Texnis Ixni

Περιοδικό του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος

τεύχος 2

χειμώνας 2011- 12

02

ΕΚΔΟΤΗΣ : ΣΚΕΤΒΕ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ : ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΙΑΝ ΘΑΝΟΣ ΚΑΡΩΝΗΣ ΕΛΕΝΑ ΤΟΝΙΚΙΔΗ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΝΟΓYΙΟΣ ΣΟΥΛΗ ΜΠΟΥΣΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ : ΘΑΝΟΣ ΤΕΡΠΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ : ΣΟΥΛΗ ΜΠΟΥΣΙΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ : sketbe@gmail.com

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΣ 2

ΣΕΛ. 04-06 : ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΚΕΤΒΕ, ΣΕΛ. 07 : Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ Φ.Α.Α.Θ., ΣΕΛ. 08 : ΠΑΡΕ ΚΟΣΜΕ . . . ΣΕΛ. 09-10 : ΣΥΝΕΝΤΕΥΞH Θ. ΖΟΓΛΟΠΙΤΗΣ, ΣΕΛ. 11 - 18 : ΑΦΙΕΡΩΜΑ : ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΣΕΛ. 19-20 : ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Γ. ΤΣΟΥΤΣΙΑΣ, ΣΕΛ. 23 : ΤΙ ΕΙΝΑΙ MAIL ART, ΣΕΛ. 24-25 : ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ Θ. ΚΟΝΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ MAIL ART, ΣΕΛ. 26-29 : ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ MAIL ART , ΣΕΛ. 29 : LINKS ΕΚΘΕΣΕΩΝ MAIL ART ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΕΛ. 30 : ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ, ΣΕΛ. 31-32 : Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΣΕΛ. 33 : ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΣΕΛ. 34-35 : ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ, ΣΕΛ. 36 : ΤΟ ΔΕΝΔΡΟ ΜΟΥ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ : Φ. ΖΟΓΛΟΠΙΤΗ, ΓΥΜΝΟ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ,1995,1200Χ80 εκ.

ΤΟ Δ.Σ. ΤΟΥ ΣΚΕΤΒΕ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟΣ : ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ : ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΙΑΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΙΩΑΝΝΑ ΑΣΣΑΝΗ ΤΑΜΙΑΣ : ΣΟΦΙΑ ΑΜΠΕΡΙΔΟΥ ΜΕΛΗ : ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ΧΡΥΣΑ ΣΤΑΥΡΕΒΑ ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΔΗΣ

03 e d i t o r i a l

Πενία Τέχνας κατεργάζεται . . . Με νομοτελειακή σχεδόν ακρίβεια η υλική πενία οδηγεί σε πλούσια και, θα τολμήσω να πω, ποιοτική καλλιτεχνική παραγωγή. Κατά ένα μαγικό τρόπο επιστρατεύονται η σύλληψη, η ευρηματικότητα, η επινοητικότητα, η πρωτότυπη σκέψη και η τέχνη δίνει εξαίσια δείγματα εικαστικής δημιουργίας με διαχρονική πολλές φορές παρουσία και αναφορά. Ο καλλιτέχνης αναβαπτίζεται στις πηγές της μνήμης, ανασύρει παραδεδομένες δομές, οικειοποιείται παλαιούς και σύγχρονους τρόπους για να διαδηλώσει τη διαμαρτυρία του σε ό,τι τον πληγώνει και τον προσβάλλει ως άνθρωπο και ως πολίτη και να δώσει με ένα μοναδικό τρόπο μέσα από αυτό τον συγκερασμό το στίγμα της εποχής του. Δεν είναι όμως και λίγες οι φορές που οι αναταράξεις είναι τόσο ισχυρές που, όπως οι κοινωνικές αξίες αμφισβητούνται και ανατρέπονται, έτσι και η τέχνη αποδομείται και επανασυντίθεται. Οι πινακοθήκες και οι ιδιωτικές συλλογές πάντοτε αποτελούν θεματοφύλακες της εικαστικής παράδοσης με διττή λειτουργία: στον επισκέπτη προσφέρουν εικαστική γνώση και απόλαυση, ενώ στον καλλιτέχνη ανατροφοδότηση, εντρύφηση και εφαλτήριο για νέα δημιουργία. Η δημόσια γλυπτική υπηρετεί κατεξοχήν τη μνήμη, την εκθέτει σε κοινή θέα. Φέρνει τους διαβάτες αντιμέτωπους με την ιστορία του τόπου τους μέσα από μνημειώδη έργα αφιερωμένα σε προσωπικότητες και γεγονότα της τοπικής ιστορίας, πολλές φορές όμως με εθνικές και διεθνείς διαστάσεις. Ταυτόχρονα όμως για τον καλλιτέχνη είναι μια εμπειρία καθημερινής επαφής με φόρμες, υλικά, εικαστικές συλλήψεις και προσεγγίσεις που ερεθίζουν το αισθητήριο και ωθούν σε προβληματισμούς, πολλές φορές γόνιμους. Όλες αυτές οι παραστάσεις στο τέλος καταλήγουν στο χωνευτήρι του εργαστηρίου και, μέσα από τη διαδικασία του πειραματισμού, επίπονου τις περισσότερες φορές, μέσα από συγκρούσεις ψυχικές, από ανατροπές και επαναπροσδιορισμούς, καταλήγουν στο απόσταγμα των αυτοτελών και ολοκληρωμένων δημιουργημάτων. Αυτή στο τέλος είναι η ετυμηγορία του εικαστικού για τα ψυχικά και κοινωνικά δρώμενα. Χαρακτηριστικό όσο και αισιόδοξο είναι το γεγονός πως μεσούσης της οικονομικής κρίσης η τέχνη διατηρεί το πολιτιστικό της εκτόπισμα ακέραιο διατρανώνοντας την παρουσία της και επιστρατεύοντας όλους τους εκφραστικούς της τρόπους ως παρηγορητικό καταφύγιο (έκθεση Γελοιογραφίας στην Τεχνόπολη με διοργανωτή το ΕΕΤΕ), αλλά και ως ελπίδος άγγελος (έκθεση με τίτλο “The Crisis and Beyond. Emerging Greek Art in Times of Trouble”, Hellenic Center του Λονδίνου) ή απλά ως μια στάση ζωής (Έκθεση Μινατούρας ΣΚΕΤΒΕ και Ημέρα Σκίτσου ΣΚΕΤΒΕ). Γιώργος Πολίτης Εικαστικός, Πρόεδρος του ΣΚΕΤΒΕ

04 ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΚΕΤΒΕ ΕΚΘΕΣΗ ΣΚΕΤΒΕ ΣΤΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

αειμνήστου Λουκά Βενετούλια. Στα πλαίσιά της πραγματοποιήθη καν εργαστήρια και επιδείξεις από την Ιωάννα Ασσάνη, την Christine Willis και άλλους. Το φιλότεχνο κοινό είχε έτσι την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τους καλλιτέχνες και τη δουλειά τους και να πλησιάσει τα εικαστικά «εν τω γίγνεσθαι».

ζωντάνια στη βραδιά. Επίδειξη έκανε επίσης και η Christine Willis, που οργάνωσε κι ένα εργαστήριο. Μέσα στην αίθουσα σκίτσαρε η Χρύσα Σταύρεβα και πραγματο ποίησαν εργαστήρια οι Γιώργος Πολίτης και Γιάννης Μονογυιός.

ΕΚΘΕΣΗ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΚΟΔΡΑ ΣΚΕΤΒΕ ΣΤΗΝ Ε.Μ.Σ.

Η έκθεση του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος με τίτλο «Τέχνης Άρθρωσις» εγκαινιάστηκε την Πέμπτη 14 Οκτωβρίου στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο και διήρκεσε μέχρι τις 28 Νοεμβρίου 2010. Στην έκθεση αυτή που διοργανώθηκε στα π λ α ί σ ι α τ ω ν 4 5 ων Δ η μ η τ ρ ί ω ν , συμμετείχαν περισσότεροι από 85 εικαστικοί – μέλη του Συλλόγου, ο οποίος φέτος συμπληρώνει 27 έτη ύπαρξης και προσφοράς στη Θεσσαλονίκη και τη Βόρεια Ελλάδα. Τιμώντας την ιστορία του, αλλά και το πλήθος των πολύ σημαντικών εικαστικών που απoτέλεσαν και αποτελούν μέλη του στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται έργα του πρώτου Προέδρου του Συλλόγου, αειμνήστου Νικολάου Σαχίνη, καθώς και του πρώτου Αντιπροέδρου του,

Πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2010 η Εικαστική Συνάντηση που οργάνωσε ο Σύλλογος Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος στην Πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, στο πλαίσιο της Έκθεσης μελών του στα 45α Δημήτρια η οποία συνεχίστηκε έως τις 24 Οκτωβρίου 2010. Συμμετείχαν πολλοί εικαστικοί και φιλότεχνοι, που είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά εικαστικές ιδέες και προσεγγίσεις, να συζητήσουν και να δημιουργήσουν. Το επιτυχημέ νο στήσιμο της έκθεσης ήταν αποτέλεσμα της άοκνης προσπά θειας του Γιάννη Τσούτσια, υπεύ θυνου της Πινακοθήκης της Ε.Μ.Σ. Η εμπειρία του και η αγάπη του για τα εικαστικά, σε συνδυασμό με τα εξαιρετικά έργα των μελών του ΣΚΕΤΒΕ ήταν το "μυστικό" της επιτυχίας.

Ο ΣΚΕΤΒΕ διοργάνωσε ομαδική έκθεση με τίτλο "Co - ΔΡΑΣΕΙΣ" στο Στρατόπεδο Κόδρα στην Καλαμαριά. Τα εγκαίνια της έκθεσης έγιναν στις 4 Νοεμβρίου 2010 και η έκθεση διήρκεσε μέχρι τις 19 Νοεμβρίου 2010. Συμμετείχαν περισσότεροι από 70 εικαστικοί με συνολικά περισσότερα από 250 έργα.

Η Ιωάννα Ασσάνη με μια performance - στην οποία συμμετείχαν εικαστικοί και κοινό έδωσε μια άλλη διάσταση και

Την Πέμπτη 11 Νοεμβρίου οργανώθηκαν εργαστήρια στο χώρο, όπου οι εικαστικοί Γωγώ Γρηγοριάδου και Δημήτρης

05 Παππούς, πραγματοποίησαν επιδείξεις και οι επισκέπτες μπόρεσαν να δημιουργήσουν κοντά στους εικαστικούς, με την καθοδήγησή τους. Ενδιαφέρον παρουσίασε μια κοινή εικαστική δημιουργία από τους Γιάννη Αδαμαντίδη, Ιωάννα Ασσάνη, Χρύσα Σταύρεβα και Ευτυχία Πεταλά.

εκ.). Τα έργα που παρουσιάστηκαν κάλυπταν μια ποικιλία τεχνικών και εικαστικών προσεγγίσεων (λάδια, υδατογραφίες, μικτές τεχνικές, χαρακτική κ.α.). Στον χώρο της Γκαλερί πραγματοποιήθηκαν Καλλιτεχνικά Εργαστήρια και Επιδείξεις Τεχνικών από τους καλλιτέχνες Γιάννη Μονογυιό και Χρύσα Σταύρεβα. Με αυτήν την έκθεση ξεκινά μια συνεργασία του ΣΚΕΤΒΕ με την γκαλερί ΕΨΙΛΟΝ και την κυρία Ρόζυ Οικονομίδη, που θα έχει και συνέχεια...

ΕΚΘΕΣΗ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑΣ VLASSIS ART GALLERY

ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΓΚΑΛΕΡΙ ΕΨΙΛΟΝ

ART BAZAAR ΣΤΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ Ο Σ.Κ.Ε.Τ.Β.Ε. συνεργάστηκε για ακόμη μια φορά με τον Τεχνοχώρο στα Ιωάννινα για την πραγματοποίηση ενός Art-Bazaar το Δεκέμβριο του 2010. Στο Bazaar αυτό εκτέθηκαν αυθεντικά έργα τέχνης (ζωγραφι κή, γλυπτική, χαρακτική κ.α.), κοσμήματα και χειροτεχνήματα, βιβλία, κάρτες μελών κ.α.

Στην Γκαλερί ΕΨΙΛΟΝ εγκαινιάστηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2011 Ομαδική Έκθεση Ζωγραφικής μελών του Σ.Κ.Ε.Τ.Β.Ε. με τίτλο «Με τη ματιά πενήντα εικαστικών». Η έκθεση διήρκεσε έως τις 5 Μαρτίου 2011. Το ενδιαφέρον της έκθεσης εστιάστηκε στην πρόκληση με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι καλλιτέχνες: να απελευθερώσουν τ η ν έ μ π ν ε υ σ ή τ ο υ ς αποτυπώνοντάς τη σε όρια που επιβάλουν οι διαστάσεις του προτύπου μιας κόλλας Α4 (21 x 29

Η έκθεσης μινιατούρας στη Vlassis Art Gallery, Βεροίας 6 στα Λαδάδικα διήρκεσε από τις 11 Φεβρουαρίου 2011 έως τις 4 Μαρτίου 2011. Η έκθεση αυτή πραγματοποιείται για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στον ίδιο χώρο, αποδεικνύοντας την εξαιρετική συνεργασία που έχει αναπτύξει ο Σύλλογός μας με το Δημήτρη Βλάσση και τη Vlassis Art Gallery. Κοινή επιθυμία είναι αυτή

06 η έκθεση να γίνει θεσμός για την πόλη μας. Στο κάλεσμα του Συλλόγου μας ανταποκρίθηκε το κοινό. Έτσι την έκθεση επισκέφθηκαν πολλοί φιλότεχνοι, καθώς και εικαστικοί. Το μέγεθος των έργων είναι 12 x 12 εκ. Ο επισκέπτης είχε την ευκαιρία να δει μια πλούσια συλλογή έργων ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτών και κατασκευών. Κατά τη λήξη της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν εργαστήρια στο χώρο με μουσική πλαισίωση από τους καλλιτέχνες Χρύσα Σταύρεβα, Christine Willis, Γιώργο Πολίτη, Γιάννη Μονογυιό, Βαγγέλη Γαληνό, Γεωργία Γρηγοριάδου.

πόρτες της στο φιλότεχνο κοινό της πόλης μας. Στην έκθεση συμμετείχαν περισ σότεροι από τριάντα εικαστικοί μέλη του ΣΚΕΤΒΕ, ενώ την επιλογή των έργων και την επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβαν οι Ξενής Σαχίνης (καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών) και Γιάννης Τσούτσας (υπεύθυνος της Πινακοθήκης της Ε.Μ.Σ.).

ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΓΙΑ ΜΗ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΣΚΕΤΒΕ

έργου τους. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε από τις 16 Μαΐου έως 31 Μαΐου 2011 στο Συνεδριακό Κέντρο της Τράπεζας Πειραιώς (Λαδάδικα).

ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΗΝ ΓΡΑΜΜΗ Στις 28/5/11 πραγματοποιήθηκε η ημερίδα «Αναζητώντας την αλήθεια στη γραμμή»: για το Σκίτσο στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο: με εισηγήσεις, παρουσιάσεις κλπ

EΚΘΕΣΗ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΣΕΡΡΕΣ

Ο ΣΚΕΤΒΕ σε συνεργασία με τη Γκαλερί ΑΡΜΟΣ και το Βασίλη Βαφειάδη πραγματοποίησε Έκθεση Μινιατούρας στις Σέρρες. το Σάββατο 14 Μαΐου 2011.

ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΠΤΩΧΟ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ (ΦΑΑΘ) Εγκαινιάστηκε στις 20 Μαΐου στην Αίθουσα Τέχνης της ΦΑΑΘ έκθεση μελών του ΣΚΕΤΒΕ. Με την έκθεση αυτή άνοιξε η Αίθουσα Τέχνης της ΦΑΑΘ τις

Ο Σύλλογος Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος (Σ.Κ.Ε.Τ.Β.Ε.) διοργάνωσε τον Μάιο του 2011 την 1η Εικαστική έκθεση με διαγωνιστικό χαρακτήρα για εικαστικούς εκτός Συλλόγου. Τίτλος έκθεσης: "Παράλληλοι δρόμοι". Σκοπός της Έκθεσης ήταν να αναδείξει καλλιτέχνες - εκτός Συλλόγου - στον Ελληνικό χώρο και να ενθαρρύνει τον εικαστικό διάλογο μέσω της προβολής του

ΗΜΕΡΑ ΣΚΙΤΣΟΥ ΦΙΛΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΠΑΡΑΛΙΑ Στις 29/5/11 πραγματοποιήθηκε η συνάντηση μελών και φιλότεχνων στη Νέα Παραλία όπου σκίτσαραν, πάλι, φέτος όπως και τις δύο τελευταίες χρονιές.

07 Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΠΤΩΧΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΑΝΔΡΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η τέχνη, η φιλοσοφία, η επιστήμη και η τεχνολογία αποτελούν μείζονες δραστηριότητες του ανθρώπου και συνιστώσες του πολιτιστικού επιπέδου μίας κοινωνίας. Η τέχνη, ειδικότερα, μετουσιώνει το εφήμερο σε αιώνιο, ενώ ένα έργο τέχνης, αποτυπώνοντας το καταστάλαγμα μίας στιγμής, θεμελιώνει το σύνδεσμο του παρελθόντος με το μέλλον, αλλά και τη γέφυρα ανάμεσα στην ατομική και την καθολική εμπειρία. Ο κάθε καλλιτέχνης είτε αποδέχεται είτε απορρίπτει, είτε επικροτεί είτε διαμαρτύρεται, δημιουργεί ή καταστρέφει, αποτυπώνει την άποψή του στο έργο του, επηρεαζόμενος από το κοινωνικό περίγυρο και τα δρώμενα της εποχής του. Από την άλλη πλευρά η κοινωνία, μέσω των έργων τέχνης, μπορεί να αντιληφθεί απόψεις του κόσμου της, που δεν είχε προηγουμένως εμπειρία και να βιώσει συναισθήματα, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν βαθύτερη κατανόηση του παρόντος και του παρελθόντος. Σε κάθε περίπτωση η τέχνη καλλιεργεί πολιτισμό, αναβαθμίζει το πνεύμα, οξύνει την κριτική ικανότητα και συνεισφέρει στη συγκρότηση πολιτών με κοινωνικές ευαισθησίες και πίστη σε αξίες. Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους και όχι μόνο, κάθε παροχή υποστήριξης σε προσπάθειες που αφορούν στην τέχνη και εν γένει στον πολιτισμό, αποτελεί υποχρέωση, κατά κύριο λόγο της Πολιτείας, αλλά και Φορέων που έχουν τη δυνατότητα να συνδράμουν προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η «Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης – Φ.Α.Α.Θ.», η οποία ιδρύθηκε στη Μακεδονική Πρωτεύουσα το 1871, συγκαταλέγεται στα ιστορικότερα ελληνικά σωματεία. Η ποικιλόμορφη πρόσφορά της ταυτίζεται τόσο με τη νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης, όσο και με τους αγώνες και τις αγωνίες των κατοίκων της για ένα καλύτερο μέλλον. Το 2009 το Διοικητικό Συμβούλιο της Αδελφότητος, παράλληλα με το ιατροκοινωνικό κα φιλανθρωπικό έργο που επιτελεί, δρομολόγησε την ανάπτυξη δραστηριοτήτων προς την κατεύθυνση της υποστήριξης των τεχνών, με κορυφαίο στόχο τη δημιουργία «Αίθουσας Τέχνης» στο υπόγειο του Μεγάρου της Φ.Α.Α.Θ. στην πλατεία της Αγ. Σοφίας. Η ευθύνη του σχεδιασμού και της επίβλεψης του έργου ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα κ. Νικόλαο Σγουρό και τους συνεργάτες του, οι οποίοι διεκπεραίωσαν με συνέπεια ένα δύσκολο κατασκευαστικό εγχείρημα λόγω της ιδιομορφίας του χώρου. Έτοιμη, πλέον, η «Αίθουσα Τέχνης της Φ.Α.Α.Θ.» αποτελεί ένα σύγχρονο και με άρτιες υλικοτεχνικές υποδομές εκθεσιακό χώρο, ο οποίος προορίζεται να χρησιμοποιηθεί για την προβολή, κατά κύριο λόγο, του έργου νέων και άγνωστων καλλιτεχνών, οι οποίοι δεν διαθέτουν τα μέσα για αυτοδύναμη παρουσίαση της δουλειάς τους. Η «Αίθουσα Τέχνης της Φ.Α.Α.Θ.» ξεκινά την πορεία της και τη συνεισφορά της στα πολιτιστικά δρώμενα της Θεσσαλονίκης, φιλοξενώντας μια ομαδική έκθεση των μελών του «Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος», προς το Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου εκφράζονται θερμές ευχαριστίες. Ευχαριστίες εκφράζονται, επίσης, στα μέλη της Επιτροπής Εποπτείας της «Αίθουσας Τέχνης» και ιδιαίτερα στους κ. Ξ. Σαχίνη, Καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ. και κ. Ι. Τσούτσια, Διευθυντή της Πινακοθήκης Ε.Μ.Σ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΔΑΡΔΑΒΕΣΗΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΥ Α.Π.Θ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ Φ.Α.Α.Θ.

