svetlina12web

Сод ржина:

Spisanieto izleguva so blagoslov na Negovoto Visokopreosve{tenstvo Mitropolitot Povardarski g. Agatangel

Божиќно послание Верска VS граѓанска просвета За монаштвото Невротично властољубие Средства против секуларноста Од ризницата на Светите отци (VI) Евангелие за победителот За причестувањето - приговор 4 Не смеете да го убиете моето дете Житие на презвитера Киријаки Ѓаволот не го сака црквувањето (чуда) Слово за свети Климент Ода на плачот Ќорсокаците на атеизмот Нови изданија од „Св. Ѓорѓи Полошки“ Дневникот на една мајка

Pravoslavna Svetlina Spisanie za pravoslavna vera, obrazovanie i kultura; broj XII, декември 2009, izleguva ~etiri pati godi{no.

Izdava~: Povardarska eparhija na Makedonskata Pravoslavna Crkva, Veles.

Glaven i odgovoren urednik: Mitropolit Povardarski g. Agatangel.

Ureduva~ki odbor: |akon Vlatko Stoimenov, ѓакон Jani Mulev, dipl. politikolog Nikola Cilakov.

Dizajn i kompjuterska podgotovka: Nikola Cilakov.

Lektura: Kosovka Saveska Pe~ati: “1kniga” - Veles www.povardarska-eparhija.org.mk e-mail: info@povardarska-eparhija.org.mk

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

†АГАТАНГЕЛ ПО МИЛОСТА БОЖЈА МИТРОПОЛИТ ПОВАРДАРСКИ, ДО СВЕШТЕНОСЛУЖИТЕЛИТЕ, МОНАШТВОТО И ВЕРНИТЕ ЧЕДА НА МАКЕДОНСКАТА ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА, ОДНОСНО ПОВАРДАРСКАТА ЕПАРХИЈА, ПО ПОВОД РОЖДЕСТВОТО ХРИСТОВО - БОЖИК, ИСПРАЌА АРХИПАСТИРСКИ БЛАГОСЛОВ И МИР ОД БОГА

В

озљубени наши духовни чеда!

Синот Божји Кој од искони беше во прегратката на Отецот, се роди од Пресвета Богородица! Бог го создаде светот во кој сè беше сосем добро, но, човекот не успеа да го одржи созданието во единството на благодатта и мирот и со направениот грев внесе неред и го изопачи целиот богодоверен свет. А, Бог, Кој нè воведе од небитие во битие, кога отпаднавме не го остави Своето создание до крај да пропадне во гревот, туку не престана да прави сè, додека повторно не нè подигна. Раѓањето на Бога во човечко тело истовремено е и соединување на човекот со Бога. Бог Словото преку Пресвета Богородица се соедини со луѓето и отпаднатата

2

човечка природа во Себе ја прими. Бог благоволил домостројот на спасението да го изврши токму со воплотувањето и вочовечувањето на Синот Божји, а не преку некаков небесен посредник, затоа што посака да оствари личен допир со човекот, најприсно да се соедини со него, за да го прероди во светоста, да го обнови во богочовечкото единство и да го спаси. И така, кој е во Христа, ново создание е. Старото помина, ете, сè ново настана (2.Кор.

2. 17). Со Христовото Рождество во тело започна Новиот Завет на Бога со човекот, кој не на камени плочи, туку во човечките срца е запишан.

Драги браќа и сестри! Божик е ден на кој ја славиме изобилната Божја љубов кон човекот. Божик е празникот на кој се

потсетуваме дека вистинска љубов е само онаа љубов во која целосно се предаваме себеси заради Бога и заради братот свој. Тајната на љубовта е во тоа што, колку човекот повеќе се дарува заради другиот, толку повеќе го храни и пои сопственото битие и прави тоа бескрајно да расне според мерката Христова. Блажен е оној кој знае дека во свештенодејството на љубовта, човекот по благодат се раздробува, но не се разделува, секогаш се принесува на другиот како храна, а никогаш не се потрошува. Ништо не привлекува посилно

од љубовта, но Божјата љубов како одговор ја очекува само слободната и непринудена човекова љубов. Ангелската песна што го возвестуваше Христовото раѓање нè поучува дека на Богомладенецот ќе можеме да Му се поклониме само во меѓусебен мир и со добра волја. Во овој свет Христос ни доаѓа во лицето на нашиот ближен. Затоа светите отци велат: Ако си го придобил својот ближен, си го придобил Бога. Никој да не остане во темнината на самољубието, зашто христијанинот е христијанин само во црковната заедница.

3

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Поговорката вели: Еден христијанин е како ниеден христијанин. Христијанската заедница најдобро се изразува во литургиското собирање на едно место, во еден храм. Верни чеда на Повардарската епархија на МПЦ! Заради непроценливото значење на црковните објекти и духовни светилишта, во нашата Повардарска епархија, со Божја помош, засилено се работи на градењето на нови цркви и реновирањето на старите. Во годината на силна економска криза не престанаа работите на новата велешка црква, посветена на семакедонските просветители и учители „Св. Кирил и Методиј“, која засветлува со својот надворешен лик, благодарение на својата извонредна старомакедонска архитектура. Црквите „Св. Петка“ во Велес и „Св. Ѓорѓи“ во Отовица, континуирано се дооформуваат и израснуваат во прекрасни Божји храмови. Во годината што претстои, очекуваме да заврши комплетното внатрешно реновирање на црквата „Св. Богородица“ во Велес, која со поставувањето на подното греење, ќе биде одлично место каде и во зима велешани ќе може да ги остваруваат своите духовни потреби. Повардарската епархија

4

и оваа година предадено работеше во поглед на издавачката дејност, задржувајќи го континуитетот на своите редовни и периодични весници, списанија и книги со извонредна духовна содржина. Исто така со голема помош, на повеќе наши благочестиви христијани, преку донации за храна, се одржуваше црковно-народната кујна во Велес, која секојдневно нахранува неколкустотини наши сиромашни браќа и сестри. Нашиот народ знае дека подареното на Црквата е вложено во вечно сокровиште. Градењето на црквите православниот македонски човек отсекогаш го разбирал и како изградување на својата совесна христијанска личност, која се грижи за зачувување на наследеното, но и за преземање нови творечки потфати во слава на едниот вистински и жив Бог. Благодатта на воплотениот Господ Исус Христос и љубовта на Бога Отецот и заедницата на Светиот Дух нека бидат со сите дарители и градители, кои не само што ги градат црквите, туку, со својот труд и себеси се вградуваат како живи камења во Црквата Христова и како здрави органи на Телото Христово работат за општото добро. Испраќајќи ви го со овие желби нашиот архипастирски благослов, на вас, мили духовни чеда, овде во нашата татковина и надвор од неа, му

се молиме на новородениот Богомладенец, да имате мир, слога и разбирање меѓу себе. Да останете цврсти во нашата прадедовска православна вера и Светиклиментовиот дух секогаш да биде во вашите души и мисли. Трудете се да останете верни борци во чувањето на нашата национална и црковна слобода и да дадете сé од себеси за да ни цути и напредува нашата татковина Република Македонија и нашата мајка закрилница Македонската православна црква. „Слава на Бога во височините, а на земјата мир и меѓу луѓето добра волја!“

Христос се роди, навистина се роди! На Рождество Христово 2009-то лето Господово.

5

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Верска VS граѓанска просвета (Прилог кон разрешувањето на еден научен парадокс) Милан Ѓорѓевиќ

Х

роничниот спор околу прашањето за воведување и одвивање на веронауката во македонските училишта во изминативе месеци одново се интензивира. Повторното укинување на веронауката од страна на Уставниот суд, во време кога учебната година сè уште беше во тек, предизвика остра дискусија во јавноста. Она што во самата дискусија особено е загрижувачко е превосходството на идеолошката сфера над фактичката. Премногу реторика за едно многу конкретно прашање: на што се темели ставот за неусогласивоста на веронауката со граѓанскиот образовен систем во Македонија? Овој краток труд ќе претставува обид за разјаснување на едно историско недоразбирање, како и за демистифицирање на ставовите изградени врз основа на истото. Тоа ќе биде изведено преку преиспитување на односот на поновата македонска наука кон македонското просветителско движење од крајот на XVIII и почетокот на XIX век, а особено кон неговиот клучен претставник игуменот на Марковиот и Лешочкиот манастир отец Кирил Пејчиновиќ. Непобитната важност на просветителското дејствување на отец Кирил Пејчиновиќ е признаена, потврдена и често истакнувана од страна на најименитите претставници на секуларната македонска просвета и наука од втората половина на XX век. Како пример за тоа може да послужи ставот на д-р Харалампие Поленаковиќ, според кого Кирил Пејчиновиќ е „првиот позначаен втемелувач на новата македонска книжевност“1 и заслужува „највидно... челно место“2 меѓу своите современици. Во неговиот текст, напишан по повод 150-годишнината од печатењето на Кириловото „Огледало“ тој возгласува: „Ние, ,о љубочитатели’, можеме, заедно со првиот македонски печатар Теодосија Синаитски, да речеме дека ,Блажен ест овој человек, преподобниј јеромонах Кирил...’, и со должниот пиетет да се поклониме пред споменот на просветителското творење (...) на првиот позначаен писател од новата македонска книжевност“3. о, тука се соочуваме со парадокс – ако погоре изложените ставови на д-р. Поленаковиќ се прифатени од македонската научна јавност како исправни, тогаш која е причината што современата просвета во Македонија е поставена на дијаметрално различни темели од оние на „преподобниот јеромонах Кирил – втемелувачот на новата македонска книжевност“? Поточно, што се има случено за Кириловото христоцентрично просветителство да се отфрли и на негово место речиси незабележано да се трансплантира натуралистичкото просветителство на природниот разум, насилно автономизиран во однос на духовното – како основа на современата македонска просвета и култура?

Н

Просветителскиот модел на отец Кирил Пејчиновиќ во самата своја суштина е

1

стр. 218.

2 3

6

Харалампие Поленаковиќ, Никулците на новата македонска книжевност, Скопје 1973, Исто, стр. 151.

Исто, стр. 195.

неусогласлив со редуцираниот концепт за просвештението, застапуван од страна на европското волтеријанско просветителство. Пејчиновиќ припаѓа на една друга просветителска традиција, за која тенденцијата кон симфонизирање на материјалното и нематеријалното, тварното и нетварното, човечкото и божественото, не само што не се гледа како бесмислено и штетно, туку претставува апсолутен императив на просветителското дејствување. Центарот на секое човечко дејствие е светотаинскиот живот на Црквата, разбрана како жива богочовечка заедница. Синергичниот динамизам помеѓу Бога и човекот е незаобиколен предуслов за секое човечко дејствие, вклучително и интелектуалното. Богопознанието не само што не го ограничува или укинува човечкото творештво, туку напротив, го поттикнува, го осмислува и оживотворува. тец Кирил Пејчиновиќ на долго и широко расправа за егзистенцијалната важност на причестувањето, за љубовта кон луѓето и Бога, за почитувањето на мајката Божја и светителите и т.н. Сите негови кажувања се основно насочени кон усогласувањето на световната и духовната сфера на човечкото живеење, а формулирани согласно на тогашниот животен контекст4. Според православната богочовечка философија на живеење просветувањето секогаш имплицира преобразување. Од состојба на паганство – во кое централното место го има саможивиот и самобендисан човек, кој по мерката на сопствената несовршеност ги ракотвори своите материјални и идејни идоли-божества – човекот, преку христијанското просветителство, се преобразува во целовито битие. Како што ваквиот тип просветителство преку светите рамноапостолни Кирил и Методиј го преобразил паганското битие на македонскиот човек во богочовечко, така истиот тип просветителство ја проникнува целата негова крстоносна историја, култивирајќи го, цивилизирајќи го, просветувајќи го и возведувајќи го кон светоста, како крајна цел и смисла на неговото историско битисување. Во оваа смисла, просветителството на игуменот Кирил Пејчиновиќ претставува составен дел од еден континуиран процес на повторно и повторно будење и возведување на човештвото кон целовитоста на животот.

О

Поради тоа отец Кирил не може да се смета за „основоположник“ на македонското просветителство, особено не разбрано и протолкувано во категориите и духот на западноевропскиот илуминизам. Тоа го потврдува фактот, потенциран од академикот Петар Илиевски, дека „дејноста на нашите народни просветители од почетокот на XIX век не била инспирирана од западноевропските рационалистички идеи како кај нивните современици од други словенски земји (...), (туку) е произлезена од една друга културна традиција (...) (Таа) се состои во настојувањето да се воздејствува на простиот народ со црковно-поучна проповед на жив говорен јазик“5. Станува збор за таканареченото дамаскинарство, кое претставува еден од историските стадиуми во непрекинатото просветителско дејствување на Црквата. реподобен Кирил Пејчиновиќ е полноправен продолжувач на ова предание. Тој може да се нарече „прв просветител“, во контекст на неговото време и во смисла на значењето на неговото дело, кое, за нас, не е ништо помалку значајно од делото на светите сесловенски просветители Кирил и Методиј. Тој е зачетник на една нова епоха во културниот и цивилизацискиот развој на македонскиот народ, која истовремено длабоко е втемелена во византиско-словенската културна и

П

4 За просветителскиот модел на отец Кирил Пејчиновиќ поопширно во публикацијата: Милан Ѓорѓевиќ, Евхаристиското просветителство на преподобен Кирил Пејчиновиќ, во „Премин“, бр. 41/42, и „Премин“, бр. 43/44.

5 Петар Илиевски, „Претходниците на Кирил Пејчиновиќ“, Кирил Пејчиновиќ и неговото време, Симпозиум, Тетово 1973, стр. 55

7

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

цивилизациска традиција. Но, во средината на четириесеттите години на изминатиот век во Македонија се случи радикален пресврт на план на севкупното битисување на македонскиот човек. Крајниот секуларистички систем се обиде да ги подреди и да ги стави под контрола сите сфери на човековото живеење. Едно од главните средства за воспоставување на неговата потполна власт беше создавањето на состојба на колективна амнезија преку деградирање на сите дотогашни духовни вредности и нивно заменување со еден и единствен систем на мислење. Овој процес на систематско расцрковување на умот на православниот Македонец претставуваше обид за прогонување на вековната просветителска традиција од неговата колективна свест и нејзино заменување со нешто нему сосема страно и дотогаш непознато. Македонскиот човек за првпат се соочи со систематски организирано и осмислено воведување на илуминистичкиот пристап во просветата, објективизиран во крајно секуларизираниот образовен систем. епак, црковното народно минатото не можело едноставно да биде избришано, од проста причина што токму тоа го имало клучното место во формирањето на духовниот и историски идентитет на македонскиот народ. Ограниченоста на идеолошката предубеденост не оставала простор за било какво контекстуално исчитување на историјата. Имајќи ја соодветната идеолошка матрица за „непогрешлив“ интерпретатор и критериум на историската вистина, се прибегнало кон редуцирање и парцијализирање на затекнатото и негово набивање во претесните рамки на идеолошки допуштеното. На тој начин, при изложувањето на историјата на македонското просветителство, се прибегнало кон хиперпотенцирање на поедини негови формални сегменти, како што се јазикот, моралот, борбата против суеверието и сл. При тоа се изоставувала и прогласувала за нив сосема противположна самата нивна суштина. Како резултат на ваквиот метод, години наназад кај многубројни македонски истражувачи се јавуваат сериозни нејаснотии во однос на прашањето за формата и суштината на просветителското дејствување на отец Кирил Пејчиновиќ. Тие не успеваат да ја поврзат формалната страна на севкупната негова дејност со христијанскиот монашки подвижнички живот, кому тој му бил целосно предаден. И самите без поговор стојат пред фактот дека тој бил „религиозен не само по својот монашки чин, туку и по своето длабоко и безрезервно убедување“6. арактеристичен пример за ваквиот пристап дава основачот на катедрата по психологија на Филозофскиот факултет во Скопје, Проф. Ристо Ѓорѓески. Тој тврди дека Кирил Пејчиновиќ „сам“ дошол до едно од најголемите „откритија“ на современата психологија, многу порано од неговото „научно откривање“. Станува збор за „факторот на личната активност, а со тоа и личната одговорност на секој човек за сопствениот развиток и сопственото поведение“7. Основното начело на богообразноста на човекот – слободата – за него е „спротивно на основните религиски учења“ на христијанството. Затоа тој е зачуден како е можно „вакви концепти за слободата на човекот да изнесува еден калуѓер, и тоа игумен,

С

К

6 Воислав Јаќоски, „Воспитните погледи на Пејчиновиќ во духот на христијаснтвото“, Кирил Пејчиновиќ и неговото време, Симпозиум, Тетово 1973, стр. 87 7 Ристо Ѓорѓевски, „Психолошките и етичките концепции на Кирил Пејчиновиќ“, Кирил Пејчиновиќ и неговото време, Симпозиум, Тетово 1973, стр. 50

8

и притоа, како и за другите свои ставови, да се повикува на цитати од црковни книги“8. Православието се гледа исклучиво преку митовите за „средновековниот црковен мрак“ и „инквизицијата која ги палела научниците на клади“. Не само што ваквите претстави во значителна мерка ги преминуваат границите на фактичноста, туку исто така, ако сакаме да бидеме до крај објективни, историски и просторно немаат ништо заедничко со Православната Црква. оради сето тоа, на отец Кирил Пејчиновиќ му се припишува своевидна автономност, па дури и апостатичност во однос на „автентичното“ црковно предание. Тој е претставен како „необичен калуѓер што се разликувал многу од своите собраќа..., (а) неговите етички концепти... излегуваат од рамките на религиските сфаќања и претставуваат (негови) лични сфаќања и лични ставови“9. Очигледна е содржинската недоследност и противречност на таквите концепти, поставени во корелација со ним паралелните тврдења дека: „Пејчиновиќ бил и си останал човек на црквата и со душа и со тело и со мисла... до фанатизам запоен со христијанска самосвест“10. На тој начин, пред нив останува неразрешливата енигма – како е можно „тој од таква средина и со такви стремежи и замисли да прераснал во она што е“ (Исто, стр. 85). Сите обиди да се објаснат овие прашања без желба за сериозно, научно и опитно разбирање на автентичниот дух на православното просветителско предание, остануваат очајни обиди да се напише нешто налик на критика за никогаш непрочитана книга.

П

Ваквите примери се многубројни, но ова кратко истражување нема за цел да ја искритикува дејноста на македонските научници од втората половина на минатиот век, туку, избегнувајќи ја едностраноста во пристапот, сознанијата и резултатите од нивната научна работа да ги постави во нивниот природен контекст, од чија перспектива би биле понатаму опсервирани. Токму недостатокот на ваквата интегрална перспектива кон проблемот за образованието и религијата во Македонија е основниот камен на сопнување при секое негово ново актуелизирање. Наместо вистинско надминување на проблемот, т.е. надминување на неприродната напнатост помеѓу граѓанското образование и религиозниот живот на граѓаните, повторно и повторно се дејствува единствено во насока на нивно уште поголемо разделување и противпоставување. Токму просветителскиот модел карактеристичен за игуменот Кирил Пејчиновиќ, како и за севкупната македонска и православна просветителска традиција – разбрана во сета нејзина културно-историска активност и креативност – го поседува и го нуди клучот кон единственото можно конструктивно разрешување на поставениот проблем. реоткривањето, безпредрасудното истражување и разбирањето на ваквиот просветителски став денес претставува насушна потреба. На тој начин се разрешуваат противречностите и нејаснотиите, генерирани во изминатите повеќе од половина век и се надминуваат крајностите карактеристични за идеолошки ограничените образовни системи. Неотповикливото воведување на веронауката во училишатата во Македонија ќе претставува конечно превозмогнување на идеолошките ограничувања во образованието. Таквиот чекор особено ќе придонесе за унапредувањето на македонската демократија и за категоричното и недвосмислено самоопределување на македонското општество како целовито и отворено. Предавањето на веронауката во училиштата нема и не може да има за цел „потчинување на школскиот систем на религијата“, туку нивно конечно усогласување.

