Vibracións prohibidas (folleto)

Page 1

VIBRACIÓNS PROHIBIDAS CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA 16 novembro 2012 / 10 marzo 2013

No universo da cultura popular dos anos sesenta e setenta do século

En el universo de la cultura popular de los años sesenta y setenta del

pasado, a música acadou unha importancia até entón inédita, coa

siglo pasado, la música asumió una importancia hasta entonces inédita,

emerxencia da radio e a televisión como catalizadores primordiais

con a la emergencia de la radio y la televisión como catalizadores

das novas tendencias, coa consolidación da industria musical como

primordiales de las nuevas tendencias, con la consolidación de la

negocio altamente rendible e coa aparición de fenómenos de

industria musical como negocio altamente rentable y con la aparición de

mobilización únicos como os concertos de Woodstock.

fenómenos de movilización únicos como los conciertos de Woodstock.

A esta extensiva difusión transgeneracional sumaríase unha toma

A esta extensiva difusión transgeneracional se sumaría una toma

de conciencia tamén crecente do poder reivindicativo da canción

de conciencia también creciente del poder reivindicativo de la

pop, rock e folk —con personaxes como Bob Dylan—, que asumirá

canción pop, rock y folk —con personajes como Bob Dylan—, que

unha capacidade de abranguer linguaxes orixinalmente moi

asumirá una capacidad de abarcar lenguajes originalmente muy

diferentes. Ao mesmo tempo, coa guerra de Vietnam e as revoltas

diferentes. Al mismo tiempo, con la guerra de Vietnam y las revueltas

estudantís como pano de fondo, os mozos reivindicaban a nivel

estudiantiles como telón de fondo, los jóvenes reivindicaban a nivel

global unha banda sonora propia que incorporase un sentimento de

global una banda sonora propia que incorporase un sentimiento de

pertenza socioloxicamente renovado e unha voz que os poderes

pertenencia sociológicamente renovado y una voz que los poderes

establecidos non puidesen ignorar.

establecidos no pudiesen ignorar.

Estes vasos comunicantes na cultura popular levarán igualmente

Estos vasos comunicantes en la cultura popular conllevarán

un tránsito fluído entre as diversas disciplinas artísticas; lembremos

igualmente un tránsito fluido entre las diversas disciplinas artísticas;

aquí, como exemplos moi coñecidos e fundamentais hoxe para a

recordemos aquí, como ejemplos muy conocidos y fundamentales hoy

construción das post-vangardas, os casos de Dan Graham, con Rock

para la construcción de las post-vanguardias, los casos de Dan

My Religion (1982-1984), e David Lamelas, con Rock Star

Graham, con Rock My Religion (1982-1984), y David Lamelas, con

(Character Appropriation) (1974).

Rock Star (Character Appropriation) (1974).

No caso de rexións sometidas a ditaduras políticas cuxo desgaste

En el caso de regiones sometidas a dictaduras políticas cuyo

parecía que anticipaba unha pronta caída, e concretamente no caso da

desgaste parecía anticipar una pronta caída, y concretamente en el caso

Península Ibérica, estes fenómenos eran coidadosamente monitorizados

de la Península Ibérica, estos fenómenos eran cuidadosamente monitori-

polos respectivos aparellos de control e difusión da información. Non é

zados por los respectivos aparatos de control y difusión de la informa-

estraño, pois, que existise unha censura transversal nas máis diversas

ción. No es extraño, pues, que existiese una censura transversal en las

áreas creativas, da música popular ao cinema, da literatura ás artes

más diversas áreas creativas, de la música popular al cine, de la litera-

visuais (aínda que, neste caso, xa sexa por ignorancia ou por desprezo,

tura a las artes visuales (aunque, en este caso, ya sea por ignorancia o

a realidade fose outra, por moito que non sexa este o momento

por desprecio, la realidad haya sido otra, por mucho que no sea este el

oportuno para entrar en detalle a discutir esta cuestión).

momento oportuno para entrar en detalle a discutir esta cuestión).

Parte de censura da canción “Venus in Furs”, de Lou Reed.


Roxy Music: Country Life, 1974. Edición orixinal internacional (esq.) e edición española censurada (dta.)

O medo á propagación de mensaxes subversivos, máis ou menos

El miedo a la propagación de mensajes subversivos, más o menos

justificado en ocasións, pero na maior parte dos casos fundado

justificado en ocasiones, pero en la mayor parte de los casos fundado

nunha

día

en una estrechez de miras y una miseria moral hoy en día

verdadeiramente sorprendentes e abxectas, deu pé aos máis

estreiteza

e

nunha

miseria

morais

hoxe

en

verdaderamente sorprendentes y abyectas, dio pie a los más

inconcibibles exemplos de censura —visual ou de contido— nas

inconcebibles ejemplos de censura —visual o de contenido— en las

letras das cancións. Este fenómeno revélase agora en Vibracións

letras de las canciones. Este fenómeno se revela ahora en Vibraciones

prohibidas; porque a memoria destes feitos non debe ser apagada,

prohibidas; porque la memoria de estos hechos no debe ser apagada,

mesmo para apreciar mellor a liberdade da que hoxe gozamos.

incluso para apreciar mejor la libertad de la que hoy gozamos.

Non deixa de ser curioso que, nos tempos que corren, nos que

No deja de ser curioso que, en los tiempos que corren, en los que

non existe unha censura organizada e estruturada polo Estado, outro

no existe una censura organizada y estructurada por el Estado, otro

tipo de censura máis velada persista insidiosamente nesta área;

tipo de censura más velada persista insidiosamente en esta área; me

refírome á censura do mercado, dos seus ditames comerciais e das

refiero a la censura del mercado, de sus dictámenes comerciales y de

súas proxeccións en relación cunha normalización do gusto, que

sus proyecciones en relación con una normalización del gusto, que

moitas veces nin sequera responde as súas expectativas. Nun mundo

muchas veces ni siquiera responde a sus expectativas. En un mundo

de cambios vertixinosos, os fenómenos de distribución dixital e de

de cambios vertiginosos, los fenómenos de distribución digital y de

autoedición trouxeron unha apertura saudable neste campo. Con

autoedición han traído una apertura saludable en este campo. Sin

todo, resulta preocupante que nos medios máis tradicionais, como a

embargo, resulta preocupante que en los medios más tradicionales,

radio e a televisión, esteamos a asistir a un momento regresivo con

como la radio y la televisión, estemos asistiendo a un momento

respecto ás últimas décadas.

regresivo con respecto a las últimas décadas.

