Pamięć Wołynia 1943–1944. Bibliografia by Biblioteka Slaska

Wisława Bertman

Pamięć Wołynia 1943–1944 Bibliografia

Biblioteka Śląska Katowice 2014

KOMITET WYDAWNICZY: prof. zw. dr hab. Jan Malicki – przewodniczący prof. zw. dr hab. Ryszard Kaczmarek – zastępca przewodniczącego mgr Magdalena Skóra – zastępca przewodniczącego dr Barbara Maresz – sekretarz

ISBN 978-83-64210-10-5

Projekt okładki Ryszard Latusek Adiustacja Elwira Zborowska, Jan Baron Skład i łamanie Zdzisław Grzybowski

Druk i oprawa Biblioteka Śląska w Katowicach Nakład 150 egzemplarzy

Spis treści Ryszard Kaczmarek Geneza „zbrodni wołyńskiej” .................................................. 7 Wisława Bertman Wstęp ..................................................................................... 13 Bibliografia Książki Geneza wydarzeń . ............................................................ 17 Rzeź wołyńska – opracowania ......................................... 24 OUN-UPA . ....................................................................... 48 Polska samoobrona ........................................................... 54 Kościół i duchowieństwo ................................................. 59 Wspomnienia ocalałych . .................................................. 63 Wydarzenia wołyńskie w poezji i prozie .......................... 75 Materiały edukacyjne ....................................................... 79 Artykuły z czasopism Wydarzenia historyczne – artykuły i wspomnienia .......... 82 Rzeź wołyńska we współczesnych stosunkach polsko-ukraińskich ......................................................... 124 Recenzje i omówienia książek . ...................................... 162 Obchody, inscenizacje, wystawy, homilie ...................... 178 Wybrane dodatki do gazet i czasopism poświęcone zbrodni wołyńskiej............................................ 186 Filmy . .................................................................................. 187 Wybrane serwisy internetowe . ............................................ 188 Wykaz tytułów czasopism uwzględnionych w bibliografii . ...................................................................... 191 Indeks miejscowości ............................................................ 193 Indeks osób .......................................................................... 197

Geneza „zbrodni wołyńskiej” Problemy narodowościowe i religijne w przedwojennych polskich województwach wschodnich, które tak tragicznym piętnem odcisnęły się na stosunkach polsko-ukraińskich w czasie II wojny światowej, swoją genezą sięgały XIX wieku. Wołyń, mocno związany z historią Polski, szczególnie tradycją powstań narodowych, był jednocześnie miejscem kształtowania ukraińskiego ruchu narodowego. Wynikało to z rosnącej przewagi żywiołu ukraińskiego. Według oficjalnych (prawdopodobnie zaniżonych) danych, w tzw. guberniach ukraińskich (kijowskie, podolskie i wołyńskie) Polacy stanowili przed wybuchem I wojny światowej już tylko niespełna 10% ogółu ludności. Według danych językowych z 1931 roku najliczniejsza w Polsce mniejszość narodowa – ukraińska – dominowała już w województwie wołyńskim, sięgając 68% (aż 75% we wsiach, a tylko 16% w miastach), a Polacy byli mniejszością liczącą 16% (15% na wsi i 26% w miastach). Do tego dochodziła spora liczba ludności żydowskiej (prawie 10%), skoncentrowana w miastach i miasteczkach, gdzie stanowiła prawie połowę mieszkańców. Nieudana próba stworzenia po I wojnie światowej niepodległego państwa ukraińskiego spowodowała przyłączenie Wołynia na mocy pokoju ryskiego w 1921 roku do Polski (polskie władze cywilne istniały tutaj już od 1919 roku). W granicach Polski pozostał on jednak miejscem aktywnej działalności nacjonalistycznych ugrupowań ukraińskich, tym bardziej że Rzeczpospolita ostatecznie nie przyznała obiecanej autonomii terytorialnej województwom tzw. Galicji Wschodniej. Ukształtowana jeszcze w XIX wieku Ukraińska Partia Narodowo-Demokratyczna (od 1919 roku Ukraińska Ludowa Partia Pracy – Ukrajinśka Narodno-Trudowa Partija) w lipcu 1925 roku, po przyłączeniu innych ugrupowań nacjonalistycznych, m.in. wołyńskich, przekształciła się w Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO), na czele którego stanął jako prezes Dmytro Ławecki. W organizacji dominował kierunek niepodległościowy, stawiający sobie za najważniejszy cel oderwanie od państwa polskiego i stworzenie nie7

podległej, zjednoczonej Ukrainy jako państwa narodowego. Związek Radziecki traktowano jako drugiego okupanta Ukrainy. Obok UNDO istniała od 1919 roku konspiracyjna organizacja wojskowa – Ukraińska Organizacja Wojskowa (Ukrajinśka Wijśkowa Orhanizacija – UWO), także o zdecydowanie antypolskim i jednocześnie antysowieckim charakterze. Na jej czele stali: najpierw oficer w oddziałach byłego sojusznika Polski Semena Petlury – Jewhen Konowalec, a potem m.in. Andrij Melnyk i Julian Hołowinskyj. Po przewrocie majowym gestem dobrej woli nowej polskiej władzy w stronę Ukraińców miało być mianowanie na Wołyniu w 1928 roku wojewodą Henryka Józewskiego, uznawanego za zwolennika dialogu z Ukraińcami. Starał się on najpierw stworzyć zaplecze polityczne złożone z tej części Ukraińców, którzy byli skłonni do współpracy z polskim rządem, a nie z nacjonalistami ukraińskimi. Zamierzano w ten sposób ograniczyć wpływy UWO, oferując Ukraińcom możliwości legalnego działania gospodarczego, zakładania spółdzielni, kreowania inicjatyw kulturalnych. Kontrolując aktywność społeczną ludności ukraińskiej na Wołyniu, neutralizowano negatywne skutki działalności nacjonalistów. Metoda ta miała być później rozwijana i na inne województwa południowo-wschodnie na podstawie tzw. programu wołyńskiego. W grudniu 1929 roku Józewski zaprezentował szczegóły tego planu na konferencji w Łucku, w której udział wzięli wszyscy wojewodowie z Kresów Wschodnich. Nadzieje na porozumienie polsko-ukraińskie okazały się jednak przedwczesne. W 1929 roku powstała na I Kongresie nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Wiedniu, w oparciu o struktury nielegalnej w Polsce UWO, partia polityczna pod nazwą Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). Odrzuciła ona możliwość porozumienia z rządem polskim, żądając zdecydowanych, terrorystycznych metod walki. Pierwsza fala ataków OUN na polskie instytucje i posterunki policji rozlała się latem 1930 roku i od tej pory stała się trwałym elementem stosunków politycznych na polskich Kresach Wschodnich. W odpowiedzi władze polskie nie ograniczały się tylko do dochodzeń policyjnych, ale rozpoczęto także pacyfikacje wsi ukraińskich, których dokonywały oddziały wojskowe i policja, stosując zasadę zbiorowej odpo8