П

8 9 10

Исто, стр. 49 Исто, стр. 47-51 Воислав Јаќоски, „Воспитните погледи на Пејчиновиќ во духот на христијаснтвото“, Кирил Пејчиновиќ и неговото време, Симпозиум, Тетово 1973, стр. 85

9

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Спротивниот став, покрај својата наумерена идеолошка оптовареност, демонстрира загрижувачка ревност во упорствувањето против изнаоѓањето на конструктивно решение за проблемот11. Проектот „веронаука“ е средниот пат, кој наместо за едностраност и парцијалност, се застапува за воспоставување на целовитоста на образовниот систем во Република Македонија.

11 Со оглед на тоа, стравот од „теократијата“ и „талибанизацијата“ (да останеме верни на сликовитата реторика на тековниот спор), нема никаква објективна основаност. Религиозниот, општествениот и културниот плурализам не подразбираат општествена безличност, туку напротив — општествена множественост. Секој обид за игнорирање (до степен на укинување) на оваа множественост води кон спротивниот пол, реторски изразен преку категориите на „севернокореанизацијата“ и „кубанизацијата“ (Види: Митрополит повардарски, Агатангел (Станковски), Уставниот суд и веронауката, Утрински весник, број 2980, 08. мај 2009; сп. Билјана Јовановска, Кога добрите пастири ги водат добрите овчички (интервју со Проф. Љубомир Цуцуловски), Утрински весник, број 2970, 25. април 2009).

10

ОНАШТВО

Н

овокрстениот, додека му се читаат молитвите за изгонување на злите духови, со лицето бил свртен кон Запад. Со оглед на тоа дека западната страна била страна на залезот на сонцето, односно на залезот на светлината, во религиското искуство е окарактеризирана како царство на темнината и злото. Во христијанството, Запад, токму заради тоа што христијанството не го застапувало дуалистичкото гледање на светот како царство на светлината, и царство на темнината, го карактеризирал природниот начин на живот во кој царувала смртта, а кој во светот го вовел првиот човечки пар, Адам и Ева, со својот пад. Тоа значи дека секој човек со своето раѓање се јавувал како наследник на ваквиот начин на живот кој е наречен првороден грев. Во што била неговата суштина, и зошто во христијанството ваквиот начин на живот на луѓето бил поистоветен со смртта и гревот?

С

огласно со учењето на Црквата Бог го создал светот од ништо, така што преку човекот, когошто Бог го создаде последен од сè што беше создадено според својот образ и подобие, да има лична заедница со Него и така да живее вечно. Значи, вечниот живот на светот требало да биде настан во иднина и да се оствари преку заедница на човекот со Бога, со човековиот начин на живот кој би бил подобен и сличен на Божјиот. За таа цел

Бог го создал човекот како битие за заедница, бидејќи не го создаде сам, туку му создаде и другар, а го создаде и слободен. Ветувањето што му го даде Бог на човекот, дека ако своето постоење го темели на заедница со Бога, и тој, а и светот преку него ќе живее вечно, подразбирало посебен начин на живот на луѓето, кој ќе се разликува од останатите живи суштества. Таквиот начин на живот значел човекот да не го црпи своето постоење и да не го остварува своето тежнеење за вечен живот, само од природата, зашто природата како создадена и самата е зависна од Бога и од човекот и не може да биде извор на вечен живот, туку пред сè да го прави тоа во заедница со Бога. Меѓутоа, бидејќи човекот бил слободен да живее на ваков начин, или со својот начин на живот да се изедначи со останатите живи суштества и така да покаже дека тој и природата се извори на животот, а не Бог, го отфрлил животот подобен на Божјиот и се поистоветил со останатата природа. Последицата од тоа е што и човекот и природата останале без вечниот живот, затворајќи се во рамките на својата смртност.

П

о одбивањето на првиот човек да биде Божји соработник во остварувањето на Неговиот план за вечно постоење на сè што Бог создал од ништо, Бог не го оставил светот да пропадне и да се врати во небитие. Нашол нов начин да го оствари својот

11

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

план за созданието така што Синот Божји станал човек. Во Христа, како втор Адам, природата остварила заедница со Бога, и се исполнил првобитниот план Божји за светот, и во таа заедница за вечен живот Бог ги повикува сите луѓе и сето она што човекот го создава. Ова зачленување во идното вечно Божјо Царство кое започнало со Христос и Неговото воскресение човекот се појавувал крштевајќи се, и тоа трае сè до ден денес.

С

о тајната или чинот на Крштение човекот е повикан од Христа, односно по Христос од епископите и Црквата како од Христос, да го промени својот природен начин на остварување на своето битие. Тоа подразбирало човекот да не ги базира својот идентитет и постоење само на телесното раѓање и природните фактори, како што се на пример: семејството (татко и мајка, жена и деца), државата, како и природата која го опкружува (секаков вид на богатство), туку на Бога и ветеното Царство Небесно кое се остварува како Црква, односно, како заедница со Христа Господа, со Духот Свети, и со Бог Отец. И токму тоа е означено со свртувањете од запад кон исток и исповедањете на верата во Христа како Бог. Зашто, истокот за христијаните значел страна кон која тие се свртувале кога се собирале заради кршење на лебот, односн, на Светата Евхаристија, и од исток го очекувале второто скоро Христово доаѓање кое би значело конечно остварување на Царството Небесно и искоренување на смртта од светот. Значи, ако човекот со природниот начин на живот се изразувал себеси како битие кое тежнее кон вечно постоење и мисли дека ќе го оствари преку основање на семејство и раѓање на деца (во кои секогаш бил подготвен да го види своето продолжување на постоењето, пред

12

сè на себе и на својата личност), потоа основа држава која му давала привидна и минлива сигурност и гарантирала безуспешна одбрана од смртта (токму она за што човекот копнеел, но на вечен и неминлив план), и го истакнува богатство кое служело за истата цел, Црквата го повикала да го промени таквиот начин на живот, кој не му носел вечен живот и да стане член на една заедница во која татко ќе му биде Бог, мајка - Црквата, а деца - останатите членови на Црквата. Значи, тоа ќе биде неговата држава во која ќе царува Бог, а тој ќе биде поданик на тоа царство, ама не како роб и слуга, туку како син Божји и негов сонаследник и учесник во вечниот живот каде нема болка и смрт.

М

еѓутоа, ова Царство, чиј член требало да стане, сеуште не е остварено на земјата, но е ветено како настан во иднината чиј почеток, т.е. залог, е Христос, односно Црквата. (Зашто Христос со своето воплотување, на тој начин станувајќи потполн човек, стана глава на единството на создадената природа со Бога во кого

и преку кого тварната природа го нашла Спасителот како пат на своето соединување со нетварната природа). Токму поради тоа што реалноста на ова Царство е настан на идниот век, кога Христос повторно ќе дојде, малку се оние кои се зачленуваат во него, не верувајќи дека тоа некогаш ќе се оствари. Некој можеби ќе праша: зошто вистината за светот, неговото вечно постоење, треба да биде од есхатолошки карактер, односно, настан на иднината. Зар не би било совршено и во склад со Божјата семоќ, на почетокот Бог да ги создал светот и човекот бесмртни по природа.

О

ва е честа забелешка и на прв поглед изгледа многу логична. Дотолку повеќе што во историјата на Црквата имало и такви, како на пр. Ориген и бл. Августин, кои тврделе дека светот и човекот по својата душа, односно природа, се создадени како бесмртни, па кога човекот згрешил Бог го осудил на умирање. Меѓутоа, тоа е само една нелогична констатација која на прв поглед изгледа како логична. Зошто, ако признаеме дека Бог го создал светот и човекот бесмртен, тоа би значело дека Бог покрај себе, создал и друг бог, што е апсурдно!? Од друга страна, пак, ако човекот е создаден како бесмртен, па Бог поради неговите грешки го осудил на умирање, кој гарантира дека тоа нема да се случува постојано? Меѓутоа, овде, под тежнеењето за бесмртност се крие еден егзистенцијален проблем на човекот и светот кој во суштина и го предизвикал она што го нарекуваме првороден грев, и општо грев, а тоа е човековото тежнеење за слобода и бесмртност. Човекот и светот во своето постоење не би биле слободни ако Бог на почетокот ги создал како бесмртни. И што е најважно во тој случај не би станувало збор за човековото постоење како личност која, сама по себе подразбира слободно, а не наметнато постоење,

туку би бил предмет. Христовото воплотување, жртва и неговата смрт, како и воскресение, никако не би можеле да се оправдаат без фактот дека спасението, бесмртноста на човекот и светот е можно единствено со слободната волја. Меѓутоа, Бог не го создал светот бесмртен по природа, туку го создал со цел да стане бесмртен во заедница со Бога, Кој е единствен извор на бесмртноста. Заради остварување на оваа Божја замисла за светот, Бог на крајот на своето создавање го создал човекот, та преку него создадената природа да има слободна заедница со Бога и така да станува бесмртна. Затоа кога човекот одбил да ја соедини природата со Бога, Синот Божји станал човек и ја принел природата на Бога и таа во него нашла извор на животот, што е покажано со Христовото воскресение од мртвите. Меѓутоа, овде се наметнува едно друго прашање, поврзано со влегувањето на луѓето и светот во веќе остварената заедница на Христа со Бога, во Црквата, а заради спасението на светот. Зар не би било подобро Христос, кој е залог за тој вечен живот, да остане на земјата како началник и глава на Црквата и по Своето воскресение и со тоа да покаже дека ветувањето Божјо за воскресението и спасението на луѓето и светот во Црквата, и единствено ако станат Црква соединувајќи се со Христа, навистина ќе се оствари?

О

стварувањето на вечното постоење на човекот како негов влез во Црквата, во заедница со Христа, а кое е поврзано со „последните денови“, односно, започнува со Христовото вознесение на небото и слегувањето на Духот Свет во историјата, всушност го изразува проблемот на слободата и стремежот на секој човек неговиот живот да биде израз на неговата „слобода“ ненаметнат од никого. Ако Христос и по Своето воскресение останел меѓу

13

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

луѓето во облик на прославениот Син Божји, единството на луѓето со Бога преку Него би им било наметнато. Во прилог на ова доаѓа и констатацијата за создавање на светот и човекот како слободно битие, кому спасението не му е наметнато, туку му е оставено слободно да избере дали сака да постои вечно, односно, дали сака заедница со Бога или не. Ако Бог ги создал светот и човекот вечни по природа, кое, како што веќе рековме, е една логичка аномалија, бидејќи тоа би значело дека Бог создавајќи го светот покрај себе создал и друг бог, светот не би бил слободно битие, туку предмет, мртов предмет и цел живот овде на земјата, ако би можел да се нарече живот, би бил само една театарска фарса која нема онтолошки последици врз светот и човекот. Меѓутоа, од човековата слобода и нејзиниот избор, или неизбор, на заедница со Бога зависи самото постоење како на човекот, така и на светот. И затоа човекот треба да е потполно слободен во својот избор на спасение, односно, заедница со Бога.

Н

а ова прашање и на овој проблем одговара и Светото Писмо на Новиот Завет со теологијата и описот на Христовото Вознесение на Небесата и слегувањето на Светиот Дух. Човекот слободно одлучува својот живот и својата личност да ги втемели во Бога Кого не Го гледа и на Неговото ветување на вечниот живот, што е и самата суштина на монашкиот живот, изразувајќи на овој начин слобода која е начин на човековиот живот, односно изразувајќи ја слободата како љубов кон Бога преку влегување во една заедница со луѓето и со Бога. Ваквиот начин на живот на човекот во кој тој, на прв поглед, жртвува сè втемелувајќи

14

го својот живот на ветувањето Божјо, а сега и овде не добива ништо за возврат, е парадоксален за многумина, ама тоа е израз на слободата на еден човек. И тоа Црквата го изразува преку монашкиот подвиг кој не е ништо друго освен крштевање, спроведено во животот на еден човек, преку кое се соединува со Невидливиот Бог – Христос, соединувајќи се со епископот и другите членови на Црквата. Значи, со крштението, човекот го добива дарот на Светиот Дух кој го прави слободен, го соединува со Христа, соединувајќи го со епископот и со целиот организам на Црквата, со сите нејзини членови, и тоа го пројавува преку својот монашки подвиг. Зашто како што кажува апостол Павле „каде е Духот Господов, таму е и слободата“ (2. Кор. 3, 17). Затоа крштението како и монашкиот постриг, симболично укажува на смртта и на воскресението, ослободувајќи го новокрстениот пред сè од смртта и од робувањето на природните закони. Тоа значи, со други зборови, дека Духот го прави секој новокрстен втор Христос ослободувајќи го од последиците на создаденоста кои се појавиле по гревот како трулежност и смрт, односно, правејќи го бесмртен како што Бог Отец преку Светиот Дух и Христа го воскреснал од мртвите. Но само со слободно сакање на човекот изразено преку крштението и посебниот начин на живот и односот на човекот кон Бога и светот, кој е црковен или монашки живот. Еден друг проблем кој бара да биде објаснет е: зошто слободата на човекот, ако веќе се говори за слобода, треба да се изрази како заедница на човекот со Бога, односно, со Црквата, за да постои? ред сè, колку и да изгледа тоа парадоксално, остварувањето на слободата како реално постоење на една личност, се постигнува единствено во слободна заедница со друга личност. Секој човек, толку реално постои и се сфаќа себе како една неповторлива и неминлива личност, колку што сака една

П

Друга личност која тој самиот ја избира и колку што таа него го сака. Надвор од оваа реална заедница човекот не се гледа себе како личност, ниту може уверливо да каже што е тоа слобода, личност, човек, живот. Ова најдобро го отсликува една љубовна заедница на две личности и тоа, за жал, најсилно и највпечатливо кога таа ќе се прекине или изгуби. За љубов на една личност и од љубов кон неа човекот, макар да биде и во затвор, ќе биде слободен, и колку и да бил лош по етичките мерила, ќе биде една неповторлива и незаменлива личност. И кога таа ќе се изгуби, во очите на човекот кој ја сакал оваа изгубена личност целиот свет, и животот станува безвреден, станува предмет и смрт.

М

еѓутоа, доколку оваа заедница на човекот не се оствари со Бога, Кој како една неповторлива и вечна личност единствено има сила да го направи и човекот вечен и неминлив, секоја заедница од луѓе ќе биде само сенка и привид на постоењето и на тоа

што значи да се биде и да се постои како личност, која без Бога неизбежно се уништува и завршува со смрт. Но, како и во нашите меѓучовечки односи, за да нè направи Бог неминливи и неповторливи личности, треба и ние да „направиме“Бог да биде не само по себе вечен и неповторлив, туку и за нас да стане личност, неповторлива и незаменлива. Зашто, некој нас со својата љубов да нè покаже и направи личности, треба тоа од него слободно да го посакуваме, а кога тоа го посакуваме всушност и го љубиме, и само оној кого го љубиме, посакуваме да нè љуби. Доколку некој нè сака, а ние него не, тој станува за нас толкав товар, што го загрозува нашето битие и идентитет.

З

начи, подвижничкиот начин на живот во Црквата подразбира слободна љубов на човекот кон Бога во вид на посебен начин на живот со кој Бог за човекот станува вечна, конкретна и неповторлива личност која, како таква, на човекот му дава

15

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

вечен идентитет и обележје на личност. Зашто, како што заљубениот човек се препознава и има свој личен идентитет во оној, во кого е заљубен, така и секој член на Црквата живее со Духот Свети, слободно базирајќи го својот живот и својата личност на љубовта кон Бога, од кого и го добива својот идентитет, станувајќи така син Божји. И тоа ќе се покаже како вистинито во реалноста на идниот век. Меѓутоа, бидејќи Бог се идентификува како личност во заедница со Синот, Господ Исус Христос и со Светиот Дух, а Христос по Своето воплотување во заедница со луѓето кои имаат заедница со Него, за човекот да Го сака Бога и да има заедница со Него и со Христа, нешто што единствено може да го оствари во Црквата. Затоа е невозможно да Го познаеме, да Го љубиме Бога без Христа, т.е.Црквата, односно љубовта кон оние луѓе кои се Црква, а сето тоа е реалност која, токму заради човековата слобода, ќе се покаже во идниот век. Затоа овој пат е тежок и „малкумина го наоѓаат“. Зашто во црковниот живот изгледа дека човекот се губи себеси и природата одрекувајќи се од тоа да ја употреби за свое задоволство

пред смртта да го оневозможи во тоа. Меѓутоа, во реалноста тој добива вечен живот и за себе и за природата. За разлика од црковниот и подвижнички начин на живот, во нецрковниот живот човекот мисли дека добива, а всушност губи. ЗАКЛУЧОК

М

онашките заедници или манастири како носители на христијанскиот живот отсекогаш во Црквата ја сочинувале онаа сила, која била насочена кон служење и градење на останатите служби во црковната заедница. Така што колку и да изгледа манастирската заедница затворена и самодоволна, таа никогаш во Црквата не претставувала еден одделен и самостоен организам во однос на Едната Света Соборна и Апостолска црква, туку во заедница со епископите ја представувала истата таа Црква. Подвижничкиот или монашки живот е определување за Царството Небесно и како таков тој изгледа како одрекување од светот; меѓутоа, тој во суштина не е тоа, туку е градење врз „цврст темел“, и борба да му се обезбеди на човекот и на светот вечен живот.