Porque esquecer é desaprender, lembrar momentos culturalmente

Porque olvidar es desaprender, recordar momentos culturalmente

tan controvertidos como os que se tratan en Vibracións prohibidas

tan controvertidos como los que se tratan en Vibraciones prohibidas

non só é unha responsabilidade histórica senón tamén un acto para

no solo es una responsabilidad histórica sino también un acto para

construírmos o futuro.

construir el futuro. Miguel von Hafe Pérez

Miguel von Hafe Pérez


VIBRACIÓNS PROHIBIDAS

VIBRACIONES PROHIBIDAS

A visión máis común sobre a historia da censura franquista establece

La visión más común sobre la historia de la censura franquista establece

que esta se aplicou con máis rigor nos primeiros anos do réxime para ir

que esta se aplicó con más rigor en los primeros años del régimen para

afrouxando paulatinamente ata chegar a unha certa apertura da man

irse aflojando paulatinamente hasta llegar a una cierta apertura de la

da Lei de prensa e imprenta promulgada por Manuel Fraga en 1966. O

mano de la Ley de Prensa e Imprenta promulgada por Manuel Fraga en

réxime loitaba por gañar lexitimidade internacional e necesitaba dar

1966. El régimen luchaba por ganar legitimidad internacional y

certa imaxe de liberdade que acompañase ao crecemento económico

necesitaba dar cierta imagen de libertad que acompañase al

sustentado en boa medida polo turismo.

crecimiento económico sustentado en buena medida por el turismo.

Aínda que esta visión pode ser certa no referente ao cine ou á prensa

Si bien esta visión puede ser cierta en lo referente al cine o la prensa

(a censura previa foi substituída por un réxime sancionador a posteriori),

(la censura previa fue sustituida por un régimen sancionador a posteriori),

no campo do pop e do rock a lei de 1966 implica unha notable

en el campo del pop y el rock la ley de 1966 implica una notable

intensificación da acción dos censores. Ata ese ano existían listaxes de

intensificación de la acción de los censores. Hasta ese año existían

cancións non radiables: a radio foi durante décadas a única fonte de

listados de canciones no radiables: la radio fue durante décadas la

acceso á música para a maioría dos españois. Pero o desenvolvemento

única fuente de acceso a la música para la mayoría de los españoles.

da FM e da televisión, o xurdimento da industria discográfica ata daquela

Pero el desarrollo de la

aletargada, o auxe da contracultura nos países do noso ámbito, a

discografía hasta entonces aletargada, el auge de la contracultura en los

masiva chegada a España de mozas e mozos europeos contaxiados do

países del entorno, la masiva llegada a España de jóvenes europeos

espírito contestatario da época e a chegada á madurez dunha xeración

contagiados del espíritu contestatario de la época y la llegada a la

numerosa allea á memoria da guerra civil crearon as condicións

madurez de una generación numerosa ajena a la memoria de la guerra

FM

y la televisión, el surgimiento de la industria

necesarias para que o pop e o rock se convertesen en formas de

civil crearon las condiciones necesarias para que el pop y el rock se

expresión perigosas para o réxime.

convirtiesen en formas de expresión peligrosas para el régimen.

O labor da censura intensificouse e sofisticouse a raíz da lei de

La labor de la censura se intensificó y se sofisticó a raíz de la ley de

1966. Tanto as portadas dos discos como as letras das cancións

1966. Tanto las portadas de los discos como las letras de las canciones

debían ser aprobadas antes de chegar ao mercado. Os censores

debían ser aprobadas antes de llegar al mercado. Los censores dejaron

deixaron memoria dos seus razoamentos en detallados partes que

memoria de sus razonamientos en detallados partes que han llegado

chegaron ata nós. O contraste entre as portadas das edicións

hasta nosotros. El contraste entre las carátulas de las ediciones

internacionais dos discos e as publicadas en España permite coñecer

internacionales de los discos y las publicadas en España permite

ademais as consecuencias da acción da censura. Vibracións

conocer además las consecuencias de la acción de la censura.

prohibidas documenta visualmente os mecanismos e os resultados da

Vibraciones prohibidas documenta visualmente los mecanismos y

acción censora no pop e no rock.

resultados de la acción censora en el pop y el rock.

HÉCTOR FOUCE: Non deixa de chamar a atención que en plena

HÉCTOR FOUCE: No deja de llamar la atención que en plena apertura

apertura do franquismo se empezase a vixiar o rock e o pop. Cales

del franquismo se empezase a vigilar al rock y al pop. ¿Cuáles serían

serían as razóns para que a censura se intensifique?

las razones para que la censura se intensifique?

XAVIER VALIÑO: Sucede que a mediados dos anos sesenta a sociedade

XAVIER VALIÑO: Sucede que a mediados de los años sesenta la sociedad

española empeza a ter unha certa capacidade económica, co cal pode

española empieza a tener una cierta capacidad económica, con lo que

xa comprar discos e aparellos reprodutores. Se antes as cancións eran

pueden ya comprar discos y aparatos reproductores. Si antes las canciones

difundidas só pola radio, de repente tamén as podían comprar e levalas

eran difundidas solo por la radio, de repente también las podían comprar

para as súas casas. Ademais, os cambios políticos e sociais daqueles

y llevárselas a sus casas. Además, los cambios políticos y sociales de aque-

anos fixeron que as mensaxes nas cancións empezasen a incluír,

llos años hicieron que los mensajes en las canciones empezasen a incluir,

ademais de contidos sentimentais, tamén mensaxes políticas e sociais.

además de contenidos sentimentales, también mensajes políticos y so-

Polo tanto, o réxime franquista, a remolque dos acontecementos,

ciales. Por lo tanto, el régimen franquista, a remolque de los aconteci-

decatouse de que aí había algo censurable no que ata entón nin

mientos, se dio cuenta de que ahí había algo censurable en lo que hasta

reparara nin tivera motivo para o facer.

entonces ni habían reparado ni habían tenido motivo para hacerlo.