Κ. ΠΑΛΙΑΝ

08 πάρε κόσμε… πάρε κόσμε…πάρε κόσμε… Πυκνώνουν τελευταία οι εκθέσεις τέχνης σε στυλ bazaar ή τα bazaar σε στυλ εκθέσεων έργων τέχνης. Το προφανές αίτιο είναι η κρίση (οικονομική;). Έργα φτηνά, μικρά (από πολλές απόψεις μερικές φορές), έργα γρήγορα και συχνά διακοσμητικά. Κάτι από περίσσευμα δημοκρατικότητας ή πολυσυλλεκτικότητας και κάτι περισσότερο από αμηχανία για τη σύγχρονη τέχνη, όπου τα όρια έχουν γίνει εντελώς ασαφή, όπου το τι είναι και τι δεν είναι τέχνη σχεδόν δεν τίθεται σαν ερώτημα, παρά μόνον ίσως κρυφά, εσωτερικά. Και αν ίσως κάποτε τίθεται, είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί (και ποιος θα το κάνει;). Ετσι κάποιες εκθέσεις μετατρέπονται σε απλό παζάρι, χωρίς δυστυχώς τις μυρωδιές και τη ζωηράδα του αληθινού παζαριού. Και επειδή τίποτα δεν είναι μόνο του σ΄ αυτό τον κόσμο και η γειτονιά σ΄ επηρεάζει όσο κι αν το αρνείσαι, όπως ποτέ δεν είναι αθώα η συνύπαρξη δύο χρωμάτων, η περιβόητη όσμωση είναι πανταχού παρούσα και ακαταμάχητη. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι τα διαμάντια του ξεχωρίζουν από τα κάρβουνα - αφού δεν ξέρουμε πια τι είναι τα διαμάντια.

Κ. ΠΑΛΙΑΝ

Τίθεται νομίζω το ερώτημα του πού συμμετέχει κάποιος και πού όχι. Επειδή αντικειμενικές απαντήσεις δεν υπάρχουν, η ευθύνη περνάει από τους διοργανωτές – επιμελητές – εμπνευστές αυτών των εκθέσεων για να καταλήξει στις πλάτες των καλλιτεχνών. «Μα δεν έγινε και τίποτα, δεν χάθηκε ο κόσμος!» θα πει κάποιος . Ακριβώς! Δεν έγινε τίποτα! Αυτό ισχύει κυριολεκτικά. Και χάθηκε ένας κόσμος. Ο κόσμος της βαθειάς υπόσχεσης που φέρνει η τέχνη. Της υπόσχεσης να ανοίγει τις διαστάσεις του εσωτερικού κόσμου. Ούτε η εγωιστική και υπερφίαλη προσποίηση να «εκπαιδεύσουμε το κοινό» μπορεί να είναι πειστικός αντίλογος, ούτε ο πολύς κόσμος των εγκαινίων, ούτε οι πιθανές οικονομικές συναλλαγές είναι ικανοποιητικές απαντήσεις. Στο ταμείο του χρόνου θα είμαστε ζημιωμένοι. Η τέχνη (και εννοώ την τίμια τέχνη και όχι αναγκαστικά την υψηλή) αποδυναμώνεται και μαζί της υποχωρεί το αίσθημα. Γίνεται μόνο μετρήσιμη συναλλαγή, ποσοτικοποιείται και τελικά εργαλειοποιείται. Γίνεται διακόσμηση, ένα φόντο της ζωής φορτισμένο μόνο φαντασιακά με ρόλους που δεν μπορεί πια να παίξει. Ας είμαστε προσεκτικοί. ΘΑΝΟΣ ΚΑΡΩΝΗΣ

09 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Γ. ΜΟΝΟΓΥΙΟ

Μιλήστε μας λίγο περισσότερο για την εικαστική πορεία σας...

Κύριε Ζογλοπίτη, χαιρόμαστε πολύ που μας δίνετε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί σας για το έργο σας, αλλά και τη διαδρομή σας στο Σύλλογό μας. Καταρχήν σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνετε με την παρουσίαση του έργου μου ως του αρχαιότερου ιδρυτικού μέλους του Συλλόγου. Το αρχαιότερο δεν με γεμίζει χαρά, αλλά έτσι είναι. Πώς ασχοληθήκατε με τη ζωγραφική; Πώς έγινα ζωγράφος…. Προφανώς δεν πρόκειται για απόφαση επιλογής επαγγέλματος. Στην περίπτωση του καλλιτέχνη, προκύπτει από μια διαδικασία πνευματικών, συναισθηματικών διεργασιών που καθορίζει αυτό που λέγεται ταλέντο, με ό,τι συνεπάγεται το νόημα της λέξης. Το ένα λοιπόν είναι να υπάρχει ταλέντο κι αυτό αποδεικνύεται από την ανάγκη ζωγραφικής δράσης, που τη νιώθεις σαν υπαρξιακή ανάγκη. Αυτό σημαίνει μια καθημερινότητα σχεδόν ασκητική με αφοσίωση και μόχθο για να δημιουργηθεί το έργο που θα σε καθιερώσει ως ζωγράφο. Φυσικά αν αποφοιτήσεις από σχολή καλών τεχνών τυπικά είσαι επαγγελματίας ζωγράφος. Ωστόσο η τελική κρίση θα προκύψει από το έργο σου, από την αποδοχή του από το ενημερωμένο κοινό, με τους πιο ειδικούς κριτές.

Σε ό,τι αφορά την προσωπική μου περιπέτεια έχω την αίσθηση ότι πάντα ζωγράφιζα, χωρίς την παραμικρή βοήθεια, ανακαλύπτοντας μέρα με τη μέρα τα μυστικά της τέχνης. Στον Πολύγυρο Χαλκιδικής, όπου έζησα από τα εφτά μου χρόνια μέχρι το 1974, δεν υπήρχε καμιά δυνατότητα καλλιτεχνικής παιδείας ή έστω καλλιτεχνικής ζωής. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές άρχισα να εργάζομαι για βιοποριστικούς λόγους και αφιέρωνα τον ελεύθερο χρόνο μου στη ζωγραφική. Κατά καιρούς περνούσαν κάποιοι γνωστοί ζωγράφοι, ιδιαίτερα ο Γιώργος Παραλής, Πολυγυρινός στην καταγωγή, που έβλεπαν τη δουλειά μου και οι κουβέντες μαζί τους με βοήθησαν ουσιαστικά. Θα αναφέρω επίσης τον Λουκά Βενετούλια, τον Νίκο Φωτάκη, που ζωγράφιζε τότε τοπία της Χαλκιδικής και φυσικά τον παιδικό μου φίλο Πάνο Παπανάκο. Έτσι σιγά σιγά άρχισε κάπως να κυκλοφορεί το όνομά μου στη Θεσσαλονίκη. Πολύτιμη όμως για την είσοδό μου στην εικαστική ζωή της Θεσσαλονίκης αποδείχθηκε η γνωριμία μου με τον ποιητή Ντίνο Χριστιανόπουλο, που ως γνωστόν διατηρούσε την ονομαστή Μικρή Πινακοθήκη ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ και το ομώνυμο λογοτεχνικό περιοδικό. Σ' αυτό το χώρο άλλωστε πραγματοποίησα την πρώτη ατομική έκθεση, το 1974, χρονιά που επανεγκαταστάθηκα στη γενέτειρα πόλη. Ο χώρος της ΔΙΑΓΩΝΙΟΥ ήταν μια όαση, ένα φυτώριο νέων καλλιτεχνών. Από εκεί βγήκαν οι περισσότεροι γνωστοί εικαστικοί της πόλης. Έκτοτε και μέχρι που έκλεισε η ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ, εξέθετα πάντα στις περιοδικές ομαδικές εκθέσεις. Η συνέχεια πιστεύω είναι γνωστή και για περισσότερες πληροφορίες παραπέμπω στο βιβλίο «Φ. Ζογλοπίτης 50 χρόνια ζωγραφικής», που εκδόθηκε το 2006, με τη συνδρομή και της γνωστής γκαλερί «Ειρμός». Στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης υπήρξε μεγάλη δραστηριότητα στο χώρο του πολιτισμού γενικότερα, αλλά και των εικαστικών ειδικότερα… Ναι, οφείλω να σταθώ στα χρόνια 1974-1985 που για μένα είναι η πιο αξιόλογη και δυναμική εποχή για τον πολιτισμό του τόπου και συγκεκριμένα για τη Θεσσαλονίκη και τον ευρύτερο χώρο της Βόρειας Ελλάδας. Η Ελλάδα βγαίνει από την εφτάχρονη δικτατορία και γνωρίζει μια πρωτόγνωρη αναγέννηση με τη συμβολή πνευματικών – καλλιτεχνικών φορέων και ενός κοινού,

10 Τι προσφέρει κατά τη γνώμη σας, η τέχνη στην κοινωνία; Η σχέση τέχνης-κοινωνίας θεωρώ ότι είναι νομοτελειακή και διαχρονική. Διαφοροποιείται ανάλογα με τις πολιτικές-κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Έτσι βλέπουμε διάφορες θεωρητικές αναζητήσεις περί αισθητικής, που εκφράζουν διαφορετικές τάσεις στην τέχνη. Ο ίδιος ο δημιουργός ως σκεπτόμενο και προβληματισμένο άτομο επιλέγει ελεύθερα τον δρόμο του, ανάλογα με τα βιώματα και την προσωπική του φιλοσοφία. Πιστεύω πως μόνο έτσι το προϊόν της τέχνης μπορεί να πείθει με την αλήθεια αλλά και την ταυτότητά του, αυτό που χαρακτηρίζουμε τοπική ή εθνική τέχνη.

διψασμένου για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Οι πιο σοβαροί συντελεστές σ' αυτή την πρόοδο ήταν 1. Η Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση (ΠΑΠΟΚ) με πρόεδρο τότε τον μεγάλο χαράκτη Α. Τάσσο και αντιπρόεδρο τη Μελίνα Μερκούρη. Στη Θεσσαλονίκη λειτουργούσε ένα παράρτημα, που συγκέντρωσε μεγάλο δυναμικό των πνευματικών και καλλιτεχνικών ανθρώπων και την ενεργό συμμετοχή του κοινού. Με το σύνθημα η «τέχνη στον λαό» απλώθηκε σε κάθε επαρχιακή πόλη με μεγάλες εκδηλώσεις σε όλους τους τομείς πολιτισμού: μουσική, ποίηση θέατρο. 2. Η Λέσχη Γραμμάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος, που αν και περισσότερο προσανατολισμένη σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις, διοργάνωνε και εικαστικές εκθέσεις. Ήταν μια πνευματική αναγέννηση. Υπήρξε πάθος και διάθεση για συλλογική προσπάθεια και αυτό μετουσιώθηκε σε άνοδο της πνευματικής ζωής και νιώθω τυχερός που είχα την ευκαιρία να υπηρετήσω από διάφορες θέσεις το έργο των φορέων αυτών. Ποιος ήταν ο ρόλος των ιδιωτικών γκαλερί στην ανάπτυξη των εικαστικών στη Θεσσαλονίκη; Η προσφορά τους ήταν πολύ θετική, με οργάνωση μεγάλων εκθέσεων των πιο γνωστών καλλιτεχνών ε ι κ α σ τικών τεχνών της χώρας αλλά κα ι τ ο υ εξωτερικού. Αναφέρω ενδεικτικά τις γκαλερί: ΚΟΧΛΙΑΣ του ζωγράφου Κώστα Λαχά, ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ του επίσης ζωγράφου Θανάση Μπακογιώργου, ΖΜ και άλλες. Για τους νεότερους που δεν το γνωρίζουν θα πρέπει να αναφέρω ότι το 1991 προχωρήσαμε με τον φίλο ζωγράφο και ποιητή Βασίλη Ιωαννίδη στη δημιουργία της γκαλερί ΩΧΡΑ, αξιοποιώντας το ευρύχωρο ατελιέ που διατηρούσα τότε, επί της Τσιμισκή 115. Μοναδικό μας κίνητρο η συνεισφορά στην εικαστική τέχνη χωρίς προσωπικό όφελος. Μέχρι και το 1995 διοργανώσαμε εκεί ατομικές και ομαδικές εκθέσεις κυρίως Θεσσαλονικέων ζωγράφων.

Τελειώνοντας, με βάση αυτά που μόλις μας είπατε, πως βλέπετε το «σήμερα» της κοινωνίας, του πολιτισμού, της τέχνης; Κρίνοντας υπό αυτό το πρίσμα το σήμερα, θα μπορούσα να το συνοψίσω με μια λέξη: παρακμή. Παρακμή σε όλα τα κοινωνικά στρώματα όχι μόνο της χώρας, αλλά θα έλεγα και σε παγκόσμιο επίπεδο. Θυμάστε το ποίημα του Καβάφη Περιμένοντας τους βαρβάρους; Μόνο που οι βάρβαροι ήρθαν, είναι εδώ. Είναι όλη η μαφία του χρήματος, δηλαδή της σύγχρονης θεότητας. Ελάχιστες νησίδες πολιτισμού παραμένουν. Η τέχνη ακολουθεί τους κανόνες της αγοράς. Όχι πως δεν υπάρχουν νέα ταλέντα, ωστόσο σ' αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες ασφυκτιούν και παρασύρονται από κυκλώματα που προωθούν ό,τι φανταχτερό κι εφήμερο που φέρνει κέρδος.

11

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η τέχνη είναι από τη φύση της μια κιβωτός μνήμης. Παιδί της κάθε εποχής, την περιγράφει αλλά και την καταγράφει με τους τρόπους της και την αποδίδει στο μέλλον, στη μνήμη των ανθρώπων. Η αλληλουχία των πολιτισμών, χτισμένη πάντα στα ίχνη – πολλά ή λίγα – των προηγουμένων, δεν μπορεί παρά να «θυμάται» αυτά που υπήρξαν. Το ιδιαίτερο λεξιλόγιο των εικαστικών τεχνών και η ανθεκτικότητα των υλικών τους, τουλάχιστον στους προηγούμενους αιώνες, παραδίδουν στους επόμενους σχεδόν αυτούσια τα έργα τους έτοιμα για κάθε δυνατή ανάγνωση-ενθύμηση, για πολλές αναγνώσεις και αναγνωρίσεις. Και είναι τόσοι πολλοί οι τρόποι της διαπλοκής ανάμεσα στην τέχνη και τη μνήμη που αξίζει ίσως τον κόπο να τους ανιχνεύσουμε – εκ των προτέρων ή εκ των υστέρων – ζητώντας απαντήσεις για το εκάστοτε παρόν, αυτή τη μικρή χαραμάδα ανάμεσα στο τερατώδες δίπολο παρελθόν – μέλλον. Όσο κι αν η τέχνη, στην πλειονότητά της εκτιμάται και υπερυψούται για το παρελθόν της ή πιθανολογείται για το μέλλον της , η δυνατότητα χρήσης της σ' αυτή τη μικρή χαραμάδα είναι που την κάνει ανεκτίμητη ΘΑΝΟΣ ΚΑΡΩΝΗΣ

Τ Ε Χ Ν Η

ΤΟΠΟΙΑ ΜΝΗΜΗΣ Κ Ι

Μ Ν Η Μ Η

Εκεί που εμφανώς συναντιέται η τέχνη με τη μνήμη είναι οι τόποι μνήμης. Η ιστορία αναμετριέται με τη συλλογική μνήμη και η τέχνη αναλαμβάνει να βρει τρόπους έκφρασης αυτής της συνάντησης, που πρέπει να διαρκούν, να μνημονεύουν και ταυτόχρονα να τροφοδοτούν και να μεταφέρουν στο μέλλον τα βήματα του παρελθόντος. Σύνθετο και δύσκολο εγχείρημα με πάρα πολλές παραμέτρους και πολλούς εξωγενείς παράγοντες να υπεισέρχονται και να διεκδικούν θέση και παρουσία στο τελικό αποτέλεσμα. Τα τελευταία χρόνια γίνονται μελέτες, ημερίδες και διδακτορικές διατριβές γύρω από τη συλλογική μνήμη και την ιστορία και φυσικά η τέχνη έχει σημαντική θέση εκεί. Παραθέτουμε μερικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις όπου μπορεί κάποιος να αναζητήσει κείμενα και σχετικές πληροφορίες:

http://extras.ha.uth.gr/mnhmonikoi/programme.shtml http://civil-wars.org/index.php?option=com_content&view=article&id=77%3Avolos2004&catid=34%3Apast&Itemid=60&lang=el http://civil-wars.org/index.php?option=com_content&view=article&id=61%3Akorissos2006&catid=34%3Apast&Itemid=60&lang=el http://civilwars.org/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=58&lang=el http://www.hist-arch.uoi.gr/pdfs_docs/meta/memory%20-%20iliioupoli.pdf http://www.hist-arch.uoi.gr/metaptuxiakeslao2.htm http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/1202.pdf http://www.buildings.gr/greek/ktiria/glypta/indexglyptathessalonperioxi.htm www.makthes.gr/news/arts/54444/ http://www.skai.gr/news/greece/article

12 ΑΦΙΕΡΩΜΑ

΄Η ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ; Τ Ε Χ Ν ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ Η Κ Α Ι Μ Ν Η Μ Η

KLEE

Υπάρχουν πολλών ειδών μνήμες. Ό,τι αισθανόμαστε, ό,τι κάνουμε, ό,τι γευτήκαμε σαν εμπειρία συνωθείται μέσα μας. Ένα άρωμα, ιδέες και σκέψεις του παρελθόντος, ψυχικές καταστάσεις που ζήσαμε, σκόρπιες εικόνες, όλα εναποτίθενται και περιμένουν. Συχνά χωρίς φανερό λόγο, ανεβαίνουν στην επιφάνεια και αναζητούν ξανά τη θέση τους στο συνειδητό μας κόσμο. Όπως τα μηρυκαστικά που αναχαράζουν την τροφή τους, έτσι κι εμείς ανακαλούμε τις μνήμες μας, τις επεξεργαζόμαστε, τις ενσωματώνουμε στην συνειδητή μας ύπαρξη, αντλούμε δύναμη και πείρα, ψάχνουμε τρόπους να αντέξουμε τις πιο επώδυνες. Η εξέλιξη και ο πολιτισμός, κάθε πολιτισμός, βασίζονται στις μνήμες: αποτελούν το υλικό της φαντασίας, είναι στοιχεία που με νέους συνδυασμούς οδηγούν σε . νέους δρόμους γνώσης και δημιουργίας. Δεν υπάρχουμε χωρίς μνήμες. Σαν τα χρυσόψαρα θα κάνουμε κύκλους στη γυάλα μας, ξεχνώντας πόσες φορές . κάναμε την ίδια, χωρίς νόημα, διαδρομή.