wiedzialności wszystkich Ukraińców za akcje prowadzone przez OUN. Jesienią 1930 roku aresztowano część posłów ukraińskich, którzy podzielili losy więźniów brzeskich. Apogeum konfliktu nastąpiło po zabójstwie wiceprezesa Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem Tadeusza Hołówki, który 29 sierpnia 1931 roku został zastrzelony przez dwóch ukraińskich nacjonalistów. Ponieważ Hołówko uchodził za zwolennika porozumienia z umiarkowanymi politykami ukraińskimi i wspierał starania Józewskiego, ten zamach był powszechnie uważany za kluczowy dla załamania polityki pojednania. Podobne znaczenie miał spektakularny zamach OUN na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego w 1934 roku. Druga połowa lat 30. była wypełniona już polskimi akcjami represyjnymi skierowanymi przeciwko ludności ukraińskiej. Ich apogeum miało miejsce w 1938 roku, kiedy podjęto decyzję o wzmożonej akcji polonizacyjnej na Kresach Wschodnich. Rząd połączył ją z zamykaniem i niszczeniem cerkwi (w województwie wołyńskim według spisu z 1931 roku prawie 70% mieszkańców było wyznawcami prawosławia) oraz nakłanianiem do konwersji na katolicyzm. Po wybuchu II wojny światowej Wołyń znalazł się najpierw pod okupacją sowiecką, a po wkroczeniu Niemców w 1941 roku niemiecką. Fiaskiem zakończyła się inicjatywa powołania bez zgody Niemców we Lwowie, z inicjatywy kierowanej przez Banderę OUN-B, rządu ukraińskiego na czele z Jarosławem Stećką. Przywódcy OUN-B zostali aresztowani. Uciekający do lasów Ukraińcy stali się podatni na nacjonalistyczną propagandę, zasilając od jesieni 1942 roku szybko rosnącą w siłę partyzantkę na Polesiu i Wołyniu, prowadzącą walkę z Niemcami, Polakami i oddziałami partyzantki sowieckiej. Po dezercji kilku tysięcy policjantów ze służby u boku Niemców na początku 1943 roku powstała największa ukraińska organizacja wojskowa – Ukraińska Powstańcza Armia, której pierwszym dowódcą został Dmytro Kljaczkiwśkij. Do UPA oprócz byłych funkcjonariuszy policji ukraińskiej dołączali stopniowo żołnierze z rozbitych oddziałów, a także nadal współpracującej z Niemcami pozostałej części OUN („melnykowcy”). Tylko z dywizji SS „Galizien” („Hałyczyna”), pozostającej do końca wojny pod komendą niemiecką, i pułków policji SS 9

dezercje nie były zbyt częste. Uzbrojenie UPA otrzymywała głównie od Niemców, z którymi na przełomie 1943/1944 roku podjęto rozmowy i za cenę obietnicy zwalczania partyzantki sowieckiej oraz utrzymania porządku na zapleczu frontu niemieckiego uzyskiwano broń i amunicję. W 1943 roku, zgodnie z ustaleniami przyjętymi już rok wcześniej, w UPA podjęto decyzję o powstaniu ukraińskim, które miało poprzedzić wypędzenie lub wymordowanie ludności polskiej. W UPA dominowały wówczas poglądy o konieczności realizacji hasła „Ukraina dla Ukraińców”, które oznaczało całkowite usunięcie Żydów (wtedy już się dokonało po gettoizacji i deportacjach z lat 1941–1942) oraz Polaków. Jesienią 1942 roku zaczęto ograniczać swobodę przemieszczania się ludności polskiej. Na początku lutego 1943 roku sotnia UPA wymordowała ludność polską wsi Parośle. W całym 1943 roku odnotowano ponad 900 zorganizowanych akcji antypolskich. UPA, nazywająca całą akcję „depolonizacyjną” (w polskiej historiografii przyjęło się ją nazywać „rzezią wołyńską”), miała zamiar zmusić ludność polską do ucieczki na zachód. Dlatego początkowo terroryzowano pojedyncze, wybrane osoby, które miały skłonić pozostałych Polaków do ucieczki. Zorganizowane bojówki ukraińskie zatrzymywały się w osiedlach polskich i nieraz tylko – bijąc gospodarzy albo grożąc im wymordowaniem całej rodziny – rabowały żywność, odzież, zwierzęta gospodarskie. Napady nacjonalistów na pojedyncze osoby i ich rodziny dotyczyły nauczycieli, podoficerów, żołnierzy Armii Krajowej, pracowników leśnictw, zarządców i buchalterów majątków oraz osób w jakiś sposób wyróżniających się w lokalnych społecznościach, tj. takich, które mogły odegrać rolę przywódców podczas organizacji polskiej samoobrony. Po zignorowaniu takiego ostrzeżenia (nie zawsze zresztą mającego miejsce, a także niegwarantującego bezpiecznego opuszczenia miejscowości) pacyfikowano polskie osiedla i dwory, otaczając je i mordując mieszkańców oraz paląc zabudowania. W akcjach tych masowo brali udział ukraińscy chłopi, uniemożliwiając powrót do domów tym polskim mieszkańcom, którzy przeżyli. Ci, którym udało się ujść na zachód, szukali schronienia za Bugiem. Największe nasilenie antypolskiej akcji UPA miało miejsce w czasie świąt Wielkiejnocy 1943 roku (wymordowanie około 600 10