HF: A verdade é que sabemos moi pouco de como era a relación da

HF: La verdad es que sabemos muy poco de cómo era la relación

xente nova co rock na España dos sesenta. Aínda que intuímos que era

de los jóvenes con el rock en la España de los sesenta. Aunque intuimos

unha parte da cultura menos importante que nos Estados Unidos ou no

que era una parte de la cultura menos importante que en Estados Unidos

Reino Unido.

o Reino Unido.

XV: A maior parte dos mozos e mozas seguían controlados ou

XV: La mayoría de los jóvenes seguían controlados o influidos por los

influídos polos principios do réxime franquista, ou polo menos non

principios del régimen franquista, o al menos no pretendían salirse de la

pretendían saír fóra da norma ou chamar a atención, polas posibles

norma o llamar la atención, por las posibles consecuencias. Sin

consecuencias. No entanto, si que houbo unha parte da xuventude que

embargo, sí que hubo una parte de la juventud que encontró en la

atopou na música unha vía de expresión e/ou unha vía de escape fronte

música una vía de expresión y/o una vía de escape frente a la realidad


Jane Birkin & Serge Gainsbourg: “Je t’aime… Moi non plus” (single), 1968. Edición orixinal internacional (esq.) e edición española censurada (dta.)

á realidade que a rodeaba. Lembremos que, por exemplo, os concertos

que la rodeaba. Recordemos que, por ejemplo, los conciertos de los

dos Beatles en España tiveron varios miles de espectadores en cada cita,

Beatles en España tuvieron varios miles de espectadores en cada cita,

así que non era unha cantidade relevante pero si que empezaba a ser

así que no era una cantidad relevante pero sí empezaba a ser digna de

digna de consideración. Para seguir mantendo o poder, o réxime

consideración. Para seguir manteniendo el poder, el régimen franquista

franquista entendeu que tamén se lles debía prestar atención.

entendió que también se les debía prestar atención.

HF: Algúns historiadores consideran que os franquistas de novo cuño

HF: Algunos historiadores consideran que los franquistas de nuevo

que iniciaron a apertura, como o propio Fraga, entendían que o turismo

cuño que iniciaron la apertura, como el propio Fraga, entendían que el

tiña que vir da man da apertura cultural para que o réxime mellorase a

turismo tenía que venir de la mano de la apertura cultural para que el

súa imaxe exterior. Supoño que era inevitable que os turistas, ademais

régimen mejorase su imagen exterior. Supongo que era inevitable que

de divisas, trouxesen novas ideas e discos de rock baixo do brazo. Eran

los turistas, además de divisas, trajesen nuevas ideas y discos de rock

xente nova e esa é ademais a época de auxe da contracultura.

bajo el brazo. Eran gente joven y esa es además la época de auge de

XV: Todo contribuíu á apertura, e así foi tamén no mundo da música.

la contracultura.

A xuventude estaba exposta a coñecer outras culturas, outros modos de

XV: Todo contribuyó a la apertura, y así fue también en el mundo de

expresión. Non obstante, eu diría que foron máis relevantes aqueles

la música. La juventud estaba expuesta a conocer otras culturas, otros

locutores que traían discos de fóra e os programaban nas radios ou nas

modos de expresión. Sin embargo, yo diría que fueron más relevantes

emisoras das bases norteamericanas en España polas que se propagaba

aquellos locutores que traían discos de fuera y los programaban en las

o rock entre a xente nova que as escoitaba.

radios o las emisoras de las bases norteamericanas en España por las

HF: Chama moitísimo a atención que haxa tan pouca documentación sobre a censura musical antes da lei de 1966. XV: Non a hai porque a censura na música ata 1970 fíxoa unha

que se propagaba el rock entre los jóvenes que las escuchaban. HF: Llama muchísimo la atención que haya tan poca documentación sobre la censura musical antes de la ley de 1966.

única persoa na Dirección Xeral de Radiotelevisión e nunca deixou

XV: No la hay porque la censura en la música hasta 1970 la hizo una

escritos os motivos. Para el era suficiente con pór nunhas listas que

única persona en la Dirección General de Radiotelevisión y nunca dejó

enviaba ás emisoras as cancións que censuraba e non necesitaba expor

escritos los motivos. Para él era suficiente con poner en unas listas que en-

as súas razóns porque, primeiro, suponse que era un gran traballo para

viaba a las emisoras las canciones que censuraba y no necesitaba ex-

el só e, segundo, ao non haber posibilidade de recursos administrativos,

poner sus razones porque, primero, se supone que era un gran trabajo

non lle tiña que explicar a ninguén as súas razóns. O réxime censuraba,

para él solo y, segundo, porque al no haber posibilidad de recursos ad-

impuña o seu criterio, e iso era todo.

ministrativos, no tenía que explicar a nadie sus razones. El régimen cen-

HF: Pero desde 1966 os censores fanse profesionais ao tempo que o sistema se fai máis administrativo, máis legalista. XV: Nos últimos anos do réxime franquista, a captación de lectores

suraba, imponía su rodillo, y eso era todo. HF: Pero desde 1966 los censores se profesionalizan al tiempo que el sistema se hace más administrativo, más legalista.

variou un tanto para acoller a funcionarios novos, profesionais con

XV: En los últimos años del régimen franquista, la captación de lecto-

dificultades para encontrar traballo ou persoas cun certo grao de

res varió un tanto para acoger a jóvenes funcionarios, profesionales con

cultura, adaptándose así á evolución do ministerio, que pasou de ser

dificultades para encontrar trabajo o personas con un cierto grado de cul-


un organismo de represión a un departamento de promoción cultural,

tura, adaptándose así a la evolución del ministerio, que pasó de ser un

feito no que influíu tamén a evolución dos funcionarios cara a

organismo de represión a un departamento de promoción cultural, hecho

pensamentos e formas de actuación máis liberais. Ese é, precisamente,

en el que influyó también la evolución de los funcionarios hacia pensa-

o perfil dos catro lectores da censura discográfica, aos que dentro da

mientos y formas de actuación más liberales. Ese es, precisamente, el per-

Dirección Xeral de Cultura Popular lles foi encomendado ese labor. O

fil de los cuatro lectores de la censura discográfica, a los que dentro de

traballo desempeñárono catro censores adscritos á censura de libros

la Dirección General de Cultura Popular les fue encomendada esa labor.