Η μνήμη διαστρωματώνεται σε πολλά επίπεδα ανάλογα με το βάρος των εμπειριών μέσα μας. Τυλίγονται γύρω μας οι μνήμες σαν ένα κρεμμύδι με επάλληλες στρώσεις. Εξωτερικά βρίσκονται οι ανώδυνες, οι πιο συνηθισμένες, οι ευκολότερα ανασυρόμενες. Βαθύτερα βρίσκονται οι παλαιότερες, οι πιο έντονες, οι σημαντικότερες και αυτές που μας κοστίζει να ξανασυναντήσουμε. Ακόμα πιο βαθειά παραχώνουμε ότι είναι πραγματικά σημαντικό και συχνά επώδυνο, συναντώντας το μόνο στα όνειρά μας. Όσο βουλιάζουμε βαθύτερα οι μνήμες μεταμορφώνονται και γίνονται σύμβολα, γιατί αλλιώς δεν αντέχουμε να τις κοιτάζουμε κατάματα, πετρώνουμε, σαν τους δύστυχους που έβλεπαν το κεφάλι της Μέδουσας. Μόνο στον ύπνο μας συναντούμε τις τελευταίες, στα όνειρα, που έγιναν ο παράδεισος των σουρεαλιστών.

- Τι υπάρχει βαθύτερα; Ο κόσμος των αρχετύπων, η επίγνωση των πρωταρχικών δυνάμεων του Σύμπαντος, το

συν και πλην, το Γιν και Γιαν των Κινέζων. Το συλλογικό κυριαρχεί, αφήνοντας προ πολλού πίσω το προσωπικό. Η υπόσταση του ανθρώπου που είναι πέρα από έθνη, πολιτισμούς και εποχές. Όλα είναι αναπόσπαστα στοιχεία της ύπαρξης μας, καταγραφές στο DNA της ύλης μας. Στην πίεση της σημερινής και εξελιγμένης εποχής μας, την γεμάτη στρες, εμφανίζουμε συχνά πόνους στον αυχένα. Η αρχέγονη κίνηση του τινάγματος της κεφαλής προς τα πάνω, σημάδι ανησυχίας και εγρήγορσης στον κίνδυνο, απωθείται από το εκλογικευμένο κομμάτι του νου μέσα στη ροή της καθημερινότητας. Έτσι καταστέλλεται ο πανικός, όχι όμως και η μυϊκή ένταση στον αυχένα, που καταλήγει σε πονοκεφάλους. Γιατί όλες οι μνήμες του ανθρώπου ως ζωντανού όντος, καταγραμμένες προ πολλού στο ασυνείδητο, λειτουργούν ακόμα, μας καθορίζουν και οδηγούν τον δρόμο μας. Η Τέχνη, απόρροια της εξέλιξης του πολιτισμού και μια από τις υψηλότερες εκδηλώσεις του, δεν μπορεί να αγνοήσει τη μνήμη. Αντίθετα, οι αντιλήψεις των λαών για τον κόσμο και το σύμπαν σαν ολότητα, δημιουργούν ένα είδος μορφικής μνήμης - που αποκαλούμε παράδοση – για να εκφραστούν καλλιτεχνικά. Έτσι, η εξελικτική πορεία των πολιτισμών θυμίζει ένα συλλογικό οικοδόμημα από μνήμες που μεταβάλλει και μεταβάλλεται με μια δυναμική καθορισμένη από το σύνολο των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Ρωγμή στο οικοδόμημα αυτό αποτέλεσε ο ερχομός της μοντέρνας Τέχνης. Η ρήξη με την παράδοση ήταν ρήξη και με την μνήμη; Είναι φανερό ότι οι μοντέρνοι καλλιτέχνες παρά τις δηλώσεις για το νέο, παρά την καταστροφή του ρεαλιστικού κόσμου, παρά την εισβολή στο ασυνείδητο ως πηγή έμπνευσης, δεν απέρριψαν την μνήμη στο σύνολό της. Άλλωστε ρήξη με την παράδοση δεν σημαίνει και αμνησία! Είναι ακριβέστερο, να πούμε ότι οι μοντέρνοι καλλιτέχνες δοκίμασαν την επαφή με βαθύτερα στρώματα μνήμης του ανθρώπου, αξιοποιώντας άλλα κομμάτια, όπως του ασυνείδητου, που βρίσκονταν σε αχρηστία η πλημμελή χρήση από τους δημιουργούς. Η προσπάθεια των καλλιτεχνών είχε ένα ζητούμενο κάθαρσης από την επιφανειακή επανάληψη πολυχρησιμοποιημένων μοτίβων και συνταγών του Ακαδημαϊσμού. Δεν είναι τυχαία η ανακάλυψη της φωτογραφίας λίγο πριν και η γέννηση της Ψυχολογίας – Ψυχιατρικής, παράλληλα με την εμφάνιση του Μοντέρνου Κινήματος.

13 ΑΦΙΕΡΩΜΑ

΄Η ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ; Τ Ε Χ Ν ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ Η Κ Α Ι Μ Ν Η Μ Η Η χρήση της γραμμής και του χρώματος ως εκφραστικών στοιχείων αυτών καθ' εαυτών και όχι ως μέσων ρεαλιστικής απόδοσης του κόσμου, έδωσε νέες διαστάσεις στην εικαστική εκφραστική, νέα ορμή στη δημιουργικότητα των καλλιτεχνών. Αρχίσαμε να τείνουμε σε μορφές τέχνης με ένα χαρακτήρα πιο παγκόσμιο και ολικό, αλλά ταυτόχρονα όλο και πιο αποσπασματικό και σπασμωδικό. Οι καλλιτέχνες μη έχοντας να στηριχτούν σε μια παράδοση άρχισαν να ακουμπούν αποκλειστικά στη δύναμη της προσωπικότητας τους και στις ψυχικές αντοχές τους ως άτομα, αφού η τομή με την παράδοση, έφερε ρήξη και με τα σύνολα – κοινωνίες που την δημιούργησαν. Η Τέχνη κινήθηκε από το συλλογικό στο ατομικό και από το απρόσωπο προς το προσωπικό. Το φαινόμενο του Πικάσο, είναι χαρακτηριστικό αφού όχι μόνο οι ικανότητες αλλά και τα ελαττώματά του έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία της Τέχνης. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι είναι σημάδι παρακμής για ένα πολιτισμό να εξαρτάται τόσο καθοριστικά από μια μόνο προσωπικότητα. Χρειάζεται να αναζητήσουμε μια άλλη προσωπικότητα τέτοιου μεγέθους όπως ο Πάουλ Κλέε, για να δούμε πιο καθαρά τις σχέσεις της Τέχνης με τη μνήμη. Γράφει ο Κλέε το 19021: «Θέλω να γίνω σα νεογέννητο, να μη γνωρίζω τίποτε για την Ευρώπη, να αγνοώ γεγονότα και μόδες, να είμαι σχεδόν πρωτόγονος. Ύστερα θέλω να κάνω κάτι πολύ μετρημένο, να επεξεργαστώ μόνος μου ένα μικροσκοπικό μορφικό θέμα, κάποιο θέμα που το μολύβι μου να είναι ικανό να αποδώσει χωρίς καμία τεχνική… Όσο μπορώ να προβλέψω, οι εικόνες θα γεμίσουν ολόκληρη τη ζωή μου κι ακόμη περισσότερο… είναι λιγότερο θέμα θέλησης και περισσότερο σημάδι της μοίρας». Το να γίνεις βέβαια σαν νεογέννητο όσο σεμνό είναι, άλλο τόσο αποκαλύπτει με σαφή τρόπο μια μεγαλοφυΐα. Η κολοσσιαία δύναμη και ενέργεια που απαιτείται για κάτι τόσο ουσιαστικό και βαθύ εξηγεί το γιατί μπόρεσε ο Κλέε να θεμελιώσει και θεωρητικά στα βιβλία του την αισθητική αναγκαιότητα της Μοντέρνας Τέχνης. Και ο ορισμός που μας άφησε γι' αυτήν συμπυκνώνει με τον καλύτερο τρόπο την ουσία της. «Η τέχνη, είπε, δεν αποδίδει τον ορατό κόσμο αλλά μάλλον κάνει κάτι ορατό στον κόσμο». Σαφέστερος ορισμός για την επαφή του καλλιτέχνη με τα βαθύτερα κομμάτια της μνήμης δεν έχει δοθεί.

1

Will Grohmann, Paul Klee, αγγλική έκδοση Λονδίνο 1954

Η επανάκτηση χαμένων κομματιών μνήμης και μαζί μ' αυτό η προσπάθεια επανασύνδεσης με συλλογικότερα κομμάτια της, κοινά σε όλους, όπως ο υπαρκτός κόσμος, αποτέλεσαν έργο της Μεταμοντέρνας Τέχνης. Το πόσο έγινε δυνατή η μετάβαση ξανά από το ατομικό στο συλλογικό έστω και με επιλεκτικές μνήμες, μένει να διαπιστωθεί στην πορεία αφού οι διαδικασίες ολοκλήρωσης του Μεταμοντέρνου Κινήματος δεν έχουν ακόμα πραγματοποιηθεί.

Από την άλλη πλευρά οι φυγόκεντρες δυνάμεις που απελευθέρωσε η μοντέρνα τέχνη σε συνδυασμό με τη χρήση νέων τεχνολογιών στη δημιουργική διαδικασία, δεν έχουν καταλαγιάσει. Η σημερινή όψη της Τέχνης θυμίζει ένα ψηφιδωτό που αποσυντέθηκε σε χιλιάδες ψηφίδες κι ενώ η παλιότερη μορφή του έχει καταστραφεί, καμιά νέα ιδεολογία δεν κατάφερε να ανασυνθέσει εξ αρχής μια νέα εικόνα. Τη συνέχεια του δρόμου δύσκολα μπορούμε να ανιχνεύσουμε αφού η αποσύνθεση και η ανασύνθεση της Νέας Τέχνης δεν φαίνεται να αναδεικνύουν εύκολα νικητή. Το μόνο που μπορούμε να συμπεράνουμε με σιγουριά είναι ότι βρισκόμαστε σε ένα μεταίχμιο με δυναμικές ζυμώσεις στην Τέχνη. Ίσως να ζούμε το τέλος μιας ολόκληρης Εποχής, υπάρχουν όμως πιθανότητες να βιώσουμε και την αρχή μιας άλλης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΙΑΝ ΖΩΓΡΑΦΟΣ – ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ

14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τ ΜΕ Ε ΤΗΧΜΝΗΜΗ Ν ΤΗΣ Η ΣΚΙΑΣΚ Α Ι Πρωτεύουσα της Ελλάδας τότε το Ναύπλιο και μέσα σ' ένα καφενείο ανάβει ένας μικρός μπερντές ! Ξεκινάει η πρώτη παράσταση Καραγκιόζη στην ελεύθερη από τους Τούρκους Ελλάδα. Καραγκιοζοπαίχτης ήταν ο Γιάννης Μπράχαλης. Αυτό μας πληροφορεί μια εφημερίδα της εποχής περίπου το 1860. Παραστάσεις βέβαια δίνονταν και πιο πριν αλλά οι μαρτυρίες είναι μόνο προφορικές, δεν υπάρχει κάτι επίσημο. Οι παραστάσεις του Μπράχαλη, ήταν απλές και οι ήρωες λίγοι. Δεν υπήρχαν τότε οι κλασικοί ήρωες όπως ο μπάρμπα-Γιώργος, ο σιορ Διονύσιος (Νιόνιος), Σταυράκης κ.α. Ήταν μόνο ο Καραγκιόζης με τον Χατζηαβάτη, δύο μπέηδες και μια χανούμισσα. Στις παραστάσεις αυτές είχες πολλές βωμολοχίες και άσεμνες χειρονομίες. Παραστάσεις του Μπράχαλη παρακολούθησε ένας ιεροψάλτης από την Πάτρα, ο Δημήτριος Σαρδούνης που έμεινε γνωστός ως Μίμαρος. Ο άνθρωπος αυτός είδε και κατάλαβε πως αυτή η τέχνη μπορεί να γίνει θέαμα για όλο τον κόσμο. Έτσι άρχισε να «παιδεύεται» και δημιούργησε το κολλητήρι (παιδί του Καραγκιόζη) και τον Σιορ-Διονύσιο, ξεπεσμένο Ζακυνθινό αριστοκράτη. Βασισμένο στην ιστορία του Αγίου Γεωργίου, γράφει το έργο “Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι” και βάζει τον Καραγκιόζη σιγά-σιγά σε όλη την Ελληνική οικογένεια με έργα όπως ο Καραγκιόζης γιατρός, φούρναρης, ψαράς, γραμματικός αλλά και με ηρωικά έργα όπως ο Κατσαντώνης, ο Καπετάν Γκρής κ.α. Από τον Μίμαρο βγήκαν και άλλοι καραγκιοζοπαίχτες και από αυτούς κι άλλοι και μέχρι σήμερα οι καραγκιοζοπαίχτες βγάζουν καινούργιους. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που πέρασε πολλά και περνάει ακόμα. Ο Καραγκιόζης ήταν πάντα μέσα στην κοινωνία. Στην κατοχή με τα ηρωικά έργα έδινε κουράγιο στους σκλαβωμένους Έλληνες και έδινε την ελπίδα της ελευθερίας. Η τέχνη του Καραγκιόζη έγινε σεβαστή και από τους άλλους καλλιτέχνες (ζωγράφους, ηθοποιούς συνθέτες, ποιητές) και δεν ήταν λίγες οι φορές που επηρεάστηκαν από τον απλό ξυπόλυτο ήρωα ή ακόμη τον έκαναν οι ίδιοι ήρωα στα έργα τους. Με την πάροδο των χρόνων ο Καραγκιόζης έγινε πιο πολύ θέαμα παιδικό. Αυτό βέβαια είναι η δικαιολογία κάποιων που δεν την θεωρούν τέχνη σπουδαία και σε εποχές που κυριαρχεί η ξενομανία για κάποιους αυτή η τέχνη είναι ξεπερασμένη. Ίσως γιατί τους λέει αυτά που δεν θέλουν να ακούνε. Ίσως γι' αυτό και τα παιδιά τον αγαπάνε τον Καραγκιόζη γιατί

Μ Ν Η Μ Η

είναι αγνά και νιώθουν αυτά που λέει αυτός ο ξυπόλυτος και μπαλωμένος ήρωας. Ευτυχώς βέβαια θα πω, που τον αγαπάνε και θεωρούν την τέχνη σπουδαία γιατί βλέπουν στο πρόσωπο ενός καραγκιοζοπαίχτη, έναν ζωγράφο, έναν μίμο, έναν ηθοποιό, έναν σεναριογράφο και τόσους άλλους… γιατί ο καραγκιοζοπαίχτης κάνει πολλά για να κρατάει ζωντανή την σκιά. Μια σκιά που πέρασε πολλά και κουβαλάει στην μνήμη της ακόμα περισσότερα, γι' αυτό και στο ρεπερτόριο της υπάρχουν έργα για όλες τις εποχές… Αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο, 1821, κατοχή, εμφύλιος, δικτατορία, μακεδονικός αγώνας, κυπριακό κ.ο.κ. Για όλα ο Καραγκιόζης έχει κάτι να πει και αυτό που λέει είναι η φωνή του λαού… του απλού λαού. Όσο κι αν προσπάθησαν κάποιοι κατά καιρούς να εκμεταλλευτούν τον Καραγκιόζη και την παρέα του πολιτικά δεν τα κατάφεραν διότι ο Καραγκιόζης δεν έχει χρώματα πολιτικά, δεν ανήκει σε κανένα κόμμα και σε καμία πολιτική παράταξη. Ο Καραγκιόζης είναι ο απλός Έλληνας που καταπιέζεται (καμπούρα), που έχει ελεύθερο πνεύμα (μακρύ χέρι) και δεν μπαίνει σε καλούπια (δεν φοράει ποτέ παπούτσια). Ο Καραγκιόζης έχει τον δικό του τρόπο που τα λέει….! ΧΡΗΣΤΟΣ Α. ΣΤΑΝΙΣΗΣ

15 Τ Ε Χ Ν Η

Κ Α Ι

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Μ Ν Η Μ Η

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ « ΕΛΛΗΝΩΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ»

Τελική σκηνή : ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Ωχ μανούλα μου, τι πείνα είναι αυτή, το στομάχι μου γουργουρίζει σαν χαλασμένο τρακτέρ ! ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Καλημέρα Καραγκιόζη μου ! ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Που την είδες την καλημέρα ρε Χατζατζάρη; Μάθαμε όλοι καλημέρα! Καλημέρα Ελλάδα, καφές με καλημέρα, καλημέρα όλη μέρα… Δεν κοιτάμε που νύχτωσε χωρίς φεγγάρι, εμείς καλημέρα… Και να ήταν καλή η καλημέρα, να την πω. Αλλά πώς να την πω, αφού νιώθω πως τον δουλεύω τον άλλον; ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Γιατί τον κοροϊδεύεις; ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Γιατί ρε Χατζατζάρη, από την ώρα που ξυπνάς, μέχρι την ώρα που θα ξαναπέσεις μήπως και καταφέρεις να κοιμηθείς, μετράς και ξαναμετράς, αλλά δεν φτάνει ο παράς. Τόσα να δώσεις στη Δ.Ε.Η., τόσα στην πιστωτική, τόσα στην τηλεφωνία την κινητή, τόσα για το πετρέλαιο στο διαχειριστή κα τι μένει για φαί; ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Τι ; ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Τίποτα γι' αυτό θα κοιμηθούμε, πάλι, νηστικοί ! Είπα κι εγώ να κάνω μια δουλειά να μη με λένε τεμπέλη, λες κι εγώ δεν θέλω να δουλέψω, που όλες τις δουλειές τις έχω κάνει ο γρουσούζης… ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Και τι δουλειά έκανες; ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Το επάγγελμα του μέλλοντος. Πίτες ! ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Πίτες ; Και για γιατί οι πίτες είναι το επάγγελμα του μέλλοντος ; ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Γιατί όλοι σήμερα με μια πίτα βολεύονται. Πίτα ο κοσμάκης στα λεωφορεία, πίτα οι πιτσιρικάδες στα σχολεία και κάποιοι στην καφετερία, πίτα οι άρρωστοι στα νοσοκομεία, πέσε πίτα να σε φάω η εφορία, χώρια αυτοί που πιστεύουνε στις υποσχέσεις και τελικά την πατάνε την πίτα. Γιατί πολύ τρώγεται η υποσχεσόπιτα και τελευταία κυκλοφορεί και η δ.ν.τόπιτα, ένα φύλλο τυλιγμένο και μέσα τίποτα. Βλέπεις παντού περικοπές ακόμα και στις πίτες. ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Τρελάθηκες μωρέ τι λες ; ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Όχι ακόμη κοντεύω. Γιατί βλέπεις λογικός δεν επιβιώνεις. ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ Έλα τα παραλές, υπάρχουν και χειρότερα. ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Ναι υπάρχουν. Να σε χτυπήσει τσουνάμι! Αυτό είναι το μόνο χειρότερο που μπορώ να σκεφτώ. Αλλά ρε Χατζατζάρη τόσα χρόνια μ' αυτό ζω, ότι υπάρχουν και χειρότερα, αλλά κανείς δεν μου είπε πως υπάρχουν και καλύτερα. Αυτά βλέπεις τα κρατάνε για προσωπική χρήση. Άστα ρε Χατζατζάρη δύσκολη εποχή για ήρωες! Τι να πρωτοκάνεις για να μη τρελαθείς ; Γι' αυτό έλα να χορέψουμε γιατί αλλιώς δεν θα την παλέψουμε ! !

