Υδρολογήματα Πρόγραμμα Πολιτιστικών θεμάτων Νηπιαγωγείο Ν. Καλλίστης Σχ. Έτος 2014-2015
Στόχοι • Να γνωρίσουν τη σημασία του νερού για την ανάπτυξη των πολιτισμών και των πολιτιστικών τους στοιχείων • Να γνωρίσουν στοιχεία της μυθολογίας και της λαϊκής μας παράδοσης • • Να αντιληφθούν τη σημασία του νερού στην καθημερινή μας ζωή.
Νερό και θρησκεία Στις περισσότερες θρησκείες, το νερό αποτελεί το σύμβολο της ζωής, της καθαρότητας, της ψυχικής υγείας. Συμβολίζει την κάθαρση και την αναγέννηση της ψυχής.
Στο Χριστιανισμό
• Οι πιστοί βαπτίζονται για να αποκτήσουν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος και δέχονται τον αγιασμό µε ευλάβεια, για να είναι γεροί και δυνατοί.
• Στη γιορτή των Φώτων, το νερό παίζει τον πρωταρχικό ρόλο στην τελετή αγιασμού των υδάτων που γίνεται σε όλους τους ναούς. Οι πιστοί βουτούν να πιάσουν το σταυρό. Όποιος τον πιάσει, θεωρείται ότι είναι τυχερός και θα είναι υγιής για την υπόλοιπη χρονιά.
Κάθε αρχή του σχολικού έτους ο παπάς ραντίζει τα παιδιά με αγιασμένο νερό για να έχουν καλή πρόοδο.
Στον Ισλαμισμό
• Οι μουσουλμάνοι προσεύχονται 5 φορές την ημέρα στραμμένοι προς τη Μέκκα. Πριν από κάθε προσευχή, πλένουν τα χέρια, τα πόδια, τα αυτιά και το στόμα τους και βγάζουν τα παπούτσια τους πριν μπουν στο τζαμί για προσευχή.
Όταν κάποιος μουσουλμάνος πεθαίνει, πρώτα πλένουν τον νεκρό και κατόπιν τον θάβουν.
Τα στοιχειά του νερού • Το νερό άλλοτε εμφανίζεται ήρεμο ή ορμητικό, λυτρωτικό και ζωοποιό και είναι αυτό που χαρίζει ζωή στον άνθρωπο, στη φύση, στα ζώα. Άλλοτε όμως εμφανίζεται σαν απειλή, εκδικητικό, θανατηφόρο μαύρο και σκοτεινό. Αυτή η πολυμορφία του νερού έκανε τη λαϊκή φαντασία να πλάσει θεότητες, μυθικά όντα, τέρατα που κατοικούν σε ποτάμια, πηγές, λίμνες και θάλασσες προσπαθώντας έτσι να εξηγήσει τα ανεξήγητα καιρικά φαινόμενα. • Νεράιδες, λάμιες, δράκοι, γοργόνες, θεριά και στοιχειά κατοικούν κοντά σε νερά και αλίμονο σε όποιον βρεθεί και τα ενοχλήσει. Η λαϊκή μας παράδοση είναι γεμάτη από ιστορίες σχετικές με το νερό.
• νεράιδες: είναι πανέμορφες κοπέλες με αιθέρια ρούχα και ξανθά μακριά μαλλιά. Ζουν κοντά σε ποτάμια, πηγές εκεί όπου υπάρχει καθάριο νερό. • λάμιες: οι λάμιες είναι δαίμονες των πηγών, των κρηνών, των πηγαδιών και των ποταμών. Λέγεται ότι κρατούν τα νερά και δεν τα αφήνουν αν οι άνθρωποι δεν τους προσφέρουν θυσία. • Γοργόνα: θαλάσσιος δαίμονας που αρπάζει από τα πλοία τους ναύτες και μετά τα βυθίζει, υπεύθυνη για τους ανεμοστρόβιλους στη θάλασσα. Έχει ανθρωπόμορφη μορφή, σώμα γυναίκας από την μέση και πάνω και ψαριού από την μέση και κάτω. • Δράκος: μυθικό τέρας που φυλάει το νερό της πηγής (Δρακονέρι). • Αράπης ή Μώρος: ανθρωπόμορφο ον που φυλούσε τα πηγάδια και ξεγελάει με την εμφάνισή του τους περαστικούς.
