ndodhur nĂ« janarin e vitit 1921. Vrasja fizike e shqiptarĂ«ve tĂ« kĂ«saj treve, nga kĂ«ngĂ«tari popullor Ă«shtĂ« kĂ«nduar mjeshtĂ«risht edhe si vrasje e identitetit tĂ« tyre, vrasje e ditĂ«s sĂ« tyre tĂ« shĂ«nuar nĂ« planin fetar, vrasje nĂ« objektin qĂ« shenjon identitetin e tyre, vrasje makabre e hoxhĂ«s sĂ« fshatit, Mulla Ademit, me gjithĂ« familjen e tij si pĂ«rfaqĂ«sues emblematik i kĂ«tij identiteti. PĂ«rshkrime qĂ« shfaqin pĂ«rmasĂ«n tmerruese tĂ« krimeve gjejmĂ« edhe KĂ«ngĂ«n pĂ«r Nazmi Gafurrin, i cili ishte ndĂ«r tĂ« parĂ«t qĂ« bĂ«ri veprime tĂ« organizuara pĂ«r ta internacionalizuar fatkeqĂ«sinĂ« e shqiptarĂ«ve nĂ«n robĂ«rinĂ« serbe, nĂ«pĂ«rmjet fuqisĂ« mediale tĂ« atĂ«hershme. PĂ«rveçse, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sintetizuar, kĂ«to pamje janĂ« pĂ«rshkruar me mjete mĂ« tĂ« zgjedhura shprehĂ«se:
Trashëgimi popullore
285
Tri katune shkiet i kanĂ« shkrumue, Burra e gra i kanĂ« pushkatue. ShumĂ« kanĂ« therĂ«, more, haj medet, thminĂ« e vegjĂ«l nâzjerm i kanĂ« djegĂ«; KeqekollĂ« e PrapashticĂ«, SâjanĂ« pshtu letĂ« as nâKoliq! Pas informimit tĂ« fuqive evropiane pĂ«r kĂ«tĂ« veprim çnjerĂ«zor, udhĂ«heqĂ«sit e tyre, sipas kĂ«ngĂ«s popullore, pĂ«rfundojnĂ« se, po tĂ« jenĂ« tĂ« vĂ«rteta tĂ« gjitha kĂ«to tĂ« pabĂ«ra mbi popullatĂ«n e pambrojtur shqiptare, Serbia nuk do ta meritonte qĂ« ta sundonte KosovĂ«n. Ardhja e delegacionit evropian nĂ« PrishtinĂ«, pĂ«r tâi vĂ«rtetuar shkrimet e gazetĂ«s dhe shkuarja e tij nĂ« vendin e ngjarjes, do tĂ« shkaktonte habi tĂ« paparĂ«. Skena Ă«shtĂ« tmerruese pĂ«r vetĂ« tĂ« dĂ«rguarit: NâKeqekollĂ« kur kokan shkue, Po i gjajnĂ« shpijat hala tuj timue, Po i gjajnĂ« gjenazet hala pa vorrue, Sheja tâthmive qi i kishin shkrumue! Kqyre te tanĂ« kokan trishtue⊠Dy vargje nga Kanga e Nazmi Gafurrit shprehin tĂ«rĂ« pĂ«rmasĂ«n e absurditetit tĂ« veprimeve gjakatare serbe mbi kĂ«tĂ« popullatĂ«. NĂ«pĂ«rmjet pak fjalĂ«ve pĂ«rshkruhet karakteri i autorĂ«ve tĂ« krimit dhe habia e pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« EvropĂ«s, tĂ« cilĂ«t, sipas kĂ«ngĂ«s, kur ndodhen para pamjeve mĂ« tmerruese, e vĂ«nĂ« nĂ« dyshim edhe mundĂ«sinĂ« qĂ« kĂ«tĂ« ta ketĂ« bĂ«rĂ« dora e njeriut: Gjinja e AvropĂ«s be po bajnĂ«, Kurr insan kta gjin sâkokan kanĂ«
286
Takvim - Kalendar 2012
Gjeniu popullor, duke nuancuar kuptimisht shprehjet gjin dhe insan, sikur vĂ« nĂ« pah pĂ«rdallimin ndĂ«rmjet formĂ«s sĂ« llojit njerĂ«zor dhe pĂ«rmbajtjes sĂ« tij - njerĂ«zisĂ«. Jo çdo njeri i kuptimit tĂ« parĂ«, atij fizik, i plotĂ«son konditat qĂ« tĂ« quhet njeri edhe sipas kuptimit tĂ« dytĂ«, qĂ« parakupton qenien e pajisur me mendjen, me normat shoqĂ«rore e tĂ« moralit. Shprehja âkta gjinâ kĂ«tu nĂ«nkupton tĂ«rĂ«sinĂ« grupore, popullin, i cili me veprimet e veta makabre nuk meriton tĂ« quhet insan. NĂ« etnopsikologjinĂ« e kĂ«saj treve shprehja insan ka shĂ«nuar nivelin mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« njerĂ«zisĂ«. Madje, kjo gradĂ« Ă«shtĂ« edhe mĂ« e lartĂ« se grada e pashait, bie fjala. KujtojmĂ« frazeologjinĂ« âPashĂ« bahesh, po insan joâ. Politika serbe, e ndodhur para fakteve tĂ« padiskutueshme tĂ« masakrĂ«s sĂ« bĂ«rĂ« nĂ« sytĂ« e botĂ«s, do tâi bĂ«nte bisht pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« sĂ« saj reale, duke e shpallur kĂ«tĂ« veprim si diçka qĂ« kishte ndodhur jashtĂ« urdhrave tĂ« saj dhe si akt tĂ« pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« individuale. NĂ« kĂ«tĂ« vijĂ«, gjithnjĂ« sipas kĂ«ngĂ«s popullore, mbreti AleksandĂ«r, nĂ« sy tĂ« delegacionit, do tĂ« shprehte gatishmĂ«rinĂ« kinse pĂ«r tâi hetuar kĂ«to veprime dhe pĂ«r tâi ndĂ«shkuar kriminelĂ«t, por kjo ishte vetĂ«m njĂ« dredhi, tĂ« cilĂ«n politika serbe e zbatoi me sukses gjatĂ« gjithĂ« historisĂ«, e cila formalisht i dĂ«nonte krimet e tilla, e, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, i dekoronte zbatuesit e tyre. MegjithĂ«se ndĂ«rmarrjet e SerbisĂ« nĂ« KosovĂ« gjithnjĂ« kanĂ« qenĂ« institucionale, tĂ« frymĂ«zuara nga Kisha Ortodokse Serbe, tĂ« programuara nga njerĂ«zit mĂ« tĂ« ditur - nga akademikĂ« tĂ« njohur serbĂ« hartues tĂ« elaborateve pĂ«r shfarosjen e shqiptarĂ«ve dhe tĂ« zbatuara nga mekanizma shtetĂ«rorĂ« ushtarakĂ«, duke pasur nĂ« krah edhe sponsorizuesen e synimeve tĂ« saja grabitqare - RusinĂ« cariste e mĂ« vonĂ« edhe atĂ« komuniste e postko-
Trashëgimi popullore
287
muniste, Serbia asnjĂ«herĂ« dhe, madje as nĂ« luftĂ«n e fundit, nuk ka dhĂ«nĂ« llogari si shtet; gjithnjĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e ka zhvendosur fillimisht tek individĂ«t, pĂ«r ta mohuar mĂ« vonĂ« krejtĂ«sisht. Lufta e fundit Ă«shtĂ« dĂ«shmia mĂ« e mirĂ« pĂ«r kĂ«tĂ«: pikĂ«sĂ«pari Ă«shtĂ« mohuar pĂ«rgjegjĂ«sia shtetĂ«rore e SerbisĂ«, Ă«shtĂ« relativizuar skajshmĂ«risht edhe pĂ«rgjegjĂ«sia individuale e udhĂ«heqjes serbe, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« egalitarizimi i padurueshĂ«m ndĂ«rmjet kriminelit dhe viktimĂ«s dhe, pĂ«rfundimisht, sikundĂ«r e kemi nĂ« rastin e raportit tĂ« Dik Martit, propaganda serbe ka kaluar nĂ« ofensivĂ« pĂ«r ta zhvendosur krejtĂ«sisht fajin tek popujt qĂ« pĂ«suan nga politika e saj. A Ă«shtĂ« e gjithĂ« kjo metamorfozĂ« e sĂ« vĂ«rtetĂ«s historike vetĂ«m rezultat i shkathtĂ«sisĂ« politike serbe? Besoj se jo. PjesĂ« e kĂ«tij deformimi Ă«shtĂ« edhe kontributi ynĂ«, heshtja jonĂ« pĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to krime serbe, zĂ«ri ynĂ« i mekur, mungesa e njĂ« strategjie kombĂ«tare e tĂ« njĂ« bashkĂ«veprimi pĂ«r ta plasuar tĂ« vĂ«rtetĂ«n kudo nĂ« botĂ«. Jemi mjaftuar, sikundĂ«r e thotĂ« Demir Krasniqi, autor i njĂ« kĂ«nge kushtuar kĂ«saj ngjarjeje tronditĂ«se, me njĂ« komunikim vesh mĂ« vesh dhe pa qenĂ« gati ta gremĂ« zĂ«rin e sĂ« vĂ«rtetĂ«s: Ngoni shokĂ« edhe ju vllazni Po jau knoj ni kangĂ« nâsharki, Nuk asht kangĂ« pĂ«r dashni, Kjo asht kangĂ« pĂ«r histori QĂ« ka ndodhĂ« te na nâmalĂ«si Nuk asht rren more as trillim, Por asht ngjarje me plot trishtim, QĂ« dej tash mbet anonim, Se shumĂ« kush nuk pat guxim
288
Takvim - Kalendar 2012
TĂ« vĂ«rtetĂ«n ta qes nâshesh, Por asht shku pej veshit nâvesh. Si kanĂ« ditĂ« me tregu tâvjetrit NĂ«pĂ«r oda tânjani tjetrit. PĂ«r tĂ« hedhur dritĂ« mbi hijet e tĂ« masakruarve tĂ« PrapashticĂ«s e tĂ« fshatrave pĂ«rreth Nazmi Gafurri dha gjithçka pati nga mirĂ«qenia e tij, dha edhe jetĂ«n e vet. Tani Ă«shtĂ« koha qĂ« kĂ«tyre klithmave tĂ« trishta, qĂ« plot 90 vjet thĂ«rrasin pĂ«r drejtĂ«si, tâua huazojmĂ« zĂ«rin tonĂ«. TĂ« mos harrojmĂ« se nĂ« njĂ« kohĂ« tjetĂ«r, nĂ« njĂ« kohĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«, kĂ«ngĂ«tari popullor nuk ngurroi qĂ« ta thoshte tĂ« vĂ«rtetĂ«n, e tha edhe me çmimin e jetĂ«s sĂ« vetĂ«, duke e vajtuar kĂ«tĂ« tragjedi nĂ«pĂ«rmjet vargjeve tĂ« kĂ«ngĂ«s lapidare.
290
personalitete
Prof. Dr. Zejnullah Gruda
ALIJA IZETBEGOVIQ - PERSONALITET TRAGJIK Nà KRYE Tà NJà POPULLI Qà DONIN TA ZHDUKNIN Lufta e rëndë e Izetbegoviqit për afirmimin e myslimanëve boshnjakë dhe për ruajtjen e Bosnjë e Hercegovinës dhe shpëtimin fizik të popullit të saj
Alija Izetbegoviq ishte një ndër personalitetet më të rëndësishme të pjesës së dytë të shekullit XX, jo vetëm i myslimanëve boshnjakë por edhe i Ballkanit e më gjerë. Izetbegoviq ishte bërë i njohur si udhëheqës moral i myslimanëve boshnjakë falë angazhimit të tij dhe bashkëmendimtarëve të tij për mbrojtjen dhe afirmimin e popullit mysliman boshnjak dhe lider politik i Bosnjës e Hercegovinës dhe popullit të tij në njërën nga periudhat më të rënda dhe më dramatike nëpër të cilat ka kaluar gjatë gjithë historisë.
Takvim - Kalendar 2012
Izetbegoviqi ka qenë udhëheqësi më i ndershëm, më dashamirës, më i moralshëm dhe më fetar në ish-Jugosllavinë në fazën e shkatërrimit të saj. Ka pasur fatin tragjik edhe si person edhe si pjesëtar i popullit boshnjak mysliman. Personalisht ka qenë i dënuar dy herë me burg për ide dhe aktivitete në mbrojtje të boshnjakëve myslimanë e të Bosnjës e Hercegovinës dhe ka përjetuar dy herë gjenocidin mbi myslimanët boshnjakë: gjatë viteve 1941-1945 dhe 1992-1995. Ka përjetuar të shohë se si mbi myslimanët boshnjakë janë bërë shumë krime lufte, krime kundër njerëzimit, akte të gjenocidit e krime të tjera. Kjo vlen edhe për periudhën e luftës së fundit - të viteve 1992-1995, kur Bosnja e Hercegovina ka qenë vendi ku janë bërë krimet më të rënda në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore. Izetbegoviqi, gjatë gjithë jetës, është angazhuar intelektualisht dhe politikisht dhe ka lënë trashëgimi të vlefshme edhe në fushën e kulturës islame e botërore. Disa nga veprat e tij, jo vetëm që kanë kaluar kufijtë e ngushtë nacionalë, por janë bërë pjesë e trashëgimisë së përgjithshme të Botës Islame dhe të botës së qytetëruar në përgjithësi. Mjafton të përmendim këtu veprat Islami midis Lindjes e Perëndimit dhe Deklarata Islamike. Në planin politik Izetbegoviqi ishte i angazhuar në tri çështje kryesore: - Për afirmimin e myslimanëve boshnjakë; - Për ruajtjen e Bosnjës e Hercegovinës; dhe - Për shpëtimin fizik të myslimanëve boshnjakë. 1. Siç është e njohur, Bosnja e Hercegovina është një vend unik në botë, kurse kryeqyteti i saj, Sarajeva, shpesh është qu-
Personalitete
291
ajtur âJerusalemi i dytĂ«â ose âJerusalemi evropianâ, kur Ă«shtĂ« dashur tĂ« theksohet pasuria kulturore e historike dhe karakteri multikulturor e multifetar i qytetit. Sarajeva Ă«shtĂ« miniaturĂ« dhe perlĂ« e BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s. Bosnja e Hercegovina Ă«shtĂ« zhvilluar nĂ« shekuj si mozaik i harmonishĂ«m i popujve, i religjioneve, i kulturave, i zakoneve e i arkitekturave ku, falĂ« tolerancĂ«s qĂ« ka mbretĂ«ruar gjatĂ« tĂ«rĂ« kohĂ«s sĂ« sundimit osman dhe austro-hungarez, kanĂ« bashkĂ«jetuar nĂ« shekuj myslimanĂ«t, tĂ« krishterĂ«t ortodoksĂ« e katolikĂ« dhe hebrenjtĂ«. FatkeqĂ«sisht, kjo gjendje ka filluar tĂ« ndryshojĂ« gjatĂ« pjesĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« shekullit XIX dhe pothuaj gjatĂ« tĂ«rĂ« shekullit XX. MĂ« saktĂ«sisht, qĂ« nga koha e LuftĂ«s sĂ« KrimesĂ« (18531856) dhe e KrizĂ«s Lindore (1875-1877), kur Rusia pĂ«rpiqet shumĂ« mĂ« intensivisht jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar pozitĂ«n e krishterĂ«ve nĂ« Ballkan, por edhe pĂ«r çlirimin e tyre nga Turqia dhe vĂ«nien e tyre nĂ«n protektoratin e RusisĂ«, pĂ«r çâarsye cari rus nxiste trazira nĂ«pĂ«r Rumani, Serbi, Malin e Zi, Bullgari dhe BosnjĂ« e HercegovinĂ« dhe bĂ«nte propagandĂ« fetare e politike, me qĂ«llim qĂ« tĂ« shkaktonte vlime nĂ« mes tĂ« krishterĂ«ve tĂ« Ballkanit, tĂ« cilat pastaj do tâi shfrytĂ«zonte pĂ«r pĂ«rzierje nĂ« âpunĂ«t e brendshme tĂ« PortĂ«s, veprime kĂ«to qĂ« bĂ«heshin jo vetĂ«m nga bindja se sundimtari i RusisĂ« ishte mbrojtĂ«s i âzgjedhurâ i tĂ« krishterĂ«ve ortodoksĂ« tĂ« PerandorisĂ« Otomane, por edhe sepse kĂ«to ishin vazhdim i politikĂ«s sĂ« paraardhĂ«sve tĂ« tij, tĂ« cilĂ«t Ă«ndĂ«rronin ta rrĂ«nonin, ndanin dhe tĂ« kurthonin maksimalisht politikisht dhe territorialisht TurqinĂ«. KĂ«to pĂ«rpjekje u intensifikuan sidomos pas kryengritjes nĂ« HercegovinĂ«
292
Takvim - Kalendar 2012
(1875), kur Serbia e Mali i Zi u vunĂ« haptazi nĂ« anĂ«n e kryengritĂ«sve, sikurse ishte vĂ«nĂ« edhe Rusia. KĂ«to tash rivalizoheshin nga Austro-Hungaria, e cila formalisht kishte deklaruar se atĂ« e konsideronte çështje tĂ« brendshme tĂ« TurqisĂ« e nuk ngurronte tĂ« agjitonte pĂ«rmes klerit kroat nĂ« favor tĂ« saj. Nga mesi i vitit 1876 Serbia shpalli haptazi pretendimet e veta mbi BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n. NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« notĂ«s turke tĂ« 9 qershorit, me tĂ« cilĂ«n kjo kĂ«rkonte shpjegime pĂ«r armatosjen dhe qĂ«llimet e SerbisĂ«, ajo kĂ«rkonte nga Porta hiç mĂ« pak se tĂ« evakuonte BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n, tĂ« cilĂ«n mĂ« vonĂ« do ta pushtonin Serbia e Mali i Zi. Kjo ishte shfaqja e parĂ« haptazi e pretendimeve tĂ« âtrashĂ«gimisĂ«â sĂ« tyre mbi BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n, por edhe lajmĂ«tari i parĂ« i konfliktit tĂ« ardhshĂ«m Austro-Hungari - Serbi dhe nĂ« fund edhe Austro-Hungari Rusi. Rezultati i parĂ« i prekshĂ«m ishte Konventa e fshehtĂ« midis RusisĂ« dhe Austro-HungarisĂ« e 15 janarit 1877, sipas sĂ« cilĂ«s, Austro-Hungaria u detyrua tĂ« mbetej neutrale nĂ« njĂ« konflikt tĂ« ardhshĂ«m midis RusisĂ« dhe TurqisĂ«, pĂ«r çka kjo, si kundĂ«rshpĂ«rblim, fitoi tĂ« drejtĂ«n qĂ« me ushtri ta okuponte BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n. Me KonventĂ«n tjetĂ«r shtesĂ«, tĂ« datĂ«s 18 mars, Rusia ia njohu Austro-HungarisĂ« tĂ« drejtĂ«n qĂ« ta pushtonte BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n, me pĂ«rjashtim tĂ« Sanxhakut tĂ« Novi Pazarit. Nga fundi i prillit tĂ« vitit 1877 filloi lufta ruso-turke, e cila, mĂ« 3 mars 1878, pĂ«rfundoi me paqen preliminare tĂ« ShĂ«n-Stefanit. Ky ishte shfrytĂ«zimi mĂ« i egĂ«r i raportit tĂ« forcave dhe fundi i TurqisĂ« si fuqi e madhe. Me kĂ«tĂ« u formua principata autonome e BullgarisĂ«, nga e cila do tĂ« largoheshin trupat tu-
Personalitete
293
rke, tĂ« cilat do tĂ« zĂ«vendĂ«soheshin nga trupat ruse, dhe Porta u detyrua tĂ« pranonte pavarĂ«sinĂ« e Malit tĂ« Zi, tĂ« SerbisĂ« dhe tĂ« RumanisĂ«, nga tĂ« cilat dy tĂ« parat u zgjeruan shumĂ«... Kongresi i Berlinit (qershor-korrik 1878), i konvokuar pĂ«r tĂ« reviduar rezultatet e Traktatit tĂ« ShĂ«n-Stefanit, vendosi tĂ« konstituohej Principata autonome e BullgarisĂ«, e cila do tĂ« ishte nĂ«n sovranitetin e sulltanit, me administratĂ« krishtere dhe ushtri popullore; konfirmoi pavarĂ«sinĂ« e Malit tĂ« Zi dhe tĂ« SerbisĂ«, tĂ« cilat ishin zgjeruar, dhe tĂ« RumanisĂ«, ndĂ«rsa BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n ia dha pĂ«r administrim AustrisĂ«, me kusht qĂ« kjo tĂ« respektonte sovranitetin nominal tĂ« sulltanit. Kongresi i Berlinit TurqinĂ« e bĂ«ri viktimĂ«n mĂ« tĂ« madhe, sepse nuk ka rast, pĂ«rpos ndarjes sĂ« PolonisĂ« dhe MarrĂ«veshjes sĂ« vitit 1815, qĂ« njĂ« shtet tĂ« jetĂ« plaçkitur nĂ« mĂ«nyrĂ« aq tĂ« vrazhdĂ«, kur edhe sulmuesit edhe mbrojtĂ«sit bĂ«nin gara kush do tĂ« pĂ«rfitonte mĂ« tepĂ«r me copĂ«timin e saj. Por, edhe âfitimetâ e RusisĂ« u reduktuan deri nĂ« minimum. Austria, duke fituar BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n, u bĂ« fuqi ballkanike. Asaj iu dha edhe sanxhaku i Novi Pazarit deri âpĂ«rtej MitrovicĂ«sâ, me se iu dha njĂ« grusht serioz edhe pretendimeve serbe nĂ« perĂ«ndim; Bullgaria pĂ«rsĂ«ri u nda; Rumania u plaçkit; Serbia e Mali i Zi nuk fituan atĂ« qĂ« kishin shpresuar etj.. KĂ«shtu, Kongresi i Berlinit mbolli farĂ«n e pĂ«rçarjeve tĂ« mĂ«pastajme midis Fuqive tĂ« MĂ«dha, nĂ« njĂ« anĂ«, dhe popujve ballkanikĂ« pĂ«r shkak tĂ« tĂ« cilĂ«ve edhe ishte zhvilluar lufta, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r. Problemi i BosnjĂ« e HercegovinĂ«s pĂ«rsĂ«ri filloi tĂ« zinte vend tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« marrĂ«dhĂ«niet midis RusisĂ« dhe AustroHungarisĂ« nĂ« fund tĂ« shekullit XIX dhe nĂ« fillim tĂ« shekullit XX, si pjesĂ« e pazarllĂ«qeve imperialiste ruso-austriake pĂ«r pĂ«r-
294
Takvim - Kalendar 2012
fitime territoriale ose kompensime, dhe Rusia ishte pajtuar pĂ«r ndryshime nĂ« Ballkan duke pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe mundĂ«sinĂ« qĂ« Austro-Hungaria tĂ« aneksonte BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n, nĂ«se RusisĂ« do tâi jepeshin Stambolli dhe ngushticat. MĂ« 6 tetor 1908 Austro-Hungaria aneksoi BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n. Kjo u prit me mjaft pakĂ«naqĂ«si nga shumĂ« shtete, e sidomos nga Serbia e Mali i Zi. NĂ« Serbi atĂ«herĂ« ishte krijuar organizata âMbrojtja populloreâ (Narodna odbrana), me qĂ«llim qĂ« tâi mbronte interesat e sllavĂ«ve nĂ« territoret e okupuara, dhe ishte bĂ«rĂ« qendĂ«r e veprimtarisĂ« sĂ« rrezikshme subversive kundĂ«r integritetit dhe sigurisĂ« sĂ« Austro-HungarisĂ«. QeveritĂ« e SerbisĂ« e tĂ« Malit tĂ« Zi madje nuk ngurronin tĂ« kĂ«rkonin ndihmĂ« pĂ«r luftĂ« kundĂ«r âarmiqve tĂ« sllavĂ«ve.â Kjo ngjarje dhe reagimi ndaj saj i ashpĂ«rsoi shumĂ« raportet Austro-Hungari - Serbi dhe Austro-Hungari - Rusi, e cila pĂ«r pak do tĂ« mund tĂ« shkaktonte edhe luftĂ«n. NĂ« Austro-Hungari shumĂ« njerĂ«z, ndĂ«r tĂ« cilĂ«t edhe shefi i gjeneralshtabit tĂ« ushtrisĂ« sĂ« Austro-HungarisĂ«, Konrad Fon Hecendorf, ishin tĂ« bindur se konflikti me SerbinĂ« duhej zgjidhur me armĂ« dhe se ârrĂ«njĂ«t e tĂ« gjitha tĂ« kĂ«qijave pĂ«r monarkinĂ« e Austro-HungarisĂ«, janĂ« marrĂ«dhĂ«niet e saj me SerbinĂ« dhe RusinĂ«, e cila qĂ«ndronte prapa SerbisĂ«â. MirĂ«po, falĂ« ndĂ«rhyrjes sĂ« GjermanisĂ«, Rusia dhe aleati i saj, Serbia, u detyruan tĂ« tĂ«rhiqeshin nĂ«n kĂ«rcĂ«nimin gjerman, sepse Gjermania do ta konsideronte si casus foederis jo vetĂ«m sulmin e RusisĂ« kundĂ«r AustrisĂ«, po edhe ndĂ«rhyrjen e RusisĂ« nĂ« mosmarrĂ«veshjet austro-serbe. Pas kĂ«saj, Rusia, e pafuqishme qĂ« tĂ« luftonte kundĂ«r AustroHungarisĂ«, tĂ« cilĂ«n e pĂ«rkrahte Gjermania, u detyrua tĂ« tĂ«rhiqej, sikurse edhe Serbia, e cila ishte detyruar tĂ« pranonte ane-
Personalitete
295
ksimin e BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s dhe tĂ« deklaronte se kjo nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« nuk i cenonte tĂ« drejtat e saj. Aneksimi i BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s kishte pasojĂ« direkte ashpĂ«rsimin e madh tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve midis shteteve imperialiste, qĂ« solli rigrupimin e forcave brenda kontinentit evropian (afrimi i RusisĂ« me AnglinĂ« dhe FrancĂ«n) dhe zhvendosjen e aspiratave serbe nga perĂ«ndimi (Bosnja e Hercegovina, pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s mendonte tĂ« siguronte dalje nĂ« det), nĂ« drejtim tĂ« jugut, para sĂ« gjithash nĂ« drejtim tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe MaqedonisĂ«. Por, meqĂ« edhe kĂ«tu Serbia hasi nĂ« kundĂ«rshtimin e AustroHungarisĂ«, serbĂ«t konsideronin se Austro-Hungaria ishte armiku i tyre i pĂ«rbetuar, pĂ«r shkatĂ«rrimin e tĂ« cilit duhej bĂ«rĂ« çdo gjĂ«. E vetĂ«dijshme pĂ«r kĂ«tĂ«, edhe Austria ishte e bindur se SerbinĂ« e kishte armik serioz, i cili me tĂ« gjitha forcat punonte pĂ«r ta larguar perandorinĂ« dykrerĂ«she nga Ballkani dhe pĂ«r tâi bashkuar rreth vetes tĂ« gjithĂ« sllavĂ«t e Jugut. KĂ«to kundĂ«rthĂ«nie u ashpĂ«rsuan akoma mĂ« shumĂ« gjatĂ« LuftĂ«rave Ballkanike, dhe sidomos pas vrasjes sĂ« princit austriak Franc Ferdinand nĂ« SarajevĂ«, kur u pa haptazi se Serbia punonte pĂ«r shkatĂ«rrimin e Austro-HungarisĂ«. Pas tĂ« gjitha kĂ«tyre, Austro-Hungaria u bind se Serbia duhej izoluar, zvogĂ«luar e âlikuiduar nga Ballkani si faktor politikâ. Lufta e ParĂ« BotĂ«rore, qĂ« ishte pasojĂ« e antagonizmit midis dy grupeve tĂ« shteteve imperialiste, rezultoi me çlirimin e disa popujve (polakĂ«ve dhe çekosllovakĂ«ve), tĂ« cilĂ«t formuan shtetet e tyre; zgjerimin e RumanisĂ« dhe krijimin e MbretĂ«risĂ« sĂ« SerbĂ«ve, KroatĂ«ve dhe SllovenĂ«ve. Brenda kĂ«tyre katĂ«r shteteve fuqitĂ« imperialiste kishin lĂ«nĂ« 21 milionĂ« banorĂ« tĂ« huaj,
296
Takvim - Kalendar 2012