16 ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τ Ε Χ Ν Η TO FLEE Κ FROM Α MEMORY Ι Μ Ν Η Μ Η Στο έργο του ''Εξομολογήσεις'' ο Αυγουστίνος, στοχαστής και θεολόγος, μιλά για εικόνες από εντυπώσεις των αισθήσεων που αποθηκεύονται στον τεράστιο χώρο όπου υπάρχει η μνήμη. «Έρχομαι στους αγρούς και ευρύχωρους τόπους της μνήμης όπου υπάρχουν θησαυροί αναρίθμητων εικόνων συσσωρευμένοι εκεί από πολλά διαφορετικά πράγματα που οι αισθήσεις μας έχουν αντιληφθεί , ερεθίσματα που αποθηκεύονται είτε μεγεθυμένα είτε σε σμίκρυνση , πέρα από αυτά που η λήθη δεν έχει καταπιεί». Ζωτικό τμήμα της δημιουργικής διαδικασίας αποτελεί η μνήμη, το δοχείο μέσα στο οποίο ένας καλλιτέχνης συλλέγει κι εναποθέτει εντυπώσεις, χρώματα, σχήματα, αισθήσεις και τα ανασύρει όταν του

κάποιος χρόνος, έτσι έχει απομνημονευτεί ό,τι έχει δει το μάτι μας. Ο Joshua Reynolds τον 18 ο αιώνα προέτρεπε τους μαθητές του να ξαναζωγραφίζουν από μνήμης τις φιγούρες που μόλις είχαν σχεδιάσει από το μοντέλο. Ο Rodin έκανε σχέδια των μοντέλων του ενώ αυτά κινούνταν στο χώρο του εργαστηρίου. Τα σχέδια και οι ακουαρέλλες αυτές είναι φτιαγμένες με γραμμές γεμάτες αυτοπεποίθηση, ελεύθερα περιγράμματα που είναι ακριβή όχι γιατί παρατηρούσε το μοντέλο

΄Εργο του Rodin

χρειαστούν. Περιστασιακά, σπαράγματα μνήμης αναδύονται απρόσμενα στην επιφάνεια του συνειδητού και δίνουν ερεθίσματα για δημιουργία. Γεγονότα, συναισθήματα που δεν τους αποδίδουμε ιδιαίτερη σημασία τη στιγμή που τα αντιλαμβανόμα στε, συχνά αποδεικνύονται πολύτιμα μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως γιατί κατάφεραν να εντυπωθούν βαθιά και βρίσκονται εκεί σιγοψιθυρίζοντας μέχρι να ακούσουμε την φωνή τους. Βασική ικανότητα για τον εικαστικό, απαραίτητη να καλλιεργηθεί είναι η οπτική μνήμη. Συχνά οι ζωγράφοι αισθανόμαστε την ανάγκη να έχουμε άμεσα ερεθίσματα του θέματος από το οποίο δουλεύουμε και προτιμούμε αυτό να βρίσκεται μπροστά μας. Όμως ακόμη κι αν ζωγραφίζουμε από το μοντέλο, πάλι σε κάποιο βαθμό χρησιμοποιείται η μνήμη καθώς παρατηρούμε το μοντέλο, μέχρι τη στιγμή που θα τοποθετήσουμε τα σημάδια στο χαρτί μεσολαβεί

Bishops Court quilt, Unknown, 1690-1700.

εκείνη τη στιγμή αλλά γιατί είχε ήδη μελετήσει, παρατηρήσει τη φόρμα και αυτή είχε καταγραφεί τόσο καλά στη μνήμη που θα μπορούσε να ζωγραφίσει με τα μάτια κλειστά. «Δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο για έναν πραγματικά δημιουργικό ζωγράφο από το να ζωγραφίσει ένα τριαντάφυλλο, γιατί πριν μπορέσει να το κάνει, πρέπει πρώτα να ξεχάσει όλα τα τριαντάφυλλα που ζωγράφισε ποτέ» γράφει ο Matisse. Η μνήμη συντηρεί το παρελθόν. Παρέχει στη φαντασία το υλικό για να επεκταθεί και η φαντασία χρησιμεύει για να συμπληρώσει τις εικόνες του νου. Λειτουργεί σαν μια πνευματική φωτογραφική μηχανή, αδύναμη πολλές φορές ή και ανίκανη να συγκρατήσει εικόνες που σταδιακά ξεθωριάζουν. Μνημονικές

17 ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τ Ε Χ Ν Η TO FLEE Κ FROM Α MEMORY Ι Μ Ν Η Μ Η εικόνες συνδυασμένες με μορφές της πραγματικό τητας, εμπειρίες, γεγονότα, το όνειρο και τη φαντασία αποτελούν το υπόβαθρο για τους καλλιτέχνες προκειμένου να δημιουργήσουν έργα αινιγματικά, συμβολικά, συχνά τόσο δυνατά, που είναι ικανά να διατηρήσουν τη μνήμη και τον αέναο χρόνο.

O Anselm Kiefer είναι ένας από τους πολλούς εικαστικούς που στο έργο τους εμφανίζονται θέματα με στόχο την ανάκληση της μνήμης. Το έργο του Kiefer αποτελείται από στοιχεία της ιστορίας της χώρας του, το Ολοκαύτωμα και συγκεχυμένα επακόλουθα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Κiefer

μνήμη της φυλής σε μια φόρμα τέχνης που αναπαράγει μορφές ζώων και πουλιών, μύθους και φυσικά φαινόμενα χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα, επαναλαμβανόμενα, διακοσμητικά μοτίβα που έχουν κληρονομήσει από τους προγόνους τους, με αποτέλεσμα έργα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας. Σπαράγματα μνήμης με τη μορφή άχρηστων πια κομματιών υφάσματος που είχαν συλλέξει σε διάρκεια χρόνου, γίνονται αφορμή για τη δημιουργία μιας άλλης μορφής τέχνης, λαϊκής τέχνης αυτή τη φορά, των περίφημων Αμερικανικών quiltsσκεπασμάτων, όπου οι γυναίκες από τον 17 ο αι. και μετά, συναρμολογούσαν, συνδύαζαν και επαναχρησι ποιούσαν αυτά τα κομμάτια πολύχρωμου υφάσματος, συντηρώντας στη μνήμη εικόνες ρούχων που κάποτε φορέθηκαν από αγαπημένα πρόσωπα ή απλά σηματοδοτούν στιγμές ζωής των ανθρώπων . Ίσως και οι αναρίθμητες αυτοπροσωπογραφίες καλ λιτεχνών, κατά μια έννοια, σκοπό έχουν να διατηρήσουν τη μνήμη αντιπροσωπεύοντας την αναζήτηση για αθανασία και εκφράζοντας την ανάγκη των δημιουργών να αφήσουν τα ίχνη της μορφής τους με έναν ακόμη τρόπο, πέρα από το υπόλοιπο έργο τους. Έργο Αβορίγινων

ανακαλεί την ιστορική μνήμη με την χρήση των υλικών, όπως στάχτη, χώμα, σίδερο, οξείδια και ξύλο. Οι σύγχρονοι δημιουργοί στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν το παρελθόν αποτυπώνοντάς το, έχουν συνεισφέρει στην κατασκευή μιας «συλλογικής μνήμης», καθώς αλληλεπιδρούν μέσω του έργου τους με κοινωνικές δομές και μηχανισμούς. Η καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός τραύματος δρα ως ένας τρόπος να γίνουν κατανοητές οι εμπειρίες που προκλήθηκαν από μια σύγκρουση και, σχεδόν σε κάθε κοινωνία τέτοιου είδους, έκφραση που είναι αποτέλεσμα συγκρούσεων οδηγεί στη δημιουργία. Ένα πολύ γνωστό παράδειγμα είναι η Guernica του Πικάσο. Η διατήρηση της πολιτιστικής-θρησκευτικής μνήμης οδηγεί τους αυτόχθονες της Αυστραλίας, τους γνωστούς Αβορίγινους να συντηρούν τη συλλογική

Να ξεφύγουμε από τη μνήμη Αν είχαμε τα φτερά Πολλοί θα είχαν πετάξει Συνηθισμένοι σε πράγματα ανώδυνα…

Emily Dickinson To flee from memory ΦΩΤΕΙΝΗ ΧΑΜΙΔΙΕΛΗ Πηγές The tradition of drawing from memory The Observer, Keep your eyes wide shut, Kelly Grovier , June ,2007 Η απορία της Σύγχρονης Τέχνης, Εφημερίδα Αυγή Visualizing Apartheid-Contemporary Art and collective memory, Erin Mosely

18 ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Θ. ΣΤΑΜΟΣ

ΧΩΡΙΣ Τ Ε Χ Ν ΗΜΙΑ ΤΕΧΝΗ Κ Α Ι ΜΝΗΜΗ Μ Ν Η Μ Η

Η ουσιαστική γνωριμία μου με τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό έγινε στις αρχές του '90, όταν κατέβηκα στην υπόγεια γκαλερί του Βελλίδιου Πολιτιστικού Κέντρου στη Τσιμισκή 77 (υπεύθυνος Κ. Λαχάς ) για να δώ την έκθεση του Θεόδωρου Στάμου (με πολλές επιφυλάξεις στο μυαλό μου απέναντι στους διθυράμβους των εφημερίδων για το μεγάλο Ελληνοαμερικανό). Και να η αποκάλυψη! Πολύ σύντομα ο κόσμος του Στάμου με απορρόφησε. Μέσα στα έργα του είδα ένα κόσμο που δεν μπορούσα να αναγνωρίσω κι όμως με τραβούσε δυνατά και με συγκινούσε βαθειά. Δεν υπήρχε τίποτα να θυμηθώ, να παρομοιάσω, να συσχετίσω, κι όμως με τράνταζε. Καμιά αναλογία, τίποτα το οικείο, ούτε καν οι τίτλοι των έργων δεν με βοηθούσαν να συγκρίνω, να ακουμπήσω, έστω για λίγο κάπου αυτό που έβλεπα, σε μια γωνιά του μυαλού μου, σε μια στοιχειώδη εικόνα όπως γίνεται με τα σύννεφα. Τίποτα! Τα έργα του αριστοτεχνικά έφτιαχναν το δικό τους σύμπαν. . Έκτοτε έχω πεισθεί: ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός είναι μια από τις δύσκολες εκφάνσεις της τέχνης. Θολός κι ευάλωτος στα χέρια των πολλών – μια που φαίνεται εύκολος και απλοϊκός – σπουδαίο εργαλείο όμως στα χέρια ενός γνήσιου καλλιτέχνη. Τέχνη χωρίς μνήμη δεν ανακαλεί τίποτα. Στέλνει παλμούς κατευθείαν στα εσώτερα, ίσως απευθύνεται σε μια άλλη μνήμη, σε πιο κρυμμένα μέρη του εαυτού. Kι αν δεχθούμε το συμπέρασμα του Φρ. Μπέικον ότι κατέληξε σε αποτυχία ακριβώς γιατί ο άνθρωπος δεν έχει κάπου να ακουμπήσει πάνω του, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τη συμβολή του στη διεύρυνση της συνείδησης (καλλιτεχνικής και άλλης φύσεως). Αυτή η αοριστία είναι η μεγάλη του δύναμη και αδυναμία ταυτόχρονα. Ορθάνοιχτος σε ερμηνείες, μοιάζει συχνά σαν μια εκδοχή του τυχαίου. Μια μικρή διαφοροποίηση όμως, μια ασήμαντη πινελιά μπορεί να ανατρέψει τα πάντα. Δεν είναι η δεξιοτεχνία των χεριών μα της ψυχής που τον κρατάει όρθιο. Χωρίς συνειρμούς, χωρίς αναμνήσεις, χωρίς οπτικές οικειότητες, χωρίς αναγνωρίσιμους σχηματισμούς, ζητάει θέληση, συμμετοχή και ψυχική εγρήγορση εκατέρωθεν. Πιστεύω ακόμη ότι δεν έκλεισε τον κύκλο του, υπάρχουν πολλά σημεία για σκάψιμο, το έδαφος είναι ακόμα γόνιμο. ΘΑΝΟΣ ΚΑΡΩΝΗΣ

19 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Γ. ΜΟΝΟΓΥΙΟ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΤΣΑΣ

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Είστε πολλά χρόνια στην Πινακοθήκη της Ε.Μ.Σ. Από πότε εργάζεσθε; Πείτε μας λίγα λόγια για την ιστορία της Πινακοθήκης. Η Πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1975, υπήρξε το πρώτο οργανωμένο εικαστικό μουσείο της πόλης μας, αφού εκείνη την περίοδο υφίστατο μόνο η Δημοτική Πινακοθήκη, που παρουσίαζε ελάχιστα έργα της συλλογής της σε τοίχους διαφόρων χώρων της ΧΑΝΘ. Η ίδρυση της Πινακοθήκης οφείλεται στην επιθυμία της Ε.Μ.Σ. να στεγάσει την ευάριθμη, τότε, συλλογή των έργων της, κυρίως όμως να προσφέρει στους Θεσσαλονικείς και στους λοιπούς Μακεδόνες έναν χώρο μέσα από τον οποίο θα προβάλλεται και θα αξιοποιείται το καλλιτεχνικό δυναμικό της Β. Ελλάδος. Από το 1975 έως το 1986 η Πινακοθήκη λειτούργησε παρουσιάζοντας τη συλλογή των έργων του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, μια συλλογή συγκροτημένη από έργα επιφανών νεοελλήνων ζωγράφων, γλυπτών και χαρακτών και ελαχίστων Θεσσαλονικέων. Από το 1986 μέχρι σήμερα η Πινακοθήκη παρουσιάζει τη συλλογή της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, η οποία, στο μεγαλύτερο μέρος της, περιλαμβάνει έργα σύγχρονων βορειοελλαδιτών δημιουργών. Εργάζομαι στην Πινακοθήκη από την ίδρυσή της, ασκώντας τα καθήκοντα του Επιμελητή- Διευθυντή. Η μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης εμπλουτίσθηκε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της θητείας σας; Αυτή την περίοδο η συλλογή αριθμεί περί τα 800 έργα τέχνης, ξένων και ελλήνων καλλιτεχνών, στην πλειονότητά τους συγχρόνων βορειοελλαδιτών ζωγράφων, χαρακτών και γλυπτών. Αν λάβουμε υπόψη ότι τη χρονιά που πρωτολειτούργησε η Πινακοθήκη η συλλογή της δεν ξεπερνούσε τα 100 έργα, τότε ο εμπλουτισμός της, τουλάχιστον αριθμητικά, πρέπει να θεωρηθεί ικανοποιητικός. Αν μάλιστα υπολογίσουμε ότι τα περισσότερα έργα της συλλογής προέρχονται από δωρεές είτε μεμονωμένων καλλιτεχνών είτε από κληροδοτήματα και λιγότερο από προγραμματισμένες αγορές (όπως η μαζική αγορά έργων από βορειοελλαδίτες καλλιτέχνες, το 1984, στην πρώτη έκθεση του ΣΚΕΤΒΕ στην Πινακοθήκη καθώς και η αγορά 60 σχεδίων του Δημήτρη Βιτσώρη) τότε όχι μόνο ο αριθμός αλλά και η ποιότητα των έργων της συλλογής μας δεν είναι αμελητέοι. Στο σημείο αυτό θεωρώ υποχρέωση να αναφερθώ στη μεγάλη δωρεά έργων του αείμνηστου Πάνου Παπανάκου, ο οποίος λίγο πριν από το θάνατό του προσέφερε 80 έργα του για τον εμπλουτισμό της Πινακοθήκης. Αλλά και άλλοι καλλιτέχνες προέβησαν στη δωρεά μεγάλου αριθμού έργων τους, όπως η Γεθσημανή Σεφεροπούλου, ο Βασίλης Ρογκότης, ο Χρήστος Παυλίδης κ.α. Επίσης οφείλω να αναφερθώ και να ευχαριστήσω τα μέλη του Συλλόγου σας, που με τη δωρεά έργων τους, όλα αυτά τα χρόνια, συνετέλεσαν στον εμπλουτισμό και την ανανέωση του εκθεσιακού δυναμικού της Πινακοθήκης, έτσι που αυτή τη στιγμή αξιολογώντας τη συλλογή της Πινακοθήκης να μπορούμε να την χαρακτηρίζουμε ως μία αξιοπρόσεκτη και με ικανοποιητική πληρότητα συλλογή έργων σύγχρονων καλλιτεχνών της Μακεδονίας. Είχατε την επιμέλεια πολλών και σημαντικών εκθέσεων στην Πινακοθήκη. Θα θέλατε να μας αναφέρετε κάποιες από αυτές; Στα 36 χρόνια της λειτουργίας της, η Πινακοθήκη οργάνωσε και παρουσίασε ένα πλήθος περιοδικών, ατομικών και ομαδικών, εκθέσεων. Επειδή είναι αδύνατο να αναφερθώ σε όλες, θα μνημονεύσω τις πολλές και αξιόλογες εκθέσεις του ΣΚΕΤΒΕ, με σημαντικότερη αυτή του 1984, που ουσιαστικά απετέλεσε την πρώτη δημόσια εκδήλωση του νεοσύστατου τότε συλλόγου σας. Αλλά και οι ατομικές εκθέσεις των καλλιτεχνών, όπως των Θ. Στάμου, Θεόφιλου, Ν. Σαχίνη, Π. Παπανάκου, Σ. Ζερβόπουλου, Α. Κιλεσσόπουλου, Π. Βασιλειάδη, σημάδεψαν την πορεία της Πινακοθήκης όλα αυτά τα χρόνια. Από τις αναρίθμητες ομαδικές μπορώ να θυμηθώ την έκθεση που οργανώθηκε σε συνεργασία με τη γκαλερί Bernier (Λουκάς Σαμαράς, Στήβεν Αντωνάκος, Βλάσης Κανιάρης, Φίλιππος Τσιάρας κ.ά.), την έκθεση ΄΄100 χρόνια νεοελληνικής χαρακτικής΄΄ από τη συλλογή Γ. Παπακωνσταντίνου, την έκθεση ΄΄Σημαίες Ελευθερίας΄΄ σε συνεργασία με την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, την έκθεση ΄΄τα χιώτικα καΐκια στην τέχνη΄΄, σε συνεργασία με τον Σύλλογο Χίων Θεσσαλονίκης και ένα πλήθος άλλων σημαντικότατων εκθέσεων.