Превод од српски јазик: Трајче Јанев Наслов на изворникот: http://www.spc.rs

16

(глава, која не влегла во основниот текст на книгата „Пастирска помош на душевно болните“, а се однесува подеднакво на клирот, монаштвото и верниот народ) Игумен Евмениј (Перистиј)

Н

евротичниот стремеж кон власт има скриен и нескриен карактер. Таквиот стремеж носи во себе деструктивни тенденции, што јасно се пројавува на внатрешната црковна организација. Хиерархиската поставеност на црковната организација и нејзините установи може да се покаже како погодна средина за лично себепотврдување кај определен тип на луѓе. Таквите луѓе во манастирска или парохиска средина не сакаат исполнување на нивното послушание, туку ја уништуваат братската или парохиска атмосфера, внесувајќи раздори, кавги и непријателство. Затоа пастирите, од кои зависи внатрешната црковна организираност, треба внимателно да проникнуваат во причините, кои го поттикнуваат човекот на различни хиерархиски должности. „За нас е многу важно, - пишува Григориј Богослов, - ако добро управуваат и раководат тие, на кои им е доверено да ги поправаат тие дела и да располагаат со нив“. Светителот Јован Златоуст предупредува за опасноста од службата, поврзана со власт, и за тоа, дека не секој може да ја прими: „Силата и власта нè тераат да правиме многу дела неугодни на Бога, и потребна е многу храбра душа, за правилно да ја користиме дадената чест, слава и власт“. Надворешниот впечаток за човекот, кој алчно се стреми кон власт, е неговата џиновска сила, при достигнувањето на назначените цели. Но, „на психолошки план, алчноста за власт се темели не во силата, туку во слабоста“. Основната причина за невротичниот стремеж кон власт, смета психологот и философ Ерих Фром, е неспособноста да се поднесе изолацијата и слабоста на сопствената личност. Германскиот психоаналитичар Карен Хорни смета дека, тоа е поради чувството на беспомошност и личното чувство на ништожност. а христијанската свест ни изолацијата, ни осознавањето на слабоста, ни беспомошноста или чувството на ништожност, не се нешта, кои би требало да се избегнуваат. Тоа е една од страните на човекот во неговиот однос кон светот, кон силите, на кои тој е неспособен да им се спротивстави. Но верата во Бога, силната надеж на Него, на таквиот човек му придаваат неодолива сила и чувство на егзистенционална исполнетост на битието, кои се реализираат не однадвор, туку во внатрешното формирање на личноста. За човекот, кој е лишен од верата во Бога, или, пак, страда од маловерие, центарот на формирање се пренесува од божествениот во земниот свет. И тогаш се појавува неодолив стремеж за исполнување на егзистенционалната празнотија со сè што би можело да ја исполни. Ништо земно не е способно да го насити тој ненаситен стремеж, тој слепо бара привидна исполнетост во царската власт, богатство и почести. Невротикот се крие од својата беспомошност, тој не може да поднесе дури ни

З

17

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

нешто слично на неа. Тој на секој начин ги избегнува ситуациите, со кои раководи некој друг. Не сака да прима ни совети, ни помош од страна на другите луѓе. Се тера себеси да поверува во тоа дека е способен да се справи со било која ситуација самиот, без помош од страна. Секогаш стремејќи се да стои на своето, тој секоја отстапка од своја страна, дури и најмалата, ја сфаќа како неуспех. еспомошноста на таквиот човек, поврзана со недостатокот од вера, бара не отворено служење на Бога, туку места, каде тој би можел да почувствува спокој. За него идеално место е тоа, каде тој би бил во врвот на власта и би имал строга контрола над сите. Таквиот човек не секогаш ги препознава движечките сили на неговиот стремеж – „тој би можел да е целосно обземен со стремежот за власт, но притоа да биде уверен дека е мотивиран само од чувството на должност“. Ваквиот стремеж го засилува и амбициозноста, задолжително поврзана со материјалната положба, која на невротикот му служи за смирување на стравот од осиромашување и зависност од други. А својата амбициозност, пак, попусто се обидува да ја скрие и да се увери себеси во нејзиното отсуство. Стремејќи се кон власт, невротикот ги покажува следниве карактеристики: Како прво, тој секогаш се споредува себеси со другите, дури и тогаш, кога тие не се негови конкуренти или соперници. Поради тоа што во православната средина ова не се охрабрува, затоа тој внимателно го прикрива. Како второ, тој задолжително се смета себеси за уникатен, оригинален, единствено неповторлив. Својата амбициозност тој ја крие зад желбата да Му служи на Бога на место, каде што би можел да ги приложи своите способности. Се покажува себе како човек кој е потполно лишен од амбициозност. Тој може смирено да признава многу свои гревови, но притоа да смета, дека токму Бог го ослободил него од амбициозноста. Обично во човекот преовладува токму она, кое тој внимателно го прикрива. Властољубивиот се стреми одеднаш да развие неколку способности, кои би можеле да му се најдат при идната должност. Тој наеднаш изучува неколку предмети, и сака да ги изучи така што да се истакнува над сите во секоја од областите. Неговите огромни очекувања, како по правило, немаат подлога за реализација, и откако ќе се сопне, тој доживува длабоко разочарување. Невротикот е прекумерно чувствителен на секоја критика, дури и на најнезначајната. ако трето, тој има скриено непријателство кон другите. Само себеси се гледа како единствен кандидат за било која должност или искачување на хиерархиското скалило. Тој емоционално се задоволува само тогаш, кога ќе ја види својата супериорност над другите. Најмногу се фокусира не на тоа што тој е над другите, туку на тоа, што другите се полоши од него. Не пропушта случај, при првата можност да понижи друг човек, доживува постојан страв од тоа, дека некој може да успее и да го надмине. Ако некој ги насети неговите амбициозни стремежи, тогаш него го опфаќа негодување, кое понекогаш се пројавува како напад на гнев. Тогаш тој јавно ги открива своите деструктивни стремежи. естопати може да се види, како тој се натпреварува со неговиот пастир, на секој можен начин покажувајќи, дека неговите совети не водат кон добро, туку само ја влошуваат неговата состојба. Ако се јави потреба некому да се даде позитивна оценка, или да се пофали некој, тогаш властољубивиот доживува чувство на пониженост. Своите деструктивни тенденции тој задолжително ги оправдува, велејќи: „секој нормален човек“ така би постапил кога би бил на негово место, дека тоа е нормална реакција на клеветите, кои тој мора да ги трпи. Тој секогаш бара грешки од страна на оние кои го опкружуваат и преувеличувајќи ги во својата фантазија, се стреми да го оцрни секој човек. Понекогаш за попродуктивна борба со „конкурентите“ тој им става етикети на „безвредни луѓе“. Истовремено во него се развиваат способности за да

Б

К

Ч

18

ги мами и експлоатира другите за свои цели. По овие карактерни црти пастирот може без мака да ги препознае луѓето, кои се мотивирани од невротичен стремеж за власт. Потешко е овој стремеж да се појави кај човек, кој избегнува соперништво. Стремежот не се појавува надворешно, но може да се открие според зголемената вознемиреност, која всушност води кон невроза. Таквиот човек може да се откаже од соперништвото, ако очекува морална казна за својот презирачки однос кон другите, и од самото тоа чувствува страв. Како бариера за надворешното појавување на неговото властољубие е неговата желба да биде сакан и почитуван меѓу луѓето. Како резултат на тоа, се создава конфликт помеѓу стремежот за доминација и желбата да се биде сакан. еврозата – според Е. Фром, - е обид за разрешување на конфликт помеѓу непремостливата внатрешна зависност и стремежот кон слобода“. Невротикот се обидува тој конфликт да го разреши на два начини – со оправдување на својот стремеж за власт и со потиснување на својата амбициозност. Тој се обидува да ги увери другите во тоа дека, тој постапува објективно. Користејќи ги другите за своите цели, изјавува дека има потреба од нивната помош, притоа чувствувајќи се како справедлив. Внатрешно чувствува прекин помеѓу потребата да се биде справедлив и своите честољубиви стремежи. Но таа очајна потреба постојано да се чувствува сопствената справедливост е заштита од растечката вознемиреност. Оттука се појавува страв од неуспех и страв од преплашеност. Властољубивиот невротик се плаши да биде повреден, така што за него неуспехот станува катастрофа. Но, поради тоа што живее со преголеми очекувања, неговата пропаст не е многу далеку. Тој се плаши дека другите ќе се ситат над неговиот неуспех. Двојно зголемувајќи ги своите напори, тој може да премине и на очајни дела. Ако неговиот страв порасне до таа мера, што тој ќе се посомнева дека другите ќе ја препознаат неговата амбициозност, тогаш тој може да прифати еден вид на незаинтересираност и демонстративно да се откаже од напорите за достигнување на поставената амбициозна цел. Оваа инфантилност, основана на амбициозноста, надворешно може потполно да наликува на христијанското смирение. Тој ќе го избегнува секое внимание насочено кон него, ќе се придржува кон општоприфатените правила, со ништо нема да се истакнува и на секој начин ќе се откажува од било какво активно дејство. Според тоа, тој ќе игра улога соодветна на неговата претстава за тоа, што го очекуваат од него оние кои го опкружуваат, и како резултат на тоа неговата вистинска личност во целост ќе биде уништена од псевдоличноста, т.е. неговата лажна личност. И таквата „загуба на сопствената личност и нејзината замена со псевдоличноста го става поединецот во крајно нестабилна положба. Претворајќи се во одраз на туѓите очекувања, тој во значителна мера се губи самиот себеси, а истовремено, ја губи и довербата во себе“. ко, пак, достигне било каков успех, тогаш тој веќе не е способен да се радува на тоа, него постојано го следи депресија. Тој може да се откаже од соперништво, само ако се уништи себеси. Надворешно тоа наликува на христијанското самопрекорување. Но неговото самопонижување е само заштитна реакција од зголемената вознемиреност, поврзана со соперништвото. Но, „не покажува смиреномудрие оној, кој се осудува самиот себеси, - вели свети Јован Лествичник – (зашто кој не може да издржи напади од самиот себе?); туку оној, кој е иако укорен од друг, не ја намалува љубовта кон него“. Токму укорувањето од страна на другите е еден од карактеристичните признаци, по кој може да се направи разлика помеѓу лажното и вистинското себепонижување. Невротикот не може да поднесе било каков укор, а за љубовта кон другиот и да не зборуваме. Понижувајќи се себеси, невротикот ги намалува тие способности,

„Н

А

19

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

на кои најмногу се надевал. Како последица на ова, неговото надворешно однесување ќе биде остар контраст на неговите внатрешни стремежи, и тогаш вознемиреноста повторно ќе нарасне и невротикот ќе се најде во маѓичен круг, од кој не ќе може да излезе. амо вистинското вежбање во добродетелта, враќањето кон оригиналната личност и силната вера во Бога, можат да го извлечат од погибелниот круг. „Да се стремиме, - пишува свети Јован Златоуст – не кон тоа да се користиме со почести и власт, туку кон тоа, да живееме во добродетели и љубомудрие“.

С

Превод од руски јазик: Миле Иваноски, апсолвент на Руски јазик Наслов на изворникот: Игумен Евмений (Перистый), Невротическое стремление к власти, http://magazѝne.mospsy.ru/nomer8/s04.shtml

20

III. Ц РК ВАТА Презвитера Данче Миланова

Д

енес живееме во чудна духовна клима, во време во кое не ни се нуди никаква оптимистичка визија за иднината, и во која благо ни се наѕира „крај на цивилизацијата“. Ова не е кажано со некаков „апокалиптичен“ призвук, зашто тоа е историјата на светот. Живееме во култура која нам ни наметна два начина на живот и која созреа или за пропаст или за преображение. Можеби светот се наоѓа на враќање кон „Домот на Отецот“, но макар и да е точно, сепак тоа враќање тешко ќе се изврши. Сето тоа во голема мера зависи од нас самите и нашата подготвеност да го преобразиме светот. „А најскапоцен украс на светот е Црквата; таа е милоста на човештвото. Но, кога овој украс ќе биде проникнат од таканаречениот светски дух, кога христијаните, членовите на Црквата, наместо да стануваат светлина на светот, се инспирирани од светот, сфатен како страсти, и постануваат свет, тогаш тие доживуваат секуларност, световност. Оваа световност не води до обожување. Таа е еден човекоцентричен поглед на нашиот живот. Црквата треба да влезе во светот за да го преобрази, а не светот да влезе во Црквата за да ја направи световна (да ја секуларизира)“.

• На кој начин Црквата ќе го преобрази светот? Кои се средствата кои таа ги поседува и со чија помош ì се спротивставува на секуларноста?

И

ако, Црквата во последно време пројавува тенденција да го имитира светот, посакувајќи да се промени, односно да стане световна, сепак, длабоко во себе носи вечна неизменлива суштина, а тоа е вечно живата Богочовечка личност Христова. Преземајќи ја човечката природа на Себе, „со Својата понизност“ (Фил. 2, 7), Христос се соедини со целокупната човечка матрица. А, Телото Негово, како што многупати е кажано, ја содржи целокупната човечка природа со која тоа се помешало. Боголикоста на човечката природа има своја онтолошка и телеолошка смисла: онтолошка - зашто во неа е дадена суштината на човековото битие; телеолошка - зашто во неа е одредена целта на човечкиот живот: Бог со сите свои божествени совршенства. Присуството на Логосот Божји овозможува давање на онтолошки нова снага за катарза (очистување) на човекот како икона Божја, за воздигање на еднообразноста на човечката природа во домен на Божественото. Преобразувањето е вистинска цел на Господ Бог во Неговите спасителни дела. Во Христа, Бог, не само што нè спасува, не само што ни ги простува гревовите, туку, исто така, и ги преобразува нашите животи. Токму и во празникот на Преображението се содржи крајната смисла на православната идеја за спасението. Кога ќе се каже „спасение“, често се мисли на спасение од нешто. Без сомнение, такво било првобитното значење на овој збор: спасение од гревот, од смртта, од робувањето на овој свет. Меѓутоа, нам во Христа ни е откриено и друго негово значење, значењето на - преизменување, преобразување. Христос дојде да подари нова смисла и ново назначување на човечкиот живот. Како што велат светите отци: Бог стана Човек, за човекот да постане бог. Тоа е, всушност, православното учење за обожувањето, за човечката можност да стане бог по

21

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

благодат (Божја). А искуството на светоста во Црквата, искуството на оние кои со право се именуваат светии, е токму искуството на вакво внатрешно преобразување. Затоа, за да може Црквата повторно да му го врати на светот сеќавањето на Бога, треба првин таа да се преобрази, да доживее духовна катарза, да ги прочисти нејзините ќелии заразени од страсти и пороци. Тоа ќе го направи доколку го следи примерот на светите отци. А тоа следење на отците не е некое имитирање, туку подражавање на тој светотаински живот, воден од благодатта Божја. на на што најмногу повикуваат светите отци е покајанието (μετάνοια), кое во својата суштина означува целосна промена на мислењето кон подобро. Тоа овозможува, пак, целокупна промена на битието, и оформување на личност сообразена со евангелскиот благодатен живот. Целта на покајанието е повторно да го измири човекот со Бога во Црквата. Со секој направен грев човекот се исклучува, се изопштува од заедницата, од новиот живот. Со секој грев се оддалечува од Христа. Со секој направен грев човекот ја изневерува својата вистинска природа обновена во него со крштението и миропомазанието. И единствено, покајанието може да го врати човекот во состојбата која ја изгубил. Тоа, е пред, сè вистинска криза (суд) на совеста. Секој човек има тенденција кон покајание, пресврт и повторно доаѓање до „првобитната убавина“. Зашто човекот, по својата природа е променливо битие, кое има можности за трансформација. Кога духовно ќе падне, повторно може да се воздигне. Христијанството повикува кон постојано непрестајно обновување. Тој оптимизам извира од фактот што тајната на човекот е целосно зависна од тајната на Бога. Злото нема ипостас, не постои само по себе. Тоа е девијација, производ на егоцентричната своељубива употреба (злоупотреба) на слободата од страна на човекот. Самиот израз „по природа“, значи сè она што е првоначално, божествено во нас. А изразот „против природа“ е производ на оттуѓената слобода од Бога. ромената или обновувањето не е само индивидуална работа. Гестот на покајание, промена и очистување се одигрува во животот на Црквата која го продолжува делото на Спасителот. Црквата не е составена од безгрешни луѓе, туку од покајници, од оние кои постојано се каат. И таквото преобразување и промена не се остварува по насилен пат, туку се остварува во оквирот на човечката слобода. Очистувањето треба да започне од длабочината на човечкото битие, таму каде што се одиграла деформацијата на создавање идол од егото. Кога човекот преку покајанието ќе се прероди, ќе се преобрази, ќе се обожи, тогаш многу лесно таа промена ќе има позитивно влијание и врз светот. Зашто човекот и материјалниот свет имаат непроценлива вредност и значење. Материјата сама по себе не е лоша. И таа е од Бога создадена. А сè што Бог создаде е добро. И таа е повикана кон преображение и спасение и тоа токму преку преображението и спасението на човекот. Во православниот обред учествуваат различни елементи која ја сочинуваат природата; и учествуваат во него не како украс, туку органски. Нејзините конкретни облици (лебот, виното, огнот, темјанот) ја имаат својата улога во заедницата на љубовта. Во таа заедница материјата повторно станува света, и повторно стапува во хармонија со човечката природа. Затоа човекот е повикан кон коренито преображение и промена. Не само надворешно, површинско, туку онтолошко; кон преображение на созданијата, длабоко свесен за единството на светот и имајќи го за цел обожувањето. А тоа се одвива со трајно учество во енергиите Божји. Обожувањето не значи дека човекот ја достигнува Божјата суштина. Човекот не учествува во суштината Божја, туку се издигнува и се обожува преку дејството на божествените енергии, кои произлегуваат од неа. Значи, тоа што го нарекуваме обожување претставува учество во енергиите, а не во суштината Божја. Православието отсекогаш го живеело и го живее ова сведочење за активно и трајно обновување. Ваквиот начин на живот претставува постојано славење, постојано празнување на празник кој е исполнет со светлосен излез од „мрачниот

О

П

22

и тегобен“ живот на чело со Спасителот Христос. енес, иако Црквата е длабоко повредена од секуларноста која ги зафати нејзините членови, сепак таа го има покајанието (преображението) како метод преку кој ќе може да ја надмине оваа духовна криза која се шири со голем интензитет.

Д

•Колку може Црквата да придонесе обнова на општеството, меѓусебна доверба и измирување? Искреното покајание не може да се замисли без простувањето. А простувањето не е ни лесно, ниту, пак, едноставно. Тоа понекогаш е рамно на мачеништво, на страдање. Кога? Тогаш кога некој ќе се најде пред дилема дали да направи насилство, или, пак, да трпи насилство, да избере да трпи. Целта на покајанието е измирување со другиот, со оној со кого сме го разрушиле или прекинале односот. Тоа е повторно воспоставување на комуникација, однос, доверба, соработка, заемна љубов и почит. Ништо не може така да изобличи, да оскверни, да осакати и да деформира поединци и народи, како самозаљубеноста, гневот и омразата кон другиот и кон другите. Факт е дека и кај самите христијани се излади вистинското покајание и простување. Тоа повеќе се спроведува на збор, отколку на дело. Затоа Црквата мора во себе да го негува и да го вообличува дарот и духот на покајание, простување и измирување. Тоа е првиот и основен предуслов на нејзиното надворешно делување во јавниот и општествен живот. Таа тоа го може зашто за Возглавител Го има Христос Победителот. А за Бог ништо не е невозможно. „За христијаните најголема задача и најсвета должност е на луѓето и светот да им Го откријат Бога и Царството Божјо, радосната визија и перспектива во животот. Тие веруваат во Света Троица: Отецот, Синот и Светиот Дух, во три различни божествени личности кои пребиваат во единство и љубов. Затоа што Бог е Љубов. Начинот на живот и постоење на Света Троица е модел и причина за човечкиот живот на земјата. Тоа значи дека ние треба да пребиваме во заеднички дух, во меѓусебна доверба, со искрена соработка и содејство. Светиот Дух на сите и на сè дарува живот. Он не е дух на самотијата, себичноста и изолацијата, туку Дух на заедницата. Многувековната историја и искуство покажува дека единствено со ненасилство и со добро може да се победи злото и омразата. Само со искрена љубов кон ближниот се искоренува вродениот страв од него. Повеќе од јасно е дека таму каде што има мир, добра волја и доверба меѓу луѓето, таму има и љубов. А таму кај што има љубов, нема омраза. Љубовта исклучува монолог, зашто таа самата претставува дијалог помеѓу рамноправни и слободни луѓе“. Таму кај што таа царува постои рамнотежа помеѓу луѓето и нивното заемно дејство. Секој човек копнее за љубов, доверба и мир, зашто тој во себе ги носи како потенцијали зададени при неговото создавање. Меѓутоа, тука е силата на гревот која го оневозможува сето тоа. Без покајание и измирување нема љубов и мир меѓу луѓето во овој свет. Тоа е единствениот лек да се залечат сите рани и трауми. Верата во Богочовекот не Го претставува како Бог на осветата и одмаздата, туку како Бог на љубовта и простувањето. ример за совршена љубов и простување ни покажа Самиот Христос Кој беше распнат заради нас и нашите гревови, а сепак остана смирен на крстот молејќи се за Неговите непријатели. По примерот на својот Спасител, Црквата е должна да ги сака и почитува, не само оние кои неа ја сакаат, туку и своите непријатели. Љубовта е движечка сила, таа преобразува. Таа има моќ и непријателите да ги преобрази во пријатели и ближни. Човекот ако во себе не ја носи љубовта и Духот Божји, тогаш сè му е попусто. Тогаш сè се свртува