—Dirección Xeral do Libro— aos que se lles ofreceu a posibilidade

El trabajo lo desempeñaron cuatro censores adscritos a la censura de li-

de faceren a mesma actividade respecto da produción fonográfica en

bros —Dirección General del Libro— a los que se les ofreció la posibili-

horario de tarde e cobrando horas extras, aínda que a cantidade

dad de hacer la misma actividad respecto de la producción fonográfica

pagada era moi escasa, polo que tiñan distintas e varias ocupacións.

en horario de tarde y cobrando horas extras, aunque la cantidad pagada

Habitualmente dedicábanlle dúas horas polas tardes. Foron

era muy escasa, por lo que tenían distintas y varias ocupaciones. Habi-

contratados polo seu coñecemento de idiomas e polo seu nivel

tualmente le dedicaban dos horas por las tardes. Se les contrató por su

universitario, aínda que, como viñan do ámbito do libro, non coñecían

conocimiento de idiomas y por su nivel universitario, aunque, como venían

realmente o mundo da música.

del ámbito del libro, no conocían realmente el mundo de la música.

HF: En certo modo, esa necesidade de controlar toda a produción

HF: En cierto modo, esa necesidad de controlar toda producción

cultural reflicte un réxime agónico que necesita manter a represión pero

cultural refleja un régimen agónico que necesita mantener la represión

que ten que recorrer a persoal contratado facendo horas extras para

pero que tiene que recurrir a personal contratado haciendo horas

organizar o aparato represivo. Xente que non formaba parte do universo

extras para organizar el aparato represivo. Gente que no formaba

do rock e que pouco podía saber sobre os seus significados e prácticas.

parte del universo del rock y que poco podía saber sobre sus

XV: Tendo en conta a súa procedencia, facíaselles máis complicado entender o mundo do rock, aínda que si estaban ben formados, pola

significados y prácticas. XV: Teniendo en cuenta su procedencia, se les hacía más complicado

súa experiencia cos libros, en tratar de entender mensaxes ocultas ou

entender el mundo del rock, aunque sí estaban bien formados, por su ex-

segundas lecturas. Ás veces entendían perfectamente o que o autor

periencia con los libros, en tratar de entender mensajes ocultos o segun-

quería dicir, outras excedíanse no seu celo á hora de censurar e noutros

das lecturas. A veces entendían perfectamente lo que el autor quería decir,

casos se coábanselles textos ou portadas que deberían censurar.

otras se excedían en su celo a la hora de censurar y en otros casos se les

HF: Hai unha obsesión por atopar o reprobable mesmo cando

colaban textos o portadas que deberían haber censurado.

non está. Penso na obsesión co homosexual nas letras de Blonde on

HF: Hay una obsesión por encontrar lo reprobable incluso cuando no

Blonde de Bob Dylan, que parece dificilmente xustificable. A

está. Pienso en la obsesión con lo homosexual en las letras de Blonde on

sospeita, ademais, convértese automaticamente en culpa por obra

Blonde de Bob Dylan, que parece difícilmente justificable. La sospecha,

dos censores. Non sei se se pode falar de paranoia conspiradora.

además, se convierte automáticamente en culpa por obra de los censo-

Penso en como xustifican a censura de “Good Vibrations”

res. No sé si se puede hablar de paranoia conspirativa. Pienso en cómo

identificándoas co orgasmo e non coas drogas que, postos a buscar

justifican la censura de “Good Vibrations” identificándolas con el orgasmo

algo reprobable, parece máis obvio. Pero outras veces vese que

y no con las drogas que, puestos a buscar algo reprobable, parece más

entenden claramente que o rock non só ten que ver co contido senón

obvio. Pero otras veces se ve que entienden claramente que el rock no

coa propia expresión, citando ao especialista en música popular

solo tiene que ver con el contenido sino con la propia expresión, citando

Simon Frith, como cando censuran “I Feel the Earth Move”, de

al especialista en música popular Simon Frith, como cuando censuran “I

Carole King porque, aínda que as palabras non son reprobables,

Feel the Earth Move”, de Carole King porque, aunque las palabras no

pode dar lugar a interpretacións subidas de ton.

son reprobables, puede dar lugar a interpretaciones subidas de tono.

XV: Pois si. Cando non estaban seguros, censuraban por defecto.

XV: Pues sí. Cuando no estaban seguros, censuraban por defecto.

É sintomático o caso dun disco do cantante protesta flamenco Manuel

Es sintomático el caso de un disco del cantante protesta flamenco

Gerena; o censor, ao non atopar nada claramente censurable e

Manuel Gerena; el censor, al no encontrar nada claramente

desconfiar do seu autor, deixou escrito isto: “Nestas e en case todas

censurable y desconfiar de su autor, dejó escrito esto: “En estas y en

as letras de Manuel Gerena hai unha sibilina alusión vingativa contra

casi todas las letras de Manuel Gerena hay una sibilina alusión

algo: Os políticos? Os que mandan? Os patróns? O veleno vai en

vengativa contra algo: ¿Los políticos? ¿Los que mandan? ¿Los

doses camufladas”.

patrones? El veneno va en dosis camufladas”.

HF: Paga a pena repasar en que casos os censores se equivocaron de cabo a rabo no seu xuízo e en que casos afinaron a puntería.

HF: Merece la pena repasar en qué casos los censores se equivocaron de cabo a rabo en su juicio y en qué casos afinaron la puntería.