Polaków w miejscowości Janowa Dolina) oraz w lipcu 1943 roku (odnotowano wówczas ponad 300 akcji pacyfikacyjnych, w których liczba polskich ofiar szacowana jest na 10 tys. ludzi). Najbardziej tragiczny był dzień 11 lipca 1943 roku, kiedy wymordowano większość ludności w prawie 100 polskich osadach, m.in. w: Gurowie, Zdżarach, Porycku, Sądowej, Oleniu, Orzeszynie, Romanówce, Lachowie, Swojczowie i Zagajach. Znacznie później niż na Wołyniu, dopiero późnym latem 1943 roku, rozpoczęto podobną akcję na pozostałym obszarze polsko-ukraińskiego pogranicza. Na terenie okręgu lwowskiego nastąpiła ona zaś dopiero na początku 1944 roku, ale tutaj napotkała już silny opór samoobrony polskiej organizowanej przez AK. Do walk z Ukraińcami doszło m.in. w: Hanaczowie, Biłce Królewskiej, Hucie Brodskiej i Hucie Pieniackiej. Próby porozumienia politycznego pomiędzy stronami zakończyły się fiaskiem. Do Delegata Rządu zwróciła się w styczniu 1944 roku OUN-B (tzw. banderowcy) z ofertą rozmów. Mimo przyjęcia w marcu przez stronę polską protokołu o wspólnym dążeniu do utworzenia państwa ukraińskiego problem granic okazał się przeszkodą nie do przezwyciężenia. Rada Narodowościowa Delegatury stała na stanowisku integralności granic II RP, czego nie mogła zaakceptować strona ukraińska. Coraz dokładniejsze informacje o mordach zaczęły docierać dopiero wiosną 1944 roku do Warszawy i uniemożliwiły dalsze rozmowy oraz osiągnięcie kompromisowego porozumienia. W styczniu 1944 roku udało się zmobilizować 27. Wołyńską Dywizję Piechoty AK. Potrzeba mobilizacji wynikała z powodu realizacji „Burzy”, ale także z konieczności utrzymywania bądź dopiero organizacji samoobrony polskiej przed atakami UPA na obszarach południowo-wschodnich. Oddziały ukraińskie stawały się coraz silniejsze, dozbrajane już regularnie od końca 1943 roku przez Niemców, starających się w ten sposób zapanować nad kompletnym chaosem, jaki tworzył się na zapleczu frontu wschodniego ogołoconego z policji i administracji. Zmobilizowana pod dowództwem ppłk. Wojciecha Kiwerskiego (zginął w kwietniu 1944 roku) 26. Wołyńska DP AK, licząca ok. 6,5 tys. żołnierzy i oficerów, była przed powstaniem warszawskim największą, zwartą jednostką wojskową Polskiego Państwa Podziemnego. W kwietniu nastąpił szereg odwetowych akcji przeprowadzonych w okręgach 11

lwowskim i lubelskim AK, co z kolei zapoczątkowało nową falę terroru ukraińskiego w byłych województwach: lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim, który trwał z dużym nasileniem aż do rozpoczęcia ofensywy sowieckiej. Brygada Wołyńska AK prowadziła walki przez kilka miesięcy, w szeregu potyczek i bitew od lutego do maja 1944 roku, zarówno z Ukraińcami, jak i z Wehrmachtem na Wołyniu i Polesiu. Po wyrwaniu się z okrążenia i przejściu Bugu część żołnierzy Brygady brała jeszcze później udział w akcji „Burza” na Lubelszczyźnie. Sprzeczna jest liczba ofiar tragedii, która rozegrała się na Wołyniu i w Galicji, określanej przez część polskich autorów mianem ludobójstwa. Dzisiejsze szacunki oscylują wokół liczby od 40 do 60 tys. (wcześniejsze szacunki sięgały nawet 100 tys.) zamordowanych i poległych Polaków na terenach objętych pacyfikacjami ukraińskimi, czyli ok. 20% ogółu ludności polskiej na tym terenie. Liczba ta nie obejmuje ofiar okupacji niemieckiej i sowieckiej. Nie wszyscy zabici byli bezpośrednimi ofiarami UPA. Wielu umierało w wyniku dramatycznych warunków egzystencji ludności cywilnej, wywołanych ciągłymi napadami, rabunkami i ucieczkami przed oprawcami. Pozbawieni jedzenia, opieki lekarskiej i możliwości przebywania we własnych domach zimą 1943/1944, umierali masowo w czasie ucieczki na zachód. Sporą liczbę ofiar można także przypisać oddziałom bandyckim oraz operującym na tym terenie partyzanckim oddziałom sowieckim, wymuszającym siłą posłuszeństwo. Skala tych zjawisk jest dzisiaj już nie do oszacowania. Do tej pory nie przedstawiono także przekonujących danych o liczbie ofiar ukraińskich. Podawane niekiedy szacunkowo liczby sięgające kilkudziesięciu tysięcy wydają się zawyżone, biorąc pod uwagę, że straty poniesione podczas akcji pacyfikacyjnych na Wołyniu oceniono w przybliżeniu na 2 tys. Ukraińców. Ryszard Kaczmarek