Ο μύθος της Γοργόνας Όταν ο Mέγας Aλέξανδρος πολέμησε κι έκαμε δικό του τον κόσμο, φώναξε τους σοφούς και τους ρώτησε: «Πώς θα μπορέσω να ζήσω πολλά χρόνια; Ήθελα να κάμω πολλά καλά στον κόσμο». «Bρίσκεται τρόπος» αποκρίθηκαν οι σοφοί, «μα είναι κάπως δύσκολος». «Δε σας ρώτησα» είπε ο βασιλιάς Aλέξανδρος, «να μου πείτε αν είναι δύσκολος· ποιος είναι θέλω να μάθω». «Nα βρεις το αθάνατο νερό» του είπαν οι σοφοί. «Kαι πού είναι αυτό το αθάνατο νερό;» «Aνάμεσα σε δυο βουνά. Mα τόσο γρήγορα ανοιγοκλείνουν, που και το πιο γοργόφτερο πουλί δεν προφταίνει να περάσει. Πολλά ξακουσμένα βασιλόπουλα θέλησαν να το αποχτήσουν· μα έχασαν τη ζωή τους άδικα. Άμα καταφέρεις, βασιλιά μου πολυχρονεμένε, να περάσεις ανάμεσα στα δυο βουνά, θα βρεις ένα δράκοντα, που ποτέ δεν κοιμάται. Aν σκοτώσεις τον δράκοντα, θα το πάρεις». Όταν το άκουσε ο βασιλιάς Aλέξανδρος, πρόσταξε αμέσως να σελώσουν το άλογό του, τον Bουκεφάλα. Φτερά δεν είχε, μα πετούσε σαν πουλί. Kαβαλίκεψε και σε λίγο έφτασε στο μέρος που του είχαν πει οι σοφοί. Στέκεται και βλέπει τα βουνά ν’ ανοιγοσφαλούν αδιάκοπα και τόσο γρήγορα, που ούτε πουλί δεν μπορούσε να περάσει. Mα ο βασιλιάς δεν τα χάνει. Δίνει μια βιτσιά και πέρασε ανέγγιχτος ανάμεσα στα δυο βουνά. Σκότωσε έπειτα το δράκοντα και πήρε το γυαλί, που είχε μέσα το αθάνατο νερό.
Άμα γύρισε στο παλάτι του, ξέχασε να πει στην αδερφή του τι είχε μέσα στο γυαλί. Έτσι και κείνη μια μέρα πήρε το γυαλί κι έχυσε το αθάνατο νερό έξω στο περιβόλι. Tο νερό έπεσε σε μια αγριοκρεμμυδιά, κι από τότε αυτό το φυτό δεν μαραίνεται ποτέ. Όταν έμαθε η βασιλοπούλα το κακό που έκαμε, ήταν απαρηγόρητη. «Θεέ μου!» λέει, «δε θέλω να πιστέψω, πως μια μέρα θα πεθάνει ο αδερφός μου. Άφησέ με να ζω πάντα με την ελπίδα πως κι αν πεθάνει, πάλι θα τον ξαναφέρεις στον κόσμο. Ποιος ξέρει αν δεν έρθουν δύσκολα χρόνια για την πατρίδα μου;» Aμέσως η αδερφή του βασιλιά έγινε από τη μέση και κάτω ψάρι και πήδηξε στη θάλασσα. Έγινε Γοργόνα! Aπό τότε γυρίζει πάντα στη θάλασσα κι άμα δει κανένα καράβι, τρέχει και το ρωτά: «Kαράβι, καραβάκι· ζει ο βασιλιάς Aλέξανδρος;» Aλίμονο στον καραβοκύρη που θα της πει πως πέθανε. Η Γοργόνα αναταράζει τα νερά, σηκώνει βουνά τα κύματα και χάνεται το καράβι. Mα ο έξυπνος καραβοκύρης αν πει: «Zει, κυρά μου, ο βασιλιάς Aλέξανδρος. Zει και βασιλεύει, και τον κόσμο κυριεύει!». Tότε η Γοργόνα λάμπει από τη χαρά της. Aπλώνει τα ξανθά της μαλλιά και τα κύματα ησυχάζουν αμέσως. Γελούν τα πέλαγα και τ’ ακρογιάλια, κι οι ναύτες από τα καράβια τους ακούνε μαγεμένοι τη φωνή της Γοργόνας, που ξαναλέει τραγουδιστά: «Zει ο βασιλιάς Aλέξανδρος ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει!...» •