XV: Hai moitísimos exemplos. De entre os primeiros, por falar dun

XV: Hay muchísimos ejemplos. De entre los primeros, por hablar

caso, en “I’m Waiting for the Man” de Lou Reed con The Velvet

de un caso, en “I’m Waiting for the Man” de Lou Reed con The Velvet

Underground, ao censor pasóuselle que falaba dun adicto ás drogas

Underground, al censor se le pasó que hablaba de un adicto a las

que espera polo seu camelo, escribindo o seguinte: “O contido refírese

drogas que espera a su camello, escribiendo lo siguiente: “El

a unha moza que espera sempre polo seu home ‘con vinte e seis

contenido se refiere a una chica que espera siempre a su hombre

dólares na man’. Sempre ten que esperar por el. Todos os outros a

‘veintiséis dólares en la mano’. Siempre tiene que esperarle. Todos los


‘pican’, pero el ten un doce sabor”. Entre os acertos hai un ben

otros la ‘pinchan’, pero él tiene un dulce sabor”. Entre los aciertos hay

curioso, aínda que a censura chegou logo dun fallo no control dun

uno bien curioso, aunque la censura llegó tras un fallo en el control de

disco. Trátase do single de Serge Gainsbourg e Jane Birkin “Je

un disco. Se trata del single de Serge Gainsbourg y Jane Birkin “Je

t’aime… moi non plus”, que se editou en España porque as cancións

t’aime… moi non plus”, que se editó en España porque las canciones

para seren visadas chegaban á censura coas súas letras, así que se

para ser visadas llegaban a la censura con sus letras, así que se

autorizaban sempre as que se presentasen como instrumentais; unha

autorizaban siempre las que se presentasen como instrumentales; una

vez publicado o disco, e despois de descubrirse os seus resollos ao

vez publicado el disco, y después de descubrirse sus jadeos al ser

ser radiada, foi retirado da circulación, e a partir de aí, ademais de

radiada, fue retirado de la circulación, y a partir de ahí, además de

revisar a súa letra, tiveron que escoitar as cancións previamente.

revisar su letra, tuvieron que escuchar las canciones previamente.

HF: Parece que hai unha certa obsesión pola homosexualidade, os

HF: Parece que hay una cierta obsesión por la homosexualidad, los

censores ven referencias ao tema por todas as partes. Aínda que a lista

censores ven referencias al tema por todas partes. Aunque la lista de

de asuntos censurados é ben extensa.

asuntos censurados es bien extensa.

XV: Eu diría que existen catro grandes eixes temáticos, que son os

XV: Yo diría que existen cuatro grandes ejes temáticos, que son los que

que organizan a exposición. No aspecto moral, censurábase calquera

organizan la exposición. En el aspecto moral, se censuraba cualquier

referencia ao erotismo, relacións íntimas, pornografía, masturbación,

referencia al erotismo, relaciones íntimas, pornografía, masturbación, ma-

masoquismo, prostitución, homosexualidade, palabras malsoantes, nus

soquismo, prostitución, homosexualidad, palabras malsonantes, desnu-

ou actividades indecorosas. No político, detíñanse especialmente nas

dos o actividades indecorosas. En lo político, se paraban especialmente

mensaxes antimilitaristas, críticas ás forzas de seguridade e aos poderes

con los mensajes antimilitaristas, críticas a las fuerzas de seguridad y los

do Estado, á política española e á política estadounidense, o comunismo

poderes del Estado, a la política española y a la política estadounidense,

ou o anarquismo. No social, reparaban en todo aquilo que tivese que ver

el comunismo o el anarquismo. En lo social, reparaban en todo aquello

coas drogas, o movemento hippy, a marxinación, a delincuencia, o

que tuviese que ver con las drogas, el movimiento hippie, la marginación,

racismo, o mal gusto, a crítica social ou a imaxe non apropiada. E, por

la delincuencia, el racismo, el mal gusto, la crítica social o la imagen

último, calquera referencia crítica ou negativa cara á relixión católica

inapropiada. Y, por último, cualquier referencia crítica o negativa hacia

era indefectiblemente censurada.

la religión católica era indefectiblemente censurada.

HF: O dos hippys e a imaxe non apropiada encaixa perfectamente

HF: Lo de los hippies y la imagen inapropiada encaja perfectamente

coa política dun réxime que tiña unha Ley de vagos e delincuentes que

con la política de un régimen que tenía una Ley de Vagos y Maleantes

permitía sacar das rúas a xente polo seu simple aspecto pouco enfeitado.

que permitía sacar de las calles a gente por su mero aspecto poco

Había unha cultura do medo que xerou autocensura por parte de artistas

atusado. Había una cultura del miedo que generó autocensura por parte

e discográficas.

de artistas y discográficas.

XV: De igual xeito que sucedeu na literatura e no cine, algúns

XV: Al igual que sucedió en la literatura y el cine, algunos autores ya

autores xa non presentaban á censura aquilo que entendían que non

no presentaban a censura aquello que entendían que no pasaría el con-

pasaría o control. Noutros casos, eran as compañías discográficas as

trol. En otros casos, eran las compañías discográficas las que hacían de

que facían de filtro. De todos os xeitos, por desatinado que isto poida

filtro. De todas formas, por descabellado que esto pueda parecer, hay que

semellar, hai que ter en conta que as compañías podían presentar

tener en cuenta que las compañías podían presentar prácticamente cual-

practicamente calquera cousa, xa que a presentación dunha obra

quier cosa, ya que la presentación de una obra susceptible de ser cen-

susceptible de ser censurada non implicaba acción ningunha en contra

surada no implicaba acción alguna en contra de quienes la sometían a

dos que a sometían a exame. Si está documentada abondo esa

examen. Sí está bastante documentada esa relación entre las discográfi-

relación entre as discográficas e os censores, en especial a través dos

cas y los censores, en especial a través de los recursos administrativos

recursos administrativos por escrito, aínda que tamén se pode intuír

por escrito, aunque también se puede intuir que existió la negociación te-

que existiu a negociación telefónica ou de palabra cos autores

lefónica o de palabra con los autores españoles directamente y/o a tra-

españois directamente e/ou a través das súas editoras, porque os

vés de sus editoras, porque los tenían muy a mano.

tiñan moi á man. HF: É fascinante o elenco dos grupos e artistas censurados. É como a enciclopedia perfecta do rock, están todos os grandes dos sesenta.

HF: Es fascinante el elenco de los grupos y artistas censurados. Es como la enciclopedia perfecta del rock, están todos los grandes de los sesenta.