П

23

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

против него, па дури и самиот против себе. Љубовта Божја во нас се шири до неизмерни граници. Затоа за Црквата, како жива богочовечка заедница се вели дека е поширока од небесата. Таа љубов прави чудо да можеме во своето срце да ги сместиме сите луѓе и сето создание Божјо. Таа ги оживува сите поминати култури и поколенија во нас и предизвикува радосно чувство за живот. Преку неа стануваме вечни и бесмртни, питоми и кротки, свети и светли. Љубовта Божја нас нè ослободува од оковите и стегите на природниот начин на постоење, крутите општествени и државни институции, расните, националните, јазичките, територијалните и културните декадентности. Преку љубовта го откриваме и спознаваме, не само Бог, туку и нашиот ближен. Преку неа се откриваат многу тајни кои се скриени зад завесата на овој свет. Таа ја оплеменува и припитомува душата, менувајќи го од темел целото битие на човекот. Затоа со право може да се каже дека љубовта претставува важен двигател во преображението на светот. равославната Црква е целосен, целовит и потполн човечки идентитет. Таа е „ново општество“, богочовечка заедница на слободни личности чии меѓусебни односи се регулираат преку законот на љубовта, а тоа е највозвишениот и најприродниот начин на човечкото постоење. Но, ваквиот начин на живот навистина не е лесен. Напротив, за овој тип на егзистенција потребни се вера, молитва, светотаински живот, простување, самоограничување, деноноќно себеиспитување и благодат Божја. равославната вера не е некоја теорија или некое уверување и убедување, туку е безусловно доверување, односно верување во Христа, Распнатиот и Воскреснатиот. Он со Своето Воскресение го сотре злото, го победи ѓаволот, ја уништи смртта и со тоа ни ги отвори вратите на вечниот живот. Затоа Црквата е свртена кон есхатонот (иднината), а не кон минатото. Таа како христијанска заедница е икона на Света Троица овде на земјата. Затоа од христијаните се очекува со својот лик и начин на живот да Го покажат Бог на светот и времето. Преку христијаните треба да се пројави љубовта Божја и чудесната божествена енергија на светот и луѓето. Денес се сите помалку фанатици, робови на своите уверувања и убедувања, програми и доктрини. Тој фанатизам предизвикува омраза и меѓусебни војни, расколи и проблеми. Човекот колку и да се труди, не може да се ослободи од тој фанатизам без Божја помош. Токму со подвигот на верата започнува процесот на лечење на душата од разните страсти кои се главни предизвикувачи за тегобниот живот на човекот. Подвигот на верата има негативен и позитивен момент. Негативниот се состои во ослободување од огревовената материја, додека, пак, позитивниот, во соединување со Бога. Тоа е двостраното преобразувачко дејство на верата. Зашто главен услов за соединување со Бога и за напредување во духовниот живот е токму ослободувањето од страстите. На тој начин човекот ја стекнува вистинската слобода, слобода во воскресението со Христа и во радоста на душата. о подвигот на верата човекот го победува егоизмот, и пречекорувајќи ги границите на својата личност навлегува во нова трансцедентна реалност во која е воден преку подвигот на молитвата. Молитвата е многу битен елемент во човечкиот живот. Таа претставува разговор помеѓу Бог и човекот. Човекот како создание Божјо е во постојана врска со Него, и од секогаш зависел од Него. Затоа токму преку молитвата тој му се обраќа Нему, просејќи вечно добро за него и за своите ближни. Со молитвата секоја мисла се претвора во богомислие. Молитвата е тежок подвиг, таа ја става во движење целокупната човечка личност. Човекот со сето свое битие се распнува во молитвата“. Таа е извор на спасение, зашто само со молитвата, придружувана со постот, човекот ги победува ѓаволските искушенија. Црквата отсекогаш се соочувала со разни искушенија. А денес пред неа стои

П

П

„С

24

такво искушение кое има тенденција верата во Богочовекот да ја сведе на ранг на природна религија во која ќе царува рамнодушноста. Се разбира дека сето ова е маска зад која се крие сатаната, но да се потсетиме на кажаните Христови зборови кои се однесуваат за победата на Црквата над злото: „Овој, пак, род се истерува само со молитва и пост“ (Мат. 17, 21). Па, така, Црквата доколку самата ја практикува молитвата како исцелувачко дејство и ги исполнува заповедите Божји ќе може да влијае и на останатиот свет кој е надвор од Црквата. Таквото влијание е позитивно и преобразувачко, Богоцентрично. Подвигот на вера и молитвата се неразделно поврзани со светотаинскиот живот. Оној којшто верува и Му се моли на Триедниот Бог, учествува и во светите Тајни на Црквата. А света Тајна (мистирион) е литургиска служба, во која Светиот Дух остварува одредена промена или преобразување, што се однесува на целата Црква. Затоа е од спасително значење за светот ваквиот светотаински живот. Центарот на тој живот е Светата Евхаристија која претставува причестување, заедничарење со Самиот Христос. Таа е сеопфатна Тајна на спасението. рашањето за учеството на световните луѓе во светите Тајни е навистина многу важно за напредокот на црковниот живот воопшто. Од решението на ова прашање на некој начин зависи и иднината на Црквата - нејзината обнова, или неизбежна пропаст, која ì се заканува со секуларизмот. Кога евхаристијата и Причеста повторно ќе станат центар на христијанскиот живот, трагичните дефекти ќе бидат надминати и исцелени. Ако црковниот живот не е, пред сè, заснован на Христа - а тоа значи на постојано и живо заедничарење со Него, во светата Тајна на Неговата присутност - тогаш, неизбежно, произлегува нешто друго и доминира како центар, како фокус на парохиските преокупации и активности. На пример, тоа може да биде материјалниот услов како единствена цел. Ако тоа не е Христос, тогаш е нешто друго - световно, па дури и грешно, нешто што по неопходност ќе изобличува, а истовремено и ќе го дезинтегрира животот на Црквата. И токму поради тоа, учеството на човекот во светите Тајни е многу важно. Само во нив и, се разбира над сè, во светата Тајна Причест и единството со Него и во Него, може повторно да се пронајде, не негативниот, но позитивниот принцип, кој ì недостасува на Црквата денес. Во нив се корените за можноста за промена и обнова на умот на лаикот, кој веќе подолго време бил отсечен од изворот и доживувањето на Црквата. Факт е дека денес сè повеќе и повеќе луѓе свесно или несвесно, бараат таква обнова, ги бараат оние основи, коишто се единственото нешто што може да ì помогне на Црквата да ја запре својата брза секуларизација. чеството во Светите Тајни е нераскинливо поврзано со простувањето, себеограничувањето и деноноќното себеиспитување. Човекот во едно општество ќе живее безгрижно доколку е помирен со секого. Другиот, сеедно дали станува збор за Бог, за ближниот или за природата, не смее да претставува за човекот противник, непријател, „пекол“ (Сартр), туку неговото второ јас, втората половина на неговото битие. Другиот е брат, икона Божја, најголема светиња. Човекот станува личност тогаш кога се гледа себеси во другиот. Затоа простувањето и помирувањето со другиот е многу важен елемент во заедничкото живеење. Тоа го остварува човекот преку себекритикувањето, себеограничувањето и постојаното испитување на совеста. Со помош на верата во Христа, покајанието и себеограничувањето, Црквата може да стигне од Велики Петок до Воскресението. За да го изоди тој тежок пат и да ја победи секуларноста, таа треба да се промени, да се преобрази, да се сврти кон Христа. Тоа преображение Црквата го стекнува со помош Божја, преку енергиите Божји, преку благодатта која ја излива Светиот Дух врз верниците. Таа е неопходна за спасението на човекот. „Тој не може да стекне ниту една добродетел, ако не му

П

У

25

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

помогне благодатта Божја. Колку што повеќе благодат има човекот, толку повеќе смислата за страдањата и искушенијата му станува сè појасна“. Факт е дека денес духовниот живот во Црквата е ослабнат токму поради влијанието на секуларноста. Тоа ни дава за право да кажеме дека самата Црква нема изградено јасна претстава за сериозноста на оваа духовна болест која го расипува нејзиниот вистински дух. Таа не е свесна за последиците кои ги носи разорната секуларност. а да излезе од оваа криза, Црквата како Богочовечка заедница треба да се обнови. Треба да доживее преображение во сите ќелии од нејзиното битие. Христијаните треба да станат икони преку кои треба да се пројавува Христос на светот. „Зашто тие се сведоци (маченици) и како такви имаат способности за секаков отпор против злото во светот и тоа на Христов начин“. Само како такви можат да го променат текот на историјата и да станат „светлина на светот“. Тие знаат дека единствено со Христа може да се победи злото во себе и околу себе. Само „преродените“ живи Христови ликови и лица можат да ја вратат надежта и да воспостават нова визија и перспектива. Црквата Христова е вистинска „алтернатива“ на светот и суштински, единствен „нов светски поредок“. Најпрво треба да се поверува во Богочовекот и да се примени исповедањето на разбојникот кој стоеше од десната страна на Распнатиот Христос, разбојникот кој ги призна своите гревови и одговорност. Неопходно е да се пронајде вината и одговорноста во себе, а не во другиот. Зашто покајанието не е ништо друго, освен, одрекување од себе, пројавување желба за промена и способност за неа, усвојувајќи го Христовиот начин на живот. Верата во Христос го потврдува фактот дека само Он е Тој, Кој спасува од злото и смртта, дека не е својствено за нас да му судиме на светот, туку дека Христос преку нас ја спасува Црквата и целиот свет.

З

ЗАКЛУЧОК

Ж

ивеејќи во нецрковен свет, опкружена со масовна, а не христијанска култура, со цивилизациски, а не христијански морал, Црквата за да остане во таков свет, пројавува тенденција за несвесно прилагодување на духот на времето. Самите христијани ја губат својата црковна самосвест и на индиректен начин го сведуваат православието и христијанството на индивидуална природна религија. Тоа го прават најчесто под изговорот „осовременување“ и „прилагодување“. Тие како да ја заборавиле својата улога во Црквата; заборавиле дека да се биде член на Црквата подразбира пренесување на секој дел од животот во Црквата како евхаристиска заедница и однос. Сето тоа е резултат на појавата на секуларноста која го заведе скоро секој дел од земјата, не одбегнувајќи ја ниту Црквата. Тој тежнее да ја посветовува Црквата, да ì даде световен карактер, сакајќи целосно да ја потисне нејзината најголема вредност - светоста. Таа егзистира во време во кое традиционалните христијански вредности и култура имаат само музејска и археолошка вредност, а постоечките ритуали и обреди имаат само обичајно и магиско значење. Традиционализмот, формализмот и паганскиот национализам кои го сочинуваат современиот дух на едно општество, претставуваат

26

тешки искушенија кои го стерилизираат Евангелието, ја неутрализираат мисијата на Црквата и го парализираат православниот дух. Иако навидум сето тоа изгледа крајно разочарувачки и безнадежно, сепак за светот и Црквата постои можност за избавување и ослободување од оваа духовна болест. Спасението се наѕира во квалитетите кои Православната Црква ги поседува. А тоа е светотаинскиот живот воден низ призмата на Богочовечката личност Христова. Тоа, всушност и претставува Црквата - жива заедница со вечно Живиот Бог, која се остварува преку светата Тајна Евхаристија. атоа единствена алтернатива во овој свет е Црквата, која подразбира макотрпно и подвижничко обновување на евхаристискиот и црковниот поглед на свет, како и доживувањето на Бог, светот, и човекот. Нејзината мисија е да ја проповеда тајната за Троичниот Бог, за Божествениот домострој во Христа преку Светиот Дух, да го преобразува човекот преку покајанието, да го води во обожување, во општење со Бога. Само така Црквата ќе може да има позитивно влијание врз останатиот свет. Само така ќе може да ја изврши својата задача: да го промени и да го преобрази светот, да го подигне на повисоко ниво начинот на постоење на светот и човекот, без да ги негира историските стихии на светот. Црквата не е од овој свет, но живее во него. Таа мора да го сфати и да го разбере светот во кој делува. Рајот на земјата е неостварлив, но затоа, пак, таа е должна да направи сè, животот на земјата да не се претвори во пекол. Бог ни го даде нам светот за да го чуваме, негуваме, да ни служи за употреба, а не да го уништуваме. И тој е повикан кон спасение, преку спасението на човекот. Но, неговото спасение се остварува преку преобразувањето во нов, духовен и божествен свет. Затоа од христијаните се очекува тие да бидат со светот, но и да бидат светлина на светот. Нивната мисија во општеството не е да Го докажуваат Бога, туку да сведочат за Бога со својот начин на постоење, преку доброволно служење и љубов кон Бога и кон другите луѓе. Без сомнение, Евангелието треба да се проповеда на сите народи. Бог сака сите луѓе да се спасат и да се соединат со Него. Неговата цел е целиот свет да стане космичка Литургија, односно сите луѓе и народи, целиот космос, да бидат сочувани и соединети со Света Троица, сите да бидат едно со Христа. овек кој живее активен живот во Црквата, во согласност со волјата Божја, тој е во состојба да реши и такви тешки животни случувања, какви што техниката и науката не можат. Во црковната богочовечка заедница и самата реалност е чудо. Тука мртви воскреснуваат, слепи прогледуваат, фатени проодуваат, болни се исцелуваат. Ова не се некои митски приказни, туку секојдневна реалност. Кога човекот еднаш ќе Го почувствува Бога во себе, кога неговото срце ќе биде опфатено од дејството на Светиот Дух, тогаш тој има чудесна сила и планини да преместува само со еден кажан збор. Во тоа е моќта на православието, да преобразува.

З

Ч

27

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

СВЕТИ СИМЕОН, НОВ БОГОСЛОВ ЦЕЛТА НА ХРИСТИЈАНСКИОТ ЖИВОТ

Ч

овекот е создаден од Творецот заради вечниот живот, а неговиот земен живот е подготовка за него. Нашата најглавна задача е – да живееме богоугодно и преку Господа Исуса Христа во целост да добиеме блажен живот, кој бил загубен од првосоздадениот Адам. Блажениот живот е плод на Светиот Дух и се состои во љубов, радост, мир, долготрпение, благост, милосрдност, вера, кротост, воздржливост (спореди: Гал. 5, 22-23). Тие добрини ни се даваат од Христос Спасителот во Светиот Дух. Само исправниот човек, вистинитиот, кроткиот, добриот, сочувствителниот, сострадателниот, милостивиот, милосрдниот, долготрпеливиот, незлобивиот и човекољубивиот е достоен за Бога. Ние се раѓаме за да ги стекнеме таквите својства на душата и да влеземе во соединување со Бога, да станеме учесници на Неговата светост и да достигнеме полнота на благодатната состојба или обожување. Ние треба да се подвизуваме поради очистување, и тоа преку покајание и смирение, за да ги соединиме сите наши чувства со единиот и Преблаг Бог. Тогаш, сè што е божествено го спознаваме одеднаш и го разбираме со гледање, слушање, созерцание и откровение. Ниту еден човек, ни праведен, ни грешен, сам по себе не може да се спаси. Бог говори: ,,Кој е за помилување, ќе го помилувам, а кој за утешение - ќе го утешам“ (2. Мој. 33, 19). Светиот пророк Давид, исповедајќи го ова, се обраќа кон Бога: ,,Господи Боже, Спасителу мој!“ (Псал. 88, 11). Спасението се состои во постанувањето на учесници на Божјата светост, а давањето на светоста се состои во Божјата волја. За неа се удостоени оние, кои немаат никаква искривеност во помислите и кои ги управуваат своите срца кон Бога. Имено, милоста Божја се состои во дарувањето на светоста, која прави од човекот непријател на секаков грев и која го сака само она, кое на Бога му е угодно. За оние, кои творат зло и не творат добро, нема спасение, сè додека се такви, но и оние, кои творат добро, во себе имаат почеток на спасението, но не заради своите дела, туку според Божјата милост. Затоа, секој христијанин треба да размислува за тоа, дека се родил и почнал да постои заради постепеното растење со духот, сè додека, според Божјата милост, не достигне свештена и богоподобна состојба на обоженост според благодатта, и сè додека не стане достоен за преселба во небесните населби. ние, кои живеат богоугодно и имаат вистинско знаење за Бога, пребиваат во стравопочит пред Бога, па со устите на своето срце, слично на ангелите, Го опеваат Неговото свето Име, и не забораваат дека не

О

28

треба да го прават она, што е неугодно пред Бога. Издигнувајќи се над сетилното, вистинските христијани уште во земниот живот наоѓаат постојана Пасха, односно, премин од видливото кон невидливото. По земниот живот, ним им претстои вечно насладување со Христа Господа во Бог Отецот и Едносуштниот Дух. Тие секогаш ќе Го гледаат (созерцуваат) Христа и Он секогаш врз нив ќе гледа, пребивајќи и царствувајќи заедно со нив. ТРОИЧНИОТ БОГ Пред сознанието на оној, кој го бара спасението, прва во редот на догматските вистини, стои вистината за постоењето на Бог, Единиот по суштество и Троичен во Лица. Бог е Дух седобар, севидлив, седоволен, недостижен, личен, кој говори. Кога Господ Исус Христос говори дека ,,Бог е Дух“ (Јован 4, 24), со тоа докажува дека Он е бестелесен, и дека луѓето и ангелите Го сфаќаат само со умот и чистата мисла. По природа, Бог е Благ (добар), ја посакува секоја благост и секое добро и го мрази секое зло и секој грев. Божјата сила содржи сè и невидливо сè опфаќа. На луѓето им помага да постигнат и да остварат чесен и богоугоден живот. ог нема недостаток и потреба за ништо. Он е преисполнет со секакво добро и од Него, преисполнетиот со сè и Кој нема потреба од ништо, имаат потреба и ангелите и луѓето. Оној, кој ги создал очите на сите, гледа сè. Неговото Божество е недостижно. Врз тајните на Неговото постоење лежи покровот и се бара голема светлина од Сесветиот Дух, поради сфаќање на Неговите скриени тајни. Творбите сведочат за постоењето на Бог Творецот. Да се истражува, пак, дали постои Он, е дрскост, бесмисленост и неразумност. Него не може да Го види ниту еден човек. Он е прва и единствена причина на сè. Он е едино Божество, и Светлина, и Живот, Дух и Слово, Уста и Говор, Премудрост и Знаење, Радост и Љубов, Сонце над сонцата, Бог над боговите, Седобро битие и Власт. Бог е неспоредливо и неискажливо над секое добро. Божеството е Едино Битие во три Ипостаси – Отец, Син и Дух Свети. Затоа што Божеството е три соединети Лица во Едно, тогаш Бог, поради Троичноста на лицата не е еден, а поради единството на суштествата е Три, но Он истовремено е Едно и Три. Пресуштественото Божество е ум, кој има Слово и Дух. Отецот го раѓа Синот и го изведува Светиот Дух. Кога Бог Го нарекуваме Отец, Го подразбираме со Синот и Светиот Дух. Синот се нарекува Бог, како Син на Бог Отец; Светиот Дух се нарекува Бог, како Оној, Кој излегува од Отецот и е совечен со Синот. Тоа единство и тие разлики се недостижни и неискажливи. лика на Отецот е Синот и слика на Синот е Светиот Дух. Оној, кој го видел Синот, го видел и Отецот, и кој го видел Светиот Дух, го видел и Синот. Според зборовите на апостолот Павле: ,,Господ е Дух“ (2. Кор. 3, 17) и Самиот ,,Дух нè поткрепува во нашите немоќи“ (Рим. 8, 26), извикувајќи: ,,Ава, Оче!“ (Рим. 8, 15). Духот говори: ,,Ава, Оче!“ - зашто Синот Божји се гледа и созерцува преку Светиот Дух. Синот никому не се открива без Духот, ниту Духот без Синот. Но, заедно со Духот се открива и Синот и Самиот преку Духот говори: Ава, Оче!“. Бог – Отецот на сопственото Слово и Синот, преку Него го создал светот и човекот во Својот Свет Дух, имајќи ги од векови во творечкиот Ум првообразите на сите творби. Он сè довел од небитие во битие, единствено според Својата добрина, за да ги направи творбите учесници во Својата слава, сила и благодат. риличното, Совечното, Собеспочетното и Единосуштното Божество – Единиот Цар и Господар над сè, над луѓето не извршува насилство, за да не ја одземе од нив слободната волја. За неразумните творби Бог промислува без нивно знаење, а за разумните ангели и луѓето – при нивното сознание за својот Создател и Промислител – Бог. Разумниот човек Го слави и Му благодари на Бога за себе и за останатите творби.