(από το βιβλίο: Aνδρέας Kαρκαβίτσας, Άπαντα, II, Eκδοτικός οίκος Σ.I. Zαχαρόπουλος, 1973) http://www.snhell.gr/kids/content.asp?id=184&cat_id=7
Το νερό στη λαϊκή ζωγραφική Πολλοί Έλληνες ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από τις λαϊκές παραδόσεις και δημιούργησαν έργα με θέμα το νερό.
Τάσος Ζωγράφος
Χρύσανθος Μποσταντζόγλου
Σωτήρης Ζήσης
Χαράλαμπος Ντούμας
Θεόφιλος Χατζημιχαήλ
Έθιμα και λαϊκές παραδόσεις του νερού
(όπως μας τα μετέφεραν γονείς και γιαγιάδες) • Την Πρωτοχρονιά το πρωί πηγαίνανε στις πηγές και στα ποτάμια για να πάρουν στο σπίτι νερό. Το είχανε καλό για να πάει καλά η χρονιά. • Την Πρωτοχρονιά επίσης πήγαιναν τους νιόπαντρους άντρες στο ποτάμι να τους βρέξουν για να έχουν υγεία όλο το χρόνο. • Την Πρωτοχρονιά πηγαίνανε στα σπίτια αυτών που γιόρταζαν (Βασίλειος) και τους βρέχανε με νερό.
• Στις 2 Φεβρουαρίου της Υπαπαντής (σαραντισμός της Παναγίας) οι γυναίκες παίρνανε αγιασμό από την εκκλησία και οι άντρες τον ρίχνανε στα χωράφια για καλή σοδειά. Στηνόταν τότε ένα μικρό πανηγύρι. • Όταν μια λεχώνα πήγαινε να πάρει ευχή από την ιερέα στις 40 μέρες από τη γέννα είχε μαζί της και νερό, το οποίο γυρνώντας στο σπίτι το ρίχνανε στο δρόμο. • Από τη Γέννηση του Χριστού έως τα Θεοφάνεια δεν πετούσαν νερά έξω το βράδυ γιατί θεωρούσαν πως τα νερά ήταν αβάπτιστα. • Τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί, πριν από την Αποκαθήλωση του Χριστού κάνανε μπάνιο για να έχουν καλή υγεία (πονοκέφαλους)
• Για να πάει καλά η σοδειά των αγροτών, τη Δευτέρα μετά τον Άγιο Γεώργιο, στο προαύλιο της εκκλησίας γινόταν κάποια θυσία (πρόβατο) και οι άντρες ετοίμαζαν το κουρμπάνι, το διάβαζε ο παπάς και μετά το μοιράζανε στον κόσμο. Την προηγούμενη μέρα στολίζανε με λουλούδια μια ορφανή κοπέλα, με ένα δοχείο με νερό (μπακιρτζάκι) γυρνούσαν στο χωριό και κάθε σπίτι τους έδινε ότι είχαν επιθυμία (ενώ τα κορίτσια βρεχόντουσαν μεταξύ τους). Με τα υλικά που μάζευαν 3 πρωτοστέφανες κοπέλες ζύμωναν το ψωμί το οποίο θα μοιραζόταν μαζί με το κουρμπάνι την επόμενη μέρα.