XV: Dylan, Bowie, Zappa, Lennon, The Who, Stones, Lou Reed,

XV: Dylan, Bowie, Zappa, Lennon, The Who, Stones, Lou Reed,

Ohio Players… non houbo especial asañamento con ningún artista e,

Ohio Players… No hubo especial ensañamiento con ningún artista y,

ademais, era todo censurable e totalmente arbitrario. A sorpresa foi

además, era todo censurable y totalmente arbitrario. La sorpresa ha

descubrir que houbo máis censura proporcionalmente no rock que no

sido descubrir que hubo más censura proporcionalmente en el rock

mundo dos cantautores, poida que porque se editasen máis discos

que en el mundo de los cantautores, puede que porque se editasen

neste ámbito ou porque a negociación cos cantautores non quedase

más discos en este ámbito o porque la negociación con los

tan documentada por escrito.

cantautores no quedase tan documentada por escrito.

HF: Supoño que os cantautores xa estaban sobre aviso e practicaban

HF: Supongo que los cantautores ya estaban sobre aviso y

unha escritura bastante alusiva, evitando as referencias explícitas,

practicaban una escritura bastante alusiva, evitando las referencias


Veneno: Veneno, 1977. Edición orixinal internacional (esq.) e edición española censurada (dta.)

elaborando metáforas que tapasen en certa maneira o tema,

explícitas, elaborando metáforas que tapasen en cierta manera el tema,

enguedellándoo para que fose menos obvio. Aínda que ás veces

enmarañándolo para que fuese menos obvio. Aunque a veces pasaban

pasaban a censura imaxes ou textos ben explícitos.

la censura imágenes o textos bien explícitos.

XV: Un dos casos rechamantes é o disco Abraxas de Santana, con

XV: Uno de los casos llamativos es el disco Abraxas de Santana, con

dous nus na portada. Conseguiu pasar o filtro porque o director da

dos desnudos en su portada. Consiguió pasar el filtro porque el director

súa discográfica convenceu os censores argumentando os múltiples

de su discográfica convenció a los censores argumentando los múltiples

nus na pintura clásica e que se trataba dunha pintura, non dunha

desnudos en la pintura clásica y que se trataba de una pintura, no una

fotografía, dun destacado artista plástico afroamericano. Noutros

fotografía, de un destacado artista plástico afroamericano. En otros

casos, tratouse de despiste dos censores. E noutras ocasións, hai

casos, se trató de despiste de los censores. Y en otras ocasiones, hay

artistas que gravaron os seus discos noutros países, como Francia ou

artistas que grabaron sus discos en otros países, como Francia o

Alemaña, e pasáronos pola fronteira para os distribuíren en España,

Alemania, y los pasaron por la frontera para distribuirlos en España, con

co risco que iso implicaba.

el riesgo que ello implicaba.

HF: Noutra orde de cousas, coido que un dos legados máis

HF: En otro orden de cosas, creo que uno de los legados más

lonxevos e perniciosos da censura musical foi a creación dunha cultura

longevos y perniciosos de la censura musical fue la creación de una

acomodaticia nas compañías de discos, unha cultura do medo ao risco

cultura acomodaticia en las compañías de discos, una cultura del miedo

e de compracencia co poder establecido.

al riesgo y de complacencia con el poder establecido.

XV: Probablemente, as discográficas entraron nunha política do

XV: Probablemente, las discográficas entraron en una política del

medo ao risco e, tamén, minoraron a edición de discos estranxeiros en

miedo al riesgo y, también, ralentizaron la edición de discos extranjeros

España. Probablemente tamén debamos falar da creación dun discurso

en España. Probablemente también debamos hablar de la creación de un

defensivo por parte das discográficas no que se entende que as letras

discurso defensivo por parte de las discográficas en el que se entiende

non interesan a ninguén, son simples ocorrencias sen valor, fronte a unha

que las letras no interesan a nadie, son simples ocurrencias sin valor, frente

culpabilización por parte do réxime que termina erosionando o valor

a una culpabilización por parte del régimen que termina erosionando el

cultural do pop e do rock, entendido como algo negativo ou banal.

valor cultural del pop y el rock, entendido como algo negativo o banal.

Xavier Valiño e Héctor Fouce. Comisarios da exposición

Xavier Valiño y Héctor Fouce. Comisarios de la exposición


FORBIDDEN VIBRATIONS

In the world of popular culture of the decades of the sixties and

the lyrics of the songs. This phenomenon has now been revealed in

seventies of the past century, music assumed a hitherto unseen

Forbidden Vibrations, because the memory of these events must not

importance with the emergence of radio and television as the primary

be snuffed out, even in order to better appreciate the freedom that we

catalysts of new trends, the consolidation of the music industry as a

enjoy today.

highly profitable business and the appearance of unique phenomena of mobilisation such as the Woodstock concert.

It is curious that in this day and age, where there is no stateorganised and structured censorship, another type of a more hidden

Added to this extensive cross-generational dissemination was an

censorship insidiously persists in this area. I am referring to the

increasing consciousness of the protest power of pop, rock and folk

censorship of the market, of its commercial opinions and of its

songs —with personalities like Bob Dylan— that would assume the

projections in terms of a standardisation of tastes that often does not

ability to cover languages that were originally very different. At the

even meet its expectations. In a world of dizzyingly rapid change, the

same time, with the Vietnam War and student protests as a backdrop,

phenomena of digital distribution and desktop publishing have

young people the world over demanded their own soundtrack, one

created a healthy opening in this field. However, it is worrying that in

that would incorporate a sociologically renewed sense of belonging

the more traditional media—such as radio and television—we are

and a voice that the powers that were could not ignore.

witnessing a regressive moment with regard to the last decades.