20 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΤΣΑΣ Πώς ασχοληθήκατε με την Ιστορία της Τέχνης; Είμαι απόφοιτος του Αρχαιολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και είχα δασκάλους μου στα μαθήματα της Ιστορίας της Τέχνης τους Χρύσανθο Χρήστου, Γεώργιο Μπακαλάκη, Μανόλη Ανδρόνικο, Στυλιανό Πελεκανίδη και Νικόλαο Πλάτωνα. Με τέτοιας εμβέλειας δασκάλους και με συνειδητή επιλογή του αρχαιολογικού τμήματος θα ήταν παράδοξο να μη ασχοληθώ με την τέχνη και ιδιαίτερα με τη Νεότερη Ιστορία Τέχνης καθ' υπόδειξη και παρότρυνση του δασκάλου μου και νυν Ακαδημαϊκού Χρ. Χρήστου.

Από την έκθεση του ΣΚΕΤΒΕ στην αίθουσα της ΕΜΣ

Ποιος είναι ο ρόλος του Ιστορικού Τέχνης και του Επιμελητή μιας έκθεσης; Είναι δυο ρόλοι διαφορετικοί και διακριτοί που, εάν συμπίπτουν σ' ένα και το αυτό πρόσωπο στην οργάνωση μιας εκθέσεως, τότε πιστεύω ότι η παρουσίαση της εκθέσεως θα είναι άψογη και άρτια από κάθε πλευρά. Ο Ιστορικός Τέχνης μέσα από τα γραπτά του κείμενα (κατάλογος, λεύκωμα, πληροφοριακό υλικό, ξεναγήσεις κ.λ.π.) θα τοποθετήσει με αντικειμενικότητα και αμεροληψία, την προσφορά του καλλιτέχνη στην Τέχνη, θα αναφερθεί στις επιδράσεις που δέχθηκε, στον βαθμό αφομοίωσης των διαφόρων επιρροών του, στα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικής μορφοπλαστικής του γλώσσας, κοντολογίς θα τοποθετήσει το έργο του χωρίς μεγαλοστομίες στην Ιστορία της Τέχνης. Ο Επιμελητής της Έκθεσης είναι επιφορτισμένος με την αρτιότερη παρουσίαση της εκθέσεως, έτσι που και το έργο του καλλιτέχνη να αναδειχθεί αλλά και το κοινό να βοηθηθεί στην κατανόηση της προσφοράς του καλλιτέχνη. Πολλές φορές το έργο του Επιμελητή γίνεται δυσκολότερο σε σύγκριση με αυτό του Ιστορικού Τέχνης, επειδή ο Επιμελητής Τέχνης έρχεται αντιμέτωπος με ανυπέρβλητες δυσκολίες, συνήθως οικονομικού χαρακτήρα, αλλά και άλλες που αφορούν είτε στον χώρο που παρουσιάζεται η έκθεση ( χώρος προβληματικός και ακατάλληλος να δεχθεί την συγκεκριμένη έκθεση) είτε στον υλικοτεχνικό εξοπλισμό του χώρου είτε στην συνεργασία του με τον παρουσιαζόμενο καλλιτέχνη (οι δυσκολίες πολλαπλασιάζονται σε περίπτωση ομαδικής).

21 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΤΣΑΣ Έχετε συνεργασθεί με πλήθος εικαστικών καλλιτεχνών. Πόσο δύσκολη είναι η συνεργασία με εικαστικούς ή συλλέκτες για την πραγματοποίηση μιας έκθεσης; Ουδέποτε στην τριανταεξάχρονη επιμελητεία της Πινακοθήκης αντιμετώπισα σοβαρά προβλήματα συνεργασίας με καλλιτέχνες ή συλλέκτες. Με όλους συνεργάσθηκα άψογα, τόσο στην επιλογή των προς έκθεση έργων, όσο και στον τρόπο ανάρτησής τους. Γεγονός πάντως είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάστηκε να επιμείνω αρκετά για να πεισθούν καλλιτέχνες και συλλέκτες να μειώσουν τον αριθμό των προς έκθεση έργων, να εξαιρέσουν μερικά έργα, γιατί κατά την προσωπική μου αντίληψη η υπερφόρτωση μιας έκθεσης και η άκριτη επιλογή των έργων δεν εξυπηρετεί ούτε τον καλλιτέχνη ούτε περισσότερο τον θεατή. Και όταν βέβαια η έκθεση είναι ατομική είτε αφορά στην παρουσίαση μιας συλλογής, τότε, μέσα από μια καλοπροαίρετη συζήτηση, μπορεί εύκολα να βρεθεί η χρυσή τομή. Ωστόσο, στις ομαδικές εκθέσεις και ιδιαίτερα του ΣΚΕΤΒΕ, όταν πολλοί από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες επιθυμούν να δουν το έργο τους τοποθετημένο στο πιο κεντρικό σημείο της αίθουσας, τότε κανείς δεν θα επιθυμούσε να είναι στη θέση του επιμελητή της έκθεσης. Θυμάμαι, σε μια έκθεση του ΣΚΕΤΒΕ στην Πινακοθήκη, τον αείμνηστο Πρόεδρο του Συλλόγου σας Σωτ. Ζερβόπουλο να μου ζητά επίμονα να τοποθετήσω το δικό του έργο στην χειρότερη θέση της Πινακοθήκης, προκειμένου να μπορεί να αντικρούσει παράπονα συναδέλφων του για τοποθέτηση του έργου τους σε απρόσφορη θέση. Αυτό το πρόβλημα που επιτείνεται σε εκθεσιακούς χώρους με ανισοβαρή κατανομή των χώρων, μπορεί εύκολα να αντιμετωπισθεί με την εκ των προτέρων αποδοχή όλων των συμμετεχόντων ότι η ανάρτηση των έργων είναι αρμοδιότητα αποκλειστικά και μόνο της επιτροπής που θα αναλάβει αυτό το έργο. Τι έχετε να μας πείτε για τη συνεργασία σας με τον ΣΚΕΤΒΕ όλα αυτά τα χρόνια; Με την ιδιότητά του Επιμελητή μιας Πινακοθήκης που φιλοξένησε πολλές εκθέσεις του Συλλόγου σας αλλά και ως Ιστορικός Τέχνης που σε πολλές περιπτώσεις χρειάστηκε να συνεργασθώ για διάφορα θέματα με τα κατά καιρούς Διοικητικά σας Συμβούλια, μπορώ αβίαστα να πω ότι η μακρόχρονη συνεργασία μας στάθηκε, για μένα τουλάχιστον, άψογη, ευχάριστη και σε πολλές περιπτώσεις διδακτική από κάθε άποψη. Φρόντισα όλα αυτά τα χρόνια να βοηθήσω με όλες μου τις δυνάμεις το συλλογικό όργανο των βορειοελλαδιτών καλλιτεχνών, έγινα συμμέτοχος των προβλημάτων του και χαίρομαι ιδιαίτερα που η προσφορά μου στην ανέλιξη του Συλλόγου σας, θέλω να πιστεύω, εκτιμήθηκε από τους Θεσσαλονικείς καλλιτέχνες. Θυμάμαι πάντα με συγκίνηση τη συνεργασία με τους παλαιότερους Προέδρους του Συλλόγου σας, που τόσο μόχθησαν για τη δημιουργία και την προκοπή του συλλογικού σας οργάνου. Ο Ν. Σαχίνης, ο Γ. Κονταξάκης, ο Κ. Καμπαδάκης, ο Σ. Ζερβόπουλος αλλά και όλοι οι νεώτεροι Πρόεδροι που τους διαδέχθηκαν είναι άξιοι επαίνων για την προσφορά τους στον Σύλλογο. Είμαι σε θέση να γνωρίζω πόσο δύσκολη υπόθεση είναι η διοίκηση ενός Συλλόγου, που δυστυχώς δεν έτυχε ποτέ της σοβαρής οικονομικής στήριξης από την Πολιτεία, αναλογίζομαι ακόμη τις δυσκολίες του εκάστοτε Προεδρείου να προΐσταται ενός συλλογικού οργάνου, που τα μέλη του είναι καλλιτέχνες, επομένως άτομα με έντονη προσωπικότητα, ανεξάρτητες οντότητες, υπέρμετρο εγώ και προπαντός απρόθυμοι τις περισσότερες φορές για συλλογική δράση. Καθώς μιλάμε για επιμελητές, πολλοί Θεσσαλονικείς εικαστικοί είναι ιδιαίτερα προβληματισμένοι από το γεγονός ότι είναι πρακτικά αποκομμένοι από τις μεγάλες διοργανώσεις, ακόμη και στην πόλη μας. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Συνήθως το μητροπολιτικό εικαστικό κέντρο κάθε χώρας υπερέχει για πολλούς και διαφόρους λόγους, που δεν μπορώ να απαριθμήσω αυτή την στιγμή, των μικρότερων περιφερειακών. Δεν είναι λοιπόν παράδοξο που σε πολλές εκδηλώσεις μείζονος σημασίας, ακόμη και σ' αυτές που διοργανώνονται στην πόλη μας, απουσιάζουν οι Θεσσαλονικείς καλλιτέχνες ή στην καλύτερη περίπτωση η παρουσία τους είναι πενιχρή και οπωσδήποτε όχι ανάλογη του αριθμού και της ποιότητας των καλλιτεχνών της Β. Ελλάδος. Σε ό,τι με αφορά, τόσο ως επιμελητής Πινακοθήκης όσο και ως μετέχων σε διάφορες εικαστικές επιτροπές, κύριο μέλημά μου ήταν η προβολή και μόνο των καλλιτεχνών της Μακεδονίας. Θυμάμαι τις προσπάθειες που κατέβαλε η οργανωτική ομάδα, αποτελούμενη από τους Μ. Παπανικολάου, Α. Σαχίνη, Κ. Κιλεσσοπούλου και τον υπογράφοντα, για να περιληφθεί στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων ΄΄Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997΄΄ η έκθεση

22 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΤΣΑΣ ΄΄Όψεις της εικαστικής δημιουργίας στη Θεσσαλονίκη μετά το 1960΄΄, η μοναδική έκθεση εκείνου του θεσμού, που προσπάθησε να αναδείξει το εικαστικό πρόσωπο της πόλης μας. Ποια είναι η γνώμη σας και ποιες οι προοπτικές ανάπτυξης των εικαστικών πραγμάτων στην Β. Ελλάδα; Με δεδομένο το θέμα του τεύχους μας «Τέχνη και μνήμη» τι μπορείτε να ανακαλέσετε στη μνήμη σας σχετικά με τα εδώ εικαστικά; Η άποψή μου για τις προοπτικές ανάπτυξης των εικαστικών πραγμάτων είναι διττή και περιέχει θετικά αλλά και αρνητικά σημεία. Στα θετικά περιλαμβάνω: α. Τη λειτουργία Σχολής Καλών Τεχνών στην πόλη μας, από την οποία έχει αποφοιτήσει μια πληθώρα νέων, δυναμικών καλλιτεχνών που ανανεώνουν το εικαστικό πρόσωπο της πόλης. β. Το πλήθος των εικαστικών μουσείων, πινακοθηκών και διαφόρων άλλων αιθουσών τέχνης, που προσφέρουν χώρο φιλοξενίας στους πολυπληθείς και άξιους δημιουργούς. γ. Τη δραστηριοποίηση των διαφόρων συλλόγων των εικαστικών καλλιτεχνών της πόλης μας και ιδιαιτέρως του ΣΚΕΤΒΕ, ο οποίος με την παρούσα Διοίκησή του φαίνεται να εισέρχεται σε μια περίοδο ριζικής ανανέωσης δράσεων και δραστηριοτήτων του, έτσι ώστε δικαίως να διεκδικεί τον τίτλο του πρώτου και σημαντικότερου συλλογικού οργάνου των βορειοελλαδιτών καλλιτεχνών. Η απαισιοδοξία μου για την πορεία των εικαστικών τεχνών στην πόλη μας πηγάζει από τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας, η οποία επηρεάζει κατά τρόπο άμεσο όλους τους παράγοντες (γκαλερί, μουσεία ιδιωτικά, δημοτικά και δημόσια, καλλιτέχνες κ.ά.), που εμπλέκονται στη διακίνηση των έργων τέχνης και γενικότερα στην παραγωγή πολιτιστικών αγαθών. Δυστυχώς, στην παρούσα δύσκολη οικονομική συγκυρία, ο πολιτισμός θα είναι ο πρώτος τομέας που θα καταγράψει την χρεοκοπία της χώρας μας. Έτσι, οι μνήμες του πρόσφατου εικαστικού παρελθόντος της πόλης μας συγκρινόμενες με την επερχόμενη εποχή των ισχνών αγελάδων, μόνο μελαγχολία μπορούν να επιφέρουν. Γνωρίζετε ότι ο ΣΚΕΤΒΕ απέκτησε πρόσφατα στέγη, αφού πρώτα ταλανίστηκε επί τριάντα σχεδόν χρόνια. Πόσο δύσκολο είναι ένας σύλλογος να παραμένει άστεγος; Από την πρώτη στιγμή της ιδρύσεως του συλλόγου σας είχα ταχθεί με το μέρος εκείνων που πίστευαν ότι η ύπαρξη στέγης, ιδιόκτητης ή ενοικιαζόμενης, θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ για ένα συλλογικό όργανο του κύρους και της εμβέλειας του ΣΚΕΤΒΕ. Συνεπώς, μόνο την χαρά μου και τα συγχαρητήρια προς το Διοικητικό Συμβούλιο μπορώ να εκφράσω για την απόκτηση στέγης, η οποία θα αποτελέσει σημείο αναφοράς όχι μόνο για τον εικαστικό δημιουργό της Θεσσαλονίκης αλλά και ένα μικρό πολιτιστικό κύτταρο για κάθε φιλότεχνο συμπολίτη. Ελπίζω ότι όλοι μας, πρώτιστα οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, θα αναγνωρίσουμε την αναγκαιότητα του χώρου και θα συνεισφέρουμε με κάθε τρόπο στην αξιοποίησή του. Η στέγη του ΣΚΕΤΒΕ μπορεί να εξυπηρετήσει πολλές ανάγκες (εκθεσιακός χώρος, βιβλιοθήκη, εκδηλώσεις λόγου, χώρος Διοίκησης κ.ά.) και μάλιστα σε μια εποχή που οι εικαστικές εκθέσεις αλλά και τα ποσά που διέθετε μέχρι πρόσφατα ο Δήμος Θεσσαλονίκης για τον πολιτισμό φαίνεται ότι μειώνονται σοβαρά.

Ο Γιάννης Τσούτσας με τον Γιώργο Πολίτη

ΓΕΩΡΓΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ

Πηγή: http://artdistro.blogspot.com/2007/11/mail-art.html

23

ΤΙ ΕΙΝΑΙ MAIL ART

24 EΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗ MAIL ART ΤΗΣ ΘΩΜΑΗΣ ΚΟΝΤΟΥ Τι είναι mail art (ταχυδρομική τέχνη) Είναι ένα παγκόσμιο καλλιτεχνικό κίνημα που βασίζεται κυρίως στην ανταλλαγή. Το κίνημα αποκαλείται Δίκτυο Ταχυδρομικής Τέχνης – Mail Art Network, παίρνοντας το όνομά του από το μέσο διακίνησης των έργων, που είναι το ταχυδρομείο. Το Δίκτυο της Mail Art Η mail art σαν κίνημα πρωτοεμφανίσθηκε στον κόσμο της τέχνης το 1965 στην Νέα Υόρκη από τον Ray Johnson (χαρακτηρίστηκε ο πιο διάσημος άγνωστος καλλιτέχνης της Αμερικής), σαν μια πράξη αντίστασης και απελπισίας ενάντια στα καλλιτεχνικά κατεστημένα της εποχής του.

Το κίνημα βασιζόμενο κυρίως στην επαφή και την ελεύθερη ανταλλαγή τέχνης και ιδεών μεταξύ των καλλιτεχνών, εξελίχθηκε σε παγκόσμιο δίκτυο. Σήμερα είναι ίσως και το μεγαλύτερο σε έκταση και αριθμό συμμετεχόντων, κίνημα που δημιουργήθηκε ποτέ στην ιστορία της τέχνης. Ένα δίκτυο ζωντανό πολύμορφο που καθημερινά εξελίσσεται κι αυξάνεται. Το αντικείμενο Η όλη ιδεολογική θεώρηση της τέχνης ταχυδρομείου, βασίζεται στη θεματολογική και συχνά στην

εννοιολογική τέχνη. Πάντα υπάρχει ένα θέμα που τίθεται από τον διοργανωτή και που αναγκάζει τον καλλιτέχνη να εκφράσει εικαστικά την άποψή του. Βλέποντας κανείς την θεματολογία των εκθέσεων mail art ίσως έχει και στη γλώσσα της τέχνης, ένα ημερολογιακό χάρτη των προβλημάτων που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο. Στις τάξεις των mail artist ανήκουν καλλιτέχνες σχεδόν από όλο το φάσμα των μορφών τέχνης, συναντά κανείς νεορεαλιστές, σουρεαλιστές, ντανταϊστές, ως και εκπροσώπους πιο σύγχρονων κινημάτων, όπως το fluxus, artist amp κ.α. Ποια η ιδιομορφία της Mail Art Η ταχυδρομική τέχνη ξεκίνησε ως κίνημα αντίστασης ενάντια στα κακώς έχοντα, τα στεγανά και τη βιομηχανία στον κόσμο της τέχνης. Βασίζεται κυρίως στην ανταλλακτική πρακτική μεταξύ των καλλιτεχνών και σχεδόν απουσιάζει η σχέση με το χρήμα. Ο παραγωγός (1‫ ) ٭‬βάζει τις προδιαγραφές της έκθεσης, σε χώρο που έχει προαναγγείλει, αναλαμβάνει την ευθύνη της διοργάνωσης και αποστέλλει πίσω στους συμμετέχοντες τα ντοκουμέντα του γεγονότος (κατάλογο, λίστα συμμετοχών, φωτογραφίες εγκαινίων, δημοσιεύματα κ.λ.π.). Οι καλλιτέχνες δεν πληρώνουν καμιά χρηματική συμμετοχή, αλλά χαρίζουν το έργο τους στον παραγωγό-διοργανωτή, εκτός και αν οι προϋποθέσεις συμμετοχής έχουν τεθεί διαφορετικά (2‫٭‬.). Τα έργα φθάνουν μέσω ταχυδρομείου και συνήθως χωρίς κορνίζες, πράγμα που απαλλάσσει τους καλλιτέχνες από τις διαδικασίες εξαγωγής έργου τέχνης, που απαιτούν χρόνο και χρήμα . Το mail art είναι ένας ανοιχτός δίαυλος παγκόσμιας καλλιτεχνικής επικοινωνίας, παράπλευρος στους γνωστούς και παγιωμένους. Τι ανταλλάσσουν οι Mail Artists Οι καλλιτέχνες διακινούν τη δουλειά τους, μέσω του δικτύου συνεχώς. Τα έργα είναι αυθεντικά έργα τέχνης, ψηφιακή ζωγραφική, εκτυπώσεις, αντίγραφα, κάρτες, artistamps (μορφή χαρακτικής με εικαστικές σφραγίδες), οπτική ποίηση, εφημερίδες και περιοδικά που αφορούν τον θεσμό, γραμματόσημα σχεδιασμένα από τους ίδιους και εξαιρετικά ζωγραφισμένους φακέλους που συχνά