Б

С

Т

29

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Преку Словото и Говорот во Бога, според првото јасно созерцание, ние го разбираме Словото од Отецот – Господ наш Исус Христос. Во Писмото, под поимот ,,Уста“, со кои Бог ги искажува неискажливите зборови, се подразбира Светиот Дух. На пример, пророкот Исаија, ги завршува своите пророштва со изразот: ,,Тоа го рече устата Господова“ (Иса. 1, 20), подразбирајќи го под ,,Уста“ Господовиот Дух. Како што нашиот збор се раѓа во нашата душа и се произнесува со посредство на нашата уста, така и Божјиот Син – Словото на Отецот, не може да биде познат или не може да биде слушнат, доколку не биде откриен преку устата на Светиот Дух. Како што нашиот збор не може да излезе надвор, ако не се отворат нашите усти, така и во Бога, ако не се отворат Божјите Усти, односно Светиот Дух, преку осветлување и просветлување на нашиот ум, тогаш и Синот - Словото Божјо, не се гледа и не е јасен во сетилата на нашите умни гледања и слушања. Ако Словото е Бог и Отецот е Бог, тогаш озаренијата и откровенијата на Бог Слово со право се нарекуваат – слова. ловото е Бог, и Неговите говори се зраци и светлина на Божеството, кои, слично на громовите, нам ни се откриваат од Бога. Оттука произлегува и изразот на апостол Павле за тоа дека ,,чул неискажливи зборови“ (2. Кор. 12, 4) при подигнувањето во рајот (кои тој ги слушнал). Тие зборови означуваат некакво гледање на апостолот во рајот, преку осветлувањето од Светиот Дух, но и боголепно сфаќање на Славата на Божеството на Синот и Словото Божјо.

С

Избор и превод од руски јазик: Протоереј Златко Ангелески

30

ЕВАНГЕЛИЕ ЗА ПОБЕДИТЕЛОТ НА СМРТТА С

о Своето Воскресение, Господ ги победил двата најжестоки непријатели на човечкиот живот и достоинство: смртта и гревот. Овие два непријатели на човечкиот род, родени се уште тогаш, кога првиот човек станал одроден од Бога, погазувајќи ја заповедта за послушност кон својот Создател. Во рајот човекот не знаел ни за смрт, ни за грев, ни за страв, ни за срам. Зашто, прилепен до Живиот Бог, човекот не можел да знае за смртта, и живеејќи во совршена послушност кон Бога, тој не можел ни да знае за гревот. А, каде што не се знае за смртта, не се знае ни за стравот; и каде што не се знае за гревот, не се знае ни за срам од гревот. Штом човекот се огрешил кон сеспасителната послушност кон Бога, стравот и срамот влегол во него, па тој се почувствувал бескрајно оддалечен од Бога и ја претчувствувал смртната сенка над себе. Затоа, кога Бог повикал кон Адам и го прашал: „каде си?“, Адам одговорил: „Го чув гласот Твој во рајот кога врвеше, па се уплашив, оти сум гол, и се сокрив“ (1. Мој. 3, 10). Дотогаш Божјиот глас го поткрепувал, радувал и оживотворувал Адам, а тогаш, по направениот грев, истиот тој Божји глас го раслабувал, застрашувал и умртвувал. Дотогаш Адам се гледал себеси облечен во ангелската облека на бесмртноста, а оттогаш почнал да се гледа себеси гол, ограбен, понижен до скот и смален до џуџе. Ете, толку многу е преужасен и најмалиот грев на непослушност кон Бога. Плашејќи се од Бога, Адам се скрил меѓу дрвјата во рајот. Исто како питомата мачка кога ќе збесне и ќе побегне, па почнува да се крие од својот домаќин и чувар. Од бесловесните творби, над кои дотогаш Адам семоќно господарел, тој почнал да бара заштита, одбегнувајќи го својот Заштитник. Еден направен грев, со секавична брзина повлекувал друг, трет, стоти, илјадити, сè додека човекот на крајот не поскотел и оземјел, и со тело и со душа. Грешниот пат, по кој Адам тргнал, водел кон земјата и во земјата. Оттука и Божјите зборови: ,,Земја си и во земјата ќе се вратиш“ го изразуваат не само Божјиот суд, туку и еден веќе започнат и нагло напредувачки процес на поземјување и распаѓање на човекот. дамовото потомство, колено по колено, се поземјувало и се распаѓало, грешејќи со срам и умирајќи со страв и ужас. Луѓето се криеле од Бога зад дрвјата, камењата, зад златото и прашината, и колку повеќе се криеле, дотолку повеќе се оддалечувале од вистинскиот Бог и Го заборавале. Природата, која некогаш лежела пред човечките нозе, постепено се дигнала над неговата глава, па така, на крајот сосема го сокрила Божјото лице и таа му застанала на местото од Бога. И човекот почнал да ја обожува природата, односно: да ја слуша, да се раководи според неа, нејзе да ì се моли и нејзе жртви да ì принесува. Но,

А

31

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

обожуваната природа не можела да се спаси ниту себеси, ниту човекот, од смртта и распадливоста. Страшниот пат, по кој човештвото тргнало, бил пат на гревот, и тој злокобен пат непогрешно водел само кон еден претажен град – градот на мртвите. Царевите човечки царувале над луѓето, а гревот и смртта царувале над луѓето и царевите. И колку повеќе се оддалечувале, дотолку бремето на гревот сè повеќе растело, како голема топка од снег, која се спушта од ридот. Човечкиот род се наоѓал во крајно очајание сè дотогаш, кога се јавил небесниот Јунак за да го спаси. ој Јунак бил Господ Исус Христос. Вечно безгрешен и вечно бесмртен, Он поминал преку трулежните гробишта на човечкиот род, насекаде сеејќи го цветот на бесмртноста. Од Неговиот здив бегала смрдеата на гревот, а од Неговите зборови мртвите оживувале. Но, од Своето човекољубие го зел врз Себе товарот на човечкиот грев, како што од човекољубие се облекол во човечкото смртно тело. Но, човечкиот грев бил толку многу тежок и страшен, така што од неговата тежина и Самиот Син Божји влегол во гробот. Блажен е по сто пати тој гроб, од кого потече реката на бесмртниот живот за човечкиот род! Низ тој гроб Јунакот се спушти до пеколот, каде што го урна престолот на ѓаволот и го уништи леглото на сите злобни завери против човечкиот род; од тој гроб Јунакот се подигна до највисоките небеса, пробивајќи нов пат – кон градот на живите. Со Својата моќ Он го урна адот, со Својата моќ Он го прослави Своето тело и стана од гробот – со Својата сопствена моќ, која е неразделива од моќта на Отецот и Светиот Дух. Смирено како Јагне, незлобивиот Господ тргна на страдање и смрт, и силно како Бог го издржа страдањето и ја победи смртта. Неговото воскресение е вистинит настан, и во исто време пророштво и слика на нашето воскресение – зашто при труба Божја и мртвите ќе станат во нераспадливост (спореди: 1. Кор. 15, 52). Ќе праша некој: како може да се говори, дека воскреснатиот Господ ја победил смртта, кога луѓето и понатаму умираат? Секој, кој влегува во овој живот низ мајчината утроба, таквиот излегува од овој живот преку смртта и гробот. Тоа е правило. Само што смртта за нас, кои во Христа умираме, не е повеќе мрачна бездна, туку раѓање во нов живот и враќање во својата татковина. Гробот за нас повеќе не е вечна темнина, туку само една капија, пред која нè чекаат светлите Божји ангели. За сите оние, кои се исполнети со љубов кон прекрасниот и човекољубив Господ, гробот постанал само последна препрека за да стапат во Неговото присуство – и тоа препрека која е слаба како пајажина. Затоа славниот апостол Павле извикува: ,,За мене живот е Христос, а смртта – придобивка“ (Филип. 1, 21). Како можеме да говориме дека Господ не ја победил смртта, кога смртта повеќе и не се гледа од Него? Гробот повеќе не е длабока бездна, зашто Он го исполнил со Себе; ниту гробот повеќе е мрачен, зашто Он го осветлил; ниту гробот повеќе е страшило и ужас, зашто не означува крај на животот, туку почеток; ниту гробот е наша вечна татковина, туку само врата на татковината. Разликата меѓу смртта пред Христовото воскресение и по него, е како разлика меѓу страшен пожар и пламенот на една свеќа. Толку многу е темелна Христовата победа, и така Неговата победа ја разоружа смртта.

Т

И

понатаму ќе праша некој: Како може да се говори дека воскреснатиот Господ го победил гревот? Меѓутоа, очигледно е дека луѓето и понатаму грешат! Навистина, Господ го победил гревот. Он го победил со Своето безгрешно зачнување и раѓање; го победил со Својот чист и безгрешен живот на земјата; го победил со Своето праведно страдање на Крстот; и на крајот, сите тие победи ги крунисал со Своето преславно воскресение. Самиот Он постанал лек, и тоа сигурен и непогрешен лек против гревот. Кој е заразен од гревот, само преку Христа може да се излечи. Кој не сака да греши, само со помош на Христа може да ја оствари таа своја желба. Кога луѓето пронашле лек против сипаниците, тие говореле:

32

ние ја победивме таа болест! Истото го говореле и кога пронашле лекови против забоболката, костоболката, главоболката... Ние ги совладавме овие болести! Да се пронајде лек против некоја болест, значи да се победи таа болест. Христос е неспоредливо најголем Лекар во човечката историја, зашто им донел на луѓето лек против болестите над сите болести, односно, против гревот, од кого се раѓаат сите останати болести и сите останати човечки маки – и душевни и телесни. Тој лек е Самиот Он, воскреснатиот и жив Господ. Он е единствен и единствен сигурен лек против гревот. Ако луѓето и ден-денес грешат и од гревот пропаѓаат, тоа не значи дека Христос не го победил гревот, туку значи дека поединци не го земаат единствениот лек против својата смртоносна болест. Значи, или сè уште не Го познаваат доволно Христа, или, ако Го познаваат, не Го употребуваат од непознати причини. Но, историјата ни сведочи со илјадници и илјадници гласови дека оние, кои го зеле тој лек во својата душа и го примениле врз своето тело, се исцелиле и оздравеле. Познавајќи ја слабоста на нашата природа, Господ Исус Христос им наредил на верните да Го земаат како храна и пиење, под видлива форма на леб и вино. Човекољубецот тоа го направил од безмерната љубов кон луѓето, само за да им го олесни пристапот до живоносниот лек против гревот и гревовната трулежност. ,,Кој јаде од Моето тело и пие од Мојата крв, ќе биде во Мене и Јас во него“ (Јован 6, 56). Оние, кои грешат, се хранат со гревот, и животот во нив постепено се губи од гревот. Оние, пак, кои се хранат со живиот Господ, се хранат токму со животот, и животот во нив сè повеќе се умножува, а смртта се намалува. А доколку животот се умножува, дотолку поодвратен станува гревот. Блуткавата и жалосна сласт за гревот се заменува со животворната и радосна сласт за Христос Победителот. Блажени се оние, кои оваа тајна ја испитале и вкусиле во овој живот. Тие можат да се наречат синови на светлината и деца на благодатта. Кога ќе се иселат од овој живот, тие ќе заминат како од болница, но никогаш повеќе како болни. Превод од српски јазик: протоереј Златко Ангелески

33

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Д К З ЧЕСТОТО П СО СВЕТИТЕ ХРИСТОВИ АИНСТВА Преподобен Никодим Светогорец и свети Макариј Коринтски

Приговор 4

Н

екои велат дека преподобната Марија Египетска и многу други пустиножители и подвижници се причестиле само еднаш во текот на целиот свој живот и тоа не им било пречка за да станат светители. Ние им одговараме, дека пустиножителите не управуваат со Црквата и Црквата не ги одредила правилата за пустиножителите. Како што вели и апостолот: „Законот не е установен за праведник“ (1.Тим. 1, 9). А божествениот Златоуст додава: „Сите оние кои ревнувале за мудроста на Новиот Завет, не го направиле тоа од страв поради казна или закана, но од божествена љубов и огнена желба за Бога. Бидејќи тие немале потреба ниту од заповеди, ниту од закон за да ревнуваат и да се оддалечат од злото, но како благородни и слободни синови, сознавајќи ја сопствената вредност (т.е. благородството на својата природа), тие без било каков страв од казна ревнувале кон добродетели“. о и тие пустиножители, доколку имале можност, а не се причестувале, тогаш би биле осудени како нарушители на светите правила и како оние кои ги презираат Божјите Тајни. А доколку немале таква можност – тогаш не се виновни. Така сведочи и свети Никола Кавасила: „Ако душите се подготвени да се причестат, а Господ, Кој сè осветува сака да се даде Себеси секому, тогаш што може да биде пречка за да се причестиме? Се разбира, ништо. Но некој ќе се запраша: „Ако некој од живите имајќи во душата добродетели, за кои зборувавме, не им пристапи на Тајните, нема ли тој и покрај сè да добие осветување на душата (од Литургијата која се служи)?“ На тоа прашање одговараме, дека тоа не може да го добие секој, но само оној, кој телесно не може да пристапи, како што е случај со душите на упокоените и на оние кои се по пустините и планините, по пештерите и клисурите, кои не се во можност да видат жртвеник и свештеник, затоа што не се во близина на Црква. Таквите Самиот Христос невидливо ги осветува со Своето осветување. Ако некој има можност, а не пристапува кон Трпезата за да се освети од неа, таквиот не може да добие осветување – не само затоа што не пристапил, но затоа што бил во можност, а сепак не пристапил. И затоа е очигледно дека душата на таквиот човек е без ревност кон светата Причест, бидејќи како е можно некој што има љубов и желба за Причест, ако има можност да се причести, а тој тоа не го прави? Или како може да има вера во Бога оној, кој не се плаши од заканата која е содржана во зборовите Господови, кон оние кои ја избегнуваат Трпезата? И како да му веруваме на таквиот човек дека го сака тоа, што може да го добие, (но по сопствено убедување) не го добива?“

Н

Приговор 5

Н

екои приговараат велејќи дека Светата Причест е страшна работа и затоа од луѓето кои се причестуваат се бара да имаат свет живот,

34

совршен и ангелски. За тоа, дека Божествената Тајна Причест е голема и страшна и дека е потребен свет и чист живот – никој не се сомнева. А самиот збор „свет“ има многу значења. Свет е само Бог, бидејќи има природна светост, а не стекната. Луѓето, удостојувајќи се со Светото Крштение, добиваат светост по соединувањето (причестувањето) со Бога. И се нарекуваат свети, бидејќи добиле осветување преку благодатта од Светиот Дух со духовно раѓање. Покрај сето ова тие секогаш добиваат осветување од Божествените Тајни, бидејќи се причестуваат со Телото и Крвта на нашиот Господ. И што повеќе се приближуваат кон Бога исполнувајќи ги Владичните заповеди, толку поосветени одат кон совршенство. Спротивно, пак, колку повеќе се оддалечуваат од Бога поради неисполнување на заповедите, толку повеќе се лишуваат од осветувањето, станувајќи робови на страстите и злото во нив се зголемува. Бидејќи злото не е ништо друго, освен лишување од доброто. Значи, оние што се удостоиле да бидат преродени од Светиот Дух, немаат никакви пречки да се наречат свети, – по благодат свети чеда на Светиот Бог, - и редовно да се причестуваат со Божествените Дарови. Затоа и свети Јован Златоуст вели: „Светите Дарови треба да се даваат на светите, а не на порочните и нечистите“. Сакајќи да ја покаже границата на светоста, тој вели: „Да не пристапува кон причеста никој од грешните. Иако, простете ми, нема да речам „никој од грешните“, бидејќи најпрво себеси ќе се оддалечам од Божествената Трпеза, затоа подобро ќе речам вака: „Никој од оние што и понатаму продолжуваат да живеат во гревови – нека не пристапува“. Знам дека сите ние сме достојни за казна и дека никој не може да се пофали со чисто срце. Но не е лошото во тоа што немаме чисто срце, туку во тоа што немајќи чисто срце не пристапуваме кон Оној, Кој може да го очисти“. А Теодорит вели: „Меѓу оние кои се причестуваат со Божествените Тајни, некои се причестуваат со Христа како со Агнец – оние кои се здобиле со совршена добродетел, а други, како со жртва за гревовите – оние кои со покајание се очистуваат од нечистотијата на гревот“. ако оние кои ни приговараат сметаат дека само совршените можат да се причестуваат, божествените отци од причасниците не бараат совршенство, туку поправање на животот преку покајание. Бидејќи, како што материјалниот свет нема ниту еден човек со иста големина, така и во духовниот свет, во Црквата, постојат луѓе со различни големини и можности, согласно со параболата за сејачот и семето (Мат. 13, 8). Совршените му принесуваат на Бога стопроцентен принос, средните – 60, а почетниците – 30, т.е. секој според своите сили. И никој нема да биде отфрлен од Бога заради тоа што не принел стопроцентен принос. амо ако добро размислиме, ќе сфатиме зошто некои не можат да постигнат совршенство без редовното причестување со Светите Тајни, затоа што без причеста не можат да се здобијат со љубов, а без љубовта не можат да имаат послушание кон Господовите заповеди, а без послушание невозможно е да се постигне совршенство. Како што вели премудриот Соломон: „Нејзиниот почеток е – твојата најискрена желба да учиш, а копнежот за учење – љубов е кон неа; а да ја љубиш значи да ги сакаш нејзините закони, а да ги пазиш нејзините закони тоа е залог за твојата бесмртност, а бесмртноста доближува до Бога; затоа копнежот кон мудроста издигнува кон царство“ (Мудр. Сол. 6, 17-20), кон Царство Небесно. атоа и свети авва Аполос, знаејќи дека Божествената Причест е сила од која произлегува Божествената љубов, ја вбројува кон заповедите за љубовта и вели: „На тие две заповеди, т.е. на редовното причестување и на љубовта кон ближниот, се крепат Законот и Пророците“ (види Мат. 22, 40). Но има ли потреба многу да се говори? Дали оние кои ни приговараат се причестуваат еднаш во четириесет дена како совршени или како грешници и несовршени? Ако се причестуваат како совршени, тогаш треба да се

И С

З

35

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

причестуваат што почесто, според своите зборови, а ако се причестуваат како несовршени – треба да се причестуваат што е можно почесто, за да станат совршени, како што рековме претходно. И како што бебето не може да порасне без телесна храна, така и душата не може да достигне совршенство без духовна храна. Мудреците велат дека на детето се гледаат три работи: прво, самото дете кое се храни, второ, со што се храни и трето, што го храни. Тоа што го храни е – хранливата суштина; она што се храни е – живото тело; а она, со што се храни е – храната. Исто е, - вели Гавриил Филаделфиски, - и во духовната преродба: „Оној што се храни е крстениот, преродениот човек; она, со што се храни е - Тајната Причест; а она што го храни е - Божествената Благодат, која ги претвора тајните во Тело и Крв на нашиот Спасител“. Затоа свети Василиј Велики вели дека оној што повторно се родил преку Крштението, треба да се храни пред сè со Причестување со Божествените Тајни. ко тие се причестуваат како грешници, тогаш не треба да се причестат ниту еднаш во текот на четириесет дена, па ниту еднаш во годината, како што вели св. Јован Златоуст: „Како што оној кој има чиста совест треба да се причестува секојдневно, така и оној кој живее во гревови, а нема покајание, не е безопасно да се причестува ниту на празник. Па дури и ако се причестиме еднаш годишно, тоа нема да нè избави од гревовите ако недостојно пристапиме. Напротив, тоа ни е за поголема осуда, бидејќи иако само еднаш пристапуваме, ние и тогаш пристапуваме осквернети. Затоа ве молам сите вас: не пристапувајте кон Божествените Тајни само заради празникот“. И на друго место тој пишува: „Бидејќи свештениците не можат да ги знаат сите грешници, како и оние кои недостојно се причестуваат со Тајните, Бог често ги разобличува и ги предава на сатаната. Затоа се тие болникави, изложени на неволји, несреќи и слично. И ап. Павле тоа го кажува, велејќи: „Па затоа меѓу вас има многу немоќни и болни, а мнозина и умираат“ (1. Кор. 11, 30). „Како, - кажете ми – е можно тоа, ако се причестуваме само еднаш годишно?“ есреќата е во тоа што ние ја определуваме достојноста за Причест не според чистите помисли, туку според должината на временскиот период, и по тоа што ти сметаш дека е од побожност реткото пристапување кон Тајните, не знаејќи, дека дури и еднаш годишно ако пристапиш кон Светињите си нанесуваш штета, а ако се причестуваш достојно, па дури и често – добиваш спасение. Дрскоста не се состои во тоа што се причестуваме редовно, ниту во тоа што се причестуваме недостојно, - дури и ако некој се причестува еднаш годишно. Ние сме толку безумни и бедни, што правејќи илјадници гревови во текот на годината, не се грижиме да ги исповедаме. И притоа сметаме дека е доволно да не се дрзнуваме редовно да се причестуваме и дека со самото тоа да не го понижуваме Телото Христово. Така расудувајќи, ние не сфаќаме дека и оние кои Го распнаа Христос, - Го распнаа само еднаш. Но дали гревот е помал затоа што е извршен еднаш? И Јуда само еднаш го предаде Господа. Зарем тоа го спаси? Зошто тоа дело го мериме со времето? Мерило за времето за причестување треба да ни биде чистата совест“. И пак: „Кого да го пофалиме? Оние кои се причестуваат само еднаш? Или оние кои се причестуваат почесто? Или оние кои се причестуваат поретко? Ниту едните, ниту другите. Туку оние кои пристапуваат со чиста совест и чисти срца и кои водат беспрекорен живот. Таквите секогаш нека пристапуваат, а оние кои не се такви – никогаш. Бидејќи со тоа добиваат осуда, и мака и казна“. А тие благословените, не знам зошто, не го слушаат ова, барајќи ангелски живот од оние кои се причестуваат. Тоа што секој, кој се крстил и се преродил

А

Н

36

преку Светото Крштение, ветил дека ќе живее ангелски живот – тоа е јасно, бидејќи се принудува себеси, колку што може, да ги исполнува Господовите заповеди, за што е и повикан. Тоа и е карактеристика на ангелските чинови – секогаш да ги исполнуваат и извршуваат Божјите заповеди. идејќи крстените и оние кои ги пазат Божјите заповеди не се далеку од ангелски живот. И уште затоа што се трудат да ја зачуваат телесната чистота подобно на ангелските чинови, според зборовите на апостолот кој вели: „А нашето живеалиште е на небесата“ (Фил. 3, 20). т.е. нашиот христијански живот е – небески и ангелски. Но и божествениот Златоуст вели: „Запазувајќи ги заповедите, ќе ја привлечеме кон себе непобедливата помош од Светиот Дух. И тогаш во ништо нема да бидеме помали од Ангелите“. И уште вели: „Оној кој се спасува добива двојна благодат: тој ја оживотворува својата душа и станува како птица, летајќи кон небесниот свод“.