prej tĂ« cilĂ«ve shumica ishin gjermanĂ«, hungarezĂ« dhe shqiptarĂ«, pa llogaritur kĂ«tu edhe pjesĂ«tarĂ«t e disa popujve tĂ« panjohur, si maqedonasit, malazeztĂ« dhe boshnjakĂ«t myslimanĂ«. Tash u pa hapur se myslimanĂ«t boshnjakĂ« do tĂ« ishin nga popujt kryesorĂ« qĂ« do tâu nĂ«nshtroheshin presioneve tĂ« vrazhda pĂ«r tâu shkombĂ«tarizuar dhe asimiluar brenda kombit serb dhe eventualisht atij kroat, ose pĂ«r tâu dĂ«buar nĂ« Turqi. KĂ«tij qĂ«llimi duhej tâi shĂ«rbenin edhe ndarjet territoriale nĂ« MbretĂ«rinĂ« e SerbĂ«ve, KroatĂ«ve dhe SllovenĂ«ve dhe nĂ« JugosllavinĂ« e ParĂ« nĂ« qarqe (okruzi) ose nĂ« banovina (krahina), qĂ« synonin zhdukjen e identitetit tĂ« veçantĂ« tĂ« BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s e tĂ« KosovĂ«s si territore kompakte tĂ« myslimanĂ«ve boshnjakĂ« e tĂ« shqiptarĂ«ve, por edhe tĂ« VojvodinĂ«s me nacionalitete tĂ« shumta, si gjermane e hungareze, por edhe tĂ« Malit tĂ« Zi qĂ« deri atĂ«herĂ« ishte shtet. KĂ«to qĂ«llime qenĂ« elaboruar nĂ« programet dhe veprimet e politikanĂ«ve, intelektualĂ«ve, shkrimtarĂ«ve, udhĂ«heqĂ«sve tĂ« partive e tĂ« institucioneve tĂ« SerbisĂ«, po nĂ« njĂ« masĂ« tĂ« madhe edhe tĂ« Malit tĂ« Zi, qĂ« projektonin drejtimet e ekspansionit tĂ« popujve tĂ« tyre. Mjafton tĂ« pĂ«rmenden kĂ«tu Naçertania, Vladan Gjorgjeviq, Stojan Protiq, Nikola Pashiq, Petar Petroviq Njegosh, Vasa Ăubriloviq, Slobodan Milosheviq, Vojisllav Sheshel etj. NĂ« prag dhe gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore myslimanĂ«t boshnjakĂ« kishin shpresuar se çështja e tyre do tĂ« zgjidhej nĂ« pajtim me âvullnetin e popullit.â FatkeqĂ«sisht, kjo ishte kundĂ«rshtuar nĂ« KonferencĂ«n e PestĂ« tĂ« PKJ-sĂ« nga njĂ«ri prej ideologĂ«ve kryesorĂ« tĂ« PK, Milovan Gjilas, i cili nuk ngurronte tĂ« pohonte se âmyslimanĂ«t e BosnjĂ«s nuk janĂ« grup etnikâ, qĂ«nd-
Personalitete
297
rim ky qĂ« kishte mbizotĂ«ruar edhe kur ishte disenjuar stema e shtetit tĂ« ri, nĂ« tĂ« cilĂ«n ishin pesĂ« flaka qĂ« simbolizonin pesĂ« popuj (serbĂ«t, kroatĂ«t, sllovenĂ«t, malazeztĂ« e maqedonasit), qĂ« do tĂ« thotĂ« se myslimanĂ«t boshnjakĂ« nuk ishin pranuar si komb i veçantĂ«. KĂ«shtu, Bosnja e Hercegovina, megjithĂ«se kishte dalĂ« si republikĂ« e veçantĂ«, konsiderohej shtet i dy kombeve - serbĂ«ve e kroatĂ«ve me âserbĂ« tĂ« konfesionit myslimanâ ose edhe âkroatĂ« tĂ« konfesionit myslimanâ qĂ« mĂ« vonĂ« tĂ« trajtoheshin edhe si âtĂ« papĂ«rcaktuar kombĂ«tarishtâ. Pra termi âmyslimanâ pĂ«rdorej si pĂ«rcaktim fetar e jo kombĂ«tar. KĂ«tĂ« formulĂ« e kishin pĂ«rqafuar Gjilas, Pijade, Ăollakoviq, pĂ«r tâu trajtuar nĂ« fund artificialisht si âkombĂ«siâ dhe pĂ«r tâu eliminuar termi âboshnjakâ etj.. KĂ«shtu, pĂ«r shkak tĂ« qĂ«ndrimit joparimor tĂ« PartisĂ« mbi kombĂ«sinĂ« e myslimanĂ«ve boshnjakĂ«, âçështja nacionale myslimaneâ filloi tĂ« elaborohej nga âMyslimanĂ«t e rinjâ si program ideologjik e doktrinar dhe tĂ« paraqitej jo ekskluzivisht si koncept islam dhe kulturor-qytetĂ«rues, pra, jo vetĂ«m i pĂ«rkatĂ«sisĂ« fetare, por edhe i pĂ«rkatĂ«sisĂ« kombĂ«tare dhe politike, qĂ« sâka mundur tĂ« mbetet pa jehonĂ« te regjimi. NdĂ«r viktimat e para tĂ« pĂ«rndjekjeve dhe tĂ« burgosjes sĂ« afro njĂ« mijĂ« âMyslimanĂ«ve tĂ« rinjâ nĂ« vitet e para pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, ishte edhe Alija Izetbegoviq. ShumĂ« nga âMyslimanĂ«t e rinjâ u dĂ«nuan me burg, pĂ«r disa mijĂ«ra vjet; disa ishin dĂ«nuar edhe me vdekje dhe ishin ekzekutuar, madje njĂ«ri pa mbushur 20 vjeç etj.. Ky rast e pikĂ«lloi shumĂ« Izetbegoviqin, aq mĂ« parĂ« sepse njĂ« dĂ«nim i tillĂ« nuk i ishte shqiptuar as Gavrilo Principit, i cili mĂ« 1914 kishte vrarĂ« trashĂ«gimtarin e fronit tĂ« Austro-HungarisĂ« dhe bashkĂ«shorten e tij shtatzĂ«nĂ«. Kjo tregoi
298
Takvim - Kalendar 2012
shumĂ« hapur se me çfarĂ« brutaliteti regjimi ishte i gatshĂ«m tâi ndĂ«shkonte aktorĂ«t e lĂ«vizjes pĂ«r emancipimin dhe subjektivitetin e veçantĂ« tĂ« myslimanĂ«ve boshnjakĂ«. ĂĂ«shtja e kombit mysliman boshnjak u aktualizua pĂ«rsĂ«ri gjatĂ« viteve 1961-1963 nĂ« kuadĂ«r tĂ« diskutimeve tĂ« amandamenteve kushtetuese tĂ« ish FederatĂ«s Jugosllave. MĂ« 1980, Vladimir Bakariç tregonte se deri nĂ« kohĂ«n e kĂ«tyre diskutimeve mendohej qĂ« ânuk ekziston kombi mysliman nĂ« Jugosllavi, por se ata janĂ« ose serbĂ« ose kroatĂ«. MĂ« vonĂ« Ă«shtĂ« kuptuar se nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m feja qĂ« i pĂ«rcakton kĂ«ta njerĂ«z, por e tĂ«rĂ« mĂ«nyra e jetĂ«s. ĂshtĂ« parĂ« se ata i kanĂ« tĂ« gjitha atributet e njĂ« kombiâ. ĂĂ«shtja e ekzistimit tĂ« kombit mysliman boshnjak ishte zgjidhur kur Tito kishte proklamuar se âçdokush mund tĂ« jetĂ« ai qĂ« ndien se Ă«shtĂ«, dhe kurrkush nuk ka tĂ« drejtĂ« tâia imponojĂ« atij ndonjĂ« pĂ«rkatĂ«si kombĂ«tare, nĂ«se ai ndihet vetĂ«m si qytetar i JugosllavisĂ«â (1963). KĂ«shtu mori fund beteja pĂ«r identitetin e veçantĂ« kombĂ«tar tĂ« myslimanĂ«ve boshnjakĂ« tĂ« cilĂ«t me regjistrimin i vitit 1971 trajtoheshin si grup i veçantĂ« nacional, i cili dallohej nga serbĂ«t dhe kroatĂ«t, si shoqĂ«ri njerĂ«zish, e konstituuar nga vetĂ« natyra gjatĂ« evolucionit historik, nĂ«pĂ«rmjet tĂ« pĂ«rzierjes sĂ« gjakut dhe qĂ« dallohej nga tĂ« gjithĂ« tĂ« tjerĂ«t sipas karakteristikave qenĂ«sore qĂ« mund tâi dallojnĂ« njerĂ«zit midis tyre, siç Ă«shtĂ« gjuha, feja, aspiratat, territori, traditat, arti, zakonet etj.. Me kĂ«tĂ« u ishte dhĂ«nĂ« njĂ« grusht i rĂ«ndĂ« nacionalistĂ«ve serbĂ« dhe kroatĂ«, qĂ« ishin tĂ« angazhuar nĂ« mohimin e ekzistimit tĂ« kombit mysliman boshnjak. Duhet pĂ«rmendur se kĂ«tyre zhvillimeve, pĂ«rveç âmyslimanĂ«ve tĂ« rinjâ, u kanĂ« kontribuar edhe shumĂ« shkencĂ«tarĂ«, pu-
Personalitete
299
nonjĂ«s kulturorĂ« dhe politikĂ« tĂ« BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s, si Hamdija Ăemerliq, Husein Xhozo, Atif Purivatra, Muhamed Filipoviq, Alija Isakoviq, Mak Dizdar, Midhad Begiq, Muhsin Rizviq etj., dhe ndoshta mbi tĂ« gjithĂ« Hamdija Pozderac, tĂ« cilĂ«t kishin kontribuar pĂ«r ndriçimin dhe argumentimin e faktorĂ«ve politikĂ«, historikĂ«, nacionalĂ«, kulturorĂ«, gjuhĂ«sorĂ«, fetarĂ« dhe shtetĂ«rorĂ«, qĂ« arsyetonin njohjen e myslimanĂ«ve boshnjakĂ« si komb i veçantĂ«. 2. GjatĂ« pjesĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« shekullit XIX dhe nĂ« periudhĂ«n midis dy luftĂ«rave botĂ«rore, forcat nacionaliste serbe zhvillonin propagandĂ« tĂ« shfrenuar kundĂ«r myslimanĂ«ve boshnjakĂ«, por edhe kundĂ«r disa popujve tĂ« tjerĂ«, sidomos shqiptarĂ«ve. Kjo fushatĂ« eskaloi sidomos gjatĂ« dhjetĂ«vjetĂ«shit tĂ« fundit tĂ« shekullit XX, kur doli nĂ« skenĂ« hapur qĂ«llimi pĂ«r demonizimin e disa popujve tĂ« hapĂ«sirĂ«s sĂ« ish-JugosllavisĂ«: tĂ« kroatĂ«ve, qĂ« i identifikonin me ustashĂ«; tĂ« myslimanĂ«ve boshnjakĂ«, qĂ« akuzoheshin pĂ«r fundamentalizĂ«m islamik dhe tĂ« shqiptarĂ«ve qĂ« akuzoheshin pĂ«r çfarĂ« jo: pĂ«r presione mbi serbĂ«t, terrorizĂ«m, dhunime, trafikim tĂ« narkotikĂ«ve etj.. GjatĂ« gjithĂ« asaj kohe objekt sulmesh mĂ« tĂ« vrazhda ishin myslimanĂ«t, tĂ« cilĂ«t tradicionalisht trajtoheshin si trup i huaj qĂ« duhej zhdukur nga kĂ«to hapĂ«sira pĂ«r se nacionalistĂ«t serbĂ« dhe malazez provonin tâi paraqisnin myslimanĂ«t boshnjakĂ« si serbĂ« tĂ« islamizuar, shqiptarĂ«t e KosovĂ«s si serbĂ« tĂ« shqiptarizuar, serbĂ« tĂ« cilĂ«t e kishin ndĂ«rruar fenĂ« e tyre qoftĂ« me dhunĂ«, qoftĂ« me dĂ«shirĂ«n e tyre, dhe si tĂ« kĂ«tillĂ« ata duhej tĂ« ktheheshin nĂ« fenĂ« e vjetĂ«r ose tĂ« zhdukeshin prej kĂ«tyre viseve. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« krijuar platforma pĂ«r gjenocid mbi myslimanĂ«t, qĂ« ishte provuar disa herĂ« gjatĂ« shekullit XX.
300
Takvim - Kalendar 2012
Fillet e kĂ«tyre programeve datojnĂ« nga botimi i veprĂ«s sĂ« Petar Petroviq Njegoshit âKunora e Maleveâ, e cila kishte pĂ«r objekt shfarosjen e atyre qĂ« ishin âturqizuarâ, pĂ«r tĂ« cilĂ«t njĂ«ri nga protagonistĂ«t (Vuk Miçunoviq, vargu 1900) thoshte se i urren mĂ« shumĂ« se turqit. Kjo vepĂ«r, qĂ« u kĂ«ndonte pĂ«rpjekjeve pĂ«r zhdukje tĂ« njĂ« populli, fatkeqĂ«sisht vlerĂ«sohej zyrtarisht nĂ« JugosllavinĂ« socialiste si vepra mĂ« e mirĂ« e letĂ«rsisĂ« sĂ« popujve tĂ« JugosllavisĂ«, si vepĂ«r gjeniale etj., pĂ«r çâarsye ishte futur si literaturĂ« e detyrueshme pĂ«r nxĂ«nĂ«sit e tĂ« gjitha shkollave anĂ« e mbanĂ« JugosllavisĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« vepĂ«r autori kĂ«ndonte: Lufta jonĂ« mbarim nuk ka me pasĂ«, Derâsa na ose Turqit tĂ« zhbihemi ⊠unâ po jua jap ket besĂ«n e zotit se me Turqit na dishrojmĂ« mâu pre, po qe se dhe farĂ«n do tâna zhbijnĂ«. NĂ« disa vende tĂ« tjera autori u kĂ«ndon krimeve tĂ« rĂ«nda si p.sh.: ⊠nâgjith sa kap rrafshina e CetinĂ«s, nuk pshtoi krye, nuk pshtoi dishmitarĂ«, as me tregue se shka u ka ndodhĂ«; ⊠Shpijat e Turqve i bamĂ« zjarm e hi, QĂ« tâmos i njihet as trolli as gjurma, Armikut tĂ« pabesĂ« tĂ« gjakut tonĂ«. Prej Cetine pĂ«r nâQekliq u nisĂ«m; kambve u dhanĂ« turqit e Qekliqit,
Personalitete
301
pak prej tyne na mujtĂ«m me i pre; por shpit e tyne i kem shkrumue; prej mesqitâve dhe xhamive tâtyne, kem sajuemun grumbujt e mallkuem, qĂ« tâmbesĂ« popâllit pĂ«r zi mâu betue. ⊠NâpĂ«r CĂ«rmnicĂ« Turqit i kemi pre Dhe Besacin e kemi rrafshue. Tash nuk gjenĂ« ma nâkrejt krahinĂ«n tonĂ«, As gjurmĂ« as shej prej farĂ«s sĂ« Turkut, Pos trupnave, ose rrĂ«nimeve. (Vargjet e dhĂ«na sipas: PetĂ«r Petroviq â Njegosh, Kunora e Maleve, Rilindja, 1973, PĂ«rkthyer nga Esad Mekuli e Zef Nekaj).
KĂ«to dhe shkrimet e ngjashme nuk kanĂ« mundur tĂ« mbesin pa jehonĂ«, sepse veprimet, tĂ« cilave u kĂ«ndon poeti, janĂ« pĂ«rsĂ«ritur sĂ« paku dy herĂ« vetĂ«m gjatĂ« shekullit XX, kur mbi myslimanĂ«t e BosnjĂ«s Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« gjenocid. KĂ«tĂ« e dĂ«shmojnĂ« shumĂ« fakte, njĂ« pjesĂ« e tĂ« cilave janĂ« paraqitur nĂ« librin âGenocid nad Muslimanima - 1941-1945â tĂ« Vladimir Dedierit dhe Antun Miletiqit. Aty gjendet edhe njĂ« dĂ«shmi pĂ«r fatin tragjik tĂ« myslimanĂ«ve boshnjakĂ«, tĂ« cilĂ«n e kishte lĂ«nĂ« Josip Broz Tito nĂ« autobiografinĂ« e tij pĂ«r Life (1952). Ai, nĂ« kujtimet e tij, shkruante: âKurrĂ« nuk do ta harroj pamjen nĂ« Foçë nĂ« janar tĂ« vitit 1942. AtĂ« qytezĂ« tĂ« bukur, tĂ« fshehur nĂ« bjeshkĂ«t e BosnjĂ«s nĂ« luginĂ«n e thellĂ« tĂ« lumit tĂ« pastĂ«r e tĂ« shpejtĂ« tĂ« DrinĂ«s, e kishin mbajtur njĂ« kohĂ« çetnikĂ«t. Kur kemi hyrĂ« nĂ« tĂ«, kemi dĂ«gjuar se çetnikĂ«t e kishin prerĂ« popullsinĂ« myslimane. Ădo tĂ«
302
Takvim - Kalendar 2012
dytin mĂ«ngjes, me ceremoninĂ« e rregullt, grupe tĂ« robĂ«rve me ata njerĂ«z tĂ« pafat i sillnin nĂ« urĂ«, ua prisnin qafĂ«n, e trupat i hidhnin nĂ« DrinĂ«. Derisa ne marshonim mbi urĂ«, njĂ« myslimane mĂ« ndali dhe, duke treguar lumin, mĂ« tha: âAty Ă«shtĂ« burri imâ. Shikova poshtĂ« nĂ« vorbull dhe pashĂ« njĂ« nga pamjet mĂ« tĂ« tmerrshme qĂ« mĂ« kujtohet: aty, nĂ« ujin e kthjellĂ«t tĂ« kaltĂ«r nĂ« tĂ« gjelbĂ«r, pesĂ« gjashtĂ« trupa njerĂ«zish qĂ«ndronin drejt si figura tĂ« dyllit. UrdhĂ«rova tâi nxirrnin dhe tâi varrosnin sipas zakoneve myslimane. Gruaja mĂ« falĂ«nderoi e mĂ« tha: âJu lutem, merreni djalin tim me vete. NĂ«se ata kthehen, do ta vrasin edhe atĂ«â. KĂ«shtu, djali dymbĂ«dhjetĂ« vjeç Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« korrier i njĂ« brigade tonĂ«. E nĂ«na ka pasur tĂ« drejtĂ«, sepse çetnikĂ«t dhe italianĂ«t nĂ« maj na kanĂ« pĂ«rzĂ«nĂ« nga Foça dhe masakrat prapĂ« kanĂ« filluar. Edhe ajo Ă«shtĂ« vrarĂ«. Por djali Ă«shtĂ« rritur dhe sot Ă«shtĂ« oficer nĂ« armatĂ«n tonĂ«â. NjĂ« dĂ«shmi, madje shumĂ« mĂ« e tmerrshme mbi zhdukjen e vendbanimeve myslimane dhe masakrimin e myslimanĂ«ve, gjendet nĂ« librin e Milovan Gjilasit âVendi pa drejtĂ«siâ (Land Without Justice) tĂ« botuar mĂ« 1958, nĂ« tĂ« cilin flitet pĂ«r njĂ« âluftĂ« tĂ« vogĂ«l fetareâ, nĂ« tĂ« cilĂ«n âvetĂ«m njĂ«ra anĂ« Ă«shtĂ« vrarĂ«â; ku merreshin fĂ«mijĂ«t nga krahĂ«t e nĂ«nave e tĂ« motrave dhe vriteshin para syve tĂ« tyre, njerĂ«zit lidheshin me tela pĂ«r mullarĂ« tĂ« sanĂ«s dhe digjeshin; prijĂ«sve fetarĂ« myslimanĂ« u skaliteshin me thika kryqet nĂ« ballĂ« e mandej thereshin si kafshĂ«t. KĂ«to i dĂ«shmon nĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« eksplicite urdhĂ«resa e Drazha Mihajloviqit e datĂ«s 20 dhjetor 1941 pĂ«r komandantĂ«t çetnikĂ« nĂ« Malin e Zi, me tĂ« cilĂ«n autorizoheshin âtĂ« pastroninâ Sanxhakun e BosnjĂ«n nga myslimanĂ«t; ta bĂ«nin SerbinĂ« e Madhe tĂ« pastĂ«r etnikisht, ta pastronin territorin shtetĂ«ror nga
Personalitete
303
tĂ« gjitha pakicat kombĂ«tare etj.. Rezultatet e kĂ«saj politike bĂ«hen tĂ« qarta nga ndonjĂ« raport, si ai i komandantit tĂ« shtabit tĂ« njĂ«sisĂ« Lim-Sanxhak, dĂ«rguar Drazha Mihajloviqit mĂ« 13 shkurt 1943, qĂ« zbulonte gjenocidin ndaj myslimanĂ«ve nĂ« Plevle, Ăajnik dhe Foçë. NĂ« raportin e atij komandanti shkruante: âOperacionet janĂ« zhvilluar saktĂ«sisht sipas urdhĂ«resĂ«sâ; âtĂ« gjitha katundet nĂ« kĂ«to tri rrethe janĂ« djegur plotĂ«sishtâ; âgjatĂ« operacioneve i ishin pĂ«rveshur zhdukjes sĂ« tĂ«rĂ«sishme tĂ« popullatĂ«s myslimane pa dallim gjinie dhe mosheâ dhe se kishin vrarĂ« 8000 gra, pleq dhe fĂ«mijĂ«. Kjo politikĂ«, qĂ« llogaritej se i takonte sĂ« kaluarĂ«s sĂ« errĂ«t, fatkeqĂ«sisht, do tĂ« ringjallej nĂ« fund tĂ« shekullit XX. NĂ«nkoloneli britanik Bob Stjuart, nga batalioni nĂ« pĂ«rbĂ«rje tĂ« UNPROFOR-it nĂ« BosnjĂ« kishte dĂ«shmuar se ai kishte dĂ«gjuar urdhĂ«resĂ«n e njĂ« komandanti serb, nĂ« tĂ« cilĂ«n thuhej: âMĂ« sĂ« pari vritni meshkujt, mandej fĂ«mijĂ«t meshkuj, e mĂ« pastaj tĂ« gjithĂ« tĂ« tjerĂ«t. Zhdukni çdo gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« myslimane.â KĂ«to kĂ«rcĂ«nime dhe sulme pĂ«rsĂ«riteshin rregullisht nga radhĂ«t e politikanĂ«ve, qarqe, institucione dhe organe shtetĂ«rore tĂ« SerbisĂ« dhe Malit tĂ« Zi, tĂ« cilĂ«t gjithnjĂ« e mĂ« shpesh trumbetonin mbi gjoja rrezikun nga fundamentalizmi islamik, por edhe pĂ«r rolin e tyre historik pĂ«r ta mbrojtur EvropĂ«n nga Islami. NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r binin edhe prononcimet e udhĂ«heqĂ«sve shtetĂ«rorĂ« dhe tĂ« partive nacionaliste si SPO, Partija Radikale Serbe etj.. KĂ«shtu, qysh mĂ« 1990 prijĂ«si i SPO, Vuk Drashkoviq, kishte kĂ«rcĂ«nuar myslimanĂ«t: âĂdokush qĂ« nĂ«pĂ«r tokĂ«n serbe valvit flamujt turq, do tĂ« mbetet edhe pa flamur edhe pa dorĂ«â, e fjala ishte pĂ«r flamujt partiakĂ« tĂ« SDA-sĂ«. Shkrimtari dhe akademiku serb, Dobrica Qosiq, ish-kryetar i RS tĂ« Jugo-
304
Takvim - Kalendar 2012
sllavisĂ« ka deklaruar: âBosnja kurrĂ« nuk ka qenĂ« shtetâ, dhe kĂ«tĂ« e ka pĂ«rsĂ«ritur mĂ« pastaj edhe Milosheviqi nĂ« GjenevĂ«. UdhĂ«heqĂ«si i PartisĂ« Radikale Serbe dhe nĂ«nkryetari i qeverisĂ« sĂ« SerbisĂ«, Vojislav Sheshel, duke replikuar nĂ« Parlament me njĂ« deputet boshnjak nga Sanxhaku, i cili kishte folur pĂ«r rrezikimin e boshnjakĂ«ve tĂ« Sanxhakut, mohoi ekzistimin e boshnjakĂ«ve myslimanĂ«. Ai tha: âUnĂ« jam boshnjak, i lindur nĂ« Sarajevë⊠zoti Kuçeviq nuk ka haber, Bosnja gjithmonĂ« ka qenĂ« shtet serb. DĂ«gjo, ai boshnjak! Po tĂ« thoshte irokez, papuan, disi do ta kuptoja. Madje edhe egjiptas, po dĂ«gjoj se tashti edhe kĂ«si ka te neâ. Ai i kishte kĂ«rcĂ«nuar myslimanĂ«t: âMos e prekni shtetin, se shteti mbrohet me shpatĂ«â. NjĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« butĂ« tĂ« zhdukjes sĂ« myslimanĂ«ve kishte propozuar njĂ« grup i deputetĂ«ve serbĂ«, tĂ« cilĂ«t kishin ngritur iniciativĂ«n pĂ«r miratimin e njĂ« deklarate âmbi tĂ« drejtĂ«n e myslimanĂ«ve qĂ« tĂ« deklaroheshin edhe si serbĂ« tĂ« besimit myslimanâ, pikĂ«risht atĂ« qĂ« ishte politikĂ« e qarqeve reaksionare serbe qĂ« nga LuftĂ«rat Ballkanike. Por shpalimin mĂ« brutal tĂ« politikĂ«s gjenocidale tĂ« serbĂ«ve ndaj boshnjakĂ«ve myslimanĂ« e kishte bĂ«rĂ« gjenerali Ratko Mlladiq. NĂ« intervistĂ«n e dhĂ«nĂ« revistĂ«s Der Spiegel, nga mesi i nĂ«ntorit tĂ« vitit 1994, ai kishte deklaruar: âDikur e tĂ«rĂ« Bosnja ishte serbe. MirĂ«po, pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore popullsia myslimane Ă«shtĂ« shtuar shumĂ«. Ne tani mbajmĂ« 73,8% tĂ« vendit. Kjo Ă«shtĂ« hapĂ«sira jonĂ« jetike, tĂ« cilĂ«n unĂ« e mbroj...ne pra kemi hequr dorĂ« me zemĂ«rgjerĂ«si nga pjesa tjetĂ«r prej 26,2%... A do ta formojnĂ« kroatĂ«t dhe myslimanĂ«t aty shtetin... ose do tĂ« shkojnĂ« nĂ« orbitĂ«, pĂ«r mua Ă«shtĂ« krejt njĂ«soj... çdoherĂ« kufijtĂ« janĂ« shĂ«nuar me gjak...NĂ«se myslimanĂ«t e vazh-
Personalitete
305
dojnĂ« luftĂ«n, do tĂ« humbin tĂ« gjitha... AtĂ«herĂ«, nĂ« çdo rast mund tâi pranoni te ju, nĂ« Gjermani, meqĂ« i doni aq shumĂ«...!â FatkeqĂ«sisht, ky qĂ«ndrim antimysliman i serbĂ«ve ka pasur mbĂ«shtetjen edhe tĂ« udhĂ«heqĂ«sit tĂ« shtetit kroat Franjo Tuxhman. KĂ«ta i bashkonte njĂ« qĂ«llim: gjoja pĂ«r mbrojtja e EvropĂ«s dhe e botĂ«s nga Islami, nga ârreziku islamikâ, nga âfundamentalizmi myslimanâ etj. Sipas Tuxhmanit, myslimanĂ«t janĂ« fundamentalistĂ« tĂ« rrezikshĂ«m qĂ« shfrytĂ«zojnĂ« BosnjĂ«n pĂ«r tĂ« pĂ«rhapur ideologjinĂ« e tyre nĂ«pĂ«r tĂ«rĂ« EvropĂ«n e madje edhe nĂ« ShBA. PĂ«r evitimin e kĂ«tij rreziku, sipas tij, kĂ«to vende duhej tĂ« bashkoheshin e Bosnja tĂ« ndahej midis SerbisĂ« dhe KroacisĂ«, dhe kĂ«shtu Kroacia do tâi fitonte kufijtĂ« e banovinave tĂ« âvetaâ dhe âKroacinĂ« turkeâ, kurse Serbia 66 pĂ«r qind tĂ« BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s. PĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim Tuxhmani dhe Milosheviqi ishin takuar 48 herĂ«, ku kishin diskutuar planet dhe hartat pĂ«r krijimin e âSerbisĂ« sĂ« Madheâ dhe tĂ« âKroacisĂ« sĂ« Madheâ, kurse vartĂ«sit e tyre, prof. dr. Smilja Avramov, akademiku Kosta Mihailoviq dhe dr. Dushan Bilanxhiq âkishin pĂ«rgatitur hartat etnike nga viti 1918 dhe ato me tĂ« cilat MbretĂ«ria Jugosllave ishte ndarĂ« nĂ« qarqe dhe banovinaâ. Tuxhmani nuk kishte ngurruar tĂ« zbulonte sheshazi qĂ«ndrimin negativ ndaj Izetbegoviqit dhe respektin qĂ« kishte pĂ«r Milosheviqin, qĂ« bazohej nĂ« pĂ«rkatĂ«sinĂ« e tyre fetare, duke e pĂ«rshkruar Izetbegoviqin si âalgjerian dhe fundamentalistâ, kurse Milosheviqin âsi njĂ«rin prej neshâ, qĂ« d.m.th. tĂ« krishterĂ«. Kriter themelor kishte: tĂ« krishterĂ«t - âaleatĂ« natyrorĂ«â, kurse boshnjakĂ«t myslimanĂ« dhe shqiptarĂ«t - âarmiq natyrorĂ«.â Tashti, kur tĂ« kihen parasysh kĂ«to, Ă«shtĂ« lehtĂ« tĂ« kuptohet edhe epilogu i luftĂ«rave tĂ« pĂ«rgjakshme dhe tragjedia e popu-
306
Takvim - Kalendar 2012
llit mysliman boshnjak tĂ« BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s dhe tĂ« shqiptarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, tĂ« cilĂ«t nĂ« Jugosllavi ishin bĂ«rĂ« simbole tĂ« flijimit (sakrifikimit) si dikur hebrenjtĂ« (Zharko Koraç) dhe ndaj tĂ« cilĂ«ve janĂ« bĂ«rĂ« shumica e barbarive nĂ« BosnjĂ« e HercegovinĂ« dhe nĂ« KosovĂ« (Gynter Gras). NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, Izetbegoviqi e ka pasur tĂ« vĂ«shtirĂ« punĂ«n dhe angazhimin pĂ«r ruajtjen e BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s dhe shpĂ«timin e paqes. MegjithatĂ«, ai, sĂ« bashku me Gligorovin, ishte angazhuar qĂ« Jugosllavia tĂ« decentralizohej dhe tâu jepej pavarĂ«si mĂ« e madhe republikave. Por, ky koncept sâishte i pranueshĂ«m pĂ«r SerbinĂ«, qĂ« Ă«ndĂ«rronte qĂ« JugosllavinĂ« ta shndĂ«rronte nĂ« âSerbi tĂ« Madheâ, por as pĂ«r SlloveninĂ« dhe KroacinĂ«, qĂ« dĂ«shironin pavarĂ«si tĂ« plotĂ«. Pas kĂ«saj, Bosnja e Hercegovina sâkishte alternativĂ« tjetĂ«r pĂ«rveç pavarĂ«simit, ngase, pa SlloveninĂ« dhe KroacinĂ«, Jugosllavia e cunguar sâdo tĂ« ishte gjĂ« tjetĂ«r pĂ«rveç âSerbi e Madheâ, d.m.th. njĂ« version i ri i JugosllavisĂ« sĂ« vjetĂ«r. Po kjo mund tĂ« thuhet edhe pĂ«r MaqedoninĂ«. Kosova, qĂ« mĂ« sĂ« shumti kishte arsye dhe tĂ« drejtĂ« tĂ« aspironte pavarĂ«simin, prej disa vjetĂ«sh ishte vĂ«nĂ« nĂ«n thundrĂ«n okupuese serbe dhe i ishte ekspozuar terrorit mĂ« tĂ« egĂ«r sikurse nĂ« kohĂ«n e LuftĂ«rave Ballkanike 1912-1913, dhe kjo sâkishte mbetur pa jehonĂ« tek Izetbegoviqi. PĂ«rkundrazi, ai, nĂ« fjalimin e mbajtur nĂ« Kongresin e ParĂ« tĂ« SDA-sĂ« (Partia e Aksionit Demokratik) kishte tĂ«rhequr vĂ«rejtjen: âNjĂ« popull tjetĂ«r i vogĂ«l Ă«shtĂ« gjetur para pyetjes sĂ« njĂ«jtĂ« dramatike: tĂ« ulĂ«sh kokĂ«n apo tĂ« mbetesh i pamposhtur, tĂ« jesh rob apo tĂ« mbetesh i lirĂ«â. Izetbegoviqi fliste pĂ«r shqiptarĂ«t qĂ« kĂ«rcĂ«noheshin nga gjenocidi.