25 EΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗ MAIL ART

ανταγωνίζονται το ίδιο το έργο. Σε ηλεκτρονικές gallery του δικτύου δημοσιεύονται εκτός από τις εκθέσεις, παρουσιάσεις δουλειάς και βιογραφικά στοιχεία καλλιτεχνών. Γίνονται επίσης σε πολλές πόλεις (που το έχουν αναγάγει σε θεσμό), διεθνείς συναντήσεις, συνέδρια, περφόρμανς, φεστιβάλ, πράγμα που δίνει τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες να γνωρίζονται και σε φυσικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια να γίνουν τα διεθνή αρχεία του mail art και έχει αρχίσει ήδη η δημιουργία της mail art εγκυκλοπαίδειας από τη sztuka fabryka gallery στις Βρυξέλλες, σε συνεργασία με τον Ιταλό θεωρητικό και καλλιτέχνη, Vittori Baroni. Άρχισαν επίσης να δημοσιεύονται στον ιστό τα: Archivio Internazionale Mail Art του Claudio Grandinetti. Η δημοκρατικότητα του κινήματος Tο mail art είναι από μόνο του ένας χώρος ελεύθερης συνάντησης δημιουργών, διαφορετικών προελεύσεων και κατευθύνσεων (πολιτικών ή κοινωνικών), διαφορετικών τεχνοτροπιών, ιδεολογιών και αντιλήψεων. Στις τάξεις του γίνονται το ίδιο δεκτοί, καλλιτέχνες με ολοκληρωμένες καριέρες, όπως και αυθεντικά δημιουργικοί άνθρωποι που ενασχολούνται με την τέχνη. Το δίκτυο είναι ανοιχτό, εκφραστικά πληροφοριακό, σύγχρονο με φρέσκιες ιδέες και ταυτόχρονα έντονα προσωπικό. Απουσιάζουν μόνο οι προβολές αντιλήψεων βίας, ρατσισμού και αυτές που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια Πως γίνεται κανείς Mail Artist Κάθε καλλιτέχνης ή δημιουργικός άνθρωπος μπορεί να γίνει mail artist. Μπορεί να φτιάξει το έργο του και να το στείλει σε κάποια διοργάνωση με την ευθύνη της υπογραφής του βέβαια. Ωστόσο υπάρχει μια διαρκής υποχρέωση δουλειάς

και συμμετοχής αν θέλει κανείς να είναι ένα ενεργό μέλος του δικτύου και να προχωρήσει κάποια στιγμή σε προσωπική διοργάνωση. Απαραίτητη προϋπόθεση, η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Δικλείδα ασφαλείας είναι η ίδια η ανοιχτή δημοσιοποίηση, των ντοκουμέντων των εκθέσεων και της λίστας συμμετοχών. Η ηλεκτρονική διάσταση της εποχής μας κάνει την επαφή αυτή εξαιρετικά γρήγορη και εύκολη. Μαζί με το έργο συμμετοχής, ενημερώνουν ο ένας τον άλλον για την εξέλιξη της δουλειάς και της καριέρας τους, αποστέλλοντας βιογραφικά, προσκλήσεις, αφίσες, καταλόγους, φωτογραφίες των έργων τους. (αυτό ίσως είναι και ο μόνος τρόπος προστασίας του κινήματος, από ανθρώπους που χωρίς να είναι καλλιτέχνες, παρεισδύουν σε αυτό με αρπακτική διάθεση). Η επαφή και δυνατότητα να δουλεύει κανείς σε συνεργασία με χιλιάδες καλλιτέχνες του κόσμου είναι ίσως και η μεγαλύτερη γοητεία της mail art. Γεγονός που ώθησε ιστορικούς τέχνης, μεγάλες gallery και πολλά διεθνή πανεπιστήμια να γίνουν οι ίδιοι διοργανωτές εκθέσεων ταχυδρομικής τέχνης και να εντάξουν στις συλλογές τους έργα καλλιτεχνών του κινήματος. Δήμοι μεγάλων πόλεων σε συνεργασία με τους καλλιτέχνες του κινήματος, να οργανώνουν σε ετήσια βάση διεθνείς αφιερωματικές εκθέσεις που κάποιες έχουν εξελιχθεί σε biennale και να δημιουργούν τα δικά τους μουσεία . Το κείμενο γράφτηκε το 2005 με αφορμή την Πρώτη Διεθνή Εκθεση Mail Art στην Ελλάδα με παραγωγό την Ιωάννα Παπαχρήστου και εικαστική διοργάνωση και επιμέλεια της Θωμαής Κόντου. ‫ ٭‬1-παραγωγός είναι ο καλλιτέχνης που κάνει την κλήση της εκθέσεως και είναι και ο αποδέκτης και δικαιούχος των έργων. ‫٭‬2- συνηθίζεται να γίνονται κάποιες εκθέσεις mail art για φιλανθρωπικούς σκοπούς και τα έργα να πωλούνται αλλά αυτό προαναγγέλλεται.

26 ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ MAIL ART ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΘΩΜΑΗ ΚΟΝΤΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΝΟΓΥΙΟ Δίκτυο Ταχυδρομικής Τέχνης – Mail Art - Network, ένα παγκόσμιο καλλιτεχνικό κίνημα που βασίζεται (κυρίως) στην ανταλλαγή έργων τέχνης μέσω ταχυδρομείου. Συζητούμε γι' αυτό με την εικαστικό Θωμαή Κόντου, η οποία έχει συνδέσει το όνομα της με τη διοργάνωση αρκετών παρόμοιων διεθνούς εμβέλειας εκθέσεων στον ελλαδικό χώρο. Πως έγινε η πρώτη σου επαφή με το κίνημα της Mail Art, τι σε έλκυσε ώστε να γίνεις ένας σημαντικός εκπρόσωπος του στην ελληνική πραγματικότητα; Η πρώτη μου επαφή έγινε το 1986 μέσω κάποιων φίλων καλλιτεχνών με τους οποίους έτυχε να συνεκθέτουμε στο εξωτερικό. Έτσι τότε δειλά άρχισα να παίρνω μέρος σε κάποιες εκθέσεις χωρίς ομολογουμένως να έχω καταλάβει και πως λειτουργεί το όλο πράγμα. Μην ξεχνάς ότι τότε δεν υπήρχε και η επικοινωνία μέσω διαδικτύου και η όλη ενημέρωση γίνονταν μέσω ταχυδρομείου ή κατόπιν επαφής με συναδέλφους. Το 1996 είχα μια μεγάλη εμπειρία σε ότι αφορά τη mail art, συμμετέχοντας στο «FESTIVAL OF EXPERIMENTAL ART MEDIA AND POETRY» στο Βελιγράδι. Το φεστιβάλ οργάνωνε τότε ένας από τους πρωτεργάτες και μέρος της ζωντανής ιστορίας του κινήματος, ο Dobrica Kamperelic, ο οποίος και φιλοξένησε στο σπίτι του εμένα, την Εριφύλη Δημητριάδου και την Έφη Χλωροκώστα που παίρναμε μέρος σ' αυτό. Ο Dobrica λοιπόν και η γυναίκα του η Roritse είναι αυτοί που με μύησαν πρώτοι στην ουσία και την ιδεολογία της ταχυδρομικής τέχνης. Ο Dobrica άλλωστε έβγαζε μια mail art εφημερίδα την «Open mind world» που ήταν από τα ελάχιστα έντυπα ενημέρωσης της εποχής με κλήσεις για εκθέσεις, την οποία και έστελνε σε όλους τους φίλους του ανά τον κόσμο. Την ίδια χρονιά η συμμετοχή μου στη mail art: “Future Communication” στην Κοπεγχάγη, οργανωμένη από την Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης '96 και τα ταχυδρομεία της Δανίας μου έδωσαν ίσως και την πρώτη ευκαιρία να γνωρίσω μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών του κινήματος και να συμπεριληφθώ στις λίστες τους. Από εκεί και πέρα το πράγμα πήρε τον δρόμο του μπήκα για τα καλά σε αυτόν τον κόσμο της παγκόσμιας επικοινωνίας της τέχνης και των ανθρώπων της, πράγμα που ελπίζω πως θα συνεχιστεί. Στις εκθέσεις «Άνθρωπος Χρώμα Μουσική» και σε Αθήνα και σε Θεσσαλονίκη, όλα τα έργα παρουσιάστηκαν με πασπαρτού. Δεδομένου ότι μιλάμε για πάρα πολλά έργα διαφόρων διαστάσεων, μπορείς να μας πεις πως έγινε αυτό δυνατό; Πρέπει να χρειάστηκε πάρα πολλή δουλειά, από πολλούς ανθρώπους. Στις δύο εκθέσεις συνολικά ήταν περίπου 1450 έργα. Από εκεί όμως που πρέπει να ξεκινήσουμε είναι η όλη διαδικασία προετοιμασίας και παρουσίασης μιας έκθεσης mail art. Καταρχάς υπάρχει η μοναχική και δύσκολη δουλειά του καλλιτέχνη – παραγωγού της έκθεσης. Κατασκευάζει και προωθεί την πρόσκληση – κλήση της έκθεσης, είτε ατομικά σε φίλους καλλιτέχνες, είτε σε παράλληλες σελίδες που αφορούν εκθέσεις ταχυδρομικής τέχνης. Το κάθε έργο που παραλαμβάνει το καταγράφει (διεύθυνση, e-mail κ.λ.π.), διαδικασία που συχνά είναι επίπονη δεδομένου ότι τα πιο πολλά είναι χειρόγραφα δυσανάγνωστα και σε όλες τις γλώσσες. Το έργο σκανάρεται ή φωτογραφίζεται, προσαρμόζεται σε ανάλυση κατάλληλη για το internet και ανεβαίνει στη σελίδα που έχει κατασκευαστεί για αυτό τον σκοπό στο διαδίκτυο. Παράλληλα κρατάει συνεχή επαφή, σε επίπεδο ενημέρωσης, με τους καλλιτέχνες για την πορεία της έκθεσης. Φθάνουμε τώρα στα πασπαρτού, που πράγματι είναι μια δουλειά δύσκολη, χρονοβόρα και απαιτεί πολλά χέρια να δουλεύουν. Στην Ελασσόνα, μετά από όλες τις εκθέσεις που έγιναν, σιγά σιγά δημιουργήθηκε μια ομάδα από φίλους που απέκτησε την τεχνογνωσία και κάθε φορά στηρίζει και βοηθάει τη διοργάνωση. Αυτοί οι άνθρωποι είναι και οι αφανείς ήρωες αυτής της ιστορίας. Και, πίστεψέ με, αυτό είναι και το πιο γλυκό ανθρώπινο κομμάτι προσφοράς. Μετά τις εκθέσεις αυτές, και την τεράστια δουλειά που απαίτησαν για να πετύχουν, θέλω να σου εξομολογηθώ ότι είχα μια απορία που, αν και λίγο αδιάκριτη, θα ήθελα να σου τη θέσω. Έχεις τρέξει τόσο πολύ εσύ προσωπικά για να γίνουν όλα αυτά, που φαντάζομαι ότι μάλλον είχες και κάποιου είδους οικονομικό όφελος. Είναι όντως έτσι; Όχι βέβαια και το όχι κάθετα και με γράμματα κεφαλαία. Όλες οι εκθέσεις του mail art βασίζονται αποκλειστικά

27 στην έννοια της προσφοράς και μόνο, είτε αυτό αφορά έργα είτε τη διοργάνωση μιας έκθεσης. Βασικός κανόνας του κινήματος είναι η απουσία της σχέσης με το χρήμα και οτιδήποτε άλλο θα πρέπει να προκαλεί υπόνοιες ως προς τα κίνητρα. Σε ότι αφορά εμένα λοιπόν σαφώς και δεν αμείβομαι οικονομικά, τουναντίον το χρηματοδοτώ προσωπικά, γιατί όπως καταλαβαίνεις τα έξοδα και μόνο των ταξιδιών, της διαμονής κλπ. δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα. Γιατί τώρα το κάνω; Απλά, το αγαπάω πολύ αυτό που κάνω και το πιστεύω. Μου αρέσει η ιδέα του κινήματος, μου αρέσει η ουσιαστική επικοινωνία με την κάθε μορφής τέχνη, με καλλιτέχνες από κάθε γωνιά του κόσμου. Υπάρχει μια άποψη μεταξύ κάποιων, οι οποίοι θεωρούν τις εκθέσεις ταχυδρομικής τέχνης ως «ολίγο πανηγύρι», λέγοντας ότι πολλά από τα έργα είναι αισθητικά και καλλιτεχνικά απαράδεκτα. Πως σχολιάζεις το γεγονός αυτό; Να μου επιτρέψεις να σου πω ότι γενικά η τέχνη είναι όπως το λες «ολίγο πανηγύρι» στις μέρες μας και αυτό είναι γενικά ένα πολύ μεγάλο θέμα. Στις εκθέσεις της mail art, όπως και σε όλες τις μεγάλες σε πλήθος καλλιτεχνών διοργανώσεις, συναντά κανείς καλά, μέτρια ή καθόλου καλά έργα. Και βέβαια την ευθύνη τους έχει ο ίδιος ο καλλιτέχνης με την υπογραφή του. Το ότι στην ταχυδρομική τέχνη τα έργα χαρίζονται ή δεν υπάρχει επιλογή επί της ουσίας, δεν σημαίνει ότι και σε αυτά εξαντλούμε όλη μας την αυστηρότητα ή παύουμε να έχουμε αντικειμενική άποψη για την τέχνη στο σύνολό της. Θα ήθελα όμως να δω την ίδια αυστηρότητα και ειλικρινή έκφραση άποψης στα έργα της βιομηχανίας των εκθέσεων με ότι αυτό συνεπάγεται. Ποιο είναι το διακριτικό γνώρισμα της ταχυδρομικής τέχνης; Η mail art είναι ένας ανοιχτός δίαυλος παγκόσμιας καλλιτεχνικής επικοινωνίας, παράπλευρος στους γνωστούς και παγιωμένους. Είναι από μόνη της ένας χώρος ελεύθερης συνάντησης δημιουργών, διαφορετικών προελεύσεων και κατευθύνσεων (πολιτικών ή κοινωνικών), διαφορετικών τεχνοτροπιών, ιδεολογιών και αντιλήψεων. Εκείνο όμως που αποτελεί σημαντικό και ουσιαστικό στοιχείο στην όλη υπόθεση της Mail Art, δεν είναι οι επιμέρους διαφορές των μελών - δημιουργών αλλά εκείνο που έχουν κοινό. Πρόκειται για τη μυστηριώδη εκείνη δύναμη, που τους φέρνει (και τους κρατάει) κοντά τον ένα στον άλλον. Δηλαδή είναι και παραμένουν σε επαφή. Η Mail Art αποτελεί μία πολύπλευρη και πολύμορφη μέθοδο, καθώς συμπεριλαμβάνει, ανάμεσα στα άλλα, καλλιτεχνικά βιβλία, audio- και video-τέχνη, περιοδικά, fanzines, copy-art, ψευδογραμματόσημα, γλωσσική τέχνη, κάρτες, οπτική ποίηση, διοργάνωση εκθέσεων, ανακυκλωτική τέχνη, παρεμβατική τέχνη, στάμπες, κολλάζ κ.λπ. Ποια ανάγκη ήρθε να καλύψει; Η ταχυδρομική τέχνη ξεκίνησε ως κίνημα αντίστασης ενάντια στα κακώς έχοντα και τα στεγανά στον κόσμο της τέχνης. Στεγανά δυσβάστακτα, οικονομικά κυρίως για τους νέους καλλιτέχνες και όχι μόνο. Βασίζεται κυρίως στην ανάγκη για επαφή και την ελεύθερη ανταλλαγή τέχνης και ιδεών μεταξύ των καλλιτεχνών. Ίσως να αληθεύει, το ότι ο mail art δημιουργός είναι τις περισσότερες φορές ένας σχεδόν απογοητευμένος καλλιτέχνης. Απογοητευμένος όμως όχι από την ίδια την τέχνη, αλλά από τη βιομηχανία της που κατευθύνουν οι “επικεφαλής” των γκαλερί και των αιθουσών τέχνης, μουσείων τέχνης κ.λ.π. του κόσμου. Όντας όμως κομμάτι ενός πανανθρώπινου και δίχως κανόνες, λογοκρισία και κυριαρχούσες ελίτ, καλλιτεχνικού κινήματος, ξεπερνάει όχι μόνο απλά την ιδιοποίηση και εκμετάλλευση της δημιουργίας του, αλλά μετατρέπεται ταυτόχρονα σε μέλος μίας τεράστιας καλλιτεχνικής διεθνούς κοινότητας, δίχως όμως να στερηθεί την προσωπική του ταυτότητα κι