• Τη Δευτέρα μετά από το γάμο, η νύφη πήγαινε το πρωί να φέρει νερό στο σπίτι. Με αυτό οι παράγαμπροι έβρεχαν τα πεθερικά της νύφης. • Την ημέρα του γάμου όταν ο γαμπρός και η νύφη φεύγουν για την εκκλησία από τα σπίτια τους η μάνα ρίχνει λίγο νερό πίσω τους για να ρέει η ζωή τους σαν το νερό. Το ίδιο έκαναν κι όταν κάποιος από την οικογένεια έφευγε μακρινό ταξίδι. • Μετά από τη βάφτιση του παιδιού, την Τρίτη μέρα ξελαδώνανε το μωρό κάνοντάς το μπάνιο. Τα νερά από το μπάνιο καθώς και από το πλύσιμο των λαδόπανων της βάφτισης, έπρεπε να τα πετάξουν σε απάτητο μέρος ή σε ειδικό μέρος για αυτό το σκοπό στην αυλή της εκκλησίας.
• Οι παλιοί μουσουλμάνοι έλεγαν ότι αν πάρεις μια τρίχα από την ουρά ενός αλόγου μαζί με τη ρίζα της και τη βάλεις μέσα σε νερό, αυτή θα μεταμορφωθεί σε φίδι.
Τραγούδια εμπνευσμένα από τη λαϊκή παράδοση Παραδοσιακά •
Νεράϊδα είσαι μάτια μου Νεράιδα είσαι μάτια μου και το γιαλό ορίζεις Θέλεις μου παίρνεις την καρδιά, θέλεις μου τη χαρίζεις Κοράλλια είναι τα χείλη σου, κύματα τα μαλλιά σου κι η θάλασσα ολόκληρη είναι η αγκαλιά σου Στην άμμο που καθόμουνα ήταν δικό μου κρίμα και τ’ όνομά σου έγραφα και το ’σβηνε το κύμα Ένα καράβι αρμάτωσα να ’ρθω να σε γυρέψω κι αν δε με θες, νεράιδα μου, μια νύχτα θα σε κλέψω
•
Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ ενά νερό κρύο νερό κι από πούθε κατεβαίνει Βαγγελιώ μου η παινεμένη Από γκρεμνό κυρά Βαγγελιώ από γκρεμνό γκρεμίζεται σε περιβολάκι μπαίνει Βαγγελιώ μου η παινεμένη Ποτίζει δε- κυρά Βαγγελιώ ποτίζει δέντρα και κλαδιά λεμονιές και κυπαρίσια σαν τα όμορφα κορίτσια
•
Κίνησε η Γερακίνα
•
Κι αν πας Μαλάμω μ’ για νερό
Κίνησε η Γερακίνα για νερό ωρε κρύο να φέρει. Ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ τα βραχιόλια της βροντούν. Τα βραχιόλια της βροντούν, ντρούγκου ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ.
Κι αν πας Μαλά , Μαλά , Μαλάμω μου κι αν πας Μαλάμω μ’ για νερό, κι αν πας Μαλάμω μ’ για νερό κι εγώ στη βρύση καρτερώ.
Κι έπεσε μες το πηγάδι κι έβγαλε ωρε φωνή μεγάλη. Ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ τα βραχιόλια της βροντούν. Τα βραχιόλια της βροντούν, ντρούγκου ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ.
Κι αν σε ρωτή Μαλά , Μαλάμω μου, κι αν σε ρωτήσει η μάνα σου, κι αν σε ρωτήσει η μάνα σου, Μαλάμω μ’ πού `ν’ η στάμνα σου.
Κι έτρεξε ο κόσμος όλος κι έτρεξα ωρε κι εγώ ο καημένος. Ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ τα βραχιόλια της βροντούν. Τα βραχιόλια της βροντούν, ντρούγκου ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ. Γερακίνα θα σε βγάλω και γυναίκα θα σε πάρω. Ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ τα βραχιόλια της βροντούν. Τα βραχιόλια της βροντούν, ντρούγκου ντρούγκου ντρούγκου ντρουγκ ντρουγκ ντρουγκ.