These communicating channels of popular culture would also

Because to forget something is to unlearn it, and remembering

bring about a smooth flow between different artistic disciplines; let us

moments as culturally controversial as those addressed in Forbidden

recall—as well-known, fundamental examples today for the

Vibrations is not only a historical responsibility, but also an act with

construction of the post-avant-gardes—the cases of Dan Graham,

which to build the future.

with Rock My Religion (1982-1984) and David Lamelas, with Rock Star (Character Appropriation) (1974). In the case of regions subjected to political dictatorships—whose debilitation seemed to foretell an upcoming fall, particularly in the case of the Iberian Peninsula—these phenomena were closely monitored by the respective instruments responsible for the control and dissemination of information. It is no wonder, then, that there was cross-censorship in the most diverse creative fields, from popular music to films, from literature to visual arts (although, in this case— either from ignorance or contempt—the reality was quite different, much as this is not the right time to go into a detail discussion of this issue). The fear of spreading subversive messages—more or less justified at times, but in most cases based on narrow-mindedness and a moral destitution that are today truly amazing and abject—led to the most inconceivable examples of censorship of visual matter or of content in

Miguel von Hafe Pérez


FORBIDDEN VIBRATIONS

HÉCTOR FOUCE: It is striking that right in the period of openness of

The most common view of the history of censorship during the Franco

the Franco regime they began to focus on rock and pop. Why was

regime establishes that it was applied more strictly in the regime’s

the censorship intensified?

early years to gradually be relaxed to reach certain openness in the

XAVIER VALIÑO: In the mid nineteen-sixties, Spanish society

Press and Printed Material Act promulgated by Manuel Fraga in

began to have a certain purchasing power, which meant it could buy

1966. The regime fought to gain international legitimacy and it

records and record players. Although the songs were only broadcast

needed to project a certain image of freedom that would accompany

on the radio at first, they were suddenly available to be bought and

the economic growth, which was largely supported by tourism.

taken home. In addition, the political and social changes of those

While this may be true regarding the cinema or the press (prior

years meant that the messages in the songs began to include political

censorship was replaced by a subsequent sanctioning regime), in the

and social messages, besides sentimental contents. Therefore, in the

field of pop and rock the law of 1966 implies a notable intensification

wake of events, the Franco regime realised that there was something

of the censors’ actions. Until that year, there were lists of songs that

that could be censored in what, until that time, they had never even

were ‘no radiables’ (unfit for radio transmission): for decades the

considered and had never had reason to do so.

radio was the only way of accessing music for most Spaniards.

HF: The truth is we know very little about the relationship between

radio and television, the rise of the

young people and rock in the Spain of the nineteen-sixties. Although

record industry, which had been dormant until then, the boom of

we sense that it was a less important part of culture than in the United

counterculture in neighbouring countries, the mass arrival in Spain of

States or the United Kingdom.

However, the development of

FM

young Europeans infected with the anti-establishment spirit of the time

XV: Most of the young people continued to be controlled or

and the reaching of maturity of a sizeable generation outside of the

influenced by the principles of the Franco regime, or at least they did

memory of the civil war, created the necessary conditions for pop and

not aspire to break the rules or stand out due to the possible

rock to become dangerous forms of expression for the regime.

consequences. However, there was a part of young people who found

The censorship intensified and became more sophisticated as a

in music a channel for expression and/or an escape route from the

result of the law of 1966. Record covers and song lyrics had to be

reality that surrounded them. Let us remember that, for example, The

approved before being released on to the market. The censors left

Beatles’ concerts in Spain had several thousand spectators at each

evidence of their reasoning in detailed parts that have come into our

event, so it was not an important number but it did start to become

hands. The contrast between the covers of international editions of

worthy of consideration. In order to continue maintaining power, the

records and those published in Spain also allows us to discover the

Franco regime understood that it should pay them some attention.

consequences of the censorship. Forbidden Vibrations visually

HF: Some historians consider that the new-style Franco supporters

documents the mechanisms and results of the censoring action on pop

who started the openness, such as Fraga, understood that tourism

and rock.

should come hand in hand with cultural openness for the regime to improve its external image. I suppose it was inevitable that, besides

Eric Clapton: E. C. Was Here, 1975. Original edition (left) and Spanish censored edition (right)


Varios: Mama Rock and the Sons of Rock’n’roll, 1973 (1976). Original edition (left) and Spanish censored edition (right)

foreign currency, the tourists would bring new ideas and rock records

Directorate-General of Books—who were offered the possibility of

with them. They were young people and that was also the time of the

doing the same activity regarding record production in the afternoon

boom in counterculture.

shift as overtime, although the amount paid was very small, which is

XV: It all contributed to the openness, and the same occurred in

why they had varied and different occupations. They usually spent

the music world. Young people were willing to discover other cultures,

two hours in the afternoon. They were hired for their knowledge of

other forms of expression. However, I would say that the most relevant

languages and for their university education, although, as they came

were the presenters who brought records from abroad and played

from the book environment, they did not really have much knowledge

them on the radio stations of the US bases in Spain, via which rock

about the music world.

music was spread among the young people who listened to them. HF: It is very striking that so little documentation exists on music censorship before the Law of 1966. XV: There is none because, until 1970, music censorship was carried out by just one person in the Directorate-General of Radio

HF: In a certain way, that need to control all cultural production reflects a dying regime that needs to uphold the repression but which has to turn to employed staff doing overtime to organise the machinery of repression. People who were not part of the rock universe and who knew little about its meanings and practices.

and Television and he never wrote down his reasons. For him, it was

XV: Taking into consideration their origin, it was more difficult for

sufficient to make lists, which he sent to the radio stations, of the songs

them to understand the world of rock, although they were well trained

he censored and he did not need to state his reasons because, firstly,

due to their experience with books in trying to understand hidden

it was supposedly a lot of work for one person and, secondly, as there

messages or new readings. They sometimes understood what the

was no possibility of administrative resources, he did not need to

author meant perfectly, other times they were overzealous when

explain his reasons to anybody. The regime censored, it imposed its

censoring and in some cases they overlooked texts or covers that

will, and that was it.

should have been censored.

HF: But from 1966 the censors became more professional at the

HF: There is an obsession to find the reprehensible even when it

same time as the system became more administrative, more legalistic.

does not exist. I am thinking about the obsession with homosexuality

XV: In the last years of the Franco regime, the attraction of

in the lyrics of Blonde on Blonde by Bob Dylan, which seems difficult

‘readers’ varied somewhat in order to welcome young civil servants,

to justify. Furthermore, the suspicion automatically becomes guilt due

professionals with difficulties in finding work or people with a certain

to the censors. I do not know if we can talk about conspiratorial

level of culture, thus adapting to the Ministry’s evolution, which

paranoia. I am thinking about how they justify the censorship of

changed from being a body of repression to a department of cultural

‘Good Vibrations’ by identifying it with an orgasm and not with

promotion, which was also influenced by the civil servants’ evolution

drugs, which once you start looking for something reprehensible,

towards more liberal thought and ways of acting. That is precisely the

seems more obvious. But other times we can see that they clearly

profile of the four ‘readers’ of record censorship, who were entrusted

understand that rock is not only related to content but also to actual

with this task within the Directorate-General of Popular Culture. The

expression, to quote the specialist in popular music Simon Frith, like

work was carried out by four censors attached to book censorship—

when they censored ‘I Feel the Earth Move,’ by Carole King because,


although the words are not reprehensible, they can lead to obscene

anything, as the presentation of a work subject to being censored did

interpretations.

not entail any actions against those who subjected it for examination.