Personalitete
307
3. FatkeqĂ«sisht, opsioni i Izetbegoviqit pĂ«r ta ruajtur dhe mbajtur BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n si republikĂ« qytetare dhe bashkĂ«si multikonfesionale, multinacionale dhe multikulturore, ishte refuzuar nga nacionalistĂ«t serbĂ«, e nĂ« njĂ« masĂ« edhe nga nacionalistĂ«t kroatĂ«, çka kishte hapur rrugĂ«n e njĂ« konflikti shumĂ« tĂ« pĂ«rgjakshĂ«m nĂ« tĂ« cilin Jugosllavia e mbetur (Serbia e Mali i Zi) dhe ushtria e JugosllavisĂ« ishin vĂ«nĂ« haptazi nĂ« anĂ«n e serbĂ«ve tĂ« BosnjĂ«s, nĂ« pĂ«rpjekjet e tyre pĂ«r tâi zhdukur plotĂ«sisht ose pjesĂ«risht myslimanĂ«t boshnjakĂ« dhe pĂ«r tĂ« pushtuar BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n. Kjo rezultoi me njĂ« âluftĂ« tĂ« ndyrĂ«â, nĂ« tĂ« cilĂ«n janĂ« shĂ«nuar cenimet mĂ« tĂ« rĂ«nda tĂ« sĂ« drejtĂ«s humanitare. Komisioni i Bassiounit, i krijuar nga Sekretari i PĂ«rgjithshĂ«m i OKB-sĂ« nĂ« bazĂ« tĂ« Rez. 780 tĂ« KĂ«shillit tĂ« Sigurimit tĂ« Kombeve tĂ« Bashkuara, pĂ«r mbledhjen dhe shqyrtimin e tĂ« dhĂ«nave mbi cenimet e rĂ«nda tĂ« sĂ« drejtĂ«s humanitare nĂ« territorin e ish-JugosllavisĂ«, nĂ« bazĂ« tĂ« informatave tĂ« marra deri mĂ« 31 mars 1994, ka mundur tĂ« vĂ«rtetojĂ« ekzistimin e 143 varrezave masive, nĂ« tĂ« cilat janĂ« varrosur prej 3 mijĂ« deri nĂ« 5 mijĂ« njerĂ«z tĂ« vrarĂ« nĂ« luftĂ« nĂ« BosnjĂ« e HercegovinĂ«. PĂ«r mĂ« shumĂ« se gjysmĂ«n e kĂ«tyre Komisioni ka mundur tĂ« vĂ«rtetojĂ« se vepĂ«r e kujt ishte. KĂ«shtu, 81 nga kĂ«to, Komisioni ua ka atribuuar serbĂ«ve, 16 kroatĂ«ve dhe 5 myslimanĂ«ve; janĂ« bombarduar sistematikisht objektet kulturore dhe fetare, shkollat, bibliotekat, monumentet e arkitekturĂ«s, monumentet e artit dhe monumentet historike, komplekset e ndĂ«rtesave qĂ«, si tĂ«rĂ«si, kanĂ« vlera historike ose artistike, muzetĂ«, koleksionet shkencore dhe koleksionet e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« librave, arkivat, rrugĂ«t, parqet, fushat e sportit, varrezat, spitalet, madje edhe vendet ku populli priste pĂ«r bukĂ«, ujĂ« ose ndihma humanitare.
308
Takvim - Kalendar 2012
Duke pasur parasysh kĂ«to, Prokurori i Tribunalit tĂ« HagĂ«s pĂ«r krime tĂ« luftĂ«s, Riçard Goldston, prej 11 prillit 1994 deri mĂ« 26 qershor 1996 ka ngritur 14 akuza kundĂ«r 75 personave qĂ« akuzohen pĂ«r cenime tĂ« rĂ«nda tĂ« Konventave tĂ« GjenevĂ«s, tĂ« ligjeve e tĂ« zakoneve tĂ« luftĂ«s, pĂ«r gjenocid dhe pĂ«r krime kundĂ«r njerĂ«zimit. Vlen tĂ« pĂ«rmendet se midis tĂ« akuzuarve55 janĂ« serbĂ«, 16 kroatĂ« dhe 4 boshnjakĂ« (myslimanĂ«). KĂ«to u pĂ«rmendĂ«n pĂ«r shkak tĂ« tendencĂ«s sĂ« hapur ose tĂ« kamufluar qĂ« tĂ« barazohen krimet pa marrĂ« parasysh numrin e tyre dhe pa marrĂ« parasysh se kush Ă«shtĂ« agresor dhe kush Ă«shtĂ« viktimĂ« e agresionit. Natyrisht, kĂ«to sâkanĂ« mundur tĂ« mbesin pa shkaktuar gjykimin e agresionit serb ndaj disa popujve tĂ« ish-JugosllavisĂ«, kur veprimet e udhĂ«heqjes serbe dhe tĂ« forcave tĂ« tyre tĂ« armatosura janĂ« cilĂ«suar âplotĂ«sisht jashtĂ« sjelljeve tĂ« civilizuaraâ (Lorens Iglberger), kurse gjendja nĂ« BosnjĂ« Ă«shtĂ« cilĂ«suar si âshembulli mĂ« i keq i barbarizmave, qĂ« mund tĂ« krahasohen vetĂ«m me krimet e nazistĂ«veâ (Raporti vjetor amerikan mbi shkeljen e tĂ« drejtave tĂ« njeriut nĂ« botĂ«, Uashington - 20 janar 1993). NjĂ« vlerĂ«sim tĂ« ngjashĂ«m ka bĂ«rĂ« edhe Kryesia e KĂ«shillit tĂ« Lidhjes sĂ« Organizatave tĂ« LuftĂ«tarĂ«ve tĂ« LuftĂ«s Nacionalçlirimtare tĂ« SarajevĂ«s, nĂ« nĂ«ntor tĂ« vitit 1993, nĂ« letrĂ«n drejtuar shokĂ«ve tĂ« tyre nĂ« Beograd, nĂ« tĂ« cilĂ«n shkruanin se ajo qĂ« ishte duke ndodhur nĂ« BosnjĂ« e HercegovinĂ«, kishte tejkaluar krejt ato qĂ« ishin parĂ« nĂ« kohĂ«n e fashizmit hitlerian dhe se po bĂ«hej âgjenocid çfarĂ« nuk mbahet nĂ« mend mbi popullin e pafajshĂ«m myslimanâ. AtĂ«herĂ« sâka mundur tĂ« parashikonte kurrkush atĂ« qĂ« do tĂ« ndodhte nĂ« SrebrenicĂ« (e shpallur zonĂ« e sigurt nĂ«n mbrojtjen e Kombeve tĂ« Bashkuara), qĂ« kishte tĂ«
Personalitete
309
gjitha karakteristikat e gjenocidit dhe qĂ« Ă«shtĂ« cilĂ«suar si krimi mĂ« i rĂ«ndĂ« nĂ« EvropĂ« pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. NĂ« kĂ«tĂ« situatĂ«, kur popullin boshnjak e kĂ«rcĂ«nonte zhdukja e plotĂ«, sâĂ«shtĂ« pĂ«r tâu habitur qĂ« Alija Izetbegoviq, nĂ« deklaratĂ«n e dhĂ«nĂ« pas nĂ«nshkrimit tĂ« MarrĂ«veshjes paqĂ«sore pĂ«r BosnjĂ«n dhe HercegovinĂ«n (Dayton, 21 nĂ«ntor 1995), ka thĂ«nĂ«: âKjo ndoshta nuk Ă«shtĂ« paqe e drejtĂ«, por Ă«shtĂ« mĂ« e drejtĂ« se vazhdimi i luftĂ«sâ. 4. Lufta e Izetbegoviqit pĂ«r shpĂ«timin fizik tĂ« boshnjakĂ«ve myslimanĂ« dhe pĂ«r ruajtjen e BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s, Ă«shtĂ« zhvilluar nĂ« njĂ« ambient shumĂ« tĂ« pavolitshĂ«m politik. Ai ishte ballafaquar me njĂ« rreth shumĂ« armiqĂ«sor, qĂ« pretendonte zhdukjen e BosnjĂ«s e HercegovinĂ«s dhe tĂ« boshnjakĂ«ve myslimanĂ« si grup i veçantĂ« kombĂ«tar, por edhe me njĂ« indiferentizĂ«m ekstrem tĂ« BashkĂ«sisĂ« NdĂ«rkombĂ«tare, e cila, duke u shndĂ«rruar nĂ« vĂ«zhgues pasiv, ka lehtĂ«suar gjenocidin nĂ« BosnjĂ«. Tani tĂ« gjithĂ« e dinĂ« se Sarajeva Ă«shtĂ« qyteti qĂ« Ă«shtĂ« mbajtur mĂ« sĂ« gjati i rrethuar gjatĂ« tĂ«rĂ« historisĂ«, madje edhe shumĂ« mĂ« gjatĂ« se rrethimi 900 ditor i Leningradit nĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore. Rrethimi i SarajevĂ«s ka filluar mĂ« 5 prill 1992, ditĂ«n kur Bashkimi Evropian kishte njohur BosnjĂ«n e HercegovinĂ«n si shtet tĂ« pavarur. PĂ«r rrethimin e SarajevĂ«s serbĂ«t kanĂ« pĂ«rdorur 600-1100 topa tĂ« cilĂ«t hidhnin nga 200-300 projektile pĂ«r çdo âditĂ« tĂ« qetĂ«â dhe 800-1000 gjatĂ« âditĂ«ve aktiveâ ose mesatarisht nga 329 projektilĂ« nĂ« ditĂ«. Aktiviteti i bombardimit ka lĂ«vizur prej dy projektileve nĂ« ditĂ« (mĂ« 17 e 18 maj 1993) deri nĂ« 3777 projektile (mĂ« 22 korrik 1993). Bombardimet kanĂ« arritur kulmin pasi ShBA-ja kishte refuzuar tĂ« intervenonte drejtpĂ«rsĂ«drejti pĂ«r tĂ« penguar bombardimin e
310
Takvim - Kalendar 2012
qytetit dhe janĂ« pakĂ«suar, kur kishte rrezik real nga ndonjĂ« aksion i jashtĂ«m. Kjo e kishte shtyrĂ« ish-presidentin amerikan Richard Nixon qĂ« tâi bĂ«nte njĂ« nga kritikat mĂ« tĂ« ashpra âbotĂ«s sĂ« qytetĂ«ruarâ pĂ«r njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« hidhur, se ajo nuk do ta lejonte kurrĂ« kĂ«tĂ«, po tĂ« kishte qenĂ« Sarajeva e banuar kryesisht me tĂ« krishterĂ« ose hebrenj; se PerĂ«ndimi nuk mund tĂ« jetĂ« selektiv nĂ« gjykimin e agresionit dhe gjenocidit. AfĂ«rsisht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« disidenti i njohur serb SĂ«rxha Popoviq ka shkruar: âKĂ«shilli i Sigurimit, duke mos pasur kurajĂ« qĂ« tâi kryejĂ« obligimet dhe ta pengojĂ« gjenocidin, ishte shumĂ« i kujdesshĂ«m qĂ« tĂ« mos i pĂ«rdorte fjalĂ«t âagresionâ dhe âgjenocid.â Ky indiferentizĂ«m Ă«shtĂ« reprizuar shumĂ« mĂ« keq, kur Kombet e Bashkuara dhe BashkĂ«sia NdĂ«rkombĂ«tare kanĂ« lejuar pushtimin e SrebrenicĂ«s, e cila ishte nĂ«n mbrojtjen e Kombeve tĂ« Bashkuara, dhe masakrimin e afro 8000 meshkujve boshnjakĂ« myslimanĂ« tĂ« âzonĂ«s sĂ« lirĂ«â. Kjo ambivalencĂ« pati luhatur kredibilitetin moral tĂ« Kombeve tĂ« Bashkuara dhe tĂ« vendeve demokratike tĂ« botĂ«s, aq mĂ« tepĂ«r kur tĂ« kihen parasysh edhe plot veprime tĂ« tjera, siç Ă«shtĂ« p.sh. embargoja e dĂ«rgimit tĂ« armatimit tĂ« gjitha palĂ«ve tĂ« involvuara nĂ« konflikt, duke mos bĂ«rĂ« dallim midis agresorit dhe viktimĂ«s, qĂ«, nĂ« esencĂ«, mĂ« tepĂ«r ishte bllokadĂ« e viktimĂ«s se e agresorit, posaçërisht po tĂ« kihet parasysh fakti se Serbia ka pasur dhe ka trashĂ«guar tĂ«rĂ« armatimin e ushtrisĂ« jugosllave, qĂ« ka qenĂ« njĂ« nga armatat mĂ« tĂ« forta dhe mĂ« tĂ« pajisura nĂ« tĂ«rĂ« botĂ«n. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, sâĂ«shtĂ« aspak e çuditshme qĂ« disa autorĂ« kĂ«tĂ« embargo e quanin âembargo e turpshmeâ.
Personalitete
311
Pas gjithĂ« kĂ«saj, Daytoni, nĂ« tĂ« cilin territori i BosnjĂ«s qe ndarĂ« afĂ«rsisht 50% me 50% dhe u pranuan efektet e gjenocidit dhe tĂ« spastrimit etnik, nuk Ă«shtĂ« gjĂ« tjetĂ«r pĂ«rpos njĂ« shpĂ«rblim i agresionit dhe pranim i efekteve tĂ« veprimeve tĂ« pĂ«rgjakshme tĂ« atyre forcave qĂ« edhe nĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore kishin tentuar tâi zhduknin boshnjakĂ«t myslimanĂ« nga kĂ«to hapĂ«sira. Pas gjithĂ« kĂ«saj, unĂ« besoj se Izetbegoviqi duhet kujtuar si njĂ« personalitet tragjik, qĂ« ka jetuar nĂ« kohĂ« tĂ« rĂ«nda, qĂ« Ă«shtĂ« dashur tĂ« vihet nĂ« krye tĂ« njĂ« populli tĂ« cilin donin ta zhduknin, dhe qĂ« ka bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«n qĂ« ka qenĂ« e mundshme.
314
ndriçime Nuridin Ahmeti
PERSONALITETI I MULLA ADEM EF. EMĂRLLAHUT - KEQEKOLLĂS (1850-1921) Hyrje Gjenocidi i vazhdueshĂ«m serb ndaj shqiptarĂ«ve, veçanĂ«risht nga Kriza Lindore (1878) e kĂ«ndej, mori pĂ«rmasa tĂ« mĂ«dha nĂ« faza tĂ« veçanta tĂ« periudhave tĂ« zhvillimit politik e kombĂ«tar tĂ« shqiptarĂ«ve. KĂ«to ndryshime nuk ishin tĂ« rastĂ«sishme, po tĂ« determinuara nga motive dhe nga qĂ«llime tĂ« caktuara tĂ« pushtetit serb.1 Pas largimit tĂ« PerandorisĂ« Osmane nga trojet shqiptare, shtetet fqinje do tĂ« shtonin apetitet territoriale nĂ« dĂ«m tĂ« toka1
Pajazit Nushi, Determinantet psiko-sociale tĂ« gjenocidit tĂ« pushtetit serbe ndaj shqiptarĂ«ve dhe struktura kognitive e tyre, nĂ«: âGjenocidi dhe aktet gjenocidiale tĂ« pushtetit serb ndaj shqiptarĂ«ve nga Kriza Lindore e kĂ«ndejâ, ASHAK, PrishtinĂ«, 1995, f. 37.
Takvim - Kalendar 2012
ve shqiptare. NĂ« vitin 1912, pas pushtimit tĂ« KosovĂ«s nga Serbia dhe Mali i Zi, nĂ« kĂ«tĂ« hapĂ«sirĂ« u vendos pushteti ushtarak serb e malazias. Nga viti 1912 e deri nĂ« qershor tĂ« vitit 1914, Kosova dhe popullata e saj e pambrojtur po i ekspozoheshin njĂ« dhune tĂ« llahtarshme, pa u kursyer as gratĂ«, fĂ«mijĂ«t e pleqtĂ«. Masakrat e vitit 1921, tĂ« cilat Serbia i bĂ«nte mbi popullatĂ«n e pambrojtur shqiptare ishin vazhdimĂ«si e masakrave qĂ« kishte kryer ndaj saj edhe nĂ« vitet e mĂ«hershme.2 NĂ« planet serbe pĂ«r shfarosjen e popullatĂ«s shqiptare, ishte edhe popullata e Llapit dhe Gollakut, sidomos nĂ« vitet qĂ« kemi marrĂ« nĂ« shqyrtim (1912-1921). PikĂ«synim kryesor i kĂ«tyre planeve gjenocidiale serbe ishte edhe likuidimi i figurave shpirtĂ«rore tĂ« popullit shqiptar, siç ishin prijĂ«sit fetarĂ«, sepse likuidimi i kĂ«tyre figurave dhe sidomos i atyre qĂ« ishin mĂ« autoritative dhe mĂ« tĂ« dalluara intelektualisht e kombĂ«tarisht, pa mĂ«dyshje do tâua lehtĂ«sonte veprimet e mĂ«tutjeshme. Raste tĂ« tilla torturimi, likuidimi, masakrimi tĂ« prijĂ«sve fetarĂ«, sidomos pas vitit 1912, nga ana e serbĂ«ve tanimĂ« dihen botĂ«risht, sikundĂ«r rasti i masakrimit dhe i maltretimit tĂ« disa hoxhallarĂ«ve gjatĂ« vitit 1912-1913, nĂ« rajonet e PlavĂ«s, GucisĂ«, PejĂ«s3, Prizrenit me rrethinĂ«, masakrimi i mulla Ademit tĂ« KeqekollĂ«s mĂ« 1921, dhe kĂ«shtu kjo praktikĂ« e atakimit tĂ« figurave tĂ« rĂ«ndĂ«sishme fetare tĂ« kombit
2
Zekeria Cana, Planet e SerbisĂ« pĂ«r ndezjen e luftĂ«s vĂ«llavrasĂ«se ndĂ«rmjet shqiptarĂ«ve dhe zhdukjen e udhĂ«heqĂ«sve tĂ« tyre, nĂ«: âGjenocidi dhe aktet gjenocidiale tĂ« pushtetit serbe ndaj shqiptarĂ«ve nga Kriza Lindore e kĂ«ndejâ, ASHAK, PrishtinĂ«, 1995, f. 59. 3 Shih: Zekeria Cana, Gjenocidi i Malit tĂ« Zi mbi popullin shqiptarĂ« 1912-1913 (Dokumente), IAP, PrishtinĂ«, 1996, f. 125, 78, 205, 212.
Ndriçime
315
shqiptar do të vazhdonte deri në luftën e fundit në Kosovë, në vitin 1999, me vrasjen e 38 imamëve - shehidë.
316 Takvim - Kalendar 2012 kruan një numër i madh i banorëve të kësaj ane, e shumë familje u shuan përgjithmonë.6
Yrrfia dhe mulla Ademi-Keqekolla
Kush ishte mulla Ademi?
Viti 1921 mund tĂ« thuhet se ishte viti mĂ« i tmerrshĂ«m pĂ«r banorĂ«t e kĂ«saj ane tĂ« Gallapit. Masakra e vitit 1921, nĂ« kujtesĂ«n e kĂ«tyre banorĂ«ve, mbahet nĂ« mend edhe sot e kĂ«saj dite me emrin: âJanari i ziâ apo âYrrfiaâ4. NĂ« janarin e vitit 1921, Batalioni i ArmatĂ«s sĂ« III tĂ« ushtrisĂ« sĂ« MbretĂ«risĂ« Serbo-Kroato-Sllovene, i udhĂ«hequr nga koloneli Radovan Radoniç dhe njĂ«siti i XhandarmĂ«risĂ« i komanduar nga Bozhidar Paunoviç, mbĂ«shtetur edhe nga grupe tĂ« tjera paramilitare serbe, filluan ekspeditĂ«n pĂ«r masakrimin e disa fshatrave shqiptare nĂ« Llap e Gallap. Ekspedita filloi nĂ« PopovĂ«, Majac, Lupç, BellopojĂ«, TĂ«rrnavĂ«, Sharban, Koliq, KeqekollĂ«, Ballaban dhe nĂ« PrapashticĂ«. MĂ« 10 janar 1921, kjo ekspeditĂ«, pasi vrau nĂ« shtĂ«pitĂ« e tyre nĂ« kĂ«to fshatra, arriti nĂ« fshatin KeqekollĂ«, ku sĂ« pari masakruan familjen e imamit tĂ« xhamisĂ« sĂ« fshatit PrapashticĂ«, mulla Ademin me tĂ« gjithĂ« familjarĂ«t qĂ« u gjenden nĂ« shtĂ«pi (gjithsej 9 anĂ«tarĂ«). Kishin zgjedhur mulla Ademin dhe familjen e tij, sepse mulla Ademi llogaritej ndĂ«r personalitetet mĂ« tĂ« shquara tĂ« kohĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« anĂ«.5 Bazuar nĂ« burimet e kohĂ«s, thuhet se vetĂ«m nĂ« fshatrat PrapashticĂ« e KeqekollĂ« nga kjo ekspeditĂ« u vranĂ« dhe u masa-
Adem Emërllahu, u lind në vitin 1850 në Prapashticë. Shkollimin e kreu në Prishtinë, Shkup dhe Stamboll, e mëpastaj u emërua hoxhë në Prapashticë dhe në Keqekollë. Ishte njeri i dëshmuar në veprimtarinë e tij politike e shoqërore, ishte shok edhe me njërin nga veprimtarët e dalluar në Lëvizjen Kombëtar Shqiptare, sidomos në kryengritjen e vitit 1910, krahu i djathtë i Idriz Seferit, - mulla Sinan Maxherës7 të Kara-
4
5
RRUFI-JA /m. - NĂ« tĂ« folmen e Kurbinit: kur ushtria i bjen njaj vendi, tue shtrĂ«ngue pjekĂ« e damtue nĂ« kalim tĂ« vet..., gjendje rrethimi, nĂ« kohen e sundimit turk, shih: Tahir N. Dizdari, Fjalor i orientalizmave nĂ« Gjuhen shqipe, ISHMQI, TiranĂ«, 2005,f. 850. Ajvaz Abazi, NĂ«ntĂ«dhjetĂ« vjet tĂ« njĂ« masakre tĂ« madhe e tĂ« pandriçuar, nĂ«: âZĂ«riâ, nr. 3402, e shtunĂ«, 8 janar, 2011.