Wstęp W latach 1943–1946 na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej miały miejsce masowe zbrodnie na ludności polskiej dokonane przez nacjonalistów ukraińskich. Kulminacja czystek etnicznych nastąpiła w latach 1943–1944, kiedy to w wyniku zbrodniczych działań OUN-UPA, przy udziale cywilnej ludności ukraińskiej, na Wołyniu oraz w województwach lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim zginęło – jak szacują historycy – ok. 130 tys. ludności polskiej, w tym kobiety i dzieci. Wydarzenia te przyjęto określać mianem „rzezi wołyńskiej”. Ofiarami mordów byli nie tylko Polacy, lecz także – w dużo mniejszej skali – pomagający Polakom Ukraińcy. Niniejsza bibliografia stanowi wybór literatury dotyczącej tego zagadnienia. Mimo iż celem publikacji było zaprezentowanie piśmiennictwa poświęconego „rzezi”, czyli wydarzeniom z lat 1943–1944, to nieuniknione okazało się przedstawienie szerszego kontekstu historycznego. W rezultacie w bibliografii przynajmniej marginalnie pojawiają się zbrodnie ukraińskie z lat 1945–1946 na tzw. Zasaniu, rozważania na temat przyczyn konfliktu, działalność i ideologia OUN-UPA, a spory zrąb pracy stanowi zbiór artykułów dotyczących współczesnego stosunku do wydarzeń wołyńskich, zarówno Polaków, jak i Ukraińców. Zestawienie obejmuje wyłącznie druki wydane w języku polskim do 2013 roku włącznie: wydawnictwa zwarte lub ich wybrane fragmenty oraz artykuły z czasopism i gazet. Te ostatnie stanowią zaledwie ułamek wszystkich publikacji poświęconych temu zagadnieniu, a pojawiających się w ostatnich latach w prasie. W dużej mierze zaprezentowano piśmiennictwo najnowsze, bo też prawda o Wołyniu odsłania się przed nami powoli i dopiero od niedawna świadkowie, rodziny ofiar i badacze zaczęli mówić o niej pełnym głosem. Z roku na rok temat wywołuje też coraz szerszą dyskusję. Celem wydania bibliografii jest – oprócz wspomnianej próby zaprezentowania piśmiennictwa poświęconego wydarzeniom wołyńskim – pomoc nauczycielom, którzy stają wobec niełatwego 13

zadania przedstawienia uczniom bolesnej prawdy, o tym, co wydarzyło się na Wołyniu 70 lat temu. Z tego względu zestawienie prezentuje również przydatne materiały edukacyjne, zawierające m.in. scenariusze lekcji, literaturę piękną, której inspiracją stały się wydarzenia wołyńskie, a także wybór filmów dokumentalnych poświęconych omawianym zagadnieniom. Bibliografia zawiera również spis najnowszych dodatków do gazet i tygodników poświęconych tematyce wołyńskiej. Książki i artykuły zgrupowane zostały tematycznie; w ramach danego tematu zastosowano układ alfabetyczny. Podtytuły tematyczne mają często charakter jedynie orientacyjny, bo – co oczywiste – autorzy wspomnień, opracowań i artykułów prasowych dotykają różnych tematów i problemów. Podział miał jedynie ułatwić korzystanie z bibliografii. Filmy, których opis bywa często niepełny, uporządkowano według tytułów. Na końcu zamieszczono krótki spis wybranych serwisów internetowych poświęconych zagadnieniu. Bibliografia zawiera indeks osobowy i indeks miejscowości. Wisława Bertman

Bibliografia

Książki Geneza wydarzeń 1. Ajnenkiel, Andrzej Kwestia ukraińska w polityce II Rzeczpospolitej i w koncepcjach oraz działaniach ukraińskich sił politycznych w okresie międzywojennym / Andrzej Ajnenkiel // W: Polska – Ukraina : trudne pytania: materiały XI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”, Warszawa, 26–28 kwietnia 2005. T. 10 / [oprac. red. Romuald Niedzielko ; tł. z jęz. ukr. Maria Buczyło, Halina Leskiw]. – Warszawa : Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej : Ośrodek Karta, 2006. – S. 145–158 ; 21 cm. – ISBN 83-882884-9-0 2. Filar, Władysław Wydarzenia wołyńskie 1939–1944 : w poszukiwaniu odpowiedzi na trudne pytania / Władysław Filar. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. – 509 s. : il. ; 23 cm. – Bibliogr. S. 17–140 ; 375–396. – ISBN 978-83-7441-884-3 Por. 975.

3. Grünberg, Karol Trudne sąsiedztwo : stosunki polsko-ukraińskie w X–XX wieku / Karol Grünberg, Bolesław Sprengel. – Warszawa : Książka i Wiedza, cop. 2005. – S. 483–648 : 25 cm. – ISBN 83-05-13371-0 4. Grott, Bogumił Nacjonalizm Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów jako faszyzm / Bogumił Grott // W: Różne oblicza nacjonalizmów : polityka, religia, etos / pod red. Bogumiła Grotta. – Kraków : Nomos, 2010. – S. 257–268. ; 24 cm. – ISBN 978-83-7688-019-8 5. Hryciuk, Grzegorz Przemiany ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1939–1948 / Grzegorz Hryciuk // W: Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej : przekształcenia struktury narodowościowej : 1931– 17