Б

Приговор 6 Некои по однос на прашањето за Светата Причест го изложуваат следниов цитат: „Ако најдеш мед, само јади, колку што ти треба, за да не се прејадеш и да не го повратиш“ (Изрек. 25, 16). а овој софизам срамота е и да се одговори. Бидејќи Божествените Тајни не можат да се споредат со земање на мед, затоа што под мед, според зборовите на свети Григориј Синајски се подразбира умното созерцување. Ако тие сметаат дека во оваа изрека станува збор за Светата Причест, тогаш му давам првенство на самиот Соломон кој вели: „Јади, синко, мед, затоа што е пријатен, и јади восочен мед, кој е сладок за грлото твое: такво е за душата твоја и познавањето на мудроста. Ако си ја нашол, имаш иднина, а твојата надеж нема да те остави“ (Изрек. 24, 13-14). Меѓутоа, тие луѓе би требало да ни кажат што подразбираат под зборовите „колку што ти треба“. Бидејќи ние немаме никакво друго мерило освен Апостолските правила и целата Христова Црква, кои велат да се причестуваме ако е можно и секојдневно или четири пати во неделата, како што мислат Свети Василиј и Златоуст, или во крајна мера, секоја сабота или недела и во другите празнични денови. Така и апостолот им заповеда на мажот и жената да се воздржуваат во тие денови, за да се причестуваат со Божествените Тајни, говорејќи: „Не одделувајте се еден од друг – освен по договор за некое време, за да постите и да му се молите на Бога“ (1. Кор.

7, 5). А Божествениот Тимотеј Александриски вели: „Неопходно е воздржанието во сабота и недела, бидејќи во тие денови се принесува духовна жртва на Бога“ (Одговор 13). о други зборови, мажот и жената треба да се воздржуваат од брачните односи во сабота и недела, затоа што во тие денови се принесува духовна Жртва, т.е. се служи Божествена Литургија, а тие би требало да се причестат. И Божествениот Григориј Солунски вели за празниците: „Првиот ден од неделата, се нарекува ден Господов, бидејќи е посветен на Господа, Кој во тој ден воскресна од мртвите, и го претскажа Општото Воскресение, уверувајќи нè во Воскресението, кога ќе исчезне секое земно дело – тој ден од неделата почитувај го и не работи ништо земно, освен она што е најнеопходно. И потчинетите твои и твоето семејство нека се одморат во тој ден, за сите заедно да го прослават Оној, Кој нè искупи од смртта и со Своето Воскресение ја воскресна и нашата природа; за да размислуваш за животот во идниот век и да ги изучуваш заповедите Господови. И за да се испиташ самиот себеси дали си прекршил некоја од тие заповеди, (и ако си прекршил) да се поправиш во сè. И да бидеш тој ден во храмот Божји,

Н

С

37

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА учествувајќи во богослужбениот собир и причестувањето со Светите Тело и Крв Христови со искрена вера и неосудена совест. И за да започнеш построг живот и за да поправиш, подготвувајќи се за примање на идните вечни богатства. И на тој начин ќе ја празнуваш саботата, не вршејќи зло. А кон неделата додај ги и востановените големи празници, правејќи го во тие денови истото и воздржувајќи се од истите нешта“. (продолжува) Превод од руски јазик: свештеник Љупче Миланов Наслов на изворникот: Преп. Никодим Святогорец, Свт. Макарий Коринфский. Книга душеполезнейшая о непрестанном причащении Святых Христовых Таин. Сумы, 2001

НЕ СМЕЕТЕ ДА ГО УБИЕТЕ МОЕТО ДЕТЕ П

исателот на оваа книга, познат лекар-хирург, го посетила една млада жена, барајќи помош. Нејзиниот маж бил лекар, имале две деца, едното пет, а другото четири години. Време: Втората светска војна. Мажот се наоѓал на Источниот фронт. Жената била во четвртиот месец од својата бременост. По прегледот, криејќи ја вџашеноста, лекарот утврдил дека се работи за рак на двете дојки, кој акутно се развивал. Еве што пишува за тоа самиот лекар: „Додека пациентката се облекуваше по прегледот, размислував како да ì ја соопштам горчливата вистина на најдобар начин… Штом седна на столот, ì реков: - Госпоѓо, и самите знаете дека работите се многу сериозни. Ниту можам, ниту смеам да сокријам дека се наоѓаме пред тешка одлука. Таа ниту се помрдна, ниту се уплаши…

- Треба веднаш да разговарам со вашиот сопруг! Потребно е веднаш да го повикаме од фронтот! Овој пат таа заплака.

- Не знам каде се наоѓа мојот сопруг. Со месеци не сум добила никакви вести од него. Ова ја отежна ситуацијата уште повеќе, бидејќи сега кутрата жена мораше сама да донесе одлука - одлука што значеше смрт или живот за детето што го носеше под своето срце. Требаше да ì објаснам дека е потребно да донесе одлука, па затоа продолжив строго: - Тешко сте болна, госпоѓо, и се наоѓате во голема опасност. Промените на вашите гради потполно зависат од вашата бременост. Вашите вени изгледаат лошо и поради влијанието на одредени хормони на бременоста се дегенерирани. Треба да ме разберете дека тоа е причината поради која морам да ви предложам прекин на бременоста. Ваквата состојба бара прекинување на бременоста. Мораме да се обидеме да го запреме туморот на вашите гради. Но тоа не може да се направи сè додека низ вашиот организам кружат големи количини на хормоните од бременоста, кои за детето се корисни, но за вас претставуваат смртна опасност. Затоа треба да ја прекинеме бременоста. Друг избор немаме!

38

Ме погледна уплашено, одречно заврте со главата и одлучно ми рече: - Не! Никогаш! Детето не ми припаѓа само мене, туку и на мојот маж. Никогаш нема да се согласам да ми го земат. Сосема ми е сеедно што ќе биде со мене. Тоа е потомство на мојот маж, од него не можам да се одречам. Знам дека животот ми е во опасност. Да го кажеме тоа мирно: знам дека сум изгубена. Тоа и самата го чувствувам, па затоа ве молам: Одржете ме во живот, додека да се роди детето. Ве преколнувам! Долго молчев, потресен од нејзините зборови. Потоа повторно се обидов да ја убедам. Нагласувајќи ги зборовите, ì реков: - Не треба така да зборувате. Се наоѓате во голема опасност, тоа е сигурно, но сè уште не сте изгубени. Такво нешто никој не може да тврди. Постои само една можност. Можам вака да ја искажам: можно е да ве спасиме, ако го намалиме дејството на хормоните преку итен прекин на бременоста, или да ги запреме, па подоцна да извршиме операција. Ако не биде вака, одите во сигурна пропаст, па дури ако ги отстранам и двете дојки… Кога завршив ме погледна право во очите и ми одговори речиси непријателски: - Не сакам да дојде до тоа! Не може да ми го земете детето! Не смеете да ми го убиете детето! о својата долгогодишна хируршка практика не сум сретнал ништо слично. Трогнат, ја фатив за рака: - Добро, победивте! Ќе ја исполнам вашата желба. Ве молам, средете ги колку што можете поскоро вашите домашни работи, па потоа веднаш дојдете во Клиниката. Не смееме да губиме време. Два дена подоцна беше во нашата клиника, сама во една убава соба. При првата посета ја затекнав како седи мирно, радосно спокојна. Бев, за жал, принуден да ì ги соопштам новите непријатности. И реков дека не се осмелувам да ì ги отсечам двете дојки. И ја опериравме едната страна следниот ден во седум часот, па ако работите одат добро, тогаш по две-три недели ќе ја оперираме и другата страна, со двоен зафат… Организмот на младата жена засега беше во релативнo добра состојба. Израстоците што нагло се засилуваа, иако поттикнуваа слабеење, сè уште не влијаеја неповолно на нејзината севкупна состојба. Поразговарав исцрпно за операцијата со помошникот, ги избрав најдобрите соработници, сè заради тоа да ги сочуваме, по можност, и мајката и детето. По грижливо направената операција, го поминав првиот ден покрај пациентката. Во неколку наврати го обиколував нејзиниот кревет, за да се уверам дека ништо не му се случило на детето. За среќа, поминаа првите четири дена и детето беше во ред. Така, засега, оваа опасност беше избегната... Тие денови чувствував дека во воздухот лебди едно прашање: - Професоре, отприлика уште колку ми останува за живеење? Веднаш сфатив: сакаше да знае дали ѝ останало доволно време да го донесе детето живо на свет. Ниту сакав, ниту можев да ја тешам залудно. Затоа ѝ реков: - Драга госпоѓо, тоа не ме прашувајте. ако што минуваше времето, забележав дека станува сè послаба… Постојан предмет на нашите разговори беше детето што го очекуваше, па кога и да сакав да ја сменам темата, упорно се враќаше на истото. Очигледно, нејзинита мисла беше фокусирана само со тоа. Јасно сфатив дека целата беше обземена со мислата ова дете да го остави како дар на љубовата кон својот маж, кога тој ќе се врати од војна. Не можев да допуштам да заклучи дека не бев во состојба да ја споделам нејзината надеж. Тајно се распрашував за да дознаам каде се наоѓа нејзиниот маж. Од Општата команда дознав дека целата група на која ѝ припаѓал, се изгубила некаде на Источниот фронт.

В

К

39

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Еден ден ì реков дека следното утро ќе биде втората операција. Само кимна со главата. Оваа операција бараше многу повеќе напор и беше поопасна од првата затоа што нејзината општа состојба беше влошена. И за мајката и за детето се зголеми опасноста. Работевме брзо и колку што беше можно попретпазливо. Со многу голем напор го сопирав крварењето, за да ја заштитам циркулацијата. Беше шести месец, па детето и предвреме да се родеше, не ќе можеше да преживее. Но и покрај сета напнатост, ми требаше многу повеќе време за да ја одвојам дојката и да ја исчистам, а потоа и вените. Ткивото се беше згрутчило и сè подлабоко се покажуваа нови места зафатени од ракот. авршив, ја сошив големата рана и поставив одвод. Продолжив без компликации, но се сомневав дека може да дојде до целосно оздравување, бидејќи бројот на белите крвни зрнца во крвта се намали и покрај сите наши напори. Кога ја изнесоа пациентката од операционата сала, сите што бевме внатре останавме длабоко нажалени. Беше страшно: чувството дека сите напори се залудни нè притискаше. Мене ме мачеше и една друга грижа, што внимателно ја криев од неа: детенцето можеше да умре внатре во неа! Затоа, веднаш по операцијата отидов кај неа во собата и го наслушнав детското срце. Отчукувањата беа слаби, но се слушаа. Така беше и следните денови. Едно утро ме извести, блескајќи од радост: детето во неа се помрднало! Јасно ги почувствувала ударите на неговите малечки нозе. Се ближеше седмиот месец од бременоста. Почна последниот натпревар со времето. Ѝ предложив зрачење за уништување на преостанатите канцерогени ќелии. Знаејќи дека ќе се уплаши за детето, ја уверував, и покрај тоа што не ме праша, дека детето можеме да го изолираме од влијанието на ултразраците. Не се согласи, туку ми рече: - Зошто? Знам каде сум. Од ден на ден изгледаше сè поистоштено. Раната не зарасна. Нејзиниот организам не беше во состојба да се обновува. Седмиот месец се наврши. Еден ден ì реков: - Ако детето се роди сега, може да се одржи. икогаш нема да ја заборавам нејзината реакција на оваа вест: солзи радосници заблескаа во нејзините очи, а нејзиното пожолтено и изнемоштено лице се осветли од светлината на среќата! За неколку дена се поправи и нејзината состојба. Се врати бојата на лицето, меѓутоа, настапи и слабеење на телото. Во осмиот месец ѝ предложив да извршиме предвремено породување. Одби. Сакаше да оди дома. Дојде и денот кога ја напушти Клиниката. Нејзината сестра дојде по неа… Ги испратив и двете до автомобилот. Останав насамо со пациентката. Чувствував дека се бори самата со себе. На крајот ми го постави прашањето од кое се плашев: - Уште колку ќе живеам? Избегнав да одговорам, немо кимајќи со главата. Не сакав да ја лажам во последниот момент.

З

Н

40

- Известете ме кога ќе се роди детето, - ја замолив. Таа ми вети. Очекував известување и се изненадив кога еден ден добив писмо напишано со нејзиниот ракопис. „Драг г. професоре“, - пишуваше, „бидејќи со голема љубов го споделивте со мене моето страдање, ќе бидете единствениот што од мене ќе ја дознае радосната вест. Многу сум слаба и треба да го штедам остатокот од својата сила. Значи: пред десет дена детето дојде на свет. Момченце… Малечко мое детенце… Срцето ми е толку исполнето со благодарност, што не сум во можност да ги преточам во зборови моите чувства. Благодарност на Бога и на вас, сакан господине професоре! Последните недели беа многу тешки и понекогаш ми се чинеше дека нема да можам да издржам до крај. Се молев на детски начин, кој веројатно би засмеал некој учен богослов: Ако Те има горе, се молев, и ако си Љубов, тогаш подари ми го ова дете! Така му говорев на Бога, и Он, во својата бескрајна милосрдност, го слушна мојот крик, кој личеше на изнудување. ва за мене значи бескрајно многу. Тоа е најголема утеха на последниот дел од патот што ми преостанува. Смртта доаѓа… Крајот се приближува. Не сакам да изгледам подобро од тоа што сум: и мене често ме фаќа страв од смртта. Длабокиот страв, што го обзема битието пред да отиде од овој живот е силен, особено ноќе, кога останувам сама во мракот со отворени очи. Но тогаш ме теши помислата за она дете што за мене е доказ на Божјата љубов. Вчера бев принудена овде да го прекинам писмото. Дојде сестра ми и почна да ме кара. Сакаше да ме убеди дека заради детето морам да останам жива. Но, сега, иако тоа не зависи од мене, ме теши и следното: на крајот и најнежните родители многу малку можат да направат за своите деца. Нивната судбина, како и нашата, се наоѓа во Божји раце. Во Неговите татковски раце целосно го доверувам сето она што зад себе го оставам… е трудев на моите деца, кои ми се најпрекрасен дар, да им бидам добра мајка. Цели десет години бев врзана за својот маж со љубов, која во ниеден момент не беше засенета од ништо. Сето тоа сега да се остави, воопшто не е лесно. Но би сакала уште еднаш да ве уверам, бидејќи во најтешките часови бевте со мене и ми помогнавте, дека заминувам со длабока увереност дека сето тоа повторно ќе го најдам, таму горе, осветлено со светлина и сјај, и ослободено од земната тага и беда. Збогум засекогаш! Н. Н.“

О

С

Додаток: „Кога ќе се врати мојот маж, ве молам, дајте му го ова писмо“. Четиринаесет дена подоцна добив писмо во кое пишуваше дека се упокоила. Писмото не можев да го предадам, бидејќи нејзиниот маж никогаш не се врати од боиштето. Превод од српски јазик Бобан Митевски, дипл. теолог Наслов на изворникот: Светиња живота и чедоморство, Светигора, Цетиње, 1995

41

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

П р езв ите р а К ир иј аки Г. Цитуриду

Р

одена е во 1870 година а се омажи во 1890 за Ѓорѓи Цитуриди, којшто беше ракоположен за свештеник и служеше во нивното село Цопли или Дермиѕики во Понт. Имаа шест ќерки и еден син, кој се упокои уште како дете. Презвитерата Киријаки беше едноставна, побожна и многу милосрдна. Страдаше и плачеше кога ја гледаше несреќата на луѓето. Вратата од нивниот дом секогаш беше отворена и сиромашните и гладните секогаш таму наоѓаа храна и топлина, и место за престој на туѓинците. Во 1903 година поп Ѓорѓи со своето семејство се пресели и се насели во селото Атара или Азанда во областа Сохум во Грузија. Беше единствен свештеник во околината каде што живееја многу Грци бегалци. Богослужеше, крштеваше, венчаваше и читаше молитви за болните. Во неговата куќа доаѓаа секојдневно десетици бегалци кои немаа „каде глава да постлонат“. Добродушната презвитера неуморно месеше, готвеше и ги хранеше сите сиромашни кои прибегнуваа во нивната куќа. Ги сакаше и ги тешеше како свои деца. Бидејќи немаше место за да им укажат гостопримство на сите во нивната мала куќа, таа побара од поп Ѓорѓи да направи еден конак и така можеше да прибере и до сто души. Побожната презвитера, иако прехрануваше толку гладни усти, сепак самата постеше до деветтиот час. До вечерната не јадеше и не пиеше ништо. Одеше во црква, земаше нафора и потоа јадеше. Месо и мрсна храна не јадеше, туку само зеленчук и овошје. оминувајќи еден ден со поп Ѓорѓи покрај гробиштата во Сохум побара од него, кога ќе умре, да ја закопа на тие гробишта. Попот се зачуди, зашто беше млада, имаше околу 40 години. По неколку дена се разболе и се упокои, и ја закопаа според нејзината желба на тие гробишта. Седум години по нејзиното упокојување поп Ѓорѓи ја виде во сон како му вели: „Нели ти се здосади да ме чуваш седум години под земја? Да дојдеш и да ме извадиш“. Овој сон го виде неколку пати. Исто така и еден монах од манастирот Нова фон во Тријанда секоја вечер гледаше светлина како слегува врз нејзиниот гроб и слушаше глас како му вели: „Да дојдеш кај гробиштата и да ме извадиш“. авистина бидна ексхумацијата. Тогаш видоа дека нема земја врз нејзините коски и дека под неа имаше вода. Се ширеше благоухание и изненадени видоа дека нејзината десна рака и срцето ѝ се нераспаднати, додека другите коски ѝ се златно жолти. Нејзините нетлена рака и срце ги зеде калуѓерот од Тријанда, додека останатите мошти и денес се чуваат во светиот град Санкт Петербург.