6
7
Ramadan N. Ibrahimi, Masakra nĂ« PrapashticĂ« dhe KeqekollĂ« (janar 1921), botimi i dytĂ«, PrishtinĂ«, f. 29; Ramadan N. Ibrahimi, Masakrat serbe nĂ« MalĂ«sinĂ« e Gallapit nĂ« janar tĂ« vitit 1921, nĂ«: âGallapi gjatĂ« rrjedhave tĂ« historisĂ«â, PrishtinĂ«, 2010, f. 153-154. DeklaratĂ« nga Mulla Rizah Mustaf Hoxha, i lindur mĂ« 1911, nĂ« KeqekollĂ«, dhĂ«nĂ« nĂ« PrishtinĂ« mĂ« 2000. Mulla Sinan Maxhera u lind nĂ« fshatin MaxherĂ« tĂ« Karadakut tĂ« PreshevĂ«s nĂ« vitin 1863, nga e Ă«ma Ajetja dhe babai Bilalli. Rridhte nga njĂ« familje me tradita patriotike. MĂ«simet e para i mori te hoxha i fshatit, ndĂ«rsa medresenĂ« e mesme e mbaroi nĂ« Shkup, pĂ«r ta vazhduar mĂ« vonĂ« Fakultetin e DrejtĂ«sisĂ« nĂ« Stamboll. Si ushtar i PerandorisĂ« Osmane mori pjesĂ« nĂ« luftĂ« kundĂ«r ushtrisĂ« greke, ku edhe u plagos. Ka punuar si hoxhĂ« nĂ« fshatrat CaravajkĂ«, PograxhĂ« e DobĂ«rçan, ku nxĂ«nĂ«sve, pos lĂ«ndĂ«ve fetare, u mbante edhe ligjĂ«rata me karakter kombĂ«tar. Me autoritetin qĂ« gĂ«zonte nĂ« popull, mulla Sinani luajti njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m edhe nĂ« pajtimin e gjaqeve dhe nĂ« zhdukjen e hakmarrjes. Mori pjesĂ« nĂ« luftĂ«n e prillit tĂ« vitit 1910, pĂ«rkrah Idriz Seferit. Pas shuarjes sĂ« kryengritjes, pushteti xhonturk do tĂ« organizonte ekspedita ndĂ«shkuese kundĂ«r kryengritĂ«sve shqiptarĂ«, kĂ«shtu qĂ« mulla Sinani do tĂ« arrestohej dhe do tĂ« burgosej nĂ« Kaçanik. Gjykata ushtarake xhonturke do ta dĂ«nonte me vdekje sĂ« bashku me 6 vetĂ« tĂ« tjerĂ«. Mulla Sinani u var nĂ« Kaçanik mĂ« 7 korrik 1910 dhe u varros nĂ« varrezat e vjetra tĂ« kĂ«tij qyteti. KatĂ«r muaj pas vdekjes sĂ« mulla Sinanit, gruas sĂ« tij do tâi lindte djalĂ«, ndĂ«rsa familja e pagĂ«zoi me emrin Sinan. (Shih: Rexhep Selimi, Kontributi i Mulla Sinan MaxherĂ«s nĂ« lĂ«vizjen KombĂ«tare Shqiptare, nĂ« - Jeta dhe vepra e Idriz Seferit, IH, PrishtinĂ«, 2003, f. 113)
Ndriçime
317
dakut të Preshevës, i cili do të dënohej me varje nga xhonturqit në Kaçanik më 1910.8 Njohja, kontakti i mulla Ademit me mulla Sinan Maxherën dhe qëndrimi i tij pro Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, siç duket, nuk do të shihej me sy të mirë nga qarqet osmane të kohës, prandaj në vitin 1908 u burgos për veprimtarinë e tij atdhetare dhe u dënua me vdekje.9 Në burg qëndroi vetëm gjashtë javë, ngase u lirua me dekret të sulltanit. Në vitin 1911, kur sulltan Mehmet Reshati po e vizitonte Rumelinë, e në mesin e këtyre vendeve edhe vilajetin e Kosovës, namazin e xhumasë do ta falte në sheshin aty pranë Tyrbes së Sulltan Muratit, ku ishin të ftuar edhe paria e rajoneve të ndryshme të vilajetit të Kosovës. Ligjëratën (Hytben) në këtë tubim do ta mbante myderrizi i njohur Ismail Haki Manastirliu. Mulla Ademi në këtë tubim e kishte përfaqësuar Gallapin, dhe thuhet se kishte mbajtur fjalimin e tij në takim me sulltanin, të cilin e kishte përgatitur shqip-turqisht10, dhe, në mes të tjerash, mulla Ademi kishte folur edhe për terrorin që ushtronin bandat serbe mbi shqiptarët e zonave kufitare.11 Veprimtarinë e vet mulla Ademi do ta vazhdonte edhe pas pushtimit të Kosovës nga Serbia më 1912. Në vitin 1921, disa ditë para masakrës në këto anë, mulla Ademi si njeri me autoritet, kishte mbajtur takim edhe me kaçakët e kësaj ane, me 8
Nuridin Ahmeti, Roli i ylemave nĂ« kryengritjet shqiptare tĂ« viteve (19101912) nĂ« Vilajetin e KosovĂ«s, nĂ«: âUniversâ, ISHMQI, nr. 12, TiranĂ«, 2010, f. 57-58. 9 Abaz Ajvazi - Qazim Namani- Ramadan N. Ibrahimi, Prapashtica (monografi), PrishtinĂ«, 2008, f. 53. 10 Po aty. 11 DeklaratĂ« nga mulla Rizah MustafĂ« Hoxha, i lindur me 1911, nĂ« KeqekollĂ«, dhĂ«nĂ« nĂ« PrishtinĂ«, mĂ« 2000.
318
Takvim - Kalendar 2012
qĂ«llim tĂ« koordinimit tĂ« punĂ«ve tĂ« mĂ«tutjeshme kundĂ«r pushtuesve serbĂ«. PĂ«r kaçakĂ«t mulla Ademi i kishte thĂ«nĂ« popullatĂ«s âkĂ«ta janĂ« hairi jonĂ«â.12 Familja e mulla Ademit ishte gjithnjĂ« nĂ«n trysninĂ« e pushtuesve, por kjo trysni sikur nuk e lĂ«kundi nĂ« bindjet e tij. Ai, edhe pse u lut nga tĂ« afĂ«rmit e tij qĂ« ta lĂ«shonte vendin dhe tĂ« shkonte diku nĂ« shkretĂ«tirat e Anadollit, ku do tĂ« tretej pĂ«rgjithmonĂ«, pati vendosmĂ«ri tĂ« patundur pĂ«r tĂ« mos e lĂ«shuar vendlindjen dhe ky fakt Ă«shtĂ« edhe njĂ« tregues i qartĂ« qĂ« flet pĂ«r personalitetin e kĂ«tij njeriu, sepse, sikur tĂ« merrte njĂ« hap tĂ« tillĂ« dhe tĂ« shpĂ«rngulej prej vendit, sigurisht me tĂ« do tĂ« shkonte edhe njĂ« pjesĂ« e madhe e popullatĂ«s sĂ« asaj ane, njĂ« gjĂ« qĂ« natyrisht do tâu konvenonte pushtuesve tĂ« asaj kohe. PĂ«rpjekjet e tij pĂ«r tâi shkolluar djemtĂ« - Hasanin dhe MustafĂ«n dhe nipat e tij, dĂ«shmojnĂ« se ky personalitet e çmonte sĂ« tepĂ«rmi dijen (ilmin). Ky atdhetar i shquar, aktivitetin e vet nuk e ndĂ«rpreu pĂ«r asnjĂ« çast deri nĂ« fund tĂ« jetĂ«s, deri mĂ« 10 janar 1921, kur ushtarĂ«t dhe xhandarĂ«t serbĂ« e vranĂ« nĂ« prag tĂ« shtĂ«pisĂ«, bashkĂ« me nĂ«ntĂ« anĂ«tarĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« familjes. Varri i mulla Ademit sot gjendet nĂ« lagjen Hoxhaj tĂ« KeqekollĂ«s, pranĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« tij, ku Ă«shtĂ« rritur, edukuar, burrĂ«ruar e ku ka jetuar dhe pleqnuar.13 TĂ« masakruar nĂ« shtĂ«pinĂ« e mulla Ademit mĂ« 10 janar 1921 ishin:
12
Ali Sh. Berisha - Arben Berisha, Gallapi i Prishtinës III (1912- 1941), Prishtinë, 2009, f. 133. 13 Po aty, f. 186.
Ndriçime
319
1. Adem EmĂ«rllahu (70)- Mulla Ademi), 2. Mihrije EmĂ«rllahu (68)- gruaja e M. Ademit, 3. Mehmet EmĂ«rllahu (30) djali i M. Ademit, 4. Hasime EmĂ«rllahu, gruaja e djalit tĂ« M. Ademit, Mehmetit, 5. Selime Adem EmĂ«rllahu, 6. Tahire Adem EmĂ«rllahu, 7. Fahrije Adem EmĂ«rllahu, 8. MustafĂ« Adem EmĂ«rllahu, 9. NjĂ« foshnjĂ« e mbytur nĂ« djep.14 Lidhur me vrasjen e mulla Ademit dhe tĂ« familjes sĂ« tij, interes pĂ«rbĂ«n edhe njĂ« e dhĂ«nĂ« gojore e shĂ«nuar si dĂ«shmi e Osman Abazit, i lindur nĂ« SvircĂ« tĂ« MedvegjĂ«s mĂ« 1943, tani banues nĂ« PrishtinĂ«. DĂ«shmia e tij pĂ«rmblidhet nĂ« kĂ«to fjalĂ«: âPas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, aty nga viti 1950, ne si familje e madhe qĂ« kemi jetuar nĂ« fshatin SvircĂ« tĂ« MedvegjĂ«s, kemi pasur edhe shĂ«rbĂ«torĂ«. ShĂ«rbĂ«tori ynĂ« ka qenĂ« prej fshatit KeqekollĂ« dhe ishte rom, emrin e kishte Tahir Sylejmanoviq. NĂ« familjen tonĂ« ka ndenjur edhe Dema i Cakajt, kĂ«shtu e kemi thirrur. NjĂ« natĂ« Dema dhe shĂ«rbĂ«tori (Tahiri) patĂ«n njĂ« konflikt dhe, nĂ« mes tĂ« tjerash, Tahiri i tha DemĂ«s âkam me ta ba ty ma zi se mulla Ademit tĂ« KeqekollĂ«sâ. Dema i Cakajt i tregoi pĂ«r kĂ«tĂ« axhĂ«s tim, i cili, nga frika se do tĂ« na nxirrte ndonjĂ« problem, e largoi Tahirin nga shtĂ«pia. Tahiri nĂ« atĂ« kohĂ« i kishte rreth 60 vjet. Para se ta largonim nga shtĂ«pia jonĂ«, Tahiri tregoi se kishte qenĂ« shĂ«rbĂ«tor nĂ« familjen e mulla Ademit tĂ« 14
Ramadan N. Ibrahimi, Masakra në Prapashticë dhe Keqekollë, (janar 1921), botimi i dytë, Prishtinë, 2010, f. 95; Ali Sh. Berisha- Arben Berisha, Gallapi i Prishtinës III (1912- 1941), Prishtinë, 2009, f. 136.
320
Takvim - Kalendar 2012
KeqekollĂ«s nĂ« kohĂ«n kur ishte bĂ«rĂ« masakra mbi kĂ«tĂ« familje. Tahiri tregoi se si, kur kishin hyrĂ« forcat serbe nĂ« fshatin e KeqekollĂ«s, i kishin detyruar atĂ« (Tahirin) dhe babanĂ« e tij, qĂ« tâi mbysnin njĂ« nga njĂ« mulla Ademin dhe familjen e tijâ15.
Biblioteka e mulla Adem Keqekollës Mulla Adem efendiu, duke qenë një hoxhë që kishte studiuar në Prishtinë, Shkup, Stamboll dhe si dashamirës i dijes, ngado që kishte shkuar, kishte sjellë edhe libra, qitape, por, fatkeqësisht, kjo bibliotekë ka mbetur vetëm në kujtesën e pasardhësve, sepse furtunave të ndryshme të kohës në të cilat ka kaluar populli shqiptar në përgjithësi dhe popullata e Gallapit në veçanti, nuk u ka shpëtuar as kjo bibliotekë. Biblioteka e mulla Ademit në kujtimet e pasardhësve të tij thuhet të ketë qenë ndër më të pasurat në rajon. Ajo u dogj në vitin 1941 nga pushtuesit. Për këtë bibliotekë, nipi i mulla Ademit, mulla Rizahu, sa herë i kujtohej ajo bibliotekë, qante. Nga ajo bibliotekë, dikur shumë e pasur me dorëshkrime e libra të çmuar që u përkisnin fushave të ndryshme të dijes e të fesë, kanë ngelur pak libra dhe dokumente.
15
Informatë nga Osman Abazi, i lindur në Svircë më 1943, marrë në Prishtinë më 14.7.2011.
321
Ndriçime
Pjesa e fundit e një dokumenti i shkruar nga mulla Adem Keqekolla së bashku me vulën e tij. Dokumenti është i shkruar në gjuhën shqipe, por me shkronja osmane
Nga ato dokumente që janë ruajtur deri më sot, veçojmë dokumentin që flet rreth vizitës së Sulltan Reshatit në Tyrben e Sulltan Muratit në Fushë të Kosovës në vitin 1911. Dokumenti mban datën e vitit 1911. Gjithashtu në këtë dokument figuron edhe vula e mulla Ademit.
Personaliteti i mulla Ademit në këngën popullore Kanë kaluar plot nëntëdhjetë vjet që kur forcat serbe, me veprimet e tyre kundër popullatës së Llapit e të Gallapit, sollën rrebeshe të panumërta dhune, vdekjeje, tragjedie individuale e kolektive në këtë pjesë të Kosovës. Që nga ajo kohë e deri në ditët e sotme, për këtë tragjedi të kësaj ane u kënduan këngë dhe u rrëfyen shumë tregime popullore. Në etikën njerëzore thuhet se ndihma e njeriut për njeriun është obligim moral, fisnik e njerëzor, kurse vdekja për vëlle-
322
Takvim - Kalendar 2012
zërit në prag të shtëpisë, është nder familjar e kombëtar në kodin njerëzor.16 E tillë mund të thuhet se ishte edhe jeta, vepra dhe sakrifica e mulla Ademit të Keqekollës. Në radhën e figurave të shquara kombëtare të kësaj ane, të cilat me bëmat e tyre në të mirë të popullatës, me të cilën ndanë fatin, u shquan në periudha vendimtare, duke sakrifikuar jo vetëm veten, po edhe tërë familjen, vend të çmueshëm zë edhe figura e mulla Ademit të Keqekollës. Ndonëse kënga për masakrat e kësaj ane dhe për mulla Ademin e Keqekollës dikur ka qenë e ndaluar, ajo u përhap dhe u transmetua në popullatën e kësaj ane si një krijim për hoxhën e vendosur e sakrifikues, i cili u doli në mbrojtje të pambrojturve. Kënga, e cila këndohet, është një krijim që bën fjalë për masakrat serbe të janarit të vitit 1921 në këto anë, në kuadër të së cilës zë vend edhe personaliteti i mulla Ademit të Keqekollës, që paraqitet si një ndër të zgjedhurit e parë të flijuar nga serbët. Siç na flet kënga popullore, veprimtaria e mulla Ademit të Keqekollës ndiqej nga organet serbe të kohës dhe serbët ishin të informuar mirë se kush ishte ai dhe çfarë ndikimi kishte te popullata personaliteti i tij. Me një fjalë, sipas këngës popullore, ishte koka e mulla Ademit që duhej hequr, me qëllim që të realizoheshin veprimet e serbëve sa më lehtësisht mbi popullatën e kësaj ane. Serbët jo vetëm ia hoqën kokën mulla Ademit në prag të shtëpisë, po i masakruan edhe familjen nëntanëtarëshe, siç e thekson edhe kënga popullore. 16
Adem Zejnullahu, Këngë dhe shkrime, IAP, Prishtinë, 2009, f. 159-150.
Ndriçime KĂ«ngĂ« popullore historike me temĂ« âKrimet serbe nĂ« janar tĂ« vitit 1921â
323
Masakra nĂ« PrapashticĂ« dhe KeqekollĂ« âŠ.Bozhidar Ballovci qaush ish kanĂ«, YrrfisĂ« udhĂ«n po jau kallxon, Ja ka nisĂ« YrrfinĂ« pe mson: -Ndashi vetit me i qitĂ« za, NâKeqekollĂ« kur tâbani me ra, Mulla Ademi a shpi nâza, BurrĂ« ma tâzotin nâGollak nuk ka, Ju maspari qati me i ra, Tâja presim robtĂ«, tâja kallim shpinĂ«. Bozhidari po u prinĂ«, Vet o i treti nâshpi ja msynĂ«. Vet o i treti ja msynĂ« nâderĂ«: -Mulla Adem a po del niher!? Po del Hoxha me ta po flet. Mulla Ademi njeri pa sherr. -Mulla Adem na kallxo drejt, Sa rob ti i kie krejt? -Bozhidar po tâkallxoj drejt, Tremdhet robĂ« unĂ« i kam krejt. Se kanĂ« lanĂ« mirĂ« me i krye fjaltĂ«. E kanĂ« lidhĂ« me ni konop tâgatĂ«, E kanĂ« rrxuâ paj, nâprag tĂ« shpisĂ«, Ja kanĂ« hjekĂ« kryet me sakicĂ«. AtĂ«her robt tanĂ« ja kanĂ« lidhĂ«, Pa krisĂ« pushkĂ« pa krisĂ« allti, Qaty robt ja kanĂ« gri, Asnja me pushkĂ«, krejt me singi.17 17
Marrë nga Ramadan N. Ibrahimi, Masakra në Prapashtic dhe Keqekollë, (janar 1921), botimi i dytë, Prishtinë, 2010. F. 106- 107.
324
Takvim - Kalendar 2012
Shtëpia e mulla Ademit Sipas vlerësimit të ekspertëve të trashëgimisë sonë kulturore, shtëpia e mulla Ademit në Keqekollë ishte ndërtuar në gjysmën e dytë të shekullit XIX. Teknika e ndërtimit është e nivelit mjaft të lartë, dhe kjo lë të kuptohet se, krahas ndërtimit të këtij stili të shtëpive të banimit në Prishtinë, shtëpi me arkitekturë të njëjtë u ndërtuan edhe në fshatra përreth. Nga pronarët thuhet se atë shtëpi e kishin ndërtuar në atë kohë mjeshtër nga Dibra. Po ashtu në këtë fshat në lagjen e Cërvodikëve, Islam Cubi kishte ndërtuar edhe një kullë dy katëshe prej guri, e cila ishte e banuar deri në vitin 1999.18 Bazuar në gurin e skalitur në këndin e djathtë të kësaj shtëpie, vërehen Ylli i Davidit, Hëna, simboli i kultit të gjarprit si mbrojtës i shtëpisë, si dhe mbishkrimi që e mban emrin e Mustafës, të birit të mulla Ademit. Sipas deshifrimit të shkrimit nga ekspertët, kuptojmë se shtëpia ishte ndërtuar në vitin 1229 sipas hixhrit, ndërsa sipas llogaritjes sonë ishte viti 1879.19 Mustafa i përmendur në gur, ishte biri i mulla Ademit.20 Mustafa u masakrua së bashku me anëtarët e tjerë të familjes Shtëpia e mulla Ademit është shtëpi njëkatëshe me bodrum. Në bodrum gjendet shtëpia e zjarrit ku gatuhet dhe një dhomë tjetër shtesë për të pushuar gjatë ditës. Në katin e sipërm janë tri dhoma gjumi dhe një banjë. Kthinat lart janë të li18
Qazim Namani, TĂ« mbrohet nga shkatĂ«rrimi shtĂ«pia e vitit 1879, nĂ« âKoha Ditoreâ, nr. 4448, e shtunĂ«, 31 tetor 2009. 19 Po aty. 20 InformatĂ« nga Fahri Mustafa i lindur me 1940, i biri Mulla Rizah MustafĂ« HoxhĂ«s, nĂ« KeqekollĂ«, dhĂ«nĂ« nĂ« PrishtinĂ«, mĂ« 2011.
Ndriçime
325
326
Takvim - Kalendar 2012
dhura me shtĂ«pinĂ« e zjarrit me shkallĂ« druri. Dhomat lart ishin tĂ« punuara mjaft mirĂ« dhe tĂ« pajisura me oxhak. NĂ« mure janĂ« tĂ« punuara ormanĂ«t prej druri, nĂ« tĂ« cilĂ«t vĂ«rehej stili i lartĂ« i dekorimit. Kulmi Ă«shtĂ« me katĂ«r kullime uji dhe i mbuluar me tjegulla tradicionale. Kjo shtĂ«pi, pĂ«r fat tĂ« mirĂ«, u kishte shpĂ«tuar tĂ« gjitha luftĂ«rave qĂ« kishin ndodhur nĂ« kĂ«to anĂ«, pĂ«rveç nĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore, kur ishte granatuar dhe ishte goditur nĂ« ballinĂ«n e pĂ«rparme, por nuk ishte shkatĂ«rruar. Muret e shtĂ«pisĂ« janĂ« prej guri, por ka mure tĂ« punuara edhe prej druri e pastaj tĂ« mbushura me baltĂ«. ShtĂ«pia kishte pasur tĂ« gjitha objektet e tjera ndihmĂ«se pĂ«rreth, si: odĂ«n e burrave te dyert e oborrit, hambarin, koshin, plemen, ahurin, kotecin e pulave dhe torishtĂ«n e bagĂ«tive tĂ« imĂ«ta, qĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si pĂ«rbĂ«nin njĂ« kompleks funksional me kulturĂ« shumĂ« tĂ« avancuar pĂ«r kohĂ«n e ndĂ«rtimit. ĂshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« ceket se kjo shtĂ«pi kishte njĂ« planimetri moderne pĂ«r kohĂ«n e ndĂ«rtimit, qĂ« argumenton kulturĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« banimit tĂ« shqiptarĂ«ve nĂ« kĂ«to anĂ«.21
(Shtëpia dhe guri i shtëpisë së Mulla Ademit në brendi të gurit (Mustafa Adem, sene (viti), 1219h/ 1804).22
22 21
Qazim Namani, pun . i cit.
Fotot i kam huazuar nga Qazim Namani, punëtor shkencor në Institutin për Mbrojtjen e monumenteve historike të Kosovës.
327
Ndriçime
Mirëpo, sipas nesh, plotësimi i vetëm që do ta bëjmë për këtë shtëpi, është se kjo shtëpi nuk është e vitit 1229/h që korrespondon me vitin 1879, siç është deshifruar, por, në bazë të tekstit që shkruan aty, asaj që ne kemi deshifruar, na del se ishte ndërtuar më herët, madje në vitin 1219/h që korrespondon me vitin 1804. Kjo shtëpi duhet të ruhet jo vetëm si dëshmi e kulturës së të jetuarit të popullit tonë në një periudhë të caktuar, por edhe si dëshmi e ngjarjeve makabre që ndodhën në këtë familje dhe në popullatën e kësaj ane.
PĂ«rfundim Historia e njĂ« populli krijohet dhe shkruhet nĂ« bazĂ« tĂ« zhvillimit tĂ« ngjarjeve tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« luftĂ«rave dhe sakrificave qĂ« bĂ«jnĂ« individĂ«t, udhĂ«heqĂ«sit dhe tĂ«rĂ« populli pĂ«r tĂ« ekzistuar, pĂ«r tâu çliruar dhe pĂ«r tâu pavarĂ«suar nga pushtuesit gjatĂ« rrjedhave historike. E tillĂ« ishte edhe historia e mulla Ademit tĂ« KeqekollĂ«s, i cili, si njĂ« njeri me ndikim dhe personalitet tĂ« veçantĂ«, dha shembullin mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r popullatĂ«n e asaj ane, po edhe mĂ« gjerĂ«, veç tĂ« tjerash me vendosmĂ«rinĂ« e Tij pĂ«r tĂ« mos lĂ«shuar vendin e vet, me gjithĂ« ofertat qĂ« i kishte nga tĂ« afĂ«rmit dhe ato tĂ« kĂ«qija qĂ« e prisnin, ai vendosi tĂ« qĂ«ndronte i palĂ«kundur nĂ« vatrĂ«n e tij, duke i dhĂ«nĂ« shembull edhe popullatĂ«s sĂ« asaj ane se vendi nuk duhet tĂ« lĂ«shohet, qoftĂ« edhe nĂ«se paguhet me kokĂ« dhe sakrifikohet edhe familja. NjĂ«kohĂ«sisht vendosmĂ«ria e tij pĂ«r tĂ« mos e lĂ«shuar vendin, do tĂ« bĂ«hej pengesĂ« edhe pĂ«r pushtuesit, qĂ« kjo tokĂ« tĂ« mos merrej aq lehtĂ«, siç e kishin menduar ata.
328
Takvim - Kalendar 2012
Nga ajo që kemi lexuar për personalitetin e mulla Ademit dhe nga ajo që na ka rënë të dëgjojmë për të, mendojmë se kjo figurë të paktën duhet ta ketë vendin si zë bibliografik edhe në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar.
330
kronikë
Elez Osmani
BASHKĂPUNIMI I IMAM VEHBI ISMAILIT ME REFAT XH. GURRAZEZIN Botimi i veprave tĂ« Imam Vehbi Ismailit nga shtĂ«pia botuese "Logos" e Shkupit, jo vetĂ«m e ka ndriçuar figurĂ«n e tij, por e ka bĂ«rĂ« tĂ« njohur Imamin edhe nĂ« trojet tona etnike. MegjithĂ«kĂ«tĂ«, vepra e tij ende nuk Ă«shtĂ« studiuar nĂ« tĂ«rĂ«si. Kjo u takon gjeneratave te ardhshme, tĂ« cilat do tĂ« interesohen lidhur me shkrimet qĂ« ka botuar nĂ« gazetĂ«n "Dielli", pastaj nĂ« revistĂ«n âJeta Myslimane Shqiptareâ, dhe pĂ«r letĂ«rkĂ«mbimin e tij me personalitete tĂ« kohĂ«s etj. Natyrisht, personaliteti fetar, atdhetar, kulturor dhe arsimor i Imam Vehbi Ismailit, fillimisht Ă«shtĂ« i lidhur ngushtĂ« me traditĂ«n e shquar tĂ« krijuar nĂ« ShkodĂ«r nga mendimtarĂ« dhe patriotĂ« tĂ« shekullit tĂ« kaluar. Ata, me veprimtarinĂ« e tyre tĂ« gjithanshme, me pĂ«rpjekjet e vazhdueshme, kanĂ« mbrojtur interesat kombĂ«tarĂ«, kanĂ« zhvilluar edukatĂ«n fetare, kanĂ« rritur nivelin arsimor e kulturor tĂ« popullit,
Takvim - Kalendar 2012
kanë punuar për përparimin dhe zhvillimin e jetës, kështu ata kanë nderuar jo vetëm qytetin e tyre po tërë shqiptarinë1. Kur hodhi hapat e parë drejt jetës, Vehbi Ismaili mendonte ta vazhdonte këtë traditë, por fati i jetës i caktoi një rrugë tjetër, më të gjerë e më të gjatë, më të mundimshme, më të vështirë - ushtrimin e profesionit jashtë atdheut-në Amerikë. Këtu ai gjeti mërgimtarët të cilët ishin të detyruar për të punuar me tërë fuqinë e tyre për të lëshuar rrënjë në tokën e re, por që nuk ngurronin të organizonin jetën e tyre shoqërore dhe fetare. Në qenien e tyre ata mbajtën gjallë imanin e pastër (besimin islam) dhe shpirtin e shqiptarizmës. Ruajtën doket e zakonet, kujtesën e fenë dhe filluan ta organizonin jetën shoqërore e fetare. Njëkohësisht, shqiptaro-amerikanët bartnin me vete edhe shqetësimin për atdheun e origjinës dhe bashkatdhetarët e tyre në trojet shqiptare. Me këto shqetësime jetonte edhe Vehbi Ismaili. Kjo klimë Imamit i dha kurajë.2 Nga ajo që mësojmë nga kronikat e kohës, na rezulton se Imami, posa u vendos, së bashku me shokët, me anëtarët e Shoqërisë Muslimane Shqiptare, që ishte formuar atëbotë, filloi të projektonte të ardhmen e kulturës fetare e kombëtare në Amerikë. Një nga detyrat parësore ishte konsolidimi në fushën e organizimit dhe përhapja e kulturës islame fetare me tipare të qenësishme kombëtare e bashkëkohore. Rrezja e veprimit të tij ishte mjaft e gjerë, sepse shqiptarët tashmë kishin formuar shumë koloni në shumë qytete të Amerikës Veriore, të cilat 1 2
Shih më gjerësisht: Faik Luli e Islam Dizdari- Në kujtim të brezave, Shkodër, 1997. Gjerësisht për jetën dhe veprën e tij lexo Vepra 1 nga kompleti i tij Logos, Shkup 2009.