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΣ

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ MAIL ART

28

ΑΡΙΑ ΚΟΜΙΑΝΟΥ

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ MAIL ART ατομικότητα. Πέρα απ' όλα αυτά όμως, η ιδιαιτερότητα του να δουλεύει κανείς σε συνεργασία με χιλιάδες καλλιτέχνες σε ένα κοινό δίκτυο αποτελεί μία εντελώς πρωτόγνωρη εμπειρία και αίσθηση μέσα στην ίδια την εξέλιξη της τέχνης. Κλείνοντας αυτή την ενδιαφέρουσα, πιστεύω, κουβέντα μας, μια τελευταία ερώτηση: Ποια είναι η ιστορία της mail art στην Ελλάδα και ποια η προσωπική σου εμπλοκή σε αυτήν; Από όσο είμαι σε θέση να ξέρω και με μια επιφύλαξη πάντα, από την Ελλάδα έχουν μετάσχει από τις αρχές του ΄80, γνωστά ονόματα της τέχνης σε μεγάλες διοργανώσεις mail art του εξωτερικού, όπως η Όπυ Ζούνη, η Άρια Κoμιανού, ο ΜΙΤ Μητρόπουλος, η Σοφία Μαρτίνου, ο Costis (Κωστής Τριανταφύλλου), ο Μιχαήλ Μήτρας, ο Βλάσης Ρασσιάς, ο Δημοσθένης Αγραφιώτης, ο Κώστας Ευαγγελάτος, ο Δ. Θ. Αρβανίτης, ο Μίμης Γραμματικόπουλος, ο Πωλ Σαρόγλου, οι Θ. Χονδρός - Α. Κατσιάνη, η Εριφύλη Δημητριάδου, η Ιωάννα Παπαχρήστου κ.α. Έχουν επίσης μεταφερθεί κάποιες έτοιμες διοργανώσεις από άλλες χώρες στις αρχές της δεκαετίας του '80, αλλά ο θεσμός δεν επεκτάθηκε και παρέμενε άγνωστος. Κατά την περίοδο 1983 - 1986, ο Βλάσης Ρασσιάς εξέδωσε σε 100 αριθμημένα αντίτυπα 11 τεύχη του περιοδικού "Είναι Αύριο" (αρχικά "Open Head Arts") με πρωτότυπες δημιουργίες καλλιτεχνών της Mail Art από όλον τον κόσμο. Ίσως είναι και η πρώτη επίσημη αναφορά στο κίνημα στη χώρα μας. Το 2004 προκηρύχθηκε στο διαδίκτυο και το 2006 πραγματοποιήθηκε στη Ελασσόνα, η 1 η Διεθνής Έκθεση Mail Art στη Ελλάδα, της οποίας είχα την εικαστική διοργάνωση και επιμέλεια. Η έκθεση έγινε με παραγωγό την Ιωάννα Παπαχρήστου, ενώ η συνδιοργάνωση της φυσικής έκθεσης πραγματοποιήθηκε από τον Δήμο Ελασσόνας. Με τον ίδιο τίτλο και σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων η έκθεση μεταφέρθηκε σε δεύτερο κύκλο στο Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα. Το 2007 είχα την εικαστική διοργάνωση, επιμέλεια και παραγωγή τριών εκθέσεων mail art με κύριο διοργανωτή τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα. Ήταν: 1- «Αργοναύτες», 2- «Αλυσίδα αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα», 3- «1η διεθνής mail art Biennale στην Ελλάδα για τον Όλυμπο, την Ελασσόνα, ή την πόλη που ο καθένας έχει στην καρδιά του». Το 2008 είχα την εικαστική διοργάνωση, επιμέλεια και παραγωγή τριών εκθέσεων mail art με κύριο διοργανωτή τη Δημοτική Πινακοθήκη Νέας Ιωνίας του Βόλου, με τους ίδιους τίτλους, στον χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης της Ν. Ιωνίας. Και μόλις πέρυσι, το 2010 πραγματοποιήσαμε με την Ελληνική Αιματολογική Εταιρία, και συνδιοργανωτές, τη Λέσχη Φίλων Jose Carreras Ελλάδας και το Διεθνές Μουσικό Σωματείο Gina Bachauer και σε εικαστική διοργάνωση, επιμέλεια και παραγωγή δική μου, δύο εκθέσεις mail art με τον τίτλο «Άνθρωπος, χρώματα, μουσική». Αρχικά, τον Ιούνιο στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα και τον Νοέμβριο στο Νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. Σε όλες τις παραπάνω εκθέσεις τον εικαστικό συντονισμό είχε ο Σταύρος Γαλάτος, την επικουρική εικαστική επιμέλεια η Ιωάννα Παπαχρήστου. και μεγάλος ήρωας των οργανωτικών πάντα ο Σάκης ο Μπίκιας. Δεν είναι τυχαίο, το ότι μια μικρή πόλη πρωτοστάτησε στην διάδοση του mail art στην Ελλάδα. Η Ελασσόνα έχει μια πλειάδα καλλιτεχνών που από χρόνια έπαιρναν μέρος σε διοργανώσεις mail art στο εξωτερικό και τώρα συνεχίζουν οι πιο νέοι, φοιτητές των Καλών Τεχνών πια. Σήμερα πια το κίνημα της mail art είναι ευρέως διαδεδομένο και στη χώρα μας και πολλοί φορείς, επιστημονικοί,

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ MAIL ART

29 πολιτιστικοί, μέσω του θεσμού αυτού, περνάνε τα μηνύματά τους διοργανώνοντας εκθέσεις με τη συμμετοχή γνωστών ονομάτων της τέχνης ανά τον κόσμο, οι οποίοι προσφέρουν τα έργα τους πολλές φορές για κοινωφελείς σκοπούς. Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένες απ' αυτές: Τον Οκτώβριο του 2007 «Φιλοσοφία σε Α4- Α5. Ποιος μπορεί να είναι ο ορισμός της φιλοσοφίας σήμερα;», στον Τεχνοχώρο Vlassis Art, στη Θεσσαλονίκη, και το Δεκέμβριο του 2008 «Elimination of Violence Against Women». που οργάνωσε η Γεωργία Γρηγοριάδου στη βιβλιοθήκη ΤΕΙ Σερρών. Το Δεκέμβριο του 2009 η έκθεση: «Όχι στη Βία – Ναι στη Δημιουργία» που οργάνωσε ο ΣΚΕΤΒΕ στον Πύργο της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ στη Θεσσαλονίκη, και με τον ίδιο τίτλο η έκθεση παρουσιάσθηκε στις Σέρρες, στον εκθεσιακό χώρο της ΔΕΠΚΑ Σερρών τον Μάρτιο του 2010. Τον Απρίλιο του 2010 η ίδια έκθεση παρουσιάσθηκε και συνδιοργανώθηκε με το Δήμο Χαλάστρας και την οικεία Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, στη Δημοτική Πινακοθήκη Χαλάστρας, από τον ΣΚΕΤΒΕ. Πρέπει να αναφέρουμε επίσης τις εκθέσεις που οργανωθήκαν τα δύο τρία τελευταία χρόνια από το «Mail art Evia» με την Ευμορφία Γκίκα Ραχούτη και ομάδα της. Ίσως να υπάρχουν και άλλες που όμως δεν γνωρίζω.

/ http://www.human-colours-music -thessaloniki.blogspot.com/ http://www.human-colours-music -greekmailart.blogspot.com/ http://a-mailart-greek-biennale -larissa-2007.blogspot.com/ http://1st-mailart-greek-biennale -volos.blogspot.com/ http://mailart-greece-argo.blogspot.com/ http://mailart-greece-refugees.blogspot.com/ http://1st-mailart-greek-biennale.blogspot.com/ http://all-three-greek-mailart.blogspot.com/ JEAN A. NEGRONI

http://mailart-in-greece.blogspot.com/ http://melina-athens-mailart.blogspot.com/ http://www.1-international-mail-art -exhibition.blogspot.com/ http://www.sketbe.gr/exhibitions/mailart.htm

LINKS ΕΚΘΕΣΕΩΝ MAIL ART ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ:

http://sketbemailart.blogspot.com/ http://go-teetotum.blogspot.com/ http://mailartevia.blogspot.com/

http://human-colours-music -exhibitions.blogspot.com

http://mailarteviaexhibition.blogspot.com

30 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ TEMPUS IV

Κ. ΠAΛΙΑΝ Πραγματοποιήθηκε στη Fez του Μαρόκου το Εαρινό Eντατικό Σχολείο σε Μεταπτυχιακό επίπεδο από 11 έως 17 Απριλίου, που αφορά μεταξύ άλλων συντήρηση υφάσματος, χαρτιού, κεραμικών, μελέτη χρωστικών, αρχαίες τεχνικές ζωγραφικής και κονιαμάτων και νέους πρωτοποριακούς τρόπους καθαρισμού και συντήρησης (Laser, νανομηχανική κ.λ.π.). Το συγκεκριμένο τριετές πρόγραμμα μαθημάτων έχει στόχο τη συνεργασία χωρών Ενωμένης Ευρώπης με χώρες εκτός Ε.Ε. με κοινή πολιτιστική κληρονομιά (χώρες Μ. Ανατολής και Μαρόκο). Συμμετέχουν τρία πανεπιστήμια του Μαρόκου (Fez, Meknes, Marrakesh), καθώς και Ιταλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Πορτογαλικά πανεπιστήμια από Ενωμένη Ευρώπη. Τη διαχείριση του προγράμματος έχει το Α.Π.Θ. με συντονίστρια την επίκουρο καθηγήτρια του τμήματος Χημείας κ. Ευαγγελία Βαρέλλα. Την ευθύνη των οικονομικών έχει ο Δρ. Ιωάννης Κόζαρης. Το αντικείμενο της μελέτης εξαιρετικά ευρύ. Ο κατακερματισμός των επιστημών απαιτεί συνεργασίες, γιατί κανένα αντικείμενο δεν αποτελεί μονοπώλιο μιας επιστήμης. Άρχισε να γίνεται κατανοητό ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι προσέγγισης στη γνώση ενός πράγματος. Τα συμπεράσματα αποτελούν συνολικότερη προσέγγιση της γνώσης, που γίνεται σημαντικότερη όταν η τέχνη των λαών και οι τεχνικές σηματοδοτούν τη δόμηση της παράδοσης ολόκληρων πολιτισμών. Οι διαλέξεις και το θεωρητικό μέρος του Συνεδρίου – Σχολείου συμπληρώθηκαν από εργαστήρια και τεχνικές επισκέψεις στη Μεσαιωνική πόλη της Fez (Μεντίνα), όπου, μεταξύ άλλων εκπληκτικών μνημείων, υπάρχει το αρχαιότερο πανεπιστήμιο του Ισλαμικού κόσμου (8 ος αιώνας), στεγασμένο στο αρχικό κτίριο – μνημείο αληθινό κόσμημα. Επίσης υπάρχει πρόγραμμα αποκατάστασης για το υδραυλικό ρολόι της πόλης που χρονολογείται από τον 13 ο αιώνα. Πέντε αυτοκρατορικές δυναστείες στο Μαρόκο άφησαν έναν εντυπωσιακό πολιτισμό που πολλές πτυχές του συνεχίζονται αναλλοίωτες ως σήμερα (τεχνικές χειροτεχνίας, δόμησης, διακόσμησης, τέχνης, κ.λ.π.). Σημειώνω ότι προηγήθηκε το πρώτο Συνέδριο το φθινόπωρο του 2010 στο Πανεπιστήμιο του Μεκνές όπου προσκλήθηκε ένα ακόμα μέλος του Σ.Κ.Ε.Τ.Β.Ε., ο συνάδελφος Βαγγέλης Γαληνός. Παρουσίασε τεχνικές ψηφιδωτού και πραγματοποίησε εργαστήριο για κονιάματα. Το τέλος του 2011 θα πραγματοποιηθεί το Τρίτο Φθινοπωρινό Συνέδριο – Σχολείο στο πανεπιστήμιο του Μαρακές. Αντικείμενο του η Ρωμαϊκή πόλη Volubilis που σώζεται σε σημαντικό επίπεδο, γεμάτη ψηφιδωτά με θέμα αρχαίους ελληνικούς μύθους. Οι συμμετοχές από την Ελλάδα στη Φέζ ήταν πολυπληθείς. Χημικοί, φυσικοί, γεωλόγοι, αρχαιολόγοι, συντηρητές, αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες κατέθεσαν τις απόψεις και την έρευνα που διεξάγουν. Ο υποφαινόμενος είχα τη τιμή να είμαι μέλος της οργανωτικής επιτροπής και συμμετείχα στα μαθήματα του προγράμματος που θα ολοκληρωθούν με τη συνέχεια της εκπαίδευσης, σε μεταπτυχιακό επίπεδο για το τελευταίο δίμηνο στη χώρα μας. Το θέμα της προσωπικής μου συνεισφοράς αφορά τις τεχνικές ζωγραφικής της Αρχαίας Ελλάδας (θεωρία-

31 χρωμάτων και σύγχρονες εφαρμογές τους σε αποκαταστάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Εαρινό Σχολείο της Φεζ, είχαμε μαζί μας την Διευθύντρια του Αρχ. Μουσείου Αιανής, κ. Γεωργία Καραμήτρου, τη συντηρήτρια, κ. Μαρίνα Λυκιαρδοπούλου και τον αρχαιολόγο, κ. Κώστα Μοσχάκη. Επίσης τον αρχιτέκτονα – αναστηλωτή του Κ.Ε.Δ.Α.Κ., κ. Φαίδωνα Χατζηαντωνίου. Η διεύρυνση των συνεργασιών των λαών για την παράδοση, την τέχνη και τον πολιτισμό στη Μεσόγειο αποτελεί άμεσο στόχο. Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια, δρομολογείται πλέον η ίδρυση του Ευρω-Μεσογειακού Πανεπιστημίου με έδρα την Φεζ που σύντομα υλοποιείται. Η μνήμη της παράδοσης είναι ζωντανή στο Μαρόκο. Σίγουρα έχουμε να δώσουμε αρκετά, όμως υποψιάζομαι ότι έχουμε την ευκαιρία να πάρουμε περισσότερα.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΙΑΝ ΖΩΓΡΑΦΟΣ – ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Η τέχνη έχει κατηγορηθεί ότι είναι μια περιττή πολυτέλεια. Όμως η ίδια η τέχνη είναι μια αδήριτη εγγενής ανάγκη του ανθρώπου, και μια προσπάθεια του ιδίου για να δημιουργήσει έναν κόσμο δικό του, προσωπικό, όπως αυτός τον φαντάζεται, έστω κι αν αγγίζει τα όρια της ουτοπίας. Με αυτόν τον τρόπο άλλωστε, έχει ενσαρκωθεί η πλούσια γκάμα του παγκόσμιου χάρτη του πολιτισμού. Τέχνη είναι το μέσον έκφρασης, είναι η πλέον γνωστή πηγή της διαδρομής του ανθρώπινου ξεπεράσματος, από αυτό του ζωικού. Από αυτό το ακατέργαστο μέσον έκφρασης, φτάσαμε στο σκοπό. Αφού έκανε μια μακροχρόνια διαδρομή, περνώντας μέσα από πρωτόγονες σκέψεις και δοξασίες, και μέσω αυτών των ανεξέλεγκτων δυνάμεων, εναγκαλίστηκε με την ελπίδα του Θεού, για να καταλήξει στο τέλος υποχείριος της άρχουσας τάξης. Στην εποχή μας, δυστυχώς, η τέχνη έγινε αυτοσκοπός, σχεδόν θρησκεία. Αυτή όμως η πολυεπίπεδη και «πολυθεϊστική θρησκεία» δεν θα πρέπει να ενοχλεί κανέναν παρά μόνον τους απανταχού «κυβερνώντες». Σήμερα όμως η εμπορευματοποιημένη τέχνη στα χέρια των κρατούντων έχει απαξιωθείο δε άνθρωπος παραμένει απληροφόρητος, αποστασιοποιημένος και, κατά συνέπεια, αδιάφορος… Η τέχνη, όπως είναι γνωστό, για να ζήσει ελεύθερη δεν μπορεί ποτέ να μπει σε καλούπια. Ο καλλιτέχνης μπορεί να προστατευθεί μόνος του, αν το επιθυμεί, από τις χιλιάδες σειρήνες που καιροφυλαχτούν για την υποδούλωσή του. Φτιάχνοντας το δικό του κρησφύγετο, όπου εκεί μέσα θα πλάσει το δικό του κόσμο, θα δημιουργήσει το δικό του «Θεό». Στη συνέχεια, ας αναφωνήσει: «'αφες αυτοίς ού γαρ

οίδασι τι ποιούσι». Έτσι, ο καλλιτέχνης αποκομμένος, και απορροφημένος από τη μέθη της δημιουργίας του, κι ενώ άρχισε να δουλεύει για τη δόξα, αποξεχάστηκε όμως τόσο πολύ με το παιχνίδι της τέχνης του, που το μόνο που δεν τον ενδιέφερε πια στο τέλος, ήταν η δόξα», όπως μας λέει ο θείος Προύστ. Όσο για αυτούς που δέχτηκαν να γίνουν υπηρέτες των παραπάνω αφεντάδων, αφήστε τους να πληρώσουν το τίμημά τους, γιατί καθώς φαίνεται το τραβάει ο οργανισμός τους, άλλωστε το περιτύλιγμα τους έλκει περισσότερο από το περιεχόμενο! Η τέχνη, πρέπει να υπηρετεί, πρώτιστα το ανήσυχο και αχαλίνωτο πνεύμα του ανθρώπου. Θα πρέπει να τον τσιγκλάει για μια παραπέρα συνομιλία, για ένα ακόμα σκαλί πνευματικής ανόδου. Το μυαλό του ανθρώπου χρειάζεται την πραγματική του απογείωση από τα καθημερινά. Δεν τον ενδιαφέρει η απότομη ή ομαλή του προσγείωση στην πραγματικότητα, αυτό ήδη το βιώνειδεν αποζητά τις αλυσίδες της αιχμαλωσίας του, από φτερά έχει ανάγκη, για να πετάξει. Σε αυτό η τέχνη έδωσε έμπρακτα χείρα βοήθειας ανά τους αιώνες. Επίσης η τέχνη, θέλει τον θεατή-ακροατή συμμετέχοντα και όχι απαθή του γίγνεσθαι, γιατί επιζητά από αυτόν τη δημιουργική του συμμετοχή. Όλη η διαδρομή της τέχνης, από την εποχή των σπηλαίων έως την εποχή της ανακάλυψης της φωτογραφικής μηχανής και μάλιστα της έγχρωμης το 1865, ότι είχε να δώσει, το έδωσε. Από τότε και στο εξής, έχουμε μια επαναστατική τομή στην τέχνη. Οι ζωγράφοι βγήκαν από τα ατελιέ τους και αντικρίζουν για πρώτη τους φορά τη λάμψη των χρωμάτων πάνω στην παλέτα τους. Το ενδιαφέρον τους από τότε και μετά δεν ακολουθεί την πεπατημένη. Τι νόημα θα είχε άλλωστε να συναγωνίζονται τον φωτογράφο; Αδιαφορούν για την ακαδημαϊκή αναπαράσταση των πραγμάτων. Τώρα τους ενδιαφέρει πλέον οι εντυπώσεις του φωτός, και της κίνησης. Οι εκφράσεις των προσώπων και όχι η πιστή

32 αποτύπωση ενός προσώπου. Η αναζήτηση της νοητικής μορφής και η ηθελημένη παραμόρφωση των ογκομετρικών σχημάτων ζώντων και αντικειμένων, παραμένει ένα διαρκές ζητούμενο. Στη συνέχεια, ασχολούνται με την αυτόματη γραφή και με τις εικόνες του υποσυνείδητου, μέσω ονείρων, καθώς και πλείστα άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα, με αφορμή τον 1ο και τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο τέλος ανακαλύπτουν τη γνωστή ρήση του Αριστοτέλη: «Ο στόχος της τέχνης είναι να παραστήσει όχι την εξωτερική παράσταση των πραγμάτων, αλλά την εσωτερική τους σημασία». Οι εικαστικοί καλλιτέχνες, από τότε δεν θα είναι οι ίδιοι άνθρωποι πλέον. Ωστόσο, κάθε εποχή είχε τους δικούς της τολμηρούς μπροστάρηδες. Και όπως μας είναι παγίως γνωστό, το καινούργιο επειδή δεν μπορεί να αφομοιωθεί εύκολα, πολεμιέται ανελέητα μας το επιβεβαιώνουν οι πηγές, ήδη από την εποχή του Σωκράτη και του Αρίσταρχου του Σάμιου. Στο τέλος ευτυχώς, έστω και αργά, οι περισσότεροι από δαύτους, δικαιώνονται. Οι πέτρες του αναθήματος όμως όλων εκείνων που τις έριξαν, παραμένουν στην ιστορία ως το μνημείο της μετριότητάς τους. Άλλωστε ο Χρύσανθος Χρήστου, Ακαδημαϊκός και Καθηγητής της Νεώτερης Ιστορίας της Τέχνης, υποστηρίζει πως «η τέχνη δεν είναι ούτε αντιγραφή, αλλά ούτε και μεροκάματο (εικαστικός χρόνος εκτέλεσης ενός έργου), αλλά πρωτοτυπία». Γι' αυτούς που επιμένουν στις εύκολες λύσεις και στις επαναλήψεις, ο Γ. Ρίτσος απαντάει πως «η τέχνη δεν δίνει λύσεις, αλλά θέτει ερωτήματα». Σε κάθε εποχή όμως υπήρχαν και υπάρχουν καλλιτέχνες που ακολουθούσαν την πεπατημένη. Αυτοί που την ακολουθούσαν βάδιζαν και βαδίζουν εκ του ασφαλούς, δεν ρισκάριζαν τίποτε, αλλά και δεν έχαναν, ή χάνουν τίποτε. Απλώς, έμαθαν να αντιγράφουν πιστά και πειθαρχημένα, παλιούς συναδέλφους τους. Όμως η τέχνη δεν στηρίζεται στην αντιγραφή, παρά μόνον αν πρόκειται για εκμάθηση, παραγγελία πιστού αντιγράφου ή για απλή επιβίωση. Όμως η τέχνη προτιμάει τους πρώτους. «Άλλωστε και η ίδια η τέχνη τέτοιους τους θέλει τους θεράποντές της, μανιακούς σ' αυτούς αποκαλύπτεται γυμνή όπως η θεά Αθηνά στον μάντη Τειρεσία. Τους άλλους τους χλιαρούς τους γυρίζει την πλάτη», όπως τονίζει ο καθηγητής του Α.Π.Θ., Χρήστος Τσολάκης. Όμως εδώ χρειάζεται αρετή και τόλμη, και σε τέτοιες εποχές ισχνών αγελάδων, που να βρεις «ατσαλάκωτους» ήρωες. Άλλωστε, χρόνια τώρα, έχει σβήσει εκείνο το αναθεματισμένο λυχνάρι του Διογένη! Η Μνήμη είναι η φυσική ικανότητα του ανθρώπου να θυμάται οπτικές, ακουστικές και κινητικές, παραστάσεις από την βιωματική του ζωή καθώς και ενός άλλου φορέα,