1948 / pod red. Stanisława Ciesielskiego. – Wrocław : Wydawnictwo UW, 2006. – S. 55–67 ; 30 cm. – (Acta Universitatis Wratislaviensis, 0239-6661 ; 2838 Raporty Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego ; 9) – ISBN 83-229-2689-8 6. Hud, Bohdan Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i w pierwszej połowie XX wieku : zarys historii konfliktów społeczno-etnicznych / Bohdan Hud ; przekł. Anna Korzeniowska-Bihun, Mariya Hud. – Zalesie Górne [etc.] : Pracownia Wydawnicza, 2013. – 400 s. ; 23 cm. – ISBN 978-83-908538-6-4 7. Iljuszyn, Igor Stosunki ukraińsko-polskie w okresie II wojny światowej oraz pierwszych latach powojennych w historiografii ukraińskiej po roku 1989 / Ihor Iljuszyn // W: Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku / pod red. Piotra Kosiewskiego i Grzegorza Motyki ; Fundacja im. Stefana Batorego. Forum Europy Środkowo-Wschodniej. – Kraków : Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, cop. 2000. – S. 179–188 : 21 cm. – ISBN 83-7052-758-2 8. Kuczerpa, Mykoła Kwestia ukraińska w polityce II Rzeczpospolitej i w koncepcjach oraz działaniach ukraińskich sił politycznych w okresie międzywojennym / Mykoła Kuczerpa // W: Polska – Ukraina : trudne pytania: materiały XI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”, Warszawa, 26–28 kwietnia 2005. T. 10 / [oprac. red. Romuald Niedzielko ; tł. z jęz. ukr. Maria Buczyło, Halina Leskiw]. – Warszawa : Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej : Ośrodek Karta, 2006. – S. 159–194 ; 21 cm. – ISBN 83-882884-9-0 9. Kulińska, Lucyna Główne aspekty polityki II Rzeczpospolitej w stosunku do mniejszości ukraińskiej – zarys problematyki badawczej / Lucyna Ku18

lińska // W: Działalność nacjonalistów ukraińskich na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej / pod red. nauk. Bogumiła Grotta ; Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. – Warszawa : Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2010. – S. 103–160 ; 24 cm. – Materiały z konf., 17 maja 2008 r., Warszawa. – ISBN 978-83-60093-89-4 10. Makarczuk, Stepan Etniczno-kulturowy charakter wiejskiej ludności rzymskokatolickiej Galicji Wschodniej i Wołynia od końca XIX wieku do 1935 roku // W: Sąsiedztwo : osadnictwo na pograniczu etnicznym polsko-ukraińskim w czasach nowożytnych : materiały z konferencji międzynarodowej w Rzeszowie w dniach 16–17 X 1995 r. / pod red. Józefa Półćwiartka. – Rzeszów : Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1997. – S. 157–165 ; 24 cm. – ISBN 83-87288-25-X 11. Materiały Materiały i studia z dziejów stosunków polsko-ukraińskich / pod red. nauk. Bogumiła Grotta. – Kraków : Księgarnia Akademicka, 2008. – 312 s. : il. ; 24 cm. – ISBN 978-83-7188-073-5 Zawiera m.in. Stosunek duchowieństwa greckokatolickiego do Polski i Polaków w okresie wojny polsko-ukraińskiej w 1918–1919 roku / Zdzisław Konieczny, s. 43–64; Nacjonalizm ukraiński jako faszyzm / Bogumił Grott, s. 81–94; Razem czy osobno? : nacjonaliści ukraińscy w meandrach dziejów / Czesław Partacz, s. 95–112.

12. Mędrzecki, Włodzimierz Polityka narodowościowa II Rzeczpospolitej a antypolska akcja UPA w latach 1943–1944 / Włodzimierz Mędrzecki // W: Antypolska akcja OUN-UPA 1943–1944 : fakty i interpretacje / red. nauk. Grzegorz Motyka i Dariusz Libionka ; Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. – Warszawa : IPN, 2002. – S. 14–18 : il. ; 24 cm. – (Konferencje IPN ; 4). – ISBN 83-89078-09-0 13. Motyka, Grzegorz Cień Kłyma Sawura : polsko-ukraiński konflikt pamięci / Grzegorz Motyka. – Gdańsk : Wydawnictwo Oskar : Muzeum II Woj19

ny Światowej, 2013. – 120 s., [4] s. tabl. : il. kolor. ; 22 cm. – ISBN 978-83-63709-23-5 14. Motyka, Grzegorz Kwestia polska w świetle założeń ideologicznych i programowych OUN-B i innych ukraińskich sił politycznych w latach II wojny światowej / Grzegorz Motyka // W: Polska – Ukraina : trudne pytania: materiały XI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”, Warszawa, 26–28 kwietnia 2005. T. 10 / [oprac. red. Romuald Niedzielko ; tł. z jęz. ukr. Maria Buczyło, Halina Leskiw]. – Warszawa : Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej : Ośrodek Karta, 2006. – S. 15–37 ; 21 cm. – ISBN 83-882884-9-0 15. Motyka, Grzegorz Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła” : konflikt polsko-ukraiński 1943–1947 / Grzegorz Motyka. – Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2011. – S. 11–87 : il. ; 25 cm. – Bibliogr. s. 488–500. – ISBN 978-83-08-04576-3 Por. 985, 1009, 1019.

16. Motyka, Grzegorz Problematyka stosunków polsko-ukraińskich w latach 1939–1948 w polskiej historiografii po roku 1989 / Grzegorz Motyka // W: Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku / pod red. Piotra Kosiewskiego i Grzegorza Motyki ; Fundacja im. Stefana Batorego. Forum Europy Środkowo-Wschodniej. – Kraków : Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, cop. 2000. – S. 166–178 : 21 cm. – ISBN 83-7052-758-2 17. Partacz, Czesław Przemilczane w ukraińskiej historiografii przyczyny ludobójstwa popełnionego przez OUN-UPA na ludności polskiej / Czesław Partacz // W: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych : ludobójstwo na kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946 / pod red. Bogusława Pazia. – Wrocław : Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011. – S. 147–178 ; 24 cm. – ISBN 978-83-229-3185-1 20

18. Partacz, Czesław Przyczyny banderowskiego ludobójstwa na Kresach Wschodnich II Rzeczpospolitej / Czesław Partacz // W: Działalność nacjonalistów ukraińskich na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej / pod red. nauk. Bogumiła Grotta ; Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. – Warszawa : Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2010. – S. 161 ; 24 cm. – Materiały z konf., 17 maja 2008 r., Warszawa. – ISBN 978-83-60093-89-4 19. Polacy Polacy i Ukraińcy dawniej i dziś / pod red. Bogumiła Grotta. – Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, cop. 2002. – 221 s. ; 24 cm. – ISBN 83-233-1561-2 Zawiera m.in.: Akcja repolonizacyjna na terytoriach południowo-wschodnich Rzeczpospolitej w latach 1935–1939 / J.P. Jarosz, s. 61–66; Pojęcie integralnego nacjonalizmu ukraińskiego / W. Poliszczuk, s. 67–88; Nacjonalizm ukraiński – wersja neopogańska : rozważania o doktrynie / B. Grott, s. 89–96.