Kronikë
331
332
Takvim - Kalendar 2012
Imami filloi t'i vizitonte dhe tâi ndĂ«rlidhte, pĂ«r se gjeti pĂ«rkrahjen jo vetĂ«m nga myslimanĂ«t, po edhe nga njĂ« pjesĂ« e madhe e shqiptarĂ«ve ortodoksĂ«, siç do tĂ« pohonte ai vetĂ« nĂ« intervistat dhe shkrimet e tij.3 Ai kĂ«tĂ« rrugĂ«tim tĂ« vĂ«shtirĂ«, nga shteti nĂ« shtet (brenda ShBA-sĂ«), nga qyteti nĂ« qytet qĂ« pĂ«rthekonte mijĂ«ra kilometra, e bĂ«ri gjithmonĂ« nĂ« dobi tĂ« interesave pĂ«r shqiptarĂ«t. Fliste me kompetencĂ« si fetar duke cituar Kuranin apo hadithe e duke nxjerrĂ« nĂ« dritĂ« pĂ«rputhjet e tĂ« vĂ«rtetave tĂ« Islamit me arritjet e kulturĂ«s, shkencĂ«s, paqes dhe tolerancĂ«s dhe duke vepruar sipas kĂ«tyre parimeve tĂ« larta. MetodĂ« e tij ishte prezantimi, sqarimi dhe bindja. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ«, me vetĂ«dijen e intelektualit dhe predikuesit, Imami zgjodhi rrugĂ«n e komunikimit me masĂ«n. KĂ«shtu ai iu pĂ«rvesh punĂ«s me zellin mĂ« tĂ« madh duke vĂ«nĂ« nĂ« zbatim talentin e tij tĂ« verifikuar prej kohĂ«sh dhe pasionin pĂ«r fjalĂ«n e shkruar. Ende pa u konsoliduar mirĂ«, pa e ngritur xhaminĂ«, pa kushte pune, por nĂ« disa dhoma, nĂ« selinĂ« e ShoqatĂ«s Shqiptare Myslimane, e cila e kishte ftuar nga Egjipti, mendoi pĂ«r nxjerrjen e njĂ« reviste fetare nĂ« gjuhĂ«n shqipe nĂ« AmerikĂ«. Kjo ishte njĂ« domosdoshmĂ«ri, prandaj pas njĂ« viti nga ardhja e tij nĂ« AmerikĂ« nxori numrin e parĂ« tĂ« revistĂ«s sĂ« parĂ« fetare-kulturore âJeta Muslimane Shqiptare", qĂ« pĂ«r kohĂ«n ishte me interes tĂ« veçantĂ«. Ne numrin e parĂ« ai shkruante: âRevista Ă«shtĂ« fetare dhe do tĂ« mundohet t'u paraqitet kĂ«ndonjĂ«sve, nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« lehtĂ« bukuritĂ« e fesĂ« Myslimane, nĂ« gjuhĂ«t shqip dhe inglisht; do tĂ« merret dhe me filosofi, le-
tratyrĂ«, moral dhe sociologji, kur tĂ« ketĂ« nĂ« redaksinĂ« e saj tĂ« tilla lĂ«ndĂ«;do tĂ« jetĂ« lark politikĂ«s dhe ideve tĂ« ndryshme tĂ« partive politike. Kjo do tĂ« jetĂ« njĂ« tribunĂ« kulturore pĂ«r tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«t pa ndalim partie"4.Revista doli nĂ« Detroit dhe ka 64 faqe tĂ« njĂ« formati 15x23 cm. Botohej katĂ«r herĂ« nĂ« vit. Kjo do tĂ« ishte edhe pikĂ«nisja e njĂ« plleshmĂ«rie tĂ« tij kĂ«tu qĂ« do tĂ« pĂ«rfundonte me shumĂ« vepra origjinale dhe tĂ« pĂ«rkthyera. Fjala e tij do tĂ« jehonte edhe mĂ« shumĂ«, sepse "nĂ« kohĂ«n kur nĂ« ShqipĂ«ri u ndalua zĂ«ri i fesĂ«,ndĂ«rsa nĂ« KosovĂ« e Maqedoni mezi dĂ«gjohej diçka pĂ«r kulturĂ«n islame nĂ« gjuhĂ«n shqipe, ai arriti qĂ« nga Amerika e largĂ«t tĂ« shpĂ«rthente me zĂ«rin e tij plot elan e energji studimi, pĂ«r ta vazhduar kĂ«shtu traditĂ«n e islamologjisĂ« shqiptare dhe pĂ«r ta mbajtur gjallĂ« atĂ« frymĂ« qĂ«, pĂ«r arsye politike, aq shumĂ« po ndrydhej nĂ« trojet etnike shqiptare"5. Imam Vehbi Ismaili kishte edhe diçka tĂ«rheqĂ«se nĂ« personalitetin e tij. Me natyrĂ«n e tij bujare, me zĂ«rin e tij tĂ« butĂ«, ai krijonte miqĂ«si dhe shoqĂ«ri me tĂ« gjithĂ« ata qĂ« takonte. Ai rreth vetes solli njĂ« numĂ«r bashkĂ«punĂ«torĂ«sh, me tĂ« cilĂ«t punonte me elanin mĂ« tĂ« madh. I udhĂ«zonte, i kĂ«shillonte, u ndante detyra dhe i respektonte. Kishte dĂ«shirĂ« dhe bĂ«nte punĂ« ekipore. JanĂ« tĂ« pafund ata qĂ« Imami i afroi, i rriti dhe ua mĂ«soi gjuhĂ«n amtare nĂ«pĂ«rmjet kurseve tĂ« gjuhĂ«s shqipe qĂ« ngriti e drejtoi vetĂ« pĂ«r dhjetĂ«vjeçarĂ« radhazi. Nga ky shembull i madh prej eruditi, patrioti tĂ« skajshĂ«m si dhe punĂ«tori tĂ« palodhur, kanĂ« çâtĂ« mĂ«sojnĂ« shumĂ« pasardhĂ«sit e tij. PĂ«rveç punĂ«ve profesionale, qĂ« ata i bĂ«nin sĂ« bashku, kryente edhe sosh teknike.
3
4
Gazeta Dielli ka raportuar shpesh për takimet dhe aktivitetin e tij nëpër qytete të shumta të Amerikës.
5
Jeta myslimane shqiptare nr.1 viti pare ,Detroit 1951. Vepra I, f. .8, nga kompleti i i tij, bot. Logos, Shkup 2009.
Kronikë
333
Të gjitha këto i bënin falas. Motivet ishin të shumta, e mbi të gjitha, ishin të bindur se shpërblimin më të mirë do ta bëjë Perëndia. Por edhe Imami kryente detyrën e tij. Në publikimet tij çdokujt ia jepte hakun. Përmendte emrat e atyre bashkëpunëtorëve të vyeshëm.
334
Takvim - Kalendar 2012
KĂ«tĂ« radhĂ« ne do ta shkĂ«putim njĂ«rin prej tyre, tĂ« cilin Imam Vehbi Ismaili, do ta falĂ«nderonte publikisht pĂ«r punĂ«n dhe veprĂ«n e tij. NĂ« numrin e katĂ«rt tĂ« RevistĂ«s âJeta myslimane shqiptareâ ndĂ«r tĂ« tjera, lexojmĂ«: "E shof veten tĂ« detyruar ta falĂ«nderoj botĂ«risht Z. Refat XH. Gurrazezi, i cili si ushtar i panjohur mĂ« ka ndihmuar pa kursim gjatĂ« kĂ«tyre dy vjetĂ«ve, duke i rishkrojtur me maqinĂ«, po thuaj, tĂ« gjitha artikujt e hartuara nga unĂ«, duke i dhĂ«nĂ« shkrimeve tĂ« mija dialektin toskĂ«risht, qĂ« unĂ« vetĂ« gjenja vĂ«shtirĂ«si ta imitonja. Gjithashtu falĂ«nderoj edhe Ahmet Ramon6, qĂ« gati pĂ«r çdo numĂ«r kontriboi me nga njĂ« artikull, sikur i falĂ«nderoj tĂ« gjithĂ« sekretarĂ«t e DegĂ«ve tĂ« ShoqĂ«risĂ« Myslimane qĂ« mĂ« ndihmuan duke mĂ« dĂ«rguar lajmet e kolonive tĂ« tyre pĂ«r tĂ« mbushur shtyllĂ«n shoqĂ«rore.7 GjatĂ« kĂ«saj kohe Refati ishte shumĂ« i angazhuar, qoftĂ« me âVatrĂ«nâ, qoftĂ« me âDiellinâ dhe natyrisht me punĂ«n e tij tĂ« pĂ«rditshme. Ishte personalitet i njohur, tashmĂ« ishte publik. Ne u interesuam tĂ« mĂ«sonim se çâe shtyri nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« qĂ« tĂ« gjente kohĂ« pĂ«r ta ndihmuar Imamin. Nga leximi i kronikave tĂ« kĂ«tushme dhe nga bisedimet me tĂ« moshuarit e kĂ«tushĂ«m, mund tĂ« konkludojmĂ« kĂ«to arsye: Refat Gurrazezi e kishte ruajtur nĂ« zemrĂ«n e tij imanin e pastĂ«r dhe ndjenjĂ«n e besimit. I çmonte pĂ«r sĂ« tepĂ«rmi intelektualĂ«t e arsimuar, tĂ« cilĂ«t kishin pĂ«rgatitje shkollore tĂ« sistemuar, ishin komponentĂ«, gjĂ« qĂ« e shprehte figura e Imamit. Mjerisht, ai nuk kishte pasur rastin tĂ« kalonte nĂ«pĂ«r bankat universitare. Ishte autodidakt. SĂ« fundi ai dĂ«shironte tâi pĂ«rforconte besimtarĂ«t myslimanĂ«, tĂ« cilĂ«t sa kishin 6 7
Shih me gjerësisht për Ahmet Ramon në Takvimi 2010, Prishtinë. Jeta Muslimane Shqiptare, tetor -dhjetor 1951, viti II nr. 4, f. 2.
335
Kronikë
hedhur hapat e parë të një jete institucionale fetare që nënkuptohet edhe kombëtare, në një kohë që vëllezërit e tyre të krishterë ortodoksë ishin konsoliduar shumë më herët, qoftë me objekte fetare, qoftë me kuadër të përgatitur. Ai, me përvojën e tij, kishte bërë shumë për fjalën e shkruar. Por, le të mësojmë se kush ishte "ky ushtar i panjohur" që ishte edhe krahu i djathtë i Imamit.
Kush Ishte Refat Gurrazezi? Refat R Gurazezi pat lindur mĂ« 15 qershor 1894 nĂ« Gurazez tĂ« TomorricĂ«s tĂ« rrethit Berat. NĂ« AmerikĂ« erdhi nĂ« moshĂ«n 22-vjeçare. Vitet e para Gurrazezi punoi nĂ« Detroit nĂ« njĂ« fabrikĂ« dhe banoi nĂ« njĂ« hyrje tĂ« vogĂ«l bashkĂ« me tre shokĂ«. Si tash mĂ« kujtohen fjalĂ«t e tij (do tĂ« thotĂ« studiuesi shqiptar nĂ« Nju-Jork, Idris Lamaj): âNga rroga e vogĂ«l qĂ« merrja, paguaja pjesĂ«n e qirasĂ«, ushqehesha, dĂ«rgoja diçka nĂ« ShqipĂ«ri dhe ndihmoja VatrĂ«n â. KohĂ«n e lirĂ«, pas punĂ«s sĂ« rĂ«ndĂ«, Gurrazezi e kalonte duke lexuar e studiuar çdo gjĂ« qĂ« kishte tĂ« bĂ«nte me ShqipĂ«rinĂ«. PĂ«r njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« shkurtĂ«r ai e pĂ«rvetĂ«soi stilin e shkrimit tĂ« Faik KonicĂ«s nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« aq tĂ« pĂ«rsosur, sa pakkush mund tĂ« dallojĂ« formĂ«n e shkrimit tĂ« tij nga shkrimi i KonicĂ«s. Ky burrĂ« i heshtur nga natyra, me sjellje fisnike, i dashur, anĂ«tar i palodhur i âVatrĂ«sâ dhe ndihmĂ«s i rregullt me shkrime i gazetĂ«s âDielliâ, jo vetĂ«m tĂ«rhoqi vĂ«mendjen e KonicĂ«s, por arriti tĂ« bĂ«hej miku i tij mĂ« i ngushtĂ«.8
8
Kumtesë e Z.Idris lamaj.
336
Takvim - Kalendar 2012
E pĂ«lqente stilin e KonicĂ«s dhe u pĂ«rpoq ta pĂ«rvetĂ«sonte atĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ«n e vet. Natyrisht, edhe ky u pĂ«rfshi nĂ« ngjarjet e kohĂ«s qĂ« kalonte emigracioni shqiptar nĂ« AmerikĂ«, duke qenĂ« njĂ« vatran aktiv. Shkrimet e tij pĂ«r âDiellinâ ishin njĂ« kontribut i çmuar qĂ« i ranĂ« nĂ« sy KonicĂ«s. Kur âVatraâ po tronditej nĂ« themel nga ndarja e pikĂ«pamjeve politike midis kryeudhĂ«heqĂ«sve tĂ« saj dhe KonicĂ«s po i ngushtohej rrethi i njerĂ«zve tĂ« penĂ«s, Gurrazezi emĂ«rohet Sekretar i FederatĂ«s âVatraâ (1926), dhe dy vjet mĂ« vonĂ« Editor i âDiellitâ (1928). Editori i ri energjik, gazetar i shkathĂ«t e kritik, i ashpĂ«r politik, me bindje tĂ« patundur monarkiste dhe pĂ«rkrahje tĂ« fuqishme tĂ« KonicĂ«s, fillimisht e nxori âDiellinâ dy e mĂ« vonĂ« njĂ« herĂ« nĂ« javĂ«. PĂ«rmbajtjen e âDiellitâ dhe aftĂ«sinĂ« gjuhĂ«sore tĂ« Gurrazezit, Konica e vlerĂ«soi lart: âGĂ«zohem kur marr âDiellinâ, se nĂ« çdo numĂ«r shoh qĂ« ju i mbani kurdoherĂ« pĂ«rpara syve tĂ« mendjes fjalĂ«t qĂ« i çkĂ«mbyem, dhe pĂ«rdorni njĂ« shqipe e cila ka kthjellsinĂ«, ngjyrĂ«n, tingĂ«llimin e gjuhĂ«s sĂ« gjallĂ« tĂ« gjyshĂ«rve tanĂ«. Lavde mĂ« tĂ« madhe se kĂ«tĂ« sâkamâ. 9 Ishte nĂ« krah tĂ« KonicĂ«s nĂ« kohĂ«n kur Noli ishte jashtĂ« âVatrĂ«sâ. Kjo vendosje i dha shumĂ« armiq tĂ« krahut tĂ« Nolit. NĂ« vitin 1936, kur Vatra u nda mĂ« dysh, shkoi me VatrĂ«n e Detroitit dhe botoi âDiellinâ e asaj Vatre. Kjo e ftohu me KonicĂ«n, tĂ« cilin nuk e kritikoi personalisht, por u dha hapĂ«sirĂ« tĂ« tjerĂ«ve qĂ« ta kritikonin. 9
Dielli 9.10.1932.
Kronikë
337
338
Takvim - Kalendar 2012
Me shkrimet polemizues kundĂ«r Nolit tĂ« pĂ«rjashtuar nga âVatraâ dhe forcave liberale nĂ« mesin e vatranĂ«ve, Gurrazezi krijoi shumĂ« armiq e kundĂ«rshtarĂ«. Viti 1936 pĂ«r tĂ« ishte viti mĂ« i vĂ«shtirĂ« i jetĂ«s sĂ« tij. FĂ«rkimet politike midis anĂ«tarĂ«ve tĂ« âVatrĂ«sâ shkojnĂ« aq larg sa âVatraâ ndahet nĂ« dysh. NjĂ« prej kryetarĂ«ve tĂ« respektuar tĂ« âVatrĂ«sâ, mik dhe kundĂ«rshtar i Gurrazezit, dr. Andrew Elia shkruan pĂ«r tĂ«: âNĂ« jetĂ« tĂ« tij pati humbje si shumĂ« tĂ« tjerĂ«, po humbja mĂ« e madhe pĂ«r tĂ« ish ftohtĂ«sia qĂ« ndjeu nga Faiku kur mori inisjativĂ«n tĂ« shpjerĂ« ShoqĂ«rinĂ« Vatra dhe gazetĂ«n Dielli nĂ« Detroit. Konica e quajti kĂ«tĂ« akt si njĂ« shenjĂ« armiqĂ«sie dhe si njĂ« dĂ«m tĂ« math pĂ«r VatrĂ«n. Po Refatit ju dha rasti (me ndihmĂ«n bujare tĂ« shokĂ«ve tĂ« Detroitit) tĂ« shikojĂ« edhe njĂ« herĂ« VatrĂ«n e Bashkuar dhe tĂ« zĂ«vendĂ«suar nĂ« Boston, nĂ« qytetin ku u fillua, pranĂ« KishĂ«s Autoqefale Shqiptare, e cila nĂ« atĂ« kohĂ« qe e vetmja fole ndihmese dhe dorĂ« e djathtĂ« e Rilindjes KombĂ«tare. Koha shĂ«ron plagĂ«t e çdo shoqĂ«rie dhe njeriu me vleftĂ« dhe e kthen humbjen nĂ« fitim. Refati e ujdisi miqĂ«sinĂ« me KonicĂ«n dhe arriti tĂ« vijĂ« pĂ«rsĂ«ri nĂ« Boston si editor i Diellit.â10 MegjithĂ«se Konica ndarjen e âVatrĂ«sâ e shikoi si njĂ« gabim tĂ« madh dhe ftohu marrĂ«dhĂ«niet me mikun e tij mĂ« tĂ« ngushtĂ«, Gurrazezi asnjĂ«herĂ« nuk ndjeu pendesĂ« pĂ«r ndarjen e saj. Ai pohoi me shkrim se âVatraâ e Detroitit me Fazlli Panaritin nĂ« krye, ishte âVatraâ legjitime dhe pĂ«rfshinte nĂ« gjirin e saj shumicĂ«n e vatranĂ«ve. GazetĂ«n âDielliâ e nxori rregullisht nĂ« Detroit. Personalisht nuk e kritikoi KonicĂ«n, por u la vend tĂ«
tjerĂ«ve ta kritikonin atĂ« pĂ«r pĂ«rkrahjen qĂ« i jepte âVatrĂ«sâ sĂ« Bostonit dhe pajtimit tĂ« tij me Nolin. AfĂ«r dyzet vjet mĂ« vonĂ«, Gurrazezi shkruan pĂ«r marrĂ«dhĂ«niet e Nolit me KonicĂ«n: âFan Noli dhe Faik Konica u ndanĂ« pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«, njĂ«ri nĂ« Boston dhe tjatri nĂ« vende tĂ« ndryshme nâEvropĂ«, po miqĂ«sia u shtua tepĂ«r nĂ« mes tĂ« tyre me anĂ« tĂ« letĂ«r-kĂ«mbimit. MiqĂ«sia personale dhe politike nĂ« mes tĂ« dyve vazhdoi gjer mĂ« 1925, dhe pas kryengritjes sĂ« dytĂ« mĂ« 1924, u ndanĂ« politikĂ«risht. Po miqĂ«sinĂ« personale e vazhduan tĂ«rĂ« jetĂ«n e tyre. KĂ«tĂ« gjĂ« nuk e dinĂ« shumica e ShqiptarĂ«ve, po Ă«shtĂ« fakt qĂ« provohet me dokumenta. Lufta e fjalĂ«ve mes tyre me anĂ« tĂ« shtypit vazhdoj lart nga shtatĂ« vjet, qĂ« mĂ« 1926 dhe gjer mĂ« 1933, po letĂ«r-kĂ«mbimin nuk e kishin prerĂ«, prapĂ« ishin miq dhe bashkoheshin tok nĂ« Boston kur Konica vinte nga Vashingtoni.â11 Gurazezi e drejtoi âDiellinâ, pĂ«rfshirĂ« dhe botimin nĂ« Detroit, pĂ«r 12 vjet. Mori pjesĂ« nĂ« grupin qĂ« tentoi tĂ« krijonte njĂ« qeveri nĂ« mĂ«rgim nĂ«n kryesimin e Mbretit Zog. Vdekja e KonicĂ«s mĂ« 1942, dĂ«shtimi i projektit pĂ«r qeveri nĂ« mĂ«rgim, fitorja e komunistĂ«ve nĂ« ShqipĂ«ri, e bĂ«nĂ« pesimist. Nuk u tĂ«rhoq nga âVatraâ, por rrallĂ« ishte aktiv dhe rrallĂ« shkruante nĂ« âDielliâ. Kur marrĂ«dhĂ«niet e âVatrĂ«sâ u ftohĂ«n me regjimin e Enver HoxhĂ«s, iu kthye sĂ«rish gjallĂ«ria dhe nisi tĂ« aktivizohej dhe tĂ« shkruante nĂ« "Dielli" mĂ« shpesh. EmĂ«rohet sĂ«rish editor i âDiellitâ nĂ« vitet â70. Refat Gurrazezi vdiq me 14 gusht, 1979; vdiq (nĂ« Nursing home), njĂ« shtĂ«pi kujdesjeje tĂ« qytetit pa pasur asnjĂ« shqiptar
10
11
Dielli 16.09.1979.
Dielli 28.02.1974.
Kronikë
339
afĂ«r kur i mbylli sytĂ«. PĂ«rshĂ«ndetja e fundit iu dha nĂ« Boston. ShĂ«rbimet fetare i bĂ«ri Imam Vehbi Ismaili. Anthony Athanas shtroi njĂ« drekĂ« pĂ«r kujtimin e tij. Kryetari i âVatrĂ«sâ, dr. Andrew Elia mbajti njĂ« fjalim prekĂ«s dhe mĂ« vonĂ« botoi njĂ« nekrologji tĂ« shkurtĂ«r, tĂ« cilĂ«n e mbyll me kĂ«tĂ« paragraf: Refati, â⊠Punoi pa kursyer pĂ«r VatrĂ«n, kur me rrogĂ« e kur pa rrogĂ«, kur me bukĂ« e kur pa bukĂ«. Fjeti nĂ« bodrum tĂ« shtypshkronjĂ«s, se sâkishte mjete pĂ«r fole gjumi si tĂ« tjerĂ«t dhe sâja duronte shpirti tĂ« pushohej botimi i gazetĂ«s Dielli. DĂ«shirat e tij nĂ« kohĂ«t e fundit qenĂ« dy: tĂ« vdiste nĂ« zyrĂ«n e VatrĂ«s dhe tĂ« varroseshe pranĂ« Faik KonicĂ«s. PĂ«r fat tĂ« zi asnjĂ« nga ne kemi nĂ« dorĂ« tĂ« zgjedhim vendin pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« shpirt. PranĂ« KonicĂ«s nuk kishte vĂ«nt. Po trupi i Refatit u mbulua fare afĂ«r dĂ«shirĂ«s sĂ« tia, nĂ«pĂ«rmes tĂ« shumĂ« patriotĂ«ve nĂ« Forest Hills Cemetery, nĂ« Boston, Mass ...â.12 Z. Idris Lamaj e kishte takuar nĂ« ditĂ«t e fundit tĂ« jetĂ«s sĂ« tij. Ai e pĂ«rshkruan takimin me tĂ« me njĂ« pasqyrim, sa realist aq edhe tĂ« dhembshĂ«m: "Gurrazezin e takova pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« SelinĂ« e Tij tĂ« ShenjĂ«t, nĂ« zyrĂ«n e âVatrĂ«sâ, 25 Huntington Ave. Boston, Mass; nĂ« atĂ« zyrĂ« tĂ« vogĂ«l, gjysmĂ« tĂ« errtĂ«, me njĂ« tavolinĂ« pune e dy-tre karrige pĂ«r mysafirĂ«, me libra tĂ« shpĂ«rndara dhe gazeta e letra tĂ« pluhurosura, ku mĂ«mzi lĂ«vizje dhe tĂ« zihej fryma. NĂ« njĂ« qosh tĂ« zyrĂ«s, nĂ« anĂ«n e majtĂ« tĂ« tavolinĂ«s sĂ« punĂ«s, ai kishte edhe njĂ« lavaman tĂ« vogĂ«l. Aty herĂ« pas here mbushte njĂ« gotĂ« letre me ujĂ« pĂ«r tĂ« lagur gojĂ«n. NĂ« atĂ« ambi-
340
ent tĂ« ndotur nga pluhuri i letrave dhe tymi i duhanit, gdhihej dhe errej kalorĂ«si veteran i FederatĂ«s âVatraâ, i cili varfĂ«rinĂ« e thellĂ« nĂ« pleqĂ«ri e pĂ«rballoi me stoicizĂ«m tĂ« pashoq dhe me kryelartĂ«sinĂ« e burrave tĂ« vjetĂ«r shqiptarĂ«. Kur i shkonte ndonjĂ« mik pĂ«r ta vizituar ose pĂ«r tĂ« pirĂ« njĂ« kafe me tĂ«, ai nuk e lĂ«shonte pa qeras. Shpenzonte edhe ata dy-tre dollarĂ«t e fundit qĂ« i kishte ruajtur nĂ« xhep vetĂ«m pĂ«r raste tĂ« tilla. Gurrazezin e njoha atĂ«herĂ« kur i dridheshin duart dhe ai shkruante e redaktonte nĂ« njĂ« makinĂ« tĂ« vjetĂ«r shkrimi tĂ« dhuruar nga Faik Konica."13... "Gurrazezi nĂ« kujtesĂ«n time mbetet Xha Refati. KĂ«tĂ« vatran tĂ« madh e njoha kur kishte nevojĂ«n e ndihmĂ«s dhe pak kush e ndihmonte. Dikur me tĂ« mĂ« lidhi njĂ« miqĂ«si dhjetĂ«vjeçare, sot me tĂ« mĂ« lidh admirimi pĂ«r karakterin e fortĂ« qĂ« kishte dhe shkrimet qĂ« la mbas."14
13 12
Dielli 16.09.79.
Takvim - Kalendar 2012
14
Kumtesë e Idris Lamaj: Refat Gurrazezi. Po aty.