П

Н

Превод од новогрчки јазик: Ѓакон Јани Мулев Наслов на изворникот: Ασκητές μέσα στον κόσμο Α΄, Άγιον Όρος, 2008

42

Ѓаволот не го сака црквувањето

С о в р е м е н и

С

ведоштво на Бецис Панајоту, од селото Кипсели на Закинтос: „На Божиќ во 1998 година, во навечерието, работев до доцна во мојата пекарница. Отидов дома многу уморен и легнав да спијам. Жена ми ми рече да се облечеме и да одиме во црква, затоа што беше празник – Рождество Христово. Јас одбив, бидејќи без уморен. Жена ми се вознемири и одлучи и таа да не оди во црква. Одеднаш во тој миг, едно мече (кукла) што беше во другата соба, почна самото од себе да пее, без да има таков механизам. И обајцата бевме потресени. За миг се облековме и отидовме во црква. Духовникот когошто подоцна го прашав на Света Гора, ми рече дека ѓаволот се израдувал што успеал да нè убеди да не се црквуваме во таков ден и ја изразил својата радост преку песната што почнало мечето да ја пее, без да го допре некој.

ч у д а

Благоухание од безропотното трпение

С

ведоштво на госпоѓата Ана Караиску-Стика од Верија: „Триесет години сум мажена и живеев 26 години со мојата свекрва во иста куќа. Поминав многу тешко, бидејќи последните пет години беше парализирана. Работев, и кога се враќав од работа дома ја наоѓав свекрва ми извалкана и куќата цела засмрдена. На почетокот заради смрдеата на куќата не сакав никој да ми доаѓа. Од моментот кога со помош на мојот духовник не го гледав тоа како непријатност, туку како благослов, престана да ми смрди куќата. Си врзав во умот дека му служам на Самиот Христос. Еднаш кога имав помисли и роптав, тогаш пак ја почувствував истата непријатна смрдеа. Една вечер бев сама дома и бабата во нејзината соба. Отидов да ја видам што прави и тогаш видов дека таа беше фекализирала сè – чаршафите, ќебињата, тепихот. Иако по правило требаше да смрди, јас почувствував благоухание кое никогаш нема да го заборавам, и еден мир во мене извесно време, сè додека не ја исчистив бабата. Од тој ден кога го почувствував тоа благоухание па сè до смртта на бабата, секој пат кога требаше да ја чистам или да ја бањам, чувствував во мене мир, спокој и ништо не ми смрдеше“. Превод од новогрчки јазик: Ѓакон Јани Мулев Наслов на изворникот: Ασκητές μέσα στον κόσμο Α΄, Άγιον Όρος, 2008

43

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Слово за Свети Климент Охридскиот чудотворец Ваше Блаженство, Ваши Високипреосвештенства, отци, драги професори и ученици, почитувани гости, браќа и сестри

Еве, повторно дојде еден од најсвештените денови од животот на нашата Македонска православна богословија, посветен од времето на нејзиното постоење, на светиот Климент Охридски, ден досега единствен во историјата на нашата Македонска православна црква, на нашиот македонски народ. Еве, засвети денес пред нас светозарниот спомен на нашиот блажен учител Климент, просветител на словенскиот род. Со својата благочестивост и убавина тој изгреа како сонце, просветувајќи го целиот свет, преку зраците на Триипостасниот Бог. Тој преблажен отец и наш учител ја изостави целата убавина на овој живот, слава, дом и богатство. Уште од својата младост, тој беше чист како ангел, секогаш се отстрануваше и ги одбегнуваше светските наслади, го поминуваше своето време во пеење на псалми и славословија, и во духовно поучување, следејќи го само оној пат, којшто води кон небесата. Како и Самоил, уште од мајчина утроба беше избран од Бога и уште како дете го засака богоугодниот начин на живот. Го засакал подвижничкиот и девствен живот, каква ли добродетел не изврши, какво ли средство против страстите не измисли? Ние го почитуваме и славиме светиот Климент како првопросветител на нашата земја, како „светилник“ на македонскиот народ, како „светило“ на Македонија, како родоначалник на македонското училиште, на македонската просвета и на македонската култура. Најдаровит, најбогопремудар и најревносен помеѓу учениците на светите рамноапостоли и браќа Кирил и Методиј, св. Климент бил верниот стражар, неуморен распространувач и чудотворен исполнувач на нивните свети завети. Како македонски првоапостол, тој се борел против паганството – против суеверијата, суровоста, против „многубожечката измама“ и „гревовниот мрак“. И расчистувајќи ја така македонската духовна почва од плевелите, тој боговдахновено ги сеел семињата на божествената вистина како „учител и устројувач на верата Христова“. Како красноречив проповедник, тој обиколил многу градови и села и ја разнесувал насекаде духовната светлина на Евангелието и прекрасно го опишувал, како за пример и поттик, светлиот и добродетелен живот на хероите на црквата, на нејзините светители. Родоначалник е св. Климент и на нашето училиште, на нашата просвета. Со стотици и илјади свои помошници и продолжувачи – народни учители и пастири – ја создал тој својата позната школа, не само за деца, но и за возрасни, и така постанал во таа далечна епоха основоположник на првата висока школа во нашата земја. Токму тоа е и причината, да нема подостоен и свет отец и покровител од светиот Климент и за нашата денешна Македонска православна богословија, и за Македонската православна црква воопшто.

Првопросветител е св. Климент и со својата книга – со своите кратки општопоимни и општокорисни слова, преку кои се издигнал и станал „новиот Павле“ за македонскиот и словенскиот народ воопшто. А за да стане таков овој богоизбран народен светител и љубимец, духовен темел му била неговата светост, неговата света личност, неговиот боговдахновен внатрешен живот. Св. Климент живеел со Вечноста – со светоста, со семоќноста, со бесмртноста и милосрдието на Бога: со божествената личност и сила на Великиот Пастир и учител – Христос; со вечната сила и призив на светата Црква. Затоа св. Климент често тежнеел за часови на осамена „беседа со себеси и со Бога“, „безмолвно се борел со страстите“, „живеел речиси бестелесен живот“; немал никаква приврзаност кон земните богатства; бил христијански аскет – војник Божји во светот за духовно издигање и спасение на својот народ; чист и возвишен во своите мисли и посакувања, „светлина на богоразумноста“, образец на добродетелите и подвижник во

44

добрите дела внатре во животот; „светило и водач дење и ноќе“; скромен во сè и кон сите; упорен во смирението. Затоа и неговата христијанска вера била жива, идејна; неговата вера – духовно око; неговите дела – Божја рака. Богосозерцателен аскет и црковно – христијански општественик истовремено. Основното духовно начало на неговиот животен подвиг му било: „По стапките на Божјата правда да се вршат добри дела“. Ете таа светост на неговата личност го направила вистински народен пастир: благ, сострадален и милостив; „татко на сираците, помошник на вдовиците, заштитник на бедните и бездомниците, на секој според неговите потреби“; „дење и ноќе во труд“, „имајќи ја за своја храна и наслада грижата за народот“ – грижата како за неговото духовно, така и за неговото телесно издигнување и благосостојба. Чудно ли е да се запрашаме сите, зошто народот засакал таков „пастир добар“ со целата своја душа и со целото свое срце, и зошто до ден денешен народот во тие места го нарекува „нашиот златен свети Климент“ и зошто до ден денешен ги возлага своите потреби и надежи на неговото небесно застапништво? Ние уште го восхвалуваме и величаме св. Климент не помалку и како апостол на слободата и љубовта. Тој бил апостол на слободата и како вистински служител на Христа, затоа што бил проникнат и движен од Христовото благовестие: „Вие, браќа, сте повикани кон слободата“ (Гал.

5, 13), и работел во евангелски дух, за нејзиното извојување и запазување, за нејзиното благодатно, творечко дејство во животот – слободата за секој човек и народот, и, значи, слободата за секој Македонец, за македонскиот народ, за Македонија, зашто Божјото слово му раскривало, дека вистината е таа којашто нè прави слободни (Јован 8, 32) – слободни од господството на умствениот и моралниот мрак, од гревот и порокот. Вистината е вечната сила Господова (2. Кор.

6, 7), којашто го распрснува мракот, лагата и бајките (2. Тим. 4, 4; Ефес. 4, 25) и нè води до вечната светлина на Божјото синовство и братство, до Спасителот Исус Христос (Јован. 14, 6), до Духот Господов; а каде што е Духот Господов, таму има вистина, таму има слобода (1. Кор.

3, 17; Рим. 8, 21). Ете, воодушевен од тие евангелски вистини и сакајќи нив да ги оствари, св. Климент работел со таква длабока посветеност и голема сила за слободата на македонскиот народ преку просвета, преку наука, преку вечната Божја вистина и правда. И како древниот апостол на народите, Павле, Климентовиот призив и завет кон македонскиот христијански народ од тогаш и до сега е: „Стојте така во слободата“ (Гал. 5, 1). И доколку го следел тој призив и тој завет – македонскиот христијански народ би бил народ слободен, народ на слободата. Од времето на св. Климент македонскиот народ започна да придобива одреден духовен образ и да зазема видно место во историјата на европската цивилизација. Климент го оставил своето тело, но неговиот дух не престанал да свети преку вековите како светол столб низ македонската земја, да дејствува како основна сила на македонскиот напредок. Климентовиот дух е благодат Божја, којашто се излила низ целата наша земја. Откако го воплотил генијот на својот народ, св. Климент станал камен аголен на неговата историја. Творечкото воздејство на св. Климент било толку многу моќно, што творечкиот дух, кој што нашиот народ го пројавува од десетти век до денес е одраз на Светиклиментовиот дух. Целата историја на македонската култура е всушност развиток на посеаните од св. Климент живоносни семиња. Но слободата во вистината и во братството е една Божја даденост и една зададеност. Таа е Божја мисла за остварување на човекот, од народите, а тоа е единствено можно само преку силата и подвигот на љубовта. Нема, и немало, и не може да има – според раскривањето на Богочовекот Христос – слобода, ако таа не се корени и оживотворува во љубовта, како што и обратното: љубовта, закрмена и живеена – во слободата. Затоа и целата сила во идеалот и во делото на св. Климент за македонскиот народ е во неговата љубов – во неговата љубов кон Бога, во неговата љубов кон ближниот, во неговата љубов кон македонскиот народ. Затоа преблажени, отче Клименте, ги ублажуваме твоите усни, од коишто се излеа духовна радост за сите нас! Го ублажуваме твојот добродетелен јазик, преку којшто, светлината на Троичниот и Беспочетен Бог изгреа за нашиот народ!

45

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Ги ублажуваме твоите од Бога движени прсти, преку кој се напиша за нашиот народ слободата од гревовното иго! Затоа, дојдете сите, денес да му оддадеме почит на украсот на Црквата, молејќи го блажениот Климент да не го заборава своето стадо, мир и милост да испроси за нашите души! А М И Н!!! проф. м-р Дарко Милев

Ода на плачот Глас се слуша под Галичник низ Река, плач и лелек го кине синото небо! Голем пламен ги голта старите спомени, од болка и тага се тресе сувата земја! Радика жално жубори, и чистата вода солзите ги мие, црна дамка во срцето, тешка, таговна, незаборавна. Од црната земја до сводот небесен, од изгревот до залезот, пискот ја исполнува целата вселена. Плаче црнината и не сака да се утеши, жали за животот и трудот, за мирот и спокојот. Рида покорно нашиот народ. Црната брада белее, низ солзи се мие. Младиот лик старее, во болка и грч се раскинува. Се расцепи синото небо, се изви плачот и лелекот до Бога. Покорно, низ солзи во срцето се врежа. Црн спомен, болка и тага, плач на пламенот кој однесе сè!

Александар Димоски, IV Клас, Македонска Православна Богословија „Свети Климент Охридски“

46

Ќорсокаците на атеизмот Архимандрит Рафаил Карелин

З

борот „вера“ и „исцелување“ на грчки јазик имаат еден и ист корен. Да веруваш - значи да ја најдеш целта и смислата на животот, да го одредиш своето место во светот, да го видиш патот, кој лежи зад земското постоење. Постојат два погледа на светот: едниот од нив го смета светот за огромен бездушен механизам, когошто некој непознат го пуштил да работи. На една дамка на тој огромен конгломерат на космички тела, случајно се појавил феномен, наречен живот. Комбинацијата на атоми и молекули, кои ја примиле способноста на предавање на својот структурален план на другите системи, нè довеле нас до тоа изненадување. Нема бесмртност. Животот, сличен на искра, која се изгасила во мракот на космичката ноќ, се гаси и исчезнува; човекот се раѓа, буквално за тоа, за да ја сознае својата предодреденост, немоќ и бесмисленоста на животот, влегува во земјата на смртта, откаде што нема враќање, каде свеста и чувствата засекогаш се гасат во мракот на гробот, во бездната на небитието? Тој поглед на светот е длабоко песимистичен. Тој не нуди никакви морални идеи и стимуланси на волјата, тој само му ветува на човекот илузорна слобода со тоа, што се случува со неговото чувство на одговорност за проживеаниот живот. Ако е животот случаен и бесмислен, тогаш пред кого и за што ќе одговара човекот? Ако самиот човек е пред сè, само структурна заедница на атоми и молекули, контролирани од биолошки текови, тогаш кого ќе сака? Биомашина? Пред кого ќе носи морална одговорност? Предетерминиран со автомат, чии дела се условени со добиени, и од негова страна обработени информации. Ние не сакаме да кажеме, дека сите атеисти се неморални и непринципиелни луѓе, но сметаме дека самиот атеизам нема врска со моралноста. Ако е атеистот морален, тоа е затоа, што во него останало сеќавање на највисокиот, вечен, вроден закон на праведноста, кој тој го отфрла со својот разум, но со срце го чувствува како инстинкт на животот. Следни атеисти не постојат, атеистичката култура не постои и не може да биде, како што не може да биде ни културата на „одрекување“. Културата е сложена историска синтеза. Затоа човекот се издигнува над интелектуалното наследство на многу култури и цивилизации и ги усвојува, со многу идеи и претстави, кои се темелат во верата и во вечниот живот и во Создателот на светот. Современиот човек, според зборовите на еден познат лекар, се наоѓа во состојба „на постојано фрлање помеѓу земјата и небото“ (Пирогов). теистот повеќе сака да не размислува за смислата на животот, за времето и смртта, тој ја исфрла од својата свест мислата за смртта, инаку би се наоѓал во состојба на постојана депресија, како осуден на казна, во чија ќелија секоја минута може да влезе џелатот. Со самото тоа тој влегува во свет на илузии, како без размислување за болеста: може да се победи болеста и да не се мисли за староста, да се избегне. Оние кои го одрекуваат вечниот живот, мораат да гледаат на земскиот живот како на единствена реалност и стварност, тогаш содржина на животот мора да им станат интелектуалните или сетилни насладувања, кои тој ги дава. Но сетилната и интелектуалната природа, пред сè, се кршат во противречности, внатрешни и надворешни; тие во своите срца не можат да го прифатат животот како бесмисленост и апсурд, не можат да го сфатат злото, кое постои во светот, да се помират со насилството, и затоа таквите луѓе ги очекува трагичен крај. Другите ја гледаат смислата на животот во сетилни насладувања, за што зборувале древните зборови „In vѝno verѝtas“ (во виното е вистината). Но сетилното задоволство не е состојба, туку некаква нервна реакција, која се заменува со чувството на празнина и незадоволство. Според тоа, дури и примитивните луѓе не можат, а да не чувствуваат во длабочината на својата душа дека тоа е сурогат и фалсификат на среќата. Неретко, разочарувањето ги води луѓето во поголема радикална способност да ја исклучат својата свест од измамата на животот, од целта на вечното разочарување, и тогаш запаѓаат во алкохол и наркотици. Животот како задоволување на страстите не може да донесе радост, туку создава комплекс и навика, како што оној кој пие морска вода, само ја зголемува својата жед. Потоа настапува кршење помеѓу зголемените и влошените страсти и можности на нивно остварување, што создава пекол во човечкиот живот.

А

47

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Атеистот не може да најде среќа и спокој на духот во размислување за животот. Во тој случај, мора да се види себеси осуден на бесилка и веќе роден со јамка на вратот. Тој не може да најде потпора во својата дејност или творештво, зашто и творењето, кое го одразува животот, го засилува чувствувањето на трагичноста до безизлез. Не може да се најде среќен во постојаната работа, слично на неуморна мравка, зашто пред него стои прашањето: во чие име и за кого, тој го прави сето тоа и има ли смисла да се претвори личниот живот во постојан труд и напор на волјата, кога сè подлежи на конечно уништување? Атеистот не може да најде среќа и спокој во сетилните наслади, виното и наркотиците, по кои следува духовен пад и меланхолија. Мора да престане да мисли, чувствува и сака, за да се ослободи од драматичноста на земниот живот, т.е., мора да умре пред смртта. тсуството на морални ориентири и ориентири во погледите на светот, жедта за сетилни задоволства и безволноста го водат човекот во тешки нервни болести, депресии, хистерии, различни фобии и мании. Егоизмот и засиленото чувство на гордост го ставаат човекот во самиот јазол на противречноста, помеѓу него и луѓето кои го опкружуваат. На таквиот човек му се чини, дека целиот свет е неправеден кон него, и затоа егоистите и егоцентричните во психичка смисла се најнестабилни и најнесреќни луѓе. Не задоволувајќи ги желбите и страстите предизвикуваат чувство на гнев и омраза, на кои се прилепуваат психички комплекси и затоа психичките болести, пред сè, ја уништуваат способноста да се љуби другиот. Човекот се затвора во себе, во круг на свои илузии, афекти и депресии. Христијанството учи за тоа, дека највисокото пројавување на човечката личност, дека како признак на неговото исцелување, се јавува љубовта кон Бога и луѓето. Верата - тоа е исцелување. Христијанството не предлага вештачки системи на лечење болести, како на пример, јога и други системи, кои имаат прагматичен и утилитарен карактер. Христијанството ја лечи само душата на човекот, тоа го покажува целиот живот, кој лежи зад границите на земното постоење. Негова цел е Апсолутниот Дух, Божествената Личност, Изворот на љубов и секое постоење. Христијанството учи за високото човеково назначување, за неговата бесмртност, за вечниот живот како општење со Бога и уподобување на Него. Христијанството ја покажува смислата и значењето на земниот живот како поле, каде се формира личноста на човекот, како премин за вечноста. Во тој живот, она што ни се чини несреќа и страдање, добива духовна смисла. Христијанството ја дава таа идеја, поради која човекот е подготвен да претрпи тешкотии и препреки, кои му стојат на патот, и силата за тоа. Верата прави многу повеќе од самото исцелување на болеста; таа му дава на човекот можност да биде среќен во самите страдањата и болестите. И на крај, христијанството му ја открива на човекот најголемата вредност на земниот живот - чувствувањето на љубов кон сите други, независно од интелектуалните, националните, социјалните и другите разлики. Христијанството - тоа е севкупен систем на човековиот живот. Тоа не треба да се разгледува аналитички, во него треба да се вклучиш, да се живее во христијанството е да се живее со христијанството, таму сè е заемно, како во еден жив организам: и догматите, како вистински погледи на светот, обредите во храмот, како симболички јазик на Црквата, аскетиката, мистиката на молитвата, итн. ристијанството го обновува човекот, делува од индивидуалната личност, му помага на човекот да се најде самиот себеси, зашто, според зборовите на древните апологети, „Душата по природа е Христијанка“. Христијанството го има тоа, што не го поседува ниту еден друг религиозен систем - Исус Христос - Бог и совршен Човек, таа Совршена Личност, Која е вечен пример и образец за христијанинот.