20. Polityczne Polityczne, religijne i kulturalne aspekty sprawy polskiej na Kresach Wschodnich / pod red. Bogumiła Grotta. – Kraków : Księgarnia Akademicka, 2009. – 349, [3] s. ; 24 cm. – ISBN 978-83-7188133-6 Zawiera m.in.: Antypolska działalność duchowieństwa greckokatolickiego w II Rzeczpospolitej / Lucyna Kulińska, s. 13–68; Przyczyny mordów dokonanych przez banderowców na ludności spolonizowanej pochodzenia ukraińskiego i ludności ukraińskiej / Wiktor Poliszczuk, s. 87–99; Metropolita Andrzej Szeptycki i biskup Grzegorz Chomyszyn wobec państwa polskiego. Przegląd stanowisk badawczych / Maciej Strutyński, s. 101–116.

21. Polska Polska – Ukraina : trudna odpowiedź : dokumentacja spotkań historyków (1994–2001), kronika wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej (1939–1945) / Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Ośrodek Karta. – Warszawa : NDAP – Wydział Wydawnictw : Karta, 2003. – 184 s. ; 25 cm. – ISBN 83-89115-36-0 ; 83-88288-56-3 21

22. Smogorzewska, Janina Kresowe osadnictwo wojskowe 1920–1945 / Janina Stobniak-Smogorzewska. – Warszawa : Instytut Studiów Politycznych PAN [Polskiej Akademii Nauk] : Rytm, cop. 2003. – 418, [1] s., [40] s. tabl. : il., nuty ; 25 cm. – (Seria Wschodnia). – ISBN 83-7399-006-2 23. Snyder, Timothy Rekonstrukcja narodów : Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś 1569– 1999 / Timothy Snyder ; przeł. [z ang.] Magda Pietrzak-Merta. – Sejny : Fundacja Pogranicze, 2006. – S. 175–203 : il. ; 24 cm. – (Ornamenty Historii). – ISBN 83-86872-78-0 24. Stosunki Stosunki polsko-ukraińskie : historia i pamięć / pod red. Joanny Marszałek-Kawy i Zbigniewa Karpusa. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. – 304 s. ; 23 cm. – ISBN 978-83-7441879-9 Zawiera m.in. Ukraina w XX w. : na wschód od Polski i na zachód od Rosji / Michał Klimecki, s. 9–34; Kwestia ukraińska w okresie międzywojennym (1918– 1939) / Władysław Filar, s. 129–151.

25. Stosunki Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1939–2004 / pod red. Bogumiła Grotta ; Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie. – Warszawa : Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2004. – 350 s., [18] s. ; 24 cm. – Bibliogr. s. 290–295. – ISBN 83-60093-01-6 Zawiera m.in.: Doktryna nacjonalizmu ukraińskiego na tle wybranych europejskich doktryn nacjonalistycznych / Bogumił Grott, s. 17–32; Polityka polskiego rządu wobec ukraińskich dążeń do stworzenia własnego państwa 1939–1945 / Czesław Partacz, s. 45–62.

26. Torzecki, Ryszard Polacy i Ukraińcy : sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej / Ryszard Torzecki. – Warszawa : Wydawnictwo PWN, 1993. – 348 s. : mapa ; 21 cm. – ISBN 83-01-11126-7 22

27. W dolinie W dolinie Bugu, Styru i Słuczy : Wołyń w najnowszej historii Polski : (wybrane zagadnienia) / [red. nauk. Jarosław Rubacha]. – Piotrków Trybunalski : Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Akademii Świętokrzyskiej, 2005. – S. 273–288 s. : il. ; 25 cm. – ISBN 83-89935-11-2 Zawiera m.in.: Postawy mieszkańców Wołynia wobec państwowości polskiej w przededniu wybuchu II wojny światowej / Wojciech Włodarkiewicz, s. 47–62; Kształtowanie się granicy wschodniej II Rzeczpospolitej na Ukrainie w latach 1918–1921 / Ireneusz Górzyński, s. 63–88; Wołyń w gospodarce II Rzeczpospolitej / Zygmunt Kazimierski, Zdzisław Siroić, s. 89–96; Osadnictwo wojskowe na Wołyniu 1921–1939 / Andrzej Czesław Żak, Lidia Głowacka, s. 151–167.

28. Włodarkiewicz, Wojciech Przed zagładą : społeczeństwo Wołynia i Małopolski Wschodniej wobec państwa polskiego (1935–1939) / Wojciech Włodarkiewicz ; Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. – Warszawa : Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2013. – 597 s. : il. ; 24 cm. – Bibliogr. s. 563–584. – ISBN 978-83-7901-011-0 29. Zaszkilniak, Leonid Kwestia polska w świetle założeń ideologicznych i programowych OUN-B i innych ukraińskich sił politycznych w latach II wojny światowej / Leonid Zaszkilniak // W: Polska – Ukraina : trudne pytania: materiały XI Międzynarodowego Seminarium Historycznego „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”, Warszawa, 26–28 kwietnia 2005. T. 10 / [oprac. red. Romuald Niedzielko ; tł. z jęz. ukr. Maria Buczyło, Halina Leskiw]. – Warszawa : Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej : Ośrodek Karta, 2006. – S. 38–80 ; 21 cm. – ISBN 83-882884-9-0 30. Żupański, Andrzej Tragiczne wydarzenia za Bugiem i Sanem przed ponad sześćdziesięciu laty : poznaj werdykt historyków polskich i ukraińskich / Andrzej Żupański. – Warszawa : Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej : Oficyna Wydawnicza Rytm, cop. 2007. – 79, [1] s. ; 21 cm. – ISBN 978-83-7399-214-6 23