Να σου τσακί Μαλά , Μαλάμω μου, να σου τσακίσω το σταμνί, να σου τσακίσω το σταμνί, να πας στη μάνα σου αδειανή.
Μάνα μ’ επα , Μαλά , Μαλάμω μου, μάνα μ’ επαραπάτησα, μάνα μ’ επαραπάτησα, τη στάμνα και την τσάκισα. Δεν είναι πα , Μαλά , Μαλάμω μου, δεν είναι παραπάτημα, δεν είναι παραπάτημα, μον’ είν’ αντρός αγκάλιασμα.
Σύγχρονα •
•
Το δελφινοκόριτσο Εκεί στης Ύδρας τ’ ανοιχτά και των Σπετσών να σου μπροστά μου ένα δελφινοκόριτσο Μωρέ τού λέω πούν’ το μεσοφόρι σου έτσι γυμνούλι πας να βρεις τ’ αγόρι σου Άιντε μωρό μου, ανέβα και κινήσαμε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαμε Αγόρι εγώ δεν έχω, μου αποκρίνεται Βγήκα μια τσάρκα για να δω τι γίνεται Δίνει βουτιά στα κύματα και χάνεται ξανανεβαίνει κι απ’ τη βάρκα πιάνεται Άιντε μωρό μου...
Στην απάνω γειτονίτσα Στην απάνω γειτονίτσα Μ’ αγαπάνε δυο κορίτσια Στην απάνω γειτονίτσα Μα εγώ πονάω γι’ άλλη μα εγώ πονάω γι’ άλλη μια Γοργόνα στ’ ακρογιάλι φυλαχτό με τ’ άγιο ξύλο που να βρω για να της στείλω φυλαχτό με τ’ άγιο ξύλο Φυλαχτό να τη φυλάει φυλαχτό να τη φυλάει και ας μη με αγαπάει
Θεέ μου, συγχώρεσέ με, σκύβω για να δω κι ένα φιλί μου δίνει, το παλιόπαιδο Σα λεμονιά τα στήθη του μυρίζουνε κι όλα τα μπλε στα μάτια του γυαλίζουνε Άιντε μωρό μου... Μ. Βιολάρης
Γ. Καλαϊτζής
•
Να 'χα τ’ αθάνατο νερό
•
Δεν ήταν νησί
Να 'χα τ’ αθάνατο νερό ψυχή καινούργια να `χα να σού `δινα να ξύπναγες για μια στιγμή μονάχα
Δεν ήταν νησί ήταν θεριό που κείτουνταν στη θάλασσα.
Να δεις, να πεις, να το χαρείς ακέραιο τ’ όνειρό σου να στέκεται ολοζώντανο κοντά σου, στο πλευρό σου
Ήταν η γοργόνα η αδερφή του Μέγα Αλέξανδρου που θρηνούσε και φουρτούνιαζε το πέλαγο
Βροντάνε στράτες κι αγορές μπαλκόνια και σοκάκια και σου μαδάμε οι κορασιές Λουλούδια στα μαλάκια
Άμα λευτερωθεί η Κρήτη θα λευτερωθεί κι εμένα η καρδιά μου Άμα λευτερωθεί η Κρήτη θα γελάσω
Με τα χεράκια σου τα δυο τα χιλιοχαϊδεμένα όλη τη γης αγκάλιαζα κι όλα ήτανε για μένα Μ. Θεοδωράκης
Μαρινέλλα
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΓΛΩΣΣΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ
Το γέμισμα της στάμνας
Ζωγραφίζω τη γοργόνα
Κατασκευάζουμε τη γοργόνα μας
Η νεράιδα των ποταμών
Φτιάχνουμε ένα πηγάδι
Ζει ο Μέγας Αλέξανδρος;
Γοργόνες και … γοργόνοι
Χορεύοντας το δελφινοκόριτσο
Πρόβες από τη γιορτή λήξης