342
Aktualitete nga bota arabe
Qemajl Morina
REVOLTA E POPUJVE ARABĂ Bota Arabe, qĂ« nga Tunizia nĂ« AfrikĂ«n Veriore e deri nĂ« Jemen, nĂ« skaj tĂ« Gadishullit Arabik, ka kohĂ« qĂ« po pĂ«rjeton njĂ« revoltĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«. Datat e kaluara kombĂ«tare tĂ« luftĂ«s sĂ« tyre pĂ«r liri nacionale kundĂ«r kolonialistĂ«ve evropianĂ«, po zĂ«vendĂ«sohen me data tĂ« reja tĂ« rezistencĂ«s kundĂ«r diktatorĂ«ve tĂ« vet, qĂ« kanĂ« ushtruar ndaj popujve tĂ« tyre sundim despotĂ«sh. KĂ«shtu, nĂ« Tunizi si datĂ« historike po merret 14 dhjetori 2010, data e fillimit tĂ« intifadĂ«s pĂ«r rrĂ«zimin nga pushteti i ishpresidentit Zejnu-l-Abidin Ben Ali. Popullit tunizian iu deshĂ«n vetĂ«m 18 ditĂ« rezistencĂ« pĂ«r ta hequr qafe diktatorin qĂ« kishte sunduar atĂ« vend pĂ«r 23 vjet rresht. NĂ« Egjipt, datĂ« historike po merret 25 janari 2011, fillimi i revolucionit kundĂ«r ish-presidentit Husni Mubarak. Popullit egjiptian iu deshĂ«n vetĂ«m 18 ditĂ« rezistencĂ« nĂ« sheshin âTahrirâ, pĂ«r ta komunikuar zĂ«vendĂ«sin e tij, Omer Sulejman, nĂ« te-
Takvim - Kalendar 2012
levizionin shtetĂ«ror tĂ« Egjiptit, lajmin aq shumĂ« tĂ« mirĂ«pritur, qĂ« nuk zgjati mĂ« shumĂ« se gjysmĂ« minute: âPresidenti Husni Mubarak ka dhĂ«nĂ« dorĂ«heqjeâ. Me kĂ«tĂ« mori fund sundimi i ish-presidentit Mubarak pĂ«r tri dekada. NĂ« Libi, kolonel Muamer el-Gaddafit iu deshĂ«n tetĂ« muaj luftĂ« dhe shkatĂ«rrime, angazhimi i forcave tĂ« NATO-s qĂ«, mĂ« nĂ« fund, tĂ« pĂ«rfundonte ashtu siç e kishte merituar, me njĂ« plumb nĂ« kokĂ« nga qytetarĂ«t e tij. NdĂ«rsa festĂ« kombĂ«tare mĂ« nuk do tĂ« jetĂ« 1 shtatori 1969, por ajo do tĂ« zĂ«vendĂ«sohet me 17 shkurtin 2011, ditĂ«n e ngritjes sĂ« popullit libian kundĂ«r despotit me stazhin mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« sundimit prej 42 vjetĂ«sh. Kurse 20 tetori 2011, data e vrasjes sĂ« tij do tĂ« festohet si ditĂ« e çlirimit tĂ« LibisĂ«. Ky vullnet i çeliktĂ« i popullit arabĂ«, qĂ« jeton nĂ« 22 shtete e qĂ« i bashkon Liga Arabe, pĂ«r ndryshimin dhe demokratizimin e shoqĂ«risĂ« arabe, si duket, nuk ka tĂ« ndalur. ĂshtĂ« njĂ« proces i pakthim. DespotĂ«t qĂ« janĂ« nĂ« pushtet, me pĂ«rpjekjet e tyre pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« pushtet, mund ta vazhdojnĂ« agoninĂ«, vetĂ«m duke shkaktuar viktima dhe shkatĂ«rrime tĂ« reja, pĂ«r tĂ« cilat shoqĂ«ria arabe nuk ka nevojĂ«. NĂ« revolucionin e TunizisĂ«, nga masa e njerĂ«zve citohej poeti i madh tunizian Ebul-Kasim Esh-Shabi, i cili, nĂ« njĂ« poezi tĂ« tij, e kishte kapur prekshĂ«m frymĂ«n e sagĂ«s arabe: âNĂ«se populli njĂ« ditĂ« e do jetĂ«n, atĂ«herĂ« fati patjetĂ«r do tâi pĂ«rgjigjet, nata do zhduket, zinxhirĂ«t do tĂ« kĂ«puten....â.
Aktualitete nga bota arabe
343
Kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« tĂ« rinjtĂ« nĂ« Tunizi, nĂ« Egjipt dhe nĂ« Libi. E njĂ«jta gjĂ« po vazhdon edhe nĂ« Siri, Jemen, Bahrejn, Marok, Algjeri dhe nĂ« vendet e tjera arabe. Kjo ishte e vetmja mĂ«nyrĂ« pĂ«r demokratizimin e shoqĂ«rive tĂ« vendeve arabe. NĂ« vitet shtatĂ«dhjetĂ« tĂ« shekullit njĂ«zet, nĂ« kohĂ«n e luftĂ«s sĂ« ftohtĂ«, Bota Arabe ishte ndarĂ« nĂ« dy blloqe. Blloku qĂ« veten e quante âpĂ«rparimtarâ e qĂ« ishte nĂ«n diktatin e ish-Bashkimit Sovjetik dhe llogaritej socialist, dhe blloku âkonservativâ, qĂ« ishte nĂ«n ndikimin e ShBA-sĂ« dhe EvropĂ«s PerĂ«ndimore. NĂ« bllokun e parĂ« ishin shtete me sisteme socialiste, kurse nĂ« tĂ« dytin shtetet me sisteme monarkiste. NĂ« tĂ« dy sistemet, nĂ« pushtet mbeteshin tĂ« njĂ«jtĂ«t persona, me dallimin e vetĂ«m se kĂ«tyre tĂ« dytĂ«ve, kĂ«tĂ« ua garantonte kushtetuta e vendit. NdĂ«rkohĂ« qĂ« tĂ« parĂ«t kĂ«tĂ« e realizonin duke dalĂ« nĂ« zgjedhje formale, ku fitonin me 99.9 pĂ«r qind tĂ« votave, dhe kohĂ«t e fundit pushtetin e kthyen nĂ« trashĂ«gimi. I pari ishte ish-presidenti i SirisĂ«, Hafidh al-Asad, i cili pĂ«r trashĂ«gimtar caktoi tĂ« birin e tij, Beshar al-Asad. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n rrugĂ« ishin nisur ishpresidenti egjiptian, Husni Mubarak, qĂ« kishte caktuar tĂ« birin e tij, Xhemal Mubarakun, dhe lideri libian tĂ« birin e tij, Sejful Islamin. Se joligjshmĂ«ria, korrupsioni, nepotizmi, kishte kaluar çdo kufi, dhe se shteti ishte kthyer nĂ« njĂ« pronĂ« private tĂ« pushtetarĂ«ve, kĂ«tĂ« mĂ« sĂ« miri e tregojnĂ« hetimet e fundit qĂ« filluan nĂ« Tunizi dhe Egjipt ndaj ish-pushtetarĂ«ve. TĂ« dhĂ«nat e para flasin pĂ«r keqpĂ«rdorime marramendĂ«se dhe pĂ«r shuma parash nĂ« vlera astronomike tĂ« presidentĂ«ve. PĂ«r Zejnul Abidin ben Aliun thuhet se nĂ« llogari bankare posedon dhjetĂ«ra miliarda do-
344
Takvim - Kalendar 2012
llarë amerikanë. Për ish-presidentin egjiptian Husni Mubarak, flitet se në llogari bankare ka mbi 60 miliardë dollarë amerikanë. Ndërkohë që familja Gadafit, sipas statistikave bankare, ka në llogari mbi 130 miliardë dollarë amerikanë. Të gjitha këto keqpërdorime si dhe despotizmi i pushtetarëve arabë, bënë që revoltat të marrin përmasa aq të mëdha për ndryshimin e gjendjes në ato vende, me gjithë çmimin e lartë që janë duke paguar banorët e atyre shteteve.
âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â pranimi nga pushtetarĂ«t VetĂ«m dy javĂ« mĂ« parĂ« grupimi mĂ« i madh politik nĂ« Egjipt, âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â, i cili cilĂ«sohej i jashtĂ«ligjshĂ«m nga partia nĂ« pushtet, tash Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« forcĂ« politike relevante, qĂ« Ă«shtĂ« ulur sy me sy me pushtetarĂ«t nĂ« selinĂ« e qeverisĂ« nĂ« Kajro. Kjo Ă«shtĂ« hera e parĂ« qĂ« tĂ« dyja palĂ«t po bisedonin nĂ« mes tyre, qĂ« nga viti 1954, kur âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â ishin shpallur grupim i jashtĂ«ligjshĂ«m nĂ« Egjipt. LĂ«vizja âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â , Ă«shtĂ« formuar nĂ« vitin 1928, nga Hasan El-Bena, i cili nĂ« atĂ« kohĂ« punonte si mĂ«sues nĂ« qytetin e IsmailisĂ«, ku ishin tĂ« pĂ«rqendruara forcat angleze dhe forcat e tjera tĂ« huaja, tĂ« cilat administronin kanalin e Suezit gjatĂ« sundimit tĂ« okupimit britanik. Ky grupim u themelua nga njĂ« shoqatĂ« fetare, e cila mbĂ«shtetej nĂ« parimet e Islamit dhe moralin e tij. Me shpĂ«rnguljen e themeluesit tĂ« kĂ«tij grupimi nĂ« Kajro nĂ« vitin 1932, rreth tij u tubua njĂ« numĂ«r i madh i njerĂ«zve dhe idetĂ« e tij u pĂ«rhapĂ«n shumĂ« shpejt, grupimi u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« lĂ«vizje islame me
Aktualitete nga bota arabe
345
pĂ«rmasa ndĂ«rkombĂ«tare, duke i tejkaluar kufijtĂ« e Egjiptit. NdĂ«rkohĂ« themeluesi i tij, Hasan el Bena, u shpall ripĂ«rtĂ«ritĂ«s i mendimit islam tĂ« shekullit njĂ«zet. Vendet ku sot vepron organizata e âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â, nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« a nĂ« njĂ« tjetĂ«r arrin nĂ« 72 vende tĂ« botĂ«s, qofshin ato vende arabe, islame a tĂ« tjera. Moto e organizatĂ«s sĂ« âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â Ă«shtĂ«: âAllahu Ă«shtĂ« qĂ«llimi ynĂ«, Pejgamberi model, Kurani kushtetutĂ«, xhihadi rruga jonĂ« dhe vdekja nĂ« rrugĂ«n e Allahut qĂ«llimi mĂ« i lartĂ« yniâ. MĂ« 23 korrik 1952, kur OficerĂ«t e lirĂ« bĂ«nĂ« revolucionin nĂ« Egjipt, âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â i pĂ«rkrahĂ«n dhe ishin forca mbĂ«shtetĂ«se e tyre. NĂ« mesin e OficerĂ«ve tĂ« lirĂ« kishte tĂ« atillĂ« qĂ« ishin anĂ«tarĂ« nĂ« OrganizatĂ«s... MirĂ«po, pas njĂ« periudhe relativisht tĂ« shkurtĂ«r, ndodhi konfrontimi i ashpĂ«r i Xhemal Abdu Naserit dhe âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â. Kjo çoi nĂ« arrestimin e njĂ« numri tĂ« madh tĂ« udhĂ«heqĂ«sve tĂ« tyre pĂ«r shkak tĂ« njĂ« atentati ndaj Naserit nĂ« Aleksandri mĂ« 26 tetor 1954. Kjo ndodhi qe shkak pĂ«r shpalljen e organizatĂ«s sĂ« âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â jolegjitime, qĂ« nga ai vit. Periudha e mĂ«vonshme do tĂ« kishte konfrontime edhe mĂ« tĂ« ashpra nĂ« mes tĂ« dyja palĂ«ve pĂ«r se do tĂ« arrestoheshin shumica dĂ«rrmuese e udhĂ«heqĂ«sve tĂ« âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â, kurse nĂ« vitin 1966 do tĂ« ekzekutoheshin mendimtari dhe ideologu mĂ« i madh islam i asaj kohe, Sejid Kutbi, dhe pesĂ« udhĂ«heqĂ«s tĂ« tjerĂ«. Periudha e Enver Sadatit Ă«shtĂ« e njohur pĂ«r njĂ« hapje ndaj forcave tĂ« tjera politike, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« ndaj âVĂ«llezĂ«rve
346
Takvim - Kalendar 2012
MyslimanĂ«â. Kjo hapje dhe afĂ«rsi u manifestua pas luftĂ«s sĂ« tetorit tĂ« vitit 1973, kur Sadati u dha atyre liri mĂ« tĂ« madhe, dhe pas takimit tĂ« tij me udhĂ«heqĂ«sin e âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â, Omer Tilmisanin. MirĂ«po, ky afrim nuk zgjati shumĂ«, sidomos pas nĂ«nshkrimit tĂ« marrĂ«veshjes me Izraelin nĂ« vitin 1979. NĂ« atĂ« kohĂ« Sadati u ballafaqua me kritika tĂ« ashpra nga tĂ« gjitha forcat politike, pĂ«r shkak tĂ« politikĂ«s sĂ« tij paqĂ«sore ndaj Izraelit, pĂ«r se u detyrua tĂ« ndermerrte njĂ« varg arrestimesh kundĂ«r kundĂ«rshtarĂ«ve, nĂ« mesin e tĂ« cilĂ«ve ishte njĂ« numĂ«r i madh i âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â, qĂ« u njohĂ«n si arrestimet e shtatorit 1981. KĂ«tĂ« veprim Sadati e pagoi me jetĂ«n e vet , sepse vetĂ«m njĂ« muaj mĂ« vonĂ«, Halid Islambuli, njĂ« anĂ«tar i organizatĂ«s âXhihadi Islamikâ bĂ«ri atentat ndaj tij, gjatĂ« njĂ« ceremonie tĂ« parakalimit ushtarak. QĂ« kur mori pushtetin Husni Mubaraku mĂ« 1981, udhĂ«hoqi njĂ« politikĂ« paqĂ«sore ndaj âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â, por asnjĂ«herĂ« nuk ua hoqi ndalesĂ«n, dhe ata ishin vazhdimisht nĂ«n mbikĂ«qyrje dhe arrestoheshin. GjatĂ« sundimit tĂ« Mubarakut âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â u kandiduan pĂ«r anĂ«tarĂ« tĂ« parlamentit dhe anĂ«tarĂ« tĂ« sindikatave tĂ« ndryshme, por si tĂ« pavarur e jo nĂ« baza partiake, sepse si tĂ« tillĂ« e kishin tĂ« ndaluar. NĂ« tĂ« gjitha kandidaturat, ata pĂ«r moto kishin sloganinâIslami Ă«shtĂ« zgjidhjeâ. NĂ« zgjedhjet e parafundit, mĂ« 2005, grupimi i âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â kishte fituar 88 vende nĂ« Parlamentin egjiptian, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« zgjedhjet e fundit mĂ« 2010, ata nuk fituan asnjĂ« vend. Zyra e udhĂ«heqĂ«sit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m konsiderohet instanca mĂ« e lartĂ« e organizatĂ«s. Ai Ă«shtĂ« mbikĂ«qyrĂ«s nĂ« aspektin fetar dhe politik. Ai zgjidhet nga KĂ«shilli i pĂ«rgjithshĂ«m. Prej kohĂ«s
Aktualitete nga bota arabe
347
së themelimit të grupimit e deri më sot në krye te tij kanë qenë tetë udhëheqës: Hasan El-Bena, Hasan El-Hudejbi, Omer Tilmisani, Muhamed Hamid Abu Nasr, Mustafa Meshhur, Memun El-Hudejbi, Muhamed Mehdi Akif dhe Muhamed Bedi .
Koha e dhunĂ«s nĂ« Egjipt ka pĂ«rfunduar Abud Zumer, i burgosuri mĂ« i njohur politik nĂ« Egjipt, i cili kaloi 30 vjet nĂ« kazamatet e kĂ«tij vendi, pĂ«r rolin e tij nĂ« atentatin ndaj ish-presidentit egjiptian, Enver Sadatit, mĂ« 12 mars u lirua, falĂ« revolucionit tĂ« 25 janarit, i cili çoi nĂ« dorĂ«heqjen e ish-presidentit Husni Mubarak. Si pĂ«r ironi, qĂ« tĂ« dy kishin tĂ« njĂ«jtin stazh: I pari 30 vjet burg, prapa grilave tĂ« burgjeve mĂ« famĂ«keqe tĂ« Egjiptit, kurse i dyti 30 vjet qeverisje nĂ« Pallatin presidencial nĂ« qendĂ«r tĂ« Kajros. Edhe pse Abudi dĂ«nimin e kishte kryer 10 vjet mĂ« parĂ«, megjithatĂ« ai, nĂ« bazĂ« tĂ« ligjit tĂ« gjendjes sĂ« jashtĂ«zakonshme qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« fuqi prej ardhjes sĂ« Mubarakut nĂ« pushtet, ishte detyruar tĂ« qĂ«ndronte nĂ« burgun famĂ«keq â Ebu Zaâbelâ tĂ« Kajros. Abudi u lirua nĂ« bazĂ« tĂ« njĂ« vendimi tĂ« KĂ«shillit tĂ« LartĂ« Ushtarak sĂ« bashku me 2.600 tĂ« burgosur politikĂ«, shumica e tĂ« cilĂ«ve u pĂ«rkasin lĂ«vizjeve islame.. Abud Zumer, i cili ishte njĂ«ri prej themeluesve tĂ« organizatĂ«s âXhihadi Islamikâ, nĂ« njĂ« prononcim pĂ«r AgjencinĂ« Rojters, ndryshimet mĂ« tĂ« reja nĂ« Egjipt i kishte vlerĂ«suar shumĂ« pozitive, duke potencuar se âkoha e qĂ«rimit tĂ« hesapeve me armĂ« pĂ«rfundoi nĂ« Egjiptin e lirĂ«â. Ai kishte shtuar: âNĂ« BotĂ«n Arabe ka aq shumĂ« sheshe, ku mund tĂ« tubohen miliona njerĂ«z
348
Takvim - Kalendar 2012
pĂ«r tâia ndalur hovin çdo diktatori, duke e detyruar qĂ« tĂ« japĂ« llogari para qytetarĂ«ve tĂ« vetâ. Lirimi i Abud Zumerit nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, krijoi shqetĂ«sime tek njĂ« numĂ«r i caktuar i njerĂ«zve, pĂ«r shkak tĂ« frikĂ«s se islamikĂ«t mund tĂ« merrnin primatin e jetĂ«s politike tĂ« Egjiptit, duke shfrytĂ«zuar lirinĂ« e krijuar pĂ«r organizmin e radhĂ«ve tĂ« tyre. NĂ« pĂ«rpjekjen e tij pĂ«r tâi qetĂ«suar shpirtrat, Abud Zumer e pĂ«rshkroi lĂ«vizjen islame âvijĂ« e parĂ« e mbrojtjesâ pĂ«r shoqĂ«rinĂ« egjiptiane. Ai pohoi se islamikĂ«t, dĂ«shirojnĂ« tĂ« gĂ«zojnĂ« tĂ« njĂ«jtat tĂ« drejta sikurse tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«t e tjerĂ« tĂ« Egjiptit. Abud Zumer ishte i burgosur sĂ« bashku me Ejmen Edhavahirin, i cili tash Ă«shtĂ« njeriu numĂ«r njĂ« i Al-KaidĂ«s, qĂ« u lirua nĂ« vitin 1984 e mĂ« vonĂ« udhĂ«hoqi organizatĂ«n âXhihadi Islamikâ. DitĂ« mĂ« parĂ« u lirua edhe Muhamed Edhavahiri, vĂ«llai i Ejmen Edhavahirit, pasi kishte kaluar 10 vjet nĂ« burg. Muhamedi pajtohet me idenĂ« e vĂ«llait tĂ« tij, Ejmenit, pĂ«r luftimin e okupatorĂ«ve tĂ« huaj nĂ« Irak dhe nĂ« Afganistan, por ai nuk pajtohet me sulmet e Al-KaidĂ«s , kundĂ«r civilĂ«ve, kudo qĂ« ndodhin ato. Zumeri, qĂ« ishte oficer i shĂ«rbimit informativ nĂ« ushtrinĂ« egjiptiane, mohon tĂ« ketĂ« pasur rol kyç nĂ« atentatin e ish-presidentit Enver Sadat, duke e minimizuar rolin e tij nĂ« furnizimin me municion tĂ« autorĂ«ve tĂ« atentatit. NĂ« mesin e tĂ« liruarĂ«ve nga burgu ishte dhe Tarik Zumer, djali i axhĂ«s sĂ« tij, i cili ishte udhĂ«heqĂ«s i grupit islamik (Xhemaati Islami), qĂ« kishte pĂ«rdorur armĂ«t kundĂ«r shtetit. Ishte i burgosur prej vitit 1981. Lirimi i tyre nga burgu qe sensacion i vĂ«rtetĂ« dhe zgjoi interesim tĂ« madh nga mediet. Ata nĂ« paraqitjet e tyre nĂ« me-
Aktualitete nga bota arabe
349
die u pĂ«rpoqĂ«n tâi bindnin qytetarĂ«t, duke pĂ«rfshirĂ« edhe tĂ« krishterĂ«t, se ata pĂ«rkrahin tĂ« drejtat e tĂ« gjithĂ«ve pa dallim. Shfaqja e ekstremizmit nĂ« tĂ« kaluarĂ«n ishte rezultat i represionit tĂ« shtetit . Abudi, lidhur me kĂ«tĂ«, tha: âDhuna lind dhunĂ«nâ. MegjithatĂ«, ata nuk shprehĂ«n pendimin e tyre pĂ«r vrasjen e Sadatit, vrasje e cila islamikĂ«ve u shkaktoi represione tĂ« papara pĂ«r shkak tĂ« nĂ«nshkrimit tĂ« marrĂ«veshjes paqĂ«sore me Izraelin nĂ« vitin 1979....Mubaraku gjatĂ« tĂ«rĂ« periudhĂ«s sĂ« sundimit tĂ« tij, tek islamikĂ«t shihte rrezikun mĂ« tĂ« madh. Ai personalisht ka qenĂ« disa herĂ« shĂ«njestĂ«r e sulmeve tĂ« tyre. Konflikti mori fund nĂ« vitin 1997, kur grupi i âXhemaati Islamiâ nga burgu shpalli tĂ«rheqjen nga pĂ«rdorimi i dhunĂ«s. Abudi shton se hija e ekstremizmit i vinte pĂ«r shtati Mubarakut, gjĂ« qĂ« i mundĂ«sonte pĂ«rdorimin e dhunĂ«s dhe represionit. Tarik Zumer pohon se koha e veprimit tĂ« armatosur mori fund dhe po fillon njĂ« epokĂ« e re nĂ« Egjipt. Tariku ende Ă«shtĂ« personalitet me ndikim nĂ« organizatĂ«n âXhemaati Islamiâ. âXhemaati Islamiâ po riorganizon radhĂ«t e tij dhe Ă«shtĂ« e mundur qĂ« tâi bashkohet lĂ«vizjes islame tĂ« Egjiptit , ku primatin e kanĂ« âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â. Tarik Zumer, i cili tezĂ«n e doktoraturĂ«s nĂ« drejtĂ«si e pĂ«rfundoi derisa ishte bĂ« burg, pohon: âNĂ« periudhĂ«n vijuese, çështja mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« vendosja e njĂ« sistemi politik tĂ« drejtĂ«, qĂ« siguron liritĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« si dhe sundimin e ligjitâ. PĂ«r tĂ« pĂ«rfunduar: âProjekti i shteti islamik si model politik do tĂ« vendoset nĂ« kutitĂ« e votimit".
350
Takvim - Kalendar 2012
Pranvera Arabe nĂ« sprovĂ« Tunizia Ă«shtĂ« vendi i parĂ« nĂ« BotĂ«n Arabe, qĂ« vuri nĂ« lĂ«vizje PranverĂ«n Arabe dhe Ă«shtĂ« vendi i parĂ« qĂ« hoqi qafĂ«sh diktatorin e vet tĂ« korruptuar, Zejnul Abidin ben Ali, dhe do tĂ« jetĂ« shteti i parĂ« qĂ« do tĂ« zhvillojĂ« zgjedhje tĂ« lira dhe demokratike. ThĂ«nĂ« realisht, Tunizia e kaloi periudhĂ«n kalimtare mĂ« me pak vĂ«shtirĂ«si. NĂ« fillim pati ndĂ«rrime tĂ« qeverive, por mĂ« vonĂ« sikur njerĂ«zit e kuptuan se gjĂ«rat duhej tĂ« ecnin drejt normalitetit pĂ«r tĂ« arritur nĂ« cakun e duhur. Sikur edhe nĂ« vendet e tjera arabe, dhe nĂ« Tunizi beteja zgjedhore do tĂ« zhvillohet nĂ« mes partive me orientim nacional-liberal dhe atyre me orientim proislam. Pas shumĂ« shtyrjeve ishte vendosur qĂ« zgjedhjet tĂ« mbahen mĂ« 23 tetor, kurse fushata zgjedhore filloi mĂ« 1 tetor. Rashid el-Gannush, 70 vjeç, Ă«shtĂ« udhĂ«heqĂ«s i partisĂ« sĂ« moderuar islamike âEnnehdaâ (Rilindja). Ai kishte zgjedhur qĂ« fushatĂ«n e tij elektorale ta fillonte nĂ« qytetin Sidi Buzid, qytetin nĂ« tĂ« cilin mĂ« 17 dhjetor tĂ« vitit tĂ« kaluar filloi kryengritja nĂ« Tunizi. AtĂ« ditĂ«, njĂ« qytetar Muhamed Buaziz nĂ« shenjĂ« proteste pĂ«r shkak se autoritetet komunale ia kishin konfiskuar gjĂ«rat qĂ« ai po i shiste nga karroca e tij e vogĂ«l, hodhi mbi vete njĂ« bidon benzinĂ« dhe i vuri zjarrin vetvetes. Nga plagĂ«t e marra ai vdiq mĂ« 4 janar 2011, por duke lĂ«nĂ« pas vetes tĂ« ndezura shkĂ«ndijat e revolucionit, jo vetĂ«m nĂ« Tunizi, po dhe nĂ« tĂ«rĂ« BotĂ«n Arabe. Rashid el-Gannushi aty lavdĂ«ron martirĂ«t e revolucionit, flet pĂ«r Islamin dhe lirinĂ«. QĂ« nga momenti i kthimit tĂ« tij nĂ« Tunizi, mĂ« 30 janar 2011, nga Londra, ku ai kishte qĂ«ndruar
Aktualitete nga bota arabe
351
pĂ«r njĂ«zet vjet me radhĂ«, pĂ«rbĂ«n atraksion kryesor politik nĂ« vendin e tij. Orientimi politik i el-Gannushit Ă«shtĂ« i hershĂ«m. Ai filloi nĂ« vitet gjashtĂ«dhjetĂ« tĂ« shekullit qĂ« lamĂ« pas, gjatĂ« qĂ«ndrimit tĂ« tij nĂ« Siri. ĂshtĂ« i afĂ«rt me âVĂ«llezĂ«rit MyslimanĂ«â dhe pĂ«rkrah platformĂ«n e kĂ«saj lĂ«vizjeje. KĂ«tĂ« e shpalosi edhe nĂ« intervistat e tij tĂ« shumta, qĂ« dha pĂ«r mediet arabe pas kthimit nga ekzili. Kthimi i tij nĂ« Tunizi mĂ« 30 janar, pas pĂ«rmbysjes sĂ« Ben Aliut, nga shumĂ« analistĂ« u krahasua me kthimin e Ajatulla Humejnit nĂ« Teheran nĂ« vitin 1979. QĂ«ndrimi i gjatĂ« i tij nĂ« LondĂ«r bĂ«ri qĂ« ai tĂ« reformonte disa qĂ«ndrime tĂ« tij tĂ« mĂ«parshme. NĂ« intervista ai e pĂ«rshkruan veten si njĂ« demokrat, i cili kurrĂ« nuk do tâi detyrojĂ« femrat myslimane tĂ« bartin shami. Kurse pyetjes se a synon el-Gannushi tĂ« ndalojĂ« pĂ«rdorimin e alkoolit nĂ« Tunizi, iu pĂ«rgjigj se tunizianĂ«t janĂ« ata qĂ« duhet tĂ« vendosin vetĂ« se çfarĂ« dĂ«shirojnĂ«. MegjithatĂ«, shumĂ« tunizianĂ« shekullarĂ« janĂ« tĂ« brengosur dhe shtrojnĂ« pyetjen se a do tĂ« jetĂ« ngritja e tij, çmimi qĂ« duhet tĂ« paguhet pĂ«r revolucionin popullor. Anketat rreshtojnĂ« dy parti liberale prapa islamistĂ«ve, pĂ«rfshirĂ« edhe PartinĂ« Progresive Demokratike, tĂ« kryesuar nga Ahmed Nexhib Cebi, anĂ«tar i elitĂ«s shekullare, i cili me gjasĂ« Ă«shtĂ« rivali kryesor politik i Gannushit. Rashid el-Gannushi, u kishte premtuar votuesve, se nĂ«se partia e tij fiton nĂ« zgjedhjet e 23 tetorit, atĂ«herĂ« Tunizia mund tĂ« pĂ«rjetojĂ« njĂ« zhvillim ekonomik si Turqia. Vizita e mĂ«hershme e kryeministrit turk, Tajib Rexhep Erdogan, nĂ« Egjipt, Libi
352
Takvim - Kalendar 2012
dhe në Tunizi, si duket synonte që tek votuesit arabë të vendeve të Pranverës Arabe të përcillte këtë mesazh.