Rzeź wołyńska – opracowania 31. Antypolska Antypolska akcja nacjonalistów ukraińskich w Małopolsce Wschodniej w świetle dokumentów Rady Głównej Opiekuńczej 1943–1944 / wstęp i oprac. Lucyna Kulińska i Adam Roliński. – Kraków : Fundacja CDCN : Księgarnia Akademicka, 2003. – XVI, 526, [2] s. : il., faks., mapy, tab. ; 25 cm. – (Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego ; t. 21; Dokumenty do Dziejów Stosunków Polsko-Ukraińskich 1939–1945 ; t. 1). – ISBN 83-7188-620-9 32. Antypolska Antypolska akcja OUN-UPA 1943–1944 : fakty i interpretacje / red. nauk. Grzegorz Motyka i Dariusz Libionka ; Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. – Warszawa : IPN, 2002. – 165, [1] s. : il. ; 24 cm. – (Konferencje IPN ; 4). – ISBN 83-89078-09-0 33. Archiwum Archiwum Adama Bienia : akta narodowościowe (1942–1944) / oprac., wstęp i przypisy Jan Brzeski, Adam Roliński. – Kraków : Księgarnia Akademicka : nakł. Biblioteki Jagiellońskiej, 2001. – 606 s. : il. ; 24 cm. – (Bibliotheca Iagellonica. Fontes et Studia, 1425-851X ; t. 10). – ISBN 83-7188-185-1 34. Bereza, Tomasz Wokół Piskorowic : przyczynek do dziejów konfliktu polsko-ukraińskiego na Zasaniu w latach 1939–1945 / Tomasz Bereza. – Rzeszów : Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział, 2013. – 384 s., [24] s. tabl. : il. ; 24 cm. – Bibliogr. s. 325–349. – ISBN 978-83-7629441-4 35. Bereza, Tomasz Zbrodnie UPA na ludności cywilnej w Polsce południowowschodniej (1944–1947) / Tomasz Bereza // W: Podzielone narody : szkice z historii stosunków polsko-ukraińskich w latach 40. XX 24

wieku / pod red. Marka Białokura i Mariusza Patelskiego. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek ; Opole : Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział, 2012. – S. 58–69 ; 23 cm. – (Spotkania). – ISBN 978-83-7780-429-2 36. Ból Ból, cierpienie, pamięć : księga pamięci w 65 rocznicę ludobójstwa polskiej ludności cywilnej : suplement do książki „Zagłada Huty Pieniackiej” wydanej w 2001 / [red. wyd. Roman Maćkówka] ; Klub Złoczowski. – Kraków : Towarzystwo Słowaków w Polsce, 2009. – 119, [1] s. : il. ; 21 cm. – ISBN 978-83-7490-197-0 37. Budziak, Tadeusz Jan Wołyń daleki i bliski : tragizm losów Polski / Tadeusz Jan Budziak. – Lublin : Wydawnictwo Polihymnia, 2011. – 124, [1] s. : il. ; 24 cm. – ISBN 978-83-7270-944-8 38. Dawne Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej / [red. tomu Witold Listowski]. – Kędzierzyn-Koźle : Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Oddział, 2011. – 175 s., [8] s. tabl. : il. ; 21 cm. – (Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich ; 3). – ISBN 978-83-934587-0-7 Materiały z konf. nauk., 4 czerwca 2011 r., Kędzierzyn-Koźle.

39. Dawne Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej / [red. tomu Witold Listowski]. – Kędzierzyn-Koźle ; Żyrardów : P.P.P. Arsgraf, 2012. – 217, [1] s. : il. kolor. ; 21 cm. – (Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich ; 4) Materiały z konf. popularnonauk. „IX Dzień Kultury Kresowej”, 2 czerwca 2012 r., Kędzierzyn-Koźle.

40. Filar, Władysław Eksterminacja ludności polskiej na Wołyniu w drugiej wojnie świa25

towej / Władysław Filar. – Warszawa : Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Okręg Wołyński, 1999. – 149, [2] s. ; 24 cm. – ISBN 83-908944-3-2 41. Filar, Władysław Od antypolskiej agitacji i indywidualnego terroru do eksterminacji ludności polskiej (Wołyń 1942–1944) / Władysław Filar // W: Stosunki polsko-ukraińskie : wojna i współczesność / pod red. Joanny Marszałek-Kawy i Zbigniewa Karpusa. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. – S. 49–74 : il. ; 23 cm. – ISBN 978-83-7441-880-5 42. Filar, Władysław Wołyń 1939–1944 : eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie : studium historyczno-wojskowe zmagań na Wołyniu w obronie polskości, wiary i godności ludzkiej / Władysław Filar. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, cop. 2004. – 467 s. : fot., mapy ; 24 cm. – Bibliogr. s. 434–439. – ISBN 83-7322-976-0 Por. 991.

43. Filar, Władysław Wołyń 1939–1944 : eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie : studium historyczno-wojskowe zmagań na Wołyniu w obronie polskości, wiary i godności ludzkiej / Władysław Filar. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009. – 467 s. : il. ; 24 cm. – Bibliogr. s. 434–439. – ISBN 978-83-7611-179-7 Por. 991.

44. Filar, Władysław Wołyń 1939–1944 : eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie : studium historyczno-wojskowe zmagań na Wołyniu w obronie polskości, wiary i godności ludzkiej / Władysław Filar. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, cop. 2011. – 467 s. : il. ; 24 cm. – Bibliogr. s. 434–439. – ISBN 978-83-7611-868-0 Por. 991.