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ αυτό του αρχέγονου γενετικού υλικού D.N.A., που τροφοδοτεί το μνημονικό μας με πληροφορίες από τις εσχατιές του επέκεινα των προγόνων μας, όπως υποστηρίζουν οι γενετιστές. Όπως είναι ήδη γνωστό, ο άνθρωπος από τους άναρθρους φθόγγους, έφτασε στη σκέψη, στο αλφάβητο, στους κανόνες της γραμματικής και στη συνέχεια στους αριθμούς. Δεν έχουν ξεκαθαρίσει οι επιστήμονες, αν ο άνθρωπος εκφράστηκε πρώτα με το λόγο ή τη χάραξη. Το βέβαιο όμως είναι ότι η τέχνη εκφραζόταν εδώ και χιλιάδες χρόνια με τρεις τρόπους: τη χάραξη, τη ζωγραφική και την ένθεση. Ενώ στην τέχνη και την επιστήμη έχουμε σαν κινητήριο μοχλό την παρατήρηση, το πείραμα και, τέλος, το αποτέλεσμα, απεναντίας στη μνήμη επιστρατεύουμε την οπτική εικόνα, τον ηχητικό θόρυβο (κελάηδισμα) και τις κινητικές παραστάσεις (πτηνών, ζώων ή φυσικών φαινομένων). Στο διάβα της ζωής του, ο άνθρωπος προσέθεσε στο «βωμό» της μνήμης του και άλλες επιδράσεις που έγιναν αναπόσπαστα κομμάτια της: τα ήθη, τα έθιμα, οι παραδόσεις, οι δοξασίες, και τα πιστεύω του, που λειτούργησαν και λειτουργούν σαν πνευματικοί ατραποί. Όταν ο καλλιτέχνης επιστρατεύει όλες του τις παραμέτρους και κάθεται στο εργαστήρι του για να δημιουργήσει το έργο του, αναγκαστικά φύονται από μέσα του σαν μανιτάρια και άλλοι βοηθητικοί παράγοντες αυτοί οι παράγοντες είναι τα εγγενή προσωπικά μονοπάτια που ενισχύουν τον τομέα της μνήμης μας, αλλά συγχρόνως μας διαφοροποιούν από όλους τους άλλους. Ωστόσο, αν αξίζει να καυχιέται ο άνθρωπος για κάτι, στο πέρασμά από τη ζωή του, αυτό είναι τα ίχνη της τέχνης του και τα επιτεύγματα της επιστήμης του. Όμως για να μυηθεί κάποιος και να κατακτήσει ή, έστω, ν' αγγίξει αυτά τα «ίχνη», θα χρειαστεί να κάνει έναν προσωπικό και διαρκή αγώνα, ανέλιξης, (γιατί η παιδεία μας βρίσκεται σε διαρκή αγρανάπαυση και πολύ μακριά από τέτοιου είδους αναζητήσεις). Στο τέλος αυτής της κακοτράχαλης διαδρομής, μπορεί να βρεθεί πρόσωπο με πρόσωπο με τον προσωπικό του πολιτισμό, μόνο που πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος να τον ερμηνεύσει λανθασμένα και να τον αντιληφθεί σαν πυροτέχνημα. Και καθώς το τρένο του πολιτισμού θα τον προσπερνάει, αυτός θα παραμένει εκστασιασμένος ή απλώς ικανοποιημένος, παρατηρώντας το «εντυπωσιακό πυροτέχνημα». Εντέλει, η τέχνη και ο πολιτισμός, μόνο περιττή πολυτέλεια δεν είναι. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΑΛΗΝΟΣ

33 ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ Ο Γ. ΜΟΝΟΓYΙΟΣ

ΚΙΝΗΜΑΤΟ ΓΡάΦΩ

Η ταινία Seraphine (Το χάρισμα της Σεραφίν), του Martin Provost με την εξαιρετική ερμηνεία της Yolande Moreau στον πρωταγωνιστικό ρόλο και του Ulrich Tulcur ως κριτικού τέχνης, απέσπασε 7 βραβεία Cesar. Το ιστορικό πλαίσιο της ταινίας αφορά την περίοδο των αρχών του 1900 έως περίπου το 1942. Πρόκειται για ένα λεπτό ψυχογράφημα πάνω στην ζωή της σημαντικής naive ζωγράφου Seraphine Louis (1864–1942), γνωστής και ως «Seraphine de Senlis». Τα προικισμένα άτομα όπως αυτή, παρουσιάζουν ιδιομορφίες που πολλές φορές τα φέρνουν σε σύγκρουση με την κοινωνία. Κάποια από αυτά βρίσκουν ευνοϊκές συνθήκες για να συγκεκριμενοποιήσουν το χάρισμά τους, άλλα όχι. Καθοριστική για τη ζωή της Seraphine ήταν η αλληλεπίδραση με τον κριτικό τέχνης Wilhelm Uhde, ο οποίος και τη βοήθησε ακόμη περισσότερο στο ζωγραφικό της έργο. Η επίδραση που άσκησε επάνω της ήταν αυτή που την έκανε να «ανθίσει» καλλιτεχνικά αλλά ίσως και να ξεπεράσει τελικά το «κοινωνικά αποδεκτό» όριο, τελειώνοντας την ζωή της σε άσυλο διαγνωσμένη ως πάσχουσα από «χρόνια ψύχωση». Είναι μια γυναίκα του περιθωρίου με θρησκευτικές

Seraphine Louis

εμμονές, που ζει μια δύσκολη ζωή, δουλεύει σαν καθαρίστρια για να μπορέσει να επιβιώσει. Όταν όμως κλείνεται στους τέσσερις τοίχους του μίζερου δωματίου της η εσωτερική φωτιά της την ωθεί στην δημιουργία, ίσως την σανίδα σωτηρίας της, το ψυχικό της αντίβαρο ενάντια στην τρέλα ή την απόγνωση. Βρίσκει πρώτες ύλες στην φύση (από φυτά και από ζώα) για τα χρώματα που φτιάχνει μόνη της, με ασυνήθιστες συνταγές παρασκευής που ποτέ δεν αποκάλυψε. Αν και με πενιχρά έσοδα, προτιμά την αγορά κάποιου αναγκαίου κουτιού χρώματος από κάτι φαγώσιμο. Ωστόσο, στην εξέλιξη της ιστορίας της ζωής της, όπως σχολιάζει ο Γιώργος Ευθυμίου, «όταν η ασκητικότητα και η ταπεινότητα της δημιουργού, υποκαθίστανται από τη χλιδή και μια μορφή πρώιμης αναγνώρισης, τα πράγματα μεταβάλλονται. Και ο καλλιτέχνης, από στρατευμένος άγγελος του πνεύματος, φλερτάρει με μια επικίνδυνη και ασύδοτη μεγαλομανία». Νομίζω ότι η ταινία αυτή αφορά κάθε καλλιτέχνη και προτείνω ανεπιφύλακτα να την δει όποιος δεν έτυχε να την δει ως σήμερα.

34 ΕΠΙΛΕΓΕΙ, ΓΡΑΦΕΙ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ Η ΣΟΥΛΗ ΜΠΟΥΣΙΟΥ, ΖΩΓΡΑΦΟΣ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑ souli.boussiou@hotmail.com

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Βιβλία για την τέχνη: γνώση για τον εικαστικό ή τον εραστή της τέχνης. Πηγή έμπνευσης, πληροφόρησης και πολλές φορές έργα τέχνης από μόνα τους. Σε κάθε τεύχος του «Τέχνης Ίχνη» θα σας παρουσιάζουμε βιβλία που ξεχωρίσαμε είτε από παλαιότερες είτε από καινούργιες εκδόσεις. Η επιλογή γίνεται με προσωπικά κριτήρια. Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Συγγραφέας: Σταύρος Τσιγκόγλου Εκδότης: Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη Αριθμός Σελίδων: 442 Έτος Έκδοσης: 01-2005 Τιμή Εκδότη: 29,14€ ΑΠΟ ΤΗ «ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ» ΤΟΥ DAMIEN HIRST ΜΕΧΡΙ ΤΗ FRIDA KAHLO ΤΗΣ MADONNA Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα κι εμπεριστατωμένη καταγραφή της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης από το πέρασμα του 20ου στον 21ο αιώνα, χωρίς να παραλείπεται φυσικά η συνεχής αναφορά στον 20ο αι., με σχόλια, παρατηρήσεις, παραλειπόμενα (ακόμη και κουτσομπολιά) σχετικά με το τρέχον γίγνεσθαι της σύγχρονης εικαστικής σκηνής, το υπόβαθρο της διοργάνωσης των μεγάλων εκθέσεων, των biennale κ.ά., τις συγκρούσεις, τις φιλίες, τον ανταγωνισμό μεταξύ των καλλιτεχνών και άλλα συναφή, καθώς και με εξαιρετικά άρθρα κι αποφθέγματα περί ομορφιάς, αισθητικής απόλαυσης, δεξιότητας, ποιότητας, αισθητικών κριτηρίων, αισθητικής άποψης κλπ. Στην εισαγωγή του βιβλίου διαβάζουμε: «Το βιβλίο αναφέρεται σε θέματα σύγχρονης τέχνης, που δεν έχουν καλυφθεί ΛΕΞΙΚΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

Συγγραφέας: Herbert Read Mεταφραστής: Ανδρ. Παππάς Εκδότης: Υποδομή Αριθμός Σελίδων: 379 Έτος Έκδοσης: 1986 ISBN:960-7183-29-0 Τιμή Εκδότη: 21,40€

αρκετά στην ελληνική βιβλιογραφία. Απευθύνεται σε φιλότεχνους και σπουδαστές των σχολών καλών τεχνών. Είναι οι εντυπώσεις από διεθνείς εκθέσεις που έγιναν την τελευταία δεκαετία, εκθέσεις έργων των παλαιότερων καλλιτεχνών της μεταπολεμικής περιόδου και νεοτέρων που εκφράζουν τη σημερινή τέχνη. Οι συγκρίσεις είναι αναπόφευκτες και θεμιτές. Άλλωστε ήδη από το 2000, τα τρία σημαντικότερα μουσεία μοντέρνας τέχνης του κόσμου παρουσίασαν δίπλα δίπλα έργα παλαιότερων μοντερνιστών και σύγχρονων καλλιτεχνών χωρίς χρονολογική σειρά. Είναι οι εντυπώσεις και οι απόψεις ενός ενημερωμένου φιλότεχνου ή ενός ερασιτέχνη, μερικής απασχόλησης "υβριδιακού" τεχνοκριτικού. [...]» Όλα αυτά από την πέννα του Στ. Τσιγκόγλου, χειρουργού παίδων, μέλους της Εταιρείας Ελλήνων Τεχνοκριτών και της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης (AICA), τακτικού αρθρογράφου στα Νέα της Τέχνης, στην Ισοτιμία, στη Σύγχρονη Ιατρική Ενημέρωση και αλλού. Δεν είναι τόσο ένα βιβλίο για ανάγνωση, αλλά για αναφορά, για να ανατρέχει κανείς εκεί και να ενημερώνεται για κάθε καινούργιο όνομα καλλιτέχνη που διαβάζει ή ακούει, καθώς υπάρχει αλφαβητική λίστα με τα ονόματα όλων των καλλιτεχνών που αναφέρονται και το βιβλίο χωρίζεται σε 45 κεφάλαια με σαφή τίτλο. Ένα βιβλίο ίσως για να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις αλλαγές στα εκφραστικά μέσα που λαμβάνουν χώρα στο εικαστικό τοπίο, τη σχέση των μουσείων με το κοινό, την αγορά και την τεχνοκριτική, καθώς και την παρουσίαση των έργων τέχνης.

Το λεξικό αυτό, περιεκτικό, αξιόπιστο και ενημερωμένο με τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο των εικαστικών τεχνών, φιλοδοξεί να καλύψει ένα πραγματικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία. Τα 2.400 περίπου λήμματα (ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, θεωρητικοί της τέχνης, όροι, κινήματα, σχολές, περιοδικά, κ.λπ.), οι πολυάριθμες παραπομπές από λήμμα σε λήμμα, και η ενδιαφέρουσα και λειτουργική του εικονογράφηση συντελούν όλα στην καταξίωσή του σαν απαραίτητου για κάθε φιλότεχνο βιβλίου αναφοράς.

35 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ JOSEPH BEUYS Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ Συγγραφέας:

Thonges-Στριγγάρη Ρέα Εκδότης:

Εκδόσεις Πατάκη Μεταφραστής: Γιώργος Ηλιόπουλος Αριθμός Σελίδων: 464 Έτος έκδοσης: 2010 ISBN 978-960-16-3079-3 Τιμή Εκδότη: 29,93€ Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου "Joseph Beuys - Η επανάσταση είμαστε εμείς" της Ρέας ThongesΣτριγγάρη από τις εκδόσεις "Πατάκη" συζητούν για τον Γιόζεφ Μπόυς (Joseph Beuys) οι: Ρέα ThongesΣτριγγάρη, Χρήστος Ιωακειμίδης, Ζάφος Ξαγοράρης και Πάνος Χαραλάμπους. "Με τον Γιόζεφ Μπόυς η τέχνη στον 20ο αιώνα διεκδικεί οικουμενική διάσταση. Κανείς άλλος δεν άπλωσε τόσο σύνθετα τη σκέψη του πάνω στη σχέση τέχνης και κοινωνίας όσο αυτός, επηρεάζοντας σημαντικά τη ροή της ευρωπαϊκής αισθητικής και διανόησης. Στο βιβλίο αυτό, η ιστορικός τέχνης και συνοδοιπόρος του Μπόυς επί σειρά ετών Ρέα Thonges-Στριγγάρη προσεγγίζει το έργο του Μπόυς σε όλες του τις πτυχές, όχι μόνο με στενά

καλλιτεχνικούς όρους, αλλά επιχειρώντας να συμπεριλάβει στοιχεία από την πολιτική/φιλοσοφική πλευρά του έργου και της δράσης του. Από τη βασική αρχή του "δεν εκθέτω, αποθέτω" ως τα ντοκουμέντα της κρίσης και από την προσέγγισή του στο θέμα "Οικολογία και σοσιαλισμός" ως και την (άγνωστη ως τώρα) συνάντησή του με τον Μίκη Θεοδωράκη, ο κόσμος του Γιόζεφ Μπόυς, η σκέψη και η δράση του φωτίζονται με μοναδικό τρόπο. "Κάποτε, γύρω στο 1973, είχα υποσχεθεί στον Γιόζεφ Μπόυς να συγγράψω το πρώτο στην Ελλάδα βιβλίο αφιερωμένο στο έργο και τη ζωή του. Με εξαίρεση ένα εκτενές άρθρο, δημοσιευμένο στο περιοδικό "Ζυγός" (1974), στην τότε Αθήνα της δικτατορίας, χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν τρεις δεκαετίες πριν καταστεί δυνατό να τηρηθεί η υπόσχεση αυτή. Αρχικά, πρόθεσή μας ήταν η έκδοση να περιέχει μεταφράσεις από ιστορικά ντοκουμέντα, άρθρα και δοκίμια μου, δημοσιευμένα σε διάφορες γερμανικές εκδόσεις από τις αρχές του 1970 και έκτοτε. Βαθμιαία όμως συνειδητοποιήσαμε ότι οι σκόρπιες, υπό διαφορετική οπτική γωνία κάθε φορά, ματιές στο έργο του Μπόυς αποζητούσαν απαραίτητα μια καθολική όσο και συνοπτική θεώρηση. Έτσι, η περιπέτεια κατέληξε στην κάπως ιδιότυπη σύνθεση ενός κύριου "κειμένου-κορμού", με τα αρχικά θεματικά κείμενα να αποτελούν ουσιαστική συμπληρωματική του προσθήκη..." " Από τον πρόλογο της Ρέας Thonges-Στριγγάρη

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΜΟΥ Μην ξεριζώνεσαι απ' το δέντρο που πεθαίνει έχει τόσα ακόμη να σου διηγηθεί για τους σπόρους που 'χει ρίξει το ξέρει δα κι η γη που το γυρνά ξωπίσω στα μέρη που φύτρωσε μικρά κλαδάκια η διαδρομή του. Πόσες αξέχαστες έσπειρε ελπίδες ν' αναγεννηθεί ο χρόνος υγρό το χώμα που απέμεινε μέχρι αργά να το ποτίζει μνήμες κι αυτό πάλι έτσι γέρικο να του γυρνά το νοτισμό με ένα "διψώ ακόμα" για μια επανάληψη άνοιξη... Αχ μάτια της επόμενης μου ανατολής μην απαρνιέστε ετούτη τη λάμψη της μελλούμενης δύσης είναι η δική σας συνέχεια και συνοχή κι εκείνη ακόμα η σιωπή των εκλιπόντων λέξεων που δεν κατάφεραν να βγουν ακόμα κι αυτή πάλι στον άνεμο ας την να φυλλορροήσει γιατί ο λόγος σου δέντρο, δέντρο που γίνηκε ρίζα και το νόημα τους ο καρπός μου που σπέρνω τι άλλο λοιπόν να ζητήσει η αιωνιότητα να συνεχίσει το μοναχικό της ταξίδι παρά να μείνει κρεμασμένη στο κεντρικό κλαδί, η ανιδιοτελής αγάπη για να στροβιλίζεται γύρω - γύρω από την δική σου ουσία η δική μου σκιά σέρνοντας ένα άφταστο ''σ' ευχαριστώ''. ΙΩΑΝΝΑ ΑΣΣΑΝΗ

http://youtu.be/oHO6pbjQ9ec μουσική Mogwai ΙΑς /Από το Άγραφο Βιβλίο 15-9-10 - στον Πατέρα