Zgjedhjet nĂ« Tunizi, leksionet dhe sfidat Befasia e zgjedhjeve parlamentare nĂ« Tunizi, nuk ka tĂ« bĂ«nĂ« vetĂ«m me fitoren e madhe qĂ« korri lĂ«vizja pro-islamike âEnnehdaâ (Rilindja), e cila fitoi 91 vende, trefishin e partisĂ« sĂ« dytĂ« pas saj, por ka tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ« me humbjen e madhe qĂ« pĂ«soi Partia Demokratike PĂ«rparimtare, e cila konsiderohej konkurrent i fortĂ« i lĂ«vizjes âEnnehdaâ para daljes nĂ« zgjedhje. Kjo parti pretendonte se do tĂ« fitonte shumicĂ«n e vendeve nĂ« zgjedhjet e para demokratike qĂ« po organizoheshin nĂ« Tunizi, pas revolucionit tĂ« dhjetorit tĂ« vitit qĂ« shkoi. Edhe pse kjo parti nuk ishte pajtuar me regjimin e ishpresidentit Zejnul Abidin bin Ali, bashkĂ«punimi i saj me regjimin nĂ« fjalĂ« kishte bĂ«rĂ« qĂ« tunizianĂ«t votat e tyre tâia jepnin lĂ«vizjes âEnnehdaâ, e cila gjatĂ« tĂ«rĂ« kohĂ«s ishte kundĂ«rvĂ«nĂ« regjimit despotik, pĂ«r se edhe anĂ«tarĂ«t e saj i ishin nĂ«nshtruar persekutimit sistematik. Me fjalĂ« tĂ« tjera, tunizianĂ«t shprehĂ«n ndjeshmĂ«rinĂ« e tyre tĂ« thellĂ« kundĂ«r tiranisĂ«, prej sĂ« cilĂ«s kishin vuajtur dekada tĂ« tĂ«ra. Ata ishin kundĂ«r tĂ«rĂ« asaj qĂ« kishte lidhje me tiraninĂ«. Ky Ă«shtĂ« leksioni mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, tĂ« cilin duhet ta mĂ«sojĂ« lĂ«vizja âEnnehdaâ nga zgjedhjet e para tĂ« AsamblesĂ« KombĂ«tare tĂ« TunizisĂ«. ĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se nĂ« kuadĂ«r tĂ« kĂ«saj Asambleje KombĂ«tare, do tĂ« jetĂ« qeveria, tĂ« cilĂ«n do ta formojĂ« lĂ«vizja âEnnehdaâ nĂ« koalicion me partitĂ« e tjera, por, sipas kryetarit tĂ« LĂ«vizjes
Aktualitete nga bota arabe
353
Rashid El-Ganush, ai ka nĂ« plan qĂ« nĂ« qeveri tĂ« marrĂ« edhe disa ministra, tĂ« cilĂ«t kanĂ« shĂ«rbyer nĂ« qeverinĂ« transitore, dhe e kanĂ« krye punĂ«n e tyre me nder dhe me profesionalizĂ«m. LĂ«vizja âEnnehdaâ ka premtuar se kĂ«to ditĂ« do tĂ« fillojĂ« bisedimet pĂ«r formimin e qeverisĂ«, ku do tĂ« shprehĂ« vizionin e saj pĂ«r administrimin e periudhĂ«s kalimtare dhe do tâi zbatojĂ« qĂ«ndrimet e saj politike nĂ« KushtetutĂ«n e Re, tĂ« cilat do tĂ« jenĂ« shprehje pĂ«r shpĂ«timin e tunizianĂ«ve nga tĂ« gjitha format e tiranisĂ«, cilatdo qofshin shkaqet e tyre, qofshin ato nĂ« emĂ«r tĂ« fesĂ«, nĂ« emĂ«r tĂ« laicizmit, apo nĂ« emĂ«r tĂ« luftĂ«s kundĂ«r terrorizmit. LĂ«vizja âEnnehdaâ Ă«shtĂ« e njohur pĂ«r maturinĂ« dhe moderimin e saj, e burimin e saj e ka te LĂ«vizja e âVĂ«llezĂ«rve MyslimanĂ«â. Kjo do tĂ« thotĂ« se ajo e ka burimin e pĂ«rbashkĂ«t me dy pĂ«rvoja islamike nĂ« dy vende arabo-afrikane. PĂ«rvoja e parĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me fitoren e Frontit tĂ« ShpĂ«timit Islamik nĂ« zgjedhjet komunale dhe ato parlamentare nĂ« vitin 1991 nĂ« Algjeri. Si shkak i pĂ«rdorimit tĂ« dhunĂ«s, nĂ« atĂ« kohĂ« u detyrua tĂ« ndĂ«rhynte ushtria pĂ«r tâi anuluar zgjedhjet. Rezultat i atij veprimi qenĂ« dekada tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« dhunĂ«s dhe qindra mijĂ«ra viktima. PĂ«rvoja e dytĂ« ishte nĂ« Sudan nĂ« mesin e viteve nĂ«ntĂ«dhjetĂ« tĂ« shekullit qĂ« lamĂ« pas. LĂ«vizja islamike aty erdhi nĂ« pushtet me anĂ« tĂ« grushtshtetit ushtarak dhe themeloi njĂ« pushtet tĂ« dĂ«shtuar nĂ« tĂ« gjitha aspektet. Rezultat i tij ishte ndarja e Sudanit dhe themelimi i Sudanit Jugor nĂ« korrik tĂ« kĂ«tij viti. Prandaj, pyetja qĂ« shtrohet para lĂ«vizjes âEnnehdaâ tĂ« TunizisĂ«, Ă«shtĂ«: A do tĂ« pĂ«rsĂ«riten pĂ«rvojat e dĂ«shtuara tĂ« AlgjerisĂ« e tĂ« Sudanit, apo ajo do tĂ« ofrojĂ« njĂ« model tĂ« ri tĂ« qeverisjes, tĂ« udhĂ«hequr nga njĂ« lĂ«vizje islamike?
354
Takvim - Kalendar 2012
PrijĂ«si i lĂ«vizjes âEnnehdaâ, Rashid el-Ganush, nuk e fsheh simpatinĂ« e tij lidhur me pajtimin nĂ« mes vlerave islame dhe vlerave tĂ« qeverisjes qytetare, pluralizmit politik dhe transferimit tĂ« pushtetit. KĂ«tĂ« simpati ai e shprehu nĂ« vazhdimĂ«si, si gjatĂ« fushatĂ«s zgjedhore, ashtu edhe pas fitores nĂ« zgjedhje. Ai theksoi gatishmĂ«rinĂ« e tij pĂ«r tâiu pĂ«rmbajtur tĂ« gjitha ligjeve civile qĂ« ka njohur Tunizia nĂ« tĂ« kaluarĂ«n, nĂ« veçanti gjatĂ« sundimit tĂ« ish-presidentit Habib Burgiba, nĂ« mesin e tyre ligjet qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me marrĂ«dhĂ«niet familjare dhe emancipimin e gruas. NĂ« kĂ«tĂ« aspekt, ai pohon se nĂ« mesin e 49 grave qĂ« u zgjodhĂ«n pĂ«rfaqĂ«suese tĂ« popullit nĂ« AsamblenĂ« KombĂ«tare tĂ« Re, 42 janĂ« nga radhĂ«t e lĂ«vizjes âEnnehdaâ. MegjithatĂ«, sfida mĂ« e madhe pĂ«r lĂ«vizjen âEnnehdaâ do tĂ« paraqitet pas ardhjes sĂ« saj nĂ« pushtet. Sa do tĂ« mund tâu bĂ«jĂ« ballĂ« rrymave radikale, qofshin ato brenda saj apo nga Bota Islame, nĂ« themelimin e shtetit qytetar tĂ« TunizisĂ« moderne, i cili pĂ«rfundimisht e pĂ«rjashton tiraninĂ« me tĂ« gjitha format e saj, qĂ« tunizianĂ«t e urryen dhe u ngritĂ«n kundĂ«r saj? Kjo mbetet tĂ« shihet nĂ« muajt dhe vitet qĂ« do tĂ« vijnĂ«.
Takvim - Kalendar 2012
356
vështrim
Fitim Flugaj
NJĂ VĂSHTRIM ARBITRAZHIT NDĂRMJETĂSIMIT SIPAS JURISPRUDENCĂS ISLAME Para se tĂ« flasim pĂ«r arbitrazhin nĂ« Islam, e quajmĂ« me vend tĂ« qartĂ«sojmĂ« se çka nĂ«nkuptojmĂ« me fjalĂ«n arbitrazh dhe cili Ă«shtĂ« dallimi midis arbitrazhit dhe gjykimit. Fjala arbitrazh, - qĂ« Ă«shtĂ« huazuar nga gjuha latine dhe frĂ«nge e vjetĂ«r, - pĂ«r sa i takon kuptimit etimologjik, nĂ« latinishte domethĂ«nĂ«: ARBITRĂRE - âbĂ«j (ndaj, sjell) drejtĂ«siâ, kurse nĂ« gjuhĂ«n frĂ«nge tĂ« vjetĂ«r ARBITRER d.m.th. - âderi tek e drejtaâ (drejtĂ«sia). Kurse pĂ«r sa i takon kuptimit terminologjik, kjo fjalĂ« d.m.th.: âZgjidhja e njĂ« konflikti ose njĂ« çështjeje nĂ« mes tĂ« dy palĂ«ve me ndĂ«rmjetĂ«simin e palĂ«s sĂ« tretĂ«, e cila caktohet nga tĂ« dy palĂ«t nĂ« konflikt, pa procedurĂ« tĂ« prokurorisĂ« dhe pa gjykatĂ«s, brenda njĂ« periudhe tĂ« shkurtĂ«r kohoreâ. NdĂ«r shqiptarĂ«t njĂ« veprim i tillĂ« njihet si ândĂ«rmjetĂ«simâ.
NĂ« gjuhĂ«n arabe fjala arbitrazh ka kuptimin EtTahkiim, pĂ«rderisa fjala gjykim ka kuptimin El-Kada. PĂ«r sa i pĂ«rket historikut tĂ« arbitrazhit, njĂ« akt i tillĂ« na shfaqet qĂ« nga njeriu i parĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, kur Ademi a.s. ndau konfliktin nĂ« mes tĂ« dy djemve tĂ« tij - Habilit e Kabilit, qĂ« ishte thjesht njĂ« arbitrazh dhe jo gjykim; tĂ« dy palĂ«t, edhe Habili edhe Kabili, ishin pajtuar qĂ« babai i tyre, Ademi a.s., tĂ« zgjidhte çështjen nĂ« mes tyre. Pastaj, kemi edhe raste tĂ« ndryshme pĂ«rgjatĂ« historisĂ« sĂ« zhvillimit tĂ« shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore. Pra, arbitrazhi, si njĂ« metodĂ« a, thĂ«nĂ« ndryshe, edhe si institucion pĂ«r zgjidhjen e konflikteve dhe problemeve brenda shoqĂ«risĂ«, zanafillĂ«n e ka shumĂ« mĂ« tĂ« hershme sesa shqyrtimi i gjykatĂ«s. Para shpalljes sĂ« Kuranit ArabĂ«t nuk njihnin autoritetin gjyqĂ«sor dhe, nĂ« qoftĂ« se shfaqej ndonjĂ« mosmarrĂ«veshje nĂ« mes individĂ«ve a nĂ« mes fiseve, ata i drejtoheshin arbitrazhit. Ky ishte njĂ« arbitrazh vullnetar e po ashtu edhe zbatimi i vendimit arbitrar nuk ishte i detyrueshĂ«m; zbatimi i vendimit arbitrar kryesisht varej nga autoriteti i arbitrit. Procedurat e arbitrazhit ishin tĂ« thjeshta dhe primitive. Ai bazohej mbi parimin qĂ« barra e provave tâi takonte paditĂ«sit. MĂ« vonĂ«, pas pĂ«rhapjes sĂ« fesĂ« islame, njĂ« arbitĂ«r i njohur arab me emrin Kajs bin Saade El-Ejjadij, nxori njĂ« parim: âArgumentimin (provat) duhet tâi paraqesĂ« paditĂ«si, kurse betimin duhet ta bĂ«jĂ« mohuesi (i padituri ose i akuzuari)â. Ky parim u bĂ« si bazĂ« ligjore mbi tĂ« cilĂ«n vepronte arbitrazhi. KĂ«tĂ« El-Ejjadi e kishte mbĂ«shtetur nĂ« thĂ«nien e Pejgamberit a.s.: "DĂ«shmia e qartĂ« pĂ«r paditĂ«sin dhe betimi pĂ«r mohuesin". Me kĂ«tĂ«
357
VĂ«shtrim
parim, u pajtuan të gjitha shkollat juridike islame dhe të gjitha ligjet ose kodet laike.
Arbitrazhi sipas Kuranit Ka dy ajete nĂ« Kuran, qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« parimin e arbitrazhit: I pari ka tĂ« bĂ«jĂ« me kontestet dhe konfliktet private familjare midis bashkĂ«shortĂ«ve. Ajeti kuranor thotĂ«: âNĂ«se i frikĂ«soheni pĂ«rçarjes nĂ« mes tyre (burrit e gruas), dĂ«rgoni njĂ« pari tĂ« drejtĂ« (njĂ« arbitĂ«r) nga familja e tij dhe njĂ« pari tĂ« drejtĂ« (njĂ« arbitĂ«r) nga familja e saj. NĂ«se ata tĂ« dy (arbitrat ose ndĂ«rmjetĂ«suesit) kanĂ« pĂ«r qĂ«llim pajtimin, Allahu u mundĂ«son afrimin nĂ« mes tyre (burrit e gruas). Allahu Ă«shtĂ« i dijshĂ«m, Ă«shtĂ« njohĂ«s i mirĂ«â. (En-Nisa, 35) Shkollat juridike islame, lidhur me kĂ«tĂ« arbitrazh, kanĂ« dy mendime: - Sipas mendimit tĂ« parĂ«: Detyra ose misioni i arbitrave Ă«shtĂ« vetĂ«m pajtimi i dy palĂ«ve dhe, nĂ«se ata nuk arrijnĂ« ta zgjidhin problemin, çështjen duhet ta transferojnĂ« tek gjyqtari, i cili zotĂ«ron tĂ« drejtĂ«n e vendimit tĂ« detyrueshĂ«m, por me kusht qĂ« tĂ« mos i ndajĂ«. Ky mendim Ă«shtĂ« i shkollĂ«s juridike Hanefite dhe Shafiite, kurse HanbelitĂ«t pajtohen vetĂ«m me pjesĂ«n e parĂ«. - Sipas mendimit tĂ« dytĂ«: Detyra e arbitrave Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rpiqen, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, pĂ«r pajtimin e palĂ«ve; nĂ«se dĂ«shtojnĂ« pĂ«r tâi pajtuar, atĂ«herĂ« duhet tĂ« marrin njĂ« vendim tĂ« detyrueshĂ«m, qoftĂ« ai vendim edhe pĂ«r ndarjen ose shkurorĂ«zimin e dy bashkĂ«shortĂ«ve. Ky vendim i arbitrazhit gjyqtarin e detyron tĂ« marrĂ« si vendim pĂ«r ekzekutim. Me kĂ«tĂ« rast dy arbitrat nuk
358
Takvim - Kalendar 2012
i pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tĂ« dy bashkĂ«shortĂ«t, por ata janĂ« dy arbitra qĂ« e kanĂ« fuqinĂ« e dy gjyqtarĂ«ve dhe kanĂ« tĂ« drejtĂ«n e vendimit. Ky Ă«shtĂ« mendimi i shkollĂ«s juridike Malikie dhe i njĂ« pjese tĂ« shkollĂ«s juridike Shafiite, e cila pajtohet me pjesĂ«n e dytĂ«. Shkolla juridike Hanbelite pajtohet vetĂ«m me pjesĂ«n e dytĂ«. I dyti, arbitrazhi qĂ« pĂ«rfshin tĂ« gjitha kontestet dhe konfliktet, bazohet nĂ« ajetin kuranor, qĂ« thotĂ«: âAllahu ju urdhĂ«ron tâu jepni amanetin tĂ« zotĂ«ve tĂ« tyre dhe, kur tĂ« gjykoni, ju urdhĂ«ron tĂ« gjykoni me tĂ« drejtĂ« nĂ« mes njerĂ«zve. Sa e mirĂ« Ă«shtĂ« kjo qĂ« ju kĂ«shillon. Allahu dĂ«gjon dhe sheh si veproniâ. (En-Nisa, 58). Sipas kĂ«tij ajeti kuranor, dijetarĂ«t thonĂ« se arbitrat kanĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« marrin vendim tĂ« detyrueshĂ«m pĂ«r tĂ« dy palĂ«t, kuptohet nĂ«se nuk arrijnĂ« tâi pajtojnĂ« palĂ«t. NjĂ« vendim i tillĂ« vlen edhe pĂ«r gjykatĂ«n, sepse vendimi i dy arbitrave Ă«shtĂ« i kategorisĂ« sĂ« vendimit tĂ« gjyqtarit. Lidhur me kĂ«tĂ«, janĂ« tĂ« njĂ« mendimi tĂ« gjitha shkollat juridike islame.
Arbitrazhi sipas Synetit - Aprovimi dhe pĂ«lqimi i tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Allahut pĂ«rkitazi me arbitrazhin e Saad bin Muaadhit, kur ky i fundit zgjidhi njĂ« problem pĂ«r çifutĂ«t e fisit Quraidhah, tĂ« cilĂ«t vetĂ« e kishin zgjedhur Saadin pĂ«r tâua zgjidhur kontestin dhe mbetĂ«n tĂ« kĂ«naqur me vendimin e tij. (Transmeton Buhariu) Po ashtu kemi edhe njĂ« rast tjetĂ«r kur Ebu Shurejha Hani ibn Jezidi kishte vajtur me njĂ« delegacion nga populli i tij tek i DĂ«rguari i Allahut. Pejgamberi a.s. i dĂ«gjoi ata teksa e kritikonin Shurejhun si babai i gjykimit (arbitrazhit), dhe u tha: "Zoti
359
VĂ«shtrim
Ă«shtĂ« GjykatĂ«si, dhe vetĂ«m Atij I takon gjykimi dhe sundimi, ti nuk je babai i gjykimit." - Shurejhu tha: "Populli im, sa herĂ« qĂ« kanĂ« pasur ndonjĂ« mospajtim, kanĂ« ardhur tek unĂ«, unĂ« ua kam zgjidhur çështjen dhe tĂ« dy palĂ«t mbeteshin tĂ« kĂ«naqur." I DĂ«rguari i Zotit tha: "ĂfarĂ« Ă«shtĂ« kjo e mirĂ«? Sa fĂ«mijĂ« ke?". - Ai tha: "E kam Shurejhun, Muslimin dhe Abdullahun". Pejgamberi a.s. i tha: "Cili prej tyre Ă«shtĂ« mĂ« i madhi?. - "Shurejha". - Pejgamberi a.s. u tha: "Ju jeni Ebu Shurejha (pra duke e quajtur atĂ« me emrin e djalit tĂ« madh (Ebu Shurejha, d.m.th. Babai i Shurejhit)", dhe bĂ«ri lutje pĂ«r atĂ« e djalin e tij. (Transmetuar nga Ebu Davudi dhe Nesaiu dhe zinxhiri transmetues Ă«shtĂ« Hasen.
Arbitrazhi nĂ« katĂ«r shkollat juridike (medhhebet) Shumica e dijetarĂ«ve e kanĂ« lejuar arbitrazhin. Kjo gjĂ« Ă«shtĂ« e njohur nĂ« shkollĂ«n juridike Hanefite, qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e qĂ«lluar si zgjidhje, gjithashtu Ă«shtĂ« e njohur edhe tek shumica e shkollĂ«s juridike Shafiite, po ashtu edhe HanbelitĂ«t kanĂ« tĂ« njĂ«jtat pikĂ«pamje. NdĂ«rkaq, shkolla Malikije e njeh me fjalĂ«t: âZbatimi i arbitrazhit hyn nĂ« fuqi pas ndikimitâ.
360
Takvim - Kalendar 2012
NjĂ« pĂ«rmbledhje e shkurtĂ«r rreth mendimeve qĂ« jep secila shkollĂ« juridike pĂ«r arbitrazhin - Shkolla Hanefite e konsideron arbitrazhin si njĂ« autorizim tĂ« dy palĂ«ve pĂ«r tĂ« ndjekur procedurĂ«n e pajtimit. PĂ«rderisa âGazeta zyrtare e PerandorisĂ« Osmaneâ arbitrazhin e konsideronte si çështje tĂ« interesave, kĂ«shtu qĂ« pas njĂ« kohe palĂ«t kanĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« kĂ«rkojnĂ« pĂ«rjashtimin e arbitrit ose izolimin e tij pĂ«r sa kohĂ« qĂ« nuk Ă«shtĂ« aprovuar vendimi i tij (neni 1847), dhe vendimi i arbitrit aprovohet vetĂ«m pasi palĂ«t nĂ« kontest tĂ« jenĂ« tĂ« kĂ«naqura dhe nĂ« kundĂ«rshtim me vendimin e gjykatĂ«s. E nĂ« qoftĂ« se ndĂ«rrohen disa arbitra, atĂ«herĂ« duhet tĂ« merret njĂ« vendim i pĂ«rbashkĂ«t i tĂ« gjithĂ« arbitrave (neni 1844). - Shkolla Shafiite Ă«shtĂ« e afĂ«rt me shkollĂ«n Hanefite, lidhur me marrjen nĂ« konsideratĂ« tĂ« arbitrazhit me autorizim nga tĂ« dyja palĂ«t pĂ«r hir tĂ« pajtimit. MirĂ«po, kjo shkollĂ« juridike kĂ«rkon qĂ« tĂ«rheqjen nga arbitrazhi ta bĂ«jnĂ« palĂ«t vetĂ«m para marrjes sĂ« vendimit dhe, nĂ«se kemi dukurinĂ« e shfaqjes sĂ« shumĂ« arbitrave, patjetĂ«r ata duhet tĂ« bien dakord mbi vendimin, dhe vendimi i arbitrazhit nuk Ă«shtĂ« i ekzekutueshĂ«m deri nĂ« momentin kur tĂ« dy palĂ«t bien dakord pĂ«r zbatimin e tij. - Shkolla Malikije anon nga dhĂ«nia e kompetencave pĂ«r kuvendin e arbitrazhit pasi tĂ« formohet dhe tĂ« emĂ«rohet ai, pĂ«r tĂ« vazhduar punĂ«n e tij deri nĂ« marrjen e vendimit pĂ«rfundimtar, qĂ« Ă«shtĂ« i detyrueshĂ«m pĂ«r ekzekutim, prandaj nuk kĂ«rkon pĂ«lqimin e palĂ«ve pĂ«r ekzekutimin e vendimit. Pas aprovimit tĂ« vendimit tĂ« arbitrazhit palĂ«t nuk kanĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« ankohen, sepse njĂ« gjĂ« e tillĂ« çon nĂ« humbjen e qĂ«llimit.
VĂ«shtrim
361
- Shkolla Hanbelite Ă«shtĂ« e afĂ«rt me shkollĂ«n Malikije lidhur me dhĂ«nien e kompetencave pĂ«r kuvendin e arbitrazhit, qĂ« ta vazhdojĂ« punĂ«n e tij deri nĂ« aprovimin e vendimit pĂ«rfundimtar dhe detyrues, mirĂ«po, pasi tĂ« merret vendimi i arbitrazhit, asnjĂ«ra palĂ« nuk ka tĂ« drejtĂ« tĂ« ankohet. Nga sa u tha mĂ« sipĂ«r, mund tĂ« pĂ«rfundojmĂ« se shkollat juridike Hanefite dhe Shafiite anojnĂ« nga âarbitrazhi me pajtueshmĂ«ri", ndĂ«rsa dy shkollat e tjera juridike, ajo Malikije dhe Hambelije, anojnĂ« nga mendimi i âarbitrazhit qĂ« shpie nĂ« vendimin obligativâ. TĂ« theksojmĂ« edhe faktin se mbĂ«shtetje pĂ«r arbitrazhin gjejmĂ« edhe tek rasti nĂ« mes tĂ« Ali bin Ebi Talibit dhe Muavije bin Ebi Sufjanit, kur qĂ« tĂ« dy kishin caktuar nga njĂ« pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« tyre pĂ«r zgjidhjen e çështjes nĂ« formĂ« arbitrare. Kurse qĂ« nga viti 1981 Organizata e KonferencĂ«s Islamike nĂ« Samitin e tretĂ« tĂ« mbajtur nĂ« Kuvajt, aprovoi vendimin pĂ«r arbitrazh nĂ« mes shteteve islame pĂ«r çdo eksces, zĂ«nkĂ« dhe konflikt tĂ« mbĂ«shtetur nĂ« ligjet e Sheriatit islam. NdĂ«rkaq tek shqiptarĂ«t arbitrazhi Ă«shtĂ« shumĂ« i hershĂ«m dhe njihet me emrin âoda shqiptare e pajtimitâ, tĂ« cilĂ«n e ka ndihmuar âinstitucioni i BesĂ«sâ. Ajo qĂ« nĂ« Islam, - sipas hadithit, - quhet âbetimi pĂ«r mohuesinâ, tek shqiptarĂ«t ishte âbesaâ, dhe ajo qĂ« nĂ« arbitrazhin bashkĂ«kohor dhe Islam njihet si âarbitĂ«râ ose âtrupi i arbitrazhitâ, tek shqiptarĂ«t Ă«shtĂ« i njohur âkryepleqnariâ ose âburrat e pleqĂ«rimitâ, pĂ«rderisa ligji mbi tĂ« cilin mbĂ«shteteshin shqiptarĂ«t nĂ« zgjidhjen e problemeve dhe arbitrimin e tyre ishin: Ligji zakonor, Sheriati dhe Kanuni i LekĂ«s. Kjo çështje varej nga vendi dhe situata si dhe nga kĂ«r-
362
Takvim - Kalendar 2012
kesat e palëve në konflikt, se me çfarë ligji ose zakoni dëshironin të zgjidhnin konfliktin ose problemet.
_________________________ Literatura e shfrytĂ«zuar: - Kurâani, pĂ«rkthim me komentim nĂ« gjuhĂ«n shqipe, H. Sherif Ahmeti. - âAkdu tahkiim fi el-fikh el-islamij vel kanun el-vadâijâ, Dr. Kahtan Edeverij, botoi Darul Furkan li neshter ve tevzia, Bejurt, Liban 2002. -âEt-tahkiim fii esh-Sheriatul Islamijeâ, Mahmud Ali Es-Sartavij, Darul Fikr li-nesher ve Tevzia, Damask , Siri 1999. -âEt-Tahkiim El-Islamij fii nidhaam gajrul-Islamijâ, Semire Ez-Zaim El-Munxhid, Botim privat, Jemen 2008. -âHukmu tahkiim - Vefken likanun el-murafiaat el medenijetu ve-Texharub ve kanun Et-Tahkiim el-Kadaai-dersetu fii El-Kanuun ElKuvejti ve El-Kanuun El-Misrij, mukaren bil-fikhâ, Botues Munshâetu el-Meaarif nĂ« Aleksandri tĂ« Egjiptit. -âEt-Tahkiim ve Tehakum Ed-Develij fii El-Sheriatu El-Islamijeâ, Prof. Dr. Uxhejl Xhasim, Kuvajt 2003. -âSiretu En-Nebevijetuâ, Ibni Hisham.