45. Filar, Władysław Wołyń 1939–1944 : historia, pamięć, pojednanie / Władysław 26

Filar. – Warszawa : Oficyna Wydawnicza Rytm, cop. 2009. – 271, [1] s. : il. ; 25 cm. – Bibliogr. s. 257–263. – ISBN 978-83-7399376-1 46. Filar, Władysław Wołyń 1939–1944 : historia, pamięć, pojednanie / Władysław Filar. – Wyd. 2. – Warszawa : Oficyna Wydawnicza Rytm, cop. 2012. – 272 s. : il. ; 25 cm. – Bibliogr. s. 257–263. – ISBN 978-837399-517-8 47. Filar, Władysław Wydarzenia wołyńskie 1939–1944 : w poszukiwaniu odpowiedzi na trudne pytania / Władysław Filar. – Toruń ; Łysomice : Duet, 2007. – 509 s. : il. ; 23 cm. – Bibliogr. s. 472–483. – ISBN 978-8389706-97-3 Por. 975.

48. Filar, Władysław Wydarzenia wołyńskie 1939–1944 : w poszukiwaniu odpowiedzi na trudne pytania / Władysław Filar. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. – 509 s. : il. ; 23 cm. – Bibliogr. s. 472–483. – ISBN 978-83-7441-884-3 Por. 975.

49. Gross, Edward Kresowe dzieje podolskich wsi : Wołochy, Ponikwa i Hucisko Brodzkie (1938–1944) / Edward Gross. – Wrocław : Atla 2, 2004. – 358 s., [4] s. tabl. : fot., portr. ; 22 cm. – ISBN 83-88555-03-0 ; 83-88555-13-8 50. Grott, Bogumił Problem stosunków międzyetnicznych i praw człowieka na południowo-wschodnich Kresach Rzeczpospolitej w kontekście teorii i praktyki OUN-UPA / Bogumił Grott // W: Skąd przychodzi Antychryst? : kontakty i konflikty etniczne w Europie Środkowej i Południowej : fakty, interpretacje, refleksje / pod red. Tomasza Falęckiego. – Kraków : Wydaw. Naukowe Akademii Pedagogicz27

nej, 2004. – S. 352–362 ; 24 cm. – Mater. konferencji, która odbyła się 28–29 listopada 2000 r. w Krakowie. – ISBN 83-7271-291-5 51. Grünberg, Karol Trudne sąsiedztwo : stosunki polsko-ukraińskie w X–XX wieku / Karol Grünberg, Bolesław Sprengel. – Warszawa : Książka i Wiedza, cop. 2005. – S. 589–678 : 25 cm. – ISBN 83-05-13371-0 52. Hryciuk, Grzegorz Przemiany ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1939–1948 / Grzegorz Hryciuk // W: Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej : przekształcenia struktury narodowościowej : 1931– 1948 / pod red. Stanisława Ciesielskiego. – Wrocław : Wydawnictwo UW, 2006. – S. 55–67 ; 30 cm. – (Acta Universitatis Wratislaviensis, 0239-6661 ; 2838 Raporty Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego ; 9) – ISBN 83-229-2689-8 53. Hryciuk, Grzegorz Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948 / Grzegorz Hryciuk. – Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek, cop. 2005. – S. 243–315 : il. ; 24 cm. – Bibliogr. s. 359–393. – ISBN 83-7441-121-X 54. Hryciuk, Grzegorz Zmiany liczby ludności Galicji Wschodniej w latach 1939–1946 / Grzegorz Hryciuk // W: Studia nad demografią historyczną i sytuacją religijną Ukrainy / Grzegorz Hryciuk, Jarosław Stockyj ; [red. i tł. tekstu J. Stockiego z jęz. ukr. Hubert Łaszkiewicz]. – Lublin : Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, cop. 2001. – S. 7–109 : il. ; 24 cm. – ISBN 83-85854-62-2 55. Isakowicz-Zaleski, Tadeusz Przemilczane ludobójstwo na Kresach / Tadeusz Isakowicz-Zaleski. – Kraków : Małe Wydawnictwo, 2008. – 175, [1] s., [13] s. tabl. : il. (w tym kolor.) ; 21 cm. – ISBN 978-83-922939-8-9 ; ISBN 978-83-922939-8-3 Por. 1021.

56. Januszewski, Radosław Polska w oczach cudzych / Radosław Januszewski, Jan Strękowski. – Wrocław : Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, 2003. – S. 269–315, Ukraińska trylogia : rozmowa z Bohdanem Osadczukiem : il., fot. ; 23 cm. – ISBN 83-7095-065-5 Por. 516.

57. Jastrzębski, Stanisław Dzieje ludności polskiej na Kresach Południowo-Wschodnich i Ziemi Wołyńskiej w latach 1939–1946 / Stanisław Jastrzębski. – Katowice : Agencja Artystyczna Para Zenon Dyrszka, 2009. – 170 s. : il. ; 21 cm. – ISBN 978-83-61061-48-9 58. Jastrzębski, Stanisław Dzieje ludności polskiej na Kresach Południowo-Wschodnich i Ziemi Wołyńskiej w latach 1939–1946 / Stanisław Jastrzębski. – Wyd. 2 popr. – Katowice : Agencja Artystyczna Para Zenon Dyrszka, 2011. – 167, [1] s. : il. ; 21 cm. – ISBN 978-83-61061-49-6 59. Jastrzębski, Stanisław Ludobójstwo ludności polskiej przez OUN-UPA w województwie stanisławowskim w latach 1939–1946 / Stanisław Jastrzębski. – Warszawa : Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 2004. – 472 s., [8] s. tabl. : fot., mapy, portr. ; 21 cm. – ISBN 83-87802-83-2 60. Jastrzębski, Stanisław Nieosądzone zbrodnie ludobójców z czasów II wojny światowej 1939–1946 / Stanisław Jastrzębski. – Katowice : Agencja Artystyczna Para Zenon Dyrszka, 2010. – 165 s. : il. ; 21 cm. – ISBN 978-83-61061-88-5 61. Jastrzębski Stanisław Zarys historii wzajemnych stosunków polsko-ukraińskich od czasów najdawniejszych do współczesności (X–XXI w.) / Stanisław Jastrzębski. – Katowice : Agencja Artystyczna Para Zenon Dyrszka, 2011. – S. 107–144 : Kresy pod okupacją niemiecką. – ISBN 978-83-61061-57-1 29