XV: Yes. When they were not sure, they censored by default.

That relationship between the record companies and the censors is

Symptomatic of this is the case of a record by the flamenco protest

well documented, especially through written administrative resources,

signer Manuel Gerena; the censor could not find anything clearly

although we can also sense that direct telephone or spoken

censorable but distrusted its author and wrote the following: ‘In these

negotiations also existed with the Spanish authors and/or through

and almost all lyrics by Manuel Gerena there is a sibylline vindictive

their publishers, because they were close by.

allusion against something: Politicians? Those in authority? Employers? The venom is distributed in disguised doses.’ HF: It is worth checking in which cases the censors made a mistake from beginning to end in their judgement and in which cases their aim was accurate.

HF: The cast of censored groups and artists is fascinating. It is like the perfect encyclopaedia of rock, all the greats from the sixties are present. XV: Dylan, Bowie, Zappa, Lennon, The Who, The Stones, Lou Reed, Ohio Players… There was no special attack on any one artist

XV: There are a great many examples. In the first type, to mention

and, furthermore, it was all censorable and totally arbitrary. The

one, in ‘I’m Waiting for the Man’ by Lou Reed with The Velvet

surprise has been discovering that there was proportionally more

Underground, the censor missed that he was talking about a drug

censorship in rock than in the world of Spanish singer-songwriters,

addict waiting for his dealer, by writing the following: ‘The content

maybe because more records were published in this field or because

refers to a girl who is always waiting for her man “got twenty-six

the negotiations with the Spanish singer-songwriters were not so well

dollars in my hand.” She always has to wait for him. Everybody has

documented in writing.

“pinned” her, but he has a sweet taste.’ Among the ‘correct decisions’

HF: I suppose that Spanish singer-songwriters were already pre-

there is a really curious one, although the censorship came about

warned and practiced quite allusive writing, avoiding explicit

after a mistake in checking a record. The single by Serge Gainsbourg

references, developing metaphors that to a certain extent covered up

and Jane Birkin ‘Je t’aime… moi non plus,’ which was published in

the theme, mixing it up so it was less obvious. Although some quite

Spain because songs arrived at the censorship for approval with their

explicit images or texts sometimes passed censorship.

lyrics, so ones presented as instrumental were always authorised;

XV: One of the striking cases is the record Abraxas by Santana,

once the record was published, and after discovering the panting

with two nudes on the cover. It managed to pass the filter because the

when it was played on the radio, it was removed from circulation,

director of its record company convinced the censors by arguing that

and from that moment, besides reviewing the lyrics, they also had to

there were many nudes in classical paintings and that it was a

listen to the songs.

painting, not a photograph, by a famous Afro-American plastic artist.

HF: It seems that there was a certain obsession about

In other cases, it was an oversight by the censors. And on other

homosexuality; the censors see references to the subject everywhere,

occasions, there were artists who recorded their records in other

although the list of censured subjects is very long.

countries, like France or Germany, and took them over the border to

XV: I would say that there are four main themes, which are the

distribute them in Spain, with the risk that entailed.

ones around which the exhibition is organised. In the moral aspect,

HF: On another level, I believe that one of the most long-lasting

they censored any reference to eroticism, intimate relations,

and pernicious legacies of musical censorship was the creation of an

pornography, masturbation, masochism, prostitution, homosexuality,

accommodating culture in the record companies, a culture of fear of

bad-sounding words, nudity or unseemly activities. In the political

risk and of complacency with the established power.

sphere, they paid particular attention to antimilitary messages,

XV: The record companies probably entered a policy of fear of

criticism of the security forces and the State powers, Spanish politics

risk and they also slowed down the publishing of foreign records in

and US politics, communism or anarchism. In the social aspect, they

Spain. We should probably also talk about the creation of a defensive

focused on everything related to drugs, the hippie movement,

discourse by the record companies in which it is understood that the

marginalisation, crime, racism, bad taste, social criticism or

lyrics were of no interest to anyone, they were simple occurrences

inappropriate images. And, lastly, any critical or negative reference

with no value, against the placing of blame by the regime that ended

to the catholic religion was invariably censored.

up eroding the cultural value of pop and rock, understood as

HF: The part about hippies and inappropriate images fits in

something negative or banal.

perfectly with the politics of a regime that had a Vagrancy Act that allowed people to be taken off the streets merely due to their somewhat untidy appearance. There was a culture of fear that generated self-censorship by artists and record companies. XV: As was the case in literature and the cinema, some authors no longer presented for censorship what they thought would not pass the control. In other cases, it was the record companies who filtered the material. In any case, as ridiculous as this may seem, we have to take into account that the companies could present practically

Xavier Valiño and Héctor Fouce. Curators of the exhibition


XUNTA DE GALICIA Presidente da Xunta de Galicia Alberto Núñez Feijóo Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Xesús Vázquez Abad Secretario xeral técnico Jesús Oitavén Barcala Secretario xeral de Cultura Anxo M. Lorenzo Suárez CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA Director Miguel von Hafe Pérez Xerente Manuel Arroyo Núñez EXPOSICIÓN Programación Miguel von Hafe Pérez Comisariado Xavier Valiño, Héctor Fouce Produción Caravan, proyectos de cultura Crearte, servizos culturais Coordinación Cruz Provecho Rexistro Lourdes P. Seoane Traducións Elena Expósito García, Interlingua Traduccións S. L., Jesús Riveiro Costa Montaxe Carlos Fernández, David Garabal (CGAC) Deseño Cecilia Labella

CGAC CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA Ramón del Valle Inclán s/n, 15704 Santiago de Compostela

Inauguración patrocinada por:

Proxecto realizado co apoio de:

cgac@xunta.es / www.cgac.org aberto de martes a domingo de 11 a 20 h [luns pechado]

Este proxecto é unha produción de:


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.