364
Takvim - Kalendar 2012
do tĂ« thuhet kurrĂ« aq sa duhetâ, e cila ka si objekt studimi devotshmĂ«rinĂ« popullore ndaj saj. Por, kĂ«tu, nĂ« vazhdim, nuk kemi si objekt studimi devotshmĂ«rinĂ« popullore ndaj saj, por nĂ« vend tĂ« devotshmĂ«risĂ« popullore do tĂ« paraqesim pĂ«r ShĂ«n MarinĂ« apo Hz.Merjemen pikĂ«pamjet burimore, biblike e kuranore
krahasim
Mexhid Yvejsi
SHĂN MARIA APO HZ.MERJEMJA NĂ BIBĂL DHE KURAN Hyrje ĂshtĂ« nĂ« botĂ« njĂ« grua me njĂ« jetĂ«gjatĂ«si dymijĂ«vjeçare, e cila bashkon popuj tĂ« ndryshĂ«m nga tĂ« gjitha racat, bashkon zemra njerĂ«zore midis besimtarĂ«ve nĂ« jetĂ«n tokĂ«sore. TĂ« krishterĂ«t e quajnĂ« Maria, hebrenjtĂ« Mirijem apo Merjem, kurse myslimanĂ«t Merjeme. Asaj i janĂ« kushtuar mbi 200 mijĂ« libra, i janĂ« kushtuar rreth 10.000 kisha-shenjtore nĂ« botĂ«, prej tĂ« cilave gjysma ndodhen nĂ« EvropĂ«. Rreth saj, ndĂ«r shekuj, janĂ« krijuar shumĂ« mite, legjenda, por devotshmĂ«rinĂ« ndaj ShĂ«n MarisĂ« nuk e ka krijuar Kisha, ajo madje ka qenĂ« dyshuese ndaj mrekullive e shfaqjeve tĂ« herĂ«pashershme tĂ« saj, siç besohej nga njerĂ«zit e thjeshtĂ«... KĂ«shtu lindi Mariologjia apo âteologjiaâ qĂ« i pĂ«rkushtohet ShĂ«n MarisĂ«, ândaj sĂ« cilĂ«s nuk
ShĂ«n Maria nĂ« BibĂ«l ShĂ«n Maria nĂ« BibĂ«l pĂ«rmendet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Ungjillin sipas Mateut. Ky Ungjill u shkrua nĂ« gjuhĂ«n aramaike, kurse mĂ« vonĂ« u pĂ«rkthye nĂ« greqisht, por nuk dihet prej vetĂ« autorit apo prej ndonjĂ« nxĂ«nĂ«si, nĂ«n drejtim tĂ« vetĂ« autorit. Ungjilli sipas Mateut Ă«shtĂ« i pĂ«rqendruar nĂ« personin e Jezu Krishtit (Hazreti Isait (a.s.): Ku shkruan: âAi Ă«shtĂ« Krishti - Mesia. ĂshtĂ« profet i MbretĂ«risĂ« Qiellore (4, 17-23)â. NĂ« Ungjillin sipas Mateut, Maria pĂ«rmendet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tek Lindja e Jezu Krishtit, ku shkruan: âLindja e Jezu Krishtit ndodhi kĂ«shtu: Maria, nĂ«na e tij, pasi u fejua me Josefin, para se tĂ« banonin sĂ« bashku, u gjet shtatzĂ«nĂ« pĂ«r virtyt tĂ« Shpirtit tĂ« ShenjtĂ«.... Qe, VirgjĂ«ra do tĂ« mbetet shtatzĂ«nĂ« e do tĂ« lindĂ« njĂ« djalĂ«, tĂ« cilit do tâia ngjesin emrin Emanuel - qĂ« do tĂ« thotĂ«: Hyji me ne!â Kemi disa tekste nĂ«pĂ«r librat biblikĂ« lidhur me çështjen e MarisĂ«, tĂ« cilat nuk kanĂ« ngjashmĂ«ri nga njĂ« tekst nĂ« tekstin
Krahasim
365
tjetĂ«r, po nĂ« esencĂ« janĂ« tĂ« njĂ«jta. Ne sĂ« pari do tĂ« paraqesim mendimin e Mateut dhe pastaj tĂ« LukĂ«s. a) PĂ«rsa i pĂ«rket Mateut dhe sugjerimit argumentues tĂ« tij, ai ngjizjen virgjĂ«rore tĂ« Jezusit e sheh vetĂ«m si pĂ«rmbushjen e orakullit ( parthĂ«nie e priftĂ«rinjve) tĂ« IsaisĂ« 7, 14 (sipas tekstit grek). Mt 1, 20-23: â...nĂ« Ă«ndĂ«rr engjĂ«lli i Zotit i tha: âJozef, biri i Davidit, mos ki frikĂ« ta marrĂ«sh MarinĂ«, tĂ« fejuarĂ«n tĂ«nde, sepse foshnja qĂ« Ă«shtĂ« zĂ«nĂ« nĂ« tĂ«, u zu pĂ«r virtyt tĂ« Shpirtit Shenjt. Ajo do tĂ« lindĂ« djalĂ« e ti ngjitja emrin Jezus, sepse Ai do ta shĂ«lbojĂ« popullin e vet prej mĂ«kateve tĂ« tijâ. E gjithĂ« kjo ndodhi qĂ« tĂ« shkonte nĂ« vend fjala e Zotit e thĂ«nĂ« nĂ«pĂ«rmjet profetit: âJa, VirgjĂ«ra do tĂ« mbesĂ« shtatzĂ«nĂ« e do tĂ« lindĂ« njĂ« djalĂ«, tĂ« cilit do tâia ngjesin emrin Emanuel - qĂ« do tĂ« thotĂ«: Hyji me ne!â]. b) Sipas agrumentimit tĂ« LukĂ«s, ai i jep rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe virgjĂ«risĂ« sĂ« MarisĂ« dhe nĂ« tĂ« gjithĂ« veprĂ«n e vet ka tĂ«rhequr vĂ«mendjen pĂ«r tĂ« pĂ«rmbajturit ndaj epsheve (Lk 2,36; 14,26; 18,29) e pĂ«r virgjĂ«rinĂ« e femrave. (Vap 21,9). I referohet sigurisht martesĂ«s sĂ« MarisĂ« me Jozefin (Lk 1,27; 2,5), sepse aty sheh themelin e ligjshmĂ«risĂ« mesianike (lĂ«vizje shpirtĂ«rore) tĂ« Jezusit (3, 23vv). Por gjĂ«ja e parĂ« qĂ« thotĂ« pĂ«r nusĂ«n e re, Ă«shtĂ« sĂ« ajo Ă«shtĂ« e virgjĂ«r (Lk1,27): Sipas zakonit palestinez, martesa e saj duhej tĂ« ishte bĂ«rĂ« mĂ« pĂ«rpara se tĂ« hynte nĂ« shtĂ«pinĂ« e burrit tĂ« saj (Mt 25,1-13). VirgjĂ«ria e MarisĂ« nĂ« momentin e LajmĂ«rimit del nĂ« pah nĂ« kundĂ«rshtimin qĂ« ajo i bĂ«n EngjĂ«llit, kur ky e lajmĂ«ron se
366
Takvim - Kalendar 2012
do tĂ« jetĂ« nĂ«na e MesisĂ«: âSi do tĂ« mund tĂ« ndodhĂ« kjo, ndĂ«rsa unĂ« nuk njoh burrĂ«? (Lk 12,34). Shprehja âNjoh njĂ« burrĂ«â Ă«shtĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« e zakonshme nĂ« BibĂ«l pĂ«r tĂ« treguar marrĂ«dhĂ«nie bashkĂ«shortore (Zan 4,1.27. 25; 19,8; 24,14...). Luka thekson nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« se Maria Ă«shtĂ« e virgjĂ«r nĂ« momentin kur ajo ngjizet me Jezusin. Mbi tĂ« gjitha nuk e njeh kuptimin e saktĂ« tĂ« pyetjes sĂ« MarisĂ« qĂ« do tĂ« thotĂ«: ânĂ« kuptimin e tanishĂ«m nuk kam marrĂ«dhĂ«nie bashkĂ«shortoreâ. Luka nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« sugjeron qĂ« Maria e kupton se duhet tĂ« jetĂ« nĂ«nĂ« menjĂ«herĂ«, ajo kundĂ«rshton se martesa e vet nuk Ă«shtĂ« kryer ende. Pyetja e saj e shtyn engjĂ«llin ta lajmĂ«rojĂ« pĂ«r ngjizjen virgjĂ«rore tĂ« Jezusit. Kjo i zbulohet nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« me birĂ«simin hyjnor, shenja e tĂ« cilit Ă«shtĂ« Shpirti i Zotit, qĂ« e ka kryesuar krijimin e botĂ«s (Zan 1,2), âdo tĂ« pĂ«ruroj me ngjizjen e Jezusit, krijimin e botĂ«s sĂ« re.â PĂ«r kĂ«tĂ« arsye ngjizja virgjĂ«rore e LukĂ«s duket se i pĂ«rgjigjet kĂ«rkesĂ«s sĂ« birĂ«simit hyjnor tĂ« Jezusit. NĂ« lajmĂ«rimin e amĂ«sisĂ« sĂ« saj tĂ« mistershme, Maria mĂ«son vokacionin e saj virgjĂ«ror. Nga dy mendime, i Mateut dhe i LukĂ«s, del pĂ«rfundimi se pse njĂ« pjesĂ« e tĂ« KrishterĂ«ve besojnĂ« qĂ« Krishti Ă«shĂ« biri Zotit, sepse, sipas LukĂ«s, Zoti e paska birĂ«suar pĂ«r vete, prandaj edhe pjesa e dĂ«shmisĂ« krishtere Ă«shtĂ« â NĂ« emĂ«r tĂ« birit, tĂ« atit e tĂ« shpirtit tĂ« shenjtĂ«â.
367
Krahasim
368
Takvim - Kalendar 2012
Pra, sipas BiblĂ«s, Maria Ă«shtĂ« nĂ«na e Jezu Krishtit, tĂ« cilin e lindi duke qenĂ« e virgjĂ«r, pĂ«r virtyt tĂ« Shpirtit tĂ« ShenjtĂ«... Emri i MarisĂ« vjen nga gjuha hebreje: Miriem apo Merjem. MĂ« kĂ«tĂ« emĂ«r, Merjem, ajo pĂ«rmendet edhe nĂ« Kurâan.
âKĂ«to janĂ« nga lajmet e fshehta (tĂ« hershme) qĂ« po tâi zbresim ty. Ti nuk ishe ndĂ«r ata kur i hidhnin shortet se kush prej tyre do tĂ« bĂ«hej kujdestar i Merjemes, nuk ishe pranĂ« tyre as kur ata ziheshin nĂ« mes tyre.â (Kurâan, 3: 44)
Hz.Merjemja nĂ« Kurâan
Lindja e Merjemes
Hz. Merjemja nĂ« Kurâanin e madhĂ«ruar Ă«shtĂ« e vetmja grua qĂ« pĂ«rmendet me emĂ«r dhe pĂ«rshkruhet si e pastruar, e ndershme, e lavdĂ«ruar. Lindja e hz. Isait a.s. pĂ«rshkruhet nĂ« dy pjesĂ« tĂ« Kurâanit; sure 3 dhe sure 19. Duke lexuar nga fillimi i lindjes sĂ« tij, ne njihemi me historinĂ« e Hz.Merjemes dhe me pozitĂ«n e nderuar tĂ« saj qĂ« tregohet nĂ« Kurâan, kur ajo mbyllet nĂ« faltore pĂ«rpara lajmĂ«rimit se i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« lindja e Isait a.s.: âPĂ«rkujto kur engjĂ«jt i thanĂ«: âOj Merjeme, Allahu tĂ« dalloi ty (me besim e karakter), tĂ« pastroi (nga shpifjet) dhe tĂ« lartĂ«soi mbi gratĂ« e botĂ«sâ. (Kurâan 3: 42) NjĂ« nder i tillĂ«, qĂ« i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« Merjemes nĂ« Kurâan, nuk gjendet, madje, as nĂ« BibĂ«l. Ajetet vazhdojnĂ«: âOj Merjeme, vazhdoje adhurimin ndaj Zotit tĂ«nd, bĂ«j sexhde dhe falu pĂ«r Zotin bashkĂ« me ata qĂ« falenâ! (Kurâan, 3: 43)
Historia tregon se gjyshja nga nĂ«na e Isait a.s., Hannah, deri pak pĂ«rpara nuk kishte mundur tĂ« lindte. Ajo iu drejtua me sinqeritet Zotit. NĂ« qoftĂ« se Zoti do tâi falte asaj njĂ« fĂ«mijĂ«, ajo sigurisht do tâia pĂ«rkushtonte fĂ«mijĂ«n shĂ«rbimit tĂ« Zotit nĂ« faltore.
Shpallja nga Zoti Cili është burimi i këtij teksti të mrekullueshëm dhe madhështor, i cili në leximin apo këndimin origjinal në gjuhën arabe të vë në një gjendje emocionale të papërshkrueshme dhe të përlot? Në ajetin 44 shkruan:
Pika kulmore Zoti i dhuroi njĂ« lindje si dhuratĂ« tĂ« lutjes sĂ« pastĂ«r tĂ« saj. Ajo qe pĂ«rgatitur pĂ«r njĂ« djalĂ«, po nĂ« vend tĂ« asaj qĂ« priste, ajo lindi njĂ« vajzĂ«. Dhe pĂ«r atĂ« qĂ« ajo kishte nĂ« mendje, njĂ« femĂ«r nuk mund tĂ« barazohej me njĂ« mashkull. ĂfarĂ« do tĂ« bĂ«nte ajo mĂ« pas? Ajo bĂ«ri njĂ« vend ku tâi lutej Zotit. Ajo mezi priste sa tâi rritej Merjemja dhe tĂ« kujdesej pĂ«r veten e vet. Me kalimin e kohĂ«s, Hannah e mori vajzĂ«n e saj tĂ« dashur, akoma tĂ« vogĂ«l, qĂ« ta dorĂ«zonte pĂ«r shĂ«rbim nĂ« faltore. Ădo prift kĂ«rkonte me ngulm qĂ« tĂ« ishte kujdestari i asaj foshnje aq tĂ« dashur. Ata hidhnin short me shigjeta pĂ«r tĂ«, por, pĂ«rfundimisht, kĂ«smeti ishte qĂ« ta mbante Zekeriai...
369
Krahasim
Sure Merjem ĂshtĂ« njĂ« kaptinĂ« e tĂ«rĂ« nĂ« Kurâan, e quajtur sure Merjem, e emĂ«rtuar pĂ«r nder tĂ« Merjemes, nĂ«nĂ«s sĂ« Isait a.s., nderim tĂ« cilin nuk e gjejmĂ« tâi jepet Merjemes as nĂ« BibĂ«l. Nga 66 librat e BiblĂ«s, qĂ« i pranojnĂ« besimtarĂ«t protestantĂ«, dhe mbi 70 librat e BiblĂ«s, qĂ« i pranojnĂ« besimtarĂ«t katolikĂ« e ortodoksĂ«, asnjĂ«ri prej tyre nuk Ă«shtĂ« emĂ«ruar Maria ose me emrin e djalit tĂ« saj. Kurse nuk ka asnjĂ« kaptinĂ« nĂ« Kurâan me emrin Emine, emri i nĂ«nĂ«s sĂ« Muhamedit (a.s.), as Hatixhe, gruaja e tij, apo Fatime, bija e tij e dashur...... PĂ«r hz.Merjemen nĂ« Kurâan, nĂ« suren Merjem, pĂ«rveç tĂ« tjerash, shkruan: 16. E, pĂ«rmendju nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r (tregimin pĂ«r) Merjemen, kur ajo u largua prej familjes sĂ« saj nĂ« njĂ« vend nĂ« lindje. 17. Ajo vuri njĂ« perde ndaj tyre, e Ne ia dĂ«rguam asaj Xhibrilin, e ai iu paraqit asaj njeri nĂ« tĂ«rĂ«si. 18. Ajo tha: âUnĂ« I mbĂ«shtetem tĂ« GjithĂ«mĂ«shirĂ«shmit prej teje, nĂ«se je qĂ« I frikĂ«sohesh Atij (pra mĂ« lĂ«r tĂ« lirĂ«)!â 19. Ai (Xhibrili) tha: âUnĂ« jam vetĂ«m i dĂ«rguar (melek) i Zotit tĂ«nd pĂ«r tĂ« dhuruar ty njĂ« djalĂ« tĂ« pastĂ«r (pejgamber)â. 20. Ajo tha: âSi do tĂ« kem unĂ« djalĂ«, kur mua nuk mĂ« Ă«shtĂ« afruar njeri (nuk jam e martuar), e as nuk kam qenĂ« e pamoralshmeâ. 21. Ai (Xhibrili) tha: âJa, kĂ«shtu ka thĂ«nĂ« Zoti yt; ajo pĂ«r Mua Ă«shtĂ« lehtĂ«, e pĂ«r ta bĂ«rĂ« atĂ« (djalin e krijuar pa baba) argument pĂ«r njerĂ«zit e edhe mĂ«shirĂ« nga ana e JonĂ«. Kjo Ă«shtĂ« çështje e kryerâ!
370
Takvim - Kalendar 2012
22. Ajo e barti atĂ« (Isain), andaj (me tĂ« nĂ« bark) u izolua nĂ« njĂ« vend tĂ« largĂ«t. 23. E dhembja (e lindjes) e mbĂ«shteti atĂ« tek njĂ« trup i hurmĂ«s. Ajo tha: âAh sa mirĂ« ka qenĂ« pĂ«r mua tĂ« kisha vdekur para kĂ«saj e tĂ« isha e harruar qĂ« motiâ! 24. E prej sĂ« poshtmi atĂ« e thirri (Xhibrili): âMos u brengos, Zoti yt bĂ«ri pranĂ« teje njĂ« pĂ«rroskĂ« (uji)â. 25. E ti shkunde trupin e hurmĂ«s, se do tĂ« tĂ« bien hurma tĂ« freskĂ«ta. 26. Ti pra, ha, pi e qetĂ«sohu dhe, nĂ«se sheh ndonjĂ« prej njerĂ«zve, thuaj: âUnĂ« kam vendosur heshtje pĂ«r hir tĂ« GjithĂ«mĂ«shirshmit, prandaj sot nuk i flas asnjĂ« njeriuâ! 27. Dhe duke e bartur ngrykĂ«, shkoi me tĂ« te tĂ« afĂ«rmit e vet, e ata i thanĂ«: âOj Merjeme, ke bĂ«rĂ« njĂ« punĂ« shumĂ« tĂ« keqe!â 28. Oj motra e Harunit, babai yt nuk ishte njeri i prishur e as nĂ«na jote nuk ka qenĂ« e pamoralshme! 29. AtĂ«herĂ« ajo u dha shenjĂ« kah (Isai). Ata thanĂ«: âSi tâi flasim atij qĂ« Ă«shtĂ« foshnjĂ« nĂ« djep?â 30. Ai (Isai) tha: âUnĂ« jam rob i All-llahut, mua mĂ« ka dhĂ«nĂ« (ka caktuar tĂ« mĂ« japĂ«) librin dhe mĂ« ka bĂ«rĂ« Pejgamber. 31. MĂ« ka bĂ«rĂ« dobiprurĂ«s kudo qĂ« tĂ« jem, dhe mĂ« ka porositur me namaz (falje) e zeqat pĂ«r sa tĂ« jem gjallĂ«! 32. MĂ« ka bĂ«rĂ« tĂ« mirĂ«sjellshĂ«m ndaj nĂ«nĂ«s sime, e nuk mĂ« ka bĂ«rĂ« kryelartĂ« as tĂ« padĂ«gjueshĂ«m! (Kurâan, suretu Merjem, 16:32) Kjo kaptinĂ« ka zbritur nĂ« MekĂ« dhe parashtron çështjen e besimit tĂ« drejtĂ« nĂ« NjĂ« tĂ« Vetmin Zot. Quhet âKaptina Me-
371
Krahasim
rjemâ, ngase dĂ«shira, vullneti i Zotit ishte qĂ« mrekullia e kĂ«tij fĂ«mije tĂ« lindur prej nĂ«nĂ«s sĂ« ndershme, por pa baba, tĂ« besohet, tĂ« pĂ«rjetohet fuqia e pakufishme e Krijuesit tĂ« MadhĂ«ruar⊠ĂĂ«shtja e Merjemes virgjĂ«reshĂ«, e cila e lindi djalin, Isain, paqja qoftĂ« mbi te, Ă«shtĂ« vĂ«rtet njĂ« ngjarje e mrekullueshme qĂ« dĂ«shmon se pĂ«r Zotin FuqiplotĂ« sâka asgjĂ« tĂ« pamundshme. NĂ« Kurâanin e madhĂ«rishĂ«m, Hz. Merjemja Ă«shtĂ« e vetmja grua, sĂ« cilĂ«s i jepet titulli Siddika, pra pĂ«rherĂ« e vĂ«rtetĂ«sishme, besnike, njĂ« atribut qĂ« u jepet vetĂ«m atyre qĂ« janĂ« mĂ« tĂ« afruarit me Allahun e MadhĂ«ruar dhe tĂ« LartĂ«suar, pas pejgamberĂ«ve (a.s.). Edhe pse Hz.Merjemja nuk ishte profete, virtyti dhe afria e saj me Zotin, duhet tâu shĂ«rbejnĂ« si frymĂ«zim tĂ« gjithĂ« atyre qĂ« kĂ«rkojnĂ« RrugĂ«n e DrejtĂ«. NĂ« Kurâanin famĂ«lartĂ«, hz. Merjemja paraqitet si shembull edhe pĂ«r gratĂ« e Pejgamberit (s.a.v.s.): Edhe Merjemen, tĂ« bijĂ«n e Imranit, qĂ« e ruajti nderin e vet, e ne prej anĂ«s sonĂ« i frymĂ« njĂ« shpirt e ajo i besoj fjalĂ«t e Zotit tĂ« saj dhe librat e tij dhe ishte e devotshme.â (Suretu Tahrim, 12)
Tri merita tĂ« hz.Merjemes NĂ« kĂ«tĂ« ajet pĂ«rmenden tri merita tĂ« hz. Merjemes: Ajo ishte njĂ«ra nga tĂ« pĂ«rkushtuarat (Kanitah), dĂ«shmoi vĂ«rtetĂ«sinĂ« e fjalĂ«ve tĂ« Zotit (Siddikah) dhe, nĂ« fund, e pranoi Shpirtin nga Zoti. KanĂ« kaluar dy mijĂ« vjet qĂ« ShĂ«n Maria apo hz.Merjemja, sipas dĂ«shmive nĂ« BibĂ«l e Kurâan, pranohet prej besimtarĂ«ve
372
Takvim - Kalendar 2012
tĂ« krishterĂ« dhe myslimanĂ«, qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« afĂ«r gjysmĂ«n e njerĂ«zimit, si njĂ« shenjĂ« nga Zoti FuqiplotĂ«, me tri veçori, tĂ« cilat shpalosin qartĂ« pozitĂ«n shpirtĂ«rore tĂ« hz.Merjemes KĂ«to cilĂ«si janĂ« tĂ« qenĂ«t âmĂ« besnikjaâ, âe dĂ«lira e Zotitâ dhe âpranuesja e Shpirtitâ.
Hz.Merjemja si njĂ« urĂ« afrimi Islamofobia, njĂ« sĂ«mundjeje shpirtĂ«rore nĂ« dukje e re, por qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e vjetĂ«r, Ă«shtĂ« frika dhe urrejtja ndaj Islamit pa arsye tĂ« pranueshme. Mosnjohja e Islamit Ă«shtĂ« burimi kryesor i kĂ«saj sĂ«mundjeje. Islami, tĂ« cilin ata e urrejnĂ« dhe prej tĂ« cilit frikĂ«sohen, Ă«shtĂ« âIslamiâ tĂ« cilin ata e paraqesin siç dĂ«shirojnĂ« nĂ« mjetet e informimit, dhe nuk ka lidhje me Islamin, me Kurâanin, i cili i Ă«shtĂ« shpallur Muhamedit (a.s.). Sipas Kurâanit, pranuesit e shpirtit nuk janĂ« persona tĂ« rĂ«ndomtĂ«. Ata shquhen qartĂ« dhe pĂ«rfitojnĂ« nga njĂ« begati e veçantĂ« prej Zotit. NĂ« kĂ«tĂ« kategori individĂ«sh spikat figura e Hz. Merjemes, e cila Ă«shtĂ« njĂ« grua me njĂ« jetĂ«gjatĂ«si dymijĂ«vjeçare, e cila bashkon popuj tĂ« ndryshĂ«m nga tĂ« gjitha racat, bashkon zemra njerĂ«zore midis besimtarĂ«ve nĂ« jetĂ«n tokĂ«sore. Shembulli i Hz.Merjemes Ă«shtĂ« shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m sot pĂ«r tĂ« lidhur hapĂ«sirĂ«n midis dy qytetĂ«rimeve tĂ« mĂ«dha dhe dy feve tĂ« mĂ«dha, Islamit dhe Krishterimit. Me tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« krishterĂ«t e sinqertĂ« Islamin duhet ta shikojnĂ«, veçanĂ«risht mbulesĂ«n e grave myslimane, si njĂ« imazh tĂ« ndershmĂ«risĂ« sĂ« Hz.Merjemes... Kjo Ă«shtĂ« njĂ« model i ndershmĂ«risĂ« qĂ« çdo grua e devotshme krishtere a myslimane duhet ta ketĂ«.
Krahasim
373
___________________________ Literatura dhe burimet kryesore: 1. Shkrimi Shenjt, BesĂ«lidhja e VjetĂ«r dhe BesĂ«lidhja e Re, PĂ«rktheu dhe shtjelloi Dom Simon Filipaj, Drita, Ferizaj, 1994. 2. KURâAN-i PĂ«rkthim me komentim nĂ« gjuhĂ«n shqipe. PĂ«rktheu dhe komentoi: H.Sherif Ahmeti, PrishtinĂ«, 1988 3. Graf, Fritz. Greek Mythology. Trans. Thomas Marier. Baltimore: John Hopkins University Press, 1993. 4. Asimov, Isaav, Asimovâs Guide to the Bible, New York, Avenel Books, 1981 5. Armstrong, Karen. "A Short History of Myth". Knopf, Canada, 2006. 6. Eliade, Mircea. Myths, Dreams and Mysteries. Trans. Philip Mairet. New York: Harper & Row, 1967. 7. Rahman, Fazlur (2009).Major Themes of the Qur'an. University Of Chicago Press. 8. Dictionary for Theological Interpretation of the Bible. Baker Academic, 2005. 9. Nasr, Seyyed Hossein (2003). Islam: Religion, History, and Civilization. Harper San Francisco. 10.Tabatabae, Sayyid Mohammad Hosayn (1988). The Qurâan in Islam: Its Impact and Influence on the Life of Muslims. Routledge. 11. Esposito, John. What Everyone Needs to Know About Islam. New York: University Press, 2000. 12. Dictionary for Theological Interpretation of the Bible. Baker Academic, 2005. 13. Stowasser, Barbara Freyer- the Qurâan, Traditions, and Interpretation, Oxford University Press; Reprint edition (June 1, 1996)
400
Takvim - Kalendar 2012
PĂ«rmbajtja
Sedat Islami Islami përballë modernizmit - sfidat dhe alternativat - .............. 241
Në vend të parathënies ........................................................................... 5
Nexhat Ibrahimi Eutanazia, vrasje e mëshirshme ............................................... 265
Resul Rexhepi Disa aspekte rreth fjalĂ«s sĂ« Allahut-Kuranit ................................. 7 Sabri Bajgora Komentimi i kaptinĂ«s âEl-gashijeâ°.............................................. 29 Mr. Sadik Mehmeti Texhvidi tek shqiptarĂ«t (me vĂ«shtrim tĂ« veçantĂ« âTexhvidiâ° i mulla Mehmet ef. Salihut) ...................................... 57 Prim.dr.med.sc. Ali F. Iljazi Paradigma shkencore nĂ« Kuran ................................................. 85 Dr. Sci. Musa Vila Zbritja e Isait a.s. dhe misioni i tij............................................ 105 Hajrullah Hoxha Besimi dhe adhurimi ndaj Zotit tĂ« MadhĂ«rueshĂ«m ................... 119 Bahri Curri Dashuria ndaj Pejgamberit alejhi selam ................................... 143 Dr. Jusuf el-Kardavi Karakteristikat e Islamit pĂ«r tĂ« cilin bĂ«jmĂ« thirrje ne .............. 159 Muhidin Ahmeti Drita e besimit dhe e mevludit.................................................. 179 Ajni Sinani Veprat penale dhe dĂ«nimet ....................................................... 199 Prof. Dr. Qazim Qazimi BashkĂ«jetesa dhe toleranca gjatĂ« shekujve nĂ«n prizmin e Islamit ........................................ 225
Prof. dr. Hysen Matoshi Masakra e Prapashticës sipas këngëve popullore...................... 281 Prof. Dr. Zejnullah Gruda Alija Izetbegoviq - personalitet tragjik në krye të një populli që donin ta zhduknin .......................................... 289 Nuridin Ahmeti Personaliteti i mulla Adem ef. Emërllahut - Keqekollës (1850-1921) ............................................................................. 313 Elez Osmani Bashkëpunimi i Imam Vehbi Ismailit me Refat xh. Gurrazezin 329 Qemajl Morina Revolta e popujve arabë ........................................................... 341 Fitim Flugaj Një vështrim arbitrazhit - ndërmjetësimit sipas Jurisprudencës Islame ..................................................... 355 Mexhid Yvejsi Shën Maria apo hz.Merjemja në Bibël dhe Kuran .................... 363 Hajrullah Hoxha Shtojcë - pjesa kalendarike ....................................................... 374 Përmbajtja ............................................................................................. 399