О

Х

Превод од српски јазик: Колевска Снежана, дипл. теолог Наслов на изворникот: Архимандрит Рафаил Карелин, Ћорсокаци Атеизма http://www.pravoslavnѝ-odgovor.com

48

Издавачка дејност при Повардарската епархија „Св. Ѓорѓи Полошки“

Во периодот меѓу два броја на нашето списание, од издавачката дејност излегоа од печат две изданија. Првото издание е книгата „Молитви крај езерото“ од владика Николај Велимирович, а второто е петтиот дел од илустрираната едиција Библиски настани со наслов Храбриот Давид. Предговор за книгата Молитви крај езерото

Е

пископот Николај (Велимировиќ) охридски и жички е роден на 23 декември 1880 година во селото Лелиќ, во близина на Ваљево, во патријархалното семејство на Драгомир и Катарина. Уште како дете, одејќи со своите родители на богослужба во манастирот Ќелије, почнал да навлегува и да се храни од чистите води на православието. Откако не успеал да се запише на Воената академија, се запишал во белградската Богословија, каде што покрај богословските науки се запознава и со философијата, психологијата, книжевноста, историјата и др. Започнува да ги чита делата на великите писатели и философи меѓу кои: Достоевски, Толстој, Пушкин, Виктор Иго, Шекспир, Гете, Његош, Волтер, Ниче, Маркс и др. Потоа се запишува на Старокатоличкиот факултет во Берн каде што докторирал на дваесет и осумгодишна возраст, на тема „Верата во Христовото воскресение како основна догма на Апостолската црква“. Потоа на Оксфордскиот универзитет во Англија одбранил докторат на тема „Философијата на Беркли“. Есента 1909 година се вратил во родниот крај и по кратко време се разболел од дизентерија. Си дал завет, дека ако оздрави ќе се замонаши. Така и се случило, и на 17 декември 1909 година се замонашил во манастирот Раковица, а по три дена бил ракоположен за јеромонах. отоа бил испратен во Русија каде што престојувал една година и се запознал со духовниот живот во Руската православна црква. Потоа пак се вратил во Србија и почнал да предава во белградската Богословија. Тогаш почнал да проповеда по белградските храмови и со својот дотогаш нечуен стил, ерудиција и енциклопедиско знаење ја воодушевил и привлекол тогашната белградска интелигенција. Во 1915 година Српската влада го испратила во Америка и Англија со цел да го обедини српскиот народ во дијаспората. Додека престојувал во Англија бил избран за епископ жички на 12 март 1919 година, откаде што по една година бил испратен во охридско-битолската епархија. Всушност овде започнува неговата преобразба. Самиот дух на градот Охрид – македонскиот Ерусалим, градот со најмногу цркви, манастири, испоснички пештери, во кои се подвизувале многу свети души, и побожноста на охриѓаните, кои ја примиле, зачувале и утврдиле верата Христова уште од апостолско време, преку свети Еразмо, па потоа преку великите светила на нашата света Црква, свети Климент и свети Наум Охридски, кои со својот свет живот го преобразиле духот на народот, и чие што присуство сè уште се чувствува преку нивните свети мошти - сето тоа влијаело на душата на тогаш младиот и модерен европски настроен епископ, кој дотогаш сакал само да воодушеви, да шармира. Но кога дошол во Охрид се сличила огромна промена.

П

49

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Настанало превреднување во личноста на епископот Николај. Од голем интелектуалец, философ и писател станува подвижник, испосник, духовник, пастир, светител. И токму во Охрид бил вдахновен да ги напише своите најубави и најдлабоки дела во кои се чувствува голема богословска длабочина, зад која стоел неговиот свет подвижнички живот. Го отфрла туѓиот и студен западен дух и тука навистина станува православен епископ, фокусиран на личноста на нашиот Спасител Господ Исус Христос. Ја презира и отфрла светската слава, човечките пофалби му станале бедни, а претерано негуваниот книжевен израз му личел на празнословие, а светското мудрување на духовна бедотија. Тоа не значи дека тој се упростил, туку дека се продуховил. Се свртува само кон Христа и во него се случува вистинска внатрешна преродба, ново раѓање, зачеток на светото житие. Христос е Оној, Кој него и душите околу него ги преродува. Од Николај генијалецот започнува Николај светителот. И токму тоа најмногу ги привлекувало и задржувало луѓето околу него. Во тоа време се посветил на пастирски и добротворни активности, како што се: неговата работа со побожниот народ, особено со верниците, обновување на многуте запуштени и срушени цркви и манастири во Охридско-битолската епархија, грижа за сираците и за сиромашните деца. Како охридски владика секое лето одел на Света Гора, а остварил и многу контакти и блиски средби со претставници од другите помесни Православни цркви. Со одлука на Синодот на СПЦ во 1934 година е вратен во Жичката епархија каде што ја продолжува својата пастирско-мисионерска работа. Потоа во текот на Втората светска војна бил апсен и затворан, па така од 1941 до 1944 бил во разни затвори. По конечното ослободување заминува во Америка во 1946 година каде што повторно се посветил на својата пастирско-просветителска дејност, како епископ и професор во богословијата на „Свети Тихон“ како и на академијата на „Свети Владимир“ во Њујорк. Се упокоил ноќта помеѓу 17 и 18 март 1956 година во манастирот на свети Тихон, а бил погребан во српскиот манастир на свети Сава во Либертвил.

50

Неговите свети мошто се пренесени во Србија дури на 3 мај 1991 година, и биле положени во манастирот, во неговото родно село Лелиќ. о текот на животот бил многу често јавно напаѓан, навредуван, бил сметан за контроверзна личност, но и покрај сите непријателски напади, Бог, заради неговите подвизи и љубов, му дарувал светост, која официјално била признаена на Соборот на СПЦ во мај 2003 година. Свечената канонизација била извршена во храмот на свети Сава во Белград на 24 мај 2004 година. Негови најважни дела се: За Христовото Воскресение (1910), За Бока Которска (1910), Његошевата религија (1911), Беседи под гората (1912), Беседи над гревот и смртта (1914), Слова за Сечовекот (1920), Молитви покрај езерото (1922), Нови беседи под Гората (1922), Мисли за доброто и злото (1923), Омилии (1925), Охридски пролог (1928), Војната и Библијата (1931), Верата на образованите луѓе (1931), Симболи и сигнали (2932), Царскиот завет (1933), Духовна лира (1934), Емануил (1937), Номологија (1940), Земја недојдија (1950), Животот на свети Сава (1951), Жетва Господова (1952), Касијана (1952), Молитвени песни (1952), Дивен (1953), Единствен Човекољубец (1958), Првиот Божји закон (1959), Рајска пирамида (1959), и многу други. Делото „Молитви покрај езерото“, напишано во Охрид, е боговдахновена молитвена поезија, рамна на „Химните“ на свети Симеон Новиот Богослов. Овие негови химни пленат со својата искреност, со својата длабочина допираат до срцето на секој читател. Во нив тој на површина ги изнесува духовните проблеми, нивната причина, но наоѓа и одговор и решение за нив. Далеку од западната схоластика, нè повикува назад кон автентичен духовен живот, кон светоотечко размислување, кон Светото Предание. о голема болка во срцето Владиката Николај признава дека светот е болен, и тоа, болен од грев, зашто гревот е најголемата болест, од која произлегуваат сите останати; а презирањето на грешниците е презирање на болни. Нè повикува кон грешникот да бидеме милостиви, да го сожалуваме, да се молиме за него, а не да го осудуваме. И непријатели не ги нарекува непријатели, туку има сурови пријатели, кои нè учат како да се ослободиме од приврзаноста кон земното, и да се прилепиме кон Христа и Неговото Небесно царство. Токму тоа е и главната поента на оваа молитвена поезија, да нè врати и упати на вистинскиот Пат, кон Светотроичниот Бог, во љубовните прегратки на Отецот и Синот, и Светиот Дух, од Кого произлегува секое добро и само во Него ја наоѓа својата смисла за постоење. Оваа книга не е за да се прочита и да се остави, туку да се чита и препрочитува постојано, одново и одново, за наше духовно растење, преродување и преобразување со таворската светлина Христова која ја добиваме во светотаинскиот подвижнички живот во Светата православна црква. Затоа од срце ви ја препорачувам и посакувам да ја имате во вашите библиотеки како псалтир, секојдневна храна на духот и секојдневно четиво. Благословот Божји нека биде на вас, постојано, сега и секогаш и во вечни векови. Амин!

В

С

† Митрополит повардарски г. Агатангел

51

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Предговор на стрипот за храбриот Давид

„Н

ема власт, што не е дадена од Бога“, вели светиот апостол Павле, во своето послание до Римјаните. Во Стариот Завет Бог ги избирал водачите на Израилот и ги помазувал за свои избраници преку пророците. Така се случило и овде, во настанот опишан во првата и втората книга Царства. Кога Саул, избраникот Божји, не ја послушал заповедта Божја, и зел материјални богатства од идолопоклониците, Бог се оддалечил од него, и му го одзел царското достоинство. Потоа, преку пророкот Самуил избрал нов цар, најмладиот Јесеев син, Давид, кој ги пасел татковите овци. Уште тогаш се покажал Давид како похрабар и омилен во народот, поради што бил замразен од Саула. Саул, од кого отстапил Духот Божји, се трудел по секоја цена да го погуби младиот богоизбран Давид, но Бог бил со него, и затоа Саул не можел никако да му напакости. И покрај тоа што Давид станал зет на Саула и најдобар другар на неговиот син Јонатан, сепак, Саул бил решен да го убие. Но, за време на нападите на царот Саул, Давид неколку пати имал можност да го убие, но не го сторил тоа, затоа што не се осмелувал да крене рака врз избраникот Божји. На крајот, Филистејците го убиле царот Саул и неговиот син Јонатан, по што, Давид славно и со голема радост од народот бил помазан за цар и водач на народот. Во ова библиско раскажување на боговдахновените автори на библиските книги, има многу поучни поенти, но овде ќе протолкуваме само две од нив. Духот Божји го напуштил Саула поради тоа, што Саул не го послушал Бога, и затоа што зел богатства од идолопоклониците. Ова се случува и денес со сите православни народи. Кога народот не му е послушен на Бога, не живее според начинот кој е од Бога благословен, се препушта на развратен живот, и кога, наместо да ја чува и негува православната вера, се враќа на паганските обичаи, суеверија, маѓии, гатања, баења, еретички учења и сите овие нешта ги комбинира или поистоветува со православната вера –

52

тогаш Бог отстапува од таквиот народ и од неговите водачи и го предава на власта на „лошиот дух“ (1. Цар. 16, 14) за да се опамети и да се покае, т.е. да му се врати повторно на Бога. Но, ако народот не се покае, тогаш ќе биде потиснуван, измачуван, па дури и истребуван од иноверни владетели, како што се случувало пет векови на Балканот, но и ден денес се случува со православните христијани во Турција, Албанија, Македонија, Србија итн. Само искреното покајание ќе нè врати во заедница со Бога, од која сме отпаднале заради нашиот грешен живот и погрешно верување, и ќе ги смири нашите непријатели, кои Бог ги допуштил, за да се вразумиме. Втората поента на раскажувањето е волјата Божја и богоизбраноста. овек гледа на лицето, а Господ гледа на срцето“, - се вели во Светото Писмо. При избирањето на нов цар помеѓу синовите на Јесеја, Самуил мислел дека тоа ќе биде некој од постарите и посилни синови на Јесеја, но Бог му кажал дека тоа ќе биде најмалиот и неугледен дотогашен чувар на овци – Давид. Но, Бог го повикал да биде цар, и Давид се покорил на волјата Божја. Не се прашувал дали може да ја врши таа служба, да го води народот Божји, туку едноставно прифатил и бил помазан од страна на пророкот Самуил. Секој од нас е повикан од Бога за некоја служба, и за таа служба од Него ни се дадени и соодветни таланти (дарови) кои треба да ги откриеме и да ги умножиме, и повторно Нему да Му ги вратиме. Но, волјата Божја не можеме да ја спознаеме без да веруваме во Него, без да бидеме дел од Светата православна црква. Само така Бог ни зборува и ни ја објавува Својата волја, преку своите избраници – епископите, свештенството и монаштвото, т.е. преку оние кои живеат свет живот, кои се удостоиле уште сега и тука да го живеат царството Божјо, и кои станале садови на Светиот Дух, па преку нивните усти говори Самиот Бог. За сè што правиме, најпрво да се помолиме на Бога, Он да ни каже дали е добра и богоугодна нашата намера, па според тоа, како чувствуваме во срцето, така и да правиме. Ако повторно ни е тешко да одлучиме, тогаш да одиме кај својот свештеник, на кого му веруваме и го почитуваме, и од него да побараме совет, но претходно пак да се помолиме, та Бог преку тој свештеник да ни ја открие Својата волја. Од нас Бог бара да имаме чисто срце и ум, со вера и доверба во Него да доаѓаме редовно на литургија во црква, да се трудиме во молитвата, постот, исповедта и причестувањето, а Бог, кога ќе ја види нашата отвореност кон Него, Самиот Он ќе го чисти и обновува нашето срце, ќе нè направи садови на Светиот Дух, во кои ќе пребива Он. Само така ќе можеме да разговараме со Бога како Мојсеј, лице в лице, и како Давид ќе ја спознаваме волјата Божја за нас, и ќе ги победуваме и најсилните искушенија и демонски напади, затоа што Бог ќе биде со нас, сега и секогаш и во сите векови. Амин.

„Ч

Господов благослов на вас и на вашите семејства. † Митрополит повардарски г. Агатангел

53

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Дневникот на една мајка 09.V.1973 година

О

колу 14.00 часот, дознав дека се упокои баба ти, а за да ми биде уште потешко, баш во тој ден пеев, не знаејќи дека веќе ја нема мојата мајка. Страшно! На 10 мај беше нејзиниот погреб. Скршена од болка, сепак ни за миг не престанав да мислам на тебе. На ова ме поттикнуваа желбите на мојата мајка да те земам што поскоро. Набрзо по враќањето на работа, прва грижа ми беше да прашам како си ми ти, дали си оздравела. На 16 мај беше нашата средба со тебе. Повторно беше весела. На миг застана, не можејќи да ме препознаеш, а и веројатно се беше исплашила од мојата црнина. Но набрзо, откако го слушна тонот на мојот глас, што те галеше со топлина, веднаш во твојот поглед почувствував радост што ме слушаш. Играше во мојата прегратка, почувствував среќа на твоето лице, а мене ми стана толку топло и мило околу моето срце, кое во оваа голема болка, што ме снајде, поради смртта на мојата сакана мајка, единствено ти беше способна да ми го развеселиш срцето, да ми влееш надеж дека има моменти во животот, кои човекот и во најголемата жалост го прават среќен, а тоа е големата родителска љубов кон малечкото и слатко суштество кое се вика чедо! Навистина можам да кажам, дека миговите поминати макар и накусо со тебе, се незаборавни и со ништо не можат да се споредат, зашто сè и секој период од животот има своја цел, своја сладост. Исконски чувствувам потреба моето срце, својата душа, сето свое битие да ти го подарам тебе, мила моја, за цел живот! Потоа, израдувана од тоа, што твоето здравје напредува, дека се сè подобри очекувањата да те земеме кај себе, како и тоа што, твоите вујко, вујна и братучеди кои беа тогаш во Нигерија, топло те примија и се радуваат што те добиле, а тоа го гледам од нивното писмо. Сета среќна, го бакнав твоето обравче, пренесувајќи ти го бакнежот што тие ти го испратија во писмото. Го бакнав и другото обравче, врачувајќи ти го поздравот од твојот татенце, кој утрово те поздрави. Бев среќна тој ден, затоа што те видов и слушнав дека твојата втора баба, чие име ќе го носиш, конечно рекла да те земеме и на твојот татко му го предаде изводот од матичната книга на родените заради потребната документација за посвојување. Но се ближеше времето за разделба со тебе; дојде твојата тетка во бело, на која морав да те предадам. Твоите убави очиња, љубопитно но и тажно ме гледаа како да се прашуваа: „Зошто ме даваш, кога во твојата прегратка ми беше толку топло и убаво?“ Не сфаќаше дека така морав да постапувам, иако ми беше тоа најтешко при нашите средби. ште водам борба за тебе, мила моја! Твојот татко, иако веќе долго време знае многу нешта за тебе од она што му го кажувам, макар што во принцип тој одлучи да те земеме токму тебе, некако сè уште го одлага времето на конечно земање, наоѓајќи некои причини, и оправдувајќи го тоа одлагање со важни причини. Јас настојувам со сите сили во него да влеам уверување дека сега е времето што поскоро да те земеме – дека сакам првиот збор што ќе го изговориш да биде во

У

54

својот дом. Првите чекори во твојот живот да ги направиш во својот дом. Својот прв роденден да го дочекаш во прегратката на оние личности, кои ќе ги направиш среќни со своето слатко гугање, на среќно и долгоочекувано дете. А роденденот ти е на 26.VІ.1973 година. Дотогаш треба да се направат многу работи, па дури тогаш да се „мати“ и „украсува“ роденденската торта на нашето мило галениче! Ох, Боже, и јас како и другите мајки со гордост ќе зборувам дека сум имала толку многу работа околу подготвувањето за роденденот. Тие зборови толку многу сум ги слушала од другите мајки, на кои им се восхитував и во душата посакував и јас да ја доживеам сета сладост на подготовка на роденденската прослава на своето дете. Боже, Боже, слушни ја оваа моја желба! ко ова не ми се оствари, ќе се обвиткам во уште поцрна облека, зашто навистина во мене повеќе ќе нема радост; црното ќе биде одраз на моето расположение. Ќе жалам по мајката и милата ќерка кои не можев да ги имам. Ох, па можеби не си толку сурова, судбино! Насмевни ми се малку и мене, направи ме среќна, веројатно сум ја заслужила таа среќа низ сите страдања на мојот живот, сум заслужила и јас да бидам среќна. Никому ниту сум посакувала, ниту сум правела зло. Да се надеваме дека ќе биде подобро. Драга моја, во тебе се три битија – синилото на твоите очи ме потсетува на сините очи на мојата умрена мајка, а исто така и на мојот очув. Името ќе го добиеш според мојата нана (свекрва) и цел живот во тебе ќе ги гледам нив, зашто навистина многу ги сакав и почитував. Тоа е во врска со минатото, а иднината ќе бидеш ти – нова роса на нашиот среќен живот (иако како синоним ќе ги означува росите на моите солзи што сум ги ронела пишувајќи ги страниците на овој дневник, додека не те зедовме засекогаш кај нас.

А

12.VІ.1973 година

Д

рага моја ќерко. Денес сум толку среќна, моите напори околу твоето посвојување конечно се крунисани со успех. Вчера разговарав со твојот татко и најдовме заедничко решение да поднесеме документи. Боже, колку бев среќна. Ми се чинеше дека ќе летнам од радост. Разговаравме за тоа, каде ќе го ставиме твоето креветче, па одлучивме тоа да биде во нашата спална соба, за да можеме ноќе да те надгледуваме да не се откриваш. Исто така разговаравме каква облека да ти купиме. Денес ќе земам цел ден слободен да ги направам сите тие нешта. Кога ќе се сетам на сиот пат што го поминав, сега просто не можам да верувам во таа наша среќа; ти веќе беше со нас, нераздвоен дел од нашата среќа. Ох, да беше жива и баба ти Б. па и таа да се радува на оваа моја среќа. Мила моја, ќе бидеш наша – слободно ќе можам неограничено време да те држам во својата прегратка, без да се плашам дека ќе дојде твојата „тетка во бело“, на која морам да те предадам, а јас да останам сама размислувајќи за тебе, мило мое чедо! (продолжува)

55

ПРАВОСЛАВНА СВЕТЛИНА

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija